12.07.2015 Views

Mazingira Bora - TIST

Mazingira Bora - TIST

Mazingira Bora - TIST

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>TIST</strong> Small Groups are happy for a success inthe riparian pilot program initiated by <strong>TIST</strong>to help conserve and protect our waterways.There are 28 rivers in <strong>TIST</strong> areas that have beenselected for this pilot program initiative and where<strong>TIST</strong> members are working to plant indigenoustrees, removing eucalyptus. Farmers are choosingto stop cultivating near the river’s edge to stoperosion and pollution of the river. Today, we areglad to report that some members who are involvedin planting indigenous trees in their riparian areasand following best practices for riparian areas havereceived additional money for their hard work andcommitment. We are proud of theiraccomplishments and celebrate their work toconserve the rivers that we all depend on. Five ofthe Small Groups that received an additionalincentive for their work in Riparian Bufferconservation and restoration are in Kianjagi cluster.These are:1) Karujani S.H.G # 2007KE10122) Kajoroge Group # 2008KE3323) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE12104) Wega # 2006KE10975) Mutindwa T # 2007KE625We spoke with them to learn from their experienceand example.What are the benefits of indigenous trees inriparian areas (along the riverbanks)?ENGLISH VERSIONProtecting Our Rivers – Planting more Indigenousand water friendly trees.By Jeniffer KithureWhy is it important to conserve riverbuffers?(a) Plants and trees in a buffer along rivers keepthe environment clean and secure as the soilfertility remains intact all year round.(b) Plants and trees in a buffer along rivers reducewaterborne diseases.(c) Increasing fish in rivers due to clean waterwithout pollution.What are your successes? What advice doyou have for your neighbors along theriverbanks?a) We have qualified to be riparian members.b) We have received an extra Payment forEnvironmental Services (PES) for our work.c) We have eliminated eucalyptus in the riparianareas.d) We have improved the quality and quantity ofwater in rivers and streams.e) We advise our neighbors to be kind to thoseothers who are in lower parts of the river, andto protect the river so these others can alsoget clean water.Their own grove will also remain secure fromsoil erosion when they plant trees and followthese best practices.3(a) Indigenous trees reduce soil erosion andflooding.(b) Indigenous trees help to clean water in rivers,streams and wells.(c) Roots of indigenous trees catch and retain soil.(d) Indigenous trees help clean air.(e) Indigenous trees produce shade for preventingwater evaporation.(f) Indigenous trees provide habitat and food forbirds, animals, and insects. Preserving thisbiodiversity in this way can benefit our farmssince, for example, some animals are importantfor pollinating crops and controlling pests.Small Groups members from Kianjagi Clusterreceiving payment vouchers for indigenoustrees.


ENGLISH VERSIONTandare Cluster: We grow strength by strength each season.By David ThukuWhen Tandare cluster was formed in2008, many members didn’tunderstand how <strong>TIST</strong> works very well,and many were not very motivated. However, afterconsistent trainings, members became more andmore interested in <strong>TIST</strong>. Training on ConservationFarming, stoves, and nursery created excitementand really motivated farmers.Today, in Tandare, we have 36 Small Groups.Many groups qualify for payments.We are happy to report that Tandare Clusterhas been consistently practicing rotationalleadership and that this best practice is workingwell. Each time a new leader is elected, new ideasare brought forth. For instance, our current Clusterleaders have helped the Cluster develop andimplement a Cluster nursery with a goal of raising500,000 seedlings by December 2013.Tandare cluster has 36 active Small Groups,and 6 Small Groups have nurseries The new clusterreps elected this year in May came with the ideaof developing a cluster nursery in a public land. Weworked to make this idea a reality, and meet everyweek on Tuesday to work on it. Today, Tandare’scluster nursery has about 40,000 seedlings. Wewill work to have 500,000 seedlings and to have atleast 200,000 trees quantified in the cluster by theend of December 2013.Members of Tandare Cluster tendering their Clusternursery at Warero dam site on 7 August, 2012We are inspired by the ideas of the members wechoose to represent us as rotational leaders andproud of what we are accomplishing by workingtogether. What are some great ideas from yourcluster that you can share?Members of Tandare Cluster during establishment oftheir Cluster nursery at Warero dam site on April ,20124Mporoko – A New Cluster joining <strong>TIST</strong>.By Joseph GitumaAnew Cluster is being born – MporokoCluster in Igembe district. Many farmershave been requesting <strong>TIST</strong> to expand intheir areas, and when the farmers organize and starttaking action, <strong>TIST</strong> can work with them to help themachieve membership. <strong>TIST</strong> has held several trainingmeetings in the area. Through the applicationprocess, farmers have been taught the following:1. <strong>TIST</strong> Basic information and History2. <strong>TIST</strong> Small Group Eligibility Requirements3. <strong>TIST</strong> Values4. Conservation FarmingWe, members of Mporoko Cluster are excited tojoin <strong>TIST</strong>. We are ready to be part of the communitythat believes in Honesty, Transparency, Accuracy,Mutual Accountability, Servant hood, Volunteerismand being role models. We are ready to use ourhands and heads, create big results with low costs.With <strong>TIST</strong>, We Grow!


ENGLISH VERSIONWe are Accurate, Honest, and MutuallyAccountable: Small Groups play key role incorrecting <strong>TIST</strong> data.Working together in <strong>TIST</strong>, we haveaccomplished great things. Today, thereare more than 6.4 million treesgrowing because of our work. We achieved andcelebrated World’s First Validation and Verificationunder the Verified Carbon Market and Climate andCommunity Standards, qualifying many <strong>TIST</strong> farmersto take part in the global carbon market. Whenwe work together and follow <strong>TIST</strong> Values, we havegreat success.However, the most recent Validation andVerification audit showed that we have not beencarefully following these values that are soimportant for success. We saw inaccurate treecounts and other problems that can really hurt <strong>TIST</strong>.We saw that some groups have been paid for treesthey have not planted. When we have problemslike this, it hurts all <strong>TIST</strong> farmers since if data is notaccurate, we cannot take part in the carbon market.Buyers want to buy from people they trust andwho they know are honest.We held a <strong>TIST</strong> Leaders’ seminar, withrepresentatives from clusters through all of <strong>TIST</strong>,to discuss the results of the Validation andVerification and decide how we can work to correctproblems that were found and to move forwardwith strength. The seminar had several importantoutcomes:We had to suspend tree payments until wecan be sure that data from Quantifications arecorrect and accurate. We are mutually accountable,and Small Groups are playing a very important rolein making sure that the data we have are correct.Clusters represented at the seminar are trying anew best practice: cluster representatives and SmallGroup are all reviewing the trees counted in eachgrove and sending information about whether thedata are correct or need to be corrected. Theyplan to complete this work by the end of September.When we learn the results from these pilot clusters,we can create a plan to move forward, and perhapsexpand this approach in other clusters. <strong>TIST</strong>Quantifiers also took responsibility for these dataand are working to correct data that they knoware not true to <strong>TIST</strong> Values.<strong>TIST</strong> farmers at the seminar said theyunderstood better than before the role each personhas in making <strong>TIST</strong> a success. They committedthemselves to do their best to help make sure thatresults are accurate. They committed themselvesto help <strong>TIST</strong> achieve big results that everyone cansee so that we will have more trees growing,accurately quantified, and more groups qualified forthe carbon market.<strong>TIST</strong> members left the seminar remotivatedand recommitted to <strong>TIST</strong>. We hope that each <strong>TIST</strong>member also accepts this challenge andresponsibility. Together, we can achieve amazingthings.What can I do to help <strong>TIST</strong> succeed?- Attend and actively take part in <strong>TIST</strong> SmallGroup and Cluster meetings.- Know the data on groves Quantified in yourSmall Group and let your cluster leaders knowif the counts or other information know if it isnot accurate.- Plant more trees, and keep the trees youplanted growing and healthy.- Make sure someone from your Cluster isworking with the Quantifier duringQuantifications.- Tell your neighbors and friends about <strong>TIST</strong>, andencourage people who live by <strong>TIST</strong> values tojoin our work.- Commit to following the <strong>TIST</strong> Values yourself,in your Small Group and in your cluster.<strong>TIST</strong> Values;1. We Are Honest2. We Are Accurate3. We Are Transparent4. We Are Role Models5. We Are Servants To Each Other6. We Are Volunteers7. We Are Mutually Accountable To Each Other8. We Are Low Cost, High Results5


ENGLISH VERSIONCluster reporting: Share your successes to makeyour cluster and <strong>TIST</strong> strong.6In <strong>TIST</strong>, we find strength in taking action togetherand sharing our successes with others in ourSmall Groups, in our clusters, and beyond.Monthly cluster reports on cluster meetings andaccounting are an important part of this success.Each cluster is responsible for submitting a clustermeeting and cluster accounting report every month.How to report Cluster Budget and ClusterMeetings using SMSTransparency and mutual accountability are keyvalues of <strong>TIST</strong>. Each <strong>TIST</strong> cluster must report howit spends its 900/= cluster budget to achieve bigresults.<strong>TIST</strong> has been using a new, easier way forClusters to report their monthly budget use theirCluster Meeting Records using SMS. This approachallows a <strong>TIST</strong> member to send an SMS from theirphone to a central phone number. SMS messagesare collected and analyzed by <strong>TIST</strong> staff. If a clusterhas access to a working Palm, they should use theCluster Meeting and Accounting Forms on thePalms.However, with this new method, every clustershould report accurately and honestly every month.This approach simplifies reporting for ClusterRepresentatives and helps <strong>TIST</strong> staff support Clusteractivities.Reminder: for success, every month your clustershould:1) Attend your cluster meeting and remind othergroups to attend.2) Review together the results your cluster hasachieved: new trees planted, groups quantified,and how budget was spent together as a cluster.Make this part of the cluster meeting and ofyour Small Group meetings!3) Send reports by Palm or SMS for ClusterMeeting and Cluster Accounting.4) Organize quantification with Quantifiers. Makesure someone from your cluster assists in eachquantification!5) Invite your friends and neighbors to join <strong>TIST</strong>at a cluster meeting. Share this <strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>and help them with the application process.6) Make bigger results! Plant trees, build or buyan energy saving stove, practice CF.Remember: a strong cluster should have at least200,000 Quantified trees, 30-50 active Small Groupswho meet each month, elected servant leaders, andbe carrying out and reporting on good training andquantification.Together, we can achieve anything!Opportunity to sell Croton Nuts.Anew market for croton nuts has emerged.A company in Naro Moru is buying crotonseeds to manufacture biodiesel which canbeen used to run motor vehicles and othermachines.Eco Fuels Kenya, Ltd is buying crotons seedsat Ksh 6.50 per Kg. Farmers are collecting theseseeds from their own private farms or from thenearby forests.Many <strong>TIST</strong> farmers find that Crotonmegalocarpus, an indigenous tree, makes a goodwindbreak on their farm. This new market forCroton seeds is one more benefit to consider whenyou are choosing which trees to grow.Eco Fuels arranges for transport once thecollection has been made.For more information, contact:Cosmas Ochieng: 0725398675.Email: Cosmas@ecofuelskenya.com.www.ecofuelskenya.com


September 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKimeru VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.Group photo: Some of the <strong>TIST</strong> Leaders during Leader's Seminar held last month.Inside:Cluster ya Mitheru: Nitugwikumiria jaria tuumbite kuthithia ndene ya <strong>TIST</strong>, na nitugwitangugi amwe kuthithia jangi. Page 2Tutigeni kugiita miti, Anda miti. Page 2Kumenyeera nduuji cietu- kuanda miti ingi ya gintwire na iria ibujanagira na ruuji. Page 3Cluster ya Tandare: Nitukuraga kiinya igita rionthe. Page 4Mporoko – Cluster injeru igutonya kiri <strong>TIST</strong>. Page 4Turi ba buria burio bungwa, bamma na turi bakumenyanira: Ikundi bibinini nibikujukiaantu anene kiri gutuma rekondi cia <strong>TIST</strong> cia kulingana na ngugi iria irio yongwa. Page 5Gutuma ripoti cia cluster: Gaana kuumbana kwenu nikenda wikira cluster yaku na <strong>TIST</strong>inya. Page 6Kanya ga kwendia mpindi cia Croton. Page 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KIMERU VERSIONCluster ya Mitheru: Nitugwikumiria jaria tuumbite kuthithiandene ya <strong>TIST</strong>, na nitugwita ngugi amwe kuthithia jangi.Ni David Mawira UkuugaBatwi, amemba ba cluster ya Mitheru, turinawiru kugaana na arimi bangi ba <strong>TIST</strong>nthigurune yonthe, mantu jaria tuumbitekuthithia kuuma tugutonya kiri <strong>TIST</strong>.Cluster yetu thaa iji irina ikundi bibininimirongo inna na banana. Mweri muthiru, ikundibibinini mirongo iiri nibiombire gukinyirwa ni mbecacia miti yao na ikundi bingi mirongo iiri na kimwebikomba kuriwa riu ringi. Nitwombire bubu niuntuikundi biu nibiandite miti nkuruki ya Magana jatanona miti iji niyatarirwe.Amwe na mbeca cia miti, nitwonete baita monokuumania na uritani na kuumania na kujukiamatagaria kulingana na uritani. Nituritani kwegieUrimi Bubwega/kilimo hai, na amemba babainginibageretie na nibonete maciara jamanene nkuruki.Ndene ya cluster yetu nituritani kwegiekwambiria na kumenyeera minanda ya miti. Ikundinibiambiritie minanda, na ikundi bibingi nibionagambeca ingi kuumania na miti iria itigaraga barikiakuanda miundene yao bongwa.Amemba ba cluster ya Mitheru mucemanionejwao jwa o mweri tariki ikumi na ithatu, mwerijwa inana, 2012.Nandi turi njirene ya kwibangania nikendatwithirwa turina mariko jangi ja <strong>TIST</strong> ja nkuu inkai.Nitukwenda kwonokia miti yetu na kuruga ndeneya guntu gututhiurukite gutina toi.Nitugwikumiria jaria tuthithitie, na nitukwendagwita na mbele kuritaniria ngugi amwe nikendatukinyira jangi.Tutigeni kugiita miti, Anda miti.Twinthe nitwonaga kugita miti uria kuthithagia,gwitwa kwa imera bia mpao na miti. Ndeneya <strong>TIST</strong>, nituritaga ngugi gutigithia kugitwa kwamiti na kugarura mantu jamwe jaria mathuku burujaria jaumanagia na bubu.Kiria gitumaga miti igiitwa• Kugitwa kwa miti kuthithikaga riria miti yagitwanikenda itumika iri nkuu, kuthithia maiga, kunyariamakuyu na gwaka, kana kurugura muundanikenda jurimwa.• Kugitwa kwa miti kuria kwingi kuumanagia nakwaga umenyo bwa goro yongwa ya miti.• Magitene jamwe, goro ya miti no imenywe indiukia na njira ya kuthugania imbii ati guti kingikiumba gutumirwa niitumaga antu bakagiita miti.Thiina iria ciumanagia na kugita miti• Kwaga gia gukunikira muthetu na mirinigutumaga muthetu jukarekua na jugakamatwa.• Kwaga into bia miitu biria twitagia: kurita mitinikuthukagio ikaro, gukanyiyia nyomoo, imera natunyomoo, gukarita irio na ndawa na kwingiyiagushindanira into bia gwaka. Antu nibambairiagwita kuraja niuntu bwa nkuu, na uguri bwa intobia mwitu bukanenea.• Kwaga baita cia naria gututhiurukite iriaNi Joseph Gitumaciumanagia na miti: miti ninyiagia ruugo, nitethagiagwika ruuji igita riraja nkuruki, niongagira ruugorurwega ruugone na ikongera bia kunoriamuthetu. Kwou gutina miti, rera ya antu auikooma na kugie kuigara kwa ruuji, gukamatwakwa muthetu ni ruugo, kunyiyia kwa unoru bwamuthetu na utheru bwa ruugo bunyieNjira ya gutigithia ugiti miti1. Ja arimi ba <strong>TIST</strong> nitubati kwithirwa turinaminanda na tuumithie miti ya kuanda ndeneya miunda ya amemba ba gikundi gikinini natukendia miti kiri aturi. Nitubati gwikira bangimoyo kuanda miti kinyabo, na gutonya kiri <strong>TIST</strong>!2. Gutuumira mariko ja nkuu na makara jamakai,na gwikira moyo amemba bangi ba ntuurakuthithia ou.3. Gutumira njira ingi cia mwanki riria kuumbika(mung’uanano, mwanki kuumania na riua, matija miti, mati ja kauwa, nyaki, maria, matigari jaimera, ntaka ya ndithia)4. Anda miti ntuurene, mono cukuru, makanisenena akui na nduuji. Bubu nibumenyithanagia <strong>TIST</strong>na njira inene!5. Rima na wikire bangi moyo jwa kurima miti naimera amwe na kuanda tumiunda twa miti<strong>TIST</strong> –Tuthithieni nthiguru yetu ie ya rangi ya imera!2


Kundi bibinini bia <strong>TIST</strong> birina kugwirua niuntubwa kuumbana kiri mubango jwa kwambiriakumenyeera naria gwankanite na ruuji juriajwambirirue gutetheria kumenyeera nduuji cietu.Kurina nduuji mirongo iiri na inana ndene ya ntuuracia <strong>TIST</strong> iria citari kuambiria mubango juju na nariaamemba ba <strong>TIST</strong> bagwita ngugi kuanda miti yagintwire, kurita mibao. Arimi nibagutaara gutigakurimaakui na nteere cia ruuji kuthiria gukamatwakwa muthetu na gwakwa ruuko kwa nduuji. Narua,turina wiru kuuga ati amemba bamwe bariabakuanda miti ya gintwire ntuurene iji cirri rutererwa nduuji ciao nab aria bakuthingatira miitireimiega ya kuthithia mantu ndene ya <strong>TIST</strong> nibaeimbeca cia mpongeri niuntu bwa ngugi yao naguciitira. Nitugwikumiria jaria bathithitie nanitukugwirirua ngugi yao ya kumenyeera nduuji iriaituturagia. Bitano bia ikundi bibinini biria biaerwempongeri niuntu bwa ngugi yao ndene yakumenyeera na gucokaniria naria kuthiurukitenduuji biri ndene ya cluster ya Kianjagi. Bibi ni:1) Karujani S.H.G # 2007KE10122) Kajoroge Group # 2008KE3323) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE12104) Wega # 2006KE10975) Mutindwa T # 2007KE625Nitwaririe nabo kuthoma kuumania na witi ngugibwao na mung’uanano jwao.KIMERU VERSIONKumenyeera nduuji cietu- kuanda miti ingi yagintwire na iria ibujanagira na ruuji.Ni Jeniffer KithureNiki kurina bata kumenyeera biria biithitenduuji?(a) Imera na miti biri kithiiki nterene cia nduujinibitethagia gwika naria gututhiurukite gutinaruuko na gukari bwega niuntu unoru bwamuthetu nijukaraga o uria juri mwaka junthe.(b) Imera na miti iandi ja kithiiki ruterene rwanduuji niinyiagia mirimo iria igwatagwagukurukira ruuji rurina ruuko.(C) Kwingiyia makuyu nduujini niuntu bwa ruujirurutheru rutina ruuko.Ni mantu jariku buumbene kirijo? Buumbakwira atia aturi benu baria bari nterene cianduuji?a) Nituumbene kua amemba ba mubango jwakumenyeera nteere cia nduuji.b) Nituei mpongeri ya mbeca niuntu bwakuthithia naria gututhiurukite (PES) niuntu bwangugi yetu.c) Nituthiritie mibao ntuurene iria cirri rutererwa nduuji.d) Nituthongometie na twongera ruuji ndene yamiuro iminene na iminini.e) Nitukwatha aturi betu kua babega kiri bariabari gaiti akui na nduuji, na kumenyeera nduujinikenda baba bangi kinyabo bakinyirwa ni ruujirurutheru. Miunda yao bongwa kinyayoitigitarua ni gukamatwa kwa mithetu ririabakaanda miti na bathingatire miitire iji miegaburu yakuthithia mantu.3Baita cia kuanda miti ya gintwire nibi(nterene cia nduuji)?(a) Miti ya gintwire ninyiagia ukamati bwa muthetuna kwigara kwa ruuji.(b) Miti ya gintwire nitethagia kuthambia ruujindene ya miuro iminene, iminini na ithimene.(c) Miiri ya Miti ya gintwire nigwatagia na gwikamuthetu.(d) Miti ya gintwire nitethagia kuthambia ruugo.(e) Miti ya gintwire niejanaga kirundu gia kunyiyiagukamatwa kwa ruuji ni riua.(f) Miti ya gintwire niejaga nyoni, nyomoo natunyomoo agukara na irio. Kumenyeera bibina njira iji nokue baita kiri miunda yetu niuntu,mung’uanano, nyomoo imwe iri bata kiriguciara kwa imera bietu na kunyiyia tunyomootutui.Amemba ba ikundi bibinini kuuma kiri clusterya Kianjagi bakiejawa vocha cia mbeca cia mitiya gintwire.


KIMERU VERSIONCluster ya Tandare: Nitukuraga kiinya igita rionthe.Ni David ThukuRiria cluster ya Tandare yathithirue mwaka jwa2008, amemba babaingi bateererwe bwegauria <strong>TIST</strong> iritaga ngugi na babaingi batagiirena motisha. Indi-ri, nyuma ya uritani nyuma ya uritani,amemba nibagiire wiru bungi na bungi kiri <strong>TIST</strong>.Uritani kwegie Urimi bubwega, mariko, na minandanigwekire arimi wendo na motisha kiri <strong>TIST</strong>.Narua, ndene ya Tandare, turina ikundi mirongoithatu na bitantatu. Ikundi bibingi nibiumbitekuthithie mantu jaria bibati kenda biriwa.Turina kugwirua kuuga ati cluster ya Tandarenithiritwe irina utongeria bwa kithiuruko igita nyumaya igita na mwitire juju jumwega buru nijugwita ngugibwega. O igita riria tuthuuraga mutongeria umweru,mathuganio jameru nijaretagwa. Ta mung’uanano,atongeria betu ba cluster ba thaa iji nibatethetiecluster yetu gwita na mbele na kuambia munandajwa cluster turina kioneki gia kuumithia miti ngiriMagana jatano igikinya Decemba 2013.Tandare cluster has 36 active Small Groups,and 6 Small Groups have nurseries Cluster yaTandare irina ikundi mirongo itantati na bitantatubiria biritaga ngugi cia <strong>TIST</strong>, na ikundi bitantatu birinaminanda. Arungamiri baberu ba cluster bariabathurirwe mwaka juju mweri jwa itano nibejirena ithuganio ria kwambia munanda jwa clustermuundene jwa thirikari. Nitwaritire ngugi kuthithiaithuganio riri turiona, na nitucemanagia o jumannekuriritira ngugi. Narua, cluster ya Tandare irinamunanda jurina miti ngiri mirongo inna. Tukaritangugi nikenda twithirwa turina miti ngiri Maganajatano Decemba 2013 ikithira.Cluster injeru niguciarwa- Cluster yaMporoko ndene ya mukoa jwa Igembe.Arimi babaingi nibethiritwe bakiuragia <strong>TIST</strong>gutamba ntuurene ciao, na riria arimi babangaga nakujukia matagaria, <strong>TIST</strong> yomba gwita ngugi nabokubatetheria gutonya. <strong>TIST</strong> nithithitie micemanioimingi ya kuritana ndene ya ntuura iji. Gukurukiraigita riu ria kuuria gutonya kiri <strong>TIST</strong>, arimi nibaritanijaja:1. Mantu jegie <strong>TIST</strong> na kiumo kiayoAmemba ba cluster ya Tandare bakiritagiramunanda jwao ngugi aria Warero dam tarikimugwanja mweri jwa inana, 2012Nitwikiri inya ni mathuganio ja amemba betu bariatuthuuraga guturungamira bari atongeria bakithiuruko na nitugwikumiria jaria tuumbitekuthithia gukurukira gwitaniria ngugi. Ni mathuganiojariku jamanene kuuma cluster yaku uumba kugaananatwi?Amemba ba Cluster ya Tandare bakiambiamunanda jwa cluster naria dam ya Warero mwerijwa inna, 2012Mporoko – Cluster injeru igutonya kiri <strong>TIST</strong>.Ni Joseph Gituma2. Jaria ikundi bibinini bia bibati kuujuria nikendabitonyithua kiri <strong>TIST</strong>3. Jaria <strong>TIST</strong> iikirite4. Urimi bubwega.Batwi, ameba ba cluster ya Mporokonitugwiritue mono gutonya kiri <strong>TIST</strong>. Turi tayari kuagicunci kia ntuura iria itikania ndene ya umma, weru,jaria jario jongwa, kumenyenira, uthumba, kuiritirana kua mung’uanano jumwega. Turi tayari gutumiranjara na mitwe yetu, kuthithia mantu jamanenetugitumagira mbeca inkai. Amwe na <strong>TIST</strong>, tugakura!4


KIMERU VERSIONTuri ba buria burio bungwa, bamma na turi bakumenyanira:Ikundi bibinini nibikujukia antu anene kiri gutuma rekondicia <strong>TIST</strong> cia kulingana na ngugi iria irio yongwa.Kuritanira ngugi amwe ndene ya <strong>TIST</strong>,nituthithitiemantu jamanene. Narua, kurinankuruki ya miti milioni ithanthatu na ngiriMagana janna igukura niuntu bwa ngugi yetu.Nitakinyiire na kugwirirua kua bambelegukurukithua thiguru ya Verified Carbon Market andClimate and Community Standards, gintu giatetheriegukurukia arimi babaingi ba <strong>TIST</strong> gutonya thokoneya ruugo. Riria turitaga ngugi amwe na tukathingatajaria <strong>TIST</strong> iikirite, nituumbanaga bubunene.Indi-ri, utegi ngugi nib au bakurukithanagia bwamuthia nibwonaninirie ati tutithirite ukithingatangirajaja twikirite na jaria jarina bata mono kiri uumbanibwetu. Nitwonere ati ikundi bimwe nibiriiritwe mitibatiandite. Riria twithagirwa turina thina taiji,niigitaragia arimi ba <strong>TIST</strong> bonthe niuntu rekondi ijiiti iria yongwa ikwooneka muundene, tutiumbakwendia ruugo rwetu. Aguri beendaga kugurakuumania na antu bagwitikia nab aria bakumenyanib a mma.Nitwathithirie semina ya atongeria ba <strong>TIST</strong>kugaana jaria jaumanirie na utegi ngugi bubu natwetikaniri uria tuumbe gwitaniria ngugi kuthiriathiina iria twonere na gwita na mbele na inya. Seminaiji niyari na mantu jamaingi jarina bata kuumanianayo :Tutari na bungi tiga gutigithia kuriwa mbecamwaka tumenye ati rekondi cia utari miti ni cia mmana iria irio ciongwa. Turi amenyeniri, na ikundibibinini nibijukagia kanya gakanene kuthithia gintukirina bata mono kiri kumenyeera ati rekondi iriaturina cio nica mma. Cluster iria ciarungamiri kirisemina nicikugeria mwitire jumweru jumwegankuruki; arungamiri ba cluster na ikundi bibininibonthe nibagukurukira miti iria yatarirwe kiri omunda na bagatuma ripoti kuuga kethira rekondi nicia mma kana nicigwitia kurekebishwa. Nibabangitekuhtiria ngugi iji Mweri jwa kenda jukithira.Twamenya jaria jakaumania na ngugi iji ya clustercia mbele, tukathithia mubango jwa gwita mbele,na mbuga tutambie njira iji kiri cluster ingi. Atarimiti bat IST kinyabo nibajukirie ngugi iji ta yao nanibakurita ngugi kuthongomia rekondi iria baijiitithingatite jaria <strong>TIST</strong> iikirite.<strong>TIST</strong> farmers at the seminar said theyunderstood better than before the role each personhas in making <strong>TIST</strong> a success. They committedthemselves to do their best to help make sure thatresults are accurate. They committed themselvesto help Arimi ba <strong>TIST</strong> baria bari kiri semina nibaugiraati nibereerwe nkuruki yakabele ngugi ya o muntukiri kumenyeera ati <strong>TIST</strong> ikoombana. Nibaciritiirekuthithia uria bunthe bakoomba nikenda bamenyaati rekondi ni cia mma. Nibaciritire gutetheria <strong>TIST</strong>gukinyira mantu jamanene jaria muntu wontheakoona nikenda tukethirwa turinamiti ingi igukura,itari bwega, na ikundi bingi biumbe gutonya thokjoneya ruugo. Amemba ba <strong>TIST</strong> ninaumire kiri seminabarina motisha injeru na guciejana kiri <strong>TIST</strong>.Nitukuromba ati o mumemba wa <strong>TIST</strong> akajukiangugi iji na rwendo. Amwe tugakinyira mantujakurigarania.Niatia mpumba kuthithia gutetheriia <strong>TIST</strong>kuumbana?- Ita na ucitonyithanie na micemanio ya gikundigikinini na cluster ya <strong>TIST</strong>- Menya rekondi ya miunda iria itari ndene yagikundi giaku na wire atongeria ba clusterkethira rekondi iji kana mantu jangi ni jariajario jongwa.- Aanda miti ingi na wike miti iria uanditeigikuraga nna irina thiria ya mwiri.- Menyeera ati muntu umwe kuuma kiri clusteryaku nagwita ngugi na mutari miti igita ria utari.- Iira aturi na acore baku kwegie <strong>TIST</strong> na wikireantu baria bathingatagira mantu ja <strong>TIST</strong> mwoyojwa gutonya ngugine yetu- Ciritire kuthingatira jaria <strong>TIST</strong> iikirite gwengwa,gikundine giaku na ndene ya cluster yaku.Jaria <strong>TIST</strong> iikirite ni;1. Turi bamma2. Turi bakuuga jaria jario jongwa3. Turi antu bari ba weru4. Turi antu ba gutumika turi mung’uanano5. Turi nthumba gati gati getu twingwa6. Turi airitiri7. Turi antu bakumenyanira8. Turiba gutumira mbeca inkai, kuthithia mantujamanene5


KIMERU VERSIONGutuma ripoti cia cluster: gaana kuumbanakwenu nikenda wikira cluster yaku na <strong>TIST</strong> inya.Ndene ya <strong>TIST</strong> nitugiaga inya na njira yakuthithia mantu turi amwe na kugaanamombani jetu na bangi ndene ya ikundibietu, cluster cietu na nkuruki. Ripoti cia cluster ciao mweri kwegie micemanio ya cluster na utumirimbeca cia cluster ni gintu kirina bata mono kirikuumbana guku. O cluster niibati gutuma ripoti yamucemanio jwa cluster na ya utumiri mbeca ciacluster o mweri.Uria uumba gutuma ripoti cia bajeti namicemanio ya cluster gukurukira ntumwacia thimuWeru na kumenyanira ni mantu jarina bata kiri<strong>TIST</strong>. Cluster ya <strong>TIST</strong> yonthe niibati gutuma ripotikwegie uria itumagira bajeti ya magana kendagukinyira mantu jamanene<strong>TIST</strong> niithiritwe igitumagira njira injeru naimbuthu gutuma ripoti cia bajeti ya o mweri na ciamicemanio ya cluster igitumagira ntumwa cia thimu.Njira iji niitikagiria mumemba wa <strong>TIST</strong> gutumantumwa ya rhimu kuuma thimune yawe gwita thimuithuri. Cluster yethirwa irina Palm igwita ngugi,niibati gutuumira fomu cia micemanio ya cluster nacia utumiri mbeca kiri Palm iu.Indi-ri, na njira iji injeru, o cluster nibati gutumaripoti iria irio na ya mma o mweri. Njira iji ikoothiagutuma ripoti kiri arungamiri ba Cluster na itethieatongeria ba <strong>TIST</strong> gutetheria mantune ja cluster.Rikana: Nikenda yuumbana, o mweri cluster yakuibati:1) Ita mucemanione jwa cluster yaku na urikanieikundi bingi gwita.2) Kurukireni bwinthe mantu jaria cluster yakuyuumbite kuthithia: miti imieru iria iandi, ikundibiria bitariri miti, na bajeti uria itumiiri ni clusterta gintu kimwe. Thithia bubu bue gicunci giamucemanio jwa cluster na jwa gikundi gikinini!3) Tuma ripoti na Palm kana na ntumwa ya thimucia mucemanio jwa cluster na utumiri bwambeca.4) Banganieni utari miti na Atari miti. Menyeeraati mtu umwe kuuma cluster yku nagutetheriakiri utari miti rionthe!5) Iita acore na aturi baku batonye kiri <strong>TIST</strong> kirimicemanio ya cluster. Gaana gatheti iji ya<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong> na ubatethie kuuria gutonyakiri <strong>TIST</strong>.6) Thithia mantu jamanene nkuruki! Aanda miti,aaka kana uguure kiriko gia nkuu inkai na urimeurimi bubwega.Rikana: cluster irina inya niibati kwitirwa irinankuruki ya miti itari ngiri Magana jairi, ikundimirongoi thatu gwita itano biria bitirimanaga omweri, atongeria ba uthumba babathure, na ithirweikithithagia na gutuma ripoti kwegie uritani na utarimiti bubwega.Amwe, gutikio tutithithia!6Kanya ga kwendia mpindi cia Croton.Thoko injeru ya Croton niambitie. Kambuniimwe Naro Moru nikugura mpindi ciaCroton nikenda ithithia maguta jaria jombagutumika ngarini kana kiri mashini ingi.Eco Fuels Ltd nikugura mpindi cia Croton nashilingi ithanthatu na cumuni o kilo. Ariminibakwojania mpindi iji kuuma miunda yao bongwakana kuuma miitu iria iri akui. Arimi babaingiba <strong>TIST</strong>niboonete ati Croton megalocarpus, muti jwa gintwire,ni jutethagia kunyiyia ruugo aanene miundene yao.Thoko injeru ya mpindi cia Croton ni baita ingi imweya kuthuganiria riria ugutaara ni miti iriku ukwendakuanda.Eco Fuels niibangaira gukamata mpindi ijiciarikia kuuthuranua.Wenda kumenya nkuruki, ringiraCosmas Ochieng: 0725398675.Email: Cosmas@ecofuelskenya.com.www.ecofuelskenya.com


September 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKikuyu VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.Group photo: Some of the <strong>TIST</strong> Leaders during Leader's Seminar held last month.Thiini:Cluster ya mutheru: nituretiira maria tuhotete thiini wa <strong>TIST</strong> ohamwe na kwirutaniriakuhota mangi maingi. Page 2Tiga gutema miti, Handa miti. Page 2Kugitira njuui ciitu – kuhanda miti miingi ya ki-nduire na miti ya maai. Page 3Cluster ya Tandare: nituthiite tukigiaga hinya omuthenya omuthenya. Page 4Mporoko – Cluster njeru iraingira <strong>TIST</strong>. Page 4Nitukinyaniire, ehokeku na aigiririki: Ikundi nini nicinyitaga itemi inene hari kunganiauhoro. Page 5Ripoti cia cluster: gayana maria mutoranitie gwikira cluster yanyu hinya. Page 6Mweke wa kwendia Nginduri. Page 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KIKUYU VERSIONCluster ya mutheru: nituretiira maria tuhotete thiini wa<strong>TIST</strong> ohamwe na kwirutaniria kuhota mangi maingi.Mwandiki: David MawiraIthui, amemba a cluster ya Mitheru, nitarakenatukiuga maria tuhotete kuri arimei othe a <strong>TIST</strong>thi yothe kuma riria twaingirire.Cluster iitu gwa kahinda gaka iri na ikundi nini48. mweri muhituku, ikundi 20 niciamukirirenjoherera na ingi 21 niciitikirikite kwamukira marihi.Twahotire uu tondu ikundi nicihandite mitiitanyihiire 500 na miti ino igatarwo yothe.Thengia ya marihi ma miti, nituteithikite munokumana na githomo na tukoya makinya megakuringana na githomo kiu. Nituthomithitio KilimoHai, na amemba aingi nimahuthirite urimi uyu namakagia na mgetha maingi.Thiini wa cluster iitu nituthomete gutondekatuta na gucitungata. Ikundi nicithondekete tuta nanyingi cikagia mbeca kumana na kwendia mimerairia yatigara thutha wa kuhanda migunda-ini yao.A member a Mitheru Cluster hingo yamucemanio wa o mweri, mweri 13/08/ 2012.Turi mutaratara-ini wa wa kwihariria uria tungigiana mariioko ma <strong>TIST</strong>. Turenda kugitira miti iitu naturuge na njira itaguthukia riera na ndogo.Nituretiira maundu maya na tukerutaniriagukinyithia mangi maingi.Tiga gutema miti, Handa miti.Mwandiki Joseph Gituma2Ithhuothe nitwonete maciaro ma gutema miti,kweheria miti iria minene na iri na mahuti maingi.Thiini wa <strong>TIST</strong> nitutigagirira miti ndinatemwokwa uingi na tukageria kuhurana na mathina mariamarehagwo ni utemi wa miti.Itumi cia gutema miti.• Gutema miti kwonekaga riria turenda ngu,gwaka na mangi maingi.• Miti kaingi niitemagwo niandu kwaga umenyo.• Mahinda mangi bata wamiti niukoragwoukimenyeka no ukia ugakorwo uri muingi naandu magacaria njira ciagwetha mbeca.Mathina maria monekaga riria twatema miti.• Kwaga miti miingi na kwauguo tiiri ukagagiakuhumbira.• Kwaga indo iria ciumaga mititu: kunina miciiya nyamu ohamwe na guthukia riera, kuninadawa iria ciumaga miti-ini ohamwe na kunyihiaindo ciagwaka nacio.• Miti niihuthikaga kunyihia ruhuho, kuiga ugunyuna kwongerera oxgen riera-ini ohamwe nakwongerera unoru tiiri-ini. Riria twaga miti,maundu maya tutingimona.Kihonia kia utemi wa miti1. Turi arimi a <strong>TIST</strong> twagiriirwo gukorwo na mitiohamwe na mimera thiini wa ikundi ciitu natwendie mimerea ino kuri aria angi.Nitwagiriirwo nikuhinyiriria aria angi mahandemiti na maingire <strong>TIST</strong>.2. Huthira mariiko ma <strong>TIST</strong> maria matahuthagirangu nyingi na makara, na uhinyiririe andu gwikauguo.3. Huthira njira ingi cia kuruga riria wahota(takuhiuhia na maai na riua kuhuthira muura,makoni ma kahua, nyeki na ingi nyingi.)4. handithia miti kwanyu na makiria macukuru,kanitha na njuui-ini.5. Handa miti kuria urarima.<strong>TIST</strong> – reke tugemie kuria turaikara na miti.


KIKUYU VERSIONKugitira njuui ciitu – kuhanda miti miingi yaki-nduire na miti ya maai.Mwandiki Jeniffer Kithure.Ikundi cia <strong>TIST</strong> ciri na gikeno niundu wa mariacihotete mutaratara-ini wa kugerio wa kuriakwaraga uria wambiriririo ni <strong>TIST</strong> guteithiakugitira na gucokereria njira cia maai. Kuri na njuui28 thiini wa kuria <strong>TIST</strong> ikoragwo iria icaguritwomutaratara-ini uyu na kuria arimi a <strong>TIST</strong> marahandamiti ya ki-nduire na kunina mibau. Arimi nimaratigakurima hakuhi na ruui niguo kugiririria tiiri gukuuoni maai ohamwe na guthukia maai. Umuthi,nitukenete tukiuga ati amemba amwe ariamakoretwo makihanda miti ya ki-nduire icigo iciciaraga na kurumirira mutsratara uyu nimakoretwomakiamukira njoherera cia mbeca niundu wa wirawao na kwirutira. Nituretiira aundu maya natugakenera wira wao wa kumenyerera njuui iriatukoragwo twihokete ithuothe. Ikundi 5 cia iriaciamukirie njoherera ici niundu wa wira wacio wamutaratara uyu iri thiini wa cluster ya Kianjagi. Nanicio:1) Karujani S.H.G # 2007KE10122) Kajoroge Group # 2008KE3323) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE12104) Wega # 2006KE10975) Mutindwa T # 2007KE625Gitumi na mabata ma gutigia gicigoutarimite ruui-ini.a) Miti na mimera iria ihanditwo hakuhi na njuuiniiteithagia kwagirithia maria maturigiciirieohamwe na kunoria tiiri na kuunyitia.b) Kuhanda miti hakuhi na njuui nikunyihagiamirimu iria itambagio ni maai.c) Nigutumaga thamaki cingihe.Niatia muhotete? Nimataaro marikumungihee aria muriganitie mari hakuhi naruui?a) Nitwitikirikite gutuika amemba a kuriakwaraga.b) Nitwamukirite marihi maingi kumaEnviromenta Services (PES) niundu wa wirawitu.c) Nituninite miti ya mibau kuria kwaraga.d) Nitwambatiirie ikiro cia maai na muigana thiiniwa njuui ciitu.e) Nitutarite aria turigaiinie makorwo na ngorojega kuri aria mari ruui na kianda na magitirenjuui nigua angi magie na maai matheruTthaka ciao nicikugitirwo kumana na tiiri gukuo nimaai riria mahanda miti na marumirira mitarataraino.3nitwaraniirie nao niguo tumenye uriamekaga.Mawega ma miti ya ki-nduire nimariku?a) Niinyihagia tiiri gukuo ni tiiri.b) Niitheragia maai.c) Miri yayo niinyitagirira tiiri na kuuturia.d) Niitheragia riera.e) Niikoragwo na kiruru kiegaf) niikoragwo na ciihitho na micii miega ya nyonina nyamu ingi nyingi.Ikundi nini cia Kianjagi Cluster makiamukiravouchers niundu wa kuhanda miti ya kinduire.


Riria cluster ya Tandare yathondekirwomwaka wa 2008, amemba aingimatiataukitwo uria <strong>TIST</strong> irutaga wira wega,na angi matiari na roho. Ona kuri o uguo, thuthawa ithomo nyingi, amemba nimagiire na wendimunene thiini wa <strong>TIST</strong>. Githomo kia Kilimo Hai,mariiko o hamwe na guthondeka tuta nikwamekirirehinya munene.Umuthi thiini wa Tandare turi na ikundi 36.nyingi ciacio niciitikirikite kuamukira marihi.Nitukenete kuuga ati thiini wa cluster yaTandare nitukoretwo tukihuthira utongoria waguthiururukana na niurathii wega muno. Ririamutongoria mweru athirwo, meciria merunimahuthikaga, kwa muhiano, cluster iitu niiteithitiooni mutongoria guthondeka n akuhuthira tuta niguotugie na mimera 500,000 gugikinya December 2013.Cluster ya Tandare iri na ikundi 36 na 6 thiiniwacio iri na tuta. Arugamiriri eru aria mathurirwomweri wa May nimokire na meciria meru maguthondeka tuta mugunda-ini wa muingi.Nitwerutaniirie gukinyaniria meciria maya natugacemania o wiki muthenya wa keeri. Umuthi,cluster ya Tandare iri na tuta iri na mimera 40,000.nitugutigirira nitwakinyia 500,000 na miti itanyihiire200,000 itaritwo tugikinyiria December 2013.KIKUYU VERSIONCluster ya Tandare: nituthiite tukigiaga hinyaomuthenya omuthenya.Mwandiki David Thuku.Cluster njeru niiguciarwo – cluster yaMporoko thiini wa Igembe district. Arimiaigi nimakoretwo makiuria <strong>TIST</strong> yaramiematura mayo, an arimi magithondeka na makioyaikinya. <strong>TIST</strong> niikurutithania wira nao niguo mahotegutuika amemba. <strong>TIST</strong> niikoretwo na ithomo nyingiguku. Ithomo-ini arimi nimathomithitio maundumaya.A member a Tandare Cluster mari nursery-iniyao Warero dam mweri 7 /08/ 2012Niturekirwo hinya ni meciria ma atongoria ayaaria tuthurite na njira ino ya guthiururukana natugakena ni kuruta wira turi hamwe. Ni meciriamariku ungigayana na arimi angi?A member a Tandare Cluster hingo ya kwambiririagikundi kiao o hamwe na nursery ya miti kuria Warerodam mweri-ini wa kana ,2012Mporoko – Cluster njeru iraingira <strong>TIST</strong>.Mwandiki Joseph Gituma.1. Uhoro wa <strong>TIST</strong> na kuria yaumire.2. Ikiro cia kuingira <strong>TIST</strong>kuri ikundi nini.3. Mitaratara ya <strong>TIST</strong>.4. Kilimo HaiIthui, amemba a Mporoko clausternitukenete nikuingira <strong>TIST</strong>. Nitwihariirie gukorwoturi ho thiini wa andu aria metikitie thiini wawihokeku, uma na uigiririki, utungata ohamwe nakwirutira na gutuika kionereria kiega.4


Kuruta wira hamwe thiini wa <strong>TIST</strong>, nithotetemaundu manene. Umuthi, uri na mitimakiria ma 6.4 million iraura niundu waKIKUYU VERSIONNitukinyaniire, ehokeku na aigiririki: Ikundi nininicinyitaga itemi inene hari kungania uhoro.wira witu. Nitwagiire na tugikenera kuhitukio niVerified Carbon Market hamwe na Climate andCommunity Standards, kuhitukia arimi aingi a <strong>TIST</strong>niguo mahote kuingira thoko ya carbon. Ririatwaruta wira hamwe na twarumirira mitarataramiega ni tugutorania.Ona kuri o uguo. Validation and verificationiria irari kuo niyonanitie ati tutikoretwo tukirumirirawega mitaratara ino iria niya bata muno hariutorania. Nitwonire miti itataritwo wega na mathinamangi maingi maria mangithinia <strong>TIST</strong>. Nitwonire atiikundi imwe nicirihite miti itahanditwo. Naniigutuma twage gukorwo thoko-ini ya carbon. Agurimendaga kugura kuma kuri andu aria marehoka.Nitwakorirwo na semina ya atongoria a <strong>TIST</strong>,hamwe na arugamiriri kuma cluster niguo twariririemaumirira ma Validation and Verification na tutueuria tukuhota guthondeka mahitia maya na tuthiina-mbere turi na hinya muingi. Semina ino niyagiirena maumirira:Nitwarugamirie marihi ma miti nginya tugie nauma ati ithabu ria miti iria yatarirwo nirikinyaniruna niria ma. Turi na uigiririki na ikundi nini nicinyititeitemi inene hari gutigirira ati ithabu niikinyaniru.Cluster iria ciarugamiriirwo thiini wa semina inonicirageria njira njeru: arugamiriri a cluster ohamwena ikundi nimararora ringi miti iria yatarirwo namagatuma uhoro kana nimikinyaniru na kananiyagiriirwo ni guthondekwo. Nimerigiriire kurikiawira uyu tugikinyia muico wa September.Twagia na maumirira kuma kuri cluster ici,nituguthondeka mubango waguthii na-mbere nakwaramia njira ino thiini wa cluster icio ingi. Atari amiti a <strong>TIST</strong> onao mari na uigiririki hari mathabumaya na nimarerutaniria guthondeka kuria maronagutari gukinyaniru. Arimi a <strong>TIST</strong> thiini wa seminanimaugire nimataukitwo makiria wira wa omunduniguo <strong>TIST</strong> ikure. Nimaugire na makiheana gutigiriramathabu maya nimakinyaniru. Nimeheaniregutigirira <strong>TIST</strong> niyagia namaciaro mega na gukorwona miti miingi iria irakura na iria itaritwo na ikundiciitikirike kuingira thoko ya carbon.Amemba a <strong>TIST</strong> nimaumire thiini wa seminaino mekiritwo hinya na mwihoko. Niturehoka atimumemba o wothe wa <strong>TIST</strong> nietikirite wira uyu nauigiririki.Ingika atia niguo ndeithie <strong>TIST</strong> gukura?• Thii micemanio na urumirire micemanio yaikundi nini cia <strong>TIST</strong> ohamwe na cluster.• Korwo ukimenya miti iria itaritwo thiini wagikundi kianyu na utigirire mutongorianiamenya ati mathabu nimakinyaniru.• Handa miti miingi na ureke ikure iri na hinya.• Tigirira kuri mundu umwe wa cluster yanyuurarutithania wira na atari a miti.• Ariria aria muigainie umere mawega ma <strong>TIST</strong>na ymahinyiririe maingire <strong>TIST</strong>.• Wiheane hari maundu maya, thiini wa gikundikianyu na cluster.Values cia <strong>TIST</strong>1. Turi ehokeku2. nitukinyaniire3. turi a ma na utheri4. turi cionereria njega5. Nitutungatanagira.6. Nitwirutagira7. Nitukoragwo na uigiririki kuri o umwe witu8. Nitukoragwo na maciaro manene na mauthiromanini.5


Thiini wa <strong>TIST</strong>, tugiaga na hinya riria twoyamakinya turi hamwe thiini wa ikundi, thiiniwa cluster iitu, na makiria. Ripoti ciamicemanio na mahuthiro ni cia bata muno harigutorania. O cluster iri na uigiririki wa gutuma ripotiici cia micemanio na mahuthiro o mweri.Uria ugutuma mathabu ma cluster ohamwena micemanio ukihuthira SMS.Utheri na kwihokeka nicio itugi cia <strong>TIST</strong>. O clusterya <strong>TIST</strong> niyagiriirwo nikwonania uria itumirite900/= hari mahuthiro mayo.<strong>TIST</strong> niikoretwo ikihuthira njira njeru na ciana ihenya gutuma report ici cia o mweri kuhitukiraSMS. Njira ino niihotithagia amemba a <strong>TIST</strong> gutumaSMS kuma thimu-ini ciao kuri thimu ingi. SMSniciunganagio ni aruti wira a <strong>TIST</strong> namagacithuthuria. Angikorwo cluster iri na palm,magiriirwo ni gutuma kuhitukira form ya Micemaniona mahuthiro.Ona uri o uguo, kuhitukira njira ino njeru, ocluster niyagiriirwo kuheana ripoti nginyaniru omweri. Njira ino niiteithagia na ikahuthia arugamiririgwika maundu.KIKUYU VERSIONRipoti cia cluster: gayana maria mutoranitiegwikira cluster yanyu hinya.Thoko njeru ya Nginduri niyumirite.Company iri Narumoro niragura nginduricia guthondeka maguta ma gutwarithiangari na machini ingi.Eco Fuels Kenya Ltd niiragura nginduri na 6.50/kg. Arimi nimarongania mbegu ici kuma migundainiyao kan ithaka-ini.Kiririkani: Niguo ugie na maciaro, o meri clusteryaku yagiriirwo:1. thii na urumirire micemanio na uririkanie angiguthii micemanio-ini.2. Rorai wega muri hamwe maundu mariamuonete: miti mieru iria ihanditwo, ikundi iriaitariirwo miti na mathabu ma mahuthiro.Huthira kamweke thiini wa micemanio yaikundi na cluster!3. Tuma ripoti na palm kana SMS cia micemanioya cluster na mathabu.4. Tabarira utari wa miti hamwe na atari. Tigirirakuri murimi umwe uraruta wira na atari a miti.5. Ingiria arata na andu angi thiini wa <strong>TIST</strong> naumete micemanio-ini. Mahe mathome ngathitiya <strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong> na umateithie na njiraciakuingira <strong>TIST</strong>.6. Thondeka maciaro maingi! Handa miti miingi,thondeka kana ugure riiko ria <strong>TIST</strong> na uhuthireKilimo Hai.Ririkana: Cluster iri na hinya yagiriirwo gukorwona miti itanyihiire 200,000 iria itaritwo, ikundi 30-50 iria icemanagia o mweri, atongoria athure naitume ripoti na guthii githomo riria kuri.Turi hamwe, gutiri undu tutangihota!Mweke wa kwendia Nginduri.Arimi aingi a <strong>TIST</strong> nimonire ati miti yamikinduri, iria niya ki-nduire niihotaga kunyihiaruhuho migunda-ini. Thoko ino njeru ya nginduri niwega ungi wakurora riria urathuura miti ya kuhanda.Eco Fuel niigiraga nginduri riria cionganio.Kwa uhoro makiria, araniria na:Cosmas Ochieng: 0725398675.Email:Cosmas@ecofuelskenya.comwww.ecofuelskenya.com6


September 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKiswahili VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.Group photo: Some of the <strong>TIST</strong> Leaders during Leader's Seminar held last month.Ndani:Cluster ya Mitheru: Twajivunia mafanikio yetu katika <strong>TIST</strong> na twafanya kazi pamoja kufikiamengineyo. Uk.. 2Wacha Ukataji miti, Panda miti. Uk.. 2Kuilinda mito yetu- kupanda miti ya kiasili na isiyo haribifu kwa maji. Uk.. 3Cluster ya Tandare: Tunakua kinguvu kila msimu. Uk.. 4Mporoko –Cluster mpya yajiunga na <strong>TIST</strong>. Uk.. 4Sisi ni sahihi, Waaminifu, na Wawajibika kati yetu wenyewe: Vikundi vidogo hufanya jukumumuhimu katika kurekebisha data ya <strong>TIST</strong>. Uk. 5Ripoti za cluster: Gawana mafanikio yenu ili kuongeza cluster yako na <strong>TIST</strong> nguvu. Uk. 6Fursa ya kuuza mbegu za Croton. Uk. 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KISWAHILI VERSIONCluster ya Mitheru: Twajivunia mafanikio yetu katika<strong>TIST</strong> na twafanya kazi pamoja kufikia mengineyo.Umeletewa na David MawiraSisi, wanacluster ya Mitheru, tunafurahakugawana na wakulima wengine wa <strong>TIST</strong>katika dunia nzima, kuhusu tuliyofanikiwa nayotangu kuungana na <strong>TIST</strong>.Cluster yetu ilivyo sasa ina vikundi vidogoarobaini na nane. Mwezi uliopita vikundi vidogoishirini vilifikiwa na malipo ya motisha ya miti yaona vikundi vingine ishirini na moja vimefuzu kulipwa.Tulifikia haya kwa sababu vikundi hivyo vimepandazaidi ya miti mia tano na walihesabiwa miti hii kwaukamilifu.Pamoja na malipo ya miti, tumefaidika kutokanana mafunzo mengi na kutokana na kujihusisha katikakutenda kulingana na mafunz hayo. Tumefunzwakuhusu Kilimo hai, na wana<strong>TIST</strong> wengiwamejishughulisha kutumia njia hii na wamepatamavuno bora zaidi.Katika cluster yetu tumefunzwa kuhusukuanzisha na kusimamia vitalu vya miti. Vikundivimeanzisha vitalu, na vikundi vingi vimepata pesazaidi kutokana na miti inayobaki baada ya kupandakatika mashamba yao.Sisi sote tumeona madhara ya ukataji miti,kutolewa kwa mimea yenye mbao na miti.Katika <strong>TIST</strong>, sisi hufanya kazi kuachisha ukatajimiti na kugeuza mengine ya madhara yake mabayazaidi.Sababu za ukataji miti• Ukataji miti hufanyika wakati miti inakatwa ilikutumika kama kuni, kutengeneza matofali,kukausha samaki, na kujenga, ama kufunguashamba ili liweze kulimwa.• Ukataji miti mwingi hutokana na kutokuwepokwa ujuzi kuhusu thamani kamili ya miti.• Wakati mwingine, thamani ya miti yaweza kuwainajulikana lakini umaskini na kutambulika kusiosahihi kuhusu ukosefu wa lingine la kufanyahulazimisha watu kukata miti.Shida zinazojitokeza• Ukosefu wa miti ya kufunika ardhi na mizizihuacha udongo hatarini na huruhusummomonyoko wa udongo.• Ukosefu wa rasili mali ya msitu tunayohitaji:kukata miti huharibu mahali pa wanyama pa kuishi,hupunguza viumbe hai/ bioanuwai, hutoa rasilimali ya chakula na dawa na huongeza ushindaniili kupata vifaa vyz ujenzi. Watu wanahitajikakutembea mbali zaidi ili kupata kuni, na bei zabidhaa zinazotoka misituni zinapanda juu sana.Wanacluster wa Mitheru katika mkutano wao wakila mwezi mnamo Agosti kumi na tatu, 2012.Sasa tupo katika utaratibu wa kujipanga kupatameko ya <strong>TIST</strong> zaidi ya kuokoa nishati. Tunatakakuiokoa miti yetu na kupikia katika mazingira safikutokana na moshi.Twajivunia tuliyokamilisha, na tunataka kuzidikufanya kazi pamoja ili kuyafikia mengine.Wacha Ukataji miti, Panda miti.Umeletewa na Joseph Gituma• Ukosefu wa faida nyinginezo za miti zakimazingira: miti hupunguza upepo, uhifadhiunyevu, huongeza hewa safi hewani, na huongezavirutubisho udongoni. Kwa hivyo bila miti hali yaanga ya mahali hapo itakuwa kavu zaidi nakuongeza hatari ya mafuriko, mmonyoko waudongo unaosababishwa na upepo, kupunguzwakwa rutuba ya udongo na kupunguzika kwa usafiwa hewa.Suluhisho la kuzuia ukataji wa miti1. Kama wakulima wa <strong>TIST</strong> twapaswa kuwa navitalu vya miti na kukuza miti ya kupanda katikamashamba ya kila mwanakikundi na kuuza mitikwa wanajamii. Twafaa kutia moyo wenginekupanda miti pia, na kujiunga na <strong>TIST</strong>!2. Tumia meko ya <strong>TIST</strong> ya kuokoa nishati, ambayohutumia kuni na makaa chache, na tutie moyowanajamii wengine kufanya vivyo hivyo.3. Tumia nishati badala inapowezekana (kwa mfano,joto la jua, machujo ya mbao, maganda ya kahawa,nyasi, magugu, mabaki ya mimea, taka zawanyama).4. Kujihusisha na shughuli za upandaji miti za jamii,san asana katika mashule, makanisa na karibu namito. Hili kweli litaongeza matokeo ya <strong>TIST</strong>!5. Utendaji na kuhimiza kilimo mseto na matumiziya mashamba madogo ya miti.<strong>TIST</strong> –Tufanyeni dunia yetu iwe kijani kibichi!2


Vikundi vidogo vya <strong>TIST</strong> vinafuraha kwa sababuya kufanikiwa katika mpango wa kulinda mitoambao ulianzishwa na <strong>TIST</strong> kusaidia kuhifadhina kulinda mito yetu. Kuna mito ishirini na nanekatika maeneo ya <strong>TIST</strong> ambayo yamechaguliwa kuwaya kwanza katika mpango huu and ambapowana<strong>TIST</strong> wanafanya kazi kupanda miti ya kiasili,na kumaliza Mikaratusi. Wakulima wanachaguakuacha kulima karibu na mito ili kuachishammonyoko wa udongo na uchafuzi wa mto. Leo,tunafuraha kuripoti kuwa wana<strong>TIST</strong> wenginewamejiunga na kupanda miti ya kiasili katika maeneoyao yaliyo karibu na mito na wanafuatilia mienendoiliyo mizuri kabisa katika maeneo kama hayawamepewa pesa za nyongeza kwa sababu ya kazina kujitolea kwao. Tunajivunia waliyofanya natunasherehekea kazi yao ya kuhifadhi mito ambayosote tunahitaji ili kuishi. Vikundi vidogo vitano,ambavyo vilipata nyongeza ya motisha kwa sababuya kazi yao katika kuhifadhi maeneo yanayozungukamito na kuyakomboa, vipo katika cluster ya Kianjagi.Hivi ni:1) Karujani S.H.G # 2007KE10122) Kajoroge Group # 2008KE3323) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE12104) Wega # 2006KE10975) Mutindwa T # 2007KE625Tuliongea nao ili kusoma kutokana na uzoefu namfano wao.Nini faida ya miti ya kiasili katika maeneoyaliokaribu na mito(kando ya mito)?KISWAHILI VERSIONKuilinda mito yetu- kupanda miti ya kiasili na isiyoharibifu kwa maji.Umeletewa na Jeniffer KithureNi kwa nini ni muhimu kuhifadhi vizuizi vyamito?(a) Mimea na miti ktika kizuizi kando ya mitohuweka mazingira yakawa masafi na salamakwani rutuba ya udongo hubaki ilivyo mwakawote.(b) Mimea na miti kama kizuizi kando ya mitohupunguza magonjwa yanayotokana na majimachafu.(c) Kuongezeka kwa samaki katika mito kwasababu ya maji safi yasiyochafuka.Ni yapi mafanikio yenu? Ni ushauri upi mnaokwa majirani wenu walio kando ya mito?a) Tumefuzu kuwa memba wa mpango huu.b) Tumepata pesa zaidi kwa sababu ya hudumaza kimazingira (PES) kwa sababu ya kazi yetu.c) Tumemaliza Mikaratusi katika maeneo yaliyokaribu na mito.d) Tumeboresha usafi na wingi wa maji katika mitona vijito.e) Tunashauri majirani wetu kuwa wema kwawalio sehemu za chini za mto, na kulinda mtoili wengine pia wapate maji safi. Mashamba yaoya miti pia yatabaki salama kutokana nammomonyoko wa udongo watakapopanda mitina kufuatilia mienendo hii bora zaidi.3(a) Miti ya kiasili hupunguza mmomonyoko waudongo na mafuriko.(b) Miti ya kisili husaidia kusafisha maji katika mito,vijito na visima.(c) Mizizi ya miti ya kiasili hushika na kudumishaudongo(d) Miti ya kiasili husaidia kusafisha hewa.(e) Miti ya kiasili hutoa kivuli ambacho huzuiauvukizi wa maji.(f) Miti ya kiasili huwapa ndege, wanyama nawadudu makazi. Kuhifadhi hawa viumbe hai kwanjia hii kwaweza kufaidi mashamba yetu kwani,kwa mfano, wanyama wengine ni muhimukatika uchavushaji wa mimea na kudhibitiwadudu.Wanavikundi kutoka Cluster ya Kianjagiwakipewa vocha za malipo ya miti ya kiasili.


KISWAHILI VERSIONCluster ya Tandare: Tunakua kinguvu kila msimu.Umeletewa na David ThukuWakati cluster ya Tandare iliundwamwaka wa elfu mbilia na nane,wanacluster wengi hawakuelewa jinsi<strong>TIST</strong> inavyofanya kazi vizuri, na wengi hawakuwana motisha. Hata hivyo, baada ya mafunzo mengi,wanacluster wengine na wengine wakawa na shaukukatika <strong>TIST</strong>. Mafunzo kuhusu kilimo hai, meko, navitalu yalianzisha hamu na kuwachochea wakulima.Leo, katika Tandare, tuna vikundi vidogothelathini na sita. Vikundi vingi vimefuzu kuwezakulipwa.Tuna furaha kuripotu kuwa cluster ya Tandareimekuwa kwa mfululizo ikizungusha uongozi nazoezi ili linafanya kazi vizuri. Kila wakati kiongozimpya anapochaguliwa, mawazo mapya yanaletwa.Kwa mfano, viongozi wetu wa cluster kwa sasawamesaidia cluster kukua na kuanzisha kitalu chacluster na lengo la kuwa na miti laki tano ifikapodecemba mwaka wa 2013.Cluster ya Tandare ina vikundi vidogo thelathinina site, na vikundi sita vina vitalu. Wawakilishi wacluster wapya waliochaguliwa mwaka huu mweziwa tano waliingia na wazo la kukuza kitalu chacluster katika ardhi ya umma. Tulifanya kazi kufanyawazo ili halisi, na kukutana kila wiki siku na jumannekulifanyia kazi. Leo, kitalu cha cluster ya Tandarekina miti elfu arobaini. Tutafanya kazi kuwa na mitilaki tano na kuwa na miti zaidi ya laki mbiliiliyohesabiwa katika cluster yetu kabla ya Decembamwaka wa 2013.Cluster mpya inazaliwa- Cluster ya Mporokokatika mkoa wa Igembe. Wakulima wengiwamekuwa wakiuliza <strong>TIST</strong> kuenea hadimaeneo yao, na wakati wakulima wanajipanga nakuchukua hatua, <strong>TIST</strong> yaweza kuwasaidiakujiandikisha. <strong>TIST</strong> imefanya mikutano kadhaa yamafunzo katika eneo hili. Kupitia mchakato wakuomba kuingia katika <strong>TIST</strong>, wakulima wamefunzwayafuatayo:1. Taarifa ya msingi na Historia ya <strong>TIST</strong>Wanacluster ya Tandare wanahudumia kitaluchao pale karibu na bwawa la Warero mnamotarehe saba, Agosti, 2012Tunaongozwa na mawazo ya wanaclustertunaochagua kutuongoza kama viongozi wakuzunguka na tunajivunia yale ambayo tumewezakufikia kwa kufanya kazi pamoja. Ni yapi mawazomakuu kutoka cluster yako ambayo wawezakugawana nasi?Wanacluster ya Tandare walipokuwa wakianzishakitalu chao cha cluster pale bwawa la Wareromnamo Aprili, 2012Mporoko –Cluster mpya yajiunga na <strong>TIST</strong>.Umeletewa na Joseph Gituma2. Mahitaji ya kustahiki kuwa katika kikundikidogo cha <strong>TIST</strong>3. Maadili ya <strong>TIST</strong>4. Kilimo haiSisi wanacluster ya Mporoko tunahamu yakuingia katika <strong>TIST</strong>. Tuko tayari kuwa sehemu ya jamiiinayoamini ukweli, uwazi, usahihi, uwajibikaji katiyetu, utumishi, kujitolea na kuwa mfano wa kuigwa.Tuko tayari kutumia mikono na vichwa vyetu, kupatamatokeo makubwa tukitumia gharama kidogo. Na<strong>TIST</strong>, sisi tutakua!4


KISWAHILI VERSIONSisi ni sahihi, Waaminifu, na Wawajibika kati yetuwenyewe: Vikundi vidogo hufanya jukumumuhimu katika kurekebisha data ya <strong>TIST</strong>.5Kupitia kufanya kazi pamoja katika <strong>TIST</strong>,tumeyafanya mambo makubwa sana. Leo,kuna zaidi ya miti milioni sita nukta nneinayokua kwa sababu ya kazi yetu. Tumefanikiwa nakusherehekea uthibitisho na ukaguzi wa kwanzadunia mzima chini ya viwango vya Verified CarbonMarket and Climate and Community, hivyo basiwakulima wengi kufuzu kuhusika katika soko la duniala kaboni. Tunapofanya kazi pamoja na kuzingatiamaadili ya <strong>TIST</strong>, tunapata mafanikio makubwa.Hata hivyo, ukaguzi wa mwisho ili kuthibitishwaulionyesha kuwa hatujayafuata maadili haya yaliyomuhimu katika kufanikiwa kwetu inavyofaa. Tulionauhesabu wa miti usio sahihi na shida nyinginezoambazo zaweza kuumiza <strong>TIST</strong> pakubwa. Tulionakuwa vikundi vingine vimelipiwa miti ambayohawajapanda. Tunapokuwa na shida kama hiziinaumiza wakulima wa <strong>TIST</strong> kwani kama data siosahihi, hatuwezi kuhusika katika soko la kaboni.Wanunuzi wanataka kununua kutoka kwa watuwanaoamini na ambao wanajua ni waaminifu.Tulifanya semina ya viongozi wa <strong>TIST</strong>, pamojana wawakilishi kutoka cluster zote za <strong>TIST</strong>, ilikujadiliana matokeo ya ukaguzi na uthibitisho nakuamua jinsi ambavyo tunaweza kufanya kazi ilikusahihisha shida tulizopata na kusonga mbeletukiwa na nguvu. Semina hiyo ilikuwa na matokeomengi muhimu:Ilibidi tuachishe malipo ya miti haditutakapokuwa na uhakika kuwa data kutokana nauhesabu wa miti ni ya kweli na sahihi. Tunawajibikakati yetu wenyewe, na vikundi vidogo vina jukumumuhimu katika kuhakikisha kuwa data tuliyonayoni ya kweli. Cluster zilizowakiliswha katika seminazinajaribu mwenendo mpya ulio bora zaidi:wawakilishi wa cluster na vikundi vidogo wanapitiaupya miti iliyohesabiwa katika kila shamba na kutumaujumbe wa kama data ni ya kweli au yahitajikusahihishwa. Wanapanga kukamilisha kazi hii kablaya mwisho wa mwezi wa tisa. Tutakapojua matokeokutokana na cluster hizi za kwanza, tutaweza kufanyampango wa kusonga mbele, na labda tutaipanuambinu hii katika cluster zingine. Wahesabu miti wa<strong>TIST</strong> pia walichukua wajibu kwa sababu ya data hiina wanafanya kazi ili kusahihisha data ambayowanajua si ya ukweli kulingana na maadili ya <strong>TIST</strong>Wakulima wa <strong>TIST</strong> katika semina hiyo walisemakuwa walielewa zaidi ya kabla ya semina jukumu lakila mtu katika kufanikisha <strong>TIST</strong>. Walijitolea kufanyawanavyoweza kusaidia kuhakikisha kuwa matokeoni sahihi. Walijitolea kusaidia <strong>TIST</strong> kufikia matokeomakubwa ambayo kila mtu ataona ili tuwe na mitimingine ikikua, miti iliyohesabiwa sahihi, na vikundivingine vinavyofuzu kuingia katikma soko la kaboni.Wana<strong>TIST</strong> walimaliza semina wakiwa wenyemotisha mpya na kujitolea kupya katika <strong>TIST</strong>.Tunatumaini kuwa kila mwana<strong>TIST</strong> atachukuachangamoto na wajibu huu. Pamoja, twaweza kufikiamambo ya kuajabisha.Naweza kufanya nini ili kusaidia <strong>TIST</strong>kufanikiwa?- Hudhuria na ujihusishe na mikutano ya vikundividogo na cluster za <strong>TIST</strong>- Jua data katika mashamba yaliyohesabiwa mitikatika kikundi chako na ujuze viongozi wacluster yako kama hesabu ama mambomengineyo si sahihi.- Panda miti mingine, na uiache miti yako kukuana kuwa yenye afya.- Hakikisha kuwa kuna mtu kutoka kwa clusteryako anayefanya kazi na mhesabu miti wakatiwa kuhesabiwa.- Ambia majirani na marafiki wako kuhusu <strong>TIST</strong>na uwatie moyo watu wanafuatilia maadili ya<strong>TIST</strong> kujiunga na kazi yetu.- Jitolee kufuatilia maadili ya <strong>TIST</strong> wewemwenyewe katika kikundi chako na katikacluster yako.Maadili ya <strong>TIST</strong>;1. Sisi ni Waaminifu2. Sisi huwa sahihi3. Sisi ni wenye Uwazi4. Sisi ni mfano wa kuigwa5. Sisi ni watumishi kwa kila mmoja wetu6. Sisi ni wenye kujitolea7. Sisi ni wenye kuwajibika kati yetu wenyewe8. Sisi ni wa gharama nafuu, matokeo makubwa


Katika <strong>TIST</strong>, tunapata nguvu katika kuchukuahatua pamoja na kugawana mafanikio yetuna wengine katika vikundi vyetu vidogo,katika cluster zetu na kwingineko. Ripoti zamikutano ya mwezi ya cluster za matumizi ya pesaza cluster ni sehemu muhimu katika kufanikiwahuku. Kila cluster inawajibika kuwasilisha ripoti yamkutano wa cluster nay a matumizi ya pesa za clusterkila mwezi.Jinsi ya kuripoti bajeti na mikutano ya clusterkwa kutumia ujumbe mfupi wa simu<strong>TIST</strong> imekuwa ikitumia njia mpya, rahisi ya kutumiwana cluster kuripoti bajeti ya kila mwezi na kutumiarekondi za mikutano ya cluster kwa njia ya ujumbemfupi.Uwazi na uwajibikaji kati yetu ni maadili makuuya <strong>TIST</strong>. Kila cluster ya <strong>TIST</strong> inalazimika kuripotikuhusu inavyotumia bajeti ya mia tisa kupatamatokeo makubwa. Mbinu hii inaitikia mwana<strong>TIST</strong>kutuma ujumbe mfupi kutoka simu yake hadinambari ya simu kuu. Ujumbe huu unachukuliwana kuchambuliwa na viongozi wa <strong>TIST</strong>. Kama clusterina kifaa cha Palm kinachofanya kazi, yafaakutumia fomu za mikutano ya cluster na zauwajibikaji katika Palm hizo.Hata hivyo, katika njia hii mpya, kila clusterinapaswa kuripoti sahihi na kwa ukweli kila mwezi.Njia hii inarahisisha kuripoti kwa wawakilishi wacluster na inasaidia viongozi wa <strong>TIST</strong> kusaidia katikashughuli za cluster.KISWAHILI VERSIONRipoti za cluster: Gawana mafanikio yenu ilikuongeza cluster yako na <strong>TIST</strong> nguvu.Kumbusho: Ili kufanikiwa, kila mwezi cluster yakoyafaa:1) Kuhudhuria mkutano wako wa cluster nakukumbusha vikundi vingine kuhudhuria. .2) Kupitia pamoja matokeo ambayo cluster yakoimefikia: miti mipya mliyopanda, vikundivilivyohesabiwa miti, na jinsi bajeti yakoilivyotumika na cluster. Fanya jambo ili liwesehemu ya mkutano wa cluster na wa kikundikidogo!3) Tuma ripoti za mikutano na uwajibikaji wa pesaza cluster kwa kutumia Palm au ujumbe mfupi.4) Pangia uhesabu miti na wahesabu miti.Hakikisha mtu kutoka cluster yako anasaidiakatika kila uhesabu!5) Karibisha marafiki na majirani wako kujiungana <strong>TIST</strong> katika mkutano ya cluster. Gawana naogazeti ili la <strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong> na huwasaidie katikamchakato wa kuomba kujiunga na <strong>TIST</strong>6) Fikia ata matokeo makubwa zaidi! Panda miti,jenga au ununue jiko la kuokoa nishati, jaribukilimo hai.Kumbuka: cluster yenye nguvu yafaa kuwa na mitizaidi ya laki mbili iliyohesabiwa, vikundi vidogothelathini kufikia hamsini vilivyo hai na ambavyohukutana kila mwezi, viongozi wa kujitoleawaliochaguliwa na iwe inafanya na kuripoti kuhusumafunzo mazuri na uhesabu miti.Pamoja twaweza kufanya lolote!6Fursa ya kuuza mbegu za Croton.Soko jipya la Croton limejitokeza. Kampunimoja iliyo Naro Moru inanunua mbegu zaCroton ili kutengeneza diseli ya kutokana namimea ambayo yaweza kutumiwa kuendesha magarina ata mashine nyinginezo.Kampuni inayoitwa Eco Fuels Ltd inanunuambegu za croton kwa bei ya shilingi sita na sumnikila Kilo. Wakulima wanaokota mbegu hizi kutokakwa mashamba yao au misitu inayokaribia.Wakulima wengi wa <strong>TIST</strong> wanajua kuwa mtihuu wa Croton megalocarpus, Mti wa kiasili, huwanjia nzuri ya kupunguza upepo katika mashambayao. Soko ili jipya la mbegu za Croton ni faida mojaya kufikiria wakati unapochagua miti ya kukuza.Eco Fuels hupangia usafiri baada ya kuchukua mbeguhizi.Kujua mengi zaidi, pigiaCosmas Ochieng: 0725398675.Email: Cosmas@ecofuelskenya.com.www.ecofuelskenya.com


September 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKipsigis VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.Group photo: Some of the <strong>TIST</strong> Leaders during Leader's Seminar held last month.Inside:Mitheru Cluster: Kiboiboi en tuguk che kikeyai en <strong>TIST</strong> ago tageteseta kikile ge. Page 2Ongebakach tilet ‘ab ketik, ak kemin alak. Page 2Ribet ‘ab oinoshek – Minet ‘ab ketik chebo ken yak che chomtos ak bek. Page 3Tandare Cluster: kiteseta ke’kimekitu kila betut. Page 4Mporoko – Cluster ne impya ne chutu<strong>TIST</strong>. Page 4Echek ko ki’accurate, imanit, ak Mutually Accountable: Groupishek che meng’echen kotinyejukumu neo kocorrectan data chebo <strong>TIST</strong>. Page 5Reporting nebo cluster : Ong’ebchei ng’omnotet asi kotesta <strong>TIST</strong> . Page 6Boroindo nebo aldaet ‘ab Croton Nuts. Page 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KIPSIGIS VERSIONMitheru Cluster: Kiboiboi en tuguk che kikeyai en<strong>TIST</strong> ago tageteseta kikile ge.By David MawiraEchek membaek ab Mitheru Cluster, kokiboiboi kebchei ak temik alaka chebo <strong>TIST</strong>en ngweny ko mugul,agobo borotet nekikennyoru b at king’echutu <strong>TIST</strong>.Clustre nenyonet kotinye groupishek 48,che’meng’echen .En Arawet nikonyek, kokonyorgroupishek 20 ropinik chebo ketik ago tokelibonikalak 21 komolo. Kikinyoru chuton ngamun kkimingroupishek tugul ketik chesire 500 ako ketik chutugul kokikorut koechekitunKotabala libanet ‘ab ketik,kokikinetke chechang’ en trainings che kikotesta, ak kora keboren konetutichoton. Kikinetech akoboConservation Farming/ Kilimo hai, kit nekikoyaitemik chechang’ ago nyor rurutik chechang’.En cluster nenyonet kokikinetishe akobotree nursery ak ribet ‘ab ketik che meng’echen.Kokonaam kochop betishek groupishek , nitonkotese rob inik che siche groupishek yon kaaldaKikere tugul , tilet ‘ab ketik ne tese ta enemet. En <strong>TIST</strong>, Keyome kitonosi tilet ‘abketik ak keker kele kakimin alak.Ne neibu tilet ‘ab ketik:• Tile bik ketik asi koboishen koik kwenik,asikeminsen imbaret, en tekset anan okot yoniyomsie inchirenik.• Bik chechang’ kotile ketik ko moingen maananenywan.• En komoswek alak komuch kotil bik ketikangamun motinye komosto age ne imuchkolobotchi.Shidaishek che kikenyoru:• Ibet ‘ab ng’ung’unyek yon kobit robta.• Yon momiten osnoshek kobetos , kerichek,ole menye tyong’ik , omitwokik ak en letkotesak beit ‘ab tuguk ‘ab ketik.• Ketik koune koristo , kotese mbolea chemiMembaek ‘ab Mitheru Cluster en toyoshek‘ab arawet torikit 13 th August, 2012.keswek chon’kachanga en imbar.Inguni kebong’oni ke kotake’all <strong>TIST</strong> energysaving jikos . Kimokchinike tugul hewa ne kararanak en let kerib kora ketikchok.Kiboiboi en borotenyon ak kotakeyoe kasiten kibageng’e asi kenyorun borotet saidi.Ongebakach tilet ‘ab ketik, ak kemin alak.By Joseph Gitumang’weny ak kora kotere koriswek che imuchkoib rurutik.Ole kimuche keterten tilet ‘ab ketik.1. Echek ko ki temik ‘ab <strong>TIST</strong> kimuche kechopbetishek ‘ab ketik chekimine en imbarenik‘ab membaek akealde seedlings ichuton enkokwet. Yoche kemwoitechin choronokchokkochut <strong>TIST</strong>!2. Keboishen <strong>TIST</strong> energy saving stovescheboishen kwenik che tuten ak korib makaa3. Keboishen ortinwek alak neko ta kwenik(e.g.kou asista, sawdust, coffee husks,suswek,chemasai, waste chebo minutik, tukuk ‘abtuga).4. Ketes minet ‘ab ketik en kokwet kou enkanisoshek , sukulishek ak en tobonwokik ‘aboinoshek.5. Kinet bik akobo agro forestry, ak ketesboishet ab wood lots.<strong>TIST</strong> – Ongeyai emet konyalilit!2


Boiboi groupishek chemeng’echen chebo<strong>TIST</strong> en program nebo riparian pilotnekiinome <strong>TIST</strong> kotoret en ribet ‘ab bekchemi oinoshek. Kitinye oinoshek 28, chemitenen area nebo <strong>TIST</strong> chekokechaguan en pilotprogram initiative ak en oleminsen membaekchebo <strong>TIST</strong>, komine ketik chebo keny ak koistoketik cheu eucalyptus . Kokoamuan temikkobakakta minset en olerubeke ak oinet asi koterlaaet ‘ab ng’ung’unyek en robwek. Raini , kokiboiboikereporten temik chekoyoe kasit nitonen riparianareas ak en kosibet ‘ab konetutik chebo ripariankokiketeshi icheket robinik . Kiboiboi tugul enkasinywai ak kiloseke en ribet ab oinoshekchekimogchinike tugul. Mut en groupishek chepo<strong>TIST</strong> che kinyor incentives chebo Riparian Bufferconservation ak restoration komiten en clusternebo Kianjagi. Choton ko:1) Karujani S.H.G # 2007KE10122) Kajoroge Group # 2008KE3323) Gakeu T.P S.H.G # 2008KE12104) Wega # 2006KE10975) Mutindwa T # 2007KE625Kikiteben icheket akobo practice initon niboriparian.Ne maana nebo ketik chebo keny enriaparian areas(ole rube kea k oinoshek)?KIPSIGIS VERSIONRibet ‘ab oinoshek – Minet ‘ab ketik chebo kenyak che chomtos ak bek.By Jeniffer KithureEne asi kobo maana kerib buffers enoinoshek?(a) minutik ak ketik chemi buffer en oinoshekkoribe emet asi kotililit ak koribok ngamunfertility nebo ng’ung’unyat kong’etu enkenyit tugul.(b) minutik ak ketik chemi buffer en oinoshekkobose mionwokik chebo bek.(c) tese kora inchirenik en oinoshek.Ne borate ne kirinyoru? Ne ng’olyot netinye ne imwochini bik ab kokwet ngung’?a) Kikequalifyen keikun membaek ‘ab riperian.b) Kikenyoru rabinik cheter en Payment forEnvironmental Services (PES) en kasit ninyon.c) Kikeiste eucalyptus en riparian areas.d) Kiketes tililindap ak chong’indap bek enoinoshek chemi riparian areas.e) Kisome bik ‘ab kokwet koik komyakekitunen bik chemenye tobonwokik ‘ab oinoshekak korib oinoshek.Riboksek kora grooves chechwaget yon kaminketik ak kosib konetutishoshek ab Riperiankomye.3(a) Ketik ‘ab timin(keny) kotere ng’ung’unyatkomoib robta.(b) Ketik ‘ab timin(keny) kotilile bek chemitenoinoshek.(c) tikitik chebo Ketik ‘ab timin(keny)konomeng’ung’unyat.(d) Ketik ‘ab timin(keny) koune koristo .(e) Ketik ‘ab timin(keny) kokonu urwet .(f) Ketik ‘ab timin(keny) kokonu omitwokikchebo tyong’ik mbalimbali . ribet ‘ab oinoshekkobo maanan ngamun ribe tyong’ik cheimuch kotoreti minutikchok.Membaek chebo groupit ne mingin enkianjagi kikochin robinik ‘ab chebo timin


KIPSIGIS VERSIONTandare Cluster: Kiteseta ke’kimekitu kila betut.By David ThukuKing’echob cluster nebo Tandare en kenyit‘ab 2008, kokimokokutos membaek chechang’ oleboishoitoi <strong>TIST</strong> komye., ak enyoto komochut membaek chechang’. Lakini kinkokakinet akobo <strong>TIST</strong> komach konai saidi. Trainingchebo Conservation Farming, stoves, ak nurserykokimotivaten temik kochut <strong>TIST</strong>.Raini,en Tandare, ketinye groupishek 36che’meng’echen. Groupishek chechang’ koitchinkelibanet.Kiboiboi kemwa kele Tandare cluster koteseta ak rotational leadership ako practice initonkokotoretech mising’. Kila yon kakelewenkondoindet ne mpya konyone ak ideas cheter.Kou en ing’uni kondoindet nemiten kokotoretCluster kotech cluster nursery ne imuch koib500,000 seedlings kotomo koit December 2013.Tandare cluster kotinye groupishek 36 cheikileke, ako 6 en groupishechuton kotinyenurseries.Representatives che kokileweni enarawet ‘ab mut kokobwa ak ideanebo ketech betit‘ab ketik en imbaret ‘ab kokwet. Kikileke kitimisanidea initon . Tuyoshek chok keyoe kila kasi ‘aboeng. Raini kotinye Tandare cluster 40,000seedlings. Takeyoe kasit en kokilet ‘ab ke kekerkele kait 500,000 seedlings ak kenyoru ketik200,000 che qualifyeni en cluster en 2013.Kokisich cluster ag’e – Mporoko Cluster enIgembe district. Temik che chang’kokosome <strong>TIST</strong> koendelea en areaschechwaget, ak kongotuyo temik ak kobangan ge,<strong>TIST</strong> kotoreti <strong>TIST</strong> icheket, konyor membershipen cluster. <strong>TIST</strong> kotiye training meetings chechang’ en komosoton. Kosub oret ‘ab application ,kokokinet temik agobo:1. <strong>TIST</strong> Basic information ak history.2. Eligibility Requirements nebo groupschemeng’echen en <strong>TIST</strong>.Members chebo Tandare Cluster kochobeCluster nursery en Warero dam sitetorikit 7 August ,2012Kiboiboi en membaek che kokorepresentenechen rotational leaders ako kiboiboi kora en borotetne kitese ta kenyoru. Ne ngololutik chei tinyeakopo tuguk che kirinyore en cluster?Members chepo Tandare Cluster kin kechobeCluster nursery en Warero dam site arawet‘ab April ,2012Mporoko – Cluster ne impya ne chutu<strong>TIST</strong>.By Joseph Gituma3. Values cchebo <strong>TIST</strong>.4. Conservation FarmingEchek membaek ‘ab Mporoko Clusterkokiboiboi kechutun <strong>TIST</strong>. Kichobotin keikun aengeen bik che iyon akobo imanit, tokunet, Accuracy,Mutual Accountability, Servant hood, Volunteerismak keiku role models. Kichopotin keboishen eunekchok ak metoek chok, kenyorun matokeo chekororon kokakiboishen tugun che tuten. En <strong>TIST</strong>,ke-echekitu!4


Keboishei tugul en <strong>TIST</strong>, kokikeyai tugukchechang’ . Raini, Komiten ketik chesire6.4 million ng’amun en <strong>TIST</strong>. Kikenyoru akkeboiboiyenchini World’s First Validation akVerification under the Verified Carbon Market andClimate and Community Standards, kokoqualifyentemik chechang’ kotesta en global carbon market.Ong’eyai kasit tugul kibageng’e.Alakini en Validation and Verification audit chekoletu kokoibor kole komatakisubi values chebo<strong>TIST</strong>. Kokiker koitet ‘ab ketik nimobo man akoimuch kobar niton <strong>TIST</strong>. Kokiker kele kokilibankroupishek che meng’echen robinik ‘ab ketyikche tomo komin.Inoniton koumisoni temik tuglchemiten <strong>TIST</strong> angamun terech komakitestech encarbon market. Olik komoche koal en bik cheimongu ak koyoni.Kokitinye seminar nebo kondoik ab <strong>TIST</strong>, akrepresentatives koyop olda tugul keng’alalen agoboValidation and Verification ak keyai uamuzi akoboshidaishek ch kikinyor ak ole kitestoinguvushekchok.Kiyach keisten libanet ‘ab ketik ogoi yonkakeverifyen kele Quantifications ko iman . We aremutually accountable, ako groupishek chemeng’echen koyoe neo koker kole bo iman ng’alekche kakisir en <strong>TIST</strong>. Representatives chebogroupishek chemengechen kotoreti kenai angotko iman koitet ‘ab ketik. Bong’oni ichek koker kolekatar kasit niton komit september. <strong>TIST</strong>Quantifiers kokoib nafasi koker kole kilinisanmakosaishek che kimi en <strong>TIST</strong> dat che ingen kolemonomege ak <strong>TIST</strong> Values.Temik che kimiten en tuyet kokimwa koleking’en maana netinye chi age tugul en <strong>TIST</strong>.Kiiyan kokon ke koyai ne imuche kotoret <strong>TIST</strong>.Kikon ke kotoret <strong>TIST</strong> konyor borotet newon neimuch koker chi age tugul ako boiboiyenchi akkotesak ketik che kemine, kequantifyen komye, akKIPSIGIS VERSIONEchek ko ki’accurate, imanit, ak MutuallyAccountable: Groupishek che meng’echen kotinyejukumu neo kocorrectan data chebo <strong>TIST</strong>.koqualifyen groupishek chechang’ en carbonmarket.Membaek ‘ab <strong>TIST</strong> kokiba en seminar inotonkokakonetke chechang’ . Kimongu kele membayatage tugul <strong>TIST</strong> koyoni shida ichu, ak koyomkotoret en ole imukto. Kipendi ole lo en kibgeng’e.Ne ne’omuche ayai asi otoret <strong>TIST</strong> kobor?- Itchin tuyoshek chebo cluster ak groupishek.- Nai agobo data chebo groves Quantified engroupit neng’ung’et ak in-konai kondoikchebo cluster ango ko iman informationchebo koitet ‘ab ketik.- Min ketik , ak irib ketik choton korut komye.- Ker ile yoe kasit chi ageng’e nebo clusteren Quantifier during Quantifications.- Mwochin choronok akobo <strong>TIST</strong> ak bik ‘abkokwet, kochut <strong>TIST</strong> .- Isub <strong>TIST</strong> values en groupishek ak en clusterkou ye isubu:.<strong>TIST</strong> Values;1. Ki bo iman2. Ki Accurate3. Mo kibo ungat4. Echek ko ki Role Models5. Ki kiboitinik ab echek tugul.6. Echek kekonuke7. Echek ko ki Mutually Accountable agobo echektugul.8. Kiyoe kasit newon , keboishen tukuk che tuten5


En <strong>TIST</strong>, Kenyoru nguvushek yon kokibcheing’omnotet ak groupishek alak chemeng’echen , en clusters nenyonet , ak alak.Reports chebo kila arawet chebo tuyoshek kobamaana en yetunet ‘ab <strong>TIST</strong> . Cluster age tugulkotinye jukumu koker kole reports chebo kilaarawet kokokikoito konam accounting reportkora.KIPSIGIS VERSIONReporting nebo cluster : Ong’ebchei ng’omnotetasi kotesta <strong>TIST</strong> .Ibwat ile: asi ibor ak kobor groupit, koyoche enkila arawet :1) Itchin iwe tuyet age tugul nebo cluster akibwotchi membaek alak.2) Oker membaek tugul tuguk che kironyoruko groupit : Ketik che kikemin, groupishek chekikequantifyen, ak ole kikiboishoito rabinik‘ab cluster.6Ole kimugto kereporten tuyoshek en smsTransparency ak mutual accountability ko tugukchebo maana en <strong>TIST</strong>. Kila cluster en <strong>TIST</strong> koyochekoreporten ole kokiboishoito 900/= ,koborengroupit saidi.Kokoman <strong>TIST</strong> koboishen mtindo ne rahisineimuche koreporten membaek cluster meetingsak budget chebo arawet koboishen sms. Oranitonkomugchin membaek koyokto sms kobunsimoishek kwai agoi simoit nemi main office. SMSichu kiyumi akityo keanalyzen . Angot koitchingroupit working palms, komuche koboishen palmsen cluster meetings ak accountability.Alakini en mtindo initon koyomekekoreporten groupit agetugul en oret ne nyolunotak en imanda. Oraniton konyumnyumchin kasitCluster Representatives ak kotoret staff chebo<strong>TIST</strong> kotoret kasishek ‘ab cluster.3) Iyokten report iboishen Palm anan ko SMSchebo Cluster Meeting ak Cluster Accounting.4) Pangan quantification cheyoe Quantifiers. Ibwatkoyai chito ageng’e nebo cluster enquantification agetugul!5) Tach choronok ak bik ‘ab kokwet kobwatuyoshek.Obchei mazing’ira bora akityoitoret ichek en application.6) Tes borate min ketik , anan I al energysaving stoves inetke iboishen CF.Ibwat ile: cluster ne kim koyomege kotinye200,000 ketik che Quantified, 30-50 groups chemeng’ech che tuitos kila arawet , kondik chekokilewen, ak koyoe reporting ak training.En kibageng’e kimuche keyai ki age tugul!Boroindo nebo aldaet ‘ab Croton Nuts.Kokobit market ne impya chebo crotonNuts. Kampunit nemiten en Naro Moruko’konam koal cotton nuts asi kochobenbiodiesel che kimuche keboishen en karishek aktuguk alak chebo machinishek.Eco Fuels Kenya, Ltd ko ole croton nuts enolyet ‘ab Ksh 6.50 per Kg. Temik koyumi nutsichuton en imbarenik kwai anan ko en osnoshek.Temik che chang’ en <strong>TIST</strong> ko’kokoker kole Crotonmegalocarpus, ketit nebo keny, koterekoristo(chebibiyet) neya en imbarenikkwai.Market initon impya nebo Croton seeds ko agengeen manufaa che ikere yon imine ketik..Eco Fuels kochobchinke transport yonkakiyum nuts.Imuche ibirchi simoit , contactCosmas Ochieng: 0725398675.Email: Cosmas@ecofuelskenya.com.www.ecofuelskenya.com


September 2012 NewsletterNot for sale<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>w w w . t i s t . o r gKikamba VersionAn Environmental, SustainableDevelopment and Community ForestryProgram.Group photo: Some of the <strong>TIST</strong> Leaders during Leader's Seminar held last month.Thiini:Ngwatanio ya mitheru cluster: Kusasuka nundu wa maundu ala tuvikiite nthini wa <strong>TIST</strong>vamwe na kuthukuma vamwe kuvikia maingi. Page 2Eka kwenga (kutema miti), vanda miti. Page 2Kusuvia mbusi situ na kuvanda miti ya kiene na miti ila itayusaa kiw’u kingi. Page 3Ngwatanio ya tandare cluster: Nitwianite na kukwata vinya mbua kuthi ila ingi. Page 4Ngwatanio nzau ya mporoko kulika nthini wa <strong>TIST</strong>. Page 4Vuso ya kuta mbaiki. Page 5Kutunga livoti: itikila kuaia ala angi kila muvikiiite nthini wa ngwatanio yenyu nikanatwikie tist vinya. Page 6Published by <strong>TIST</strong>-Kenya. Web: www.tist.org Email: martinweru@tist.org Tel: 0722 - 846 501


KIKAMBA VERSIONNgwatanio ya mitheru cluster: Kusasuka nunduwa maundu ala tuvikiite nthini wa <strong>TIST</strong> vamwe nakuthukuma vamwe kuvikia maingi.na David MawiraIthyi, ene ma Mitheru Cluster twina utanu munokitavya aimi ala angi ma <strong>TIST</strong> nthi yothe kanamatambya alatuvikiiite kuma twakwatana na <strong>TIST</strong>.Ngwatanio yitu omituki ninavikisye tukundi 48.Mwai muvituku tukundi 20 nitunakwatie ndivi yauthuthio na tukundi tungi 21 nitweteelete ndivi yoo.Nituvikiiite itambya yii nundu tukundi twinginituvandite ii nyiva miti mbee wa 500 na miti inoniyathianiwe na yavitukithw’a.Na ti ndivi ya miti yoka indi nitukwatite vaita wakumanyiw’a natukamanya matambya ma kwosa nakuvundiany’a ithyi. Nitwamayiiw’e iulu wa uimi wakusuvia (CF) (Kilimo hai), na aimi aingi nimethiitwemaitumia nzia ino na kukwata ngetha nene.Nthini wa ngwatanio yitu nitwimanyiitye iulu waivuio na undu wakuiungamia na kusuvia. Ikundinisyambiie ivuio na ikundi mbingi niendee na ukethakana ukwata ukwati kuma kuta kwa mbeu (miti yauvanda) ila yatiala mamina kuvanda miundani kwoo.Yu tuendee na kwiyumbany’a tukwate maiko angiEne ma Mitheru Cluster umbanoni umwe wa kilamwai 13/8/2012ma kusuvia mwaki, Nundu nitukwenda usuvia mitiyitu na kuua liu mutheu mawithyululukoni matenasyuki.Nitukwiyonea/kusasuka nundu wa vala tuvikiiena nitukuendeea uthukuma vamwe tuvikiie maundumaingi.Eka kwenga (kutema miti), vanda miti.na Joseph GitumaIthyoonthe nitukwona uvinduku ula uetetwe nikwengwa na kutemwa kwa miti. Nthini wa Tisttwithukuma kuungamya utemi na kwengwa kwamiti vamwe na kuvanda ingi nikana tuolemauvinduku ma nzeve ala mathuku maetetwe niutemi uu wa miti.Itumi sya miti kutemwa na itheka kwengwa• Utumiku wa ngu thini wa kuvivya ndumbia syamavali/matuvali na kunyasya makuyu, myako nakwenga nundu wa kuima.• Kingi kitumaa miti itemwa ni andu kuleakuelewa vaita ila ietawe ni miti.• Kundu kumwe vaita wa miti nowithiwe wisikieindi nundu wa ukya na nthina na kwaiwa niundu ungi wakwitethya andu maikita kwengana kutema miti metethye kwa kuseuvya maakaaala matesaa na kukwata mbesa.Mathina ala maetawe ni kutemwa kwa miti• Kwithiwa muthanga utemuvwike nikutumaamiti ila yivo mii yayo ithambalala nundu wakukuwa kwa muthanga• Kwithiwa tutena mothwii ala makwatikanaamitituni ta, mawikalo, liu, ndawa, na syindu syamwako ta miti na iituma thoowa wasyowambata.• Moseo ala methiawa mawithyululukonimaetetwe ni miti ta kusiia kinzeve, kutunengenzeve ya uveva (nzeve ila ivisaa), kusisiia kwaakwa kimeu, na unou wa muthanga. Nundu vatemiti uvyuvu na muutia wanthi nikeukaakukethiwa na mauvinduku ma nzeve nakuyithiwa na yua, isio ingi ikatwika mang’alata/maweu, kukuwa kwa muthanga na muthangakumosa na nzeve kwithiwa itenzeo.Usungio wa kusiia kutemwa/kwanangwa kwamiti1. Ta twi aimi ma <strong>TIST</strong> nitwithiawa na ivuio syamiti na nitutesaa ila yatiala atui natuimathuthyakutumia nzia nzeo sya tist kumivanda kanamalike nthini wa <strong>TIST</strong>.2. Kutumia maiko ma kusuvia mwaki ta ala ma<strong>TIST</strong> na kuthuthya atui na kumony’a vata wakutumia maiko aya.3. Kutumia nzia ingi sya kukwata mwaki (takutumia sua, yiia, nyeki, matialyo ma kaawa, namututu wa musumeno na kyaa kya indo).4. Kwosa itambya ya kuvanda miti isioni sya anduonthe ta masukulu, makanisa, vakuvi na mbusi.Nzia ino niyonanasya kaingi mawiko ma <strong>TIST</strong>.5. Kuthuthany’a iulu wa kuvanda miti na liuvamwe.Nthini wa <strong>TIST</strong> twiasya tutwikithye nthi yitu ngilini!2


KIKAMBA VERSIONKusuvia mbusi situ na kuvanda miti ya kiene namiti ila itayusaa kiw’u kingi.na Jenniffer KithureTukundi tunini twa <strong>TIST</strong> twina utanu nunduwa kwaila kwa walany’o wa kuvanda miti taikuthu nguumoni sya mbusi (Riparian pilotprogram) kutetheesya kusuvia kiw’u na nzia syakiw’u. kwina mbusi 28 isioni sya <strong>TIST</strong> na ilasyanyuvikie kwambiia walany’o uyu vala aimi ma<strong>TIST</strong> nimaendee na uthukuma vamwe kuvanda mitiya kiene na kuola misanduku. Aimi nimasakuitekueka kuima utee wa mbusi na kuithokoania. Umuthitwina utanu kutangaasa kana amemba amwe alamethiitwe maivanda miti ya kiene nguumoni syambusi na nimakwatite mbesa sya uthuthio nunduwa withito kyoo wiani uyu. Twina muyo nanitukwiyonea kila mavikiiite kusuvia mbusi nakwosawia uu wa kusuvia mbusi na uito na kwiyumya.Tukundi tutano nitukwatite ndivi ya uthuthyo nunduwa kwiyumya kwoo na methini wa ngwatanio yaKianjagi cluster. Tukundi tuu ni:-1. Karujani S.H.G #2007KE10122. Kajoroge Group #2008KE3323. Gakeu #T.P S.H.G #2008KE12104. Wega # 2006KE10975. Mutindwa T #2007KE625Nitwaneenie namo tumanye na kusoma kuma kwoona ngelekany’oNivaita mwau tukwataa miti ya Kieneyavandwa nguumoni sya mbusi?a) Miti ya kiene niiolaa kukuwa kwa muthanga nakiw’u kutula na kuvwika kula kutaileb) Miti ya kiene nitheasya kiw’u mbusini, mikaoni,silanga na ndovoini.c) Mii ya miti ya kiene nikwataa muthanga nakuusiia kiw’u kuthokonw’a ni muthangad) Miti ya kiene nitheasya nzevee) Miti ya kiene niyikiaa muunyi na kusiia kimeukunyuwa ni suaf) Miti ya kiene ninenganae mawikalo na liu kwanyunyi, nyamu na tusamu na kwa nzia ino uyithiamawithyululuko nimaaila nundu syindu syothesyivata kwa kuete useo kwa ngelekany’o nyunyinousiia iinyu kwananga na ve tusamu tulatwikalaa muthangani ta maumbi na nitunengaemuthanga mwanya wa nzeve kulika.Ve vaita mwau wa kusiia nguta sya mbusi?a) Miti ila ivanditwe ngukani sya mbusi nisiiaamuthanga kutuuka na kwikalya unou wamuthanga usu kila ivinda.b) Miti yingukani na nguumoni sya mbusi niiolaamowau ala methiawa kiw’uni.c) Kwa mbusi ila syi makuyu, makuyunimongelekaa na kumatea kukongeleka nundukiw’u kithiawa kikitheu.Ni ngolu syiva muvikiite? Na niutao mwaumwinaw’o kwa atui menyu ala mevakuvi nambusi?a) Nituvitukithitw’e kwithiwa ene ma asuvii manguumo (riparian)b) Nitukwatite ndivi ya uthuthyo (Payment ofEnvironment Services(PES)) nundu wa wia wituc) Nituvetete misanduku na minyoonyoonguumoni sya mbusi.d) Nitwongelete utheu na wingi wa kiw’u thiniwa mbusi na mikao.e) Nituu thuthya atui maitu methiwe mena teikwa ala meutumia kiw’u kya mbusi isu nakuitheo na maisuvia mbusi ithi vamwe nakuikiithya utheu wasyo na kiw’u kyasyo. Withieala angi mekutumia ki’wu kyasyo maina nthinana nimakwata kiw’u kitheu.Kingi miti yoo nikwikala yinamuuo na vate muthangakukuwa matumia nzia nzeo sya kuvanda mitinguumoni sya mbusi naila imanyiaw’a nthini wa <strong>TIST</strong>.Ene ma Kakundi kanini kuma ngatanioni yaKianjagi kainengwa ndivi yoo nundu wa uvandamiti ya kiene3


Yila ngwatanio ya Tandare yaseuviw’emwakani wa 2008 ene angi mayaaelewaundu <strong>TIST</strong> ithukumaa nesa nakwoou aingiweethia nionzu na maina uthangaau. Onakau itinawa kumanyiw’a kiatianisyo ene aingi nimeethiiwena wendi thini wa <strong>TIST</strong>. kumanyiw’a iulu wa nima yakusuvia (CF), maiko ala matumiaa mwaki munini nakuseuvya ivuio nikwamathuthisye nakwamekiavinya aimi.KIKAMBA VERSIONNgwatanio ya tandare cluster: Nitwianite nakukwata vinya mbua kuthi ila ingi.na David ThukuUmuthi Tandare yina tukundi tunini 36 na aingimoo niavitukithye kwosa ndivi.Twina utanu kutunga livoti ya ngwatanio yaTandare tuyasya kana niyithiitwe iyiatianisya na iyikautongoi wa kithyululu na uu niw’o wavata nauthukumi museo. Kila ivinda mutongoi wanyuvwamawoni meu nimaumilaa na ino ni imwe kati wanzia ila itumite ngwatanio ino yiana nokethia yinavinya ona wa kuvuia miti nakwithiwa na minguthimbee wa 500,000 na twina miti mbee wa 200,000ila ivitukithitw’e kuivwa tuivika mwai wasikukumwakani wa 2013.Ene ma ngwatanio ya Tandare maisuvia kivuio kyookila ki silangani wa Warero matuku 7/8/2012Nitwikiitwe vinya ni mawoni ma ene ala moseteitambya ya kutwony’a utuika yila mundu wanengwautongoi nthini wa utongoi wa kithyululu nakuthukuma vamwe. Ni mawoni meva ala methiniwa ngwatanio yenyu mutonya utunenga onaitu?Ene ma ngwatanio ya Tandare Cluster mayambiiakivuio kya silanga wa Warero mwai wakana 20124Ngwatanio nzau ya mporoko kulika nthini wa <strong>TIST</strong>.na Joseph GitumaNgwatanio nzau ni syae ya Mporoko nthiniwa Igembe District. Aimi aingi nimethiitwemaikulya <strong>TIST</strong> I thanthaw’e nthini wa siosyoo na yila aimi makwata nambaiia kwosa itambya<strong>TIST</strong> nithukumanaa namo na kumatetheesya kuvikiakutwika amemba. Tist niyithiitwe na mbumbano syamomanyisyo na ene ma ngwatanio ino nakumavundisya maundu aya:-1. Ngewa/sitoli na uvoo iulu wa <strong>TIST</strong>2. Nikyau kyendekaa ni <strong>TIST</strong> nikana mutwikithyeamemba3. Mawalany’o, mwolooto na Vaita wa <strong>TIST</strong>4. Uimi wa kusuviaIthyi ene ma ngwatanio ya Mporoko twinautanu nundu wa kulika thini wa <strong>TIST</strong>. Nitwiyumityekwithiwa twi amwe ma andu maitu ala menauikiikiku, masavu matheu, kwika maundu kyenini nauthukumi wa mundu kwa ula ungi, kwiyumya nakwithiwa ngelekany’o. Nitukwenda kutumia mokomaitu na mitwe kuete mauvinduku manene kwautumiku munini wa mbesa. TWINA <strong>TIST</strong>NITUKWIANA!


KIKAMBA VERSIONVuso ya kuta mbaiki (Groton Nuts).Ndunyu nzau ya kuta mbaiki niyumilite. Vekambuni yi Naro Moru ikuua mbaiki na iyiitumia kuseuvya mauta ma tonya utumiwani ngali na masini sya ukuna kiw’u ta tutuma.Kambuni ino ikwitwa Eco Fuels Kenya Ltd ni ikuuangii sya mbaiki kwa Ksh6.50 kwa kilo. Aiminimeukolanya ngii/mbindi ithi kuma miundani yookana mitituni ila yivakuvi namo.Aimi aingi nimesi kana mbaiki (Crotonmegalocarpus) ula nimuti wa kiene niwithiawawimuseo kwa kusiia kiseve miundani. mbaikinisietete useo mbee nundu yu muimi niwe ukunyuvamuti ula ukwenda kuvanda.Eco Fuels nimatae ngali syakukua mundu aminakumbanya.kwa uvoo mbeange neena na:Cosmas Ochieng: 0725398675Email: Cosmas@ecofuelskenya.comwww.ecofuelskenya.comTwithiawa na wia ute makosa, twi aikiikiku,nitwithiawa na w’o na masavu maitu nimatheu: Tukundi tunini nitwavata kukolany’auvoo wa <strong>TIST</strong>.Kuthukuma vamwe nthini wa <strong>TIST</strong> nituvikiiitemaundu maingi na mwolooto wi mbee. Umunthitwina miti mbee wa millioni 6.4 ila iendee kwiananundu wa wia witu. Nitunavikiie kutaniakuvitukithuthw’a kwa mbee (World’s First Validationand Verification) nthini wa soko ya kuta nzeveitavisaa na (Climate and Community Standards).Aimi aingi ma <strong>TIST</strong> ni mathukumie unduni uu wanzeve itavisaa wa Nthi yothe. (global CarbonMarket). Yila twathukuma vamwe na twaatiiamawalany’o ma <strong>TIST</strong> nituvikiia matunda maingimaseo.Onavala, kuvitukithw’a na kukunikilani kwoonikwoonanisye kana tuyithiitwe na usyaiisya mwailuna tuyiatiie mawalany’o ala twaile kwoondu wakuvitukithwa na wia witu kwithiwa wi mailu nawaw’o. Ni twoonie maundu maingi ala matonyakuumisya na kuete uthuku thini wa <strong>TIST</strong>. Ta undunitwoonie ikundi imwe livoti ila itungite itesyaw’omunamuno kutalwani kwa miti vala ikundi imweiivitwe kwa miti ila itavandite. Na maundu aa niamwekati wa ala matonya kuumisya na kuete wasyo kwa<strong>TIST</strong>, yila twina mathina ta aya ma livoti ite syaw’okaingi aimi ma <strong>TIST</strong> nimo mekuumiaa nundunimeutuma tuta ta nzeve itavisaa sokoni ula wayo.Athooi nimekwenda kuua kuma kwa andumamaikiie na mena uw’o.Nitweethiiwe na semina ya atongoi alamatongoesye ngwatanio syoothe sya <strong>TIST</strong> natwaneenanisya matokeo ma kuthianwa nakukunikilwa kuu kwekiwe ni aui maitu na twaamuakutungiia kula makosa/mavityo mai na tuiendeea nambee na vinya. Itina wa semina nitweethiiwe nawumo museo.Nitwambie kuungamya ndivi ya miti kwa ivindanginya livoti sya kuvitukithw’a na kuthianwasyonekane nisyaw’o. Nitwailwe ithiwa tutonyakumya utalo na kila kakundi kanini nikethiawakekavata kwa kunengane uvoo wa w’o na kuikiithyalivoti ila twakwata niyaw’o. Aungamii ma ingwatanioala twai namo seminani nimaendee na kuelesya nakwony’a tukundi tuu vata wa livoti yaw’onanimaendee na kutungiliila livoti ila manenganiemone kana syai syaw’o nikana itungiiwe valavatonyeka. Wia uu nukwithiwa wi muthelu tuivikamwa wa keenda (September). Yila twimanya livotiithi sya ngwatanio sya mwambiio niw’o tuumanyatwiosa nzia/mwelekelo mwau. Na tuyona kanamwolooto uyu nutuutumie kwa ngwatanio ila ingi.Avitukithya/Anthiani (Quantifiers) nimoosie uito walivoti ithi ite sya kwendeesya nundu nimomanenganae lingilia kana livoti ila syaetwe ni syaw’ona nimesi livoti ite ya w’o yiumisya oonthe ma <strong>TIST</strong>.Aimi ma <strong>TIST</strong> ala mai nthini wa semina nimaisyekana yu nimaeleetwe nesa kana kila umwe ena kiliokya kuthukuma na kwailya <strong>TIST</strong>. Nimeeyumisye kilaumwe kwika undu utonya kunengane wumi museona waw’o. Nimeeyumisye kuikiithya kana <strong>TIST</strong>niyeana na kila umwe niwavanda miti mingi na ivindaya kuvitukithw’a kila kyaile nikyo kyeekwa nikanaikundi mbingi ivikiie kuvitukithwa kuta nzeve itavisaasokoni wayo.Aimi ma tist nimaumie Seminani mena vinyamweu na meyumitye mbeange. Twina wikwatyo kanakila umwe wa <strong>TIST</strong> nukwitikila itatwa yii. Kwavamwe nutuvikiie maundu maingi ma usengyo.Nata ndonya kwika kwona <strong>TIST</strong> ni yaendeea?- Vika mbumbanini sya kila mwa sya <strong>TIST</strong>- Manya livoti ila yanenganwe iulu wa kikundikyenyu ya kuvitukithwa, na utalo wa miti kananiwaw’o na miti isu yivo.- Vanda miti mingi na yina vinya uitumia nzia nzeosya Tist5


- Ikiithya mundu umwe kuma ngwatanioni yenyuniwathukuma vamwe na athiani (Quantifier)ivindani ya kuvitukithw’a- Tavya atui maku iulu wa <strong>TIST</strong> na uimathuthyakulikana na <strong>TIST</strong> methiwe matonya kuatiiamawalany’o maseo ma <strong>TIST</strong>.- Amua kuatiia mawalany’o maseo ma <strong>TIST</strong>nthini wa kikundi kyaku na ngwatanio.KIKAMBA VERSIONMawalany’o ma <strong>TIST</strong>1. Twi aikiikiku2. Tithiawa na w’o3. Twikaa maundu maitu kyenini4. Twi ngelekany’o5. Twi athukumi umwe kwa ula ungi6. Nitwiyumasya vate ndivi7. Nitwithiawa tukusiia mwikalo wa umwe kwa ungi8. Twendaa kutumia mbesa nini kukwata lisoti syiiyiulu.Kutunga livoti: itikila kuaia ala angi kila muvikiiitenthini wa ngwatanio yenyu nikana twikie tist vinya.Nthini wa <strong>TIST</strong>, nitukwataa vinya nthini wakuthukuma vamwe na kuaana kulatwakwata na ala angi ta tukundi tunininthini wa ngwatanio situ na mbee. Livotini sya kilamwai na ivinda ya masavu ni ivuso iseo kwitukueleany’a iulu wa kila tuvikiiite kwa vamwe na kwakila umwe nikana twikiane vinya.Undu twaile utunga livoti ya masavu (budget)na mbumbano sya ngwatanio kwa nzia ya utumanimukuvi wa simu (SMS)Utheu na masavu maw’o na kwithiwa twi ukusiumwe kwa ula ungi nikimwe kyavata muno nthiniwa <strong>TIST</strong>. Kila ngwatanio ya <strong>TIST</strong> niyaile utunga livotiundu itumiite silingi 900/= kuvikia ngolu syi yiulu.<strong>TIST</strong> niyithiitwe itumia nzia nzau na ya mitukikutunga livoti sya ngwatanio sya kila mwai iulu wamawalany’o ma mbesa na mbumbano sya kila mwai.Nzia ino nitumaa mwene wa <strong>TIST</strong> atuma utumanimukuvi SMS kuma nambani ya simu ila ya ngwatanio.Utumani uyu niwosawa na kukunikilwa ni athukumima <strong>TIST</strong>. Ethiwa ngwatanio yitunga livoti na “palm”nimaile utumia Cluster Meeting na AccountingForms isa syi nthini wa Palms.Onavala twina nzia ino nzau yua kutunga livotiuw’o na ukiikiku kila mwai niwaile. Nzia inoniivuthasya wia wa kutunga livoti kwa alamemumitunga na kwa athukumi ma <strong>TIST</strong> ala ikuvikia.Kililikany’o: Kwa kuendeea kila mwai ngwatanioyenyu niyaile1. Kuvika wumbanoni wa ngwatanio wa kila mwaina kulilikania ikundi ila ingi kuvika2. Kusisya kwa vamwe kila ta mwingwataniomuviikiite kwika ta miti ila myeu muvandite,ikundi ila mbitukithye, undu mutumiite mbesasyenyu kwa vamwe, ikiithya uu niweethiwa wiumwe wa maundu ala mukwika yilamwakomana kila mwai.3. Tungai livoti kwa nzia ya utumani mukuvi kanaPalam iulu wa wumbano na undu mutumiitembesa4. Iyumbanyei yila mukuka kuthuimwa namuyiikiithya vena umwe weyu kutetheesyakuvitukithw’a kwenyu na nikana livoti yenyundikethiwe na makosa kwa kumwonyamuvitukithya (quantifier) miti yenyu.5. Thokya anyanyau na atui kulika nthini wa <strong>TIST</strong>na kuvika ona mbumbanoni. Menenge ithanguya “<strong>Mazingira</strong> <strong>Bora</strong>” masome nundu noyimatethye kwitika kulika nthini wa <strong>TIST</strong>.6. Nzeuvyai matokeo maseo! vanda miti, akai nakuua maiko ma kusuvia mwaki, tumiai nzia nzeoya uimi wa kusuvia (CF).Lilikana: Ngwatanio numu yaile ithiwa na iiyivamiti 200,000 mivitukithye, tukundi tuuthukuma katiwa 30-50 tukomanaa kila mwai, Nyuvai mutongoimuthukumi na kumayiany’a undu wa kutunga livotina kuvundiani nesa iulu wa kuvitukithw’a.Kwa vamwe vai undu tutavikia!6

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!