Təbii fəlakətlər riskinin azaldılması üzrə müəllimlər üçün metodik ...

Zəlzələlərin 4 min il ərzində tədqiqedilməsinə təcrübəsinə rəğmən bu hadisəniəvvəlcədən bilmək çox çətindir. Müasir elmsadəcə dəqiq vaxtı göstərmədən iri seysmiktəkanı önöncədən dəqiq xəbər verildikləri ayrıayrıhallar da olmuşdur, məsələn, Çinin Lyaoninsakinlər tərəfi ndən 1974-cü ilin dekabr ayındamüşahidə olunmuşdu. Onlar mütəxəssislərtərəfi ndən diqqətlə incələnmişdi. Rayonmütəmadi müşahidə olunurdu. Və 1 fevral1975-ci ildə ilk bir neçə kiçik təkanlardansonra geoloqlar ən yaxın zamanda dağıdıcızəlzələ ehtimalına dair qəti fi krə gəldilər. Eləhəmin gün yerli hökumət orqanları tərəfi ndənəhalinin təcili evakuasiyası həyata keçirildi. 3gündən sonra 4 fevral tarixində güclü zəlzələbaşladı. Əyalətin ayrı-ayrı rayonlarında 90%-ədək bina zədələnmişdi. Lakin tələfat çoxaz idi. Mütəxəssislərin qiymətləndirmələrinəəsasən 3 milyon insan tələfatındanqaçmaq mümkün oldu.Zəlzələlər bəşəriyyətin qorxunc düşməniolaraq qalmaqdadırlar. Hal-hazırda dünyanın seysmik fəal rayonlarında 2 milyarda yaxın insanyaşayır. Dağıdıcı yeraltı təkanlar ehtimalından dolayı əhalinin sıx məskunlaşdığı rayonlararasında ən təhlükəliləri Çin, Yaponiya, İndoneziya, Mərkəzi Amerika, ABŞ-ın qərbi və MərkəziAsiyanın mərkəzi qeyd oluna bilər.İnsanların həyat və sağlamlığının zəlzələlərdən mühafi zəsinin ən radikal üsulu əhalininseysmik cəhətdən təhlükəsiz rayonlara köçürülməsidir. Lakin bu cür nümunələr çox nadirdir– buna misal Alyaskadakı Valdiz şəhərinin köçürülməsidir. 1964-cü ildə burada seysmiktəkanlar nəticəsində liman və rayonun yaşayış və ticarət binalarının böyük hissəsi dağıdılmışdı.Rəhbərliyin təzyiqi ilə 1967-ci ildə şəhər təhlükəsiz yerə köçürüldü.Dünyada istifadə olunan 12 ballıq Rixter şkalasına əsasən 6-7 və daha yuxarı bal gücündəkizəlzələlər insan səhhəti və həyatı üçün təhlükə törədir. Zəlzələ zamanı insan tələfatı və maddizərər hər şeydən əvvəl binaların dağıdılması dərəcəsi ilə şərtlənir. Fəlakətli zəlzələlərin (8 balvə daha yuxarı) ən çox ehtimal edildiyi rayonlar Moldovanın cənub-qərbi, Qafqaz, Kamçatka,Kuril adaları və Orta Asiyadır. Zəlzələnin intensivliyi 9-10 bal olduqda, kütləvi insan tələfatısaniyələr ərzində baş verir. Qafqazda son 80 il ərzində ən güclü zəlzələ Ermənistanda 7 dekabr1988-ci ildə baş vermiş zəlzələ olmuşdur. Onun episentrdəki gücü 10 bal olmuşdu. 21 şəhər,342 kənd, yüzlərlə istehsal və kənd təsərrüfatı obyekti zərər çəkmişdir. Dağıntılar altından 40min insan, o cümlədən 25 mini ölü çıxarılmış, 500 min insan evsiz qalmışdır. Zərər çəkənlərdəuzun müddətli sıxma sindromunun inkişafına gətirib çıxaran qapalı kəllə, əl-ayaq, döş qəfəsi,omba travmaları, yumşaq toxumaların zədələnməsi və əzilməsi müşahidə olunurdu.68 Təbii fəlakətlər riskinin azaldılması problemi üzrə müəllimlər üçün vəsait