Təbii fəlakətlər riskinin azaldılması üzrə müəllimlər üçün metodik ...

Yanğınlarla müşayiət olunan zəlzələlər zamanı çox sayda yanmış ola bilər. Güclü zəlzələlərzamanı yaralılarda və zərərçəkmişlərdə müxtəlif ağırlıqlı streslə bağlı əsəb-psixi reaksiyalarola bilər.Zəlzələlər yer sürüşmələri, zığ, sel, sunami, daşqın (bəndlərin dağılması nəticəsində),yanğınlar (neft anbarları və qaz boru xətləri zədələndikdə), kommunikasiyaların, enerji, qaztəchizatı və kanalizasiya xətlərinin zədələnməsi, kimyəvi müəssisələrdə yayılma (sızma) ilənəticələnən qəzalar, həmçinin AES-də reaktiv tullantıların atmosferə sızması (atılması) ilənəticələnən qəza və s. bu kimi digər fəlakətlərə səbəb ola bilərlər.Zəlzələlərin əsas xüsusiyyətləri ocağın dərinliyi, yer səthində enerjinin maqnitudası və intensivliyidir.Zəlzələ ocağının dərinliyi adətən 10-30 km həddində olur, bəzi hallarda daha dərində olabilər. Maqnituda zəlzələnin ümumi enerjisini xarakterizə edir və episentrdən 100 km məsafədəseysmoqram üzrə mikronlarla ölçülmüş torpaq sürüşməsinin maksimal amplitudunun loqarifmidir.Rixter üzrə maqnituda (M) 0-9 arasında dəyişir. Onun bir vahid dəyişməsi torpaqda titrəyişamplitudunun (və ya qruntun yer dəyişməsinin) on dəfə artması və zəlzələ enerjisiin 30 dəfəartması deməkdir. Belə ki, M=7 halında torpaq sürüşməsinin amplitudu, M=5 olan haldan 100dəfə çoxdur, lakin bu zaman zəlzələnin ümumi enerjisi 900 dəfə artır. Yer səthində enerjininintensivliyi ballarla ölçülür. O, ocağın dərinliyindən, maqnitudadan, episentrdən uzaqlıqdan,qruntların geoloji quruluşundan və digər amillərdən asılıdır.Zəlzələ böyük zərər vura biləcək, hər zaman öncədən görülə bilməyən təbiət hadisəsidir.Binaların müqavimətini artırmaq üçün yaşayış zonasının seysmik təsnifatı haqqında məlumatalınmalıdır.Binanın konstruksiyasının möhkəmləndirilməsi üçün:• Damın çıxıntısı ləğv edilməli, çatılar taxta və polad tirlərlə möhkəmləndirilməli, pilləkənaddımları bir-biri ilə bağlanmalı, əsas divarlar möhkəmləndirilməli;• Su, elektrik enerjisi, isitmə və qaz təchizatı sistemləri təftiş edilməli.Zəlzələdən əvvəl:• Seysmik davamlılıq baxımından evə baxış keçirməli;• Bütün ailə üzvlərini evakuasiya planı ilə tanış etməli və yanğının baş verə biləcəyi yerlərqeydə alınmalı və alışqan maddələr oralardan uzaqlaşdırılmalı;• Mülki müdafi ə orqanları tərəfi ndən keçirilən təlimlərdə iştirak etməli;• Odsöndürənlərin yararlılığı yoxlanılmalı və onlardan istifadə öyrənməli;Qida və içməli su ehtiyatını harada saxlamalı, tibbi preparatlar hazırlamalı2-ci Modul Zəlzələ69