Polska Zbrojna nr 11/2012

prawie na pewnoprawie na pewno prawie na pewnoMariuszJanickiNie ma byłych żołnierzySalutujmy tym, którzy stoją na straży. I tym, którzy stali.Autor jestkomentatorem„Polityki”.Szybka reakcja resortu obronyi zadeklarowana chęć pomocyodnalezionemu w Tatrach młodemuczłowiekowi, który okazałsię byłym żołnierzem, cieszy,a przy okazji skłania do szerszych refleksji.Jeszcze raz okazuje się, jaką psychicznątraumą może być udział w działaniachwojennych, bo nawet jeśli niestwierdzono, że dramatyczny stan odnalezionegomężczyzny wynika bezpośrednioz jego przeżyć z okresu służby, to przecieżnie można tego wykluczyć, a nawet jest tocałkiem prawdopodobne.To wszak niejedyny taki przypadek,a stres związany z uczestnictwem w działaniachzbrojnych jest sprawą znaną i zbadaną.Nie chodzi tu o roztrząsanie jednej biografii,ale o szersze zjawisko. Postaci byłychżołnierzy, mających kłopoty z powrotemdo rzeczywistości, pojawiają się jużw naszych serialach i paradokumentalnychnowelach, tak jak wiele lat temu, po wojniewietnamskiej, weterani stali się bohateramimnóstwa dzieł kultury w USA. W dzisiejszejkonsumpcyjnej, hedonistycznej, nastawionej na rozrywki rzeczywistościświadome narażanie życia w imię służby i honoru – tak przecieżjest, a zawodowy charakter armii tego wcale nie zmienia – wydaje sięczymś trochę „niedzisiejszym”, otarciem się o sprawy ostateczne.A współczesna cywilizacja boi się, unika spraw ostatecznych, takich jakodwaga, poświęcenie czy lojalność w obliczu śmierci.W czasach, kiedy w naszej części świata szczęśliwie nie doświadczamyjuż od dawna wojen (z pewnymi wyjątkami, jak na przykład Bałkanyw latach dziewięćdziesiątych), ci, którzy przez pewien czas znajdąsię w ich wirze, stają się innymi ludźmi, dojrzewają, mężnieją, poważnieją,ale w niektórych przypadkach być może przeżywają to głębieji dotkliwiej. Zderzenie jest twardsze, niż może sami sądzili, ale możewiedzieli i godzili się z tym. Ludzie wychowywani w pokoju i dla poko-ju – tak bywa – czasami muszą wypełniać obowiązki z bronią w ręku, braćudział w interwencjach, misjach, akcjach. Nawet jeśli jest to „niemodne”,niecool. Teoretycznie nie muszą tego robić, od czasu kiedy nie ma przymusowegopoboru – co jest zresztą wielkim osiągnięciem polskiej demokracji– ale przecież ktoś to wyzwanie w końcu musi podjąć. W całej populacjipowinna się jednak znaleźć, i znajduje, odpowiednia liczba dzielnych mężczyzn,ale też przecież kobiet, którzy pojadą, wezmą broń do ręki, narażążycie, wypełnią rozkaz. I bywa, że zapłacą za to wysoką cenę. Czasami najwyższą.Znowu brzmi to patetycznie, jakby powiedzieli młodzi ludzie– „oldskulowo” – ale rzeczywistość, jakkolwiek dziwnie to zabrzmi, jestczasami patetyczna i nic się na to nie poradzi.Psychologowie i socjologowie zwracają uwagę, że nie jest łatwo pełnićwojskową służbę w coraz bardziej cywilnym otoczeniu. Dominujące wzorcekulturowe i moralne odbiegają daleko od cnót wciąż wymaganych w wojsku,zwłaszcza na pierwszej linii, stanie zagrożenia, kiedy widziało się już poległychkolegów. Ktoś, kto spędza dzień w biurze, a wieczór przed telewizorem,z wielkim trudem może sobie wyobrazić, albo i nie, sytuację, kiedy każdywyjazd z bazy, każdy patrol w wiosce, każdy zakręt na drodze może byćostatnim. Za każdym wzgórzem może kryć się śmiertelny wróg. Łatwo czasamikomentować: to ich obowiązek, taką mają pracę, ja robię w swoim fachu,a oni w swoim. Ale, z całym szacunkiem dla wszelkich profesji, to nie tosamo. W dzisiejszym, nieuważnym, rozbieganym świecie bez problemuzrównuje się różne sfery: gdzieś walczą, gdzieś się bawią, tu starcie, a tamimpreza, nowa strzelanina, nowy serial. Zewszystkiego relacje w mediach po równe półminuty, żeby nikt się nie znudził, ale kosztyludzkie, stres, skala przeżyć – nieporównywalne.Dlatego ludziom, którzy podejmują się czegoś,o czym większość z nas boi się nawet pomyśleć,należą się szacunek, uznanie, a jeśli trzeba, totroskliwa pomoc, jak temu niemal zamarzniętemubyłemu żołnierzowi z szałasu w Tatrach.Wszyscy, którzy walczyli, stanowią wielkąwspólnotę, także z cywilami, ze społeczeństwem.I to na zawsze. Bo nie ma byłych żołnierzy.Można zdjąć mundur, ale honor nie jestw mundurze, lecz w człowieku. Salutujmy tym,którzy stoją na straży. I tym, którzy stali.•82 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 11 mARcA 2012