Təbii fəlakətlər riskinin azaldılması üzrə müəllimlər üçün metodik ...

Təbii fəlakətlərin qısa xarakteristikasıHələ ki, insana tam tabe olmayan təbiət qüvvələrinin qarşısıalınmaz hərəkətləri ölkəiqtisadiyyatına və əhalisinə böyük zərər vurur. Təbii fəlakətlər ekstremal vəziyyətlərə səbəbolan, insanların normal həyat fəaliyyətini və obyektlərin işini pozan təbiət hadisələridir. Ölkəmizinmüxtəlif coğrafi rayonları üçün ən səciyyəvi təbii fəlakətlər – zəlzələlər, daşqınlar, sel axınlarıvə yer sürüşmələri, qar uçqunları, fırtına və tufanlar, yanğınlardır. Onlar bina və tikililəri dağıda,dəyərliləri məhv edə, istehsalat proseslərini poza, insan və heyvan tələfatına səbəb ola bilərlər.Obyektlərə təsirlərinə görə ayrı-ayrı təbiət hadisələri nüvə partlayışının və düşmənin digər hücumvasitələrinin bəzi məhvedici amillərinin təsirinə oxşar ola bilər.Uzaq keçmişin ən böyük təbiət afətləri aydın və ya gizli şəkildə insanların yaddaşında, mifvə əfsanələrdə, qədim kitablarda, tarixi əlyazmalarda əks edilmişlər. Bütün müqəddəs kitablarbütün bəşəriyyətə aid qlobal təbii fəlakətləri xatırladırlar.Tarixdə həmçinin şəhərlərin məhvi və qlobal dağıntılar nəql edilir. Mütəxəssislər hesab edirlərki, bu təsvirlər kifayət qədər dəqiq şəkildə zəlzələ mənzərəsini göstərirlər. Əfsanəvi Atlantidanınbir çox tədqiqatçısı hesab edirdilər ki, Atlantida zəlzələ nəticəsində okeana qərq olmuş iri adaolmuşdur. Qerkulanum və Pompey şəhərləri Vezuvinin püskürməsi nəticəsində dağıdılmış vəkül, pemza və palçıqla basdırılmışdır. Bəzən vulkan püskürmələri və zəlzələlər nəhəng qabarmadalğasının – sunaminin, əmələ gəlməsinə səbəb olurlar. 1833-cü ildə Krakatau vulkanıpüskürdü və püskürmə zəlzələ ilə müşayiət olundu, o da öz növbəsində iri qabarma dalğasıəmələ gətirdi. Həmin dalğa yaxınlıqdakı sıx məskunlaşmış Yava və Sumatra adalarına çatdı və300 min insanın həyatını apardı.Tarixdə iri miqyaslı daşqınlar haqqında da məlumat vardır. Belə ki, 1931-ci ildə Çində Yançzıçayındakı nəhəng qabarma 300 min kv.km ərazini basmışdı. Ayrı-ayrı hissələrdə, o cümlədənXankou şəhərində suyun çəkilməsi dörd ay çəkdi.Müxtəlif təbii fəlakətlərin xarakteristikasına keçmişdə və hazırda bir çox yazılar nəşredilmişdir. 1976-cı ildə Moskvada “Təbii fəlakətlərin öyrənilməsi” bölməsinin olduğu XXIIIBeynəlxalq coğrafi ya konqresi keçirildi. Təəssüf ki, təbii fəlakətlərdən daha təbii heç nəyoxdur. Hər il planet üzrə 250 min qurban! Lakin , onu da qeyd etməliyik ki, hal-hazırdatəxminən eyni sayda insan avtomobil qəzalarında həlak olur... Bu bədbəxtliklərin günahıhansı fəlakətlərdədir?Həmin bölmədə məruzələrin birindədüşünülməmiş hərəkətlər və insanınaktiv şəkildə təbiətə qarışması nəticəsindəOrta Asiyada zəlzələ təhlükəsininartmasına dair proqnoz səsləndirildi.Buna görə regional coğrafi xüsusiyyətlərinvə səciyyəviliyin nəzərə alınmasınınzəruriliyinə dair vacib nəticə çıxarıldı.Bu gün də alim-coğrafi yaşünaslar tədqiqedir, qiymətləndirirvə proqnozlaşdırırlar.1-ci Modul Təbii fəlakətlər59