PREDLAGA^: Ilija Kitanovski

PREDLAGA^I: Grupa prateniciP R E D L O Gza donesuvawe po itna postapka na zakon zaupotreba na jazik {to go zboruvaat najmalku 20%od gra|anite vo Republika Makedonija i voedinicite na lokalnata samouprava, soPredlog na zakonSkopje, juli 2008 godina1

DO PRETSEDATELOTNA SOBRANIETO NA REPUBLIKAMAKEDONIJAVrz osnova na ~len 71 stav 1 od Ustavot na RepublikaMakedonija i ~len 175 stavovi 1 i 2 od Delovnikot naSobranieto na Republika Makedonija, podnesuvame Predlogza donesuvawe po itna postapka na zakon za upotreba najazik {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija i vo edinicite na lokalnatasamouprava, so Predlog na zakon.Predlagame ovoj zakon Sobranieto na RepublikaMakedonija da go razgleda i donese na {esnaesta sednicatazaka`ana za 25.07. 2008 godina.PRATENICI,____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2

I. Ustavna osnova za donesuvawe na ZakonotUstavna osnova za donesuvawe na ovoj zakon e ~len68 stav 1 alineja 2 od Ustavot na Republika Makedonija,spored koj Sobranieto na Republika Makedonija donesuvazakoni.II.PRI^INI PORADI KOI TREBA DA SE DONESE ZAKONOTSo proglasuvaweto na Amandmanite na Ustavot naRepublika Makedonija od IV do VIII se sozdadoa ustavnopravniuslavi, se unapredija pravata na pripadnicite nazaednicite i se utvrdija ustavnite osnovi za upotrebatana jazikot {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija.Amandmanot V,stav 1 od Ustavot na RepublikaMakedonija utvrdil deka na celata teritorija na RepublikaMakedonija i vo nejzinite me|unarodni odnosi slu`benjazik e makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo,a vostavot 2 e isto taka utvrdeno deka drug jazik {to gozboruvaat najmalku 20% od gra|anite,e slu`ben jazik inegovoto pismo,kako {to e opredeleno so ovoj Amandman.Preto~uvaweto na Amandmanot V podrazbira donesuvawena zakoni so koi vo praksata, vo sekojdneviot `ivot ikomunikacija }e se uredat pra{awata na upotrebata najazikot {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija.Donesuvaweto na zakon za upotrebata na jazikot {togo zboruvaat najmalku 20% od gra|anite vo RepublikaMakedonija i vo edinicite na lokalnata samouprava eneophodnost za da se otstranat nedorazbirawata,razli~noto tolkuvawe i primena na ustavnata norma,odnosno ustavnata norma da se preto~i vo zakon i istatada se primeni i po~ituva taka kako e propi{ano so zakonotkoj se predlaga za donesuvawe.Potrebata od donesuvawe na zakon za upotrebata najazikot {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija i vo edinicite na lokalnatasamouprava e navedena i vo Ramkovniot dogovor, soaneksite A,B,i C, utvrden vo Ohrid, a potpi{an vo Skopjena 13 avgust 2001 godina, koj dogovor be{e osnova i zadonesuvaweto na Amandmanite na Ustavot na RepublikaMakedonija od IV do VIII.III.Osnovni na~ela vrz koi se zasnova zakonot3

Zakonot ~ie donesuvawe se predlaga e zasnovan nasladnite na~ela:-zakonitost na upotrebata na jazikot {to gozboruvaat najmalku 20% od gra|anite vo RepublikaMakedonija i vo edinicite na lokalnata samouprava;-transparentnost vo ostvaruvaweto na pravoto naupotrebata na jazikot {to go zboruvaat najmalku 20% odgra|anite vo Republika Makedonija i vo edinicite nalokalnata samouprava;-sovesno i odgovorno sproveduvawe na upotrebata najazikot {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite odorganite i gra|anite.IV. Sodr`ina na ZakonotSodr`inata na Zakonot e dadena vo vid naPredlog na zakon.V. Predlog za donesuvawe na zakonot po itna postapkaSoglasno ~lenot 175 od Delovnikot na Sobranieto naRepublika Makedonija neodlo`na e potrebata od donesuvawena ovoj zakon.4

PREDLOG NA ZAKONZA UPOTREBA NA JAZIK[TO GO ZBORUVAAT NAJMALKU 20% OD GRA\ANITE VOREPUBLIKA MAKEDONIJA I VO EDINICITE NA LOKALNATASAMOUPRAVA.OP[TI ODREDBI^len 1So ovoj zakon se ureduva upotrebata na jazikot {togo zboruvaat najmalku 20% od gra|anite vo RepublikaMakedonija i vo edinicite na lokalnata samouprava.^len 2Vo organite na dr`avnata vlast vo RepublikaMakedonija mo`e da se koristi i slu`beniot jazik razli~enod makedonskiot jazik vo soglasnost so ovoj zakon.Jazikot {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anitevo Republika Makedonija se upotrebuva vo Sobranieto naRM; vo komunikacija na gra|anite so ministerstvata , vosudskite postapki, ; vo upravnata postapka;vo izvr{uvawena sankcii; naroden pravobranitel; izborniot proces; prineposredno izjasnuvawe na gra|anite; pri izdavaweto nali~nite dokumenti na gra|anite; pri vodeweto na mati~nataevidencija; primena na policiski ovlastuvawa; voradiodifuznata dejnost; infrastrukturni objekti; lokalnasamouprava; finansiite; ekonomijata; obrazovanie i nauka;vo kulturata; i vo drugi oblasti i institucii soglasnoovoj zakon.II. UPOTREBA NA JAZIKOT VO SOBRANIETO^len 3Vo rabotata na Sobranieto slu`ben jazik emakedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo.5

Pratenik koj zboruva jazik razli~en od makedonskiotjazik, a koj go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija, mo`e na sednica na Sobranieto i nasednica na rabotnoto telo da zboruva na toj jazik.Pratenik koj zboruva jazik razli~en od makedonskiotjazik, a koj go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija, koga pretsedava so sednica narabotno telo na Sobranieto mo`e da zboruva i na tojjazik.Pratenik koj zboruva jazik razli~en od makedonskiotjazik, a koj go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija, sobraniskite materijali mo`e da gidobie i na negoviot jazik i pismo.III. KOMUNIKACIJA POME\U GRA\ANITE I MINISTERSTVATA^len 4Koj bilo gra|anin koj `ivee vo edinicite nalokalnata samouprava vo koja najmalku 20% od gra|anitezboruvaat slu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik,vo komunikacijata so podra~nite edinici na ministerstvatavo taa edinica na lokalnata samouprava, mo`e da goupotrebi toj slu`ben jazik i negovoto pismo.Podra~nite edinici nadle`ni za tie edinici nalokalnata samouprava odgovaraat na makedonski jazik inegovoto kirilsko pismo, kako i na slu`beniot jazik ipismo {to go upotrebuva gra|aninot.Koj bilo gra|anin koj `ivee vo edinicite nalokalnata samouprava vo koja najmalku 20% od gra|anitezboruvaat slu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik,vo komunikacija so ministerstvata mo`e da go upotrebuvatoj slu`ben jazik i negovoto pismo.Ministerstvata odgovaraat na makedonski jazik inegovoto kirilsko pismo, kako i na slu`beniot jazik ipismoto {to go upotrebuva gra|aninot koj `ivee voedinicite na lokalnata samouprava vo koja najmalku 20% odgra|anite zboruvaat slu`ben jazik razli~en odmakedonskiot jazik.IV. UPOTREBA NA JAZIKOT VO SUDSKITE POSTAPKI1.Krivi~na i prekr{o~na postapka^len 5Vo krivi~nata postapka slu`ben jazik e makedonskiotjazik i negovoto kirilsko pismo.Vo krivi~nata postapka drug slu`ben jazik {to gozboruvaat najmalku 20% od gra|anite i negovoto pismo, sekoristi vo soglasnost so ovoj zakon.6

^len 6Obvinetiot, o{teteniot, privatniot tu`itel,svedocite i drugite lica {to u~estvuvaat vo krivi~natapostapka, a koi zboruvaat slu`ben jazik razli~en odmakedonskiot, imaat pravo pri izveduvaweto napredistra`nite, istra`nite i drugite sudski dejstvija ina glavniot pretres, kako i vo postapkata po `alba da goupotrebuvaat svojot jazik i pismo. Sudot }e obezbedi usnopreveduvawe na toa {to liceto, odnosno drugite goiznesuvaat, kako i na ispravite i drugiot pi{an dokazenmaterijal. Sudot }e obezbedi pismeno da se prevedepi{aniot materijal koj e od zna~ewe za postapkata ili zaodbranata na obvinetiot.Drugite stranki, svedoci i u~esnici vo postapkatapred sudot imaat pravo na besplatna pomo{ na preveduva~,ako ne go razbiraat ili zboruvaat jazikot na koj se vodipostapkata.Za pravoto na preveduva~, liceto }e se pou~i. Vozapisnikot }e se zabele`i deka e dadena pouka i izjavatana liceto.Preveduvaweto go vr{i sudski preveduva~.^len 7Tu`bite, `albite i drugite podnesoci se upatuvaat dosudot na jazikot na koj se vodi postapkata.Gra|anite koi zboruvaat slu`ben jazik razli~en odmakedonskiot jazik, mo`at podnesocite da gi upatuvaat nasvojot jazik i pismo, vakvite podnesoci sudot gipreveduva i gi dostavuva do drugite stranki vopostapkata.Na obvinetiot {to ne go razbira jazikot na koj sevodi postapkata mu se dostavuva prevod od obvinenieto najazik na koj{to se slu`el vo postapkata.^len 8Pokanite, odlukite i drugite pismena sudot giupatuva na jazikot na koj se vodi postapkata.Na gra|anite koi zboruvaat slu`ben jazik razli~en odmakedonskiot jazik, pokanite, odlukite i drugite pismena}e im se dostavat i na toj jazik.Na obvinetiot koj e vo pritvor, na izdr`uvawe kaznaili na zadol`itelno psihijatrisko lekuvawe i ~uvawe vozdravstvena ustanova, prevod od podnesocite od stavot 1}e mu dostavat na jazikot na koj{to se slu`el vopostapkata.Na obvinetiot koj ne go razbira jazikot na koj sevodi postapkata, prevod od presudata se dostavuva najazik na koj se slu`el vo postapkata.7

^len 9Odredbite na ovoj zakon koi se odnesuvaat naupotrebata na jazicite vo krivi~nata postapka seprimenuvaat i vo prekr{o~nata postapkata.2. Parni~na postapka^len 10Strankite i drugite u~esnici vo postapkata koizboruvaat drug slu`ben jazik, koj isto taka e slu`benjazik vo Republika Makedonija, vo postapkata imaat pravopri u~estvoto na ro~i{tata i pri usmeno prezemawe nadrugi procesni dejstvija pred sudot da go upotrebuvaatsvojot jazik.Na strankite i drugite u~esnici od stavot 1 na ovoj~len vo postapkata, }e im se obezbedi usno preveduvawe nanivniot jazik na toa {to se odnesuva na ro~i{teto, kako iusno i pismeno preveduvawe na ispravite koi se koristatna ro~i{teto za doka`uvawe.Preveduvaweto go vr{at sudski preveduva~i.^len 11Pokanite, odlukite i drugite sudski pismena seupatuvaat do strankite i do drugite u~esnici vopostapkata na makedonski jazik i kirilsko pismo.Na strankite i drugite u~esnici gra|ani na RepublikaMakedonija, ~ij jazik e slu`ben jazik razli~en odmakedonskiot jazik, pokanite, odlukite i drugite sudksipismena im se dostavuvaat na toj jazik.^len 12Strankite i drugite u~esnici vo parni~natapostapkata, tu`bite, `albite i drugite podnesoci gipodnesuvaat do sudot na makedonski jazik i kirilskopismo.Strankite i drugite u~esnici gra|ani na RepublikaMakedonija, ~ij jazik e slu`ben jazik razli~en odmakedonskiot jazik i kirilskoto pismo, tu`bite, `albite idrugite podnesoci mo`at da gi podnesuvaat do sudot nanivniot jazik i pismo. Vakvite podnesoci sudot gipreveduva na makedonski jazik i kirilsko pismo i gidostavuva do drugite stranki i u~esnici vo postapkata.^len 13Tro{ocite za preveduvawe, za strankite i u~esnicitevo postapkata koi se gra|ani na Republika Makedonija {tonastanuvaat so primenata na odredbite na ovoj zakon zapravoto na upotrebata na svojot jazik i pismo, pa|aat natovar na sredstvata na sudot.8

3. Drugi postapki^len 14Odredbite na ovoj zakon koi se odnesuvaat naupotrebata na jazicite vo parni~nata postapka seprimenuvaat i vo vonparni~nata postapka i vopostapkata po upravnite sporovi.4.Druga upotreba vo sudskite i drugi organi^len 15Pri izbor na sudija i sudija-porotnik vo sudot kojse nao|a na podra~je na edinica na lokalna samoupravakade {to najmalku 20% od gra|anite zboruvaat slu`benjazik razli~en od makedonskiot jazik, sudijata isudijata-porotnik pripadnik na taa zaednica, sve~anataizjava ja davaat na makedonski jazik, a ja potpi{uvaat namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i na jazikot ipismoto na taa zaednica.Vo sudovite ~ie sedi{te e na podra~jeto na edinicitena lokalnata samouprava vo koi pokraj makedonskiot jaziki negovoto kirilsko pismo drug slu`ben jazik i negovotopismo e jazikot {to go zboruvaat najmalku 20% odgra|anite, pe~atot na sudot, nazivot i sedi{teto na sudotse napi{ani, odnosno istaknati i na toj jazik i pismo.^len 16Javnoto obvinitelstvo vo izvr{uvaweto na funkcijatasoodvetno gi primenuva odredbite od Zakonot za krivi~natapostapka, koi se odnesuvaat na upotrebata na jazicite.^len 17Izbranite ~lenovi na Sudskiot sovet na RepublikaMakedonija pripadnici na zaednicite koi zboruvaatslu`ben jazik razli~en od makedonskiot {to go zboruvaatnajmalku 20% od gra|anite, sve~enata izjava od ~len 28 naZakonot za Sudskiot sovet na Republika Makedonija jadavaat na makedonski jazik, a ja potpi{uvaat namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i na jazikot ipismoto na taa zaednica.V. DRUGA UPOTREBA1. Op{ta upravna postapka^len 189

Gra|anite koi zboruvaat jazik razli~en odmakedonskiot jazik, a koj go zboruvaat najmalku 20% odgra|anite vo Republika Makedonija, mo`e vo upravnatapostapka {to se vodi vo organite na dr`avnata uprava,drugite dr`avni organi, organite na op{tinata, na gradotSkopje i na op{tinite vo gradot Skopje, pravnite i drugilica na koi so zakon im e dovereno vr{ewe na javniovlastuvawa, imaat pravo da go koristat toj jazik.Pravoto od stav 1 na ovoj ~len, mo`e da go koristikoj bilo gra|anin, koj `ivee vo edinica na lokalnatasamouprava vo koja najmalku 20% od gra|anite zboruvaatslu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik, vokomunikacijata so podra~nite edinici na ministerstvata,mo`e da upotrebi koj bilo od slu`benite jazici i negovotopismo. Podra~nite edinici nadle`ni za tie edinici nalokalnata samouprava odgovaraat na makedonski jazik inegovoto kirilsko pismo, kako i na slu`beniot jazik ipismo {to go upotrebuva gra|aninot. Sekoj gra|anin vokomunikacija so ministerstvata, mo`e da upotrebuva edenod slu`benite jazici i negovoto pismo, a ministerstvataodgovaraat na makedonski jazik i negovoto kirilsko pismo,kako i na slu`beniot jazik i pismo {to go upotrebuvagra|aninot.Strankite vo postapkata {to zboruvaat jazik razli~enod makedonskiot jazik koj, isto taka, e slu`ben jazik,podnesocite mo`at da gi podnesuvaat na toj jazik i pismo.Vakvite podnesoci, organite pred koi se vodi postapkatagi preveduvaat na makedonski jazik i negovoto kirilskopismo i postapuvaat po niv.Organite pred koi se vodi upravnata postapka koga sere{avaat vo upravni raboti, odgovaraat na slu`benmakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo, kako i naslu`beniot jazik i pismoto {to go upotrebila strankata.Ako vo upravnata postapka svedokot ne go znaejazikot na koj se vodi postapkata , }e se ispita prekupreveduva~.Ako nekoe soslu{uvawe vo upravnata postapka se vr{ipreku preveduva~, vo zapisnikot }e se ozna~i na kojjazik zboruval soslu{aniot i koj bil preveduva~.2. Izvr{uvawe na sankciite^len 19Pravoto za upotreba na jazikot na osudenite lica vokomunikacijata so Upravata za izvr{uvawe na sankciite,ustanovata za izvr{uvawe na sankciite ili drugite dr`avniorgani se koristi soglasno so odredbite na ovoj zakon koi10

se odnesuvaat na upotrebata na jazikot vo op{tata upravnapostapka.3.Naroden pravobranitel^len 20Vo postapkata pred Narodniot pravobranitel slu`benjazik e makedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo.Vo postapka {to se vodi pred Narodniot pravobraniteldrug jazik {to go zboruvaat najmalku 20 % od gra|anite inegovoto pismo, isto taka, e slu`ben jazik.Odredbite koi se odnesuvaat na upotrebata najazicite vo op{ta upravna postapka soodvetno seprimenuvaaat i vo postapkata pred Narodniotpravobranitel.Sekoe lice vo komunikacijta so Narodniotpravobranitel mo`e da upotrebi eden od slu`benite jazicii negovoto pismo, a Narodniot pravobranitel odgovora namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo, kako i naslu`beniot jazik i pismo {to go upotrebuva podnositelotna pretstavkata.4. Izboren proces^len 21Pri sproveduvaweto na izborite vo rabotata naop{tinskite izborni komisii i izbira~kite odbori, voop{tinite vo koi najmalku 20% od gra|anite zboruvaatslu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik, pokrajmakedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo vo slu`benaupotreba e i jazikot i pismoto {to go zboruvaat najmalku20% od gra|anite vo taa op{tina.^len 22Pri sproveduvaweto na lokalnite izbori, podnositelotna listite od Izborniot zakonik vo edinicata na lokalnatasamouprava vo koja najmalku 20% od gra|anite zboruvaatslu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik,podnesuvaweto na listite na kandidati, odnosno lista nakandidati za gradona~alnik se vr{i na jazikot i pismoto{to go upotrebuvaat gra|anite vo taa edinicata nalokalnata samouprava.Pri sproveduvaweto na parlamentarnite izbori,podnositelot na listite od Izborniot zakonik vo izborniteedinici vo koi najmalku 20% od gra|anite zboruvaatslu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik,podnesuvaweto na listite na kandidati se vr{i pokraj namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i na jazikot ipismoto {to go upotrebuvaat gra|anite vo taa edinicata nalokalnata samouprava.11

^len 23Dr`avnata izborna komisija utvrdenite edinstvenilisti na kandidati za pratenici vo izbornite edinici }egi objavi vo dnevniot pe~at od koj eden e na jazikot nazaednicata {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija, najdocna 25 dena pred denotopredelen za odr`uvawe na izborite.Utvrdenite listi na kandidati vo op{tinite vo koinajmalku 20% od gra|anite zboruvaat slu`ben jazikrazli~en od makedonskiot jazik, se objavuvaat pokraj namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i naslu`beniot jazik i pismo {to go upotrebuvaat gra|anite votaa op{tina.^len24Upatstvoto za glasawe izdadeno od Dr`avnata izbornakomisija e pe~ateno na makedonski jazik i negovotokirilsko pismo i na jazicite i pismata na zaednicitenavedeni vo Preambulata na Ustavot na RepublikaMakedonija.^len 25Glasa~koto liv~e se pe~ati na makedonski jazik inegovoto kirilsko pismo.Imeto na podnositelot na listata, imeto i prezimetona kandidatot, odnosno nositelot na listata se pi{uvaatna makedonski jazik i negovoto kirilsko pismo.Za pripadnicite na zaednicite, imeto na podnositelotna listata i imeto i prezimeto na kandidatot, odnosnonositelot na listata se pi{uvaat na makedonski jazik inegovoto kirilsko pismo i na jazikot i pismoto nazaednicata na koja tie pripa|aat.Vo op{tinite vo koi najmalku 20% od gra|anitezboruvaat slu`ben jazik razli~en od makedonskiot jazik,glasa~kite liv~iwa za izbori se pe~atat pokraj namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i naslu`beniot jazik i pismo {to go upotrebuvaat gra|anite votaa op{tina.5. Oblici na neposredno izjasnuvawe^len 26Glasa~koto liv~e za referendum na dr`avno nivo sepe~ati na makedonski jazik i negovoto kirilsko pismo.Vo op{tinite i gradot Skopje vo koi pokrajmakedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo vo slu`benaupotreba e i drug slu`ben jazik i negovoto pismo,glasa~koto liv~e se pe~ati na makedonski jazik i negovoto12

kirilsko pismo i na slu`beniot jazik i pismo {to e voslu`bena upotreba vo taa op{tina i gradot Skopje.^len 27Glasa~koto liv~e za referendum na lokalno nivo sepe~ati na makedonski jazik i negovoto kirilsko pismo.Vo op{tinite, gradot Skopje i op{tinite vo gradotSkopje vo koi pokraj makedonskiot jazik i negovotokirilsko pismo vo slu`bena upotreba e i drug slu`benjazik i negovoto pismo, glasa~koto liv~e se pe~ati namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i naslu`beniot jazik i pismo {to e vo slu`bena upotreba votaa op{tina, gradot Skopje i op{tinite vo gradot Skopje.^len 28Potpisite na gra|anite za gra|anskata inicijativana dr`avno nivo se davaat na obrazec pred organot nadr`avnata uprava nadle`en za evidencija na izbira~kotopravo, vo ramkite na rabotnoto vreme.Obrazecot od stavot 1 na ovoj ~len go sodr`ipredlogot za koj sesobiraat potpisite na gra|anite i podatocite za redenbroj, ime i prezime, edinstven mati~en broj na gra|aninoti prostor za potpis na gra|anite.Vo op{tinite i gradot Skopje vo koi pokrajmakedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo vo slu`benaupotreba e i drug slu`ben jazik i negovoto pismo,obrazecot od stavot 2 na ovoj ~len se pe~ati namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i naslu`beniot jazik i pismoto {to e vo slu`bena upotreba votaa op{tina i gradot Skopje.6. Li~ni dokumenti^len 29Na gra|anite koi zboruvaat slu`ben jazik razli~en odmakedonskiot jazik, obrazecot na li~nata karta se pe~atii na slu`beniot jazik i pismoto {to go upotrebuvagra|aninot.Na gra|anite koi zboruvaat jazik razli~en odslu`beniot jazik, na nivno li~no barawe, podatocite zali~noto ime {to se vnesuvaat vo li~nata karta sezapi{uvaat na makedonski jazik i negovoto kirilsko pismoi na jazikot i pismoto {to go upotrebuva gra|aninot.^len 30Obrascite na patnite ispravi i na vizite se pe~atatna makedonski jazik i negovoto kirilsko pismo, so prevodna angliski i francuski jazik i nivnoto pismo.13

Na gra|anite koi zboruvaat slu`ben jazik razli~en odmakedonskiot jazik, na nivno li~no barawe, obrazecot napaso{ot i patniot list se pe~ati i na slu`beniot jazik ipismoto {to go upotrebuva gra|aninot.Na gra|anite koi zboruvaat slu`ben jazik razli~en odmakedonskiot jazik, na nivno li~no barawe, podatocite koise vnesuvaat vo paso{ot i vo patniot list se zapi{uvaatna makedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i naslu`beniot jazik i pismoto {to go upotrebuva gra|aninot.Na gra|anite koi zboruvaat jazik razli~en odslu`beniot jazik, na nivno li~no barawe, podatocite zali~noto ime {to se vnesuvaat vo paso{ot se zapi{uvaat namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i na jazikot ipismoto {to go upotrebuva gra|aninot.7. Mati~na evidencija^len 31Mati~nite knigi se vodat na makedonski jazik inegovoto kirilsko pismo.Vo podra~jata na edinicite na lokalnata samoupravavo koi najmalku 20% od gra|anite zboruvaat slu`ben jazikrazli~en od makedonskiot jazik, obrazecot na mati~niteknigi se pe~ati i podatocite vo nego se zapi{uvaat namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i naslu`beniot jazik i pismoto {to go upotrebuva gra|aninot.Izvodite {to se izdavaat vrz osnova na mati~niteknigi od stav 2 na ovoj ~len se izdavaat na makedonskijazik i negovoto kirilsko pismo, kako i na slu`beniotjazik i pismoto {to go upotrebuva gra|aninot.8 Policiski ovlastuvawa^len 32Pri primenata na policiskite ovlastuvawa povikuvawe,priveduvawe i zadr`uvawe, policiskiot slu`benik moravedna{ da go izvesti liceto na jazik {to go razbira, zapri~inite za povikuvaweto, priveduvaweto ili zadr`uvawetoi na jasen na~in da go pou~i za pravoto da mol~i, pravotoda se sovetuva so branitel, pravoto na branitel za vremena policiskata postapka, pravoto na lekarska pomo{ akotoa liceto gobara,kako i za pravoto da se izvesti ~len nanegovoto semejstvo ili nemu blisko lice.9.Radiodifuzna dejnost^len 33Sovetot za radiodifuzija pokraj kriteriumitepredvideni vo Zakonot za radiodifuznata dejnost prijaviteza na Zakonot gi ocenuva i vrz osnova na `anrovskata itematskata raznovidnost na programskite sodr`ini,14

procentot na u~estvoto na programite izvorno proizvedenina makedonski jazik ili na jazicite na nemnozinskiteetni~ki zaednici koi `iveat vo Republika Makedonija vovkupnata dnevna programa {to se planira da se emituva,zastapenosta na programite {to }e tretiraat nastani islu~ai od zna~ewe za podra~jeto na koe }e se emituvaprogramata i zastapenosta na evropskite audiovizuelnidela.^len 34Radiodifuzerite se dol`ni dnevno da emituvaatnajmalku 30% programa izvorno sozdadena na makedonskijazik ili na jazicite na nemnozinskite zaednici koi`iveat vo Republika Makedonija, pri {to vo dnevnoto vremena emituvawe ne se smeta vremeto odredeno za vesti,sportski nastani, igri, reklamirawe, teletekst itele{oping uslugi.Radiodifuzerite se dol`ni da obezbedat najmalku 30%od emituvanata vokalno - instrumentalna muzika da bide namakedonski jazik ili na jazikot na etni~kite zaednici koine se mnozinstvo vo Republika Makedonija.Odredbata od stavot 1 na ovoj ~len ne se odnesuva naradiodifuzerite koi imaat tematski (tipski) programskiservisi ili pak se usloveni so pla}awe od strana nakorisnikot.^len 35Radiodifuzerite ja emituvaat programata namakedonski jazik, a vo slu~aite koga programata enameneta za zaednica koja ne e vo mnozinstvo na jazikotna taa zaednica.Dokolku programskite servisi {to se reemituvaatpreku javnite komunikaciski mre`i se titluvaat na jazikrazli~en od jazikot na koj originalno se proizvedeni,mora da bidat titluvani na makedonski jazik, osventele{opingot i reklamite.^len 36Programite na stranski jazici ili delovite od niv{to se emituvaat na programite na radiodifuzerite trebada bidat prevedeni na makedonski jazik, odnosno najazikot na zaednicata {to ne e vo mnozinstvo.Odredbite od stavot 1 na ovoj ~len ne se odnesuvaatna prenosi na muzi~ki i scenski nastani, na obrazovniprogrami za izu~uvawe na stranski jazik, kako i nadelovite od programite nameneti za stranci.Delovite od programite {to ne se preveduvaat senajavuvaat na makedonski jazik, odnosno na jazikot nazaednicata {to ne e vo mnozinstvo.15

^len 37Reklamnite ili tele{oping spotovite zadol`itelno seemituvaat na makedonski jazik, so makedonski prevod ilina jazikot na soodvetnata etni~ka zaednica.^len 38Makedonskata Radio Televizija, (vo natamo{niottekst: MTV) na teritorijata na Republika Makedonija,emituva eden televiziski programski servis na makedonskijazik i eden televiziski programski servis na jazikot {togo zboruvaat najmalku 20% od gra|anite koj e razli~en odmakedonskiot jazik i na drugite nemnozinski zaednici.MRT, na teritorijata na Republika Makedonija,emituva najmalku dva radio - programski servisa namakedonski jazik i eden radio - programski servis najazikot {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite koj erazli~en od makedonskiot jazik i na drugite nemnozinskizaednici.MRT emituva posebni radioprogrami nameneti zainformirawe na iselenicite i gra|anite na RepublikaMakedonija koi `iveat vo sosednite zemji, vo Evropa i nadrugite kontinenti na makedonski i na jazikot {to gozboruvaat najmalku 20% od gra|anite koj e razli~en odmakedonskiot jazik i na drugite nemnozinski zaednici.MRT emituva najmalku eden radio i eden televiziskiprogramski servis preku satelit namenet za iselenicite igra|anite na Republika Makedonija koi `iveat vo Evropa ina drugite kontinenti na makedonski jazik i na jazikot{to go zboruvaat naj malku 20% od gra|anite koj erazli~en od makedonskiot jazik i na drugite nemnozinskizaednici.^len 39MRT e dol`na, na sekoj televiziski programski servisvo periodot od 18,00 do 22,00 ~asot, da obezbedi najmalku40% programa izvorno sozdadena na makedonski jazik ili najazicite na nemnozinskite zaednici koi `iveat voRepublika Makedonija od vkupnoto godi{no vreme naemituvawe, pri {to najmalku 30% programa vo tekot na edenden izvorno proizvedena na makedonski jazik ili najazicite na nemnozinskite zaednici koi `iveat voRepublika Makedonija .MRT e dol`na vo tekot na eden den, na sekoj radioprogramski servis, da obezbedi najmalku 40% programaizvorno proizvedeni na makedonski jazik ili na jazicitena nemnozinskite zaednici koi `iveat vo RepublikaMakedonija.MRT e dol`na da obezbedi najmalku 45% od emituvanatavokalno - instrumentalna muzika da bide na makedonski16

jazik ili na jazikot na etni~kite zaednici koi ne semnozinstvo vo Republika Makedonija.10.Infrastrukturni objekti^len 40Ime na ulica, plo{tad, most i na druginfrastrukturen objekt se pi{uva na makedonski jazik inegovoto kirilsko pismo.Vo op{tinata vo koja najmalku 20% od gra|anitekoristat drug slu`ben jazik razli~en od makedonskiotjazik, imeto na ulicata, plo{tadot, mostot i na druginfrastrukturen objekt, pokraj na makedonski jazik inegovoto kirilsko pismo, se pi{uva i na jazikot i pismoto{to go koristat najmalku 20% od gra|anite vo taa op{tina.11. Lokalnata samouprava^len 41Vo op{tinite slu`ben jazik e makedonskiot jazik inegovoto kirilsko pismo.Vo op{tinite slu`ben jazik pokraj makedonskiot inegovoto kirilsko pismo e i jazikot i pismoto koi gokoristat najmalku 20% od `itelite na op{tinata.Za upotrebata na jazicite i pismata na koi zboruvaatpomalku od 20% od `itelite na op{tinata odlu~uva sovetotna op{tinata.^len 42Vo gradot Skopje slu`ben jazik e makedonskiot jaziki negovoto kirilsko pismo.Vo gradot Skopje pokraj makedonskiot jazik inegovoto kirilsko pismo, slu`ben jazik e i jazikot ipismoto {to go koristat najmalku 20% od `itelite nagradot Skopje.Za upotrebata na jazicite i pismata na koi zboruvaatpomalku od 20% od `itelite na gradot Skopje, odlu~uvaSovetot na gradot Skopje.Propisite koi se odnesuvaat na upotrebata najazicite i pismata na koi zboruvaat pomalku od 20% od`itelite na gradot Skopje, se usvojuvaat so mnozinstvoglasovi od prisutnite ~lenovi na Sovetot na gradotSkopje, pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi odprisutnite ~lenovi na Sovetot koi pripa|aat na zaednicitekoi ne se mnozinstvo `iteli vo gradot Skopje.17

^len 43Vo op{tinite vo gradot Skopje slu`ben jazik emakedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo.Vo op{tinite vo gradot Skopje pokraj makedonskiotjazik i negovoto kirilsko pismo, slu`ben jazik e ijazikot i pismoto {to go koristat najmalku 20% od`itelite vo op{tinata.Za upotrebata na jazicite i pismata na koi zboruvaatpomalku od 20% od `itelite vo op{tinite vo gradot Skopjeodlu~uva sovetot na op{tinata.Propisite koi se odnesuvaat na upotrebata najazicite i pismata na koi zboruvaat pomalku od 20% od`itelite na op{tinata, se usvojuvaat so mnozinstvoglasovi od prisutnite ~lenovi na sovetot na op{tinata,pri {to mora da ima mnozinstvo glasovi od prisutnite~lenovi koi pripa|aat na zaednicite koi ne se mnozinstvo`iteli na op{tinata.12. Finansii^len 44Slu`beniot jazik koj se koristi vo dano~natapostapka e reguliran so odredbite koi se odnesuvaat naupotrebata na jazikot vo op{tata upravna postapka odovoj zakon.^len 45Delovnite knigi i drugite evidencii mora da seprilo`at na slu`beniot jazik.Upravata za javni prihodi mo`e da dozvoli isklu~ociod stavot na ovoj ~len koga delovnite knigi i evidenciitese na jazik koj slu`benoto lice go vladee.13.Ekonomija^len 46Firmata na trgovskoto dru{tvo glasi na makedonskijazik, so kirilsko pismo.Firmata na trgovskoto dru{tvo so sedi{te vo edinicana lokalnata samouprava vo koja najmalku 20% od gra|anitezboruvaat slu`ben jazik- razli~en od makedonskiot, mo`eda glasi i na toj jazik i se upotrebuva samo zaedno sonapisot vo firmata na makedonski jazik, so kirilskopismo.18

^len 47Trgovecot gi vodi trgovskite knigi na makedonskijazik, so arapski cifri i so vrednosti izrazeni vodenari. Ako koristi kratenki, kodovi, znaci ili simboli,toj mora jasno da go objasni nivnoto zna~ewe.Trgovecot so sedi{te vo edinica na lokalnatasamouprava vo koja najmalku 20% od gra|anite zboruvaatslu`ben jazik razli~en od makedonskiot, trgovskite knigigi vodi na makedonski jazik, a mo`e da go vodi i na tojjazik.14. Obrazovanie i nauka^len 48Vospitno-obrazovnata rabota vo osnovnoto u~ili{te seizveduva na makedonski jazik i kirilskoto pismo.Za pripadnicite na zaednicite koi sledat nastava najazik razli~en od makedonskiot jazik i negovoto kirilskopismo, vospitno-obrazovnata rabota se izveduva na jazikoti pismoto na soodvetnata zaednica na na~in utvrden soovoj zakon.U~enicite od stavot 2 na ovoj ~len zadol`itelno goizu~uvaat i makedonskiot jazik.Nastavnik, stru~en rabotnik i vospituva~ vo osnovnou~ili{te vo koi nastavata se izveduva na jazik razli~enod makedonskiot jazik, osven nastavnicite po predmetotmakedonski jazik treba da go poznavaat i jazikot ipismoto na koj se izveduva nastavata.Osnovnoto u~ili{te e dol`no da organizira proverkana poznavawe na jazikot na nastavnicite od stavovite 1 i2 na ovoj ~len.^len 49Vo osnovnoto u~ili{te za ostvaruvawe na vospitnoobrazovnatadejnost se upotrebuvaat u~ebnici i nastavnipomagala.Pripadnicite na zaednicite koi nastavata ja sledatna jazik razli~en od makedonskiot jazik upotrebuvaatu~ebnici na jazikot na soodvetnata zaednica.^len 50Pedago{kata dokumentacija vo osnovnite u~ili{ta sevodi i izdava na makedonski jazik so upotreba nakirilskoto pismo.Za u~enicite, pripadnici na zaednicite koi nastavataja sledat na jazik razli~en od makedonskiot jazik,pedago{kata dokumentacija se vodi i izdava na makedonskijazik i negovoto kirilsko pismo i na jazikot i pismoto nakoj se izveduva nastavata.19

^len 51Vospitno - obrazovnata dejnost vo srednoto u~ili{tese izveduva na makedonski jazik i kirilsko pismo.Za pripadnicite na zaednicite koi sledat nastava najazik razli~en od makedonskiot jazik i negovoto kirilskopismo, vospitno-obrazovnata dejnost vo javnite sredniu~ili{ta se izveduva na jazikot i pismoto na soodvetnatazaednica na na~in i pod uslovi utvrdeni so ovoj zakon.U~enicite od stav 2 na ovoj ~len zadol`itelno goizu~uvaat i makedonskiot jazik.Vo javnoto u~ili{te za ostvaruvawe na vospitnoobrazovnatadejnost se upotrebuvaat u~ebnici.Pripadnicite na zaednicite koi nastavata ja sledatna jazik razli~en od makedonskiot jazik upotrebuvaatu~ebnici na jazikot na soodvetnata zaednica.^len 52Pedago{kata dokumentacija vo srednite u~ili{ta sevodi i izdava na makedonski jazik so upotreba nakirilskoto pismo.Za pripadnicite na zaednicite koi nastavata jasledat na jazik razli~en od makedonskiot jazik,pedago{kata dokumentacija se vodi i izdava na makedonskijazik so upotreba na negovoto kirilsko pismo i na jazikoti pismoto na koj se izveduva nastavata.Dnevnikot na paralelka se vodi na jazikot i pismotona koj se izveduva nastavata.^len 53Nastavata na visokoobrazovnite ustanovi se izveduvana makedonski jazik.Pripadnicite na zaednicite zaradi izrazuvawe,neguvawe i razvivawe na svojot identitet i drugiteosobenosti, imaat pravo nastavata na dr`avnitevisokoobrazovni ustanovi, po soodvetni studiski programii sodr`ini da ja izveduvaat na jazikot na zaednicata,razli~en od makedonskiot jazik, vo soglasnost so ovojzakon i statutot na visokoobrazovnata ustanova.Finansirawe od strana na dr`avata }e se obezbedi zavisokoto obrazovanie i na jazikot na koj{to zboruvaatnajmalku 20% od naselenieto vo Republika Makedonija.Nastavata na dr`avnite pedago{ki visokoobrazovniustanovi za obrazovanie na vospituva~i za predu~ili{novospitanie i nastavnici za osnovno obrazovanie, kako i podidakti~ko - metodi~kite predmeti za nastavnici za srednoobrazovanie, mo`e da se odviva i na jazicite napripadnicite na drugite zaednici koi ne se mnozinstvo voRepublika Makedonija.20

Nastavata na privatnite visokoobrazovni ustanovimo`e da se izveduva i na jazicite na pripadnicite nazaednicite koi ne se mnozinstvo vo Republika Makedonijaili na svetskite jazici. Koga nastavata se izveduva najazicite na pripadnicite na zaednicite koi ne semnozinstvo vo Republika Makedonija ili na svetskitejazici, makedonskiot jazik se izu~uva kako posebennastaven predmet i nastavata se izveduva na makedonskijazik najmalku za u{te dva nastavni predmeti.Koga nastavata se izveduva na jazicite napripadnicite na zaednicite koi ne se mnozinstvo voRepublika Makedonija, soglasno so stavovite 2, 3 i 4 naovoj ~len, makedonskiot jazik se izu~uva kako posebennastaven predmet i nastavata se izveduva na makedonskijazik i najmalku na u{te dva nastavni predmeti odstudiskata programa.15. Kultura^len 54Ministerstvoto za kultura za ostvaruvawe nanacionalniot interes, soglasno so Nacionalnata programa,raspi{uva javni konkursi za proekti {to se od nacionaleninteres, vo mesec maj vo tekovnata godina za narednatagodina.Konkursite od stavot (1) na ovoj ~len seobjavuvaat vo sredstvata za javno informirawe i traat 30dena od denot na objavuvaweto. Konkursite seobjavuvaat najmalku vo po eden od vesnicite {to seizdavaat na makedonski jazik i vesnicite {to seizdavaat na jazikot {to go zboruvaat najmalku 20% odgra|anite koi zboruvaat slu`ben jazik razli~enodmakedonskiot jazik.^len 55Plaketata dodelena soglasno Zakonot za kultura nadobitnicite na titulata Ambasador na kulturata naRepublika Makedonija, na pripadnicite na etni~katazaednica koja e nad 20% vo Republika Makedonija, osven namakedonski jazik se dodeluva i na jazikot koj go zboruvapripadnikot na taa zaednica.^len 56Lokalnite biblioteki vo edinicite na lokalnatasamouprava na ~ie podra~je se osnovani i vo koi pokrajmakedonskiot jazik i negovoto kirilsko pismo, e slu`benjazikot i pismoto {to go zboruvaat najmalku 20% odgra|anite vo Republika Makedonija, vleznata evidencija iosnovniot katalog na bibliote~niot fond gi vodat namakedonski jazik i negovoto kirilsko pismo i na jazikot ipismoto {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija na podra~jeto na taa edinica nalokalnata samouprava.21

16. Sloboden pristap do informacii^len 57Baratelot, soglasno Zakonot za sloboden pristap doinformacii od javen karakter, go dostavuva baraweto doimatelot na informacijata na makedonski jazik i negovotokirilsko pismo, a baratelot koj zboruva slu`ben jazikrazli~en od makedonskiot jazik i pismo, baraweto mo`e dago dostavi i na slu`beniot jazik i pismo {to goupotrebuva vo soglasnost so zakon.17. Objavuvawe na akti^len 58Zakonite se objavuvaat i na drug slu`ben jazik ipismo {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite koipripa|aat na zaednicite vo Republika Makedonija.VI. PREODNA I ZAVR[NA ODREDBA^len 59So denot na vleguvaweto vo sila na ovoj zakonprestanuvaat da va`at odredbite od zakonite i delovnikotvo Sobranieto na Republika Makedonija {to se odnesuvaatna upotrebata na jazikot {to go zboruvaat najmalku 20% odgra|anite vo Republika Makedonija.^len 60Ovoj zakon vleguva vo sila osmiot den od denot naobjavuvaweto vo "Slu`ben vesnik na Republika Makedonija"O B R A Z L O @ E N I E22

I. OCENA NA SOSTOJBITE VO OBLASTA [TO SE UREDUVA ICELTA [TO SAKA DA SE POSTIGNE SO UREDUVAWE NAODNOSITE NA PREDLO@ENIOT NA^INSo donesuvaweto na Amandmanite na Ustavot naRepublika Makedonija od IV do VIII se sozdadoa ustavnopravniuslovi, za unapreduvawe pravata na pripadnicite nazaednicite i se utvrdija ustavnite osnovi za upotrebatana jazikot {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite voRepublika Makedonija, no pra{awata za upotrebata najazikot {to go zboruvaat najmalku 20% od gra|anite ostanadokraj nedoregulirano so zakoni i podzakonski akti, {tosozdava{e odredeni nedorazbirawa, pau{alno tolkuvawe, aso toa uslo`nuvawe na upotrebata na jazikot {to gozboruvaat najmalku 20% od gra|anite.So zakonot za upotrebata na jazikot {to gozboruvaat najmalku 20% od gra|anite vo RepublikaMakedonija i vo edinicite na lokalnata samouprava ke sesozdadat zakonskite normi za upotrebata na jazikot {to gozboruvaat najmalku 20% od gra|anite, osnovot da seprimenat i po~ituvaat odredbite na zakonot, anepo~ituvaweto na ovoj zakon }e se sankcionira soglasnopozitivnite propisi.Od navedenoto, neophodna e potrebata od itnodonesuvawe na ovoj zakon.II. FINANSISKI SREDSTVAZa sproveduvawe na ovoj zakon se potrebnidopolnitelni finansiski sredstva od Buxetot na RepublikaMakedonija.23