broj18_za pause.indd - Bunjevci

BUNJEVAČKE novineKULTURAKULTURABUNJEVAČKE novinevladalo je za nju veliko interesovanje,čerez rata i neimaštine njezino drugoizdanje pojavilo se 1923. godine,pod istim nazivom, al proširenimsadržajom.Nikoliko godina kasnije Milivoj V.Knežević takođe je skupljo i piso našunarodnu književnost. Izdo je knjigupod nazivom “Bunjevačke narodnepesme” (1930. godine u Subotici).U knjigi on podrobno opisiva, samokraljičke i svatovske tj. groktalice.Ive Prćić je počeo sa skuplja njemnarodne književnosti vrlo rano. Većsa svoji 16 godina bio je kazivačgroktalica Blašku Rajiću (u knjigi iz1910. godine). Posli ji je i skupljo iobjavljivo u Danici, di je dugo godinai urednik bio. Zafaljujuć njemu velikdio narodne bunjevačke poezije iproze ostao je zabilužen i sačuvan.Svaka narodna književnost se dilina lirsku i epsku. U narednim brojovimaćemo podrobnije objasnit svaku odovi fela, a sad ćemo ji samo nabrojat.Lirske pisme - med njima imaoni koje su starovinske: korizmene,kraljičke, svatovske. Zatim su tu:dičije, pobožne, prašćalice, svatovske,ljubavne, bećarac, šaranac.Epska narodna književnost dili seprvo na prozu: pripovitke, šaljive pripovitke,bajke, legende, poslovce, izreke,zagonetke, pitalice, brzalice,anegdote. Epsku poeziju, koja je kodBunjevaca specifična, zbog posebnevrste pisama - groktalica. To sujunačke pisme, koje su se pivaleposebnim grlenim glasom, uglavnomu svatovima i takođe su starovinske.Groktalica nema više nek stotina, kolikoje i zabiluženo. One se mogu podilitna epske i lirske, mada imadedosta oni koje su i lirske i epske u istovrime.Ivan Prćić objavio je i knjigu“Bunjevačke narodne pisme” (1939.Subotica), istu knjigu je još proširio iizdo pod istim naslovom, (1971. Subotica).Narodne pripovitke bilužio jeBalint Vujkov, dok su narodne umotvorineskupljali: Ambrozije Šarčević,Blaško Rajić, Ive Prćić, Marko Pejić,Grgo Bačlija...Suzana Kujundžić - OstojićFELJTON BUNJEVAČKIH NOVINAVREME KADA SU BUNJEVCIREŠAVALI SVOJU SUDBINUII deo(učešće Bunjevaca u presudnim danima oslobođenjaSrema, Bačke, Banata i Baranje i njihovo prisajedinjenjeSrbiji, odnosno novoj zajednici JužnihSlovena – Jugoslaviji)Piše: Zoran VeljanovićZeleni kadartanje u Austro-Ugarskoj mo-bivalo je iz dana uSnarhijidan sve dramatičnije. U toku 1917. anaročito 1918. godine, broj dezerterau austrougarskoj vojsci intenzivno sepovećavao. Nov oblik otpora prema ratui vlastima uopšte bio je zeleni kadar,koji se pojavio u Vojvodini Srpskoj.Uticaj Oktobarske revolucije i socijalnapreviranja počela su da uzimaju maha iozbiljno su uzdrmali temelje crno-žutemonarhije. U zemlji je vladala anarhija,a stara i nova vlast, u ugarskom delumonarhije, imala je najvažniji zadatak- daje zaustavi. One su je brzo okarakterisalekao štetnu i kao „boljševičko-jevrejsko“divljanje. Najradikalniji elementi zelenogkadra bili su povratnici sa ruskog fronta,ali oni nisu imali snage da afirmišu irazviju zeleni kadar u revolucionarnipokret. Većina pripadnika zelenog kadra,povučena stihijom seoske i gradskesirotinje, orijentisala se na pljačkuimućnih ljudi i bezvlašće.Lokalne vlasti su pokušavale dase organizuju na osnovu zaštite svojeimovine od pljačke, pa su tako uključivaleu svoje redove pripadnike svih nacijau nekakve mađarsko-nemačko-srpskegarde. Nekako u isto vreme (oktobarnovembar1918) otpočeo je i processtvaranja srpskih narodnih odbora koji subili upereni na negiranje starih ugarskihorgana vlasti. U početku taj proces seodvijao spontano, da bi kasnije postaoorganizovan. Najznačajniji među njima,bio je Srpski narodni odbor u NovomSadu.Srpski narodni odboru Novom SaduSrpski narodni odbor u Novom Sadunastao je iz Središnjeg odbora za Banat,Feljton opisuje put otcepljenjaSrema, Banata, Baranje i Bačkeod Ugarske i njihovo priključenjeSrbiji. Opisano je stanje u Suboticii učešće bunjevačkih prvaka koji suučestvovali u tim događajima (pripremnimradnjama, dogovorima, sastancima...)te kako su se Banat, Baranjai Bačka na Velikoj narodnojskupštini Srba, Bunjevaca i ostalihSlovena u Novom Sadu 25. novembra1918. godine, odlukom 757 odbornika(Srba 578, Bunjevaca 84, Slovaka62, Rusina 21, Šokaca 3, Hrvata2, Nemaca 6 i Mađara 1) delegiranihiz svih opština slovenskog podunavlja,priključili novoj zajednici JužnihSlovena.Nakon nekoliko dana - 1. decembra1918. godine, kao deo KraljevineSrbije, Srem, Banat, Baranja i Bačkasu ušle u sastav Kraljevina Srba, Hrvatai Slovenaca (od 1929. godineKraljevine Jugoslavije).Bačku i Baranju. Jedna od namena mu jebila prihvatanje i smeštaj dece iz Bosne iHercegovine. Delovao je od 14. decembra1917. godine. Središnji odbor je imaosvoje pododbore i u drugim mestimaVojvodine Srpske. Vremenom, on jepretvoren u politički organ pod imenomSrpski narodni odbor i počeo je da delujeod novembra 1918. godine. U njegovomradu učestvovale su sve stranke i grupe,dok su vodeću ulogu imali radikali kaonajbrojniji i najuticajniji. Cilj odbora jebio da svi Jugosloveni u Ugarskoj dobijuprava na osnovu načela samoopredeljenja.Predsednik Odbora bio je radikalski prvakJaša Tomić.Novi SadUgarska vlast u Vojvodini nije imalasnage za neko jače suprotstavljanje osnivanjuvlasti Srpskog narodnog odbora,a u biranju između već prisutnih nevolja:zelenog kadra i Srpskog narodnog odbora,izabrala je ovu drugu.Da bi sprečio prodiranje 47. divizijesrpsko-francuske vojske preko Dunava iSave, predsednik novoizabrane mađarskevlade Mihalj Karolji sa petnaestočlanomdelegacijom, 6. novembra 1918. godine,otputovao je u Beograd na razgovorsa komandantom savezničkih trupa naistočnom frontu Franšeom Depereom.Međutim, umesto da se razmatra njegovzahtev, bio je primoran da sasluša usloveprimirja i plan demarkacione linije kojaje išla pravcem: ušće reke Moriša uTisu, Subotica-Baja-Pečuj-Drava. Ne potpisavšinikakav dokument, Karoljijevadelegacija se vratila u Peštu 9. novembra1918. godine.Srpski narodni odbor je dobio većiznačaj kada je u Novi Sad 9. novembra1918. godine ušla srpska vojska.Međutim, situacija je postala apsurdnaposle 13. novembra 1918, kada jemađarska vlada Mihalja Karoljija, shodnopotpisanom „Beogradskom primirju“,odnosno vojnoj konvenciji Antantinihsila na Balkanu, dobila civilnu upravu nazaposetim teritorijama, pa samim tim inad Vojvodinom Srpskom.Samim tim opstanak i dalje osnivanjeorgana srpske vlasti bio je suprotan ovojkonvenciji. Međutim, onemoćala, staraugarska vlast koja je u raspadu, a ninova koja se tek uspostavljala, nije moglato da spreči. Povrh svega, nad celomovom situacijom kao najpreči zadatak,kako staroj, tako i novoj mađarskoj vlasti,bio je uspostavljanje reda i mira.Odnos Vlade Kraljevine Srbije,Srpskog narodnog odbora u Novom Sadui Narodnog vijeća u Zagrebu bio je složen.U jeku pregovora oko ujedinjenja, VladaKraljevine Srbije i Narodno vijeće vodilisu politička nadmudrivanja. PrilaženjeVojvodine Srpske bilo kojoj strani, samobi ojačalo pozicije jednoj u odnosu nadrugu stranu.Sve ovo uticalo je da se u VojvodiniSrpskoj pojave razmimoilaženjaizmeđu radikala, demokrata i liberala.Prvi, u suprotnosti sa ostalima, bilisu najznačajniji politički činilac, kaonajbrojniji i sa najvećim ugledom. Oni suposle razmimoilaženja sa demokratamai liberalima, svu aktivnost usmerili naučvršćivanju svoje vlasti preko sveuticajnijih narodnih odbora razasutihpo celoj Vojvodini Srpskoj. Težili su iujedinjenju sa Kraljevinom Srbijom,zaobilazeći Narodno vijeće. U tome supored podrške Vlade Kraljevine Srbijeu odsudnom trenutku imali i podrškuNovi Saddela Narodnog vijeća, odnosno njenognajuticajnijeg političara, SvetozaraPribičevića. On je kratko poručio Stajiću iKonjoviću: „Kidajte sa Zagrebom!“, čimeje formalno bila uklonjena, sa te strane,prepreka za neposredno prisajedinjenjeVojvodine Srpske Kraljevini Srbiji.Podršku Jaši Tomiću pružili su iradikali iz Srema na čelu sa ŽarkomMiladinovićem (predsednik Narodnogveća u Rumi i član Narodnog vijećau Zagrebu). Na svojoj Skupštini, 24.novembra 1918. godine (zbor izaslanikanarodnih veća koji je činio oko 700delegata), podržali su direktno pripajanjeSrema Kraljevini Srbiji.Zbivanja u SuboticiVest o proboju Solunskog fronta io slomu nekada moćnog carstva brzose proširila po čitavoj Habsburškojmonarhiji. I dok su kolone ranjenihi osakaćenih austrougarskih vojnikaprolazili kroz gradove Srema, Bačke,Banata i Baranje, osokoljeno slovenskostanovništvo pristupilo je osnivanjunarodnih odbora.Tako je i u Subotici načinjen odlučankorak u tom pravcu. U kući VladislavaManojlovića, koji se dan ranije vratio izSombora gde je prisustvovao osnivanjutamošnjeg Bunjevačko-srpskog narodnogod bora, 5. novembra 1918. godine, sastalisu se Jovan i Cvetko Manojlović, BlaškoRajić, Stipan Matijević, Petar Ognjanov,Joso Prćić, Andrija Mazić, LazarOrčić, pop Ilija Kujundžić, Ivan VojnićTunić, Gavra Čović, Jovan Petrović,Joso Vojnić Hajduk, Albe Malagurski,Radivoj Miladinović, Bogdan Svirčević,pop Marko Protić, Petar Bajić, ĐuricaOgnjanov, Vojislav Stanković, TošaSegedinčev, Jovan Ognjanov - Severov.Posle izlaganja Vladislava Manojlovićao somborskim događajima, pristupilo sediskusiji i na kraju su donesene sledećeodluke:1. da se što pre osnuje Bunjevačkosrpskinarodni odbor u Subotici2. za predsednika je izabran nekadašnjivojnik od karijere - penzionisanipukovnik Šime Milodanović3. da se što pre okonča posao okoformiranja Bunjevačko-srpske narodnegarde.Dogovoreno je da se sazove zbor nakome bi se osnovao Bunjevačko-srpskinarodni odbor. Odluka je pala na nedelju,11. novembra, kada bi se održala proslava40 godina postojanja Pučke kasine, asama proslava bi bila samo formalna.Inače, formiranje Bunjevačko-srpskenarodne garde već je bilo u toku, a posloveoko toga vodio je Andrija Mazić. On jeljudstvo podelio po kvartovima, npr. uGatu je organizator bio Andrija Maznić,u Aleksandrovu Nikola Suvajdžić, u«Srpskom kraju» Milivoj Bešlin itd.Za komandanta garde imenovan jepukovnik Milan Viličić, a broj gardistaje bio 295 članova, podeljenih u dvečete - mitraljesko odeljenje i ispostavu uAleksandrovu koje je tada još uvek biloposebno selo.Kako je dobijena dozvola za održavanjeproslave Pučke kasine, moglose legalno pristupiti održavanju –Velikom jugoslovenskom zboru – koji jebio sazvan radi osnivanja Bunjevačko-odbora. srpskog narodnog(nastaviće se)12Godina IIDecembar 2006.Godina IIDecembar 2006.13