Nr 49 Czerwiec 2013 - Biblioteka Główna Akademii Medycznej w ...

Medycyna i sztukaAndreasa Vesaliusa „Traktat o budowie ciała ludzkiego”– „De Humani Corporis Fabrica”Krzysztof NierzwickiWstępRok 1543 zapisał się w historii naukiszczególnie. Wiosną w znakomitej norymberskiejoficynie typograficznej JohannesaPetreiusa ukazało się rewolucyjne dziełoastronomiczne, które na zawsze zmieniłobieg nauki i widzenie wszechświata – Derevolutionibus orbium coelestium wybitnegotorunianina Mikołaja Kopernika (1470-1543). Kilka miesięcy później uczeni europejscy- za sprawą stojącego na niezwyklewysokim poziomie bazylejskiego warsztatudrukarskiego Johannesa Oporinusa- otrzymali dzieło niezrównane zarówno wwarstwie merytorycznej – medycznej, jaki artystycznej a także typograficznej – mianowicieDe humani corporis fabrica –O budowie ciała ludzkiego niespełna 30-letniegowówczas lekarza i anatoma AndreasaVesaliusa (1514-1564). Tak jak O obrotachdoczekało się kolejnych wznowień (Bazylea1566, Amsterdam 1617), tak i Fabricarównież cieszyła się ogromną popularnością.Jeszcze za życia anatoma dzieło ukazałosię najpierw w Lyonie w 1552 r. (tanienieautoryzowane wydanie w dwu tomach,ze szczątkowymi ilustracjami), później zaśw 1555 r. ponownie u Oporinusa w Bazylei,w oparciu o materiał ikonograficznyzastosowany w pierwodruku. Do końcaXVIII w. wznawiano ją kilkakrotnie (m.in.Wenecja 1568, Amsterdam 1642, Lejda1725), przy czym przygotowane najprawdopodobniejw atelier Tycjana w Wenecjidrzeworyty zastosowane w edycji z 1543 r.niezmiennie tworzyły warstwę plastycznąkolejnych wydań, z czasem zastąpione jedynietechniką miedziorytu.Twórcę tego arcydzieła XVI - wiecznejmyśli naukowej zaczęto odtąd stawiaćw jednym rzędzie z najwyśmienitszymiuczonymi w historii medycyny - Hipokratesemi Galenem. Autor zapoczątkowałswą pracą nie tylko nowoczesne podejściedo trudnej - zwłaszcza w tamtych czasachgałęzi medycyny - jaką była anatomia, alerównież humanistyczne spojrzenie - z wyraźniezaakcentowanym aspektem estetycznym- na martwe ciało człowieka.Stało się ono wówczas przedmiotem nietylko dociekań naukowych, ale równieżobiektem-eksponatem w rozwijającym sięzwłaszcza od czasów Vesaliusa spektakluanatomicznym, który miał zaprezentowaćwidowni z jednej strony obraz i funkcjonowanie– ową fabrica ciała ludzkiego,z drugiej zaś techniki i metody pracy anatoma.Jednym zatem z głównych zadańpublikacji była edukacja anatomiczna.Cel ten został osiągnięty dzięki idealnemupołączeniu warstwy opisowej z niezwykleprecyzyjnymi, a przy tym stojącymi nanajwyższym poziomie plastycznym rysunkami.Do ich wykonania nieprzypadkowozatrudniono artystów skupionych – jaktwierdzi wielu badaczy - wokół weneckiegomistrza wszech czasów – Tycjana, doktórych należał m.in. Flamandczyk Janvan Calcar zidentyfikowany, jako jedenz twórców ilustracji w Fabrica. Pamiętaćprzy tym należy, że właściwa ekspozycjawspomnianych walorów dzieła, mogłaznaleźć swoje urzeczywistnienie także,a może przede wszystkim, za sprawąumiejętności, jakimi posługiwał się bazylejskimistrz czarnej sztuki – wspomnianyJohannes Oporinus, który pracując naddziełem słynnego anatoma umiejętniezestawił swoje talenty świetnego rzemieślnikaz wiedzą filologiczną i medyczną.Nie mamy zatem do czynienia z dziełemznakomitym li tylko w warstwie naukowejczy artystycznej. Pozostaje Fabricaw opinii wielu badaczy także jednymz najpiękniejszych pomników doskonałościówczesnej sztuki typograficznej, opisywanychzarówno w podręcznikach historiisztuki czy medycyny, jak i w światowejliteraturze bibliologicznej.16Wiadomości Akademickie Nr 49