Światowa Organizacja Handlu

WTOŚwiatowa Organizacja HandluAdrian KotlarzAndrzej SterankaJarosław GolusJakub Jagiełło1. GENEZA GATT.GATT - Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu, podpisane w Genewie dnia 30października 1947 porozumienie dotyczące polityki handlowej. Układ Ogólny GATT wszedłw Ŝycie 1 stycznia 1948 roku. W skład weszły 23 państwa. Z załoŜenia miało być jedynietymczasowym układem poprzedzającym powstanie ITO (Międzynarodowej OrganizacjiHandlowej). JednakŜe brak zgody między państwami nie pozwalający na wejście w Ŝyciestatusu ITO, przedłuŜył obowiązywanie układu GATT do 31 grudnia 1994. Organizacja tamiała być - obok wcześniej utworzonych MFW i Banku Światowego (1944) - trzeciąinstytucją międzynarodową ułatwiającą współpracę gospodarczą między krajami.Podstawowym zadaniem GATT była liberalizacja handlu międzynarodowego (kontrola,usuwanie przeszkód stojących na drodze rozwoju współpracy, koncyliacja). Swoje funkcjeGATT spełniał przede wszystkim poprzez organizowanie tzw. rund negocjacyjnych 1 .2. GENEZA WTO.WTO - Światowa Organizacja Handlu, WTO stanowi kontynuację GATT, zostałapowołana w 1994 w Marakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT.Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jestGenewa. Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacjamiędzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnejwspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzeganiapraw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania1 http://en.wikipedia.org/wiki/General_Agreement_on_Tariffs_and_Trade.0

wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielaniakoncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Przewodniczącym WTO jest Pascal Lamy 2 .3. CELE WTO:1. Administrowanie wielostronnymi porozumieniami handlowymi składającymi się nadorobek prawny WTO2. Pełnienie roli forum wielostronnych negocjacji handlowych3. Podejmowanie prób rozwiązywania sporów handlowych 34. Czuwa nad wdraŜaniem i przestrzeganiem wszystkich obowiązujących postanowieńprzez jej członków5. Stanowi forum do dalszych negocjacji handlowych mających na celu liberalizacjęhandlu międzynarodowego i współpracuje w tym zakresie z innymi organizacjamigospodarczymi, a zwłaszcza z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i BankiemŚwiatowym 46. Zwiększenie efektywności działań krajów w zakresie regulacji i liberalizacjiwszystkich podstawowych dziedzin wymiany objętych porozumieniem Rundy– handel dobrami, usługami i ochrona praw własności intelektualnej 5 .4. ZASADY WTO:1. Zasada niedyskryminacji i równego traktowania – (KNU) bezwarunkowa KlauzulaNajwiększego Uprzywilejowania – oznacza, Ŝe preferencja przyznana jednemukrajowi musi być rozciągnięta na wszystkich członków WTO; nie dotyczy to umówpreferencyjnych i stref wolnego handlu2. Klauzula narodowa – niedyskryminacyjne traktowanie na rynku wewnętrznym kraju.Dotyczy obciąŜeń podatkowych, przepisów i wymogów dotyczących sprzedaŜy,zakupu, przewozu, dystrybucji i uŜytkowania towarów i usług na rynku wewnętrznym3. Zasada wzajemności (równości koncesji i korzyści) – zgłaszając akces, naleŜy wpłacićswego rodzaju ,,bilet wstępu”, tj. obowiązek udzielenia koncesji celnych w zamian zauzyskane ustępstwa przenoszone na mocy KNU2 http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Handlu.3 M. N. Shaw, ,,Prawo międzynarodowe”, Warszawa 2000, s. 661.4 J. Rymarczyk, ,,Międzynarodowe stosunki gospodarcze”, Warszawa 2006, s. 341.5 J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, ,,Polska w WTO”, Warszawa 2002, s. 49-50.1

4. Cła jako jedyny w pełni dozwolony środek interwencji państwa w handlu – wyraźnyzakaz stosowania niektórych barier pozataryfowych, takich jak: dobrowolneograniczenia eksportu i ich odmiany 6 .5. CZŁONKOSTWO W WTO.GATT miał 4 kategorię członkostwa: członkostwo zwyczajne, członkostwo tymczasowe,członkostwo de facto, status obserwatora. Obecnie w WTO wyróŜniamy dwa rodzajeczłonkostwa: członków zwyczajnych i obserwatorów. Członkowie zwyczajni mają pełneprawa. Przyjmowani są większością 2/3 głosów na podstawie specjalnego protokołuprzystąpienia, zawieranego między organizacją i państwem kandydatem. Przystąpieniepaństwa do WTO poprzedzają negocjacje taryfowe między nimi a organizacją, których celemjest ustalenie ustępstw celnych nowo przystępującego państwa w stosunku do pozostałychpaństw WTO. Obserwatorzy mogą brać udział we wszystkich pracach WTO, lecz bez prawagłosu. Ich prawa i obowiązki sprowadzają się do konsultacji z pozostałymi państwamiczłonkowskimi. O status obserwatora ubiegają się państwa, które chcą w przyszłościprzystąpić do WTO w charakterze członków zwyczajnych, ale nie są pewne czy sprostajązobowiązaniom wynikającym z tego członkostwa 7 . Organizacja, według stanu ma 27 lipca2007r. liczy 151 członków. Status obserwatora posiada 30 państw 8 . Ostatnim państwemprzyjętym w szeregi organizacji jest Ukraina.6. ORGANY WTO.NajwyŜszym organem WTO jest Konferencja Ministerialna, w jej skład wchodzą wszyscyprzedstawiciele krajów członkowskich. Konferencje odbywają się nie częściej niŜ co 2 lata,jej celem jest podejmowanie działań realizujących funkcje WTO.Rada Generalna jest drugim stopniem i obraduje w sposób ciągły pomiędzykonferencjami. W jej skład wchodzą przedstawiciele krajów członkowskich. Jeśli zaistniejetaka potrzeba Rada przekształca się w Organ Przeglądu Polityki Handlowej lub OrganRozstrzygania Sporów. Ponadto Rada Generalna kieruje radami pomocniczymi :- Rada do Spraw Handlu Towarami,- Rada do Spraw Handlu Usługami,- Rada do Spraw Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej,6 http://ekonom.univ.gda.pl/business/wyklady_SPK/MSE%201%20A-G/8-wto.ppt#264,15,Slajd 15.7 Z. M. Doliwa – Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, Warszawa 1999, s. 594-595.8 http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm2

W strukturze WTO znajduje się komitety:- Komitet do Spraw Handlu i Otoczenia (Committees on Trade and Environment),- Komitet do Spraw Handlu i Rozwoju (Committees on Trade and Development),- Komitet do Spraw Regionalnych Umów Handlowych (Committees on Regional TradeAgreements)- Komitet do Spraw Ograniczeń Wprowadzonych dla Ochrony Bilansu Płatniczego,(Committees on Balance of Payments Restrictions),- Komitet do Spraw BudŜetu, Finansów i Administracji. (Committees onBudget, Finance and Administration).Za przygotowanie od strony technicznej informacyjnej oraz logistycznej odpowiadasekretariat. Na czele Sekretariatu stoi wybierany na określony czas Dyrektor Generalnywspierany obecnie przez 4 zastępców. Jego siedziba znajduje się w Genewie.Podejmowanie decyzji w ramach w ramach WTO odbywa się według czterech reguł:1. jednomyślności – jeśli decyzje dotyczą poprawek do zasad ogólnych;2. większość trzech czwartych – w przypadku interpretacji klauzuli WTO i zwolnieńz rygorów WTO dla członków3. większość dwóch trzecich – jeśli poprawki dotyczą zagadnień innych niŜ zasadyogólna takŜe w razie zatwierdzania budŜetu oraz akcesji nowych członków;4. konsensusu – w pozostałych sprawach, nie wymienionych osobno;7. ETAPY DZIAŁAŃ.Konferencje ministerialne WTO zbierają się co najmniej raz na 2 lata.1. Singapur 9-12 XII 1996r. Podczas konferencji odnowiono zobowiązanie do wskazaniastandardów pracy oraz przestrzegania ogólnych zasad poszanowania pracownika, za którew dalszym ciągu miała odpowiadać Międzynarodowa Organizacja Pracy we współpracyz WTO. Dalsze rozmowy tyczyły się m.in. liberalizacji:- progresywną liberalizacje usług,- odrzucenie wszelakich form protekcjonizmu,- walka z dyskryminacją w handlu międzynarodowym oraz z praktykamimonopolistycznymi.Kolejny aspekt dotyczył pomocy krajom najmniej rozwiniętymW konferencji brało udział ponad 120 krajów. Konferencja miała formę zgromadzeniaogólnego ale takŜe dwu lub wielostronnych spotkań. Konferencja podsumowała pierwszedwa lata funkcjonowania WTO. MoŜna było zauwaŜyć podział pomiędzy krajami wysoko3

ozwiniętymi (USA i UE) a krajami rozwijającymi się, róŜnice zdań dotyczyły wszystkich4 podstawowych tematów rozmów.2. Genewa 18-20 V 1998r. Podczas spotkania obchodzono 50 rocznicę powołaniaorganizacji (najpierw GATT później WTO). Spotkania dotyczyły problematykizwiększenia skuteczności i przejrzystości działania WTO. Powołano do Ŝycia stanowiskoGeneralnego Konsula. Handel elektroniczny bez ceł - utrzymanie dotychczasowychzwolnień z opłat celnych za elektroniczny przesył danych przewiduje co najmniej donastępnej konferencji, zamknięcie prowadzonych negocjacji, które odnosiły się dotelekomunikacji na podstawowym poziomie, usług finansowych, a takŜe umowadotycząca handlu produktami technologii informatycznych (ITA).3. Seattle 30.11-3.12. 1999r. Konferencja ta zakończyła się niepowodzeniem.Przedstawicielom 135 krajów członkowskich nie udało się wypracować kompromisowegoporozumienia, które pozwoliłoby zainicjować nową rundę negocjacji dotyczących dalszejliberalizacji handlu w wymiarze globalnym. RóŜnice w prezentowanych stanowiskachbyły zbyt duŜe. Największe róŜnice dotyczyły:- subwencji dla eksportu produktów rolnych;- progów antydumpingowych,- związków produkcji na eksport z warunkami pracy.Według przedstawicieli wielu krajów Stany Zjednoczone powinno się obarczyćodpowiedzialnością za fiasko konferencji. To właśnie USA nie poszły na Ŝadenkompromis, pozostawiając reszcie państw członkowskich rozwiązanie wielu problemów.Szczyt w Seattle zapisał się w pamięci jako bitwa Seattle. Organizacjepozarządowe i co najmniej 30 000 demonstrantów protestowało masowo przeciwkoliberalizacji handlu światowego. Narodził się ruch antyglobalistyczny.4. Czwarta konferencja ministerialna w Doha (Katar 9-14 listopada 2001) „Nowa Runda”.W trakcie Konferencji prowadzono negocjacje dotyczące projektu głównej DeklaracjiMinisterialnej, Deklaracji w sprawie Porozumienia TRIPS (Handlowe aspekty prawwłasności intelektualnej) i zdrowia publicznego oraz decyzji w sprawie realizacjiporozumień WTO (trudności krajów rozwijających się w realizacji porozumień).IV Konferencja potwierdziła, iŜ Specjalne i WyróŜniające Traktowanie KrajówRozwijających się stanowi integralną cześć porozumień WTO. Uzgodniono, iŜ dokonanyzostanie przegląd tych postanowień celem uczynienia ich skuteczniejszymi.5. We wrześniu 2003 roku w Cancun (Meksyk) odbyła się 5 Konferencja MinisterialnaWTO, która miała połoŜyć fundamenty pod terminowe zakończenie Rundy Rozwojowej4

z Doha. Niestety, w pewnych waŜnych kwestiach, przede wszystkim dotyczących ujęciatzw. tematów singapurskich - ochrony inwestycji, prawa konkurencji, przejrzystościprzepisów w zamówieniach publicznych i ułatwień w dostępie do rynków - nie osiągniętoŜadnego porozumienia. Z tego powodu konferencja zakończyła się fiaskiem. Od tegoczasu UE stara się w licznych rozmowach dwustronnych i wielostronnych o ponownepodjecie negocjacji.6. Konferencja Ministerialna Światowej Organizacji Handlu (WTO) w Hongkongu odbyłasię 13-18 grudnia 2005 r. Jej celem było podjęcie najwaŜniejszych decyzji w toczącej sięrundzie negocjacji handlowych WTO, mających za zadanie dalszą liberalizację handluświatowego. NajwaŜniejsze postanowienia Konferencji dotyczą rezygnacjiz subsydiowania eksportu rolnego do 2013 r. i udzielania innych form wsparcia eksportudla towarów rolnych. Podczas Konferencji zaakceptowano teŜ przedstawiony przez UEpakiet rozwojowy dla krajów najmniej rozwiniętych - LDC. W jego ramach przyjęto m.in.zobowiązanie "duty free & quota free", które polega na bezcłowym i nieograniczonymilościowo dostępie dla krajów LDC do rynków krajów rozwiniętych (USA, UE, Kanada,Australia, Japonia i in.) na wzór systemu juŜ obowiązującego w UE.8. ROLA WTO W MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANIE HANDLOWEJ.WTO w odróŜnieniu od GATT posiada osobowość prawną, podobnie jakMiędzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy. Jej utworzenie oznacza nadanieostatecznej formy światowemu ładowi gospodarczemu 9 . WTO oznacza zapoczątkowanienowej ery. Stopniowo staje się ona wiodącą międzynarodową organizacją w stosunkachgospodarczych. Przesądza o tym nie tylko przynaleŜność do niej ponad 150 krajów świata, obardzo zróŜnicowanej wielkości i stopniu rozwoju, lecz takŜe rozległa sfera działania.Włączenie usług i ich stopniowa liberalizacja w ramach GATS (Układ Ogólny o HandluUsługami), uregulowanie praw własności intelektualnej w umowie TRIPs (Układ oHandlowych Aspektach Praw Własności Intelektualnej) i handlowych aspektów inwestycji wporozumieniu TRIMS (Porozumienie o Handlowych Aspektach Inwestycji), jak teŜponadplanowe porozumienia handlowe prowadzą do istotnego rozszerzenia obszaru regulacjiWTO. Regułom tym podporządkowany został w pełni od 1 stycznia 2005r. handeltekstyliami, który przez ponad 40 lat za przyzwoleniem GATT objęty był rozlicznymiograniczeniami. Nową jakość tworzy takŜe zrewidowana procedura rozstrzygania sporów.9 Adriana Dudek,Światowa Organizacja Handlu, [w:] Organizacje w stosunkach międzynarodowych – istota,mechanizmy działania, zasięg, pod red. T. Łoś-Nowak, Wrocław 2004, s. 135.5

Wprowadzenie instancji odwoławczej (Appelate Body) okazało się trafnym i skutecznymrozwiązaniem 10 .Jednocześnie w funkcjonowaniu WTO moŜna zaobserwować pewne niepokojącezjawiska i tendencje, zarówno w globalnej polityce handlowej, jak i w funkcjonowaniu samejWTO. MoŜna do nich zaliczyć m.in. rosnące wykorzystanie środków ochronnych, słabościinstytucjonalne, niedostateczną ingerencję krajów rozwijających się z gospodarką światową,niewielki postęp w działalności GATS, nadmierny zakres dziedzin regulowanych przez WTO,czy teŜ tendencję do regionalizmu w stosunkach handlowych 11 .Obecna sytuacja w systemie handlu światowego wskazuje, Ŝe podstawowa ideawielostronnego funkcjonowania WTO nie wytrzymuje próby czasu. Zasadnicza rola tejorganizacji powinna zostać ograniczona do tworzenia ram prawnych dla handlu, który jestskoncentrowany w regionach. Zadanie WTO powinno polegać na zapobieganiu konfliktomi wojnom handlowym między ugrupowaniami. Powtarzające się spory między UE i USAdowodzą, Ŝe takie zagroŜenie ciągle istnieje. Ponadto WTO powinno gwarantować, Ŝezarówno kraje nie będące członkami ugrupowań handlowych i nie zmierzające do nichprzystępować nie zostaną zdominowane przez ugrupowania duŜe. WTO przypadłaby w tymzakresie rola adwokata małych krajów i rozjemcy w centralnych konfliktach. OddziaływanieWTO na politykę handlową powinno polegać m.in. na zwiększeniu przejrzystości tej politykiw krajach rozwijających się i współdziałaniu z nimi we wdraŜaniu polityki zgodnejz regułami WTO. Wzmocnieniu powinna ulec funkcja kontrolna WTO w zakresie ocenypolityki handlowej. NajwaŜniejsze jest jednak to, aby WTO zrezygnowała z ambicjiobejmowania regulacjami coraz to nowych dziedzin, nie związanych bezpośrednio z handlem,którym powinny zajmować się wyspecjalizowane organizacje. W przeciwnym razie kryzysyw WTO mogą się powtarzać i osiąganie porozumień w konkretnych sprawach będzie coraztrudniejsze 12 .9. POLSKA W WTO.Polska, tak jak większość państw Europy Środkowo- Wschodniej nie została zaproszonado Komitetu Przygotowawczego Konferencji Hawańskiej. Polacy wzięli jednak udziałw opracowaniu Karty Hawańskiej. W związku z niewielkim udziałem Polski w handluświatowym i izolacją polityczna nasz wpływ na kształt Karty był symboliczny. Polska10 10 lat WTO, s. 275.11 TamŜe, s. 276.12 TamŜe, s. 287.6

odrzuciła uczestnictwo w pierwszej Genewskiej Rundzie negocjacji. Uzasadniła tonieuwzględnieniem w Układzie specyfiki gospodarczej krajów socjalistycznych i brakiemrealnych kosztów z uczestnictwa w GATT. W 1950 r. Polska wystąpiła takŜez Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. Rozpoczęła sięsamoizolacja Polski w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Atmosfera uległazmianie w II połowie lat 50. W 1957r. Polska uzyskała status obserwatora, a w 1960 statusczłonka stowarzyszonego z GATT. W grudniu 1966r. Polska wystąpiła o rozpoczęcienegocjacji w sprawie uzyskania pełnego członkostwa w GATT. Protokół akcesji Polski doGATT został zaakceptowany przez Radę GATT oraz 2/3 ogólnej liczby sygnatariuszy i 18września 1967r. został podpisany przez Polskę. Polska stała się pełnoprawnym członkiemGATT 18 października. Minimalne zobowiązanie importowe wynosiło 7% rocznie. W 1970r.Polska zdecydowała się wystąpić o renegocjacje swego zobowiązania do podnoszeniaimportu, ze względu na niemoŜność sprostania zaciągniętym zobowiązaniom. Od 1977r.przestała wypełniać swoje zobowiązania importowe. W 1982r. USA cofnęły Polsce klauzulenajwyŜszego uprzywilejowania. Sankcje zostały zniesione w 1987r. Reformy wewnętrznew Polsce w 1989r. miały istotny wpływ na stosunki Polski z GATT. W nowej atmosferzePolska zmierzała do renegocjacji Protokołu akcesji z 1967r. i zastąpienia go koncesjamitaryfowymi jako „biletu wstępu” Polski do nowej organizacji. Polska osiągnęła stawiane celeprzed końcem 1993r. 15 kwietnia 1994r. podczas sesji w Marrakeszu, Polska podpisałaporozumienie końcowe rundy. Oznaczało to wygaśnięcie Protokołu akcesji Polski do GATT z1967r.. Rząd nie przedłoŜył jednak Sejmowi wniosku o ratyfikację porozumień WTO i Polskanie została członkiem załoŜycielem od 1 stycznia 1995r. Dopiero 30 czerwca 1995r. rządnotyfikowali przystąpienie Polskie do WTO, co stało się faktem 1 lipca 1995r 13 .13 Adriana Dudek,Światowa Organizacja Handlu, [w:] Organizacje w stosunkach międzynarodowych – istota,mechanizmy działania, zasięg, pod red. T. Łoś-Nowak, Wrocław 2004, s. 136-137.7

Bibliografia:1. J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, ,,Polska w WTO”, wyd. II,Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2002.2. Z. M. Doliwa – Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, Warszawa1999.3. T. Łoś – Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych – istota, mechanizmdziałania, zasięg, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.4. J. Rymarczyk, ,,Międzynarodowe stosunki gospodarcze”, Polskie WydawnictwoEkonomiczne, Warszawa 2006.5. M. N. Shaw, ,,Prawo międzynarodowe”, Ksiązka i Wiedza, Warszawa 2000.Strony internetowe:1. http://en.wikipedia.org/wiki/General_Agreement_on_Tariffs_and_Trade2. http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Handlu3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Runda_Urugwajska4. http://www.wto.org/5. http://www.e-polityka.p6. http://www.europarl.europa.eu7. http://www.kprm.gov.pl/s.php?doc=2148. http://www.opracowania.info9. http://en.wikipedia.org/wiki/World_Trade_Organization8