Nr 22 - Tauron

POLSKAENERGIA MAGAZYNNR 8 (22) | SIERPIEŃ 2010GRUPY TAURONISSN 1689-530467. Tour de PologneHOLENDER ZDOBYŁKOSZULKĘ TAURONAWywiad z Markiem Kulesą | Rynek energii – Argentyna | Pioruny kuliste

wywiadrozmowa z markiEm kUlEsą, dyrektorem biura towarzystwa obrotu energiąrośniezainteresowanierynkiEm EnErgiiJak Pan ocenia sytuację na rynku energiielektrycznej?od końca roku 2009 widoczny jest dużywzrost zainteresowania rynkiem energiielektrycznej ze strony odbiorców końcowychi wzrost liczby odbiorców zmieniającychsprzedawcę, zwłaszcza z gruptaryfowych B i c. Spowodowane jest tow dużej mierze sytuacją, z jaką mieliśmydo czynienia w roku 2009, kiedy odbiorcyz jednej strony zostali zaskoczeni podwyżkącen energii, a z drugiej kryzysemgospodarczym, który przełożył się na ichsytuację.W ostatnich miesiącach widzimy, że corazwięcej odbiorców nie tylko zmieniasprzedawcę, ale szerzej interesuje sięrynkiem energii, podnoszeniem efektywnościenergetycznej, różnymi produktamina rynku energii elektrycznej. to krokw kierunku rynku odbiorcy końcowego.Jeśli chodzi o odbiorców z grupy taryfoweja, to już od dawna widać tambardzo duże zainteresowanie korzyściamipłynącymi z udziału w rynku energiielektrycznej. Wśród tych odbiorcówwiedza na temat rynku jest na bardzowysokim poziomie, odbiorcy uczestnicząw większości wydarzeń na rynku energiioraz w tworzeniu prawa regulującegojego działania i pracach nad stworzeniemnowego modelu tego rynku.Czy widoczne jest zainteresowanie rynkiemenergii ze strony gospodarstw domowych?Jeśli chodzi o odbiorców z grupy G, czyliodbiorców w gospodarstwach domowych,poważną przeszkodą w rozwojurynku w tym segmencie jest brak decyzjiPrezesa URE o rezygnacji z obowiązkuzatwierdzania taryf sprzedaży energiielektrycznej. to odbij a się negatywniena działalności sprzedawców, ponieważw dużej części tracą oni na sprzedażyenergii tym odbiorcom. te straty są trudnedo zrekompensowania przy zwiększonejkonkurencji w grupie pozostałychodbiorców. Pozytywnie należy ocenićdziałania URE związane z kampaniąinformacyjną skierowaną do odbiorcówDopóki ceny energiidla gospodarstwdomowych będąoderwaneod cen rynkowych,trudno mówićo właściwym zadziałaniumechanizmówgospodarczychindywidualnych oraz uruchomieniem witryninternetowych, pokazujących m.in.,jak zmienić sprzedawcę. Pozostaje tylkopostawienie kropki nad „i”, a więc uwolnieniecen energii elektrycznej dla gospodarstwdomowych.toE jest zdania, że aby móc mówićo pełnej konkurencji na rynku energii,nie można działać pod przymusem taryfikacjidla sporej grupy odbiorców. naszetowarzystwo uczestniczy w wielu działaniachułatwiających odbiorcom korzystaniez rynku. W czerwcu udało się opracowaćwzorzec umowy kompleksowejdla klientów będących gospodarstwamidomowymi. Wzorzec ten ma być stosowanyna terenie działania wszystkichsprzedawców z urzędu. Sprzedawcówzainteresowanych zawieraniem umówkompleksowych w tej grupie odbiorcówjest wielu. Pozytywnie oceniamy praceURE, w których uczestniczy także toE,nad opracowaniem kodeksu dobrychpraktyk, jako wzorca dokumentu, którybyłby przyjmowany przez poszczególnychsprzedawców. Wszystkie te elementy powinnynaszym zdaniem przybliżyć decyzjęPrezesa URE o pełnym uwolnieniu rynkuenergii elektrycznej w Polsce.Przedstawiciele URE przekonują, żeobecnie nie ma możliwości pełnegouwolnienia rynku, ponieważ przedsiębiorstwaenergetyczne mają znaczniesilniejszą pozycję niż odbiorcy. Zgadzasię Pan z tą argumentacją?nie zgadzam się z takim rozumowaniem,ponieważ prowadzi ono do ponoszeniastrat na sprzedaży energii elektrycznejdla odbiorców indywidualnych. W tymprzypadku mamy do czynienia z dwomaprzeciwstawnymi zjawiskami: z jednejstrony konieczność, zdaniem PrezesaURE, ochrony gospodarstw domowychprzed wykorzystaniem pozycji dominującejprzez przedsiębiorstwa energetyczne,a z drugiej strony ponoszenie stratna sprzedaży energii. trudno mówićo wykorzystaniu pozycji rynkowej, jeśliprzez tak długi okres wciąż przymuszasię sprzedawców do sprzedaży energiiponiżej kosztów jej zakupu. obawa PrezesaURE przed wykorzystaniem pozycjidominującej przez sprzedawców jestnadmierna, ponieważ z roku na rok corazbardziej oddalamy się od rynkowegopoziomu cen energii elektrycznej w po-równaniu z cenami dla grupy G. Szkoda,że Prezes URE w 2010 r. nie zdecydowałsię na pełne uwolnienie rynku, ponieważjest to rok, w którym ceny nie rosną,a przez pewien okres nawet miałytendencję spadkową. aż prosiło się, abypodjąć decyzję o uwolnieniu cen. Po tosą takie instytucje jak URE oraz UoKiK,StowarzyszenieKonsumentówPolskich czy FederacjaKonsumentów, aby patrzećoczami odbiorcyna rynek energii, alepo jego uwolnieniu.niepodzielamoptymizmuPrezesaURE, oczekującego– przyobecnympoziomiecen – wzrostuliczbyodbiorcówindywidualnych zmieniającychsprzedawcęenergii w grupie gospodarstwdomowych. Dopókiceny energii dlagospodarstw domowych będą oderwaneod cen rynkowych, trudno mówićo właściwym zadziałaniu mechanizmówrynkowych.Jak Pan ocenia świadomość odbiorcóww zakresie posiadania prawa do zmianysprzedawcy?Świadomość możliwości, jakie niesie rynekenergii w grupie mniejszychodbiorców komercyjnych i odbiorcówindywidualnych, niejest za wysoka. nawet wśródosób związanych z sektoremelektroenergetycznymmało kto decyduje się nazmianę sprzedawcy, wieleosób nie wie, jak wyglądaprocedura zmianysprzedawcy. ta procedurajest stosunkowo prosta,nasz nowy sprzedawcamoże nam w tym pomóc.interesujące są w tymkontekściezachowa-Foto: aRch.nia sprzedawców energii. od kilku latsprzedawcy w coraz większym stopniuotwierają się na oczekiwania klientów,zmieniają oferty produktowe, reklamująsię. to powoduje, że rynek uruchomił sięw takim zakresie, gdzie są realne możliwościzaistnienia konkurencji. Sprzedawcynie koncentrują się tylko na współpracyz największymi odbiorcami, aletakże tymi średnimi i małymi. W chwili,gdy następuje uwolnienie rynku, naturalnąrzeczą jest to, że rola sprzedawcynie ogranicza się tylko do sprzedażyenergii, ale przedstawia szeroką ofertęzłożoną z wielu produktów. to, co siędzieje w grupie c, pokazuje właściwądrogę dla segmentu gospodarstw domowych– najpierw uwolnienie i niestetywzrost cen, które przez Prezesa URE sątłumione poniżej rynkowych, a potemuruchomienie rynku oraz działalnośćedukacyjna.obecnie nie ma dużego zainteresowaniaze strony sprzedawców aktywnymposzukiwaniem nowych klientów indywidualnych.trudno zmuszać sprzedawcówdo tego, aby masowo zaczęli oferowaćprodukty grupie, w której rentownośćsprzedaży jest bardzo niska lub wręczujemna.9 sierpnia wszedł w życie obowiązeksprzedaży energii przez wytwórców poprzezpubliczne formy sprzedaży. Jakto przełoży się na sytuację na rynkuenergii?Spodziewam się, że nastąpi kontynuacjaobecnie występujących tendencji. niepokojącejest to, że w chwili wejścia tegoobowiązku w życie brakuje przepisówwykonawczych w postaci rozporządzeniaministra gospodarki.Jak obowiązek giełdowy wpłynie naceny energii?Mając na uwadze wzrost zapotrzebowaniana energię elektryczną i zbliżającysię sezon kontraktacji energii narok 2011, wydaje się, że ceny powinnyw najlepszym wypadku utrzymywać sięna obecnym poziomie, ale bardziej realnesą wzrosty cen. Poprzez wymuszeniaobligatoryjnych form sprzedaży pojawiąsię dodatkowe koszty, zarówno jeśli chodzio bieżące działania, jak np. zabezpieczaniepozycji, ale także ponoszenieopłat transakcyjnych.Rozmawiał Igor Jackowicz6 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 7

yneknotowania1 lipca minęły trzy lata oD Uzyskania przEz wszystkich oDBiorcówprawa Do zmiany sprzEDawcy EnErgii. polskie przedsiębiorstwa, instytucjeoraz odbiorcy indywidualni prawie w ogóle z tej możliwości nie korzystająpolacyniE korzystająz wolnego rynku energiiKlienci indywidualni uzyskaliprawo zmiany sprzedawcyenergii 1 lipca 2007 r., przedsiębiorstwaoraz instytucjejeszcze wcześniej. Mimo uproszczeńi skrócenia procedur zmiany sprzedawcy,ciągle niewielu odbiorców indywidualnychskorzystało z tej możliwości,choć widoczna jest powolna tendencjawzrostowa.wzrOst rynku O 210 PrOc.Zmiana sprzedawcy energii jest możliwadzięki wprowadzeniu tzw. zasadydostępu stron trzecich do sieci (zasadatPa – z ang. third Party access).oznacza ona możliwość korzystaniaz infrastruktury przesyłowej energetycznegoprzedsiębiorstwa sieciowego bezobowiązku kupowania od niego energiielektrycznej. W praktyce zasada tPasprowadza się do dokonywania przezodbiorcę końcowego zakupów energiielektrycznej u dowolnego producentalub innego podmiotu, zajmującego sięhandlem energią (zazwyczaj spółki obrotu),który zaoferuje najkorzystniejszewarunki sprzedaży.Według wyliczeń Urzędu RegulacjiEnergetyki (URE), na koniec roku 2009było 1537 odbiorców z grup taryfowycha, B i c (czyli odbiorców komercyjnych)i 1062 odbiorców z grupy G (czyli gospodarstwdomowych), którzy zmienilisprzedawcę energii. W roku 2010 te liczbywzrosły. tylko od stycznia do czerwca2010 r. liczba odbiorców w grupachtaryfowych a, B i c, korzystającychz usług nowego sprzedawcy energiielektrycznej, zwiększyła się o 210 proc.,czyli o 3232 odbiorców.nikłe zainteresowaniegospodarstw domowychzmianą dostawcy energiijest spowodowaneutrzymywaniem przez UrEobowiązku zatwierdzaniataryf tej grupie odbiorców,co powoduje,że proponowanie nowej,konkurencyjnej ofertyprzez spółki obrotuenergią nie zawsze jestopłacalneW tym samym okresie liczba gospodarstwdomowych, które zdecydowałysię na ten krok, nie uległa znaczącejzmianie i zwiększyła się jedynieo 9,5 proc. na koniec czerwca 2010 r.z nowego sprzedawcy energii korzystało1163 odbiorców indywidualnych.URE podsumowuje, że na koniec 2009 r.było 2599 odbiorców, którzy zmienilisprzedawcę energii, a na koniec czerwca2010 r. – 5932.W pierwszym półroczu 2010 r. odbiorcykorzystający z usług nowego sprzedawcykupili łącznie 9 779 464 MWh.najwięcej energii dostarczył VattenfallDistribution Poland – 2 188 620 MWh,Enion Sa – 2 082 226 MWh, Energa--operator – 1 189 212 MWh, a tuż zanią EnergiaPro Sa – 1 172 224 MWhoraz Enea operator z 1 152 028 MWhdostarczonej energii.taurOn w OfensywieW najbliższym okresie z pewnością rosnąćbędzie liczba odbiorców komercyjnych,którzy będą zmieniać sprzedawcęenergii. W przypadku odbiorcówindywidualnych wzrost będzie niewielki.nikłe zainteresowanie gospodarstwdomowych zmianą jest spowodowaneutrzymywaniem przez URE obowiązkuzatwierdzania taryf tej grupie odbiorców,co powoduje, że proponowanienowej, konkurencyjnej oferty przezspółki obrotu energią nie zawsze jestopłacalne.Grupa tauron Polska Energia prowadziaktywne działania na rzecz pozyskiwanianowych biznesowych klientów pozaobszarem swojego działania, osiągającw tym zakresie duże sukcesy. W strategiikorporacyjnej taurona podkreślono,że misją Grupy jest zapewnienie energiiklientom w oparciu o najlepsze praktyki.oznacza to koncentrację na działaniachmających na celu identyfikacjęi wypełnianie potrzeb klientów. to możebyć osiągnięte poprzez sprzedaż energiipo atrakcyjnej cenie i na korzystnychdla klienta warunkach. takie działaniepozwoli umocnić się Grupie tauron napozycji jednego z wiodących sprzedawcówenergii elektrycznej w Polsce.Emil RóżańskiWitold Lebekbiuro analiz rynku tauron polska energia sakomEntarz miesiącaLipiec był kolejnym miesiącem, który charakteryzował sięwzrostem cen energii elektrycznej na rynku spot, spowodowanymw głównej mierze warunkami pogodowymi. W pierwszychdwóch dekadach miesiąca średni poziom cen tygodniowychkształtował się na zbliżonym poziomie (od 197,18do 200,20 zł/MWh), natomiast ostatni tydzień, ze względuna ochłodzenie, zamknął się średnią ceną na poziomie183,73 zł/MWh. W lipcu średnia cena na rynku dnia następnegotGE wyniosła 196,01 zł/MWh (+1,63 proc. MtM),a jednostkowe koszty bilansowania osiągnęły poziom192 zł/MWh (-1,44 proc. MtM). ZapotrzebowanieKSE na moc wzrosło średnio o 5,4 proc. w stosunkudo lipca 2009 r., czego przyczyną były relatywniedobra kondycja gospodarki oraz wysoka temperatura,kształtująca się na średnim poziomie 20,5 st. c (o 0,8 st. cwyższa niż w analogicznym okresie 2009 r.). W przeliczeniuna euro spot w Polsce był o ponad 2 €/MWh wyższy niżw krajach sąsiednich (48,02 €/MWh). W niemczech na EPEXSpot było to 45,83 €/MWh, na czeskim otE 46,10 €/MWh,zaś na giełdzie nordPool 45,43 €/MWh. Wysoki poziomśredniej za lipiec spowodowanybył w głównej220mierze wysokimi cenami210off-peak, które wzrosły200o ok. 3 proc. (MtM) do po-190180ziomu 181,83 zł/MWh.170Wsparciem dla wyso-160kich cen spot były150140również kontrakty ter-130minowe – w Polscekontrakty na sierpień osiągnęłyśrednią na poziomie191,22 zł/MWh, wyższąo ponad 1 zł/MWh odkontraktów front monthw czerwcu. W związkuz wejściem (9 sierpnia)w życie zapisów ustawyPrawo energetyczne (dotyczącychobliga giełdowego)sytuacja na rynkujest niepewna. Możnazauważyć, że uczestnicyrynku częściowo wstrzymująsię z kontraktacjąna 2011 r. w celu ewentualnejkorekty prognoz dlakontraktów na iV kwartał2010 r. i na rok następny.notowaniakontraktówrocznych caL11 zawierałysię w przedziale od193,3 do 195 zł/MWh,Cena [zł/MWh]Cena [€/MWh]$/bbl USD/t605550454035302520100959085Średnie ceny i wolumeny energii elektrycznejna TGE i Rynku Bilansującym w lipcu 2010 r.Średnie ceny energii w kontraktach SPOTna rynkach europejskich w lipcu 2010 r.co ostatecznie dało średnią na poziomie ok. 194,28 zł/MWhprzy dwukrotnie wyższej płynności niż w czerwcu.na rynku surowców energetycznych początek miesiąca charakteryzowałsię stabilizacją cen, zarówno ropy, jak i węgla.następnie obserwowaliśmy nieznaczne wahania cen węgla,które do końca miesiąca charakteryzowały się nieznacznątendencją spadkową, przy braku korelacji z cenami ropy,które podlegały większym fluktuacjom i do końca miesiącazachowały tendencję wzrostową. nałożony w ubiegłymmiesiącu zakaz odwiertów na wodach terytorialnych USapowoduje wzrost średniej ceny baryłki ropy Brent do poziomu76,4 $/bbl (+6 proc. MtM). Z kolei ceny węgla spadałygłównie z powodu gorszych wyników gospodarczych chini USa. Kontrakty front month ciF aRa (sierpień 2010 r.)osiągnęły maksymalny poziom 95,25 $/t na początkumiesiąca, by w ciągu trzech tygodni spaść do poziomu91,8 $/t, co skorelowane było z lokalnym spadkiem cenropy i gazu. ostatecznie zamknięcie miesiąca przyjęło wartość93,13 $/t, co dało średnią cenę na poziomie 93,09 $/t(-1 proc. MtM). Bardzo duże wahania cen występowały na rynkuuprawnień do emisji co 2, który, podobnie jak rynek węgla, charak-teryzował się tendencją spadkową. Maksymalną cenę zamknięciazanotowano 5 lipcana poziomie 15,23 €/t42000– po tej dacie ceny co38000234000przeszły w trend spadkowy30000z lekkimi odbiciami pod2600022000koniec drugiej i trzeciej18000dekady miesiąca. Śred-14000nia cena spot na giełdzie100006000Bluenextukształtowała2000się na poziomie 14,22 €/t(-7,2 proc. MtM) i była220 420008015,107570651 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31EEX NordPool OTE TGETGE CRO TGE CRO1.07 4.07 7.07 10.07 13.07 16.07 19.07 22.07 25.07 28.07 31.07Ceny węgla, ropy naftowej oraz emisji CO 2 w lipcu 2010 r.1.07 5.07 9.07 13.07 17.07 21.07 25.07 29.07Brent Oil Coal CIF ARA BlueNext CO 2: EUA Spot15,9015,7015,5015,3014,9014,7014,50Wolumen [MWh]€/tŹródło: biuro analiz rynku tauron polska energia sanajniższa od trzech miesięcy.Silne spadki cenuprawnieńspowodowanebyły m.in. brakiemjednoznacznejpolitykiw zakresie zwiększeniaredukcji emisji z poziomu20 proc. do 30 proc.w 2020 r., co zakomunikowalisolidarnie ministrowieekologii z niemiec, Francjii Wielkiej Brytanii, stojącyna stanowisku, że obecnecele w zakresie ograniczeniaemisji są niewystarczającedo wygenerowaniadostatecznychbodźcówpromującychinwestycjew „zieloną” energetykę.8 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 9

wywiad wydarzeniatak jak w UBiEgłym rokU w ostatnich DniachsiErpnia na terenie dawnej kwk katowice odbędzie się kolejnaedycja Festiwalu tauron nowa muzyka. i znów zobaczymynajwiększe gwiazdy elektronicznej alternatywyFoto: MatERiaŁy PRaSoWEzawszenowaVWśród zaproszonychwykonawców posłuchamym.in. Bonobo (u dołu)i Jaga Jazzist (od góry)i Lou Rhodes (z prawej)mUzykaMarceli SZPAKtegoroczna edycja festiwalu tauronnowa Muzyka zapowiadasię doskonale. Możemy się spodziewaćnajlepszych wykonawcównowych brzmień. od 26 do 29 sierpniana terenach KWK Katowice, w aulikatowickiej akademii Muzycznej orazw industrialnych wnętrzach zabytkowegoSzybu Wilson, pojawią się takie gwiazdy,jak wspaniała Lou Rhodes, wokalistka kultowejformacji Lamb, prawdziwa legendamuzyki elektronicznej – duet autechre, czyzupełnie nieobliczalny i nieprzewidywalnyGonjasufi, który w ubiegłym roku okazałsię niespodziewanym faworytem.oprócz nich w Katowicach pojawią sięrównież wykonawcy działający w niecoinnych obszarach muzycznych, jak skandynawskaformacja jazzowa Jaga Jazzist,taneczny duet Moderat oraz genialnyamerykański producent i kompozytorGuilerrmo Scott Heren, który jako Prefuse73 wystąpi przy akompaniamencietyskiej orkiestry kameralnej aukso.Miłośników tanecznego szaleństwabez wątpienia czekają chwile prawdziwejekstazy podczas setów Marry AnnHobbs, prezenterki związanej od latz radiem BBc, czy też twórcy ukrywającegosię pod pseudonimem kidkanevil,który od lat uznawany jest za jednegoz czołowych brytyjskich DJ-ów.Dla tych, którzy poszukują w muzycewyciszenia i fantastycznych kompozycji,przygotowaliśmy nie lada gratkęw postaci pierwszego w Polsce koncertuBibio, jednego z najciekawszychwspółczesnych twórców „egzotycznego”laptopowego folku oraz kolejnegow dziejach naszego festiwalu występuulubieńca polskiej publiczności – Bonobo,któremu tym razem będzie towarzyszyłzespół wybitnych instrumentalistóworaz zaproszeni goście.Pozostałe gwiazdy, które pojawią sięw KWK Katowice, to: nosaj thing, KingMidas Sound, Loco Star, Loops haunt,Mauriolanza, DMX crew, Pink Freud,Floating Points, Envee, Paula & Karol,Polish Brass Ensemble & Makaruk,Pantha du Prince, the Gasslamp Killer,Kamp!, three trapped tigers, niwea,Maceo Wyro, Schemeboys.Foto: MatERiaŁy PRaSoWEtograficzne prowadzone przez najwybitniejszychfotografików z całej Polski.odbywają się one od początku sierpniaw katowickim Rondzie Sztuki, gdzierównież będzie mieć miejsce wernisażtrzech uznanych twórców związanychz agencją Shootme: Tomasza Albina,Pawła Fabjańskiego i Jacka Kołodziejskiego.Przedstawią oni swoje pracezgromadzone pod wspólnym tytułem„autofire”. Zwieńczeniem wystawy, nadktórą kuratelę sprawuje Magda Garncarek,będą trzy dni warsztatów fotograficznych,odbywających się równoleglez festiwalem tauron nowa Muzyka.Pierwszego dnia tomasz albiński zaprezentujeinteraktywny warsztat fotografiireklamowej, podczas którego po-audiO, fOtO, sztuka!to jednak jedynie początek atrakcji, ponieważpostanowiliśmy poszerzyć ofertęnaszego festiwalu o wydarzenie związanenie tylko z muzyką. Dlatego chcemyzorganizować wystawy i warsztaty fokazanezostaną tajniki tworzenia zdjęćkomercyjnych. Dzień drugi to warsztatmistrzowski Pawła Fabjańskiego „niezłaSztuka”, dotyczący styku fotografii modyze sztuką. ostatniego dnia odbędzie sięwykład Jacka Kołodziejskiego zatytułowany„Fleszem w oczy”, podczas któregopodjęta zostanie próba odpowiedzina pytanie, czy w pracy fotografa większeznaczenie ma perfekcyjny warsztat,czy pomysłowość i kreatywność. Wstępna wszystkie wydarzenia jest bezpłatny,należy jednak pamiętać o ograniczonejliczbie miejsc.nakręcenito oczywiście nie koniec atrakcji. Przygotowaliśmybowiem konkurs dla amatorskichtwórców teledysków – „clipon Festival”, oferując im niecodziennąmożliwość nakręcenia wideoklipu dlajednej z festiwalowych gwiazd. Między1 a 15 sierpnia, 15 uprzednio wybranych(w internetowych eliminacjach) reżyserówz całej Polski musiało zmierzyć sięz muzyką któregoś z artystów i stworzyćdo niej teledysk. Finał „clip on Festival”odbędzie się 29 sierpnia w centrumSztuki Filmowej Silesia o godz. 17 (wstępbezpłatny). tuż po pokazie przygotowanojedyną na Śląsku projekcję filmu „theWhite Stripes – Under Great White northernLights” – niesamowitego filmu dokumentalnegoo tournée legendarnych„Białych Pasów” po Kanadzie w 2007 r.W tym samym miejscu przez cały czasFoto: EaSt nEWStrwania festiwalu będzie można równieżzobaczyć trzy doskonałe polskie filmy:„Wszystko, co kocham” Jacka Borcucha(pt. 16.30, sob. 16.15, nd. 20.00),„Falę” Piotra Łazarkiewicza (pt. 18.30,sob. 16.00, nd. 16.30) oraz „Zew wolności”Leszka Gnoińskiego (pt. 20.00,sob. 17.30, nd. 15.15).Mamy nadzieję, że te wszystkie atrakcje,a także „industrialowe” wycieczki po zabytkachgórnośląskiego przemysłu orazzawody w turbogolfa zorganizowane przezalternatiff turistik, pozwolą gościom festiwalutauron nowa Muzyka jeszcze ciekawiejspędzić czas podczas piątej już edycjitego niezwykłego, audiowizualnego świętasztuki alternatywnej.10 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 11

w GrupieESW gotowa do utylizacjiosadów komunalnychUnia Europejska w ostatnich latach zaostrzyła przepisy dotyczącezagospodarowania osadów ściekowych powstających w komunalnych oczyszczalniachStanowią one zagrożenie sanitarnedla człowieka i środowiska naturalnego.Ponieważ najlepszą metodą ichutylizacji jest termiczne przekształceniez odzyskiem energii, Elektrownia StalowaWola wspólnie z Miejskim ZakłademKomunalnym uruchomiły projekt, dziękiktóremu szkodliwe osady zmienią sięw ekologiczną energię elektryczną. Jeston realizowany według koncepcji opracowanejprzez Wyższą Szkołę Ekologii i Zarządzaniaw Warszawie. Według założeńprojektu, elektrownia wydzierżawi zakładowikomunalnemu obiekty przemysłowei tereny na stworzenie instalacji do taś-Posterunek jak nowymowego suszenia osadów, które następniew postaci pelet trafiać będą do kotłówenergetycznych, gdzie nastąpi ichwspółspalenie z węglem. Rocznie będziemożna spalać do 6 tys. ton tego paliwa.Do przeprowadzenia procesu termicznegoprzekształcania osadów komunalnychw energię elektryczną potrzebnajest wysoka temperatura przez określonyczas. Kotły energetyczne ElektrowniStalowa Wola spełniają te warunki,a spółka posiada zezwolenie na spalanieosadów.(jw)Pod koniec czerwca w Pajęcznie, w Rejonie Dystrybucji Kłobuck częstochowskiegooddziału Enionu, został oddany do użytku zmodernizowany posterunek energetycznyWuroczystości otwarcia brali udziałprzedstawiciele władz samorządowychi firm. Zakończone prace przyczyniłysię do poprawy warunków i komfortuobsługi klientów.Stan techniczny, w jakim znajdował sięstary posterunek, nie zapewniał należytychwarunków obsługi klientów. Dlategoteż została podjęta decyzja o jegogruntownej przebudowie. Ponieważw budynku znajdowały się nieużytkowanepomieszczenia mieszkalne, zostałyone zaadaptowane na potrzeby posterunku,dzięki czemu zwiększyła się jegopowierzchnia użytkowa. W czasie pracmodernizacyjnych zbudowano nowepomieszczenia, zaś wszystkie instalacje,bramy wjazdowe i klimatyzację wymieniono.Wokół odnowionego budynkuwydzielono parking dla klientów, a naterenie obiektu wykonano oświetlenie.Wybudowano także podjazd dla niepełnosprawnychi zainstalowano monitoringoraz system bezpieczeństwa.Foto: Grzegorz LeszczyńskiKotłownia El. IIIPodczas uroczystości otwarcia posterunkuMirosław Piotrowski, dyrektor DepartamentuPracowniczego, podkreślił, iż tegorodzaju inwestycje są przejawem troskio klientów i pracowników. W podobnymtonie wypowiadali się przedstawicielewładz lokalnych: Dariusz Tokarski, burmistrzPajęczna, Bogusław Chałaczkiewicz,wicestarosta, Sławomir Goszczak,przewodniczący Rady Miasta i Gminyoraz Radosław Król, sekretarz UrzęduGminy Nowa Brzeźnica. Jacek PiersiakPrzecięcia wstęgi dokonali: (od lewej) MirosławPiotrowski, Remigiusz Kusek, dyrektorRD w Kłobucku, i Roman Guła, dyrektornaczelny oddziału w Częstochowie. Po lewej:zmodernizowany posterunek w PajęcznieFoto: arch.Pierwszy etap przetarguna blok w PKE zakończonyDziewięć firm złożyło wnioski o dopuszczeniedo udziału w prowadzonym przez Południowy KoncernEnergetyczny, spółkę wytwórczą z Grupy Tauron,postępowaniu na budowę bloku energetycznego o mocy800-910 MW na parametry nadkrytyczne w ElektrowniJaworzno IIIBudowa nowych mocy jest dla GrupyTauron, oprócz ambitnego programuredukcji kosztów, zakładającegozaoszczędzenie w ciągu trzech lat około1 mld złotych, jednym ze strategicznychpriorytetów. W programie inwestycyjnymstawiamy na energetykę węglową,ale również opartą na gazie i odnawialnychźródłach energii. W pobliżu kopalń,ze względów ekonomicznych, będziemybudować nowoczesne – ekologicznei efektywne ekonomicznie – jednostkiwęglowe – mówi Dariusz Lubera, prezeszarządu Tauron Polska Energia.– Firmy, które złożyły wnioski, znajdująsię w europejskiej i światowej czołówce.Są również wśród nich polskie podmioty– poinformował Jan Kurp, prezes zarząduPKE SA.Przedmiotem zamówienia jest zaprojektowanie,dostawa, montaż, rozruchi przekazanie do eksploatacji blokuenergetycznego na parametry nadkrytyczne,wraz z instalacjami i obiektamiprzynależnymi do PKE SA ElektrowniaJaworzno III. Termin składania wnioskówupłynął 30 lipca.Kolejnym etapem postępowania będziesprawdzenie wszystkich złożonych ofertpod kątem zgodności z ogłoszeniem.Wyniki dopuszczeń będą znane w połowiewrześnia. Przewidywane zakończeniecałego procesu wyboru wykonawcyplanowane jest na drugi kwartał 2011 r.Zamówienie będzie wykonane w formule„pod klucz”, która obejmuje: projektowanie,dostawę, budowę, szkoleniepersonelu, rozruch i przekazanie doeksploatacji oraz serwis w okresie gwarancyjnym.W ubiegłym roku PKE (Grupa Tauron)oddał do użytku nowoczesny blok energetycznyo mocy 460 MW w ElektrowniŁagisza w Będzinie. Obecnie spółka budujeblok ciepłowniczy o mocy 50 MW ei 106 MW t w Zespole ElektrociepłowniBielsko-Biała oraz blok w Elektrowni JaworznoIII, który będzie spalać wyłączniebiomasę.(DW)Prąd, woda, ciepłoEnergiaPro Gigawat naSeminariach RegionalnychSeminaria Regionalne upowszechniają wiedzę o nowychmateriałach, rozwiązaniach i technologiach stosowanychw budownictwieWczasie ich trwania przedstawiciele producentów i importerów mają sposobnośćdo zapoznania projektantów z materiałami, które są godne polecenia inwestorom.Oczywiście wśród wystawców nie mogło zabraknąć EnergiiPro Gigawat.Na seminariach w Opolu (w lutym), Legnicy (w kwietniu), Jeleniej Górze (w maju)i we Wrocławiu (w czerwcu) spółka zaprezentowała możliwości wykorzystywaniaenergii elektrycznej do ogrzewania pomieszczeń i podgrzewania wody użytkowej.Przedstawione zostały również systemy ogrzewania elektrycznego, wykorzystującepiece akumulacyjne z dynamicznym rozładowaniem. Zwłaszcza ten temat spotkałsię z dużym zainteresowaniem uczestników seminarium.(AF)Foto: Anna FeckoMarcinGortatCamp 201013 lipca w Hali SportowejUniwersytetu Przyrodniczegowe Wrocławiu zakończyłasię III edycja warsztatów koszykarskichdla najmłodszych– Marcin Gortat Camp 2010Wczasie trwania III edycji warsztatówMarcin Gortat, wraz z ekipą profesjonalnychtrenerów koszykówki, odwiedził pięćmiast w Polsce: Olsztyn, Warszawę, Łódź,Zieloną Górę oraz Wrocław. Impreza przeznaczonabyła dla dzieci w wieku 9-13 lat.Partnerem Marcin Gortat Camp we Wrocławiubyła EnergiaPro Gigawat. Ostatnim miastem,które odwiedził „nasz człowiek” w NBAbył Kraków. Miało to miejsce 18 lipca.W stolicy Dolnego Śląska Marcin Gortatpoprowadził trening dla ponad setki dzieci.Następnie sławny koszykarz wyjaśnił celeswojej fundacji. – Chcemy nie tylko promowaćkoszykówkę, ale również zdrowy tryb życia.Chcemy budować nowe pokolenie, któresprawi, że Polacy będą bardziej wysportowanii zdrowsi – powiedział.Oprócz obejrzenia pokazowego treningu i rozegraniakrótkich meczów, młodzi adepci koszykówkimogli zadawać Gortatowi pytania,a na koniec zrobić sobie z nim pamiątkowezdjęcie i otrzymać autograf.Tak jak w ubiegłych latach, nie zabrakło sportowychemocji, świetnej zabawy, prezentów,a przede wszystkim okazji do spotkania się z jedynymPolakiem grającym w lidze NBA. (MG)12 polska EnerGIA nr 8 (22)/2010polska EnerGIA nr 8 (22)/2010 13

w GrupieXIV Warsztaty Górnicze zakończoneW Hucisku k. Zawiercia po raz 14. odbyły się Warsztaty GórniczePrzedstawiciele środowisk naukowych i branży górniczejzaprezentowali materiały dotyczące bezpieczeństwa pracyi zwalczania zagrożeń oraz ochrony środowiska. Tematemwiodącym XIV Warsztatów Górniczych, które zorganizowanow drugiej połowie czerwca, byłzrównoważony rozwój górnictwawęgla kamiennego w Polsce, prezentowanym.in. przez przedstawicieliPołudniowego Koncernu Węglowego.Przedstawiono m.in. przekrój realizacjiplanów zrównoważonego rozwojuw ZG PKW SA – od powstaniakopalń w Jaworznie na przełomieXVIII i XIX w. oraz Libiążu na początkuXX w., aż do dzisiaj. Zaprezentowanotakże fakty, wskazujące na konsekwentną realizacjęprzyjętego programu wdrażania nowych technologiipoprawiających jakość, bezpieczeństwo i higienę pracy. Poruszonorównież tematykę działań środowiskowych, związanychJego celem jest poprawa efektywnościzarządzania zasobami ludzkimi,a co za tym idzie – zwiększenie wydajnościpracy.Enion Energia, jak każda spółka funkcjonującana konkurencyjnym rynku,aby utrzymać i zdobywać nowychklientów, musi sprawnie wdrażać celebiznesowe. Realizacja tych celów zależyod wielu czynników, a jednymz najważniejszych są pracownicy zatrudnieniw spółce. Ich kompetencjezawodowe, stopień motywacji orazbieżąca ocena pracy mają kluczoweznaczenie dla spółki. Te i inne aspektyzwiązane z zarządzaniem zasobamiludzkimi wspomaga nowy moduł informatycznymHR, który jest częściąsystemu IMPULS BPSC.Wdrażanie projektuWdrażanie projektu rozpoczęło sięod szkoleń na temat technicznychaspektów funkcjonowania modułumHR, przeznaczonych dla kadry kierowniczej.Następnie liderzy zespołówokreślali konieczne kwalifikacje zawodoweoraz pożądane kompetencje naposzczególnych stanowiskach pracy.Trzeci etap szkoleń był przygotowaniemdo dokonywania ocen pracowniczych.Podczas warsztatów poprzedzającychwdrożenie systemu mHR przeszkolonychzostało 85 osób zajmującychstanowiska kierownicze: od liderów zespołówdo dyrekcji i zarządu spółki. Powakacjach rozpocznie się proces ocenypracowników, który po raz pierwszydokonywany będzie na podstawie wytycznychzawartych w module mHR.Oczekiwania– Ocena jakości pracy wykonywanejprzez osoby zatrudnione w Enion Energiajest bardzo ważna. Ufam, że zdefiniowanekryteria – które nie zostały narzuconeodgórnie, ale określone przezliderów odpowiedzialnych za realizacjęposzczególnych zadań – pozwolą naz sukcesywnym ograniczaniem ilości wytwarzanych odpadówwydobywczych oraz głębokim przetwarzaniem materiałów towarzyszącychwydobyciu i produkcji węgla.Przedstawione zostały także plany działania inwestycyjno--organizacyjne w ZG „Sobieski”oraz realizowane projekty techniczne,związane z przetwarzaniemodpadowych mułów węglowychi skały płonnej. Omówionotakże metody zagospodarowaniaodpadów wydobywczych w ZG„Sobieski”.Pozostałe referaty prezentowaneprzez przedstawicieli PKW poruszałyprzede wszystkim techniczneaspekty, związane z eksploatacjąposzczególnych pokładów w warunkach zagrożeń naturalnychoraz monitorowaniem i lokalizacją ognisk wstrząsów górotworuw nowo wybudowanej w ZG „Sobieski” Kopalnianej StacjiGeofizyki Górniczej.(AF, RP)Enion Energia zwiększa wydajność pracyOd początku roku w Enionie Energii wdrażany jest projekt rozwoju kompetencjizawodowych i ocen pracowniczychdokonanie obiektywnych ocen. Spodziewamsię również, że dzięki wdrożeniusystemu mHR będziemy mogliw odpowiedni sposób wykorzystaći docenić najlepszych pracowników– podkreśla Ireneusz Perkowski, prezeszarządu Enionu Energii.mHR – element realizacjistrategii TauronaRozwój kapitału ludzkiego jest jednymz celów strategicznych Grupy Tauron.Wdrażanie w Enionie Energii i Energii--Pro Gigawat projektu ocen pracowniczychi rozwoju kompetencji, przybliżajego realizację. – Grupa Tauron musimieć przecież nie tylko dobrą ofertęhandlową, ale również obsługę klientówna najwyższym poziomie. Spodziewamsię, że wdrożenie projektu wpłynie najakość i wydajność pracy w taki sposób,że docenią to zarówno nasi obecni, jaki przyszli klienci – podkreśla KrzysztofZamasz, wiceprezes zarządu TauronPolska Energia. Elżbieta BukowiecWystąpienie Andrzeja Kasiury, członka zarządu województwa opolskiegoPrzemianyelektroenergetykioczamisamorządowcówZakończył się cykl konferencjisamorządowych zorganizowanych w majui czerwcu w EnergiiProSpotkania te odgrywają wielką rolę z uwagi na ich znaczeniew rozwiązywaniu wspólnych problemów, utrwalaniu wizerunkufirmy, zacieśnianiu relacji i lepszym poznaniu wzajemnychpotrzeb.Zagadnień na styku Operator Systemu Dystrybucyjnego – samorządjest naprawdę wiele. Wymienić można choćby kwestierozwoju sieci oświetleniowej w gminach, inwestycji i remontówinfrastruktury elektroenergetycznej, a przede wszystkim kolizjiwystępujących podczas ich prowadzenia. Nie można równieżzapomnieć o wzajemnej komunikacji w sytuacjach kryzysowych(choćby w czasie powodzi), czy też bezpieczeństwieenergetycznym jednostek samorządu terytorialnego. Jednymiz bardziej istotnych kwestii są także zasady udostępnianiagruntów na cele inwestycyjne. W tym przypadku osiągnięciekompromisu wymaga współpracy już na etapie opracowywaniaplanów zagospodarowania przestrzennego.Utartym zwyczajem jest, że każdy oddział EnergiiPro organizujekonferencje samorządowe. Ma to związek z odmienną problematykądotyczącą np. ukształtowania terenu i połączoną z niąspecyfiką infrastruktury (jak w oddziale jeleniogórskim) lub rozmieszczeniemprzemysłu w danym regionie, np. miedziowegow oddziale legnickim. Rangę tych imprez podkreśla fakt, że np.w oddziale opolskim, tradycyjnie już, patronat nad wydarzeniemobjęli marszałek województwa i wojewoda opolski.Warto zaznaczyć, że wszystkie spotkania – bez względu na tematykę– kończą się merytoryczną dyskusją oraz wymianą informacjidotyczących wzajemnych potrzeb i oczekiwań. Trwałym efektemtych spotkań jest również wzmocnienie pozytywnego wizerunkuEnergiiPro, jako firmy dbającej zarówno o klientów samorządowych,jak też o wszystkich mieszkańców regionu. (aw)FOTO: Marcin ZambrzyckiFOTO: Enion EnergiaSzkoleniarzeczników prawkonsumentówOd kilku lat Enion Energia organizujecykliczne spotkania dla przedstawicieliinstytucji monitorujących respektowaniepraw konsumentówPodczas tych konferencji spółka dzieli się wiedzą na tematprawa energetycznego oraz przekazuje plany dotyczące reorganizacjiobsługi klientów.Jedną z grup, dla których Enion Energia organizuje takie spotkania,są rzecznicy praw konsumentów. Podczas ostatniegoszkolenia, które zorganizowane zostało 2 lipca w Krakowie,największe zainteresowanie zaproszonych gości wzbudził tematdotyczący prawnych aspektów bonifikat za przerwy w dostawachenergii. Omówiono również sprawy dotyczące czasowegozawieszenia procedur windykacyjnych wobec klientówz terenów dotkniętych powodziami. Przedstawione zostałytakże nowości w obsłudze wpłat gotówkowych, polegającem.in. na możliwości bezprowizyjnego regulowania rachunkówza energię w 1300 punktach kasowych. W czasie spotkaniaprzedstawiono zebranym prezentację dotyczącą zagadnieńzwiązanych z rozliczeniami w systemie prognozowym orazprzekazano informację na temat rządowego projektu ochronyodbiorców wrażliwych przed ubóstwem energetycznym.– Te spotkania są dla spółki cennym źródłem opinii o przygotowywanychprzez nią nowych rozwiązaniach w obsłudzeklientów. Szkolenia cenimy również dlatego, że dobry kontaktz państwem – rzecznikami praw konsumentów – przekłada sięna budowanie dobrych relacji z klientami spółki – podkreśliłw czasie szkolenia Marek Ciszyński, wiceprezes zarządu EnionuEnergii.Elżbieta BukowiecCykliczne spotkania z rzecznikami praw konsumenta są m.in. źródłempozyskiwania opinii o nowych rozwiązaniach w obsłudze klienta przygotowywanychprzez Enion Energię14 polska EnerGIA nr 8 (22)/2010polska EnerGIA nr 8 (22)/2010 15

energia w UEw ostatnim czasiE powstało kilka DłUgotErminowych analiz poświęconychproblematyce głębokich redukcji emisji gazów cieplarnianych i związanej z tym wizji rozwojusektora energetycznegorys. 1. udział poszczeGólnycH rodzajóW Źródeł W produkcjienergiipaliwa kopalnepaliwa kopal-moce szczytowebez ccsne z ccs(w tym gazowe)obecnieenergiaozeatomowaProdukcjaprognoza 2050, 100 proc. = 4900twhwielkość mocy zainstalowanychprognoza 2050 w gw49 17 34410 110 470 120 1,110możliwescenariusze80 proc. oze10 proc. ccs10 proc. atom.10 10 8060801,610 270 2,020jak będzie wyglądał sektor energetyczny za 40 lat?różnEwizjErozwojU część 2Stanisław TOKARSKIJerzy JANIKOWSKIJeszcze jednym opracowaniemzwiązanym z wizją sektora energetycznegow 2050 r. jest RaportMapa drogowa 2050 sfi nansowanyprzez Europejską Fundację Klimatyczną.Więcej informacji na jegotemat można znaleźć na stronie internetowejwww.roadmap2050.eu.Podejście do opracowania tego raportubyło w tym wypadku niecoinne. Założono, że podstawowymkierunkiem działania jest zwiększenieudziału energii ze źródeł odnawialnych(RES) do 80 proc., 60 proc. bądź40 proc., natomiast pozostałą częśćenergii produkowano by po połowiew elektrowniach jądrowych (nuclear)oraz węglowych z wychwytywaniemi magazynowaniem dwutlenku węgla(ccS). Rozpatrywano takie trzy scenariusze– rysunek 1.Proponowana strategia kładzie bardzoduży nacisk na rozwój nowoczesnejinfrastruktury sieciowej, dzięki którejmożliwa byłaby pełna integracja wewnętrznychrynków europejskich, połączenieEuropy z różnymi, zdywersyfi -kowanymi źródłami w krajach trzecich,możliwość większego wykorzystaniaróżnego rodzaju źródeł odnawialnychoraz inteligentne połączenia wytwórcówi klientów dla zapewnienia efektywnych,ekonomicznych i pewnychdostaw energii. niezwykle ważne sątakże oszczędność energii i znacznezmniejszenie jej zużycia. istotnejest także przejście w ciepłownictwiei transporcie na wykorzystanie energiiwadzać mamy biomasę bądź energięelektryczną z farm fotowoltaicznych(afryka Północna). nie ma zatem jasności,czy autorzy chcą poprawiaćbezpieczeństwo dostaw energii dokrajów Unii, czy trwać w uzależnieniu,ale zmienić rodzaj importowanychnośników. na rysunku 2 przedstawionazostała także wizja dostaw energiiw 2050 r. dla scenariusza z dużymudziałem źródeł odnawialnych.Porównując raporty przygotowywaneprzez różne instytucje, w każdymwidać wyraźny wzrost udziału energiize źródeł odnawialnych. W przypadkuscenariusza z 40-proc. udziałem źródełodnawialnych Europejskiej FundacjiKlimatycznej, struktura energy-mix jestnawet nieco podobna do Raportu Powerchoices EURELEctRic. czy kolejnepropozycje ekologicznych scenariuszyFoto: coRBiS60 proc. oze20 proc. ccs20 proc. atom.40 proc. oze30 proc. ccs30 proc. atom.20 20 601601201,180 240 1,70030 30 40 185 235 670 190 1,280+60%rys. 2. dOstawy energii w rOku 2050 (scenariusz z dużym udziałemodnaWialnycH Źródeł enerGii)Ekwiwalent miliarda baryłek ropy na rok7060504030201040 proc. oze60 proc. oze80 proc. oze100 proc. ozeropanaftowa01860 1870 1880 1890 1900 1910 1920 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2020 2030 2040 2050Źródło: raport mapa drogowa 2050proponowanych przez Europejską FundacjęKlimatyczną i tak szybkie ścieżkitransformacji w kierunku większego wykorzystaniaodnawialnych źródeł energiisą jednak możliwe? Problemem będziedostępność zasobów, o czym pośredniopiszą sami autorzy, wskazując na wspomnianywyżej import energii solarnejbądź biomasy spoza Unii Europejskiej.Byłyby także konieczne ogromne środkifinansowe. Same koszty inwestycyjne sąszacowane na poziomie o ponad połowę2010Historia Prognoza 2050wolnej od emisji dwutlenku węgla. autorzyraportu zakładają wzrost rocznychinwestycji kapitałowych niezbędnychdo budowy nowych mocy od 50proc. do 100 proc. w porównaniu z poziomemz roku 2010. Łącznie przez 40lat dla scenariusza 80-proc. udziałuźródeł odnawialnych wzrost potrzebkapitałowych sektora energetycznegoosiąga ok. 3200 mld euro. informacjina temat kosztów trzeba w tym raporcieszukać bardzo uważnie, bo nie sąwyraźnie eksponowane. Sam raportzawiera też wiele sprzeczności. Z jednejstrony mówi się w nim na przykłado uniezależnianiu Unii od dostaw paliwi energii z zewnątrz poprzez wykorzystanieźródeł odnawialnych, a w innymmiejscu czytamy, że źródła te będą napędzałyrozwój rejonów sąsiadującychz Unią (Rosja, Ukraina), skąd sprowyższym.Przypomnij my: Power choices– 2000 mld euro i scenariusz z 80-proc.udziałem źródeł odnawialnych EuropejskiejFundacji Ekologicznej – 3200 mldeuro. oznacza to poważne wątpliwości,czy realne jest rzeczywiste realizowanietego typu scenariuszy.Źródło: raport mapa drogowa 2050ccsbiomasaenergiawiatrowaenergiasłonecznaenergiaatomowaenergiageotermalnahydroenergiawęgielgaz16 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 17

aportchoć argEntyna w latach 90. UBiEgłEgo wiEkU przeprowadziła solidną reFormęenergetyki, jej eFekty wciąż są zaburzane przez populistyczne decyzje kolejnych rządów.państwo od lat boryka się z problemami dostaw gazu ziemnegorynek energii-argEntynaWojciech KWINTApublicysta businessman.plargentynę, kraj dziewięciokrotniewiększy od Polski, zamieszkujeponad 41 mln obywateli.W ameryce Łacińskiej zajmujeona trzecie miejsce, po Brazylii i Meksyku,pod względem konsumpcji energii elektryczneji zainstalowanej mocy. W porównaniuz Polską, argentyna zużywa mniej elektryczności– ok. 105 tWh rocznie, a mocelektrowni przekracza 27 GW. oświetlenieelektryczne na ulicach Buenos airespojawiło się już w 1887 r. Państwo, któreod ostatniej dekady XiX wieku do czasuwielkiego kryzysu należało do dziesięciunajbogatszych krajów świata, dziś znajdujesię w gorszym położeniu. nominalny PKBw 2009 r. wyniósł ok. 305 mld dolarów(w Polsce prawie 428 mld dol.). Wedługdanych rządowych, wzrost gospodarczyw latach 2007-2008 wynosił odpowiednio8,7 proc. oraz 6,8 proc., zaś w roku 2009– 0,5 proc. natomiast według opracowaniacia – the World Factbook – dane te sązawyżone, a w ubiegłym roku PKB argentynyspadł o 2,5 proc. W kryzysowym rokuzmalała też konsumpcja elektryczności, coprawdopodobnie odsunęło w czasie problemysektora.18 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010gion Buenos aires (miasto i aglomeracja)zamieszkuje ok. 40 proc. całej populacji argentynyi – stosownie – konsumuje 40 proc.energii elektrycznej. Patagonia – obszarznacznie większy, ale słabo zaludniony– zużywa 3 proc. elektryczności. Rządoweplany zakładają oddanie w tym rokudo użycia elektrowni atomowej atucha iio mocy 850 MW. Będzie to dokończenieinwestycji rozpoczętej w 1980 r. ElektrowniaEmbalse (prawie 650 MW) przejdziemodernizację, która umożliwi przedłużeniedziałania reaktora.Długość sieci przesyłowych osiągnęłaobecnie (po rozbudowaniu w ubiegłymroku o kolejnych 147 km) ponad 11 850 km(w znakomitej większości są to linie 500 kV).Linie wysokiego napięcia (od 33 do 330 kV),należące do operatorów sieci dystrybucyjnych,liczą prawie 17 100 km, z czego459 km zbudowano w ub. roku.Geneza proBlemóWOraz refOrMyJednak mimo podejmowanych próbmodernizacji infrastruktury, argentynaudział ŹródełW WytWarzaniu W 2009 r.[PrOc.]boryka się z problemami energetycznymiod dość dawna. Wynika to z dużegouzależnienia od gazu ziemnego, niestabilnościpolitycznej, korupcji i błędnych,często populistycznych, kroków kolejnychrządów. Zalążków należy szukaćjuż w latach 30. XX wieku, gdy kraj tenprzeżywał stany kryzysowe przeplatanekrótkimi okresami rozwoju. Pucze wojskowebyły jednym ze sposobów zmianywładzy. Już w latach 50. interwencjonizmi protekcjonizm Juana Perónadoprowadziły argentynę do ruiny. naprzełomie lat 70. i 80. do kolejnej zapaścidoprowadziły krwawe rządy juntywojskowej, zakończone porażką w bezsensownejwojnie o Falklandy (lub, jakwolą argentyńczycy, Malwiny) z WielkąBrytanią. argentyna stała się niewypłacalna,a gospodarka przez lata nie mogławyjść z zapaści. Pod koniec lat 80.państwowa elektroenergetyka przeżyłaserie kryzysów (przez zaniedbania ażpołowa mocy była niedostępna) i wymagałazmian. W latach 1991-1992 rozpoczęłysię konieczne reformy. Powstało1,8zapotrzeBoWanie na enerGięelektryczną (Bez eksportu i przesyłu)(GWH)20052006200720082009950009000011000010500010000036,255,16,8elektrownie cieplneelektrownie wodneelektrownie jądroweimportnowe prawo energetyczne prowadzącedo pełnego unbundlingu (pionowegoi poziomego) wytwarzania, przesyłui dystrybucji, otwierające rynek podmiotomprywatnym i wydzielające funkcjeregulacyjne spod politycznej kurateli.W 1992 r. rozpoczął działalność regulatorEnRE (Ente nacional Regulador dela Electricidad). Ruszył rynek hurtowy,który objął praktycznie cały rynek w zasięgupołączonych sieci przesyłowych(system SaDi). odrębność w tej strukturzezachowała Patagonia, która wtedynie była połączona z resztą systemu.Powstał też operator rynku hurtowego– caMMESa (compañía administradoradel Mercado Mayorista Eléctrico),spółka użyteczności publicznej, w którejpaństwo ma tylko 20 proc. udziałów.Dzięki reformom ruszyły inwestycje, moczainstalowana w ciągu kilku lat wzrosłao 75 proc., a ceny na rynku hurtowymspadły. Rozszerzono i zmodernizowanooperatorów sieci dystrybucyjnych (75proc. to firmy prywatne), ale nie udałosię wzmocnić zdolności przesyłowychsystemu przesyłowego.Podobne programy reformujące rynekenergii są prowadzone również obecniei mają zapobiec potencjalnym zaburzeniomw dostawie energii elektrycznejw najbliższej przyszłości.znOwu kryzysPozytywne efekty wspomnianej reformyzniwelował jednak kryzys gospodarczyw 2001 i 2002 r. Próby liberalizacji gospodarkii cięcia mające na celu ograniczeniedeficytu budżetowego wywołałyzamieszki. trudna sytuacja ekonomicznana świecie dodatkowo pogrążyła kraj– gwałtownie wzrosła inflacja, zdewaluowanopeso i argentyna zbankrutowała.na początku 2002 r. rząd zamroziłtaryfy na energię elektryczną (podczasreformy nie uwolniono rynku całkowicie).Formalnie zabieg ten miał chronić gospodarstwadomowe przed problemamifinansowymi, a jednocześnie niskie cenyenergii miały być impulsem do rozwojugospodarki i przyspieszyć wyjście z kryzysu.Dla elektroenergetyki był to ogromnycios. W złych warunkach makroekonomicznychrosły koszty, ale nie zmieniałysię przychody. Firmy się zadłużały i rezygnowałyz inwestycji. Gospodarka rzeczywiścieruszyła, a wraz z nią zapotrzebowaniena elektryczność, któremu coraztrudniej było sprostać. Dodatkowym problemembyło zaopatrzenie w gaz ziemny– podstawowe paliwo elektroenergetyki(tylko ten sektor zużywa rocznie prawietyle gazu co cała Polska). Sztucznie utrzymywaneniskie ceny surowca zahamowałyinwestycje w przesył i wydobycie. Skutkiemtych zjawisk był kryzys energetycznyw latach 2003-2004. Dopiero on skłoniłrząd do gwałtownego podniesienia cendla przemysłu i biznesu. W 2008 r.podwyższono taryfy dla gospodarstwdomowych. Kolejnym negatywnym efektemdługotrwałego utrzymywania bardzoniskich cen energii elektrycznej i gazuziemnego było marnotrawstwo energii.Przedsiębiorstwa nie przywiązywały wagido efektywności energetycznej, rosło teżzużycie elektryczności u drobnych odbiorców.By pobudzić inwestycje, SEnER (Secretaríade Energía), podmiot doradczyi wdrażający politykę energetyczną, uruchomiłw 2006 r. program Energia Plus.Wszyscy duzi odbiorcy (powyżej 300 kWkonsumpcja enerGii elektrycznej przez odBiorcóW W 2009 r.gospodarstwa domowe 40098 38 proc.mali odbiorcy (< 10kw) 15040 14 proc.średni odbiorcy (10-300 kw) 17291 17 proc.wielcy odbiorcy (> 300 kw) 32175 31 proc.razem 104605 100 proc.moc zainstaloWana na koniec 2009 r. (mW)457 39elektrownie cieplneelektrownie wodneelektrownie jądroweŹródło: cammesaWytWarzanie i przesyłW roku 2009 moc zainstalowana w argentyńskichelektrowniach przekroczyła 27 GW(praktycznie podwojenie po 18 latach).Przybyło 819 MW: 358 w elektrowniachwodnych i 461 w cieplnych; wkład elektrownicieplnych w wytwarzanie przekraczaobecnie 55 proc., spośród których prawie80 proc. pochodzi ze spalania gazu. Wykorzystujesię jeszcze paliwa ropopochodnei w minimalnym stopniu węgiel kamienny(poniżej miliona ton rocznie). niewielki rezamówionejmocy) mają obowiązek kupowaćelektryczność pokrywającą różnicęmiędzy obecnym zapotrzebowaniema zapotrzebowaniem z 2005 r. na specjalnym,zderegulowanym rynku handlującymwyłącznie energią elektrycznąz nowych źródeł. Jest to jednocześniebodziec dla przemysłu do budowy własnychźródeł wytwarzania. W 2008 r. ruszyłrównież program Gas Plus, który mawspierać poszukiwania i wydobycie gazuuwięzionego. Zachętą mają być wyższeceny tego paliwa, zapewniające pokryciekosztów i rozsądny zysk.Wąskie Gardło – Gaz ziemnyWłaśnie gaz ziemny będzie w dużejmierze decydować o stanie gospodarkii energetyki argentyńskiej. Przez latapaliwo to, wydobywane z własnych złóż,zapewniało bezpieczeństwo energetycznei surowiec dla przemysłu. Roczniezużywa się go ponad 42 mld m sześc.,choć elektroenergetyka konsumuje niecałe13 mld m sześc. na duże zużyciewpływa bowiem popularność samochodówzasilanych cnG (sprężonym gazem).ale już w 2004 r. kryzys energetycznywykazał słabości argentyńskiegopodejścia – niedoinwestowana branżanie była w stanie zaspokoić potrzeb gospodarki.od lat w zimie dostawy gazudla przemysłu są racjonowane. Szczególniedotkliwe są tegoroczne niedobory– zapotrzebowanie znacząco wzrosłoz powodu jednej z najostrzejszych zimw historii kraju. W efekcie firmy takie jakDow chemicals muszą ograniczać produkcję(w lipcu jedna z fabryk koncernubyła zamknięta, druga zaś działała naminimalnej mocy produkcyjnej). Z powoduniedoborów w 2008 r. podwoił się importgazu – wzrósł do prawie 2,7 mld msześc., a to nie koniec. argentyna importujegaz z Boliwii przez jeden terminalLnG. Sytuacja w Boliwii nie gwarantujestabilności dostaw, kraj więc musiszukać nowych źródeł. trwa budowadrugiego gazoportu. nieco ma pomócnowy gazociąg z Ziemi ognistej, któryza dwa lata dotrze do Buenos aires. nazapewnienie dostaw paliwa gazowegoargentyna ma coraz mniej czasu: udokumentowanei nadające się do wydobyciazłoża wystarczą jeszcze na ok. siedemlat. Po raz ostatni argentyna byłaeksporterem gazu netto w 2007 r.polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 19

strategiaProjekty są tym dla organizacji, czym ćwiczenia fizyczne dla organizmu– teoretycznie można bez nich żyć, ale okazuje się, że bez nich nie można się rozwijaćSystem EPMw TauronieTak jak ćwiczenia poprawiająsprawność oraz samopoczucie,dając w efekcie zdrowie, takprojekty poprawiają czy wręcztworzą w firmach nowe technologie, lepszeprocesy, nowe środki trwałe. Mówiąckrótko, pozwalają organizacjom polepszaćinfrastrukturę, kulturę organizacji i jej wizerunek.W styczniowym numerze „Polskiej Energii”(nr 1/2010) wiceprezes Centrum RozwiązańMenedżerskich SA, Roman Bratek,napisał, że miarą sprawności organizacjijest jej skuteczność w realizowaniu zarównogłównych procesów, jak też specyficznychprzedsięwzięć o charakterze tymczasowym.W warunkach istotnych ograniczeńspowodowanych konkurencją, kryzysemoraz działaniami regulatora, zdolnośći umiejętność firmy do szybkiego reagowaniana zmiany staje się szczególnie ważna.We wspomnianym artykule została opisanaprzyjęta w Tauronie „Instrukcja ZarządzaniaProjektami zgodnie z metodykąPRINCE2” oraz zasygnalizowany został początekwdrożenia Systemu WspierającegoZarządzanie Projektami – Microsoft OfficeEnterprise Project Management (EPM).Zarządzanie projektamijako wartośćNajwiększą wartością dla organizacji jestspójne i jednolite podejście do realizowanychprzez nią przedsięwzięć. Trzeba równieżzaznaczyć, że obecnie monitorowanieoraz kontrolowanie realizacji podejmowanychprzedsięwzięć jest niemożliwe bez posiłkowaniasię nowoczesnymi narzędziamiinformatycznymi. Ma to związek z olbrzy-mią ilością informacji zawartych we wdrażanychi realizowanych projektach – zarównozarządczych, jak i technicznych czy teżformalnoprawnych. Dlatego też niezbędnejest wprowadzenie nowoczesnych narzędziinformatycznych do codziennej pracykierowników.Zapotrzebowanie na wdrożenie do codziennejpraktyki systemu EPM wynika z chęciuporządkowanego i scentralizowanegozarządzania ogromem informacji związanychz dużą ilością inicjatyw projektowych,jakie pojawiają się w branży energetycznej.Kolejnymi przesłankami do tego kroku są:potrzeba odbudowy mocy, wypełnieniestandardów środowiskowych, rozproszoneotoczenie projektowe i możliwość budowaniabazy wiedzy o projektach w oparciuo ustandaryzowane zasady. System EPMumożliwia zebranie tych wszystkich danychw jednym miejscu, w podziale na poszczególnegałęzi organizacyjne, bądź też spółkigrupy kapitałowej (rys. 1).Właśnie z tych powodów konsekwencjąwprowadzenia Instrukcji Zarządzania Projektamistało się wdrożenie systemu EPM,w którym tę instrukcję zaimplementowanotak, aby w przyjazny sposób ułatwić użytkownikomproces zarządzania projektamiw oparciu o metodykę PRINCE2.EPM, czyli co?EPM to najprościej mówiąc narzędziesklasyfikowane przez Gartnera jako jednoz najlepszych rozwiązań tego typu naświecie. Microsoft Office Enterprise ProjectManagement (czyli właśnie EPM) składasię z dwóch aplikacji serwerowych: MicrosoftOffice Project Portfolio Server (PPS)Rys. 1. Synoptyka oceny projektów ewidencjonowanychw EPMoraz Microsoft Office Project Server (PS).Implementację metodyki PRINCE2 umożliwiaPPS, zaś serwer PS zapewnia wsparciezarządzania projektami na bardzo szczegółowympoziomie operacyjnym. Dostępdo obu aplikacji odbywa się poprzez przeglądarkęinternetową Internet Explorer.W systemie PPS następuje:q Utworzenie i skategoryzowanie projektu,programu i portfela projektówq Stworzenie Karty Projektuq Stworzenie Dokumentacji InicjującejProjekt (DIP)q Zarządzanie odpowiednimi fazamiprojektu (Przygotowanie, Realizacja,Zamknięcie, Raportowanie Korzyści)q Zapisywanie Planu Bazowegoq Realizacja Projektuq Raportowanie postępu prac z uwzględnieniemharmonogramu (etapy projektu)oraz budżetu (raporty okresowe– tzw. migawki w systemie)q Ewidencjonowanie zagadnień i ryzykq Gromadzenie wymaganych przezposzczególne departamenty informacji(m.in. specyfikacje techniczne, budżety,harmonogramy, korzyści finansowe orazniefinansowe, wskaźniki ekonomiczne,etap ZSPI i inne)q Generowanie zbiorczych raportówgrupujących dane wykorzystywane napoziomie zarządczym.W systemie PS następuje zarządzanieoperacyjne poprzez:q Uszczegółowienie harmonogramu– możliwe zejście do poziomu działań(pakietów pracy)q Możliwość zapisywania wielu planówbazowychq Szczegółową kontrolę i monitorowaniezadań i kamieni milowychq Tworzenie rejestru zagadnień i ryzykoraz ich łączenie z odpowiednimi projektamibądź zadaniami.Ponadto system EPM dzięki integracjiz portalem intranetowym umożliwia tworzenierepozytoriów dokumentów.Leadproject.pl dla TauronaTauron Polska Energia SA wybrał, w ramachprocedur przetargowych, firmęLeadproject.pl jako wykonawcę systemu.Projekt rozpoczął się we wrześniu 2009 r.Powołany został Komitet Sterujący, któremuprzewodniczył Dariusz Stolarczyk,wiceprezes zarządu oraz dyrektor ds. zarządzaniai komunikacji, i kierownik projektuJan Fecko – dyrektor DepartamentuZarządzania Zasobami Informacyjnymi.Rys. 2. Przykładowy raport postępu realizacji projektuWsparcie zapewniał zespół projektowy,w którym reprezentowane były głównedepartamenty zajmujące się wdrożeniemstrategii.W I etapie, podczas którego opracowywanabyła cała szczegółowa koncepcjawdrożenia oraz uruchomiony został modułMicrosoft Office Project Portfolio Server– serce systemu, cały zespół zaangażowałsię w modelowanie EPM. Etapten zakończył się w styczniu 2010 r., bypłynnie przejść do realizacji II etapu.Główny nacisk położono w nim na utworzenieraportów zarządczych oraz procesintegracji EPM z portalem intranetowymfunkcjonującym w spółce.Głównym celem całego przedsięwzięciabyło zgromadzenie w systemie informatycznymwszystkich danych dotyczącychprzedsięwzięć realizowanych w grupie kapitałowej,w zgodzie z metodyką PRINCE2.Dzięki możliwości generowania zbiorczychraportów – m.in. Zarządczego, Controllingowychi Realizacji Strategii wykorzystującychwprowadzone dane, system pozwalana bieżącą kontrolę oraz szybką ocenęinicjatyw projektowych. Przy wdrażaniunależało tak skonfigurować narzędzie, abymożliwe było skategoryzowanie oraz opisaniewszystkich inicjatyw. Cel ten udało sięosiągnąć, co, biorąc pod uwagę różnorodnośći skomplikowanie projektów spółki, niebyło łatwym zadaniem. Ponadto udało siępogrupować projekty realizujące StrategieObszarowe w Programy – Projekty Złożone– oraz przedstawić je w postaci zgodnej zeStrategią Korporacyjną i Mapą ProjektówStrategicznych.Należy nadmienić, że wdrożenie udało sięzrealizować dzięki zaangażowaniu wszystkichspółek, które zapewniły wprowadzeniedanych do systemu, dużemu nakładowipracy Departamentu Projektów Strategicznychoraz zaangażowaniu DepartamentuZarządzania Zasobami Informacyjnymi.Cennych uwag dostarczyły DepartamentyControllingu, Strategii Rozwoju oraz Restrukturyzacji.Podczas wdrożenia zrealizowano szkoleniadla ponad 120 użytkowników systemu, zeszczególnym naciskiem na sprawne posługiwaniesię systemem PPS. 40 użytkownikówzostało przeszkolonych z posługiwaniasię systemem PS, co zostało potwierdzoneodpowiednim certyfikatem.Pod koniec wdrożenia został przeprowadzonyaudyt, który potwierdził zgodnośćsystemu z metodyką PRINCE2.Wdrożenie EPM zbiegło się z debiutem giełdowymTaurona.Marcin Bąk, Leadproject.plZbigniew Szortyka20 polska EnerGIA nr 8 (22)/2010

wywiad wydarzeniaWyścig cieszył się dużym zainteresowaniemkibicówZawodnicy grupy Garmin-Transitions– zwycięzcy w klasyfikacji drużynowejGrupa Tauron była dobrze widoczna na całejtrasie Tour de PologneDwa z siedmiu etapów kończyły siętrudnymi podjazdamiDo najaktywniejszych uczestników TdPnależeli kolarze grupy Astana.Poniżej: André Greipel – jeden z najlepszychsprinterów na świecie – wygrał dwa etapy TdPtOur de POlOgnew liczBacH2 – rowery przygotowane dla każdego kolarzajadącego w wyścigu7 km – banerów reklamowych14 miast – w których odbywały się starty i miałymiejsce mety poszczególnych etapów16 – osób w każdej ekipie kolarskiej22 – tiry scenografii50 – pojazdów w kolumnie reklamowej300 – osób ekipy technicznej i organizacyjnej350 – osób komitetów organizacyjnych wmiastach etapowych400 – osób w ekipach sportowych400 km – taśmy zabezpieczającej trasęwyścigu400 – miast i miejscowości, przez które przejeżdżałwyścig420 – aut w kolumnie wyścigu700 kg – spaghetti zjedzonego przez kolarzypodczas wyścigu770 – opon rowerowych przygotowanych nakażdy etap1200 – osób przemieszczających się codzienniewraz z wyścigiem14 000 – bidonów zużytych podczas wyścigu30 000 m 2 – mobilnego miasteczka tour depologne (scenografia, prezentacje zawodnikówi sponsorów, animacje, imprezytowarzyszące, koncerty i parady, dwamobilne biura moVico)2 000 000 – publiczności na trasie wyściguWyścig zakończyłsię na ulicachKrakowatysiącE kiBiców na trasiE, goDziny transmisjitElEwizyjnych i zacięta walka o zwycięstwaEtapowE – to krótka charakterystyka wyścigu kolarskiego67. tour de pologne uci protour, którego oFicjalnymsponsorem był tauronUDanytour de pologneNieoczekiwanym zwycięzcą67. tour de Pologne zostałirlandczyk Daniel Martinz grupy Garmin-transitions.Dla tego 23-letniego kolarza był tonajwiększy sukces w dotychczasowejkarierze. Wyścig był również wyjątkowoudany dla reprezentowanej przez niegoFoto: LanG tEaMJaKUB ŁaPPoekipy Garmin-transitions, która zwyciężyłatakże w klasyfikacji drużynowej.Koszulkę klasyfikacji górskiej tauron zdobyłJohnny Hoogerland z ekipy VacansoleilPro cycling team, który został takżenajaktywniejszym kolarzem w klasyfikacjiFiata. W klasyfikacji punktowej Plus zwyciężyłAllan Davis z grupy astana.na trasie tour de Pologne dość dobrzezaprezentowali się Polacy. najlepszymz nich był Sylwester Szmyd z grupyLiquigas-Doimo, który zajął szóste miejsce,a na siódmej pozycji uplasował sięMarek Rutkiewicz z ekipy Polska-BGŻ.Polacy zajęli także wysokie miejscaw klasyfikacji górskiej, punktowej i nanajaktywniejszego kolarza.na trasie wyścigu, trwającego od 1 do7 sierpnia, zawodników dopingowałydwa miliony kibiców. Kolejne miliony fanówkolarstwa mogły zobaczyć wyścigw transmisjach telewizyjnych na żywo,nadawanych przez pierwszy programtelewizji Polskiej oraz stację Eurosport,która pokazywała tour de Pologne takżew innych krajach z komentarzem w wielujęzykach.Jak ocenił Czesław Lang, dyrektor tdP,największym pozytywnym zaskoczeniembyli kibice. na górskie odcinki trasy, jakZameczek, Równica czy na metę w Bukowinietatrzańskiej, przyjeżdżali onispecjalnie z różnych zakątków kraju.Prowadzone są już przygotowania doprzyszłorocznej edycji tdP. Jak informujeczesław Lang, trwają starania,aby wyścig był ośmiodniowy. Jego trasaprawdopodobnie będzie zbliżona do tegorocznej.niewykluczone, że w wyścigupojawi się także, poza reprezentacjąnarodową, dodatkowa polska ekipa.W tym roku nie było to możliwe, ponieważżadna z polskich grup nie spełniałaformalnych wymogów nałożonych przezMiędzynarodową Unię Kolarską (Uci).Emil RóżańskiDariusz Lubera, prezes Tauron PolskaEnergia, wręcza nagrodę najlepszemukolarzowi w klasyfikacji górskiej Johnny’emuHoogerlandowi (na zdj. środkowym ze swoimtrenerem). Poniżej – uradowany Daniel Martin– zwycięzca 67. Tour de Pologne22 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 23

energia inaczejlato to okrEs BUrz i większEgo ryzyka porażEnia przEz piorUn.to także okazja zobaczenia tajemniczych obiektów zwanych piorunami kulistymikulistazagaDkaAndrzej HOŁDYSpublicysta „wiedzy i życia”Pioruny to zjawiska energetyczne.W ułamku sekund wytwarzająsetki kilowatogodzin energii.W wąskim kanale, w którympomiędzy ziemią a chmurą wędrująładunki elektryczne, powietrze zostajeogrzane do 30 000 st. c i zaczyna świecić– tak powstaje błyskawica. Genezatypowego pioruna liniowego została opisanajuż 250 lat temu przez BenjaminaFranklina. Zagadką pozostają piorunykuliste. o kulach ognia, które pojawiająsię niespodziewanie i unoszą powoli nadgłowami zaskoczonych ludzi, pisano jużw starożytności. Zawsze budziły przerażenie.Wedle niektórych relacji potrafiłynarobić sporych szkód, a nawet zabij aći ranić ludzi. Zazwyczaj znikały po kilkunastusekundach, choć widziano i takie,które trwały kilka minut. Jednak jak powstawałyi skąd czerpały energię, dziękiktórej mogły tak długo świecić, nie wiedziano.zjaWiska optyczneczy atMOsferycznehipotez na temat piorunów kulistychpowstało bez liku. i wciąż pojawiają siękolejne. opowiedzmy o dwóch najnowszych,które – jak to często bywa – sąrozwinięciem koncepcji zaproponowanychdawno temu. Według pierwszej,piorun kulisty to miraż. tak twierdził jużlord Kelvin. ostatnio z podobną teząwystąpili Josef Peer i Alexander Kendl,fizycy plazmy z uniwersytetu w innsbruckuw austrii. ich teza jest następująca:podczas typowego wyładowania atmosferycznegopowstaje silne i zmiennepole elektromagnetyczne. Pod jegowpływem w mózgu obserwatora zostajewykreowany obraz ruchomej, świetlnejkuli.Jednak takie złudzenie pojawia się tylkow pewnych warunkach – podkreślająPeer i Kendl. Przede wszystkim samowyładowanie powinno trwać nie ułamkisekund, ale kilkadziesiąt razy dłużej.nawet sekundę albo dwie. to się zdarza,gdy ładunki elektryczne wielokrotnie pokonujątę samą drogę łączącą ziemięi chmury. Badacze oszacowali, że średniojeden na sto piorunów jest wyraźniedłuższy od pozostałych. on to właśniemoże indukować w mózgu człowiekawrażenia optyczne, które trwają nawetkilkadziesiąt sekund. aby jednak tak sięstało, obserwator powinien znajdowaćsię w odległości minimum 200 m od błyskawicy,a najlepiej dwa, trzy razy bliżej.Peer i Kendl twierdzą, że średnio co setnaosoba, w pobliżu której nastąpiło takdługie i silne wyładowanie, może zobaczyćkulę światła. co się dzieje wtedyw jej głowie? Według fizyków z innsbruckuczłowiek zostaje poddany przezczaszkowejstymulacji magnetycznej.taką nazwę nosi wymyślona w latach80. XX w. metoda obserwacji zachowanianeuronów. Wzbudza się w nichprąd elektryczny za pomocą zmiennegopola magnetycznego o dużej mocy. Początkowosporo eksperymentowano z tątechniką (w skrócie zwaną tMS, od ang.transcranial Magnetic Stimulation),a niektórzy uczestnicy tych doświadczeńpo zwiększeniu mocy magnesów widzieliświetliste linie, plamy i kuliste obiektyróżnych rozmiarów i kolorów. neurobiolodzyodkryli, że źródłem tych omamówwzrokowych są silnie pobudzone neuronykory mózgowej. Zdaniem Peerai Kendla pola magnetyczne wytwarzaneprzez najsilniejsze wyładowania mająpodobne własności jak te, które są generowaneprzez aparaturę do tMS.taka propozycja wyjaśnienia zagadkipiorunów kulistych brzmi pociągająco,jako że w prosty sposób tłumaczy powody,dla których do tej pory nie udało siępoznać natury zjawiska. hipoteza „kulistejzjawy” ma jednak pewną słabość,a mianowicie taką, że trudno ją będziezweryfikować w naturze.a to oznacza, że pozostanie raczej tylkospekulacją. Poza tym nie wyjaśnia onatych sytuacji, gdy piorun kulisty ranił lubnawet zabij ał ludzi. Wszak coś, co nieistnieje, nie powinno być aż tak groźne.nOwa HiPOtezaKoncepcji badaczy z innsbrucku nie podzielajądwaj inni fizycy plazmy, JohnAbrahamson i James Dinniss z Universityof canterbury w christchurch. Są oniautorami innej, także śmiałej hipotezy.Według niej piorun kulisty rodzi się, gdyzwykły piorun uderza w Ziemię. Wtedyw powietrze unosi się mgiełka rozgrzanegokrzemu, pierwiastka powszechnegow wierzchnich warstwach gleby.opary krzemu powstają w wyniku przetopieniamaterii glebowej pod wpływemwysokiej temperatury. Wędrują ku górze,przyjmując najpierw kształt pierścienia,a potem – kuli. następnie ochładzają sięi zamieniają w drobiny, których średnicęmierzy się w nanometrach. te nanocząstkiwchodzą w reakcję z tlenem atmosferycznym– ich spalaniu towarzyszywydzielanie dużych ilości ciepła i światła.Kula zaczyna się jarzyć, a ponieważskłada się z lekkich cząstek, dryfuje swobodniew powietrzu. Zjawisko trwa aż dowyczerpania się chemicznego paliwa.abrahamson i Dinniss wykonali kilkaeksperymentów, które miały potwierdzićich teorię. W laboratorium obser-wowali powstawanie i unoszenie sięnanocząstek z powierzchni gleby, którąpotraktowali prądem. W elektroskopieskaningowym widzieli łańcuchy pozlepianychnanodrobin. trop wydał im siędobry. hipoteza nie rozwiewała jednakwszystkich wątpliwości, np. pochodzeniapiorunów kulistych w samolotach.Później ją rozszerzyli. obecnie twierdzą,że wystarczy, jeśli zwykły piorun uderzyw dowolny obiekt zawierający metalelub tlenki metali. W samolocie kula jarzącychsię nanodrobin może powstaćz oparów stali lub aluminium.śWietliste kule z GrenoBletropem tym poszli brazylij scy fizycy AntonioPavão i Gerson Paiva. Do znudzeniapowtarzali prosty eksperyment – setkirazy razili prądem krzemowe płytkiw nadziei, że otrzymają metaliczne nanocząsteczki.Kule, które z nich powstawały,znikały zwykle po 2-5 sekundach.Jedna dotrwała aż do ósmej sekundy, cobyło już wynikiem zasługującym na uwagę.obiekty skakały, wirowały, iskrzyły,syczały, toczyły się po podłodze, uderzałyo przedmioty, powodując ich nadpalenie,w końcu – znikały.trochę przez przypadek mistrzamiw produkowaniu świetlistych kul stali sięEli Jerby i Vladimir Dikhtyar z uniwersytetuw tel awiwie. Eksperymentowali oniz mikrofalami, próbując stworzyć z nichrodzaj wiertła. Pewnego dnia coś poszłonie tak i z kawałka szkła, które chcielinawiercić wiązką mikrofal, uniosła siękula ognia, niszcząc aparaturę. chcącnie chcąc, zaczęli badać przyczynę zjawiska,które utrudniało im prowadzeniewłaściwych badań. odwiedzili nawetEuropean Synchrotron Radiation Facility(ESRF) w Grenoble we Francji. tamswoje „pioruny” prześwietlali wiązkamineutronów i promieni rentgenowskich.i okazało się, że – tak jak to postulo-wali abrahamson i Dinniss – głównymbudulcem są stałe cząsteczki o rozmiarach25-50 nanometrów. Pod wpływemmikrofal rozgrzewały się do 730 st. ci mocno świeciły, trwoniąc pozyskanąwcześniej energię. traciły też elektrony,zamieniając się w plazmę.od tamtej pory naukowcy z izraela wielokrotniepowracali do Grenoble, aby wytwarzaćswoje plazmowe kule z innychsubstancji i obserwować ich własności.chcą opracować wydajną metodę produkcjinanocząstek, które są dziś pożądanymsurowcem, a inwestycje w badanianad nimi są liczone w dziesiątkachmiliardów dolarów. i tak zaczęliśmy odpiorunów kulistych, a skończyliśmy napieniądzach.Ryc.: noaa cEntRaL LiBRaRy Z KSiĄŻKi „GLoBE oF FiRE DEScEnDinG into a RooM” in „thE aERiaL WoRLD,” DR. G. haRtWiG, LonDon, 188628 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010polska EnErGIa nr 8 (22)/2010 29

felieton wywiadw powiEści „życiE i niEzwykłE przygoDy żołniErza iwana czonkina”pióra włodzimierza wojnowicza kołchozowy racjonalizator pragnął wznieść nad poziomyswój skromny umysł, by przysłużyć się stalinowi i radzieckiej ojczyŹniez salamankido berlinaWojciech KWINTApublicysta businessman.plNatchniony światłymi ideami trofima Łysenki, pracowałnad krzyżówką pomidora z ziemniakiem.Roślina „liście i łodygi miała jakby kartoflane, korzenieza to kropka w kropkę pomidorowe”. Bardziejdoniosłe osiągnięcie rzeczonego racjonalizatorato wysokiej klasy samogon.niestety, wiejska społeczność nie doceniłageniuszu wynalazcy i odtrąciła ów bimberze względu na pochodzenie. Bowiempodstawowym substratem owego trunkubyło łajno. a łajno, jak wiadomo, źle siękojarzy.co wspólnego ma ta historyjka ze współczesnymświatem? otóż nieszczęsny domorosłynaukowiec działał na własnąrękę, nie mógł czerpać z unij nych dotacjii rządowego wsparcia. Dziś, kto wie, możealkohol pędzony na naturalnym składnikuzyskałby status „zielonego” i jego kupnobyłoby obowiązkiem? W końcu w trosceo kondycję planety podatnicy wspierająrozmaite, drogie i niedojrzałe rozwiązania.Wszak, by karnie i w ordynku dokądśzmierzać, trzeba wytyczyć cel. Współcześnie,kiedy wojny globalne nie są zbyt atrakcyjneze względu na koszty i zagrożenie poważnymi stratami,może to być np. klimat. Dlaczego nie, ot, zwykłe zarządzanieryzykiem. Problem w tym, że wyznaczona droga może prowadzićdonikąd. W zamierzchłych czasach cel jednoczący ludstanowiły krucjaty. Były subsydiowane z dziesięciny przez papieży,acz trzeba przyznać, że wejście w ten biznes wymagałowysokiego wkładu własnego. Królowie i wielmoże zwykle zastawialiswoje włości, by sfinansować wyprawę. Robili to z pobudeki wyższych, i prozaicznych: z jednej strony w obroniereligii, z drugiej – by uzyskać wysoką stopę zwrotu z inwestycji.Jako spekulacja czasami prowadziło to do oczekiwanychefektów, jednak jako interes długoterminowy, wręcz wielopokoleniowy,przyniosło opłakane skutki. Ratunkiem dla Europybyła zmiana podejścia i postawienie – po krachu krucjat – natechnologię i ekspansję, choć za sukces zapłaciło kilka słabszychcywilizacji, które z powierzchni globu zniknęły.Doniesieniao ociepleniu spadły jakgwiazdka z nieba.Dorzucono do nichhipotezę, że to przezczłowieka, i ogłoszono,iż czas skończyć z życiemponad stan,czas ograniczać emisjęco 2. wtedy do całościdorwał się biznes,dolał oliwy do ogniai zaczął paść sięna dotacjachMechanizm typu: wyznaczenie celu, zjednoczenie, poświęceniei działanie – nie rdzewieje. Po drodze szczytne ideezostają rozmienione na drobne i wykorzystane do osiągnięciacałkowicie materialnych korzyści. najlepiej stawiać celedalekosiężne: potencjalne skutki można przedstawiać dowolniei kolorowo, a pobudzona wyobraźnia radośnie pchana drogę pełną wyrzeczeń. trzeba też skutecznie pomieszaćfakty z fikcją i proroctwami. Jak było z klimatem? Zaczęłosię od całkiem sensownego zwróceniauwagi na środowisko naturalne. Potempojawiły się głosy, że trzeba działać globalnie.Maurice Strong, tajemniczy DonPedro ekologii, domieszał do całości walkęz nierównościami społecznymi (czytaj:najchętniej likwidację kapitalizmu) i sięzaczęło. Doniesienia o ociepleniu spadłyjak gwiazdka z nieba. Dorzucono do nichhipotezę, że to przez człowieka, i ogłoszono,iż czas skończyć z życiem ponadstan, czas ograniczać emisję co 2. Wtedydo całości dorwał się biznes, dolał oliwydo ognia i zaczął paść się na dotacjach.a choć wszystko wskazuje, że europejskiewyrzeczenia w żaden sposób nie ogranicząwzrostu temperatury, cała maszynkama się na razie nieźle. ale do czasu.Pierwsze rysy już widać. niemcy stopniowoograniczają dopłaty do zielonej energii,czesi zmniejszyli dotacje na energetykęsłoneczną, a hiszpanie na farmy wiatrowe. Przyczyny?casus Grecji i groźba kryzysu finansowego w Europie. Jeśliinaczej się nie da, zachowujemy się racjonalnie. no, możepoza Polską. tu lobby wiatrakowe wciąż narzeka, że dają muza mało, choć tysiąc MW już stoi, a na kilkanaście tysięcywydano warunki przyłączeniowe. Dodatkowo MinisterstwoGospodarki pragnie podnieść obowiązkowe limity na produkcjęzielonej energii. ciekawe czemu, kiedy budżet się sypie?Może decydenci boją się, że będzie u nas jak za odrą? Wedługnajnowszych wróżb, pod koniec stulecia klimat w Berliniebędzie jak dzisiaj w Salamance. tylko czego się bać? Żebliżej znajdziemy ciepłe miejsca? Jedyne, co nasi zachodnisąsiedzi muszą zrobić, to zmienić menu w restauracjach. Bogolonka z kapustą i piwem to marna oferta podczas upałów.30 polska EnErGIa nr 8 (22)/2010