rič glavnog urednika - Bunjevci.com - Bunjevci

daleku istoriju,videćemo da smoprolazili kroz razne faze,di suosporavanja i prava bila veća,ilimanja.Međutim, uvik je glavnaborba bila za uptorebu maternjegjezika u škulama,crkvi,sudstvu iupravi,jer su jezik i obrazovanjeglavna brana protiv asimilacije.Naš veliki rodoljub i prosvetiteljbiskup Ivan Antunović govorećio značaju jezika rekao je : „Pokrieli tko tuđim jezikom svojunarodnost,onda sin zataja svogotca i osrami svoju mater.“ Prveškule u našim krajevima bile sucrkvene škule.Franjevci koji su uzadnjim velikim seobama,tokom17 vika doveli naš narod u ovekrajeve, jedni su od ritkih obrazovaniljudi koji su se brinuli nesamo o virskim stvarima,već supodučavali i opismenjavali narodna njegovom bunjevačkom,tadailirskom jeziku. Tako da su prveškule i bile crkvene,jer u davno vrime,kad bi se osnivalo selo, prvobi se izgradila crkva pa nuz nju iškula.Prve crkvene škule su bilefranjevačke i osnovane su 1687.godine u Subotici i Somboru,a 1696. u Baji. Međutim, zbogčestih ratova one su slabo napredovale.Tamo di se još nije izgradilacrkva,učitelj je bio kaki vojniveteran koji je u vojsci naučiopisati i čitati.U prvim škulamadica su učila nastavnu građu namaternjem,bunjevačkom jeziku.Prve bunjevačke osnovne škuleosnovane su u Somboru 1717.godine, u Baču 1734.godine,Gari 1735.godine i Bođanima1741. godine.Prema zapisimakao učitelji u Subotici,među prvimase spominju Jakov Mialtroi Šimun Romić,kasnijeIvanKadar, Marko Vukelić, PavaoSkenderović i drugi..Kad se divanio škulskim zgradama ondase polazi od 1752. godine.kada jeprva škulska zgrada bila nikanapuštena kuća. 1754. godine,utu namenu bila je kupljenakuća Josipa Bačića jer je bilapodesna za učionicu. U to vrimesu se i po selima počele osnivatinarodne škule, tako da je u drugojpolovini 18. vika svaka samostalnaopština imala svoju škulu.Postoje podaci iz koji se moževideti kada su u bunjevačkimopštinama u Bačkoj i jugozapadnojpeštanskoj županiji osnovanerimokatoličke narodne škule i kojisu bili prvi poznati učitelji u njima.Takih opština bilo je 21 i to :Aljmaš di je 1756.godine osnovanaškula, a učitelj je bio MihovilForgač,u Baču je 1744.godineosnovana škula,te je 1756.godine stupio u zvanje učitelja -Luka Lukačević. U Bajmoku je1783. godine, osnovana škula te jeiste godine stupio u zvanje učiteljIvan Goretić, u Bikiću je 1767.god.osnovana škula te iste godineje stupio u zvanje učiteljStjepan Goretić ,u Bregu je osnovanaškula 1752. godine, teiste godine je počeo raditi učiteljIgnacije Balažević, u Čavolju je1762.godine osnovana škula,teiste godine je počeo raditi učiteljAntunLaub,u Čonoplji je 1762.godine osnovana škula,te iste godineje počeo raditi učitelj AndrijaKralj, u Dušnoku je 1762.godine osnovana škula,te istegodine je stupio u zvanje učiteljMatija Mandić,u Gari je 1735.godine osnovana škula, te istegodine je stupio u zvanje učiteljAntun Tubić , u Gornji SvetiIvan je 1783.godine osnovanaškula,te iste godine je stupio uzvanje učitelj Stjepan Balažić,uKaćmaru je 1762.god.osnovanaškula,te iste godine je u zvanjestupio učitelj Josip Mihalji,uBačkom Monoštoru je 1752.godineosnovana škula ,da bi istegodine u zvanje stupio učiteljAntun Zetović,u Plavnoj je osnovanaškula 1783.godine,te istegodine u zvanje stupio učiteljLadislav Bošnjaković, u Santovuje osnovana škula 1762. godine,teiste godine u zvanje stupio učiteljToma Bena , u Sonti osnovanaškula 1734.godine,da bi 1750.godine u zvanje stupio učiteljFranjo Tadijanović, u SvetozaruMiletiću osnovana škula 1752.godine, da bi 1770 godine stupiou zvanje učitelj Mihovil Radić.U Vajskoj osnovana škula 1742.godine i koliko se zna oko 1800.godine u zvanje stupio učiteljTomislav Kaplarević ,dok za škuleu Čantaviru koja je osnovanaoko 1800 godine,Mateviću,kojaje osnovana oko 1790.godine iVancagi koja je osnovana oko1790. godine nemamo podatakao učitelju. U svim škulama učilose bunjevački jer u tom perioduje u Bačkoj jedva bilo Mađara. Isprvaučitelji nisu imali stručnuspremu nego su zvonari isluženioficiri i podoficiri, čak i vojnici,podučavali dici i omladinu najelementarnijimstvarima. Naviše mista je opštinski bilježnikujedno bio kantor i učitelj. Kasnijese tražilo da učitelj ima trirazreda latinske škule.Vrimenomsu činjene mere da bi se stanje upogledu spreme učitelja i škulskihzgrada popravilo,pa je Županija1770. godine izdala opštinskimupravama naredbu da gradepotrebne škulske zgrade.Prvi rezultatisu već bili 1771.godine jerje pedeset bačkih opština imalosvoje škulske zgrade. U škulamase prvenstveno učilo čitati,pisatii računati. Isto tako pridavalase i veronauka,malo istorije iprirode.U većini mista se to radilobrez potrebnih udžbenika.UBačkoj je bilo i tkzv. Latinskihškula u kojima su pridavalifranjevci.Prva latinska škulaosnovana je u Subotici 1747.godine,zatim 1757.godine u Bajii najzad 1763.godine u Somboru.One su imale samo tri razredai služile su za obrazovanjeučitelja i spremanje učenika zavisoke škule. Takvo je školstvobilo sve do 1777. godine kada12Decembar-Januar 2007/2008.