08 Brkic rad.pdf - Poljoprivredna tehnika

Savremena poljoprivredna tehnikaCont. Agr. Engng. Vol. 36, No. 2, 178-188, April 2010Biblid: 0350-2953 (2010)36, 2: 178-188UDK: 662.767.2Pregledni radReview paper178NOVA PROCENA VRSTA I KOLIČINA BIOMASA VOJVODINEZA PROIZVODNJU ENERGIJENEW ESTIMATE OF TYPES AND QUANTITIES OF BIOMASS FORPRODUCTION OF ENERGY IN VOJVODINAMiladin Brkić, Todor Janić 11 Poljoprivredni fakultet, Trg D. Obradovića 8, Novi SadE-mail: mbrkic@polj.uns.ac.rsSAŽETAKU radu je prikazan metod prikupljanja podataka o vrstama i količinama biomasaVojvodine i delimično Srbije. Za prikupljanje podataka korišćena je mnogobrojnaliteratura: “Statistički godišnjak Srbije”, objavljeni radovi u časopisima, knjigama,monografijama i stidijama. Prikazan je i način obrade podataka. Cilj ovog rada jeste da seutvrde sadašnje vrste i količine biomasa u Vojvodini na osnovu promenjenih svojinskihodnosa, tranzicije i tehnološko-tehnički promenjenih uslova proizvodnje. Dobijeni podacisu upoređivani sa podacima koji su prikupljani pre 10, 20 i 30 godina. Na osnovuprikupljenih i obračunatih podataka ustanovljeno je da u ratarskoj proizvodnji ima 6miliona tona ostataka biomase, u voćarsko-vinogradarskoj proizvodnji 95 hiljada tona, ustočarskoj 3,9 miliona tona, u šumarskoj i drvoprerađivačkoj proizvodnji 352 hiljade tona ikomunalnog (organskog) otpada 394 hiljade tona. Ukupna godišnja proizvodnja biomase uVojvodini iznosi 10,75 miliona tona ili za 30 do 40% manje u odnosu na ranije periode. Naosnovu dosadašnjeg načina korišćenja biomase u Vojvodini procenjeno je da za energetskesvrhe može da se iskoristi od 30 do 50% od ukupne količine biomase. Naime, u poslednjihdvadesetak godina najviše su se ostaci biomase iz ratarske, voćarske i vinogradarskeproizvodnje spaljivali, nešto malo zaoravali, jedan deo se koristio kao prostirka u stočarskojproizvodnji, a vrlo retko u druge svrhe. Postoji velika mogućnost da se biomasa koristi utoplotne svrhe, za proizvodnju električne energije, za poliranje u metalnoj industriji, zaizolaciju u građevinarstvu, za kozmetičku industriju, za proizvodnju stočne hrane i u drugesvrhe.Ključne reči: vrste biomasa, procena količina biomasa, proizvodnja energije, biogorivo1. UVODU poljoprivredi, šumarstvu, industriji prerade drveta i komunalnoj delatnosti proizvode sevelike količine biomase, tj. organske materije, ostataka iz proizvodnje ili otpada. Tekoličine svake godine donekle jednake. Još pre 30 godina je procenjeno da samo upoljoprivredi Vojvodine ima oko 9 miliona tona biomase. Pošto se deo od ove količineorganske materije može da iskoristi kao alternativno gorivo ili sirovina za proizvodnjugoriva, ona se još naziva obnovljiv izvor energije (ili skraćeno OIE). U našoj zemlji prvaprocena ovih ostataka ili otpadaka biomase obavljena je 1979. godine. Ta procena je

Brkić M, i dr. (2010). Nova procena vrsta i količina biomasa Vojvodine za proizvodnjuenergije. Savremena poljoprivredna tehnika 36(2): 178-188.obavljena na osnovu “Statističkog godišnjaka Jugoslavije” i literaturnih podataka. Pošto suse od tada uslovi za proizvodnju znatno promenili (zasejane površine, vrste kultura, sorte,agrotehnika, prinos i količine biomase) neophodno je da se danas posle 30 godina ponovoobave detaljne analize količina navedenih biomasa. Takođe, svih ovih godina ostao jenerešen problem koliko od procenjenih količina biomase može da se koristi u energetske ilineke druge svrhe. Naime, ratari smatraju da ostatke iz poljoprivredne proizvodnje trebavraćati u zemljište, da bi se povećala količina humusa u zemljištu, a time i plodnostzemljišta. Stočari smatraju da ostatke biomase treba koristiti delom za prostirku na farmamaživotinja i tako proizvesti stajnjak, koji bi se koristio za povećanje plodnosti zemljišta.Termičari su, pak, mišljenja da veliki deo biomase može da se iskoristi za sagorevanje iproizvodnju toplotne i električne energije. Naime, poznata je činjenica da se znatne količinebiomase bespotrebno spaljuju na njivama, jer otežano se zaoravaju. Da bi se biomasa dobrozaorala potrebno je da se dobro usitni, radi čega se troši dodatna količina energije i navodnogubi vreme. Takođe, poznata je činjenica da je stočni fond u poslednje vreme značajnosmanjen, promenjena je tehnologija gajenja životinja (bez prostirke, itd.), tako da su uvelikoj meri smanjene potrebne količine prostirke za životinje. Zbog svega navedenogsmatra se da se 30 do 50% od ukupno procenjenih količina biomase može svake godine dakoristi za proizvodnju energenata, tj. toplotne i električne energije.Cilj rada jeste da se precizno utvrde postojeće vrste i količine biomasa Vojvodine naosnovu promenjenih uslova poljoprivredne i šumarske proizvodnje.2. MATERIJAL I METODPodaci o vrstama i količinama biomase prikupljani su iz više izvora: iz “Statističkoggodišnjaka Srbije”, izdatog 2008. godine, iz stručne literature, na osnovu ispitivanja i naosnovu razgovora sa pojedinim stručnjacima, profesorima na Poljoprivrednom fakultetu iFakultetu tehničkih nauka u Novom Sadu.U tabeli 1 podaci o površinama, prinosu i ukupnoj masi zrna preuzeti su iz “Statističkoggodišnjaka Srbije” (2008). Odnosi masa zrna i slame (stabljika, glava, oklaska i ljuske)preuzeti su iz stručne literature, tj. iz radova Brkić i dr. (1979), Alimpić (1983), Brkić iJanić (1998) i Brkić i Janić (2000). Ove odnoseu narednom periodu trebalo bi posebnoistražiti za svaku kulturu. Dobijeni maseni odnosi važe za ravnotežni (tj. skladišni) sadržajvlage u pojedinim proizvodima.Podaci u tabeli 2 o površinama zasada, prinosu ploda i masi ploda uzeti su iz„Statističkog godišnjaka Srbije” (2008). Odnosi masa ploda i orezina (voćki i vinove loze)dobijeni su na osnovu merenja količine orezina u voćnjaku na Rimskim Šančevima (Sabo iPonjičan, 1998), u voćnjaku školskog dobra “Radmilovac” pri Poljoprivrednom fakultetu uZemunu (Novaković i dr, 2003) i vinogradu u Sremskim Karlovcima, Departmana zavoćarstvo i vinogradarstvo, pri Poljoprivrednom fakultetu u Novom Sadu. Sabo i Ponjičansu merenjima ustanovili da u zasadima jabuka po jednom stablu može da se dobije 2,687kg, odnosno 4.569 kg/ha orezina grana, sa sadržajem vlage 42%. To znači da priravnotežnom (skladišnom) sadržaju vlage 14% u orezinama jabukovog stabla masa iznosi3.081 kg/ha. U voćnjaku školskog dobra “Radmilovac” masa orezina od vinogradarskihbreskvi bila je 7,2 kg/stablu ili 3,591 t/ha, šljiva dženarike 7,675 kg/stablu ili 3,838 t/ha i179

Brkić M, i dr. (2010). Nova procena vrsta i količina biomasa Vojvodine za proizvodnjuenergije. Savremena poljoprivredna tehnika 36(2): 178-188.jabuka 1,603 kg/stablu ili 3,085 t/ha, pri skladišnom sadržaju vlage. Dakle, prinos orezinagrana iz voćarstva određen je na osnovu prosečno izmerene mase orezina stabala jabuka,šljiva i bresaka po jednom hektaru pri skladišnom sadržaju vlage i iznosio je 3,399 t/ha.Preporučuje se da se obave merenja i ostalih vrsta zasada voća da bi se tačno ustanovioprosečni prinos orezina po pojedinoj vrsti voća.Prema literaturnim navodima Novakovića i Đevića (2000) rezedbom na zrelo ili zelenopo jednom čokotu vinograda može da se dobije 1,2 do 1,8 kg orezina vinove loze ilipreračunato po hektaru to iznosi 4 do 6 tona. S ovim podatkom se ne slaže prof. dr ĐorđePaprić na predmetu vinogradarstvo na Poljoprivrednom fakultetu u Novom Sadu. Oni sumerenjem mase orezina vinove loze u vinogradu u Sremskim Karlovcima utvrdili da masaorezina iznosi 2,94 do 3,10 t/ha, pri skladišnom sadržaju vlage. Pošto je ovaj podatakutvrdila naučna kuća za proračun je prihvaćena njihova izmerena srednja vrednost orezinavinove loze 3,02 t/ha (tab. 2). Odnos masa plodova i orezina izračunat je na osnovu ukupnemase plodova i mase orezina.U tabeli 3 podaci o broju grla pojedinih vrsta stoke dobijeni su iz “Statističkoggodišnjaka Srbije” (2008). Prosečna masa grla izračunata je ponderisanjem vrednosti brojagrla: teladi, junadi, krava i steonih junica, bikova za priplod i volova sa prosečnom masompojedinog grla. Na primer, za telad do tri meseca usvojena je prosečna masa od 80 kg, zajunad od tri meseca do godinu dana 253 kg, za junad preko jedne godine 500 kg, za krave isteone junice 550 kg, za bikove za priplod 900 kg i za volove 700 kg. Ove podatke je daoprof. dr Miroslav Plavšić na predmetu govedarstvo, takođe, na Poljoprivrednom fakultetu uNovom Sadu. Izračunata je prosečna masa goveda 389 kg.Da bi se dobila ukupna količina stajnjaka potrebno je pomnožiti broj grla goveda saprosečnom masom i dobijenu vrednost podeliti sa masom jednog uslovnog grla (1 UG =500 kg). Jedno uslovno grlo goveda daje 26 kg stajnjaka na dan (Kovčin, 1993). Dakle,vrednost mase stajnjaka na dan treba podeliti sa 1000 da bi se dobila u tonama i pomnožitisa 365 dana u godini. Odnos mase goveda i proizvedenog stajnjaka dobija se deljenjemnavedenih masa. U stajnjaku se nalazi 30 do 35% čvrstog, a 70 do 75% tečnog dela (tzv.osoke). Ukoliko se kod goveda dodaje prostirka, onda se povećava sadržaj čvrstog dela. Dabi stajnjak mogao mehanizovano da se transportuje kroz cevovode biogas postrojenja ilicisterne za rasturanje tečnog stajnjaka po njivama, potrebno je da se razredi sa vodom, takoda udeo čvrstog dela padne na 8 do 10%.Na isti način je izračunata prosečna masa svinja. U ”Statističkom godišnjaku Srbije”(2008) dato je brojno stanje za raspon masa popisivanih svinja: prasad do 20 kg, svinje od21 do 50 kg, tovne svinje od 51 do 80 kg, tovne svinje od 81 do 110 kg, i tovne svinjepreko 110 kg, priplodne svinje (nazimad preko 50 kg), krmače i nerastovi. Da bi mogla dase izračuna prosečna masa svinjčeta uzete su približno srednje vrednosti navedenih masa:prasad I kategorija 15 kg, prasad II kategorija 30 kg, tovne svinje I kategorija 70 kg, tovnesvinje II kategorija 90 kg, tovne svinje III kategorija (preko 110 kg) 115 kg, nazimad (od 50do 125 kg) 87,5 kg, krmače 147,5 kg i nerastovi 160 kg (Kovčin, 1993).Prosečna masa svinjčeta izračunata je ponderisanjem vrednosti broja grla i prosečne masepojedinog grla. Dobijena je prosečna masa svinje 59,2 kg. Da bi se dobila ukupna količinastajnjaka primenjen je isti metod kao kod goveda (Kovčin, 1993).180

Brkić M, i dr. (2010). Nova procena vrsta i količina biomasa Vojvodine za proizvodnjuenergije. Savremena poljoprivredna tehnika 36(2): 178-188.godine 12,6 miliona tona biomase, a danas se proizvodi 9,97 miliona tona. Tada uVojvodini se ukupno proizvodilo oko 9 miliona tona, a danas 6,1 milion tona biomase.Tab. 1. Proizvodnja biomase u ratarstvu Vojvodine (2003-2007)Tab. 1. Producing of biomass in plants in Vojvodina (2003-2007)PrinosOdnosMasa zrnaKultura Površina zrnamasaR. br.Mass ofCulture Surface Yield ofMass ofNograin(ha) grainrelations(t/ha)(t/ha)(t/t)Pšenica,1.WheatPrinosslameYield ofstraw(t/ha)MasaslameMass ofstraw(t/god)297.403 3,766 1.120.074 1:1 3,766 1.120.0742. Raž, Rye 1.474 2,547 3.755 1:1,2 3,056 4.5063.Ječam,Barley47.921 3,234 154.964 1:1 3,234 154.9644. Ovas, Oats 5.179 2,344 12.140 1:1 2,344 12.1405.5,165 3.288.447Kukuruz,636.728 5,165 3.288.447 1:1 (stabl+ (stalk +Cornoklasak corncob)6.oklasak* ,CorncobSuncokret,Sunflower- - - 1:0,2 1,033 657.689171.489 1,985 340.357 1:23,970(stablo+glava)ljuska**,Shell7.Soja,SoybeanUljana8. repica,Oilseed rapeDuvan(list :1,475 6.3739. stablo), 4.321 (list) (list) 1:0,35Tobacco(leaf) (leaf)(leaf:stem)10.Ukupno,Total* masa oklaska je uračunata u masu kukuruzovine (stablo+oklasak),* mass of corncob is included in mass of cornstalk (stalk+corncob),** masa ljuske nije uračunata u masu suncokretove stabljike+glava,** mass shell is not included in mass of sunflowerstalk ( stalk+heads).680.714(stalk +head)- - - 1:0,3 0,595 102.107127.856 2,426 310.179 1:2 4,852 620.3584.204 2,090 8.786 1:2 4,180 17.5720,516(stablo)(stem)2.230(stablo)(stem)1.296.575 4,045 5.245.075 1:1,145 4,630 6.003.112Kada je reč o vrstama biomasa može da se konstatuje da se i tu stanje promenilo.Proizvodnja hmelja je zanemarljiva, domaće semenske robe je sve manje, uljane repicetakođe. Proizvodnja ostalih ratarskih kultura je, takođe, samnjena. Na primer, proizvodnja182

Brkić M, i dr. (2010). Nova procena vrsta i količina biomasa Vojvodine za proizvodnjuenergije. Savremena poljoprivredna tehnika 36(2): 178-188.pšenice je prepolovljena, kukuruza je manje za jednu trećinu, itd. Proizvedena biomasa odzelene biljke kukuruza (silaža) vrlo korisno mogla bi da se upotrebi za proizvodnju biogasa.Proizvodnja voćarske biomase je prema podacima dvostruko porasla, a vinogradarskebiomase se smanjla, zbog iskopavanja vinograda. Dvostruka proizvodnja vošarske biomasene znači da je to stvarno ostvaraeno, već je to rezultat loše procene prinosa biomase uprethodnom periodu od 10 i više godina. Ipak, sagledavajući količine biomase (orezina) uvoćarstvu i vinogradarstvu u odnosu na ukupno proizvedenu količinu biomase može da sekonstatuje da nisu značajne (ukupno 95 hiljada tona godišnje). Ostaci biomase iz ratarstva,voćarstva i vinogradarstva mogu korisno da se upotrebe za proizvodnju toplotne i električneenergije.Tab. 2. Proizvodnja biomase u voćarstvu i vinogradarstvu Vojvodine (2003-2007)Tab. 2. Producing of biomass in orchards and vineyards of Vojvodina (2003-2007)Prinos Masa Odnos Prinos MasaPovršina ploda ploda masa orezina orezinaR. br. VrstaSurface Yield Mass of Mass of Yield of Mass ofNo Sort(ha) fruit fruit relations cutoff cutoff(t/ha) (t/ha) (t/t) (t/ha) (t/god)1.Voćke,Fruit tree18.402 10,450 192.300 1:0,325 3,399 62.5482.Vinova lozaGrape vine10.793 6,556 70.800 1:0,457 3,020 32.5953.Ukupno,Total29.195 9,012 263.100 1:0,361 3,259 95.143U tab. 3 prikazani su podaci proizvedene količine stajnjaka u stočarskoj proizodnjiVojvodine. Ona u proseku iznosi oko 3,9 miliona tona godišnje i u Srbiji tri puta više.Poznata je činjenica da se u Srbiji, a naročito u Vojvodini, u poslednje vreme smanjio brojgrla stoke, pa se stoga smanjila i količina proizvedenog stajnjaka. Tako, broj grla goveda uSrbiji smanjio se za skoro dvostruko, svinja za 9%, ovaca za 37% i živine za 43%. UVojvodini porastao je broj grla goveda za 11%, svinja se smanjio za 12%, ovaca za 29 iživine za 30%. Proizvedeni stajnjak mogao bi da se iskoristi za proizvodnju biogasa, adobijeni prevreli supstart je vrlo hranljivo organsko đubrivo.Proizvodnja ostataka biomase u šumarstvu i drvoprerađivačkoj industriji Vojvodine jeveoma malo u odnosu na celu Srbiju, tj iznosi oko 20% u odnosu na celu Srbiju (tab. 4 i 5).Poznata je činjenica da u Vojvodini ima oko 7% površina pod šumama u odnosu na ukupnepovršine. U Vojvodini se u toku godine proizvede šumskog ostatka i ostataka u preradidrveta u proseku 352 hiljade tona, a u Srbiji 5 puta više. Na teritoriji Vojvodine preovlađujulišćari, tj. najviše meko drvo (topola, vrba i dr.). Potrebno je da se u Vojvodini na lošijimzemljištima uzgajaju energetski brzorastući zasadi, radi korišćenja za proizvodnju toplotne ielektrične energije.183

Brkić M, i dr. (2010). Nova procena vrsta i količina biomasa Vojvodine za proizvodnjuenergije. Savremena poljoprivredna tehnika 36(2): 178-188.Tab. 3. Proizvodnja biomase u stočarstvu Vojvodine (2003-2007)Tab. 3. Producing of biomass in cattle-breeding of Vojvodina (2003-2007)MasaProsečna BrojBroj grlastajnjakaR.masa grla uslovnihVrsta NumberMass ofbr.Mass of grlaSort of necksmanureNo.necks (br.UG*)(kg/UG*)(kg) (No.CN)dan)1.Goveda,Head ofcattleOdnosmasaRelationsof mass(kg/kg)MasastajnjakaMass ofmanure(t/god)266.500 389 207.337 26 1:18,98 1.967.6282.Svinje,Pigs1.581.000 59,2 187.190 22 1:16,06 1.503.1363.Ovce,Sheeps224.500 38 17.062 26 1:18,98 161.9184.Koze,Goats49.000 35 3.430 26 1:18,98 32.5515.Konji,Horses7.500 400 6.000 26 1:18,98 56.9406.Živina,Poultry6.424.500 1,5 192.735 26 1:18,98 182.9067.Ukupno,Total8.553.000 35,879 613.754 17,432 1:12,73 3.905.079*1 UG = 500 kg.Tab. 4. Proizvodnja biomase u šumarstvu Vojvodine (2003-2007), m 3Tab. 4. Producing of biomass in forestry of Vojvodina (2003-2007), m 3R.br.No.1.2.3.4VrstaSortLišćari,DeciduousČetinari,ConifersMešavina,MixtureUkupno,TotalPovršinaSurface(ha)PosečenodrvećaCutoff trees(m 3 )ŠumskiostatakForestryresidue(m 3 )Ostataku preradiProcessedresidue(m 3 )OdnoszapreminaVolumeratiosUkupnoostatakTotalresidue(m 3 )156.120 455.356 - - - -6.830 40.481 - - - -112 5.604 - - - -163.062 490.234 585.980 157.488 1:1,517 743.468184

Brkić M, i dr. (2010). Nova procena vrsta i količina biomasa Vojvodine za proizvodnjuenergije. Savremena poljoprivredna tehnika 36(2): 178-188.Tab. 5. Proizvodnja biomase u šumarstvu Vojvodine (2003-2007), tonaTab. 5. Producing of biomass in forestry of Vojvodina (2003-2007), toneŠumski Ostatak u Odnos UkupnoPosečeno*R.Površinaostatak** preradi** masa ostatak**Vrstadrvećabr.SurfaceForestry** Processed Volume TotalSortCutoff treeNo.(ha)residue residue ratios residue**(t)(t) (t) (kg/kg) (t)1.Lišćari,Deciduous156.120 341.517 - - - -2.Četinari,Conifers6.830 30.361 - - - -3.Mešavina,Mixture112 4.203 - - - -4Ukupno,Total163.062 367.676 292.990 59.058 1:1,011 352.048* 1 m 3 = 750 kg, ** 1 m 3 = 375 kgKoličina komunalnog otpada je značajna u Vojvodini. U proseku svake godine ima 655hiljada tona komunalnog otpada. Od ove količine je 60% organski otpad, koji bi mogao dase iskoristi za energetske potrebe. Baštenski otpad, kojeg ima u značajnim količinama,mogao bi da se upotrebi za proizvodnju biogasa, a ostali organski otpad za spaljivanje iproizvodnju toplotne i električne energije. Ukupna količina organskog otpada iznosi 394hiljade tona godišnje.Tab. 6. Količina komunalnog otpada u Vojvodini (2009)Tab. 6. Amount of communal refuses in Vojvodina (2009)R.br.No1.2.3.PeriodgodinePeriod ofyearLeto,SummerZima,WinterProsek,AverageKoličinaotpadaAmount ofrefuse(t)Masa otpada(kg/stanovn./dan)Mass of refuse(kg/inhabitent/day)UdeoorganskogotpadaPortion oforganicrefuse(%)Masa organskog(biorazgradljivog)otpadaMass of organic(biodegradable)refuse(t)638.100 - - -627.331 - - -655.216 0,88 60,1 393.785U tab. 7 prikazani su podaci ukupno proizvedene količine biomase u toku jedne godine.Ona iznosi 10,75 miliona tona svake godine.185

Brkić M, i dr. (2010). Nova procena vrsta i količina biomasa Vojvodine za proizvodnjuenergije. Savremena poljoprivredna tehnika 36(2): 178-188.Tab. 7. Rekapitulacija proizvedene količine biomase u VojvodiniTab. 7. Rewiev of producing amount of biomas in VojvodinaR. br.No.VRSTA BIOMASETYPE OF BIOMASSKOLIČINA (t)AMOUNT1.Ratarska biomasa (ostatak),Crop farming biomass (residue)6.003.1122.Vočarsko-vinogradarska biomasa (orezine)Orchards and vineyards biomass (cutoff)95.1433.Stočarska biomasa (stajnjak)Cattle breeding biomass (manure)3.905.0794.Šumska biomasa (ostatak)Forestry biomass (residue)352.0485.Komunalni (organski) otpad,Communal (organic) refuses393.7856. Ukupno, Total 10.749.1674. ZAKLJUČAKNa osnovu detaljnog prikupljanja podataka ustanovljeno je da u Vojvodini svake godineima 6 miliona tona biomase iz ratarske proizvodnje (ostatak iz proizvodnje zrna), 95 hiljadatona iz voćarsko-vinogradarske proizvodnje (orezina), 3,9 miliona tona iz stočarskeproizvodnje (stajnjaka), 352 hiljade tona iz šumske proizvodnje i prerade drveta i 394hiljade tona komunalnog (organskog) otpada. Ukupna godišnja proizvedena količinabiomase je 10,75 miliona tona. Procenjuje se da se od ove količine biomase može daiskoristi 30 do 50% za toplotne svrhe i proizvodnju električne energije. Ostali deo biomasemogao bi da se usmeri na povećanje plodnosti zemljišta, za prostirku u stočarstvu, zapovrstarsku proizvodnju, za poliranje u metalnoj industriji, za izolaciju u građevinarstvu, zakozmetičku industriju, za proizvodnju stočne hrane i u druge svrhe.5. LITERATURA[1] Alimpić M. (1983). Energija iz poljoprivrede. Savremena poljoprivredna tehnika, 9(1-2): 1-7.[2] Brkić M, Alimpić M, Đukić Đ. (1979). Neke mogućnosti korišćenja nekonvencionalnih izvoraenergije u poljoprivredi i prehrambenoj industriji. In: Zbornik sa VI savetovanja stručnjakapoljoprivredne tehnike Vojvodine, Vojvođansko društvo za poljoprivrednu tehniku, Dubrovnik,573-584.[3] Brkić M, Janić T. (1998). Mogućnosti korišćenja biomase u poljoprivredi. In: Zbornik radovasa II savetovanja: »Briketiranje i peletiranje biomase iz poljoprivrede i šumarstva«, Regionalnaprivredna komora, Sombor, »Dacom«, Apatin, 5-9.[4] Brkić M, Janić T. (2000). Biomasa kao izvor sirovina, đubriva, stočne hrane i energije. Traktorii pogonske mašine 5(2): 23-28.[5] Danon G, Bajić V, Isajev V, Bajić S, Orešćanin S, Rončević S. (2003). Ostaci biomase ušumarstvu i preradi drveta i mogućnost gajenja "energetskih šuma", Studija: “Energetskipotencijal i karakteristike ostataka biomase i tehnologije za njenu pripremu i energetskoiskorišćenje u Srbiji, Institut za nuklearne nauke “Vinča”, Beograd, 25-56.[6] Kovčin S. (1993). Analiza stanja u oblasti proizvodnje i korišćenja stajnjaka, monografija:“Proizvodnja i korišćenje biogasa iz stajnjaka”, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad, 5-11.186

Brkić M, i dr. (2010). Nova procena vrsta i količina biomasa Vojvodine za proizvodnjuenergije. Savremena poljoprivredna tehnika 36(2): 178-188.[7] Novaković D, Đević M. (2000). Ostaci rezidbe u voćarstvu i vinogradarstvu kao izvor energije,Procesna tehnika i energetika 4(1-2): 51-53.[8] Novaković D, Đević M, Radojević, D. (2003). Ostaci biomase u voćarstvu i vinogradarstvu,studija: “Energetski potencijal i karakteristike ostataka biomase i[9] tehnologije za njenu pripremu i energetsko iskorišćenje u Srbiji, Institut za nuklearne nauke“Vinča”, Beograd, 6-10.[10] Sabo A, Ponjičan O. (1998). Energetski potencijal biomase u zasadima jabuke i mogućnostikorišćenja, PTEP 2(3): 106-108.[11] “Statistički godišnjak Srbije”, Republički zavod za statistiku Srbije, Beograd, 2008, 205-242.[12] Vujić G. i sar. (2009). Utvrđivanje sastava otpada i procene količine u cilju definisanjastrategije upravljanja sekundarnim sirovinama u sklopu održivog razvoja Republike Srbije,preliminarni izveštaj po projektu, Departman za inženjerstvo zaštite životne sredine, Fakultettehničkih nauka, Novi Sad, mart 2009, 99.NEW ESTIMATE OF TYPES AND QUANTITIES OF BIOMASS FORPRODUCTION OF ENERGY IN VOJVODINAMiladin Brkić, Todor JanićSUMMARYThe purpose of this paper is to precisely establish the available types and quantities ofbiomass in Vojvodina, the northern part of Serbia. The analysis was performed based on thechanged proprietary relationships, economic transition, and variable technological andtechnical conditions in agricultural production, forestry, industrial wood processing, andcollection of communal refuse. The obtained data were compared with the data collectedone, two or three decades ago.The data used in this paper were collected from numerous references: Statisticalyearbook of Serbia, papers published in journals, books, monographs, and studies. Biomassquantities were calculated based on following mass ratios: grain/stalks, fruits/cutoffbranches, grapes/vine, cattle/manure, tree/wood residue, and number ofresidents/communal refuse.Collected data were obtained from investigation data of mass ratios in agricultural andforestry production, published in various references.Based on precisely collected data in Vojvodina, 6 million tons of biomass residue areproduced per year in orchards and vineyards, 3,9 million tons from manure from cattleproduction, 352 thousand tons of residue from forestry, and 394 thousand tons fromcommunal refuse. Total quantity of produced biomass in Vojvodina equals 10,75 milliontons.The total amount of biomass production has dropped for 30 to 40% compared to the lastdecade.According to estimation based on the previous records of exploitation of biomass inVojvodina, 30 to 50% of the total amount of biomass can be used for production of energy,electricity, and biofuel. The rest of this quantity can be used for fertilization, cattle187

Brkić M, i dr. (2010). Nova procena vrsta i količina biomasa Vojvodine za proizvodnjuenergije. Savremena poljoprivredna tehnika 36(2): 178-188.bedspreads, vegetable production, metal polishing in metalworking industry, insulation incivil engineering, cosmetics industry, fodder production, etc.Ključne reči: biomass type, estimated amount of biomass, production of energy,biofuelPrimljeno: 10. 01. 2010. Prihvaćeno: 14. 01. 2010.188