Mazingira Bora - TIST
Mazingira Bora - TIST Mazingira Bora - TIST
Yila aimi ma tukundi tunini ta tukundi 6-12makwatana vamwe ni mamanyiaw’a iulu wamawiko ma TIST vamwe na undu wa kulikaviasalani wa kuta nzeve itavisaa (carbon business)mbee wa kulika nthini wa TIST. Itina wa kwithiwana mbumbano sya ngwatanio. kumanyiw’a nakuelew’a nivo maamuaa kana nimekwenda ulikanthini wa TIST.Ethiwa ni maamua kulika ngwatanioni ya TISTnimausuasya na kwikia saii ithangu ya “GreenhuouseGas Agreement with Clean Air Action Corporation(CAAC), ila ni kambuni ila yiaa na kwikia mawalany’oma kuvitukithw’a, ukunikili na kutewa kwa CarbonCredit vandu va muimi.Aimi ma Tist ni mambiiiaa uvanda mitiithyululukite nyumba, miundani, nguumoni sya mbusi,masukulu, maleluni na makanisani. Miti inoninenganae muunyi, kuola kukuwa kwa muthanga,kunosya muthanga na kutetheesya ikuthu na nyekikumea ungu wayo. Ingi miti nisya matunda mauya,ndawa sya kikamba, liu kwa indo, ngu na miti yakwaka.Oundu miti yianite now’o iendeea na kutumianzeve itavisaa (Carbon Dioxide) kuma nzeveni nakumia nthini wa mithamba, mii na muthanga.Ithimitwe, kusyaiiw’a na kuvitukithw’a miti yituniseuvasya “Carbon Credits” ila ni mumea mweuwa mbesa miundani yitu.Wiko Nzeve Ntheu ( Clean Air Action) nimauaa nzeve ino itavisaa ta “Carbon Credits” namaimita nthini wa soko sya nthi yonthe. Yu nunduwa useo kwa mbai na vaita kwa mbai TIST Creditsnitalikaa ta imwe kati wa ila nzeo sokoni wa nthiyonthe. Ala methiawa malikite sokoni ino na TISTnimakwataa ndivi yoo mbee kila mwaka nanimakwataa vaita wa 70% kuma vaitani w’onthe waCarbon Credits kuma kwoo ula watewa sokoni ithi.Umuthi twina utanu kuweta kana miti6,075,831 ila ivanditwe ni aimi ma Tist na yivo nginyayu nthini wa Kenya ila mitale na kuvitukithwa ni5,023,271 na carbon credit yayo nimitikile ila ietetetani 360,978 sya nzeve itavisa kuvika vau. Kila mwakatani ingi ikeethiwa siitwe ni miti. Tani ta 188,249 niitetwe na ila itiele ni 172,729 na niendee naumathiwa aui nthini wa soko.Kila kyakwatikana kumana na tani ila ndenisyaendie kuiva ikoani yila twainayo kwa CAACyila yalikile yila tweew’anie namo matunenge mbesasya kwambiia TIST na kuiva aimi ma Tist mbee.Twienda utavya aimi kana CAAC nimeyumityekutumanthia soko ila nzeo na mathooa maseo kwanzeve itavisaa. Yila utumiku kwianana na undu uilyiwalany’oni wa Greenhouse Gas (GHS) ukavikiwaKIKAMBA VERSIONUvoo museo kwa aimi ma TIST. Nituvitukithitw’ena kwitikilw’a ingi!CAA ikambiia kutunenga vaita undu waile ula ni70% kwa aimi.Tulilikane kauthuthio kala kanini ka Ksh.1.50(ila yu ni Ksh. 1.7) kwakila muti wivo ula waiviwewimuniini wina utena vaita munene wa “CarbonCredit” . Nitwisi kana ngu, liu na uithyo wa innokuma miti nino ni amwe kati wa vaita ila ni vaitamunene kati wa vaita ingi sya miti. Tukethiwatuyithuthia na tuvikie kwia mbesa itonya kwikiamaawia angi ma kuete vaita.No yila miti yeana na kuneneva tutonya kwonavaliu na greenhouse gas kwithiwa itonya kwina vaitana kutunenga vaita wa 70%. Ingi lilikana mitiyimiundani yiikala yi mali ya muimi. Ikundi nini syaTIST ila ivandaa miti yoo mitituni ya silikali makaanavaita wa Carbon na KFS na CFA. Nundu miti yootheyi mitituni ni mali ya KFS ya Nthi yitu Kenya.Aimi ma TIST no makwate uvoo iulu wa nambaya miti ila menayo na miti ila yina ngwatanio syaTIST (Cluster Servants Quantifiers) yila menawumbano wa kila mwai wa ngwatanio ya ikundisyoo. Kila muthukumi wa TIST nunengetwe simuSmart ya TIST ila yina website ya TIST ilaimutonyethsya kuvikia uvoo w’othe wa ikundi,tukundi na ngwatanio ila syithini wa TIST na yilamena mbumbano.Eka kuta Carbon Credits, TIST niseuvasya nakuaa uvoo iulu wa nzia nzeo sya uimi, kusuvia kithio,kusuvia mititu, uima wa mwii (ona iulu wa uwau wamuthelo) na mawia/mawiko ala matonya kuungama.Ingi TIST niyikiaa walany’o wa undu uvoo uu tonyakuvikia kila umwe na undu waile kuutumia kwitethyavamwe na tukundi na ikundi. Nitwi thiawa naNewletters, Mbumbano sya ngwatanio na seminasya isio vala tuthuthanasya na kumanyiany’a iulu wanzia nzeo sya utumia ila syivo na ila tuseuvitye nzau.Moseo angi ma kwithiwa nthini wa Tist nita:-• Nitwithiawa na mbesa mbange na kutuwakwoondu wa miti ila yivo.• Wongeleku wa ngetha kumana na uimi wakusuvia (CF)• Kwailya muthanga na miunda vamwe na isionzuvie• Kwaka andu ma ukwati wa nthi kwakumamanyisya, kutuia technology namawalany’o maseo• Uimi wa miti na liu vamwe• Anyanya eu• Kumanyisya Utongoi na uungami• Mavuso ma kuthukumana• Uaana vaita mwi ngwatanio2
KIKAMBA VERSION3Mawalany’o ma TIST: Musingi na ulumu wa TIST.(na Joseph Gituma)Tukundi twingi twa TIST ni tututaniaa nanituatiiaa mawalany’o ma TIST. Kuthaiiakwa TIST ni kuetetwe ni vinya kwa kilamemba na kwithiwa na ukiikiku. Kuvikia moneneala tuvikiite ni undu wa kila umwe kikalamawalany’oni ma Tist.Nthini wa mawiko maitu maingi, kuma kuvandamiti, kuima kwa kusuvia, kwaiya kithio, kuua kanakwaka maiko ma usuvia mwaki, kumanyiany’a namaundu ma uima wa mwii, kusuvia muthanga wituna kukutana na uvinduku na moalyuku ma nzeve,kukitana na kunyaiika kwa mang’alata na weu, kusuvimbusi kwondu wa kiw’u kitheu na maundu angimaingi ona la matueteae mbesa, mawalany’o ma Tistnimatethasya vanene tamo muti wa muongo.Nthini wa Tist, twivo. Twi akiikiku, twina uw’o,twithiawa kyenini, twi athukumi umwe kwa ungi,nitumasya utalo wa mwikalo, twi ngelekany’o,nitwiyumasya vate ndivi.Mithemba ya miti ya kiene niyithiawa na moseokivathukany’o.Muti wa kiene/kikamba niwiva?Muti wa kiene ni muti ula wimeasya vandu na ukekanesa ukethia niwendete nzeve ya kisio kiu naniwianaa na kuyaiika kisioni kwa ivinda iasa. Timithemba/mivai yoothe ya miti imee vandu ya kiene.Imwe yaetiwe ni andu kuma kuasa. ve mivai/mithemba mbee wa 800 ila ni ya kiene ya Kenya.Niki miti ya kiene ya vata?Nundu miti ya kiene niyaendeeie na kuendany’amuthanga, nzeve , andu, mawithyululuko, nyamu namimea ila ingi ya kisio kiu na yikaa nesa kisioni kiu.Kaingi miti ino ndyendaa kusumbiliilwa muno ta mitiya kuetwe. Niyailasya miunda yitu ukethia onatulinyu na tusamu tula twanangaa liu ni twaolwa.Ninenganae vaita wa kithio ta mawikalo ma nyamuna kutune vaita wa matunda, ngu, matu na ndawasya kikamba. Miti ya kuetwe niyithiawa na moseomayo onakau kaingi imwe nitwikaa ta yiia, ingiikamina miti ya kiene ya kisio kiu kana ona kuminaliu.Yila twavanda miti ya kiene miundani kwitu,nitutetheeasya kusuvia muvai/muthemba usu wamuti ula wai wa vata kwa syai maitu na andu maituvamwe na nyamu sya Kenya kwa ivinda na usyaowukite. No tuendee na kwimanyisya iulu wa mivaiila ituthyululukite. Nitwamanyie imwe ni yianaa namituki nundu niya kuka. Yila twavanda miti ya kuenenitutetheeasya kuikiithya kana miti ino na moseomayo makeethiwa vo kwa usyao wukite.Nthini wa Tist nitwithiawa na uthuthio kwondu wakithio na miti ya kiene. Ikundi na ngwatanio ila syivakuvi na mbusi ala maatiiaa mawalany’o maseo maTIST kwondu wa nguumo sya mbusyi na kuvandamiti ya kiene, nimavitukithaw’a kukwata ndivi ingiya kumathuthya kumana na TIST Riparian CorridorInitiative. kwa kwithiwa na mivai kivathukany’oya miti ya kiene nguumoni sya mbusi, nyunyi tusamuna nyamu ikeethiwa na uthasyo wa kutembea nakwianiwa.Tukundi tunini twa TIST tula twi vakuvi namititu isuviawa na nituvandaa miti ya kienenimatonya kwitikila kulika nthini wa kikundi kyaCFA kila kivakuvi namo, kwoondu wa kuvanda mitiya kiene mitituni isu na kukwata ukwati kumana nakuta nzeve itavisaa.Vaa ve imwe mati wa miti ila ni ya kiene nthini waKenya.1. Muringa (Cordia Africana)2. Meru Oak - muhuru (Vitex keniensis)3. Kiumo, Mugumo, Murumba (ficus thoningii)4. Podo, muthengera (podocarpus falcatus)5. Mwiria, (Prunus Africana)6. Mutoo, Mukeu, (Dombeya rotundiflia)7. Muuti (erythrina abyssinica)8. Muuuku,(terminalia brownii)Tata uvande miti ya kiene muundani kwaku ivindaniyii ya mbua!
- Page 3 and 4: Most TIST Small Groups appreciate a
- Page 5 and 6: Do not cultivate land bordering a r
- Page 7 and 8: May 2013 NewsletterNot for saleMazi
- Page 9 and 10: Ikundi bibinini biria bingi bia TIS
- Page 11 and 12: mucere, nyaki, maria, matigari ja i
- Page 13 and 14: May 2013 NewsletterNot for saleMazi
- Page 15 and 16: Ikundi nyingi cia TIST nicikeneire
- Page 17 and 18: kuhuthira riua, muura, makoni ma ka
- Page 19 and 20: May 2013 NewsletterNot for saleMazi
- Page 21 and 22: Vikundi vingi vidogo vya TIST hufah
- Page 23 and 24: Kujihusisha na shughuli za upandaji
- Page 25: May 2013 NewsletterNot for saleMazi
- Page 29 and 30: Ikia iseso ya kuvanda miti. Ithiwai
- Page 31 and 32: May 2013 NewsletterNot for saleMazi
- Page 33 and 34: KIPSIGIS VERSIONValues chebo TIST:
- Page 35 and 36: Boishen energy-saving cook stoves c
Yila aimi ma tukundi tunini ta tukundi 6-12makwatana vamwe ni mamanyiaw’a iulu wamawiko ma <strong>TIST</strong> vamwe na undu wa kulikaviasalani wa kuta nzeve itavisaa (carbon business)mbee wa kulika nthini wa <strong>TIST</strong>. Itina wa kwithiwana mbumbano sya ngwatanio. kumanyiw’a nakuelew’a nivo maamuaa kana nimekwenda ulikanthini wa <strong>TIST</strong>.Ethiwa ni maamua kulika ngwatanioni ya <strong>TIST</strong>nimausuasya na kwikia saii ithangu ya “GreenhuouseGas Agreement with Clean Air Action Corporation(CAAC), ila ni kambuni ila yiaa na kwikia mawalany’oma kuvitukithw’a, ukunikili na kutewa kwa CarbonCredit vandu va muimi.Aimi ma Tist ni mambiiiaa uvanda mitiithyululukite nyumba, miundani, nguumoni sya mbusi,masukulu, maleluni na makanisani. Miti inoninenganae muunyi, kuola kukuwa kwa muthanga,kunosya muthanga na kutetheesya ikuthu na nyekikumea ungu wayo. Ingi miti nisya matunda mauya,ndawa sya kikamba, liu kwa indo, ngu na miti yakwaka.Oundu miti yianite now’o iendeea na kutumianzeve itavisaa (Carbon Dioxide) kuma nzeveni nakumia nthini wa mithamba, mii na muthanga.Ithimitwe, kusyaiiw’a na kuvitukithw’a miti yituniseuvasya “Carbon Credits” ila ni mumea mweuwa mbesa miundani yitu.Wiko Nzeve Ntheu ( Clean Air Action) nimauaa nzeve ino itavisaa ta “Carbon Credits” namaimita nthini wa soko sya nthi yonthe. Yu nunduwa useo kwa mbai na vaita kwa mbai <strong>TIST</strong> Creditsnitalikaa ta imwe kati wa ila nzeo sokoni wa nthiyonthe. Ala methiawa malikite sokoni ino na <strong>TIST</strong>nimakwataa ndivi yoo mbee kila mwaka nanimakwataa vaita wa 70% kuma vaitani w’onthe waCarbon Credits kuma kwoo ula watewa sokoni ithi.Umuthi twina utanu kuweta kana miti6,075,831 ila ivanditwe ni aimi ma Tist na yivo nginyayu nthini wa Kenya ila mitale na kuvitukithwa ni5,023,271 na carbon credit yayo nimitikile ila ietetetani 360,978 sya nzeve itavisa kuvika vau. Kila mwakatani ingi ikeethiwa siitwe ni miti. Tani ta 188,249 niitetwe na ila itiele ni 172,729 na niendee naumathiwa aui nthini wa soko.Kila kyakwatikana kumana na tani ila ndenisyaendie kuiva ikoani yila twainayo kwa CAACyila yalikile yila tweew’anie namo matunenge mbesasya kwambiia <strong>TIST</strong> na kuiva aimi ma Tist mbee.Twienda utavya aimi kana CAAC nimeyumityekutumanthia soko ila nzeo na mathooa maseo kwanzeve itavisaa. Yila utumiku kwianana na undu uilyiwalany’oni wa Greenhouse Gas (GHS) ukavikiwaKIKAMBA VERSIONUvoo museo kwa aimi ma <strong>TIST</strong>. Nituvitukithitw’ena kwitikilw’a ingi!CAA ikambiia kutunenga vaita undu waile ula ni70% kwa aimi.Tulilikane kauthuthio kala kanini ka Ksh.1.50(ila yu ni Ksh. 1.7) kwakila muti wivo ula waiviwewimuniini wina utena vaita munene wa “CarbonCredit” . Nitwisi kana ngu, liu na uithyo wa innokuma miti nino ni amwe kati wa vaita ila ni vaitamunene kati wa vaita ingi sya miti. Tukethiwatuyithuthia na tuvikie kwia mbesa itonya kwikiamaawia angi ma kuete vaita.No yila miti yeana na kuneneva tutonya kwonavaliu na greenhouse gas kwithiwa itonya kwina vaitana kutunenga vaita wa 70%. Ingi lilikana mitiyimiundani yiikala yi mali ya muimi. Ikundi nini sya<strong>TIST</strong> ila ivandaa miti yoo mitituni ya silikali makaanavaita wa Carbon na KFS na CFA. Nundu miti yootheyi mitituni ni mali ya KFS ya Nthi yitu Kenya.Aimi ma <strong>TIST</strong> no makwate uvoo iulu wa nambaya miti ila menayo na miti ila yina ngwatanio sya<strong>TIST</strong> (Cluster Servants Quantifiers) yila menawumbano wa kila mwai wa ngwatanio ya ikundisyoo. Kila muthukumi wa <strong>TIST</strong> nunengetwe simuSmart ya <strong>TIST</strong> ila yina website ya <strong>TIST</strong> ilaimutonyethsya kuvikia uvoo w’othe wa ikundi,tukundi na ngwatanio ila syithini wa <strong>TIST</strong> na yilamena mbumbano.Eka kuta Carbon Credits, <strong>TIST</strong> niseuvasya nakuaa uvoo iulu wa nzia nzeo sya uimi, kusuvia kithio,kusuvia mititu, uima wa mwii (ona iulu wa uwau wamuthelo) na mawia/mawiko ala matonya kuungama.Ingi <strong>TIST</strong> niyikiaa walany’o wa undu uvoo uu tonyakuvikia kila umwe na undu waile kuutumia kwitethyavamwe na tukundi na ikundi. Nitwi thiawa naNewletters, Mbumbano sya ngwatanio na seminasya isio vala tuthuthanasya na kumanyiany’a iulu wanzia nzeo sya utumia ila syivo na ila tuseuvitye nzau.Moseo angi ma kwithiwa nthini wa Tist nita:-• Nitwithiawa na mbesa mbange na kutuwakwoondu wa miti ila yivo.• Wongeleku wa ngetha kumana na uimi wakusuvia (CF)• Kwailya muthanga na miunda vamwe na isionzuvie• Kwaka andu ma ukwati wa nthi kwakumamanyisya, kutuia technology namawalany’o maseo• Uimi wa miti na liu vamwe• Anyanya eu• Kumanyisya Utongoi na uungami• Mavuso ma kuthukumana• Uaana vaita mwi ngwatanio2
Change language