Sumarlandið - Land og saga

• SumarlandiðSumarlandið • Allt frá ólgandi brimi tilstórbrotinna jarðfræðiundraLangar þig í góða enkannski öðruvísi útivistarparadísþar sem stutt erí heitar laugar og alla þáþjónustu sem þú þarfnast?Þá er Reykjanesið án efastaður fyrir þig. Á Reykjanesskagamá finna fjöldanallan af gönguleiðum, semsumar hverjar eru þjóðleiðirfrá fornum tímum,þar má finna mikil jarðfræðiundursem vert er aðskoða sem og samfélög ogstaði sem hýsa bæði söguog menningu mikilvægaíslenskri þjóð.Með sanni má segja aðReykjanesskagi búi yfir kyngimögnuðumnáttúruperlum semeflaust margir landsmenn eigaenn eftir að upplifa, allt fráKrýsuvík í suðaustri til Garðsskagaí norðvestri skagans.Svæðið hefur í gegnum aldirnarverið mikilvægt til fiskveiða ogviðskipta en kannski ekki notiðþeirra virðingar sem skyldi semnáttúruparadís þar sem mörgumvirðist Reykjanesið hrjóstugtvið fyrstu sýn sem er gjarnan úrflugvél.Reykjanesið fær þó sannarlegauppreisn æru á þessu sviði þegarnánar að er gáð, grasið ergrænt, hlíðin fögur og birkilundurinnsællegur„. Gróðurfar erfjölbreytilegt innan um svartasanda og úfin hraun sem standaþverhnípt í sjó fram og skartastórum fuglabjörgum. Ekki aðeinskemur sjórinn manni íbeint samband við náttúruöflinþegar maður verður vitni aðhinu sterka brimi, heldur minnastaðir á borð við brúna á milliheimsálfanna á þá ótrúlegu leguÍslands þar sem Evrasíu og Ameríkujarðskorpurnar mætast.Suðurnesin skarta nefnilegaekki aðeins Bláa Lóninu semsínu jarðfræði- og fagurfræðilegaundri; þar sem blámi vatnsinsmætir mosabreiðunum; heldurheilu svæði sem gengur undirnafninu Reykjanesgarður á suðvesturhorniskagans og er mjögvirkt háhitasvæði.Þar að auki er ríkt fuglalíf áReykjanesskaga á þverhníptumfuglabjörgum og víður sjóndeildahringurmeð tignarlegumfjöllum. Þar má finna fornarminjar um búsetu frá upphafinorræns landnáms, þjóðsagnakenndastaði, fjölbreytta flóru ogfánu og fornar þjóðleiðir. Fimmtignarlegir vitar ramma svo innLjósmyndir: Olgeir Andressonþennan áhugaverða skaga oggefa ágæta mynd af þeim stöðumsem um ræðir.Tíguleg leiðarljós sjómannaHafið skipar höfuðsess í lífifólks á Suðurnesjum og því eflaustvið hæfi að byrja umfjöllunum svæðið á því ljósi sem stýrðimönnum heim eftir veru úti áhafi.Fyrsti vitinn á Íslandi varraunar byggður á Reykjanesi, áValahnjúki suðvesturodda nessins,norðan við Reykjanestá. Varþað árið 1878, en sá viti skemmdistþó í jarðskjálftanum 1887. Sáer stendur nú var byggður 1907efst í Bæjarfelli þar sem fyrristaðsetning þótti ekki öruggvegna jarðhræringa.Saga þessa fyrsta vita er ímörgu merkileg en umræðaum hann hófst á Alþingi 1875en ekkert fé var til í landsjóðitil byggingar vitans. Var þaðþó fyrir samstillt átak Íslandsog Danmerkur að vitinn varbyggður þremur árum síðar.Fljótlega kom þó í ljós að jarðskjálftarskóku Valahnjúkinn ogsprungur byrjuða að myndast ívitanum sem leiddi til þess aðöruggari staðsetning var valinnýja vitanum.Hægt er að segja að Reykjanesvitisé einkennandi fyrir þáímynd sem kemur flestum fyrirhugarsjónir þegar þeir heyraorðið viti. Hann er meðal hæstuvita á Íslandi, 31 metri á hæð,hvítur á lit og sívalur. Reykjanesvitistendur í Reykjanesgarði,á meðal mikilla jarðfræðiundrasem, ásamt vitanum, erskemmtilegt að skoða.Fimm aðir vitar eru áReykjanesinu, tveir af þeim íGarði. 1897 var byggður viti áGarðsskagatá, ferstrend byggingsem var 12,5 metrar á hæð. Nýrviti var hins vegar byggður áGarðsskaga árið 1944 þar semsjór hafði gengið mikið á land fráþví að gamli vitinn var byggður.Hinn nýi er sívalur, 28 metrar,sígildur að gerð eins og sá á suðvesturoddanum.Eru þessir vitarfallegir á að líta og einkennandifyrir bæjarmyndina á Garði.Í Stafnesi við Sandgerði varbyggður árið 1925 átta metraviti sem er ferstrendur ogstendur á efnismiklum sökkliog ber gulan lit. Þess má getaað Stafnes er forn höfuðból þarsem áður fyrr var mikið útræðiog fjölbýli manna. Raunar varStafnes fjölmennasta verstöð áSuðurnesjum á 17. og 18. öld.Þessi staður var áður fyrr mjögvarasamur og hafa mörg skipfarist á Stafnesskerjum, til aðmynda togarinn Jón forseti árið1928 þegar 15 manns drukknuðuen 10 var bjargað.Rétt norðan við Keflavík íReykjanesbæ stendur Hólmbergsvitisem reistur var árið1956. Hann er lítill, kónískurgulur viti 9,3 metrar á hæð.Að lokum má nefnda vitann aðHópsnesi, sem stendur á nesinusem er suður að Grindavík. Sáer 8,7 metrar á hæð.Þetta landsvæði sem vitarnirminna sjómennina á að þeirnálgist er ekki aðeins merkilegtfyrir sakir hins mikla og ástundum hættulega brims eðaþeirra fiskafurða sem færa fólkinubjörg í bú; heldur einnig þarsem landið sjálft er jarðfræðilegtundur þar sem Norður-Atlantshafshryggurinngengur á land íorðsins fyllstu merkingu.Ævintýralegt og áhugavertjarðfræðisvæðiÁ Reykjanesinu má segja aðnáttúran mæti orkunni úr iðrumjarðar þar sem hinir tveir flekarEvrasíu og Ameríku mætast.Svæðið er án efa paradís fyriralla þá sem hafa minnsta snefilaf jarðfræðiáhuga. Hér má finnajarðmyndanir með stórbrotnumog víðfeðmum hraunum, fjölbreytilegahella, eldstöðvar oghveri af ýmsum gerðum. Ekkiaðeins er svæðið paradís jarðfræðiunnandansheldur líkaþeirra sem njóta vel sjónarspilshinna ótrúlegu lita sem fylgjavirkum háhitasvæðum.Reykjanesið er einn yngstihluti landsins þar sem svo fjölmennbyggð er í jarðfræðilegutilliti. Yfir 100 eldgígar með fjölbreyttumeldstöðvum og dyngjummeð tilheyrandi hraunumeru á Reykjanesi. Talið er aðelsta hraunið sé frá ísöld en þaðkemur úr Háleyjabungu og erbergtegund sem kallast pigrítog kemur beint frá möttli jarðar.Yngstu hraunin runnu um1226 í Reykjaneseldum þegarReykjanesið logaði í orðsinsfyllstu merkingu. Nokkru áður,nánar tiltekið árið 1151, logaðiReykjanesið frá Hafnarfirði íaustur að Undirhlíðum og þaðanniður í sjó vestan við Krýsuvíkþar sem Ögmundarhraun ranní sjó fram. Reykjanesið er þvímikil hraunhella misjafnlegagróin þar sem sjá má allar gerðiraf hraunum. Í þessum hraunumhafa svo fundist yfir 200 hellar.Frá Reykjanestá að Krýsuvík,suðaustanlega á Reykjanesi,eru þrjú háhitasvæði þar semer mikill yfirborðshiti með tilheyrandihverum, litadýrð ogsíbreytilegri náttúru. Á einuslíku svæði er Bláa Lónið envatnið og leirinn frá jarðvarmavirkjuninnií Svartsengi kemurþaðan. Önnur háhitasvæði eruvið Seltún við Krýsuvík og svoGunnuhver yst á Reykjanesinu.Gunnuhver er hjartað í svæðisem gengur undir nafninuReykjanesgarður en í bígerð erað þetta svæði verði viðurkenntsem jarðminja- orku- og náttúrugarður.Aðal aðdráttaraflReykjanesgarðs er án efa háhitasvæðiðvið Gunnuhver en einnigeru þar áhugaverðir staðir einsog fuglabjörgin við Hafnabergog Valahnjúk, Reykjanesvirkjunmeð sýningunni Orkuveriðjörð, ströndin við Sandvík, Reykjanesviti,Skálafell, Háleyjabunga,hraunmyndanir, náttúrulaugarog hellar.Rúsínan í pylsuendanum ersvo Brúin milli heimsálfannasem liggur á milli Evró-Asíuflekansog Ameríkuflekans en jörðingliðnar um 2 sentímetra á áriá þessum merkilega táknrænastað. Reykjanesgarður nær yfirþað svæði sem liggur frá Háleyjabunguaustan við Reykjanestáað brúnni milli heimsálfa ogþaðan norður fyrir Hafnaberg.Raunar eru möguleikarniróteljandi við náttúruskoðun,fuglaskoðun, jarðfræðirannsóknirog gönguferðir á svæðiþar sem Reykjaneshryggurinngengur á land og úthafsaldan ríshæst við Íslandsstrendur.Gunnuhver sýnir á kraftmikinnhátt hvernig orkan úr iðrumjarðar brýst upp úr jarðskorpunnisem bullandi leir, sjóðandivatn eða gufa. Í þessum umbrotumverður oft til mikið litaspilsem blæs mörgum í brjóst þörftil þess að ná þessu undri á„filmu“ eða miðla þessum formumog litum á einhvern annanhátt. Gunnuhver dregur nafnsitt af Guðrúnu nokkurri semgekk aftur og olli miklum uslaá svæðinu þar til hún var sendí hverinn.Skilin milli Ameríku- og Evrasíuflekanna birtast okkur ýmistsem opnar sprungur og gjáreða sem sem gígaraðir. Á einumstað hefur verið byggð brú yfirgjá, á milli hinna tveggja flekasem mynda Ísland. Brúin á milliheimsálfanna er staðsett upp af