12.07.2015 Views

Mazingira Bora - TIST

Mazingira Bora - TIST

Mazingira Bora - TIST

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ENGLISH VERSION3Group Nursery at Njorua Cluster.<strong>TIST</strong>-KFS Partnership: Launch of PFMP at Lower Imenti on2 nd November, 2012.Moses Mukono, a <strong>TIST</strong> Member – Kiriko A Small Group, athis tree nursery.Jane Wangari, a <strong>TIST</strong> Member – Ndaragwiti B Small Group, ather 5,000 + trees nursery. Besides planting in her own shamba,Jane sells surplus seedlings. Her contact is 0710706500.Njorua Cluster Tree Nursery.DK Mbugua (Kenya Forest Director), Elizabeth Kiogora(Chair, Lowerimenti CFA) and Ben Henneke ( President,Clean Air Action Corporation / <strong>TIST</strong>) sign <strong>TIST</strong>/KFS ForestManagement Plan and Revenue Sharing Agreement at KFSHQs, Karura on 15th November, 2012.Jane Wangari, a <strong>TIST</strong> Member – Ndaragwiti B Small Group, ather 5,000 + trees nursery.DK Mbugua (Kenya Forest Director), Elizabeth Kiogora (Chair,Lowerimenti CFA) and Ben Henneke ( President, Clean Air ActionCorporation / <strong>TIST</strong>) sign <strong>TIST</strong>/KFS Forest Management Plan and RevenueSharing Agreement at KFS HQs, Karura on 15th November, 2012.


ENGLISH VERSIONDeforestation and forest land degradation areserious problems. What can we do?5Deforestation is the removal of trees and otherwoody vegetation cover.Forests and woodlands cover about a third ofthe world’s land surface. They regulate climate,protect water resources, provide forest products (e.g.timber, medicine, fruit, and more) worth billions ofdollars and support a tremendous variety of plantand animal species. Yet they are being destroyed at arate of 20 million hectares per year. Half of the world’spopulation depends on these forests for fuel, yetroughly 100 million people do not have enough fuelfor minimal energy requirements.Major causes of deforestation:• Deforestation occurs when vegetation iscleared for activities like farming or grazing anduses such as: firewood, brick making, fish smoking,tobacco curing, tea drying, construction, andtimber.• Forest degradation is when a forest becomesless diverse and resilient due to poor use andmanagement (for example, when old trees areall cut, leaving mainly brush, or when a useful• species is all harvested so that it disappears fromthe forest, or when forest is heavily grazed, sothat trees can’t grow to replace those that die).• Much of deforestation and forest landdegradation results from a lack of awareness ofthe full value of trees.• In some cases, the value of trees may be knownbut poverty and the idea that there are no goodalternatives lead people to clear trees.Consequences of Deforestation:• Soil erosion: lack of tree cover and rootbinding exposes soil to erosion.• Lack of forest resources: removing treesdestroys habitats, reduces biodiversity, removesfood and medicinal resources, and increasescompetition for construction materials. Peoplewill have to walk further for firewood, and ifforest products are being bought, prices will rise.• Deforestation also means we lose themany other benefits of trees:Trees act as a windbreak, retain moisture, addoxygen to the air, and add nutrients to soil.Hence without trees the local climate willbecome drier with increased risk of flooding,wind erosion, decreasing soil fertility anddiminished air quality.What can we do to prevent deforestation andforest degradation?• Establish tree nurseries and distribute or sellseedlings to the community.• Use energy-saving cook stoves that use lessfirewood and charcoal.• Use alternative sources of energy and fuel whenpossible (e.g. heating from the sun, sawdust,coffee and risk husks, grass, weeds, crop wastes,animal waste).• Carry out tree planting activities. Become asuccessful, effective <strong>TIST</strong> group! Encourage• your neighbors and friends to join <strong>TIST</strong> as well.• Do not cultivate land bordering a river orswamp. Leave trees and vegetation to grow toprotect these waters.• Be careful to not over-graze land. Limit animals’access to tree seedlings that they may destroyto give the forest a chance to regrow.• Encourage agro-forestry or the use of woodlots.Having trees on your land provides good accessto forest products and helps protect nearbyforest.


When the communities work for sustainabledevelopment, they work to meet currentneeds and also to meet the needs of futuregenerations. It means we take action to change behaviorso that instead of destroying resources and damaging theenvironment, we are building and rehabilitating them foryears to come. Instead of clearing forests, for example,we are planting and protecting them to make a greener,better future while improving our own lives as well. It isour responsibility to do this today, and not to wait forour children to start with a damaged environment.Sustainable development aims to increase our qualityof life while making sure that the environment is able tosupply the natural resources and services required in thefuture. To accomplish this, resources should not beremoved faster then they can be renewed. Wasteproducts from resources used should not be producedfaster then the environment can safely absorb them (forexample, forests absorb the carbon dioxide from burningfossils fuels, but when we use too much too quickly, weoverwhelm the this natural filter, pollute the air and causeclimate change).Sustainable development is diverse, but there arecommon, underlying principles:1. Concern for equity and fairnessThis means protecting the rights of the poor andmarginalized today while also considering the welfareof future generation. Each nation should be able todevelop, but each should consider the impacts of theiractions on other nations and communities as well. Weshould consider how our activities impact women,ENGLISH VERSIONWhy sustainable development matters.Pagers and cell phones seem to be everywherethese days. People have these devices clipped totheir belts, in their purses, briefcases, or cars.Being able to stay in communication with their familyor business associates gives us a sense of securityThose who carry pagers or cellphones recognizetheir signal or ring and respond immediately. The sameis true spiritually. We need to discern the voice ofGod and respond immediately.In 1 Samuel, Chapter 2 and 3, we are told thestory of the aging priest Eli who could no longer hearGod’s voice. He had lost his spiritual receptivitybecause he did not restrain his sons from doing evil.However, the young boy, Samuel, was dedicated to theLord from childhood by his godly mother, Hanna.Samuel had been taught how to hear and obey God’svoice.We as <strong>TIST</strong> servants and farmers we shoulddevelop a hearing ear. Let’s practice <strong>TIST</strong> values todevelop best practices in our farms and in our clusters,and we will have success.There are times today when God speaks to hisDeveloping a hearing ear.children, and the poor. Impacts of actions anddevelopment should be considered globally, not justfor ourselves. For example, a farmer using pesticideon her field near a river should consider the impactthat this has on the men, women, children and animalsdownstream who also depend on this water.Future generations are not able to speak forthemselves, yet if development is to be sustainablethen it must consider their interests and rights.2. Long-term view- this requires thinking about theconsequences of actions beyond the present act. Ifwe don’t know the long-term potential impacts andrisks of an activity, we should avoid it when possible.3. Focused thinking- this means understanding that thereis one earth with given resources, and that our ownactions operate within this large system. Theenvironment, society and economy are all connectedin time and space. The consequences of decisionsmade one part of world can quickly affect other partsSustainable development has no single plan to befollowed. Rather, it is up to each country and community,and to each of us, to decide how its principles can bestbe implemented in our region. It is only when theenvironment and social impacts of our actions are fullyconsidered, with a long-term view and regard for theneeds of the many people sharing this earth, that economicdevelopment can take place is a sustainable wayLet’s sustain our environment by planting treesin own farms for ourselves and future generation. Let’sfollow these principles in all of the work that we do.people in supernatural ways, in dreams, visions orthrough angelic messages,. If God speaks to you in adream or vision, ask him to reveal to you the meaningand He will reveal to what he is saying to you andconfirm it.It is important to recognize that regardless of themethod God chooses to speak to you, you must HEARwhat he is saying and obey. That is why we must developa hearing Ear, and the courage to take action as Heasks.And thine ears shall hear a word behind thee,saying, “This is the way. Walk ye in it, when you turn tothe right hand, and when ye turn left-[Isaiah 30;21].Please, <strong>TIST</strong> farmers, let’s listen to the <strong>TIST</strong>servants as well, for they have the right message forour Environmental Development. We are called to<strong>TIST</strong> and called to action. We shall change thedeteriorated climate, and it will restore it back to theglory of creation.<strong>TIST</strong> farmers -Have peaceful moments, a HappyChristmas and a wonderful New Year 2013, led by ourHeavenly Father.6


December 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKimeru VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.Kuritaniria ngugi gwa <strong>TIST</strong>-KFS: Kwambua kwa PFMP naria Lower Imenti tariki ijiri mwerijwa ikumi na jumwe mwaka jwa 2012.Inside:Njira injeru ya kwona mantu jegie gikundi na cluster yaku ntuti na nauthu. Page 2Kuriwa kwa ikundi bibinini gukambiria kairi mweri juju. Page 4Niatia tuumba kuthithia? Ugiti miti na uthukia bwa miunda ya miitu ni thiinainene. Page 5Niki witi na mbele bukuumbika burina bata. Page 6Kugia gutu gwa kuthikira. Page 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KIMERU VERSION2Njira injeru ya kwona mantu jegie gikundi nacluster yaku ntuti na nauthu.<strong>TIST</strong> niambiritie website ingi-ya thimu.Website iji ikoombithia arimi ngiri inyingikwona mantu jegie ikundi na cluster ciaona ntuti na nauthu. Igatutethia kumenyanira, kua antuba weru na ba jaria jario jongwa twamitumira bwega.Nandi no umenye mantu ta miti iria itari gikundinegiaku, ndene ya o munda, amemba ba gikundi giaku,kethira gikundi giaku gikariwa na kethira nikirii rua.Mwegie cluster yaku, ukoomba kwona ni ikundibing’ana biri kiri cluster yaku (na nouteganiria nacluster ingi), tariki iu ingi ya mucemanio jwa cluster,atongeria ba cluster yaku igitene riu na riria iithuranobia muthia biari. Kwongera, ukoomba kumenya uriacluster yaku ithiritwe igitumagira mbeca iria iejagwao mweri.Matagaria ja gutonya kiri website iji ya thimuKurina njira ijiri uumba gutumira gutonya kiri websiteiji ya thimu. Kethira uri mumemba wa<strong>TIST</strong> na nueiemail address ya <strong>TIST</strong>, no utonye ugitumagira nambayaku ya witho. Gutonya nanjira iji nigukwonagia mantujamaingi nkuruki. Kethira utina email address noutonye ja mugeni. No utonye kiri website iji na thimuyaku kethira niumbaga gutonya kana kiri ndukaciitagwa cyber.Atari miti ba <strong>TIST</strong> niboritue gwita micemanioneya cluster kuritana na gutetheria kiri mantu jangi.Niboritue kuejana Palm ciao kiri cluster igitene riamicemanio ya cluster nikenda amemba bomba kwonamantu jegie ikundi na cluster ciao kana kwegie muradijwa <strong>TIST</strong> ndene ya micemanio ya cluster.Jaja nijo matagaria.2. Kethira urina email address ya <strong>TIST</strong>, tonya naemail address yaku na utumire namba yaku yawitho.3. Kethira utina email address ya <strong>TIST</strong>, no utonyeja mugeni. Andika riitwa riaku na kambuni yakuriu uinye au kwandiki “Log In”. riitwa ria kambunino riithirwe riri riitwa ria gikundi giaku.4. Ugaikua kiri page iu ingi. Au iguru, ukoona“Cluster”,“Groups”,“groves” na “Log out”5. Kethira urienda kwona cluster yaku, inya“Cluster”. Ugaikua page ikwonania ntuura cia<strong>TIST</strong> ndene yanthiguru yonthe. Taara na uinyearia ukwenda gutega (mung’uanano, Meru).Kuuma ja, ugeeta page iu ingi aria ukoonamariitwa ja cluster iria ciri Meru (kana narianaangi watara) jarina namba ya ikundi na mitiiandiki amwe na tariki cia mucemanio jou jungina tariki cia muthia cia ithurano.6. Inya cluster yaku (mung’uanano, Ciakanyinga).Page injeru ikaruguka na ukoona ikundi bibininibiandiki na mariitwa jao, namba ciao, miti iriabiri nayo na tariki cia muthia cia utari miti.7. Inya riitwa ria gikundi giaku (mung’uanano,TARADA). Ugaikua page iu ingi.ukoona mantujegie gikundi giki, amwe na kethira bukariwa nakethira gikundi nikithithitie jonthe jaria kibatinikenda gitonya thokone ya ruugo ruruthuku.1. Ita kiri www.tist.org/mobile


KIMERU VERSION3Munanda jwa gikundi ndene ya Cluster ya Njorua.Kuritaniria ngugi gwa <strong>TIST</strong>-KFS: Kwambua kwa PFMP nariaLower Imenti tariki ijiri mweri jwa ikumi na jumwe mwakajwa 2012.Moses Mukono, Mumemba wa <strong>TIST</strong> – Gikundi gikinini giaKiriko A, munandene jwawe jwa miti.Jane Wangari, Mumemba wa <strong>TIST</strong> – Gikundi gikinini kia Ndaragwiti B,ari munandene jwawe jwa miti nkuruki ya ngiri ithano.Munanda jwa miti jwa cluster ya Njorua.DK Mbugua (Mutongeria wa Kenya Forest), ElizabethKiogora (Mwene giti, Lowerimenti CFA) na Ben Henneke(Munene, Clean Air Action Corporation / <strong>TIST</strong>) bagisainagamubango jwa <strong>TIST</strong>/KFS jwa kumenyeera mwitu nagwitikaniria kugaana mbeca naria KFS HQs, Karura tarikiikumi na ithano mweri jwa ikumi na jumwe mwaka jwa 2012.Jane Wangari, Mumemba wa <strong>TIST</strong> – Gikundi gikinini kia Ndaragwiti B,ari munandene jwawe jwa miti nkuruki ya ngiri ithano.DK Mbugua (Mutongeria wa Kenya Forest), Elizabeth Kiogora (Mwenegiti, Lowerimenti CFA) na Ben Henneke ( Munene, Clean Air ActionCorporation / <strong>TIST</strong>) bagisainaga mubango jwa <strong>TIST</strong>/KFS jwa kumenyeeramwitu na gwitikaniria kugaana mbeca naria KFS HQs, Karura tariki ikumina ithano mweri jwa ikumi na jumwe mwaka jwa 2012.


KIMERU VERSIONKuriwa kwa ikundi bibinini gukambiria kairimweri juju.4Riria <strong>TIST</strong> ndene ya Kenya yategerwe nguginikenda ikurukithua ria jathatu mweri jwamugwanja, nikwonekanire kurina thina kiriutari bwa miti. Bubu nibwatumire twatiga kuriwakuria gwetaga na mbele nontu nikwonekanire atitutariagaira ikundi miti yongwa iria biari nayo. Kuumamweri jwa inana, atari miti na ategi ngugi nibaritaniritiengugi na inya kumenyeera ati miti iria itari ni iriayongwa iri miundene.Nibategete ngugi ndene ya cluster inyingi nakiama kia atongeria ba <strong>TIST</strong> nikiiji na umma ati ikundibiria bingi nibibati kuriwa. Kwou, tugacokeera kuriaikundi bibinini kairi kuuma mweri juju.Kubarikania, ikundi bibinini nibibati kuthithia jajanikenda kuriwa kwao kwithirwa gutina thina nakuthongi:Mantu jaria gikundi giaku kibati kuthithia;1) Be Iika mathaa! Riria bwacererwa mucemano,nibucererithagia bangi bonthe.2) Menyeera ati gikundi gikinini giaku nikirungamirimicemanione ya cluster. Igita ria kuejana vochaamemba nkuruki ya bairi ba gikundi giakunibabati kwithirwa bariku. Bukariwa mweri joujuthingatite kuewa vocha bwathingatira mantujaja.3) Riria gikundi giaku kiaewa vocha, itu menyeeraati:a. Bukwira amemba bonthe ndene ya gikundikienu ati nibunenkeri vocha na niya mbecaing’ana.b. Amemba bonthe ba gikundi kienu basainefomu ya gwitikiria kuewa mbeca gukurukirakiri M-Pesa.4) Nibubati gutaara amemba bairi ba gikundi kienu,umwe gukara na laini ya thimu na ungi gukarana namba ya witho.a. Amemba nkuruki ya bathatu ba gikundikienu nibabati gusaina vocha. Ni bubwegaamemba baria barina miti imingi nkurukiya bangi kuewa kanya ka mbele ga gusainavocha iu.b. Menyeera ati laini yenu ya Safaricomniandikithitue kwa M-Pesa na ati nigwitangugi. Mwiki wa laini yenu niwe ubatiguciandikithia antune a gikundi indi nambaya witho ibati gwikwa na witho ni mwikinamba- mumemba ungi uti uria urina laini.c. Kethira gikundi kienu nikiaewi laini kabeleni <strong>TIST</strong> na niyaandikithitue, gutina aja yakujukia laini ingi indi menyeera atinigutumika rionthe itikaingwe.5) Igitene ria kuria, gikundi gikinini kienu nikibatikurungamirwa ni nkuruki ya bairi kiri o amembabathatu ndene ya gikundi kiu. Amemba ba gikundikiu baria basainite vocha nibabati kwithirwa barimucemanione jou jwa kuriwa.6) Kethira M-Pesa irina thina ya gucererwa kanathina ingi iria igutuma kuriwa kwa gikundi kienugucererithua, ejaneni namba cia amemba bairikana nkuruki ba gikundi kienu bati baria barinalaini na namba ya witho kiri mwiki namumenyeeri utumiri bwa mbeca na mauku jacluster.7) Bwarikia gukinyirwa ni mbeca cienu, itu ireniamemba bangi ba gikundi kienu na kinya mwikimauku na mumenyeeri utumiri bwa mbeca ciacluster.Menyeereni ati arungamiri ba cluster yenu bagucokiavocha isainitwe kiri ofisi ya <strong>TIST</strong>. Bubu burina batakethira kuriwa gugeta na mbele uria kubati. O uriavocha igacererwa gucoka nou kuriwa gwa clusteryenu gugacererithua.


KIMERU VERSIONNiatia tuumba kuthithia? Ugiti miti na uthukiabwa miunda ya miitu ni thiina inene.5Ugiti miti ni amwe na uriti bwa miti na imerabingi biria bikunikirite nthi.Miitu na ithaka nibikunikagira gicunci kimwe kiribithatu kia nthi yonthe. Niithongomagia rera, igakarianduuji, ikaejana into kuumania na miitu (ta mpao,ndawa, matunda na bingi) bia mbeca inyingi naikagwatira imera na nyomoo cia mithemba imingi.Na gintu gia kurigaria no ikuthukua miitu iri miundeneya hectare milioni mirongo iiri o mwaka. Nusu yaantu ndene ya nthiguru yonthe nibatumagira miitu tankuu nakurigaria akui antu milioni igana batina nkuuing’ani cia utumiri bwa nthiguru buru.Itumi biria binene bia kugiita miti:• Ugiti miti bukarikaga riria imera bigitagwanikenda miunda irugurwa gutumirwa mantunejangi ta kurima kana kurithia na mootumiri jangita: nkuu, kuthithia maiga ja gwaka, gutogiamakuyu, kuithia mbaki, kunyaria majani, gwakana mpao.• Uthukia bwa miunda ya miiitu ni riria mwitujunyiagia mithemba ya imera na nyomoo nauumiria bwaju niuntu bwa utumiri na umenyeeribubuthuku (mung’uanano, riria miti imikuruyagitwa yonthe gugatigwa na miti iminini aki, kanariria muthemba jurina bata jwagitwa junthemwanka jukathira mwitune, kana riria mwitujwarithua nainya mwanka miti ikaremwa kuumaantua iu ikuite).• Ugiti miti na uthukia bwa miunda ya miitu buriabwingi buumanagia na kwaga umenyo kwegiebata ya miti.• Rimwe na rimwe, bata ya miti noithirwe iijikeneindi ukia na kwithirwa gutina kingi gia gutuumiranigutumaga antu bakagiita miti.Mantu jaria jaumanagia na ugiti miti:• Gukamatwa kwa muthetu: kwaga miti yagukunikira na kugwata muthetu nigutumagamuthetu jugakamatwa.• Kwaga into biria biumanagia na miitu:Kurita miti nikwinyangagia ikaro, gukanyiagukaranira kwa nyomoo na imera bia mithembaimingi mwanya, gukarita biumo bia irio na ndawana gukaingiyia gushindanirwa kwa into bia gwaka.Antu bakaa bageeta kuraaja nkuruki gucua nkuuna kethira into bia kuumania na miitukabikugurwa, uguri bugaitia.• Kugiita miti kinya ni kuuga tukaaga baitaingi cia miti: Miti niritaga ngugi ya kunyiyiaruugo, gwika ruuji, kwongera ruugo rurwega, nakwongera irio bibiega muthetune. Kwou gutinamiti rera ikooma nkuruki na kuumbika gwakuigara kwa ruuji, gukamatwa kwa muthetu niruugo, kunyia kwa unoru bwa muthetu na kunyiakwa utheru bwa ruugo ruria tugukuciagukongereka.Niatia tuumba kuthithia nikenda tutigithiaugiti miti na uthukia bwa miunda ya miitu?• Ambia minanda ya miti na wenderie miti ntuurayaku.• Tuumira mariko ja nkuu kana makara jamakai.• Tuumira into bingi riria gukuumbika( ta mwankijwa riua, sawdust, mati ja kauwa na muchele,maria, matigari ja imera na ja nyomoo)• Andeni miti. Eeni gikundi gia <strong>TIST</strong> gigwita ngugina gikumbana! Ikira moyo aturi na acore bakugutonya kiri <strong>TIST</strong>.• Ukarima muunda juankene na ruuji kana irimba.Tigana na miti na imera biume bimenyeere nduujiiji.• Menyeera utikarithie nkuruki ya uria ubati.Ukenda nyomoo ikuiiria miti iminini ciijakuthukia kana gwata mwitu kanya ga gukuurakairi.• Ikira moyo antu kurima imera amwe na miti kanakuanda miti ithiurukirite miunda. Kwithirwaurina miti muundene jwaku nigukuejaga intobionthe kuumania na mwitu na gugatethiakumenyeera miitu iria iri akui.


KIMERU VERSIONNiki witi na mbele bukuumbika burina bata.Riria ntuura ciitaga ngugi gukinyira witi na mbelebukuumbika, nibaritaga ngugi gutirima mantu jariajagwitua nandi na kinya gutirima mantu jaria jagetuani baria beejite nyuma yetu. Ni kuuga tujukagia matagariakugarura uria mantu jakuthithua nikenda antua kuthukiabiria turina bio na kuthukia naria gututhiurukite, nitugwakana kubithithia kairi nikenda bitumika miaka imingi iria iijite.Antu a kugiita miitu, mung’uanano, nitukuanda nakumimenyeera nikenda tuthongomia nkuruki ntuku iriaciijite na oriu tukithongomagia miturire yetu kinyayo. Ningugi yetu kuthithia bubu narua na kurega gwetera aanabetu beeja kwambaniria na guntu kuthukitue.Witi na mbele bukuumbika bwithagirwa butegeretekuthongomia miturire na oriu tukimenyagiira ati nariagututhiurukite nigukuumba gutua biria tukwenda ntukuneiria ciijite. Gukinyiira bubu, into biria turina bio bitibatigutumika na rwiro nkuruki e uria bikuumba gucokua.Matigari kuumania na into bibi bitumiri jatibati kuthithuana rwiro nkuruki ya uria jagwitua (mung’uanano, miitunikucagia ruugo ruria ruumanagia na kuithua kwa maguta,indi riria tutumagira maguta na rwiro mono, nituejaga mitingugi inyingi, tukathukia ruugo na tugatuma rera ikagaruka).Witi na mbele bukuumbika nobuthithike na njira inyingi,indi kurina mantu jamwe jabati kwoneka kunthe:1. Gwikira inya kung’ananaGuku ni kuuga kumenyeera nkia na baria barina thinanarua tukirikanaga kuthuganiria kinya baria bakeejanyuma yetu. Nthiguru yonthe nibati kuumba gwitana mbele, lakini niibati kuthuganiria mantu jariajakaumania na matagaria jao kiri nthiguru na ntuuraingi kinyacio. Nitubati kuthuganiria uria matagaria jetuyakuthithia kiri aka, aana na nkia. Mantu jariaThimu cia ngugi na cia antu ciri kunthe ntukune iji.Antu barina himu iji ciogeri micibine yao, ibetinebiao, mibukone yao kana ngarine ciao. Kuumbagukara ukiaranagiria na nja cietu na na baria turitaganabo ngugi nigutuejaga ithuganio ria mantu jonthenijabui.Baria bakamataga thimu cia ngugi na cia mubukonibamenyaga uria ikuuga kana uria ikwina na bakathithiauria babati orio. Bubu ni bwa mma kinya gikirundu.Nitwitagia kumenya mugambo jwa Murungu na kuthithiauria tubati orio.Ndene ya Iuku riambele ria Samweli ijiri na ithatu,nitukwirwa rugono rwa Mutumikiri wa Murungu Eliuria wari akuremwa kwigua mugambo jwa Murungu.Nari aguta uthikiri bwa gikirundu niuntu atatigithagiaaana bawe kuumania na kuthithia mantu jamathuku. Indiri,mwana umunini, Samueli, nanenkaniritwe kiriMurungu kuuma wanene bwawe ni ng’ina wawe, Hanna.Samweli naritani kwigua na kuthingatira mugambo jwaMurungu.Batwi ta ariti ngugi ba kwiritira na amemba ba<strong>TIST</strong> nitubati kugia guntu gwa kuthikiira. Tuthingatirenijaria <strong>TIST</strong> iikirite kiri kuthithia mitire iria miega buru yakuthithia mantu ndene ya miunda na cluster cietu naKugia gutu gwa kuthikirajakuumania na matagaria na witi na mbele bwetukiri nthiguru yonthe na ti kiri twinka nijabati gutegwa.Mung’uanano, murimi ugutumira ndawa cia kuurgatunyomoo muundene jwawe akui na ruuji nabatikuthugania uria untu bubu bukathithia arume, aka,aana na ndithia iria ciri bwagaiti iria kinyacio igutumiraruuji rou.2. Gutegeera igita riraja- Bubu nibugwitia kuthuganiriamantu jaria jakaumania na jaria tukuthithia twarikiakubuthithia. Kethira tutiji mantu jaria jakaumania nauntu buna, nitubati kubwebera riria tukuumba.3. Kuthugania tukiriritie- guku ni kuuga kuelewa atikurina nthiguru imwe aki irina into bina na ati jariatukuthithia jarithithika kiri nthiguru o iu. Nariagututhiurukite, baria tuukarania nabo na biriabigutumika kimbeca bionthe nibigwatithenuekimathaa na kiguntu. Mantu jaria jakaumania namatagaria jajukitue antu amwe a nthiguru no jakinyireguntu kungi kwa nthiguru na mpwi mono.Witi na mbele bukuumbika buti mubango jumwe juriajubati kuthingatirwa. Antu abu, ni kiri o nthiguru na ntuura,na umwe wa cietu, gutaara uria mantu jaria jabatijakathingatirwa ndene ya ntuura iu. Ni aki riria mantujaria jakuumanania na mathithio jetu kiri nariagututhiurukite jagategerwa, na ritho ria igita riraja namahitaji ja antu babaingi baria bakugaana nthiguru iji ; witina mbele ki mbeca bukoomba kuthithika na njiraikuumbika.Tuikeni naria gututhiurukite na njira ya kuandamiti miundene yetu twingwa niuntu bwetu na bwa aanabetu. Gatuthingatire mantu jaja ndene ya ngugi ciontheiria tukuthithia.tukoona umbani.Kurina igita narua riria Murungu aragia na antubawe na njira citi cia kumuntu, marotone, kiri bionekina kiri ntumwa cia kimalaika, ja uria athithagia ndeneya kanisa ya Iuku ria kirikaniro gikieru. Murungu arianagwe kirotone kana kiri kioneki, muurie akwonie uriaakuuga na agakwonia uria agukwira na akwonie boubungwa akwenda.Kurina bata mono kumenya ati itikumakania njirairia Murungu atarite gukwariria nayo, nuubati KWIGUAuria akuuga na uthingatire bou auga. Kiu nikio gitumitubati kugia guntu gwa kuthikira na tugie inya ya kujukiaitagaria riria atuuria.Na matu jaku jakaigua kanyua nyuma yaku,gakiugaga, “Iji niyo njira. Itira kiro yo, weta na njira yanjara ya urio na weta na njara ya umotho- (Isaya 30:21)Itu, arimi ba <strong>TIST</strong>, tuthikireni airitiri ba <strong>TIST</strong> kinyabo,nontu barina ntumwa ya mma kiri gwitithia nariagututhiurukite na mbele. Nitwiti kiri <strong>TIST</strong> na kirimatagaria. Tukagarura rera iji ithukite na igacoka uriayari igitene ria kuthithua.Arimi ba <strong>TIST</strong>- gieni magita ja ukiri, thigunku irinankena na Mwaka Jumweru jwa 2013 jurina marigaria,butongeretue ni Baba wetu uria uri Iguru.6


December 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKikuyu VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.<strong>TIST</strong>-KFS Partnership: Launch of PFMP at Lower Imenti on 2 nd November, 2012.Inside:Mutambo mweru wa Website wa thimu: Njira njeru na njega ya kuhotithia arimi aingikunyita mohoro megii ikundi na cluster ciao naihenya. Niuugututeithia kugia na uigiririki,utheri na ukinyaniru. Page 2Marihi ma ikundi kwambiriria ringi kuma mweri uyu. Page 4Utemi wa miti na uthukangia wa migunda ya mititu ni thina munene, tungika atia? Page 5Gitumi kia uthii wa na mbere urerugamirira. Page 6Gukuria gutu kurathikiriria. Page 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KIKUYU VERSION2Mutambo mweru wa Website wa thimu: Njira njeruna njega ya kuhotithia arimi aingi kunyita mohoromegii ikundi na cluster ciao naihenya. Niuugututeithiakugia na uigiririki, utheri na ukinyaniru.<strong>TIST</strong> ina mutambo mweru wa website.Mutambo uyu urahuthika na thimu ya guoko.Tungiuhuthira wega. Riu nouhote kumenyamuigana wa miti iria itaritwo gikundi-ini kianyu onakana mugundai-ini waku kiumbe, amemba a gikundikianyu kumenya kana gikundi giaku nigikinyaniirieikiro cia gutairwo miti na kwamukira marihi ana kananikirigite kurihwo.Kuringana na cluster yaku, niukuhota kuona ikundiiria ciri thiini wa cluster ino(nanouroranie na clusteriingi), mucemanio ucio ungi wa cluster ni wa ri,tongoria aria mari ho a cluster na riria ithuranociekitwo. Na makiria niukuhota kumenya cluster yakuuria ikoretwo ikihuthira mbeca ciayo.Makinya ma kuingira mutambo-ini uyu.Kuri na njira igiri iria ungihota kwamukira mutambouyu nacio. Angikorwo uri memba wa <strong>TIST</strong> na uri naemail adress ya <strong>TIST</strong>, nouhot kuingira mutambo-iniuyu orio ukihuthira password yaku. Kuingira na njiraino nouhote kwamukiauhoro muingi. Angikorwonduri na email address ya <strong>TIST</strong>, nouingire ta mugeni,no uhote kwamukira utungata uyu angikorwo thimuyaku iri na uhoti wa internet kana thiini wa cybercafe.Atari a miti a <strong>TIST</strong> nimoritio makorwo kuomicemanio-ini ya <strong>TIST</strong> niguo mathomithie arimikuhuthira mutambo uyu na mangi maingi. Nimoritiomaheane palms kuri cluster thiini wa micemanio yacluster na niguo amemba mahote kuona uhoro uyuwa cluster na ikundi ciao kana mibango ya <strong>TIST</strong> ririamari mucemanio-ini.Makinya ni maya1. thii www,tist.org/mobile2. angikorwo uri na email ya <strong>TIST</strong>, inira nayo nauhuthire password yaku.3. Angikorwo nduri na email address ya <strong>TIST</strong>, nouigire ta mugeni. Ikira ritwa na kuria urutagawira ta gikundi giaku.4. Niugutwaro page iyo ingi. Hau iguru, niukwona“cluster”, :Group”, na “Log out”5. angikorwo urenda kumenya uhoro wa cluster,hihinya “Cluster”. Niugutwarwo handuhagukwonia project cia <strong>TIST</strong> thi yothe. Hihinyakuria urenda kuona(kwa muhiano Meru). Kumahaha uguthii page iyo ingi kuria ukuona clusteriria iri Meru(kana gicigo kiria wathuura.) hamwena muigana wa ikundi na miti ohamwe namuthenya wa mucemanio na ithurano hituku.6. Hihinya cluster yaku(kwa muhiano, Ciakanyinga).Page ingi niikuhinguka na niukwona ikundi ninina maritwa macio, namba ya TISY, muigana wamiti na mweri wa muico wa gutarirwo miti.7. Hihinya gikundi giaku. (kwa muhiano, TARADA).Niugutwarwo thiini wa page ingi. Niukwonauhoro wa gikundi, hamwe na kana gikundinigitikirikite kwamukira marihi na kananigikinyaniirie ikiro cia gukorwo thoko-ini yacarbon.


KIKUYU VERSION3Nathari ya gikundi thiini wa cluster ya Njorua<strong>TIST</strong>-KFS Partnership: Launch of PFMP at Lower Imenti on2 nd November, 2012.Moses Mukono murimi wa <strong>TIST</strong> – gikundi kiaKiriko ari thiini wa nathari yake.Jane Wangari, murimi wa <strong>TIST</strong> – gikundi kia Ndaragwiti B thiini wa mitiyake makiria ma 5,000. Hamwe na kuhanda gwake mugunda, Janeniendagia miti ya kuhanda. Mwaririe na 0710706500.Nathari ya miti ya cluster ya NjoruaDK Mbugua (Kenya Forest Director), Elizabeth Kiogora(Chair, Lowerimenti CFA) and Ben Henneke ( President,Clean Air Action Corporation / <strong>TIST</strong>) sign <strong>TIST</strong>/KFS ForestManagement Plan and Revenue Sharing Agreement at KFSHQs, Karura on 15th November, 2012.Jane Wangari, murimi wa <strong>TIST</strong> – gikundi kia Ndaragwiti Bthiini wa miti yake makiria ma 5,000.DK Mbugua (Kenya Forest Director), Elizabeth Kiogora (Chair,Lowerimenti CFA) and Ben Henneke ( President, Clean Air ActionCorporation / <strong>TIST</strong>) sign <strong>TIST</strong>/KFS Forest Management Plan and RevenueSharing Agreement at KFS HQs, Karura on 15th November, 2012.


KIKUYU VERSIONMarihi ma ikundi kwambiriria ringi kuma mweri uyu.4Riria <strong>TIST</strong> Kenya yahitukiire ikinya-ini riagatatu ria Validation and Verification mweriwa July, nikwonekire kundu kumwe kuri nautari utari mukunyaniru. Nitwarugamirie marihi mariamathiaga na-mbere tondu nikwonekire tutirarihaarimi miti iria yagiriire. Kuma August, atari a miti naauditors nimakoretwo makirutaniria gutigirira utariwa miti nimukinyaniru.Nimatariire cluster nyingi, na kanju ya utongoria ya<strong>TIST</strong> iri na uma ati ikundi nyingi riu nicikinyaniire nakwa uguo nitugucikerera uheani wa marihi mweriuyu.Ta kiririkania, ikundi nini nicirabatara gwika maundumaya niguo marihi makorwo mari mahuthu.Maudu maria gikundi giaku kiagiriirwo nigwika;4) Chagura amemba 2 a gikundi kianyu, umwe aigaSIM Card na uria ungi aige PIN.a. Amemba matanyihiire 3 a gikundi mukiresign ya voucher. Niwega arimi aria mari anmiti miingi maheo mweke wa mbere wagusign.b. Tigirira Sim Card yaku ya Safaricomniyandikithitio na M-Pesa na niiraruta wira.Memba uria uigaga kandi niwe wagiriirwoni kumiandikithia handu ha gikundi no PINiigwo ni memba ungi.c. Angikorwo gikundi giaku nikiahetwo SIMCard ni <strong>TIST</strong> na niyandikithitio, ndurabatarakumiandikithia ringi no utigirire niirarutawira.1) Iga mathaa! Riria wacererwo mucemanio-ininiucerithagiria aria angi2) Tigirira gikundi giaku nikirugamirire thiini wamicemanio ya cluster. Gukiheanwo voucher,arimi matanyihiire 2 makorwo ho. Nimukarihwomeri umwe thutha wa kuheo voucher angikorwonimukurumirra makinya maya.3) Riria gikundi giaku kiaheo voucher, tigirira ni wa;5) Hingo ya marihi, gikundi giaku kiagiriirwo nikurugamirirwo ni annu matanyihiire 2 a gikundi.Amemba a gikundi aria mekirire sign vouchermagiriirwo gukorwo ho.6) Angikoro M-Pesa ndiraruta wira wega, nouheanenamba cia amemba angi 2 kuma gikundi-ini giaku.7) Thutha wa kwamukira marihi, menyithia amembaa gikundi giaku na muigi mathabu.a. Menyithia amemba a gikundi giaku atiniwamukira voucher na mbeca iria iri ho.b. Amemba othe a gikundi kianyu no muhakamekire sign gwitikira kwamukira mbeca naM-PesaTigirira arugamiriri a cluster nimacokia voucher kuriofici ya <strong>TIST</strong>. Njira ino niikuhotihia marihi makinyaniru.Angikorwo kuri na gucerithirio kwa voucher,nigugutumamarihi macererwo ma cluster yaku.


KIKUYU VERSIONUtemi wa miti na uthukangia wa migunda yamititu ni thina munene, tungika atia?5Mititu ikoragwo ihumbirite gicunji kiaimwe hari ithatu gia thi. Niyo inyitagirirariera, kugitira ihumo cia maai, gutuhembau, dawa na matunda iria ni cia goro muno nagutuma nyamu na andu maturue. Na noirathii namberena guthukangiona njira nene muno. Nuthu yamuingi wa thi ukoragwo wihokete mititu, na andu ta100 milion matiri na ngu ciakuigana.Itumi nene cia utemi wa miti:• Utemi wa miti wonekaga riria kwonekanokurimike kana kuriithio mahiu na njira ingi tagutema ngu, ucini wa maturubari, utegi ucini wathamaki, ucini wa mbaki, umithia wa macani wakina waturi wa mbau.• Uthukangia wa mititu ni riria mititu yanyihaniundu wa kuhuthirwo uuru na kwagakumenyererwo(muhiano ta riria miti mineneyatemwo gwatigara miti itari miraihu kana mitiya bata riria yatemwo ona kana kuriithio mahiu)• Uthukangingi na nutemi wa mititu muingiumanaga na kwaga umenyo wa bata munene wamiti.• Njira-ini ingi, bata wa miti noumenyeke no ukiana andu gwiciria gutiri na njira ingi nigueumagamititu ithire.Maciaro ma uthukangia wa mititu.• Gukuuo gwa tiiri ni maai: kwaga kindukihumbirite tiiri• Kwaga mawega maria maumanaga na miti tanyamu,dawa irio, andu mathiaga kundu kuraihugucietha.• Kwaga mawega maria marehagwo ni miti: mitiniihuthikaga kunyihanyihia ruhuho, kuiga ugunyuna gutheria riera o hamwe na kwongerera tiirihinya. Tutari na miti riera riitu niriguthuka natukorwo ugwati-ini wa wa ng’aragu.Niatia tungika kugitira uthukangia wa mititu?• Ambiriria tuta na uheane kana wendie mimeraya miti.• Huthira riiko ritarahuthira ngu nyingi.huthinranjira ingi ya kuruga na kuhiuhia maai(ta kuhiuhiamaai na riua, mhanda mitiura, makoni ma kahuanyeki na mai ma ng’ombe).• Handa miti kwa uingi, ingira <strong>TIST</strong> na uingiria angi.• Ndukarime mugunda hakuhi na ruui. Reke mitina mimera ingi cikure na ugitire maai.• Ndukariithie mahiu mugunda muno. Ndukarekeng’omb irie kuria kuri na mimera ya miti.• Handa miti mugunda-ini uria uria urahanda irio.Riria wahanda miti mugunda niuhotagakwigwatira mawega ma mutitu.


KIKUYU VERSIONGitumi kia uthii wa na mbere urerugamirira.Riria andu makorwo na uthii wa na-mbereurerugamirira, nimarutaga wira gukinyaniriamabata na ningi gukinyaniria ruciaro rwega. Uunikuga ati twoyaga makinya niguo tugarurire mithiireniguo handu ha guthukia na kwananga mariamaturigiciirie, nikumenyerera na gucokereria niundu wamiaka yukite.Handu ha gutheria mititu, kwa muhiano,niturahanda na kumigitira niguo gukorwo na muturiremwega. Ni uigiririki witu gwika uu umuthi natutigeterere ciana ciitu ciambiririe na muturire muthuku.Uthii na-mbere urerugamirira wendaga gutigiriramiturire niyagacirithio na gutigirira maria maturigiciirienaimarahota gutuhe indo iria turabatara miturire-ini.Niguo gukinyaniria maundu maya, indo cia unduirecitiagiriirwo kwehutio na njira ya naihenya gukira uriakwagiriire, giko kumana na indo ici gitiagiriirwokwehutio mbere ya maria maturigiciirie kuuiyukia(Kwamuhiano, mititu niiyukagia carbon dioxide kumana namiti mibuthu, no riria miti miingi na-ihenya, nituhotagamaundu maya, tugathukia riera.Uthii wa na-mbere wa kwirugamirira ni mwarii,no kuri na maundu mahanaine mari ho:1. uigananu na kihooto uu nikuga kugitira ihooto ciaaria ahinyiririe umuthi na kurora ruciaro rungi. Obururi niwagiriirwo guthii na-mbere nno uroremaundu maria mangikora mabururi mangi niunduwa ciiko ciao. Niteagiriirwo kurora uria maundumaria tureka mangihutia atumia na ciana na athini.Thimu na mitambo ingi iri kundu guothe riu. Andumari na mitambo ino ihocetio micibi-ini yao,mondo-ini ona ngari-ini ciao. Niuo mahotekwaraniria na andu a nyumba ciao kan ariamonjorithanagia nao nikumaheaga ugitiri.Aria makuaga pagers kana thimu cia mokonimaiguaga cikirira na makamukiria orio. Na noguogukoragwo ki-roho. Nitwagiriirwo guthikiririamuigambo wa ngai na tuwaukirie orio.Thiini wa Samueli 1 kufungo kia 2na 3, nituonagarugano rwa muhunjia wari mukuru wetagwo Eli uriautangiaiguire mugambo wa Ngai. Niagire hinya wa kuiguamugambo wa Ngai tondu niaremirwo nikugiria ariu akegwika uuru. No ona kuri o uguo, kamwana kanianigetagwo Samueli nikaheanirwo ni nyina kuri Ngai umakari o kanini. Samueli niarutitwo guthikiriria mugambowa Ngai.Ithui arimi na ndungata cia <strong>TIST</strong> nitwagiriirwo kugiana gutu kurathikiriria. Reke tukorwo na values njeganiguo tuhote guthondeka mitaratara miega thiini wamigunda iiitu na thiini wa cluster na nitugutorania.Ngai niariirie Ben uria ngihota gucokereria mariamaturigiciirie thi yothe na njira ya kuhanda miti nandangiaregire. Niamukiririe na ihenya na agicemania naangi mari na ritana ta riu riake, kwambiriria naguthondeka <strong>TIST</strong> Kenya, Uganda, Tanzania na India. <strong>TIST</strong>Ciiko ciagiriirwo kurorwo na wari no ti hariamundu ari. Kwa muhiano riria kwagia na munduurahuthira dawa cia kuraga tutambi jhakihi na ruuiniagiriirwo kurora uria cingihutia andu aria angimari kianda giake.Ruciaro ruria ruguka rutingihota kwiyaririria nouthii wa nambere niwagiriirwo kumarumbuiyahamwe na ihooto ciao2. woni wa kuraihu nikurora maundu mariamangioneka thuthaini. Angikorwo tutiramenyamaundu maria matung’etheire na mogwatinitwagiriirwo kumethema kungihoteteka.3. Mwiciririe murungiriru – uu nikuga kumenya atigukoragwo na thi imwe na ikoragwo ihetwomaundu ngurani na ati ciiko ciitu ciikikaga thi yothe.Maria maturigiciirie makoragwo manyitithanitio nawonjoria na thi yothe. Maundu maria mangionekaniundu wa ciiko iria cirekikagicigo-ini kimwenicihomagia kundu guothe.Uthii na-mbere wa kwirugamirira ndukoragwo namubango ona umwe wa kurumirirwo, ni kuri o bururina ithui kiumbe gutua uria tungiutwarithia na-mbereicigo-ini ciitu. Ni riria maria maturigiciiirie na maunduma muturire marorwo na njira ya urungiriru na yakuraya tukirora aria mari thi uthii wa na-mbere ungioyanjira ya kwirugamirira.Reke turugamirire maria maturigiciirie na kuhanda mitithiini wa migunda iitu iundu witu na ruciaro ruguka.Reke turumirire maundu maya mawira-ini mariatukuruta.Gukuria gutu kurathikiriria.irakura ta rocket, nginyagia hau tukinyite na nituronaugaruruku matura-ini maitu kuria arimi makoretwomakihanda miti gwa kahinda ka miaka 6.kuri mahinda umuthi Ngai aragia na andu aake nanjira ya magegania, njira ya iroto, cioneki na ndumiririingi, ta uria ekiri thiini wa kirikaniro kieru. Ngai angiarianawe na njira ya kiroto kana kioneki, muhoe akuguuririena niagukuguuriria na akindire.Niwega kumenya ati o njira o yothe Ngaiangihuthira gukwariria nayo, no muhaka uthikiririe uriaaroiga na uutiye. Na nikio nitwagiriirwo gukorwo nagutu kurathikiriria, na ucamba wa kuoya makia ya tauria aratwatha.Na matu maku nimakaigua kiugo thutha waku,gikiuga, “ino niyo njira. Mirumirire, wathii na guokogwaku kwa urio, na wathii na guoko gwaku kwaumotho[Isaiah 30;21].Arimi a <strong>TIST</strong> rekei twirute gutikiriria ndungata cia<strong>TIST</strong> tondu mari na ndumiriri iria njega ciawagirithiawa maria mauturigiciirie. Nitwititwo thiini wa <strong>TIST</strong> natwititwo twike ciiko. Nitugucenjia riera riri rithukitiona turicokerie riri wario.Arimi a <strong>TIST</strong> mukorwo na mahinda mega,Christmas njega na mwaka mweru uri na umithio wa2013, utongoretio ni Ngai.6


December 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKiswahili VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.Ndani:Ushirikiano wa <strong>TIST</strong>-KFS: Kuanzishwa kwa PFMP huko Lower Imentitarehe mbili Novemba, 2012.Tovuti ya simu za mkononi ya <strong>TIST</strong>: Njia mpya na yenye ubunifu ya kupatataarifa kuhusu kikundi na cluster yako haraka na kwa urahisi. Ukurasa 2Malipo ya Vikundi vidogo yaanza mwezi huu. Ukurasa 4Ukataji miti na kuzorota kwa mashamba yenye misitu ni shida kubwasana.Tunaweza kufanyeje? Ukurasa 5Sababu maendeleo endelevu ni muhimu. Ukurasa 6Kukosa sikio la kusikiza. Ukurasa 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KISWAHILI VERSIONTovuti ya simu za mkononi ya <strong>TIST</strong>: Njia mpya nayenye ubunifu ya kupata taarifa kuhusu kikundi nacluster yako haraka na kwa urahisi.<strong>TIST</strong> imeanzisha tovuti mpya- ya simu zamkononi. Tovuti hii itawezesha maelfu yawakulima kupata taarifa kuhusu vikundi nacluster zao haraka na kwa urahisi. Itatusaidia kuwawenye kuwajibika, wenye uwazi na sahihi tukiitumiavizuri. Sasa waweza kupata taarifa kwa mfano nambariya miti iliyohesabiwa katika kikundi chako, katika kilashamba, wanakikundi chako, kama kikundi chakokimehitimu kulipiwa miti na kama kimelipwa hivikaribuni.Tukitilia maanani cluster yako, utawezak kuonanambari kamilifu ya vikundi vilivyomo katika clusteryako (na unaweza kulinganisha na cluster zingine),tarehe ya mkutano unaofuata wa cluster, viongoziwa cluster yako na tarehe za uchaguzi wa mwisho.Pia, utaweza kujua jinsi cluster yako imekuwa ikitumiapesa za bajeti ya cluster kila mwezi.Hatua za kuchukuwa ili kuingia katika tovuti hiiya simu za mkononiKuna njia mbili za kuingia katika tovuti hii. Kamawewe ni mwana<strong>TIST</strong> na umepewa anuani ya baruapepe, waweza kuingia ukitumia nenosiri. Kuingia hivikutakuwezesha kuona taarifa zaidi. Kama haunaanuani ya barua pepe ya <strong>TIST</strong>, waweza kuingia kamamgeni. Waweza kuingia katika tovuti hii ukitumia simuyako kama yaweza kuingia kwa mtandao ama katikamaduka yenye mtandao.Wahesabu miti wa <strong>TIST</strong> wameulizwa kuwa katikamikutano yote ya cluster kufunza na kusaidia katikamambo mengine. Wameulizwa kuleta vifaa vyaovinavyoitwa Palm wakati wa mikutano ya cluster nawanacluster wanaweza kuona taarifa kuvihusu vikundina cluster yao au kuhusu mradi wa <strong>TIST</strong> wanapokuwamkutanoni.Hapa ni hatua za kufuatilia1. Nenda kwa www.tist.org/mobile2. Kama una anuani ya barua pepe, ingia ukitumiaanuani yako ya <strong>TIST</strong> na nenosiri.3. Kama hauna anuani ya <strong>TIST</strong>, waweza kuingiakama mgeni. Andika jina lako na kampunihalafu chagua “log in”. kampuni yaweza kuwajina la kikundi chako.4. Utaelekezwa ukurasa mwingine. Hapo juu,utapata “Cluster”, “Groups”, “groves” na “Logout”5. Kama unataka kuangalia cluster, chagua“cluster”, utaelekewa ukurasa unaoonyeshamaeneo ya mradi wa <strong>TIST</strong> duniani. Chaguana uguze mahali unapotaka (kwa mfano,Meru). Kutoka hapa utaelekezwa katikaukurasa mwingine ambapo utapata majina yacluster zilizopo Meru (ama eneo lingine loloteulilochagua) pamoja na nambari ya vikundina miti na tarehe za mkutano unaofuatapamoja na tarehe za uchaguzi wa mwisho.6. Chagua cluster yako (kwa mfano,Ciakanyinga), ukurasa mpya utafunguka nautaona majina ya vikundi vidogo, nambari zaoza <strong>TIST</strong>, nambari ya miti na tarehe ya mwishoya kuhesabiwa miti.7. Chagua kikundi chako, (kwa mfano TARADA).Utaelekezwa ukurasa mpya. Utapata habarikuhusu kikundi hiki, pamoja na kamawamehitimu kulipwa na kama kikundikimehitimisha yanayotakikana ili kuingia katikasoko la hewa chafu.2


KISWAHILI VERSION3Kitalu cha kikundi katika cluster ya Njorua.Ushirikiano wa <strong>TIST</strong>-KFS: Kuanzishwa kwa PFMP hukoLower Imenti tarehe mbili Novemba, 2012.Jane Wangari, Mwana<strong>TIST</strong> – Kikundi kidogo cha Ndaragwiti B,katika kitalu chake chenye zaidi ya miti elfu tano.Moses Mukono, Mwana<strong>TIST</strong> – Kikundi kidogo cha Kiriko A,katika kitalu chake.Kitalu cha miti cha cluster ya Njorua.DK Mbugua (Mkurugenzi wa Misitu ya Kenya), ElizabethKiogora (Mwenye kiti, Lowerimenti CFA) na Ben Henneke (Rais, Clean Air Action Corporation / <strong>TIST</strong>) watia sahihimpango wa <strong>TIST</strong>/KFS wa Kuchunga Msitu na Mkataba wakugawana Pesa zitazotokana na msitu kule ofisi kuu za KFS,Karura tarehe kumi na tano Novemba, 2012.Jane Wangari, Mwana<strong>TIST</strong> – Kikundi kidogo cha Ndaragwiti B,katika kitalu chake chenye zaidi ya miti elfu tano.DK Mbugua (Mkurugenzi wa Misitu ya Kenya), Elizabeth Kiogora (Mwenyekiti, Lowerimenti CFA) na Ben Henneke ( Rais, Clean Air ActionCorporation / <strong>TIST</strong>) watia sahihi mpango wa <strong>TIST</strong>/KFS wa KuchungaMsitu na Mkataba wa kugawana Pesa zitazotokana na msitu kule ofisikuu za KFS, Karura tarehe kumi na tano Novemba, 2012.


KISWAHILI VERSIONMalipo ya Vikundi vidogo yaanza mwezi huu.4Wakati <strong>TIST</strong> ilipopitia ukaguzi ilikuthibishwa mwezi wa Julai iliyopita,hesabu zingine za miti hazikuwa sahihi.Jambo hili lilitufanya kuachsha malipo tuliyokuwatukifanya kwa sababu ilionekana kuwa hatukuwatunalipia vikundi nambari miti yao sahihi. KutokaAgosti, wahesabu miti na wakaguzi wamefanya kazikwa bidii kuhakikisha kuwa hesabu ya miti ni sahihi.Wamekagua cluster nyingi, na chama chauongozi wa <strong>TIST</strong> kinauhakika kuwa vikundi vingi sasavinahitimu kupata malipo. Hivyo basi, tutaanzisha tenamalipo ya vikundi vidogo kutoka mwezi huu.Kama kumbusho, vikundi vidogo vyafaakufanya yanayofuata ili kufanya malipo yawe rahisi nayaendelee inavyofaa:Mambo ambayo kikundi chako chafaa kufanya;1) Weka masaa! Ukichelewa kufika mkutanoni,unachelesha kila mtu.2) Hakikisha kikundi chako kimewakilishwa katikamikutano yote ya cluster. Wakati vochazinapopeanwa, lazima wanakikundi wawe wawewawili au zaidi. Mtalipwa mwezi unaofuatakupeanwa kwa vocha mkizifuatilia hatuazifuatazo.3) Kikundi chenu kinapopewa vocha, tafadhalihakikisha kuwa:a. Mmewajuza wanakikundi wote kuwammepata vocha na ni ya pesa ngapi.b. Wanakikundi wotee wafaa kutia sahihimkataba wa kuitikia kulipwa kupitia M-Pesa.4) Mwafaa kuchagua wanakikundi wawili, mmojakukaa na kadi ya simu na mwingine kukaa nanambari ya siri ya kwa niaba ya kikundi chenu.a. Wanakikundi watatu au zaidi wafaa kutiavocha sahihi. Ni vizuri wanakikundi waliona miti zaidi wapewe nafasi ya kwanza yakutia sahihi.b. Hakikisha kuwa kadi yenu ya simuimesajiliwa na M-Pesa na kuwa inafanya kazi.Anayeweka kadi ndiye anayepaswa kuwaamesisajili kwa niaba ya kikundi lakininambari ya siri yafaa kuwekwa kwa ufichona mwanakikundi mwingine asiye mwekakadi.c. Kamakikundi chenu kilikuwa kishapewa kadinyingine na <strong>TIST</strong> na ilisajiliwa, hamna hajaya kupata kadi nyingine lakini hakikishakuwa bado inafanya kazi.5) Wakati wa malipo, kikundi chenu kiwekimewakilishwa na zaidi ya wanakikundi wawilikwa kila wanakikundi watatu. Wanakikundi chenuwaliotia sahihi katika vocha wafaa kuwepo katikamkutano wa malipo.6) Kama kuna kuchelewa kwa M-Pesa ama shidanyingine inayofanya kikundi chenu kichelewekufikiwa na malipo, peana nambari za simu zawanakikundi wawili au zaidi wasio wenye kadina nambari ya siri, kwa mweka vitabu na pesa zacluster.7) Mkishafikiwa na malipo, tafadhali wajuzewanakikundi wengine na pia mweka vitabu napesa za cluster yenu.Hakikisha kuwa wawakilishi wa cluster yakowamerudisha vocha zilizotiwa sahihi ofisini mwa <strong>TIST</strong>.Hili ni muhimu ili kuhakikisha malipo sahihi. Kamakuna mchelewesho katika kufikiwa na vocha, malipoya cluster yako yatachelewa.


KISWAHILI VERSIONUkataji miti na kuzorota kwa mashamba yenyemisitu ni shida kubwa sana.Tunaweza kufanyeje?5Ukataji misitu ni kutolewa kwa miti na mimeamingine yenye mbao.Misitu na vichaka hufunika sehemu moja juu ya tatuya ardhi. Miti hubadilisha tabianchi, hulinda maji,hutupa vitu vinavyotokana na misitu (kwa mfano,mbao, dawa, matunda na vingine) vinavyo ughalimkubwa na huruhusu mimea na wanyama wengitofauti kuishi. Hata hivyo inakatwa kwa mwendo kasi;hectare milioni ishirini kila mwaka. Nusu ya wanaoishikwa hii dunia hutumia misitu kama nishati, hata hivyowatu kama milioni mia moja hawana nishati toshakutumia kwa matumizi madogo madogo.Sababu za ukataji misitu• Ukataji miti hufanyika wakati mimea inakatwaili kufungua shamba kutumika kwa njia nyinginekama kufungua shamba ili liweze kulimwa au kwamatumizi mengine kama kutumika kama kuni,kutengeneza matofali, kukausha samaki, kukaushamajani chai, kujenga na kama mbao.• Kuzoroteka kwa shamba lenye msitu ni wakatimsitu unakuwa na miti ya aina chache naunashindwa kuyavumilia mabadiliko yanayokujakwa sababu ya utumizi na usimamizi mbaya (kwamfano, miti mizee inapokatwa, ikiachwa midogo,ama aina fulani ikikatwa yote, hadi inapoteakutoka msituni, ama msitu unalishwa wanyamazaidi ya inavyoruhusiwa, hadi miti inashindwakukua badala ya iliyokufa).• Ukataji miti na uharibifu wa shamba lenye msitumwingi hutokana na kutokuwepo kwa ujuzikuhusu thamani kamili ya miti.• Wakati mwingine, thamani ya miti yaweza kuwainajulikana lakini umaskini na kutambulika kusiosahihi kuhusu ukosefu wa lingine la kufanyahulazimisha watu kukata miti.Shida zinazojitokeza kufuatilia ukataji wamisitu• Mmomonyoko wa Udongo:Ukosefu wa mitiya kufunika ardhi na mizizi huacha udongohatarini na huruhusu mmomonyoko wa udongo.• Ukosefu wa rasili mali ya msitutunayohitaji: kukata miti huharibu mahali pawanyama pa kuishi, hupunguza viumbe hai/bioanuwai, hutoa rasili mali ya chakula na dawana huongeza ushindani ili kupata vifaa vyz ujenzi.Watu wanahitajika kutembea mbali zaidi ilikupata kuni, na bei za bidhaa zinazotoka misitunizinapanda juu sana.• Ukataji misitu unamaanisha ukosefu wafaida nyinginezo za miti: miti hupunguzaupepo, uhifadhi unyevu, huongeza hewa safihewani, na huongeza virutubisho udongoni. Kwahivyo bila miti hali ya anga ya mahali hapo itakuwakavu zaidi na kuongeza hatari ya mafuriko,mmonyoko wa udongo unaosababishwa naupepo, kupunguzwa kwa rutuba ya udongo nakupunguzika kwa usafi wa hewa.Tunaweza kufanyeje ili kuzuia ukataji wa miti?1. Kuanzisha vitalu vya miti na kukuza miti yakupanda na kupeana au kuuza miti kwawanajamii. Twafaa kutia moyo wengine kupandamiti pia, na kujiunga na <strong>TIST</strong>!2. Tumia meko ya kuokoa nishati, ambayo hutumiakuni na makaa chache3. Tumia nishati badala inapowezekana (kwa mfano,joto la jua, machujo ya mbao, maganda ya kahawa,nyasi, magugu, mabaki ya mimea, taka zawanyama).4. Kujihusisha na shughuli za upandaji miti za jamii.Kuweni kikundi kizuri cha <strong>TIST</strong> chenyemafanikio!5. Himiza majirani na marafiki yako pia kuingiakatika <strong>TIST</strong>6. Usilime shamba lililopakana na mto. Iache mitina mimea kumea ili kulinda maji haya7. Kuwa mwenye macho usije ukalisha mifugoshamba kuliko inavyoruhusiwa. Usitake mifufoikaribie miche isije ikaharibu na kunyimu msitunafasi ya kukua mara ya pili.8. Himiza kilimo mseto na matumizi ya mashambamadogo ya miti. Kuwa na miti shambani mwakohukupa vitu vinavyotokana na msitu na husaidiakulinda msitu ulio karibu.


KISWAHILI VERSIONSababu maendeleo endelevu ni muhimu.Wakati jamii zinapofanya kazi kufikia maendeleoendelevu, wanafanya kazi kuyakimu mahitajiyaliyopo pamoja na mahitaji ya vizazi vijavyo.Inamaanisha tunachukua hatua kubadilisha tabia ili badalaya kuharibu rasilmali na kuharibu mazingira, tunajenga nakuyarudisha yalivyokuwa kwa miaka mingi ijayo. Badala yakumaliza misitu, kwa mfano, tunapanda na kuilindakutengeneza kesho iliyo kijani na bora zaidi na wakatihuo huo tukiyaboresha maisha yetu pia. Ni jukumu letukufanya haya leo na sio kungoja ili watoto wetu waanzena mazingira yaliyoharibika.Maendeleo endelevu hulenga kuongeza ubora wamaisha na wakati huo kuhakikisha kuwa mazingirayanaweza kutupa rasilimali na huduma itakayotakikana sikuzijazo. Kufikia haya, rasilmali isitolewe haraka zaidi yainavyoweza kurudishwa. Mabaki kutokana na rasilimaliiliyotumika yasitengenezwe haraka kuliko mazingirayanavyoweza kuyanyonya (kwa mfano, misitu hunyonyahewa chafu kutokana na kuchoma nishati ya mafuta, lakinitunapotumia mafuta nyingi haraka sana, tunaipa kazi nyingihii njia ya kuchuja, tunachafua hewa na kufanya tabianchikubadilika).Maendeleo endelevu yawezekana kwa njia nyingizisizofanana, lakini kuna kanuni za kimsingi:1. Kutilia maanani usawa na hakiHili ni kumaanisha haki za maskini na waliotengwaleo na wakati huo huo kujalia maslahi ya vizaza vijavyo.Kila nchi yafaa kuwa na uwezo wa kuendelea, lakinikila nchi yafaa kuzingatia athari za matendo yakekatika nchi na jamii zingine. Twapaswa kufikiria athariza matendo yetu kwa wanawake, watoto na masikini.Simu za mkono na za kazi zipo kila mahali siku hizi.Watu wana vifaa hivi vikiwa mishipini, vibetini,mifukoni mwao au magarini. Kuweza kuongea nafamilia au na wafanyikazi wenzetu kila wakati hutupahisia ya usalama.Wanaobeba simu za kazi na za mkono wanajuasauti mbalimbali na wanajibu mara moja. Jambo sawa nila ukweli kiroho. Twapaswa kupambanua sauti ya Munguna kujibu mara moja.Katika kitabu cha kwanza cha Samweli, sura yakwanza na ya pili, tunaambiwa hadithi ya kuhanialiyezeeka Eli ambaye hakuweza kusikia sauti ya Mungutena. Alikuwa amepoteza uwezo wake wa upokeaji wakiroho kwa sababu hakuweza kuachisha vijana wakekutokana na kufanya mabaya. Lakini, yule kijana mdogo,Samweli, alikuwa amepeanwa kwa Mungu kutokautotoni mwake na mamake wa kiroro, Hanna. Samwelialikuwa amefunzwa kusikia na kutii sauti ya Mungu.Sisi kama watumishi na wakulima wa <strong>TIST</strong>, twafaakukuza sikio la kusikia. Tuyafuatilieni maadili ya <strong>TIST</strong> ilikukuza mienendo bora zaidi ya kufanya mambo katikamashamba na cluster zetu, tutakuwa na mafanikio.Kuna wakati siku hizi Mungu huongea na watuKukosa sikio la kusikiza.Athari za matendo na maendeleo katika dunia yotezafaa kuzingatiwa, na sio athari kwetu pekee. Kwamfano, mkulima anayetumia madawa ya kuuliawadudu shambani mwake lililo karibu na mto afaakufikiria athari za tendo hili kwa wanaume, wanawake,watoto na wanyama walio chini ya mtowanaoyatumia hayo maji.2. Mtazamo wa muda mrefu- Hili lahitaji kufikiriamatokeo ya matendo baada ya wakati huo. Kamahatujui athari na hatari za tendo fulanizinazowezekana baada ya muda mrefu, twafaakukwepa tendo hilo tuwezapo.3. Kufikiria kwa umakini- Hili ni kumaanisha kuelewakuwa kuna ardhi moja iliyo na rasilimali kiasi fulanina kuwa matendo yetu yanafanya kazi katika mfumomkubwa. <strong>Mazingira</strong>, jamii na uchumi ni vituvilivyoshikanishwa kiwakati na kinafasi. Matokeo yauamuzi uliofanywa katika sehemu moja ya duniayaweza kuathiri sehemu zingine haraka sana.Maendeleo endelevu hayana mpango mmoja wakufuatiliwa. Ila, ni kwa kila nchi na jamii na kwa kila mmojawetu kuamua jinsi kanuni zake zaweza kufanyishwa kazikwa ubora zaidi katika eneo letu. Ni wakati tu athari zamatendo yetu kwa mazingira na kijamii zinapozingatiwakwa ukamilifu, tukiwa na mtazamo wa muda mrefu natukiyafikiria maslahi ya watu wengi wanaoishi katika ardhihii, ndipo maendeleo ya kiuchumi yatakapoweza kufanyikakwa njia endelevu.Wacheni tuendeleze mazingira yetu kwa kupandamiti katika mashamba yetu kwa sababu yetu na ya vizazivijavyo. Tufuatilieni kanuni hizi katika kila kazi tunayofanya.wake kwa njia zisizo za kawaida, kwa kupitia ndoto,maono ama ujumbe wa kimalaika, kama alivyofanyakatika Kanisa la agano jipya. Iwapo Mungu ataongea nawekwa njia ya ndoto au maono, muulize akuonyeshemaanake na atakuonyesha anavyokwambia naakuhakikishie.Ni muhimu kujua kuwa bila kujali njia ambayoMungu anachagua Kuongea nawe, wafaa KUSIKIAanayosema na kutii. Hii ndiyo sababu twafaa kukuzasikio la kusikia, na ushujaa wa kuchukua hatuaanapotuuliza.Na masikio yako yatasikia sauti nyuma yako,ikisema, “ Hii ndiyo njia. Tembea nayo, ukigeuka upandewakulia, na unapogeuka upande wa kushoto- [Isaiah30;21].Tafadhali, wakulima wa <strong>TIST</strong>, tusikizeni watumishiwa <strong>TIST</strong>, kwani wana ujumbe unaofaa kwa uendelevuwetu wa kimazingira. Tumeitwa katika <strong>TIST</strong> na tumeitwakuchukua hatua. Tutageuza tabianchi iliyozorota nakuirudisha kwa utukufu wa kuumbwa.Wakulima wa <strong>TIST</strong>- Muwe na wakati wenye amani,krisimasi yenye furaha na mwaka mpya wa 2013 wenyemaajabu, mkiongozwa na Baba yetu aliye mbinguni.6


December 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKikamba VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.Wiw’ano wa <strong>TIST</strong> na KFS: Mwolooto wa PFMP kisioni kya Lower Iment matuku 02/11/2012.Inside:Mwinamo na ni indii mwasakuanie. Ingi ni ukwithiwa utonya umanya undumbesa syenyu sya kila mwai itumikite. Page 2Ndivi ya tukundi tunini kwambiia ingi kuma mwai uu. Page 4Kwanangwa kwa mititu na kwanangika kwa itheka sya mititu ni withiitwe withina munene. Nata tutonya kwika? Page 5Niki maiendeeo makwikala nee mavata. Page 6Kwiany’a kutu kwa kwiw’a. Page 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KIKAMBA VERSION2Mwinamo na ni indii mwasakuanie. Ingi niukwithiwa utonya umanya undu mbesa syenyu syakila mwai itumikite.Matambya ma kulika kana kulogin nthiniwa mobile website inoVe nzia ili (2) ila utonya utumia kuvikiakusisya uvoo nthini wa mobile website. Ethiwa wiumwe wa ene ma <strong>TIST</strong> na nunengetwe E-mail address,no ulogin imwe uitumia password yaku, uitumia nziaino withiawa na ivuso ya kuvikia uvoo mwingi. Ethiwandwina email address ya <strong>TIST</strong> no ulogin ta mueni(login as guest). No uvikiie website ino uitumia simuyaku ya kw’oko ethiwa yina internet kana kuma kwacybercafes.Avitukithya ma <strong>TIST</strong> (quantifiers) nimakulitw’emethiwe me mbumbanoni syonthe sya ngwatanionikana mavundisye ene ngwatanio isu. Ni makulitw’emanengane Palms nthini wa kila ngwatanio yila kwinambumbano nikana ene ngwatanio masisye uvoo waikundi na tukundi vamwe na ngwatanio ithi iulu wawalany’o wa <strong>TIST</strong> na kuikiithya ni waw’o na kanambumbano isu sya ngwatanio syina uvoo ula waile.Vaa ve matambya makuatiia uilogin1. Wavika kwa itaneti andikawww.tist.org/mobile2. Ethiwa wina Email address ya Tist lika kwa itanetina utumia address yaku vamwe na passworkkuvingua website ino.3. Ethiwa ndwina email address ya Tist no uloginta mueni (guest). Andika isyitwa yaku nangwatanio na uivinyiia log in. isyitwa no yithiweya ngwatanio, kikundi kana kakundi.4. Kuma vau nuu tongoew’a kuthi itambya yila yinginundu nukwithia vaa iulu vaandikitwe “Cluster”,“Groups”,“Groves” kana “log out”5. Ethiwa wienda kwona ngwanio yenyu sakua“Cluster” kuma vau nukwona kula kw’othe kwingwatanio sya <strong>TIST</strong> nthi yonthe. Sakua ngwatanioila ukweda kuma ngwatanioni isu iandikitwe vau(ngelekany’o Meru) wamina usakua twasye Merunuukwithia ngwatanio ila syi ungu wa meru nanukwithia kila kikundi kiandikitwe vamwe na mitiyakyo na ni indii mena wumbano na usakuaniwoo wi indii.6. Sakua kikundi kyenyu (ngelekany’o Ciakanyinga)na nukwithia tukundi twothe tula twi ungu waciakanyinga tuandikitwe kwa masyitwa, nambayoo ya <strong>TIST</strong>, utalo wa miti yoo na muthenya wamuthya ula miti yoo yavitukithiw’e.7. Nzakua kakundi kaku (ngelekany’o, TARADA).vaa nukwithia uvoo wa kakundi kau vamwe nakethiwa nimavikiie ndivi na kana kakundi kaanikavikiite kwika mawendekethyo other alamendekaa nthini wa soko ya nzeve itavisaa.


KIKAMBA VERSION3Kivuio kya ngwatanio ya Njorua.<strong>TIST</strong> - KFS Mayikia ngwatanio: Mwolooto wa PFMP kisionikya Lower Imeni matuku 02/11/2012.Moses Mukono e kivuioni kyake . Ni umwe wa ene kakundika Kiriko.Jane Wangari, umwe wa ene kakaundi kanini ka Ndaragwiti B.Nthini wa miti yake ila ni mbee wa 5,000 na kivuio. Ekakuvanda muundani wake Jane nutesaa miti ya kivuio ila yatialana no umuvikie kwa namba ino ya simu 0710 706500.Kivuio kya ngwatanio ya Njorua (Njorua Cluster)DK Mbugua (Kenya Forest Director), Elizabeth Kiogora(Chair, Lower Imenti CFA) na Ben Henneke (President, ClearAir Action Corporation /<strong>TIST</strong>) mayikia sahii wiw’ano wa <strong>TIST</strong>/KFS Forest Management Plan and Revenue Sharing mawikalonimanene ma KFS (Karura matuku 15/11/2012Jane Wangari, umwe wa ene kakaundi kanini ka Ndaragwiti B.Nthini wa miti yake ila ni mbee wa 5,000 na kivuio.DK Mbugua (Kenya Forest Director), Elizabeth Kiogora(Chair,Lower Imenti CFA) na Ben Henneke (President, Clear Air ActionCorporation /<strong>TIST</strong>) mayikia sahii wiw’ano wa <strong>TIST</strong>/KFS ForestManagement Plan and Revenue Sharing mawikaloni manene maKFS (Karura matuku 15/11/2012 mamina kwikia saii


KIKAMBA VERSIONNdivi ya tukundi tunini kwambiia ingikuma mwai uu.4Yila <strong>TIST</strong> Kenya yeekaa uthiani na kuikiithyakuvitukithwa mwa miti mwaini wa muonza (July)utaloumwe wa miti niwee thiiwe utewaw’o. Undu uuniwatumie ndivi ila syaendee syamba kuu ngamw’anundu kwaw’o nitwoonie kana ikundi na tukunditwaivawa mbesa sya miti itevo. Kuma mwai wanyaanya (August) Athiani (Quantifiers) na alamaumasya utalo (Auditors) nimathukumite vamwekuikiithya kana utalo wa miti ula wanenganiwe niwaw’o.Nimekite ukunikili ngwatanioni yingi na utongoiwa kanzu ya <strong>TIST</strong> nikwiw’a yina muikiio kana ikundimbingi nisyikite undu kwaile kukwata ndivi. kwoou,ndivi nikundeea ingi kwa tukundi tunini kwambiiamwai uyu.Ta ulilikany’o tukundi tunini nitwaile kuatiiamawalany’o aya nikana ndivi yikwe kwa ivinda ininina vate minoo.Maundu ala tukundi tunini twaile ika;1. Vika saani! nundu yila waselewa kuvikawumbanoni nuseleasya wumbano kwambiia nakila mundu aiselewa.2. Ikiithya kakundi kaku kena mundu uvikite yilakwina wumbano wa ngwatanio ya ikundi. Yilakuunenganwe mathangu ma ndivi (Vouchers)ikiithya ve andu eli ma kakundi kenyu.Nimukuivwa mwakwata ithangu yii mwai usuwukite ethiwa nimukuatiia matambya aya.3. Yila kakundi/Kikundi kyenyu kyanengwa ithanguyii (Voucher) ikiithya ni:-a. Watavya amemba oothe ma kikundi kyakukana nukwatie ithangu yii (voucher) na niyambesa siana.b. Ala angi oothe ma kikundi kyenyu nimaileikia saii kana nimeitikila kuivwa na M-pesa.4. Niwaile uyuva andu eli ma kikundi kyenyu umwewakwikala na SIM na ungi PIN .a. Mainyiva andu atatu makikundi kyenyunimaile kwikia saii ithangu yii ya ndivi(Voucher), vatonyeka ala mena miti ila minginimomaile unewa ivuso ya mbee kwikia saii.b. Ikiithya laini wenyu wa Safaricom niuandikithitw’e kwa M-pesa na niuuthukuma.Ula umwiiaa laini uyu niwe waile kwithiwaaandikithitwe vandu va kikundi kyenyu indiPIN ya Mpesa yaile ithiwa na mundu ungiula ni umwe wenyu lakini ti ula wina lainiwa simu wa Mpesa.c. Ethiwa kikundi kyenyu nikwanengetwe lainiwa simu ni <strong>TIST</strong> naniyaandikithitwe muinavata ingi wa kwithiwa na laini ungi kila kivoikiithyai laini usu nuuthukuma.5. Yila kukuivanwa, kakundi kaku nikaile ithiwa naandu oothe mako mainyiva 2/3 ma ene. Amembaala meekiie saii ithanguni ya ndivi (voucher)nimaile ithiwa vo umbanoni usu wa ndivi.6. Ethiwa kwina thina wa M-pesa kuselewa kanamathina angi ala makwataa M-pesa nenganienamba sya simu sya mainyiva andu eli eka alamena laini wa simu wa kikundi na PIN yaw’o.7. Mwamina ukwata ndivi, kwandaia tavyai amembaala angi na ula umuungamie ngwatanioni ya ikundikwa ndivi.Ikiithya kana ngwatanio yenyu (cluster) niyatungamathangu ma ndivi (voucher) mena saii uvisini wa<strong>TIST</strong>. Undu uu niwavata nikana ndivi syaw’o na ilasyaile syikwe. Ethiwa ve kuselewa kuetwani kwamathangu aya (vouchers) nomaete kuselewa ivindaya ndivi kwa ngwatanio yenyu.


KIKAMBA VERSIONKwanangwa kwa mititu na kwanangika kwaitheka sya mititu ni withiitwe wi thina munene.Nata tutonya kwika?5Mititu yanangawa yila miti yatemwa na ikuthuila ivwikite kisio kiu kuvetwa.Mititu nivwikite kisio kya ta imwe iulu waitatu kya nthi yothe. Mititu niyietae uvinduku wa nzeve,ikasuvia w’umo wa kiw’u, ikatune mosyao mayo tangu, mbwau, matunda, ndawa na angi maingi maunduaya ni malato munene na nitetheeasya mithemba yamiti na nyamu kwithiwa/kwikala. Indi niendee nangwanangwa kwa kilungu kinene kya millioni miongoili kwa kila eka umwe kila mwaka. Nyusu ya ekalimanthi metethasya kwisila mitituni ino ta kwa mwaki/ngu, navailyi oou andu ta millioni iana yimwe menauvungulu wa mwaki/ngu wa kutuma meka maundumaniini ala maile ika.Ni itumi syiva ietae Thina wa Mititu munamuno:- Mititu yanangawa yila andu meenga mayendakuima, kuithya, na kutumia ngu, kuvivya mavali/matuvali, kutoeesya makuyu, kuthia mbaki, kumyamaiani, kwaka na mbwau.- Kwanangika kwa mititu kwithiawa yila mutituwavutha na weethia ndutonya kwikala nundu wakutumiwa nai na vate muvango. Ngelekany’o yilamiti mikuu yatemwa na vaitiwa ikuthu syoka, kanayila muthemba muna wa muti niw’o ukutemwana kuvetwa, kana yila mutitu usu waithw’a munouteunewa nzeve ukeyaka, na yila mutituuteuekwa miti ikeana kuvwika kilio kya ilamikw’u.- Kwanangika kwa mititu na itheka syayo kuetaweni unyivu wa umanyi iulu wa vata na vaita wamititu/miti.- Kundu kungi vata wa mititu nowithiwe wisikieindi nundu wa thina andu mayona titave nzia ingiya kwikala andu maitema miti na kwanangamititu.Mathina ala maumanaa na kwanangwa kwa mitituKukuwa kwa muthanga:- Yila vate kindu kivwikitemuthanga muthanga niwithiawa ute mulumu nakwoou kukuwa ni mituki.Kwaa kwa maueti ma mititu:- Yila miti/mitituyeethiwa itevo vethiawa vate wikalo wa syindu ilasyaile ithiwa vo nundu vayithiawa liu, ndawa, naindikulimana kuyingiva na thoowa wa syindu ta ngu nakilakingi kikwatikanaa mitituni uyithiwa wi iulu muno.Kwaa kwa vaita ingi sya miti thini wamawithyululuko:- Miti nisuviaa kiseve kikanange,nitumaa kimeu kikala, niseuvasya seve ya andukutumia, niyongelaa unou muthangani. Indi vate mitiwithiaa nzeve ya kisio niyavinduka na kweethiwa namunyao ingi kukethiwa na muthanga kukuwa ni nzevekana kiw’u, unou wa muthanga kuoleka na nzeventheu ya kuveva.Tutonya kwika ata indi kusiiia kwanangika kwamititu na itheka syayo?- Kuseuvya ivuio na kunengane ka kuteea atui nambaitu miti ino ya kuvanda.- Kutumia maiko ma usuvia mwaki/ngu ala mendaamakaa kana ngu nini.- Kutumia nzia ingi sya mwaki (ta kutumia sua,makavo, nyeki, yiia, kyaa kya indo, makoloso)- Kuvanda miti na kutwika umwe wa nduika sya<strong>TIST</strong>. kuthuthya atui na anyanya malikengwatanioni na ikundini sya <strong>TIST</strong>.- Ndukaime nguumoni sya mbusi kana vala ve ndia.Eka miti na ikuthu imee isuvie kiw’u kiu.- Ithiwa wi metho ndukaithye kitheka kikauke vyu.Siia indo kuthi vala ve miti minini iendee kwiana(nundu indo niisaa mithya na kutuma iekakwiana) nikana yithiwe itonya kuseuvya mutitu.- Thuthya andu kuvanda miti ona miundani kanakuvanda miti mithei kisioni kinini kithekanikwoo/kwaku. Kwithiwa na miti kithekani kyakukwiutetheesya we kwithiwa utonya ukwatasyindu syothe utonya kwithiwa uyenda kumamutituni na kwoou usuvia ula mutitu wivakuvinaku.


KIKAMBA VERSIONNiki maiendeeo makwikala nee mavata.Yila mbai syathukuma kwikalya maendeeo,nimathukumaa kuvikiia mavata ma yu na ivindayukite na kwa nzyawa ikoka. Kuu nikwasya kananitwosaa itambya ya kuete ualyuku wa mwikalo nikanawithie vandu va kwananga mauthwii na mawithyululukonitwamaka na kumasuvia kwoondu wa myaka yukite.Vandu va kwenga mitutu, ngelekany’o nituuvanda miti nakumisuvia nakwikalya mawithyululuko mema ngilini, kwauseo wa uni na kwailya mathayu maitu umunthi. Ni wailukwitu kwika uu umunthi, nati kweteela syana situ kukakwithia mawithyululuko manange.Maendeeo ma kwikala methiawa na mwolooto wakwailya mathayu maitu vamwe na kuikiithya kanamawithyululuko nimatunenga mothui ala tukwendaumunthi na ivinda yukite. Kuvikia kieleeloo kii mothwiimayailite uvetwa kwamituki kwi undu meutungiwa. Kikokuma mothwiini aya kiyaile kwithiwa kiyuma ki kingikwiundu mawithyululuko matonya ukiveta. Kwangelekany’o Mititu niyo yosaa nzeve itavisaa (carbon Dioxide)kuma syinduni ila syavya, indi ila twavivya syindumbingi na kwa mituki, nitwikiaa kisali mawithyululuko naukethia maikwosa kana kuthia kiko kila kyavika kwa ivindayila yaile na undu uu uiete uvinduku wa nzeve.Maendeeo ma kwikala ni mithemba mingi onakau nomakawaita, miao ila itongoetye ni1. Kwi akilini sya kila umwe wiananu na kwianiwa vatemunyungunyisyoKii kionany’a kana kusuvia wendi wa ngya na alaavinyiie umunthi o usisya undu ukwailya kwoonduwa nzyawa sya uni. Kila nthi niyaile kwiana, indi uuwivo niyaile usisya mawiko mayo maetae mauvindukumau kwa mbai na nthi. Nitwaile usisya undu mekoSimu sya moko na pagers sioneka syi kila vandumatuku aya. Andu yu menasyo misivini, ngusuni,ngalini na kwoou uyithia nimatonya uneenania naandu ma musyi ona kukuna viasala na kwiw’a menamuuo.Ala makuaa simu na Pagers nimamanyaa yila simuyaia na maisungia kwa mituki. Uu niw’o kuilye onakivevani. Nitwaile kwiw’a wasya wa Ngai na kwianisyakwa mituki.Nthini wa ivuku ya Samueli wa mbee kilungu kyakeli na kya katatu (1Samuel 2-3) nitunengetwe ngewaya muthembi eli ukuuni wake undu uteew’aa wasya waNgai. Niwaaitye matu makiveva nundu waule ukany’asyana syake ila syeekaa nai na uthuku. Onakau kamwanaSamuel niwanenganiwe kwa Mwiaii uninini wako ninyinyia wako Anna. Samuel ni wamanyiitw’e undu wakwiw’a na kwithukiisya wasya wa Ngai.Ithyi athukumi na aimi ma <strong>TIST</strong> nitwaile kwianiamatu makwiw’a. Tutumie nzia nzeo sya uimi sya Tistthini wa miunda yitu na ngwatanioni situ nikana twithiwena usyao mwailu na museo.Ngai niwaneenie na Ben iulu wa kuseuvya nakululumiilya wailu wa mawithyululuko nthi yothe kwakuvanda miti na ndaa ikala eteele. O kwamitukiKwiany’a kutu kwa kwiw’a.maitu mekuete uvinduku nthini wa iveti, syana naala ngya. Uvinduku uetetwe ni meko na kwiananiwaile usyaiiw’a nthi yoothe, ti kwitu voka.Ngelekany’o, muimi aitumia ndawa yamitutu(pestcide) muundani kwake na evakuvi na usiniwaile umanya yiete uvinduku mwau kwa aume, aka,syana ona indo ila syi itheo usini usu na syitumiakiw’u kiu. Nzyawa syukite iitonya kwineenea , indiethiwa maendeeo ni mekwikala nonginya mawendimoo na uw’o woo vamwe na aki syikiwe mesilyani.2. Kusyaiisya kwa ivinda iasa - Nikwendaa kwisilya iuluwa mawiko ma umuthi. Ethiwa tuiumanya uvindu ulawiko wa umuthi ukuete kwa ivinda iasa nitwailekuekana na wiko usu nitwaile uekana naw’o.3. Kwisilya kwina woni - ino yimaanisya kuelewa kanatwina nthi imwe yina mauthwii ma mana, na mawikomaitu methiawa isioni ithi. Mathina ma kuamuakuamuitwe kisioni kimwe kya nthi nimituki kueteuvinduku kwa isio ingi sya dunia.Maendeeo ma kwikala maina walany’o umwe wakuatiia. Indi ni kwa kila umwe na kila nthi na kila mbai nakwa ithyi kuamua ninzia/ mawalany’o meva maseo kwakisio kitu. No yila twasisya na tweesilya iulu wamawithyululuko na itindo situ tuyika meko maitu na undumatonya kuete uvinduku vamwe na mavata ma anduonthe ala tumeanisye nthi namo tutonya kuete maendeeoma kwikana na makutwikalya.Twikalye mawithyululuko maitu kwa kuvanda mitimiundani kwitu kwoondu witu na nzyawa syukite. tuatiiemwolooto uyu wa kusisya kana wia witu wiete matundana maualyuku mailyi ata.niwambii kumatha angi ala meew’aa take na ambiiakwaka walany’o wa <strong>TIST</strong> kuu Kenya, Uganda, Tanzaniana India. Tist niyiendee kwiana kwa mituki na nesa, Nanitukwona movinduku manene maseo isioni ila aimima Tist methiitwe maithukuma myaka nthathatumithelu.Kwi mavinda Ngai uneenaa naitu kwa nziasyimwanya matuku aya ta ndoto, mawoni kana okwisilakwi alaika Otondu weekaa ivindani ya ikanisa utinionimweu. Ethiwa Ngai nuneenaa naku kwisila ndotoni kanawonini mukulye auvuanisye uelewe na akakuvuanisyana kuikiithya undu ukwenda kuma kwaku wike.Na matu menyu makeew’a ndeto iyasya “Nzia niyoino, Endaai nthini wayo, nayila mukavinduka kw’oko kwaaume, na yila mukavinduka kw’oko kwa aka (Isaia 30:21).Kwandai aimi ma Tist twithukiisyei athukumimaTist onamo nundu mena utumani museo kwa kwailyana kwiana kwa mawithyululuko. Nitwititwe thini wa <strong>TIST</strong>na nitwititwe thini wa uthuku. Nituuvindua Nzeve ilaiendee na kwanangika na tungia wanake ula yainaw’oyoombwa.Aimi ma Tist - Ithiwai na Ivinda ya Muuo, Kisimisikina utanu na Mwaka mweu wa 2013 mwailumutongoew’e ni Ithe witu wa Ituni.6


December 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKipsigis VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.<strong>TIST</strong>-KFS Partnership: Kanamet ‘ab PFMP en Lower Imenti en tarikit 2 nd November, 2012.Inside:Mobile website nebo <strong>TIST</strong>: oret ne nyumnyum ne imuche inyorunen logoywekchebo groupit neng’unget. Page 2Libanet ‘ab groupishek che meng’echen koname en arawaniton kora. Page 4Tiletab ketik ak wechetab imbarenikab osnet ko uinwek che echen. Nee nekimuche ke yai? Page 5Ene asi kobo maana developments che susutainable. Page 6Kenyorun itik che kose it. Page 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KIPSIGIS VERSIONMobile website nebo <strong>TIST</strong>: oret ne nyumnyum neimuche inyorunen logoywek chebo groupitneng’unget.2<strong>TIST</strong> koko’kochop website ne mpya – nekimuche kero en simuit. Oranito komukyintemik che chang’ konyor lokoywek chebogroupishek kwai ak cluster chechwaget. Nitonkotoretech keigun che iyonotin,chebo lobkeyet,akche . Ingunon imuche inyoru logoywek chebonumbait ‘ab ketik chemi groupit ngung’,en grovitagetugul, membaek chebo groupit ngung’, angot koqualifyeni gropit neng’ung ke liban ak angotkokokeliban.Agobo cluster nengung, imuche inyorulogoiywek chetinye’ge ak nambait ‘ab groupishekchemiten en cluster nengung’ (ak imuche ikerchineak clusters alak), petut nebo cluster meeting, kondoikchebo cluster chemiten en kasaraton petut nikikiyoelewenishet neletu. Kora imuche inyoru logoiywekchetinye ge ak budget nebo cluster neng’unget nebokila arawet.Oret ole kiloge^ndo kechut mobile websiteiniton.Miten oratinwek oengu che kimuche kechutenwebsite initon.Angot ko I’membayat ‘ab <strong>TIST</strong> akitinye emai address nebo <strong>TIST</strong> , imuche ichut websiteak iboishen password neng’ung’. Yon keboishenoraniton kokonin inyoru ngalek chechang’. Angotkometinye email address nebo <strong>TIST</strong>,imuche I signen–in ko guest(tondet). Imuche ichut website initoniboishen simuit angot kochu’te internet simuit ngung,anan iro en cybercafé .Kogesom <strong>TIST</strong> Quantifiers komiten en tuyoshekchebo clusters asi kotoret en traing ak konetmembaek . Kokisom icheket kokochi palms kobaclusters en tuyoshek chebo clusters ak komuchekoker membaek ngalek chetinye ge ak groupishekchemeng’echen anan ko clusters anan ko programschebo <strong>TIST</strong> en tuyoshek chebo clustres.Ichochu ko oratinwek.1. Inyorunen www.tist.org/mobile2. Angot itinye email address nebo <strong>TIST</strong>, ichutenemail address inoten ak iboishen password.3. Angot kometiche email address nebo <strong>TIST</strong>,imuche logen-in ko itondet . Inyit kainet ng’ungak organization akityo I logen-in. Organizationkomuche koik groupit ng’ung.4. Kikonin directions en pagit ne isupu.En parakinyoru Cluster”, “Groups”,“groves” ak “Log out”5. Yon imoche iker Cluster, ichile en “ Cluster”.Kiborun pagit ne tinye projects chebo <strong>TIST</strong> enng’wony. Imuche iker komoswek chekemokyinike (kou, Meru) kong’eten yu imucheiwe pagit ne isupu asiro Clusters chemiten enMeru (anan ko komoswek alak cheimokyinike)koboto ketik che miten enkomosoton ak petushek chebo tuyoshek akelection che ko’koibota.6. Chill cluster neng’unget (kou, Ciakanyinga). Koyotoksek pagit ne impya ne iboru groupishekche meng’echen, nambait nebo <strong>TIST</strong>, ak nambaitketik petut ne ki-quantification ketik.7. Chill en Groupit ng’ung. (kou, TARADA).Kosipten inoniton iwe pagit ag’e. Inyoru ngalekche tiny eke ak groupit noton,chetinyege ak olekilibonden ak angot kokoitchi groupit magutikchebo carbon market.


KIPSIGIS VERSION3Group Nursery en Njorua Cluster .<strong>TIST</strong>-KFS Partnership: Kanamet ‘ab PFMP en LowerImenti en tarikit 2 nd November, 2012.Jane Wangari, membayat ‘ab <strong>TIST</strong> – Ndaragwiti B SmallGroup, en 5,000 + trees nursery nenyinet.Moses Mukono, membayat ab <strong>TIST</strong> en – Kiriko groupit, en nursery nenyinet.DK Mbugua (Kenya Forest Director), Elizabeth Kiogora(Chair, Lowerimenti CFA) andBen Henneke ( President,Clean Air Action Corporation / <strong>TIST</strong>) sign <strong>TIST</strong>/KFS ForestManagement Plan and Revenue Sharing Agreement at KFSHQs, Karura on 15th November, 2012.Njorua Cluster nursery nebo ketik.Jane Wangari, Membayat ‘ab <strong>TIST</strong>– Ndaragwiti B SmallGroup,en 5,000 + nursery ketik nenyinet .DK Mbugua (Kenya Forest Director), Elizabeth Kiogora (Chair,Lowerimenti CFA) andBen Henneke ( President, Clean AirAction Corporation / <strong>TIST</strong>) sign <strong>TIST</strong>/KFS Forest ManagementPlan and Revenue Sharing Agreement at KFS HQs, Karura on15th November, 2012.


KIPSIGIS VERSIONLibanet ‘ab groupishek che meng’echenkoname en arawaniton kora.4Kinkoyop <strong>TIST</strong> Kenya Validation ak Verificationnebo somok en arawet ‘ab tisab , kokikinyorkele koitet ‘ab ketik kokimagiyai komye .Kokiyaech niton kitononsi libanet, angamun kitokkole kiliboni groupishek robinik che monomekeak ketik che tinye, kimokeliboni groupishek robinikche nomege ak ketik chetinye.Kobaten arawet ‘absisit , Quantifiers ak Auditors koko’kilge koker kolenomege koitet ‘ab ketik ak che sirotin.Kikoauditen clusters che chang’,ak komogu <strong>TIST</strong>Leadership Council kole qualifyeni groupishekchechang’ kelipan . En noton konome kora koliponigroupishek chemeng’echen <strong>TIST</strong> en arawaniton.Ko’kabwotutyet, koyoche koyai che isubugroupishek che mengechen asi koik rahisi lipanet:Tuguk cheyoche koyai groupishek chemeng’echen ;1) Onge’itun en sait nenoton, asi mabit chelewanet.2) Hakikishan ile kokireprisenten groupit ngung’en tuyoshek ‘ab clusters . Yon kikoito vouchers, koyoche komiten membaek oengu chebogropit ngu’ng. Kiliboni en arawet ne isubu yonkaronyoru voucher.3) Yon kakigochi groupit ngung voucher ibwatiyai che isubu:a. Inaisi membaek tugul chebo groupit koekoronyoru voucher ak robanikchekoonyoru.b. Yoche kosignen membaek tugul kole iyonikelibonchi en oret ‘ab M-pesa.4) Yoche olewen membaek oeng’ , agenge konenome SIM namba ak ake ko nenome PINnebo SIM nebo groupit .a. Yoche kosignen membaek chemoregunensomok voucher. Sanasana ko membaek chetinye ketik chechang’ en groupit.b. Hakikishan ile registernat SIM en Mpesaago tagoboishe cardit.Nenomu SIM carden groupit ko noton neyoche koregisterenSIM en Mpesa ak PIN nebo Mpesa koyochekongen PIN Custodian inegen–chito agenemo SIM custodian.c. Angot ko kia’gikochi groupit ngung’ SIMne registernat <strong>TIST</strong> ,komomiten hajakeregisteren kora nambait lakini yoche koactive.5) Yon kiyoe libonishet koyoche komitenmembaek che moregunen 2/3 chebo membaektugul. Membaek chebo groupishek chemeng’echen chi gikasignen voucher koyochekomitenen petut ‘ab lipanet.6) En saait nemiten delays en Mpesa anan koyomutik alak en petut ‘ab lipanet, Ogoitenamabaishek ‘ab simoishek chebo membaekoeng kotabala chebo SIM card ak PINcustodians koba chitab Accountability.7) Yon karinyoru chepkondok guk , kaikai inaisimembaek alak chebo groupit ngung’ ak ClusterAccountability person.Obwat koib representative nebo cluster ngung’vouchers chesignenotin koba office nebo <strong>TIST</strong>.Inoniton kobo maana asi kotwoistook lipanet. Yonmiten chelewanet en vouchers , komuchekochelewan lipanet en clusters.


KIPSIGIS VERSIONTiletab ketik ak wechetab imbarenikab osnet kouinwek che echen. Nee ne kimuche ke yai?Niton kotiletab ketik eng osnet ak bukonok siketemis.Osnosiek ak bukonok koityin agenge engsomok nebo ngwonydet.terei walutikabbarakak,ribei ainosiek ak ko konu(pakoinik,kerichek,logoek ak alak) che konu bilionishekak kotoreti milionishekab ketik ak tiong’ik. ako anyweketab chutan komi barak nebo milionisyek tiptemeng kila kenyit.Nusu chebo bik eng ngwony kotiengeieng kwenik,ako bik che negit millionisiek 100 ko matinyei ot kwenik tuten che boisen.Taunetab tiletab ketik:• Tiletab ketik koname yon kagiisto ketik asi keyaiboisionik che bo temisiet anan ko ribsetab kiyagikak en boisionik che u kwenik, chopetab matubaruk,koyoetab nchirenik, kayamsetb tomotet,kayamsetab majanik, tekset ak bakoinik.• We getab osnosiek ko yon kainaam osnet kometinyei ketik ak boisiet ne mie koyob boisiet neya ak ribset (ko u yon kakitil ketik tugul che bokeny ak kebakach osnosiek che mengechen ananyon kagitil ketik che eechen keboisien anan yonkaagiboisien osnet en kayagisiet, ago ma imuchekobwa ketik che lelach ne kata che kibek.• Che chang en tiletab ketik wechetab osnet koitu yon mamiten naet agobo miendaab osnet.• En olda age, miendaab ketik ko naat ngandanbananda ak ngalek kele momiten bik che ribekoyaei bik kotil ketik.Kareunetab tiletab ketik• Ibetab ng’ung’unyek:yon mamitei ketik che tereiak korat ng’ung’yek kokonu ibetab ng’ung’unyek• Rarunetab borotetab osnet:Istoetab ketikkoweche oleu osnet ak korar karorindaposnet,Istoi amitwokik ak kerichek ak kotes magetabtuguk che kiteksen.Bik kobendi olelo ko chengkwenik,ak ngot kialdoi tugukab osnet ,kobendibarak beit• Rarunetab baratetab ketik: ketik kotereikoristo ak koititietab osnet ak kotes koristo akkotes toldolindap ng’ung’unyek ako yanmamitenketik koyame oleu emet ak komuchekotesak maranet,ibetab ng’ung’unyek koyopkoristo,bosetab toltolindap ng’ung’unyek akwechetab koristo.Nee ne kimuche keyai kebos tiletab ketik akwechetab ketik:Kinam kabetishekab ketik ak kepcheiteketichoton anan kialdechi biikab kokwet.Boisien jikosiekap ribetap kwenik anan komakaa.• Boisien oratinwek che imuche korib mat anan kokwenik( kou iyoo bek ibaisien asista,murek,kawek,ak suswek,katukanikap minutik)• Kinam minsetab ketik,keik chito ne borot enkurupitab<strong>TIST</strong>, igimit choronok ak bikab kokwetak choronokuk kochut <strong>TIST</strong> akichek.• Matitem olerupegei ak ainet,pakach ketik si koripbeek.• Keer ile machanga kiyagik en olndo agenge.Ribkiyagik komawech kabetisiek che katarutu kogenysikomawech ketik che katarutu en osnet• Kigimi minsetab ketik ak amitwogik enimbarenik:Yan itinyei ketik eng imbarenikngu .Imuche inyoru tuguk che katebeichengei en osnetne negitchin ak kerib osnet.5


KIPSIGIS VERSIONEne asi kobo maana developments che susutainable.Yon kayae kasishek kokokwotinwek chebomaendeleo, koe kasit asi kotimisan mogutik cheboraaini ak petushek che isubu . Iboru kole yochekeyae kasishek asi ne kata kiwechowechochi emet aktugk che kororon keteche asi kopunchi kenyishek cheisubu . kou Nekata kitile ketik , kemine ketik alakkochanga,future ne kararan ag’e endelezan soponwekchokkora. Jukumu nenyonet keyai kasit niton raaini, amatkekanylokogchok ko’seretcho.Maendeleo chebo maana koyome koendelezansoponwekchok kora komuche koker kole ripotin tugukchebo ngweny ak mogutik chebo petushek chebwonen.Asi kenyoru chuton , koyoche keboishen resourceschemiten ngwony komye. Tuguk Che yachen che kicheruen factories konyoku kotuten che yomege ak ketik (kou, osnoshek koisto carbon dioxide en maat nebo fossilsfuels, lakini angot kicheru waste chechang’ koweche emet, ak koristo ak en let koib climate change).Che isubu ko oratinwek che kimuche keposen :1. Ribet ‘ab imanda.Inoni komaanishoni agobo ribet ‘ab pik cheponondos ak che menye tobonwokik . Emet agetugul koyoche kumuche koet, Lakini kora konyolukoker kole korip bik che miten en emetnyin. Yochekeker komoswek che imuch kotabisan , logok ,akche ponondos. Tuguk che kamong’ enmaendeleoishek koyoche kiro en ngwonykomugul,ma-echegen kityo . kou ingunon , temindetneboishen kerichek en imbarenik che nekitchin akPagers ak simuishek kokotok komiten olon tugul.Tinye pik tuguk chuton en mshipishek ,en kibochishek,ak en carishek . Yon kimuche kiitchhinen ak pik chekitubche ak biasharaishek chok kokararan.Chon ibote simoishek ak pagers komuchekonyor signal yon ka-vibraten anan korir simuit .Niton kora kou oritit ‘ab mugulelewekchok . Yochekekas it sautit ‘ab kibtayat ak keyae kou en magetnenyinet.En 1 Samuel, Chapter 2 ak 3, kemwowech agobootindenyot ‘ab priest Eli ne kikakobistoen Kibtayat.Kikakobet tililindab mugulelndo angamun kichomchilogokchik koyai tengekwokik. Lakini lakwet nekimingin, Samuel, kokikakitaban ak inendet kokiyochinkimtayat kou en magetnyin angamun kikoikot inendetkametnyin , Hanna kobunchi Jehova. Samuel kokikakinetkokas It Kibtayat ak koyae kou en maget nenyin.Echek en <strong>TIST</strong> ko kiboitinik ak Temik koyocheketinye itik che kose it.Onginetge oratinwek akvalue en imbarenikchok ak clusters, en let kenyorukolosunet.oinoshek koyoche kobwat tuguk che ibu en boishek,kwonyik, logok ak tyong’ik che miten oinoshekngweny che tiyen ge bek_chuton. ibinwek chetomkesich komoimuche kong’alal agobo ichek, lakiniangot koyoche keyai maendeleo koyoche ko ichekche kibwote.2. Keret nebo koikeny neyoche ketinye , kibwatmatokeo kosir ole kimiten en inguni.Angotkomokingen matokeo chebo kasishek che kiyoeen petushek che bwonen , koyoche kebakaktenkiyoton komakiyae.3. Kobwotutik che litit-inoniton koboru kole yochekipwote kole kitinye ngwony, ak koyoche kibwatkele tuguk chuton kiyoe kotinye tuguk che yechen. Emetnyon , kokwotinwek ak economy kotuyotintugul en kibagenge. Matokeo chebo tuguk chekakiyai in komosto ageng’e nebo nwony kekoseen komosto age en saait ne kiten.Maendeleo che kimuche ketimisan komotinyeplan agetugul ne sirat. Alakini emet age tugul kotinyeoretinwek che imuche koboishen , ak age tugul enechegen, ketil kechob oratinwek che isuldo enkomswekchok. Yon kokiker kele tuguk che kakiyaikokororon en emetnyon, yon kitinye keret ne bo koikenyak kibwat pik tugul che menye ngwany,ko yoton oleimuktoyoksek maendeleoOngerip emet-nyon en minet ‘ab ketik , ketinyetemik chechoket ak kerib ibinwek che tokobwone.Ongisib oratinwek chuton.Kenyorun itik che kose it.Minten oratinwek che ngololchinen Kibtayat pikchik , korwotitoshek , koborunshek anan ko enmalaikaishek ,kou ole kiyaita en kaniset ‘ab NewTestament. Yon kongololun Kibtayat en korwotitoshek, itepen inendet koboru ago itimisoni.Kora koyoche kenai kele matin en oret agetugulne koboishen kibtayat , koyoche IGAS ak igas itkomye che komwoun . Noton amune asikoyocheketinye kaset ‘ab itit ne kararan , ak kimnotet neimukwech keyai kou ole komwoundech.Ak tunkose itik tugul ngalek chemwoe kole,“inoniton ko oret . wendoten inyendet en yuton , yeiwisake en eut ‘ab ta ,ak en eut ‘ab katam-[Isaiah 30;21].Kaikai en temik ‘ab <strong>TIST</strong> ong’ekas it’ kiboitinikchok kora,angamun tinye ngalek che teche emet nyon. Ehek kekurenech <strong>TIST</strong> . Kiwole climate ne kokoyait, ak keweku kororonindab emetnyon.Temik ‘ab <strong>TIST</strong> anyoru kasarwek ‘ab kalyet ,Christmasne anyin ak kenyit ne lel nebo 2013, ko en maget ‘abKibtayat.6

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!