Təbii fəlakətlər riskinin azaldılması üzrə müəllimlər üçün metodik ...

Sellərdən müdafiə üsulları.Sellərlə mübarizənin əsas üsulları - dağın döşündə və sellərin yarandığı yerlərdə torpağınbərkidilməsi və bitkilərin çoxaldılması, torpağın yumşaq-dağılmış materiallardan təmizlənməsi,bənd sistemi quraşdırmaqla dağ yataqlarının tənzimlənməsi və s. Bu qurğu vasitəsi ilə morengöllərinin səviyyəsini süni şəkildə idarə etmək və vaxtlı-vaxtında onlardan artıq suları çayaboşaltmaq imkanı yaranır.Sellərin qarşısının alınmasıSovet praktikasında bəzi ərazilərdə sellərdən xəbərdar edən avtomatlaşdırılmış sistemquraşdırılmışdır.Adətən məntəqələrdən gündə üç dəfə xəbər gəlir, ehtiyac olan hallarda isə (sel təhlükəsiyaranan zamanı) xəbər dərhal çatdırılır. Müşahidələr bir neçə məntəqədən vizual üsullaaparılır və daima nəzarət altında olan ərazilərə vertolyot uçuşları ilə nəzarət olunur. Ən çoxsel təhlükəsi olan çaylarda elektron qurğuların vasitəsi ilə suyun səviyyəsi və havanın temperaturudaima nəzarət altında saxlanılır. Bu qurğularla toplanan məlumatlar kabel rabitəsiilə kompüterdə toplanılır və işlənilir. Axının başlanmasından əvvəl onun məsafədən qarşısınıalmaq və təhlükəsizlik qaydalarını ləngimədən tətbiq etmək artıq mümkün oldu. Sellərinqarşısının alınması üzrə avtomatlaşmış sistem sellərin baş vermə yerini və vaxtını daha dəqiqproqnozlaşdırmaq imkanı yaradır. Sellərin və sürüşmələrin nəticəsində torpaq örtüyü bərbadvəziyyətdə olur və bu da insanlara və təbiətə böyük ziyan vurur .Torpaq – atmosfer, litosfervə biosferin sıx əlaqəsi şəraitində yaranan və fi ziki, kimyəvi və bioloji təsirlərə məruz qalanyer qabığının yumşaq örtüyüdür. Torpağın inkişafında xüsusi yer canlı orqanizmlərə verilir,çünki bu orqanizmlər torpağın ən əsas tərkibinə, yəni məhsuldarlığına mühüm təsir göstərir.Məhsuldarlıq - torpağın bitkiləri tələb olunan miqdarda qida elementləri, su və hava ilə təminetmə qabiliyyətidir. Təbiətdə torpaq canlı orqanizmlər aləmi və cansız maddələr arasında aralıqyer tutur. Ona maddələr mübadiləsi prosesi xasdır. Buna görə də mühüm olan təbii fəlakətlərləmübarizədə daha effektiv metodların tətbiq edilməsidir.Sürüşmələr əsasən dağların su ilə yuyulmuş və bunun nəticəsində öz tarazlığını itirmişenişli yerlərdə baş verir. Buna həmdə seysmik təkanlar, ərazinin geoloji xüsusiyyətləri nəzərəalınmadan aparılan tikinti və kənd təsərrüfatı işləri (bağçaların həddindən çox sulanması) vəs səbəb ola bilər. Sürüşmələr tez - tez faciələrlə nəticələnir və təbii fəlakət xarakterini alır.Bir çox sürüşmələrin qarşısını almaq mümkündür, bunun üçün mühüm olan su novlarının,drenajların, əriyən qar sularının axması üçün qanovların quraşdırılması, çatların tutulması vəərazinin yaşıllaşdırılmasıdır.Sürüşmələrin baş verməsi.Sürüşmələrin baş verməsinə səbəb yer qatların və çatların dağın enişinə səmtlənməsi olur.102 Təbii fəlakətlər riskinin azaldılması problemi üzrə müəllimlər üçün vəsait