Təbii fəlakətlər riskinin azaldılması üzrə müəllimlər üçün metodik ...

İnsan ekologiyası üzrə mütəxəssislər üçün təbii fəlakətlərin ən vacib cəhəti onların insanlarınhəyat fəaliyyəti üçün nəticələridir. Smitson Universitetinin (ABŞ) fəlakətlər bölməsininməlumatına əsasən 1947-ci ildən 1970-ci ilədək təbii fəlakətlərin planetdə səbəb olduqlarıtələfatların sayı aşağıdakı kimi olmuşdur:• Sahildəki siklonlar, tayfunlar, fırtınalar – 760;• Zəlzələlər – 190 min;• Daşqınlar – 180 min;• İldırımlar, sunamilər, vulkan püskürmələri və s. – 62 min.Cəmi 1 milyon 192 min insan.Beləliklə təxminən iyirmi beş il ərzində hər il təbii fəlakət nəticəsində orta hesabla 50 mininsan ölürmüş. 1970-ci ildən sonra statistika təbii fəlakətlərin geniş siyahısı ilə zənginləşdi.Sadəcə 1988-ci ildə Amerikada baş vermiş zəlzələni xatırlatmaq istəyirik. Həmin zəlzələdəmüxtəlif hesablamalara əsasən 25-50 min insan ölmüşdü. Hesablanmışdır ki, dünyadakı təbiifəlakətlərin 9/10-u dörd növə aiddir: daşqınlar (40%), tropik siklonlar (20%), zəlzələlər (15%),quraqlıqlar (15%). Tələfat sayına görə tropik siklonlar birinci yeri tutur, daşqınlar isə ən tez-tezbaş verəndi və böyük maddi zərər vurur.Məşhur Amerika coğrafi yaşünası professor Keyts hesab edir ki, təbii fəlakətlərin dünyaiqtisadiyyatına vurduğu illik zərər 30 milyard ABŞ dollarıdır. Bunlardan 20 milyardı təmiz zərər,qalanı isə qarşısını alma və fəlakətin nəticələrinin yumşaldılması tədbirlərinə çəkilən xərclərdir.Alim onu da qeyd edir ki, “insan fəaliyyəti, iqtisadi nailiyyətlər uğrunda tələskən, düşünülməmişfəaliyyət təbii fəlakətlərə gətirib çıxara bilər. Kafi coğrafi əsaslandırma olmadan, həmin yerinekoloji şərtlərini dəqiq öyrənilmədən həyata keçirilən istənilən iri layihə insan qarşı çevriləbilər.” (R. Keyts “Təbii fəlakət və iqtisadi inkişaf”; R. Keyts “Təbii fəlakətlər: tədqiqi və mübarizəüsulları”. M., 1978-ci il).Antropoloji baxımdan təbii fəlakətlər anlayışı aşağıdakı kimi tərif edilə bilər: təbii fəlakətlərvulkan püskürməsi zamanı bərk qızdırılmış zəhərli qazların və lavanın təsiri, sunami və tayfunzamanı qabarma dalğası, sellər və s. zamanı qu-palçıq axınları, həmçinin yaşayış vəictimai binaların, istehsalat obyektləri və texniki tikililərin dağılması zamanı travma alma;kənd təsərrüfatı məhsullarının tarla və plantasiyalarda, anbarlarda məhv olması; kəndtəsərrüfatı heyvanlarının tələfatı; kommunal-sanitariya infrastrukturunun, o cümlədən elektrikşəbəkələrinin, rabitə sistemlərinin, su boru xətlərinin və kanalizasiyanın dağılması nəticəsindəinsan tələfatına səbəb olan dağıdıcı təbiət prosesləridir. Sonuncu hal tez-tez təbii fəlakətlərdənsonra yoluxucu xəstəliklərin kütləvi şəkildə yayılmasına gətirib çıxarır.Təbii fəlakətlərin əsas növlərində dayanaq. E.Y. Uayt (1978-ci il) qeyd edir: “Əhali artdıqca,elmi-texniki nailiyyətlər yayıldıqca və cəmiyyət strukturu mürəkkəbləşdikcə insan ekstremaltəbiət hadisələrinə daha çox məruz qalır və bu hadisələrlə bağlı zərər sadəcə onların yayılmasıilə deyil, həm də onların baş verməsinin qeyri-müəyyənliyi ilə bağlıdır. Uçqunların, zəlzələlərin,tropik siklonların və bir çox digər təbii fəlakətlərin cəmiyyətə vurduğu zərər getdikcə artır.Ekstremal hadisələrin səbəblərinin elmi tədqiqinin dərinləşməsi ilə bəzi rayonlarda zərərləriazaltmağa imkan verən təbii60 Təbii fəlakətlər riskinin azaldılması problemi üzrə müəllimlər üçün vəsait