Polska Zbrojna nr 11/2012

zagrożenia Środek azji w cenieprzez terytorium Rosji. Ostatnio Turkmenistan,którego zasoby sięgają od 8 do 20 bilionówmetrów sześciennych gazu, zawarł kontraktyz Iranem i Chinami na dostawy gazuziemnego niezależnymi od Rosji gazociągami.Gazprom utracił w ten sposób uprzywilejowanąpozycję monopolisty.Państwa Azji Środkowej zdają sobie sprawęz historycznych uzależnień i starają sięrównoważyć wpływy Rosji poprzez rozwijaniekontaktów z Chinami, Unią Europejską,Stanami Zjednoczonymi, Iranem i Turcją.Najbardziej umiejętnie pod tym względemdziała Kazachstan, który ma dobre stosunkii z Rosją, i z Chinami, i z Zachodem.Wycofani amerykanieStany Zjednoczone mają ambasady wewszystkich państwach regionu. Po rozpadzieZSRR podjęły próby wypełnienia próżniw poradzieckiej przestrzeni geopolitycznej,ale dość szybko zorientowały się, że państwaregionu są mało podatne na głoszone przezAmerykanów hasła demokratyzacji ich systemów.Dzisiaj nie ma już wątpliwości, że Waszyngtonnie jest gotowy zagwarantować bezpieczeństwaAzji Środkowej, więc pozostawiatę rolę Rosji.Do większej obecności USA w regionienie dopuszczą ani Rosja, ani Chiny. Starająsię one powstrzymać ekspansję Zachoduw Azji Środkowej – wykorzystują w tym celumiędzy innymi Szanghajską OrganizacjęWspółpracy (SOW), w której ramach wywierająpresję na pozostałych członków organizacji,ale i same kontrolują ekspansję konkurentaw Azji Środkowej. W 2005 roku podnaciskiem obu tych państw odmówiono StanomZjednoczonym statusu obserwatoraw tej strukturze, a na szczycie SOW w Astaniewezwano USA do podania harmonogramuwycofywania wojsk z obszaru państwczłonkowskich organizacji. Podobno Chińczycyoferowali Kirgizji trzy miliardy dolarówza zamknięcie bazy USA w Manas.chiny kontra rosjaGłówni gracze w regionie, czyli Rosjai Chiny, też trzymają się w szachu. Wyraźniewidać, że istnieje między nimi rywalizacjao wpływy w Azji Środkowej. Dla Rosji obszarten to tak zwana bliska zagranica i strefa jej żywotnychinteresów. Odzyskanie dawnych wpływówrównałoby się między innymi dostępowido ogromnych zasobów energetycznych. Widaćteż, że Rosja bardziej obawia się obecnościw regionie Chin niż Stanów Zjednoczonych.Moskwa uważa bowiem, że Amerykanie przebywająw Azji Środkowej tymczasowo, z powoduwojny w Afganistanie, natomiast Pekin maplany długofalowe.W Azji Środkowej Chiny są dość aktywne,ale nie nachalne. Głównym celem Pekinu jestrównież zagwarantowanie sobie dostępu dosurowców. W efekcie, najważniejsi producencii dostawcy energii, czyli Kazachstan, Turkmenistani Uzbekistan, stają się powoli zapleczemenergetycznym Pekinu.Chiny są ponadto zainteresowane stabilizacją,a nawet umacnianiem sięautorytarnych reżimów, któretwardo rozprawiają się z islamistamiwe własnych krajach.Dlatego też skłonne byływ 2005 roku wysłać wojskado Kirgistanu, gdy w wynikutak zwanej rewolucji tulipanówzostał obalony prezydentAkajew.Każda destabilizacja w regioniemoże mieć w przypadkuChin wpływ na wzrost nastrojówseparatystycznychw muzułmańskim Sinkiangu– prowincji zamieszkałej przezdziewięć milionów Ujgurów, ludu tureckojęzycznego,któremu bliższa jest islamska kulturanarodów Azji Środkowej niż konfucjańskichChin. Wielu mieszkańców Sinkiangu walczyo utworzenie niepodległego państwa islamskiegopoprzez świętą wojnę z Chinami. Chińczycychętnie udzielają pożyczek i kredytów państwomregionu, a że w przeciwieństwie do międzynarodowychorganizacji finansowych, takichjak Bank Światowy czy MiędzynarodowyFundusz Walutowy, nie stawiają żadnych wymagań,państwa te traktują Pekin jako długofalowego,przyjaznego partnera. Tadżykistanotrzymał od Chin pożyczkę w wysokości 300milionów dolarów na budowę elektrowni wodnejw Zarafszan oraz 100 milionów dolarówna rozbudowę kopalni złota. Pekin dofinansowałrównież budowę kolei z Uzbekistanu doChin. Chińskie inwestycje w Uzbekistanieosiągnęły wartość dwóch miliardów dolarów.Pekin zbudował też rurociąg z Turkmenistanudo Szanghaju przez Kazachstan i Uzbekistano długości siedmiu tysięcy kilometrów.Ze względu na surowce energetyczne orazmetale ziem rzadkich i uranu regionem tymod pewnego czasu interesuje się również Japonia.Od 2004 roku działa grupa Azja Środkowa–Japonia.Region ten ma też coraz bliższestosunki z Iranem, Turcją i państwami zachodnimi.Nie zawsze się to Rosji podoba.Jej zaniepokojenie wywołał udział prezydentaUzbekistanu Islama Karimowa i prezydentaTurkmenistanu Gurbanguly’egoBerdimuhamedowa w szczycie NATOw Bukareszcie w 2008 roku.Turcja bazuje na wspólnocie językoweji kulturowej, inwestuje w krajach regionu,Państwa AzjiŚrodkowej starająsię równoważyćwpływy Rosjipoprzez rozwijaniekontaktówz Chinami, UE,USA, Iranemi Turcjąszkoli ich oficerów i generałów w swoichakademiach wojskowych. W ocenie ekspertówna obecnym etapie Ankara nie dąży dowciągnięcia państw Azji Środkowej do swojejstrefy wpływów, ale nie jest wykluczone,że przygotowuje bazę ideologiczną. Temu masłużyć Rada Współpracy Państw Tureckojęzycznych,grupująca pod przywództwem TurcjiAzerbejdżan, Kazachstan,Kirgistan, ale bez Uzbekistanui Turkmenistanu.Iran, który w przeszłościwładał większością krajówregionu, ma z nimi bardzodobre stosunki. DyplomacjaTeheranu działa w kierunkuograniczenia wpływów Zachodu,zwłaszcza StanówZjednoczonych wrogich Iranowi.Budzi to zaniepokojeniew Waszyngtonie i Izraelu,gdyż w przypadkuewentualnej akcji zbrojnejprzeciwko Iranowi Zachódnie mógłby liczyć na udostępnienie przezpaństwa Azji Środkowej baz wypadowychna Iran.Bez prognozyFakt, że Rosja skutecznie odzyskuje wpływyw Azji Środkowej, wynika w dużej mierzez obaw, że wycofanie się USA z Afganistanuotworzy islamistom drogę do tego regionu,a to zagrozi tamtejszym reżimom. Rządytych krajów oraz Rosji chcą utrzymać rejonwolny od radykalizmu islamskiego. Przeciwkoislamizmowi i terroryzmowi zawiązały onew 1992 roku (statut powstał w 2002 roku) podprzewodnictwem Rosji Organizację Traktatuo Bezpieczeństwie Zbiorowym.We wrześniu 2008 roku Rosja zaproponowałautworzenie w jej strukturach kilkunastotysięcznejmobilnej armii regionalnej w celuochrony granic przed infiltracją talibów. 4 lutego2009 roku w Moskwie podjęto wstępnądecyzję o powstaniu piętnastotysięcznych siłoperacyjnego reagowania, co poparły Tadżykistan,Kirgistan i Uzbekistan, czyli państwanajbardziej zagrożone z fundamentalizmemislamskim. Przewiduje się, że po ewentualnymumocnieniu się talibów w Afganistanie Rosjawprowadzi w życie w Azji Środkowej koncepcjęmuru przeciwko fundamentalizmowi islamskiemu,co uczyni jej pozycję w regionienie do podważenia.•JAceK POtOcKi, wieloletni dyplomata,był konsulem generalnym w Hongkongu.Dziennikarz, stały korespondent japońskichgazet „the tokyo Shimbun” i „the chunichiShimbun” w Warszawie.52 POLSKA ZBROJNA NR 11 | 11 mARcA 2012