RG 2008 Nr 1 - Centralna Stacja Ratownictwa Górniczego w Bytomiu

ISSN 1426–3092Nr 1 (50) marzec 2008 r.KWARTALNIK CENTRALNEJ STACJI RATOWNICTWA GÓRNICZEGO S.A.

Redaguje zespół:Andrzej Plata — redaktornaczelnyJacek Dubiel — sekretarzredakcjiMarian KolarczykBarbara KochanKatarzyna MyślińskaSPIS TREŚCI:• Krótko1• Nie chcemy zarabiać na górnictwie... 3• Krzysztof Fabisiak Sprawozdanie z działalnościCSRG w 2007 r. 5• Andrzej Plata Szkolenie w 2007 r. 10• Jerzy Krótki Nurkowie w akcji 12• Lech Wizner Zagrożenie tąpaniami 16Adres redakcji:Centralna StacjaRatownictwa GórniczegoS.A.41–902 Bytomul. Chorzowska 25tel. (0–32) 388–04–19lub 388–04–53fax. (0–32) 388–04–44e–mail: ap@csrg.bytom.pl• Zygmunt Ożóg, Jan MikeAkcja ratownicza w ZG „Piekary” 18• Aleksander Szewczyk Akcja pożarowa w KWK „Knurów” 21• Katarzyna Cichy Mit milczącego bohatera 22• Kazimierz Lebecki, Piotr RosmusZagrożenie wybuchem w zakładach górniczych 24• Jan Syty, Wiesław TomaszczakObudowy przepustów 29• Stanisław Suchocki CUS CEN–RAT 31Redakcja nie odpowiadaza treść reklam i zastrzegasobie prawo dokonywaniaskrótów tekstów orazzamieszczania własnychtytułów i śródtytułów.Nie zamówionychmateriałów nie zwracamy• Historia górniczego mundurui poświęcenie figury św. BarbaryIII s. okładkiSkład, opracowanietechniczne oraz druk:Drukarnia SKILL,Bytom.Zdjęcie na okładce: Sala Tradycji w OSRG Jaworzno, fot. M. Rybicki

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008Premier gościem Centralnej StacjiRatownictwa Górniczego3 grudnia ubr. w przeddzień świętagórniczego „Barbórki” Prezes RadyMinistrów Donald Tusk złożył wizytęw Okręgowej Stacji Ratownictwa Górniczegow Bytomiu. Został powitanyprzez przedstawicieli Zarządu CSRGS.A. – prezesa Stanisława Parola orazwiceprezesów Jana Sytego oraz MarianaSztukę, prezesa WUG Piotra Buchwaldaoraz dyrektora OSRG Bytom,Adama Nowaka.Następnie przywitał się z dyżurującymiratownikami zawodowego pogotowiagórniczego oraz zastępami ratowniczymiz KWK „Bobrek–Centrum”uczestniczącymi w ćwiczeniach ratowniczychw komorze ćwiczeń.Szef rządu zapoznał się z bazą ratowniczą,sztabem akcji oraz zobaczyłpoprzez luki w chodniku kontrolnymzadymione wyrobiska i ratowników odbywającychpraktyczne szkolenie z użyciemtlenowych aparatów regeneracyjnych.Duże wrażenie wywarło przejściezastępu ratowniczego w chodniku niskim,gdzie wysokość wyrobiska to tylko80 cm.Z komory ćwiczeń udał się na plac,gdzie został mu zaprezentowany sprzęt,jakim dysponuje obecnie ratownictwogórnicze, tj.:• przewoźny wyciąg ratowniczy wrazz klatką do ewakuacji ludzi,• wóz bojowy zawodowych zastępówratowniczych wraz z wyposażeniemsłużącym do akcji ratowniczych,• samochód grupy poszukiwawczo–ratowniczej umożliwiający przewózratowników i sprzętu do prac, gdziewykorzystuje się m.in. techniki alpinistyczne,• wóz pogotowia pomiarowego wyposażonyw mikrochromatograf wrazz osprzętem służącym do szybkiejanalizy gazów pożarowych.Spośród sprzętu jakim dysponujeCentralna Stacja Ratownictwa GórniczegoS.A. w Bytomiu największe zainteresowaniegościa wzbudziło wyposażeniegrupy poszukiwawczo–ratowniczejoraz przewoźny wyciąg ratowniczy.Było to związane z jego zainteresowaniamialpinistycznymi jeszcze z czasówstudenckich i pracy jaką wykonywałw młodości.Następnie premierowi zaprezentowanosalę aparatową wyposażonąw najnowocześniejsze tlenowe aparatyregeneracyjne typu BG–4 oraz aparatypowietrzne typu APS, w które są wyposażonegórnicze i specjalistyczne zawodowezastępy ratownicze oraz podręcznysprzęt kontrolno–pomiarowy służącydo pomiarów fizyko–chemicznych powietrzaatmosferycznego, niezbędnyprzy prowadzeniu różnorodnych akcjiratowniczych.Po wizycie w Okręgowej Stacji RatownictwaGórniczego w Bytomiu DonaldTusk udał się pod tablicę znajdującą sięprzed budynkiem Centralnej Stacji RatownictwaGórniczego S.A. w Bytomiu,upamiętniającą ratowników, którzy zginęlipodczas akcji.Oprac. Zygmunt OżógKRÓTKOPa m i ę ć o r a t o w n i k a c h107 nazwiskNazwiska stu siedmiu ratownikówpoległych pod ziemią znalazły się napamiątkowej tablicy odsłoniętej przedbudynkiem Centralnej Stacji RatownictwaGórniczego. Tablica upamiętniaratowników, którzy zginęli podczasakcji prowadzonych w ostatnich 62 latachw kilkudziesięciu kopalniach. Wymieniononie tylko nazwiska, ale takżedokładną datę i miejsce śmierci. Naufundowanej przez Centralną Stację RatownictwaGórniczego tablicy widniejenapis: „Cześć ich pamięci”.Ceremonię odsłonięcia tablicy zorganizowano29 listopada 2007 r. Poprzedziłają msza odprawiona w kościeleŚwiętej Anny przy ulicy Chorzowskiej.Po nabożeństwie ratownicy, pocztysztandarowe, orkiestra górnicza, członkowieśląskiego chóru „Polonia Harmonia”oraz zaproszeni goście przeszli podZmarł Profesor Politechniki Śląskiej dr hab. inż.Marian KolarczykW dniu 7 stycznia 2008 roku zmarł nagle Marian Kolarczyk profesor nadzwyczajny Politechniki Śląskiej, członek kolegiumredakcyjnego kwartalnika „Ratownictwo Górnicze”. Był znanym w środowisku górniczym specjalistą z dziedziny aerologii górniczej,pożarów podziemnych, ratownictwa górniczego i uczestnikiem wielu przeciwpożarowych akcji ratowniczych w zakładachgórniczych. Autor licznych artykułów zamieszczanych m.in. na łamach naszego kwartalnika, które poruszały zagadnieniabędące w sferze Jego zainteresowań i bardzo istotnych dla bezpieczeństwa prowadzenia ruchu zakładów górniczych. Był równieżwykładowcą na kursach i seminariach z dziedziny pożarów i ratownictwa górniczego organizowanych przez CentralnąStację Ratownictwa Górniczego. Był wrażliwym człowiekiem i przyjacielem pracowników Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego.Żegnamy Go z olbrzymim smutkiem i żalem.1Redakcja kwartalnika „Ratownictwo Górnicze”

NR 1/2008RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50ROK XIIIsiedzibę Stacji. Przemawiający w trakcieuroczystości prezes Centralnej Stacji RatownictwaGórniczego, Stanisław Parolprzypomniał o obchodzonym w 2007roku jubileuszu stulecia ratownictwagórniczego. Podkreślał wysoki poziomwyszkolenia i doświadczenia polskichratowników, sprawdzony podczas akcjiratowniczych prowadzonych zarównow Polsce jak i w wielu krajach kilkukontynentów. Przy tak rozległych działaniachnie obyło się bez strat – mówiłprezes Parol. – Ratowano ludzi, ale niestetyniejednokrotnie ratujący musielipoddać się siłom, jakim nie byli w staniesprostać. W gronie ofiar znaleźli się takżeci, którzy zbyt wierzyli swoim umiejętnościomi górniczemu szczęściu, któresprzyjało im przez lata, ale zawiodłow tej jednej chwili.Owych stu siedmiu upamiętnionychratowników to ofiary powojenne, gdyżwcześniej nie rejestrowano tego typuwypadków pod ziemią. Po przemówieniachpoświęcono tablicę, a uczestnicyceremonii złożyli pod nią wiązankikwiatów. Odbył się też apel poległychratowników.APSz k o l e n i e b a r d z o p o t r z e b n e i p o ż y t e c z n eLepiej kontrolowaćprzyrządy pomiaroweKomisja powołana przez PrezesaWyższego Urzędu Górniczego do zbadaniaprzyczyn i okoliczności zapaleniai wybuchu metanu oraz wypadkuzbiorowego w dniu 21 listopada 2006r. w KWK „Halemba” w Rudzie Śląskiejprzedstawiła wnioski. W oparciu o niePrezes Wyższego Urzędu Górniczegowystosował pismo do przedsiębiorcówgórniczych, w których wskazał m.in. nakonieczność sprawowania nadzoru nadprzyrządami służącymi do pomiarówparametrów fizyko–chemicznych powietrzakopalnianego przez kopalnianestacje ratownictwa górniczego (KSRG).Wyższy Urząd Górniczy w lipcu 2007 r.opracował dwa dokumenty. Pierwszydotyczył wytycznych związanych z budowąstanowiska do kontroli przyrządówpomiarowych w KSRG, a drugi ramowejinstrukcji kontroli przyrządówna stanowisku kontrolnym w KSRG.Centralna Stacja Ratownictwa GórniczegoS.A. musiała wykonać działania dostosowującedo wymogów tych dokumentów,a mianowicie: przygotowywaćmieszaniny gazowe dla kopalń w celukalibrowania i sprawdzania przyrządóww KSRG, opracować tabele dopuszczalnychodchyleń wskazań sprawdzanychprzyrządów w zależności od stosowanychwzorcowych mieszanin gazowychoraz przygotować program szkoleniai przeprowadzić je dla osób wykonującychkontrole w KSRG.Zorganizowano w drugim półroczu2007 r. cykl szkoleń dotyczących kontroliprzyrządów służących do pomiarówparametrów chemicznych powietrzakopalnianego. Odbyło się łącznie 16kursów, gdzie przeszkolono 168 osób –pracowników zakładów górniczych.Na zajęciach poruszano szereg ważnychzagadnień, a przede wszystkimdbano o to, aby rozwiać wątpliwościi odpowiedzieć na pytania uczestnikówtych szkoleń. Związane one były z zasadamidotyczącymi dokumentacji np.wzorami książek do odnotowywaniaprzeprowadzonych kontroli, wymaganiamiw zakresie gazowych materiałówodniesienia, czy np. powinny pochodzićz akredytowanych laboratoriów wzorcujących.Uczestników szkoleń interesowałytakże sprawy szczegółowe, jaknp. wymagania, które muszą spełniaćreduktory do podawania gazowegomateriału odniesienia do kontrolowanegoprzyrządu pomiarowego. Pytanoteż o ilość niezbędnego sprzętu pomiarowegow KSRG.Większość czasu było wypełnione zajęciamipraktycznymi, prowadzonymiprzez doświadczonych pracownikówspecjalistycznego pogotowia pomiarowego,którzy przekazywali wiedzę ipraktykę wypracowaną przez lata i prezentowaliprocedury obowiązujące wpogotowiu pomiarowym CSRG. Uczestnicyszkoleń uważają je za bardzo pożyteczne,bowiem uzupełniają i porządkująposiadaną wiedzę. Z uwagi napotrzeby przedsiębiorców górniczychszkolenie kontynuowane jest w bieżącymroku. Planuje się zorganizowaniejeszcze 9 kursów.Oprac. Zbigniew JaskólskiLampabezprzewodowaRatownicy biorący udział w akcji ratowniczejw podziemnych zakładachgórniczych w warunkach niezdatnychdo oddychania posiadają oprócz aparatuoddechowego, sprzętu pomiarowegoi innego niezbędnego sprzętu, lampę.Jest to lampa akumulatorowa przewodowa,gdzie przewód łączący głowicę zakumulatorem jest elementem niejednokrotnieprzeszkadzającym w wykonywaniuokreślonych czynności.Firma KSE–LIGHTS GmbH skonstruowałana potrzeby górnictwa lampębezprzewodową nahełmną. Lampa ta,to głowica zawierająca litowy akumulatori diodę emitującą światło. Waży zaledwie130 g, świeci minimum przez 14godzin dając światło o maksymalnymnatężeniu 1500 luxów. Lampa prezentowanana zdjęciach ma dopuszczenie dostosowania w kopalniach metanowych iw środowisku innych gazów wybuchowychnp. wodoru.Więcej o lampach bezprzewodowychw następnym numerze kwartalnika.Oprac. Gerard Libera na podstawieinformacji zawartej w katalogu wyrobówfirmy KSE–LIGHTS GmbH2

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008Nie chcemy zarabiaćna górnictwie…Rozmowa z byłym członkiem Zarządu, wiceprezesem d.s. ekonomiki i finansówCentralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. Marianem Sztuką, od niedawnawiceprezesem Katowickiego Holdingu Węglowego. Rozmowę przeprowadziliśmyprzed zmianą stanowiska, a problemy pozostały takie same.– Ratownictwo górnicze powszechniekojarzy się z troską o bezpieczeństwogórników, poświęceniem w walce o ichżycie, dramatycznymi nierzadko akcjamiratunkowymi w których niejednokrotnieratownicy ratując innych, saminarażają się na wielkie niebezpieczeństwo.Ale przecież dobrze zorganizowane,nowoczesne ratownictwo górnicze,wyposażone w najnowsze urządzeniakosztuje i to nie mało. Z czego więc żyjeCentralna Stacja Ratownictwa Górniczegow Bytomiu?– Czerpiemy swoje przychody z usługratownictwa górniczego i to jest naszympodstawowym źródłem utrzymania.Te usługi można podzielić na cztery grupy.Najważniejsza z nich związana jestz gotowością ratowniczą dla kopalń. Wykonujemytakże usługi szkoleniowe w zakresieratownictwa górniczego dla kopalńi przedsiębiorstw, które zajmują się podobnymipracami. Trzecią grupę stanowi naszudział w akcjach ratowniczych, zaś czwartąusługi w postaci specjalistycznych badańlekarskich dla ratowników górniczych.W sumie z tej podstawowej działalnościuzyskujemy 60 proc. przychodów. Niewystarcza to jednak na pokrycie wszystkichkosztów funkcjonowania naszej instytucji,dlatego też świadczymy usługiprofilaktyczne dla kopalń, usługi laboratoryjne,bowiem posiadamy jedyne w Polsceakredytowane laboratorium górnicze,konstruujemy tamy przeciwwybuchowe,przeciwwybuchowe obudowy przepustówtamowych. Dzierżawimy również środkitrwałe dla naszej spółki – córki Cen–Rat,która wykonuje specjalistyczne usługi dlakopalń poprzez podawanie azotu pozyskiwanegoz powietrza atmosferycznego,bądź ciekłego azotu i dwutlenku węgla.Świadczymy także usługi przewoźnymwyciągiem ratowniczym dla kopalń.– Czyli w praktyce płacą wam główniekopalnie…– W usługach dotyczących ratownictwagórniczego naszym głównym beneficjentemsą – rzecz jasna – kopalnie węgla.Świadczymy je dla wszystkich w Polsce,oprócz kopalń miedziowych, które posiadająswoją jednostkę ratowniczą, niemniejmerytorycznie konsultujemy się wzajemnie.W sumie obsługujemy 35 kopalń górnictwawęglowego, które są zobowiązanedo posiadania zabezpieczenia ratowniczegoz mocy przepisów. Zawieramy umowyz poszczególnymi podmiotami gospodarczymiw górnictwie przeważnie na rok,ale także na dłuższe okresy. Staramy się,aby jakość naszych działań dla kopalńbyła zawsze jak najwyższa, jednocześnieniedroga. Z wyliczeń wynika, że w ceniejednej tony węgla, tylko 17 groszy stanowiąkoszty gotowości ratowniczej. Stawkiopłat kształtujemy na poziomie naszychkosztów, które przecież zmieniają się podwpływem inflacji. Rosną również pozostałekoszty, a szczególnie koszt amortyzacji– w wyniku zakupów specjalistycznegosprzętu ratowniczego, którego w ostatnichtrzech latach Stacja zakupiła za ponad315 mln złotych zapewniając zorganizowaniesłużb ratowniczych na wysokim poziomiewyszkolenia i usprzętowienia.– Jak na tym wychodzicie finansowo?– Od września 2004 roku jesteśmyspółką prawa handlowego, która z naturyrzeczy nie może przynosić straty. W sumienasze łączne przychody sięgają roczniesumy ponad 28 mln zł. Niewiele mniejszesą koszty, co w praktyce daje nam rocznieod 50 do 70 tys. zł zysku. Jest to stosunkowomało, ale przecież celem naszej firmyw związku z charakterem jej działalnościnie jest generowanie zysku i zarabianie nagórnictwie.– To są wszystkie źródła finansowegowspierania waszej działalności, czy teżotrzymujecie jeszcze jakieś dotacje…– Podmiotowych dotacji nie otrzymujemyz budżetu państwa w ogóle. Natomiastod czterech lat, co roku otrzymujemyspore dotacje przedmiotowe w wysokościod 1,5 do 2,5 mln zł przeznaczone tylkoi wyłącznie na sprzęt ratowniczy.– Z jakich środków pokrywacienowe inwestycje, czyli głównie zakupynowoczesnego sprzętu ratowniczego,który w znacznym stopniu wpływana jakość waszych usług. Wspomnianedotacje z budżetu przecież nie wystarczają…– Wieloletni program inwestowaniaw ratownictwo udało nam się już w zasadziezrealizować. Wyposażaliśmy po koleiwszystkie specjalistyczne pogotowia ratowniczew nowoczesny sprzęt najwyższejklasy, służący zarówno do akcji ratowniczych,jak i do szkolenia. W dalszym cią-

NR 1/2008gu chcemy tę bazę uzupełniać. Co rokuinwestowaliśmy od 5 do 6 mln zł. Kwotyte pochodziły ze środków własnych(amortyzacja), niewielkiego naszego zysku,wspomnianej dotacji przedmiotowejz Ministerstwa Gospodarki oraz z subwencjiz Narodowego Funduszu OchronyŚrodowiska i Gospodarki Wodnej.W ramach tych środków m. in. kupiliśmydwa urządzenia do inertyzacji atmosferykopalnianej azotem pozyskiwanymz powietrza atmosferycznego. Każde znich kosztowało 2,5 mln zł. Stamtąd pozyskaliśmyrównież środki na przewoźnywyciąg ratowniczy. W tym roku równieżplanujemy zakupy inwestycyjne zpomocą NFOŚ i GW związane ze sprzętempomiarowym – kupimy laboratoryjnychromatograf stacjonarny i dwa mikrochromatografy.Dzięki porozumieniuministrów środowiska oraz spraw wewnętrznychi administracji jesteśmy takżeujęci w jego programie dotowania. Wramach tego porozumienia mamy szansęna otrzymanie środków finansowychzwiązanych ze zwalczaniem zagrożeń dlaśrodowiska. I oczywiście chcemy z tegoźródła skorzystać. Wszystkie te inwestycjesłużą poprawie jakości naszych usługdla ratowania życia i zdrowia ludzi.– Zajmujecie się – jak już Pan wspomniał– także działalnością komercyjnąw sferze, która nie dotyczy wprost obowiązkuzapewnienia bezpieczeństwagórnikom, a uzyskane stamtąd środkiprzeznaczacie na realizowanie waszegogłównego celu…– Taka działalność jest prowadzonaw naszej spółce Cen–Rat. Jak już wspominałem,świadczy ona usługi główniezwiązane z podawaniem gazów inertnychdo atmosfery kopalnianej, a także z serwisemsprzętu ratowniczego, utylizacjąitp. Dywidenda uzyskiwana co roku z tejRATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50działalności również przeznaczana jest nainwestycje sprzętowe.– Jakby Pan określił obecną sytuacjęekonomiczno–finansową CentralnejStacji?– Jako firma prawa handlowego musimydbać o to, żeby mieć dodatni wynik finansowywe wszystkich rodzajach naszejdziałalności: sprzedaży usług, finansoweji pozostałych. Jedynie firma rentowna,posiadająca stabilność finansową możebyć partnerem na rynku i w sposób jakościowonajlepszy realizować swoje powinnościwynikające z zawartych umówi zapisów statutowych. My taką firmąjesteśmy, stąd możemy być gwarantemwysokiej jakości usług ratowniczych dlagórnictwa.– W przyszłości zapewne górnictwowęgla kamiennego w znacznej mierzezostanie sprywatyzowane. Jak wówczaswyglądałaby sytuacja ratownictwagórniczego?– Prywatyzacja górnictwa jest konieczna.Dla górnictwa jest to w tej chwilinajlepsza możliwość pozyskiwaniaśrodków finansowych z przeznaczeniemna inwestycje pozwalające odtworzyći utrzymać zdolności produkcyjne. Prywatyzacjaprzez giełdę, z zachowaniemwiększościowego pakietu akcji przezSkarb Państwa, jest w tej chwili najlepszą,najtańszą i najprostszą metodą pozyskiwaniakapitału z rynku. Sądzę, żeCentralna Stacja powinna nadal w tej sytuacjizostać instytucją centralną. Utworzenieprywatnych jednostek ratowniczychprzez sprywatyzowane podmiotygórnicze nie spowoduje potanienia usługze względu na mniejszy obszar ich działania,a nieuchronnie wytworzy tendencjęograniczania kosztów działalności,zaś w konsekwencji obniżenia jakościusług służących bezpieczeństwu pracy ludzi.Ostatnio minister skarbu stwierdził,4ROK XIIIże 20 do 30 spółek nie zostanie w przyszłościsprywatyzowanych. Dotyczy totakże Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczegow Bytomiu. Uważam więc, że zachowamyswój dotychczasowy status, cobędzie bardzo dobrym rozwiązaniem dlaratownictwa górniczego w Polsce.– Górnictwo, podobnie jak i innebranże, od czasu do czasu jest polembitwy o płace. Centralna Stacja nie jestchyba w tej dziedzinie wyjątkiem…– Panuje u nas taka sytuacja, jak wewszystkich innych firmach, które są firmamirynkowymi. Ludzie chcą – i słusznie– lepiej zarabiać. Średnie wynagrodzeniew Stacji jest zbliżone do średniego wynagrodzeniaw kopalniach. Ponieważ jednakmuszą u nas pracować najlepsi specjaliściz ratownictwa mamy trudności, aby ichpozyskiwać z kopalń. Jako spółka SkarbuPaństwa jesteśmy zobowiązani do przestrzeganiawskaźnika wzrostu wynagrodzeńustalanego przez Radę Ministrów.Najlepsi fachowcy w kopalniach mająwiększe możliwości zarobku. Ponadto,aby ludziom dać więcej, musimy dostaćpieniądze z kopalń. A podmioty górniczerównież z nami negocjują bardzo twardestawki, które nie pozwalają nam zwiększaćwydatków w ramach funduszu płac.Dlatego też ze związkami zawodowymipróbujemy zawsze w sposób partnerskirozmawiać i wspólnie rozwiązywać problemy.Jak na razie ze skutkiem pozytywnym– jak sądzę – chociaż sytuacja jestskomplikowana. Staramy się jednak, abybyło jak najlepiej.– Dziękuję za rozmowę.Rozmawiał: JACEK DUBIEL

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008Sprawozdanie z działalnościCentralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. w roku 2007W ykonano wszystkiezada niaStruktura organizacyjnaCentralnej StacjiRatownictwa GórniczegoS.A.W strukturze organizacyjnej CentralnejStacji Ratownictwa Górniczego S.A.,jako jednostki ratownictwa górniczego,funkcjonowało pięć Okręgowych StacjiRatownictwa Górniczego w Bytomiu, Jaworznie,Tychach, Wodzisławiu i Zabrzu.W celu wykonywania zadań statutowychCSRG S.A. utrzymywała w okręgowychstacjach stałe, całodobowe dyżury zastępówratowniczych w składzie: kierownikzastępów ratowniczych, 10 ratownikówgórniczych i mechanik sprzętu ratowniczego.Zastępy te wyposażone w odpowiednisprzęt i środki transportowe miały obowiązeknatychmiastowego udania się do kopalni,w której zachodzi potrzeba podjęciaakcji ratowniczej.Zastępy ratownicze dyżurujące wOSRG w czasie akcji ratowniczej miałyzapewnioną opiekę medyczną lekarzy medycznejsłużby ratownictwa górniczego.Ponadto do wykonywania prac ratowniczychwymagających zastosowaniaspecjalnych technik ratowniczych utrzymywanebyły następujące specjalistycznepogotowia ratownicze:• pomiarowe, do wykonywania pomiarówstanu powietrza kopalnianego i gazówpożarowych podczas akcji ratowniczych,• do inertyzacji powietrza kopalnianego,• przeciwpożarowe, wykonujące praceratownicze związane z bezpośrednim,aktywnym zwalczaniem pożarów podziemnychlub poprzez działania zmierzającedo izolowania tych pożarów tamamio odpowiedniej konstrukcji lubpowłokami osłonowymi wykonanymimgr inż.Krzysztof FabisiakCSRG S.A.w oparciu o środki chemiczne albo mineralne,• górniczo – techniczne, wykonującespecjalistyczne prace podczas akcji pożarowychoraz po zawałach i tąpnięciach,• wodne – do usuwania skutków wdarćwody do kopalń, w tym grupa ratownikówgórniczych nurków,• przewoźnych wyciągów ratowniczych– do prowadzenia prac awaryjnychw szybach kopalń.Podstawowa działalność CentralnejStacji Ratownictwa Górniczego S.A.w 2007 r. prowadzona była w trzech kategoriach:• działalność interwencyjna – w zakresieratowania życia i zdrowia górnikówi udzielania pomocy zakładomgórniczym w razie zagrożenia bezpieczeństwa,powstałego wskutek zdarzeńzwiązanych z pożarami podziemnymi,wybuchami gazów i pyłu węglowego,wyrzutami gazów i skał, zawałami skałi tąpaniami, gwałtownymi wdarciamiwody do wyrobisk górniczych orazusuwania skutków i przywracania bezpiecznychwarunków pracy po zaistnieniutych zdarzeń,• działalność prewencyjna – polegającana prowadzeniu w kopalniach pracprofilaktycznych oraz na promowaniu,propagowaniu i wprowadzaniu do zakładówgórniczych nowatorskich techniki technologii zapobiegających powstawanianiebezpiecznych zdarzeń wzakładach górniczych, a także nowegosprzętu do wykonywania prac profilaktycznych,• działalność szkoleniowa dla: kadry kierowniczej kopalni,5 dozoru ruchu górniczego, osób kierujących akcjami ratowniczymi, członków drużyn ratowniczych z zakresu:-- uzyskiwania kwalifikacji przewidzianychdla członków drużyn ratowniczych,-- zwalczania zagrożeń górniczych,-- prewencji pożarowej,-- prowadzenia i kierowania akcjamiratowniczymi,-- samoratowania załogi i wspomaganiaw ratowaniu środkami wentylacyjnymi,-- wykorzystania specjalistycznegosprzętu ratowniczego. pracowników zakładów górniczych iinnych podmiotów gospodarczych.CSRG S.A. jest jednostką ratownictwafunkcjonującą także w ramach KrajowegoZintegrowanego Systemu Ratowniczo– Gaśniczego i w związku z powyższymw jednostce utrzymywane są:• grupa ratowniczo – poszukiwawcza,przygotowana do ratowania ludzi z gruzówzawalonych budynków, oraz• grupa ratownictwa wysokościowego,która jest przygotowana do wykonywaniazadań w miejscach, gdzie zachodzipotrzeba stosowania technik alpinistycznych.W celu właściwego współdziałania wakcjach ratowniczych z jednostkami PaństwowejStraży Pożarnej grupy te zostaływyposażone w odpowiedni sprzęt ratowniczy,a także brały udział w 2007 r. w specjalistycznychmanewrach z podobnymigrupami funkcjonującymi w strukturachPSP.

NR 1/2008RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50SCHEMAT ZABEZPIECZENIA KOPALŃ PRZEZ CSRG S.A./stan na koniec roku 2007/ROK XIII ! "#$%%&'$( '$ ( )*+',(*-. %/ 0(*-. %% 1(*-. %2/3/%456(#7('-4.-8.*$/( *+/$ "&*+9)' / ' ,'0.9 1: ;< ; : ;3.;78'5$"' ;&-/=)>9-6?@*,(*-. %%9.0(*-. %A:' / / ": &: ;< ; ;)*, 0 1/ 3.B'$7.

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008W 2007 r. pogotowia ratownicze CSRG S.A. brały udział w 10akcjach ratowniczych. Poniżej przedstawiono zestawienie ilościi rodzaju akcji ratowniczych, w których brały udział służby ratowniczeCSRG S.A. oraz ilość wyjazdów poszczególnych pogotowiratowniczych OSRG do tych akcji.Rodzaj i ilość akcji ratowniczych• KWK „Staszic”,• ZGH „Bolesław”.Pogotowie przeciwpożarowe wyjeżdżało 97 razy do:• KWK „Budryk”,• KWK „Halemba”,• KWK „Knurów",• ZG „Piekary”.Pogotowie do inertyzacji powietrza kopalnianego wyjeżdżało0 razy.Akcje ratownicze prowadzone były w następujących zakładachgórniczych:a) przeciwpożarowa – KWK „Halemba”,-- KWK „Budryk”,-- KWK „Knurów”,-- ZG „Piekary”.b) zawałowa-- KWK „Staszic",-- ZGH „Bolesław”.c) inne:-- obsunięcie ziemi przy szybie – KWK „Pniówek”Ilość wyjazdów pogotowi OSRG do akcji.Pogotowie przewoźnych wyciągów ratowniczych wyjeżdżało40 razy do:• KWK „Budryk”,• KWK „Jas–Mos”,• KWK „Brzeszcze – Silesia”,• KWK „Pniówek”,• KWK „Szczygłowice”,• KWK „Zofiówka”,• KWK „Marcel”,• KWK „Rydułtowy–Anna”,• KWK „Sośnica–Makoszowy”,• KWK „Halemba”,• KWK „Borynia”,• Kop. M – 300,• CZOK Ruch IV „Katowice–Kleofas”,• CZOK Ruch”Dębieńsko”.Ilościowy udział tych służb w akcjach ratowniczych przedstawiaponiższy wykres.Ilość wyjazdów alarmowych pogotowi OSRG.Ilość wyjazdów pogotowi specjalistycznych do akcji ratowniczych.Udział pogotowi specjalistycznych CSRG S.A.w akcjach ratowniczychZawodowe pogotowia specjalistyczne brały udział w akcjachratowniczych, gdy zachodziła potrzeba stosowania specjalnychtechnik ratowniczych. W 2007 roku specjalistyczne zawodowe pogotowiaratownicze brały udział 657 razy w akcjach ratowniczychw zakładach górniczych.Pogotowie pomiarowe wyjeżdżało 500 razy do:• KWK „Halemba”,• KWK „Wujek” – ruch „Śląsk”,• KWK „Knurów”,• KWK „Budryk”,• ZG „Piekary”.Pogotowie górniczo – techniczne wyjeżdżało 2 razy do:Ponadto pracownicy inżynieryjno – techniczni CSRG S.A. iOSRG brali udział 153 razy w „planowanych” akcjach ratowniczych,związanych głównie z otwieraniem, przewietrzaniem i penetracjąnieczynnych wyrobisk itp. Prace te były prowadzone nazasadach obowiązujących w akcjach ratowniczych.Działalność prewencyjnaOprócz udziału w akcjach ratowniczych służby ratowniczeCSRG S.A. wykonywały prace prewencyjne w zakładach górniczychw związku z:• uszczelnianiem ociosów i stropów wyrobisk oraz zrobów środkamimineralnymi i chemicznymi,• testowaniem dróg ucieczkowych,• wtłaczaniem gazowego azotu do miejsc zagrożonych pożarami,7

NR 1/2008RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50ROK XIII• oceną stanu zagrożenia pożarowego przy pomocy kamery termowizyjnej,• oceną stanu wyrobisk przy pomocy kamery introskopowej,• izolacją zbędnych wyrobisk,• czyszczeniem zbiorników miału węglowego,• otwarciem i przewietrzaniem otamowanych wyrobisk,• kontrolą obmurzy szybów,• penetracją starych wyrobisk,• budową korka przeciwwybuchowego.Udział pogotowi ratowniczych OSRG w pracach prewencyjnychwykonywanych w zakładach górniczych przedstawia poniższywykres.Ilość wyjazdów pogotowi OSRG do prac prewencyjnych.g) organizacja i działalność laboratorium kopalnianego wyko-nującego analizy powietrza i gazów kopalnianych,h) realizacja szkoleń, ćwiczeń i badań lekarskich z zakresu ra-townictwa,Wnioski z konsultacji każdorazowo są przedstawiane i omawianez kierownictwem kopalń, a ich analiza była przedmiotemokresowych narad z kierownikami KSRG.Prace laboratoriu m chemicznegoLaboratorium chemiczne funkcjonuje w ramach działu ratownictwads. aparatury i sprzętu ratowniczego. Posiada ono statusakredytowanego laboratorium pomiarowego z certyfikatem o symboluAP–028 nadanym przez Polskie Centrum Akredytacji. Wewrześniu 2006 r. auditorzy PCA przeprowadzili audit kontrolnyw nadzorze, potwierdzający kompetencje laboratorium chemicznego.Prace laboratorium prowadzone są w następujących grupachtematycznych:1) działalność zapewniająca właściwe działanie pogotowia pomiarowego,w tym:Planowane akcje, bez udziału pogotowia z udziałem pracownikówOSRG.Działalność konsultacyjnaCSRG S.A. wykonując swoje zobowiązania określone w umowachcywilno – prawnych zawartych z przedsiębiorcami na świadczenieusług z zakresu ratownictwa górniczego, przeprowadziła44 konsultacje w zakresie przygotowania zakładów górniczych doprowadzenia akcji ratowniczych i zwalczania zagrożeń.Zakres konsultacji obejmował następujące zagadnienia:a) liczebność i skład drużyny ratowniczej,b) stan i funkcjonalność pomieszczeń KSRG, w tym komoryćwiczeń,c) wyposażenie KSRG w sprzęt ratowniczy,d) wyszkolenie członków kopalnianych drużyn ratowni-czych,e) dokumentacja KSRG, w tym:-- ewidencja drużyny ratowniczej,-- plan pracy KSRG,-- książki kontroli sprzętu ratowniczego,f) zatrudnienie i wyposażenie zastępów ratowniczych dyżu-rujących w kopalni,8 obsługa sprzętu pomiarowego w przeciwpożarowych ak-cjach ratowniczych i prac profilaktycznych w podziemnychwyrobiskach górniczych, przeglądy, konserwacje i naprawy sprzętu pomiarowego iaparatury będącej w dyspozycji pogotowia pomiarowego ilaboratorium chemicznego.2) działalność szkoleniowa,3) konsultowanie laboratoriów kopalnianych,4) prace analityczno – pomiarowe, w tym: analizy gazów z kopalń w zakresie oceny zagrożenia pożarowego, analizy gazów w zakresie ochrony środowiska, obserwacja migracji gazów w trudno dostępnych miejscach(obiektach) za pomocą gazów znakujących, tj. sześciofluorkusiarki (SF6).5) przeglądy i regulacje przyrządów pomiarowych do analizyatmosfery kopalnianej, będących na wyposażeniu OSRG,6) preparowanie, analizowanie i certyfikowanie mieszanin gazówwzorcowych (gazowych materiałów odniesienia) napotrzeby własne i odbiorców z zewnątrz. Podstawowymiodbiorcami wytwarzanych gazów wzorcowych są zakładyz branży górniczej, a w szczególności: kopalniane laboratoria gazowe, służby wentylacyjne, służby metanometryczne, okręgowe i kopalniane stacje ratownictwa górniczego.Z mieszanin gazów wzorcowych korzystają również odbiorcyspoza górnictwa, w przeciągu roku jest to prawie 30 różnych podmiotówgospodarczych.

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008Prace laboratorium badaniai opiniowania sprzętuPrzeprowadzone zostały następujące badania sprzętu ochronyukładu oddechowego:• aparatów powietrznych butlowych typu APS/3 i APS/4,• aparatów BioPak 240R,• aparatów OXY–PRO,• aparatów KA–60,• przeprowadzono badania aparatu W–70 z KWK „Halemba”.1) Prowadzono odbiory techniczne wykrywaczy rurkowychf–my „MATBON”,2) Prowadzono szkolenia w zakresie użytkowania ucieczkowegosprzętu ochrony układu oddechowego,3) Uczestniczono w działalności konsultacyjnej prowadzonejprzez CSRG S.A. w zakładach górniczych,4) Wykonano badania funkcjonalne lamp z nadajnikami GLONdla firm Elektromax i P.E.G. SA.Przedsięwzięcia realizowane środkamifinansowymi pochodzącymi ze źródełobcych /dotacje/Zgodnie z przyjętą na rok 2007 r. ustawą budżetową CSRGS.A. otrzymała dotację w wysokości 3 mln zł. Kwota ta zostałaprzeznaczona na:I. Sprzęt tzw. małej mechanizacji 6 zestawów tj.:1) Wiertarki z napędem hydraulicznym – 4 szt.2) Młotki pneumatyczne przeznaczone do rozdzielania – rozbijaniaskał górotworu na wyposażenie górniczych specjalistycznychpogotowi ratowniczych – 12 szt.3) Kompresor do napełniania butli powietrznych stanowiącychelement aparatów oddechowych stosowanych przezgórnicze zastępy ratownicze.II. Sprzęt nurkowy dla specjalistycznego pogotowia podwodnego.III. Wyposażenie pomiarowo – badawcze i do badań sprzętuochrony układu oddechowego:1) Elektryczny gazomierz do nadzoru metrologicznego„sztucznych płuc”,2) Precyzyjny miernik różnicy ciśnień z rejestratorem,3) Analizator gazowy dwutlenku węgla z rejestratorem z możliwościąprzenoszenia,4) Przenośny analizator widma sygnału elektrycznego,5) Drabina bez końca oraz urządzenia wysiłkowe do wykorzystaniapodczas badań eksploatacyjnych sprzętu ochronyukładu oddechowego.IV. Wysokowydajne pompy oraz wentylatory napędzaneturbiną pneumatyczną na wyposażenie pogotowi specjalistycznychtj.:1. Pompy wodne z napędem pneumatycznym:9a. pompy do pompowania wody czystej, brudnej, szlamu– 5 szt.b. pompy szlamowe do pompowania wody szlamu i zanieczyszczeńo większych średnicach ziaren – 4 szt.2. Pompy wodne elektryczne do cieczy agresywnych – 3 szt.3. Motopompa.4. Wentylator z napędem pneumatycznym – 2 szt.5. Wentylator lutniowy napędzany turbiną pneumatyczną nawyposażenie pogotowi specjalistycznych.V. Dwa wozy bojowe dla pogotowia ratowniczego.VI. Aparaty regeneracyjne z tlenem sprężonym w butli każdyw komplecie z maską, butlą O 2i pochłaniaczem CO 2:1. Aparaty regeneracyjne – 32 szt.2. Aparaty regeneracyjne ucieczkowe – 96 szt.3. Aparaty regeneracyjne ucieczkowe szkoleniowe – 80 szt.4. Aparat regeneracyjny (do badań laboratoryjnych).Medyczna służba ratownictwa górniczegoMedyczna służba ratownictwa górniczego wykonywała swezadania w zakresie:1) specjalistycznych badań lekarskich kandydatów i ratownikówgórniczych, określających ich przydatność do służbyw ratownictwie górniczym,2) zabezpieczenia medycznego akcji ratowniczych.Badania lekarskie ratowników wykonywał NZOZ firmyCen–Med. Sp. z o.o.W 2007 r. wykonano:– 7 248 badań okresowych ratowników górniczych,– 670 badań wstępnych kandydatów na ratowników, określającychprzydatność do służby w ratownictwie górniczym.Zabezpieczenie medyczne zastępów ratowniczych dyżurującychw OSRG zapewniały następujące podmioty:– w OSRG Bytom, Jaworzno, Tychy, Zabrze – Spec. PraktykaLekarska M.Kuś,– w OSRG Wodzisław – Prywatna Praktyka Lekarska A.Wełna.W ramach tego zabezpieczenia lekarze zapewniali opiekę lekarskąw czasie:• akcji ratowniczych,• ćwiczeń sprawdzających ratowników w OSRG,• kursów z zakresu ratownictwa.•

NR 1/2008RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50W zeszłym roku w CSRGSzkoliliśmy sięROK XIIICentralna Stacja RatownictwaGórniczego S.A. w 2007 r. prowadziłakształcenie ustawiczne organizując różneformy kształcenia. Szkolenia prowadzonow Centralnej Stacji RatownictwaGórniczego oraz w pięciu OkręgowychStacjach Ratownictwa Górniczego.Zgodnie ze schematem organizacyjnymszkolenia koordynował i nadzorował dyrektortechniczny CSRG S.A., natomiastorganizowali je pracownicy dwóch działówtechnicznych CSRG i pracownicypięciu OSRG.Szkolenia, które są organizowaneprzez pracowników Centralnej Stacji sąto kursy i seminaria w których uczestnictwopracowników zakładów górniczychjest obowiązkowe i wynika to z zapisówrozporządzenia Ministra Gospodarki z 12czerwca 2002 r. w sprawie ratownictwagórniczego. Druga grupa szkoleń to kursyw których uczestnictwo pracowników zakładówgórniczych jest podyktowane chęciąpodniesienia swojej wiedzy z zakresuratownictwa górniczego, minimalizacjizagrożeń górniczych, obsługi urządzeń isprzętu stosowanego w ratownictwie, pomocyprzedmedycznej i innych zagadnieńzwiązanych z górnictwem podziemnym.Pierwsza grupa obejmuje następująceformy szkolenia:1. seminarium kierowników ruchu zakładugórniczego z zakresu zwalczaniazagrożeń w zakładach górniczych orazprowadzenia akcji ratowniczych,2. seminarium dyspozytorów ruchu zakładugórniczego z zakresu zwalczaniazagrożeń w zakładach górniczychoraz prowadzenia akcji ratowniczych,3. kurs kierowników akcji ratowniczychna dole,4. kurs kierowników baz ratowniczych,mgr inż.ANDRZEJ PLATACSRG Bytom5. kurs podstawowy dla kierownikówkopalnianych stacji ratownictwa górniczego,6. kurs okresowy dla kierowników kopalnianychstacji ratownictwa górniczego,7. kurs dla zastępowych kopalnianychdrużyn ratowniczych z zakresu udzielaniapomocy przedmedycznej,8. kurs podstawowy dla ratowników górniczych,9. kurs okresowy dla ratowników górniczych,10. kurs podstawowy dla mechanikówsprzętu ratowniczego,11. kurs okresowy dla mechaników sprzęturatowniczego,12. kurs dla osób kierownictwa i dozoruruchu zakładu górniczego, które niewchodzą w skład drużyny ratowniczej.Drugą grupę tworzą :1. kurs podstawowy dla laborantów wzakresie analizy gazów,2. kurs dla kierowników laboratoriówchemicznych w zakresie analizy gazów,3. kurs obsługi chromatografu gazowego,4. seminarium dla specjalistów będącychczłonkami kopalnianych drużyn ratowniczych,5. seminarium dla członków sztabu akcjiratowniczych,6. kurs dla osób dozoru ruchu kopalnianychoddziałów przeciwpożarowych,7. kurs dla osób wykonujących pomiaryparametrów fizyko–chemicznych powietrzakopalnianego,108. kurs dla osób wykonujących kontrolęsprzętu pomiarowego,9. kurs dla osób wykonujących konserwacjęsprzętu przeciwpożarowego,10. kurs dla osób zatrudnionych przy napełnianiuzbiorników przenośnych opojemności powyżej 350 cm 3 w zakresie:gazy sprężone – butle,11. kurs dla osób obsługujących specjalistycznysprzęt do wykonywania profilaktykipożarowej,12. kurs dla osób wykonujących konserwacjęi naprawę lamp górniczych,13. kurs dla osób zatrudnionych przykonserwacji sprzętu oczyszczającegoucieczkowego i aparatów regeneracyjnychucieczkowych,14. kurs z zakresu obsługi ucieczkowychaparatów regeneracyjnych typu: SR,OXY, SZSS oraz pochłaniaczy typuPOG,15. kurs z zakresu obsługi AU–9 kurs podstawowyi okresowy,16. kurs dla sanitariuszy.W 2007 roku w pierwszej grupie szkoleńzorganizowano łącznie 68 kursów, naktórych łącznie przeszkolono 1674 osób.W drugiej grupie szkoleń zorganizowano60 kursów przeszkalając łącznie 702osób.Załączone tabele prezentują dokładnedane dotyczące szkoleń. Tabela nr 1 prezentujedane odnośnie szkolenia w grupiepierwszej, a tabela nr 2 prezentuje dane wgrupie drugiej.

!./, ? @3A @3A!$ ,! , 3 3'+-# +"$ ' !# !+$ +" +, $ &' -+ +-$ )2 ) +1 ,. $ & !#, -/ $ !.0 !.0 9' & 0, !,1 6&)' +" ,!# ' -0 "!! 6 . !!" $ +, "!+ 6:;214 0 !!, B !" "!- B !# ,!. B) !! + $#" 98Okręgowe Stacje Ratownictwa Górniczegniczegoi dozoru ruchu zakładów górniczych,które nie wchodzą w skład kopalno4755 osoby. Dokładne dane odnośnieŁącznie w 2007 roku przeszkolo-6&5w ramach działalnościszkolenioweprowadziły szkolenia z zakresu ra- & 3 townictwa górniczego dla ratownikównianych drużyn ratowniczych oraz dla szkoleń w okręgowych stacjach prezentuje ' górniczych,mechanikówsprzętu ratow-nurków ratowników.tabela nr 3 i tabela nr 4.Tabela 3.C "##/ ,/--$ 3 %&B + ,=+65 @3A@3A B @3A@3A B @3A@3A B @3A@3A $ ' 6DE + ,/ 0 !.0 ! "- " "+ !+ ".1 0" 2 26DF , // !! !/. ! ". " "- !0 ,++ 2 2 26D= + -0 !! !0, ! !, " ". "# ,0- +/+ 2 26D< + !!+ 1 +#1 ! +, " -0 !1 0"/ 2 2 26D9 , /! !, "+" ! ", ! "- !1 -!! ,/ + !# 3$ 499 54 3#98 5 3"4 8 35$ 78 "5"5 5#" 4 3#=, ? @3A ! B +..@3A@3A ;' & (

6DF , // !! !/. ! 3$ ". 499 " 54"- 3#98 !0 5,++ 3"42 82 35$ 2 78 "5"6D= + -0 !! !0, ! !, " ". "# ,0- +/+ 2 26D< + !!+ 1 +#1 ! +, " -0 !1 0"/ 2 2 2=,6D9 , /! !, "+" ! ", ! "- !1 -!! ,/ + !# 3$ 499 54 3#98 5 3"4 8 35$ ? 78 "5"5 5#" 4 3# @3ANR 1/2008RATOWNICTWO! BGÓRNICZE NR 50 ROK XIII+=," B Tabela 4. !+ B & ! ? , B & @3A !! B - B +.. " B !#.1"+ B & ' !"+, B & . B !-/- B / B "-"-6 ' . B +/ B < - 3AA A !# 6"54 & W tabeli nr 5 przedstawiono ilość ćwiczącychna ćwiczeniach dla kierowników< - 3AA =- A Tabela5. akcji na dole i kierowników baz ratowniczychorganizowanych & 65 @3AA =wposzczególnych! E ".okręgowych stacjach ratownictwa górniczego. 65 @3AA + = 0-" F .,Łącznie w roku 2007 ! w ramach E działalności". , < !""szkoleniowej Centralnej " F Ratow- ., - 9 !!"nictwa Górniczego S.A. + przeszkolono = 0- 6#86629 osób., < :& !"" "##$ ) - 9 •!!"%99"8!26#8:& "##$ ) ! %99"8!2W KWK „Halemba”Nurkowie w akcjiPoczątki działalności zastępów specjalistycznychdo prac podwodnych wOSRG Wodzisław w KWK „Borynia”sięgają roku 1970. Wówczas zarządzeniemdyrektora CSRG Bytom zlikwidowanezostało zawodowe pogotowienurków przy OSRG Bytom, a sprzętnurkowy przekazano kopalni „Borynia”.Również zarządzenie Naczelnego DyrektoraRZPW nr 17/73 zobowiązuje kopalnię„Borynia” do utrzymywania zastępówratowników górniczych – nurków.Ostateczne porozumienie pomiędzy CSRGBytom a KWK „Borynia” zawarto w maju1974 roku, na mocy którego kopalnia „Borynia”zobowiązała się do udzielania pomocyw przypadku wystąpienia zagrożeniai konieczności działania ratownikówgórniczych – nurków – wszystkim zakładomresortu górnictwa. Od tego czasu zastępyte brały udział w prawie 70 akcjachna dole kopalni, na powierzchni oraz naakwenach wodnych poza kopalniami.Na uwagę zasługują akcje wyprowadzeniadwóch górników odciętych przezwodę w kopalni „Rozbark”, wielokrotnemgr inż.JERZY KRÓTKIOSRG Wodzisławposzukiwania i wydobycia zwłok topielców,współpraca z jednostkami WojskaPolskiego, Polskiego Ratownictwa Okrętowegooraz Państwowej Straży Pożarnej.Wszyscy ratownicy,górniczy nurkowie,jak również kierownicy prac podwodnychposiadają zawodowe uprawnienia wydaneprzez Urząd Morski w Gdyni. Zastępy sąwyposażone w sprzęt pozwalający na całkowiteodizolowanie nurka od środowiskawodnego, co jest bardzo ważne w przypadkukonieczności wykonywania prac wwodach agresywnych i solankach. Funkcjonowaniezastępów specjalistycznych dowykonywania prac podwodnych ma umocowanieprawne w Rozporządzeniu MinistraGospodarki z 12 czerwca 2002 rokuw sprawie ratownictwa górniczego wydanymna podstawie art. 78 ust. 3 ustawy z4 lutego 1994 roku – Prawo Geologicznei Górnicze.12Założenia planu akcjiPrace ratownicze związane z otwarciemi przewietrzaniem zaizolowanego rejonuściany 1 w pokładzie 506 w partii Ena poziomie 1030 m w kopalni „Halemba”związane były z koniecznością umożliwieniadokonania oględzin miejsca tragicznegozdarzenia (wybuchu metanu i pyłuwęglowego) z 21 listopada 2006 roku, wktórym, przypomnę, śmierć poniosły 23osoby.Zagrożenia naturalne występujące wrejonie planowanych prac przedstawiałysię następująco:metanowe – IV kategoria,tąpaniami – III stopień,wybuchem pyłu węglowego – klasa B,wodne – I stopień,wyrzutami gazów i skał – nie występuje.Plan prac ratowniczych zatwierdzonyprzez Kierownika Ruchu Zakładu Górniczegow związku z koniecznością wykorzystaniazastępów specjalistycznych do

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008prac podwodnych był także konsultowanyz kierownikiem prac podwodnych. Obejmowałon sposób wykonania prac polega-e)transport dwóch pomp typu BIBO3BS2075/23 3HT i węży Ø110 do lustrawody w przekopie odstawczym 2,i)wykonanie otworu spływowegoz przekopu odstawczego 2 do przekopupoziomego do pokładu 506,jących na:• demontażu tamy izolacyjnej 506/06w przekopie odstawczym 2,• demontażu korka przeciwwybuchowego506/07 w przekopie poziomym dopokładu 506/E,• odprowadzeniu wody ze zbiornika Q1w przekopie poziomym do pokł. 506/Ei dowierzchni transportowej pokł.506/E o pojemności 2000 m 3 i stałymdopływie wody w ilości 0,73 m 3 /min,• odpompowaniu wody ze zbiornikaQ2 w przekopie odstawczym 2 i dowierzchni3 pokł. 506/E o pojemności3600 m 3 – bez dopływu wody,• przywróceniu wentylacji w otamowanymrejonie ściany 1 pokł. 506/E,• przygotowaniu rejonu ściany 1 pokł.506/E do przeprowadzenia oględzin.Harmonogram prac składał sięz dwóch części: prac przygotowawczychoraz prac zasadniczych na zasadach akcjiratowniczej.f)g)h)pompowanie wody ze zbiornika Q2do czasu obniżenia lustra wody na odległość46 m od przekopu wznoszącegoz F – E poprzez sukcesywne przebudowywaniedwóch pomp BIBO3BS2075/23 3HT wraz z wydłużaniemlutniociągu oraz pomiarem składu atmosfery.Pozostała ilość wody (930m 3 ) spełniała będzie nadal wymogikorka przeciwwybuchowego wodnegoi możliwe będzie przystąpieniedo wykonania otworu spływowegoz przekopu odstawczego 2 do przekopupoziomego do pokł. 506 Ø150dla odprowadzenia wody ze zbiornikaQ1,zabudowa czujnika poziomu wodytypu CP–2d/1/a w celu kontroli poziomuwody w korku,wydłużenie rurociągu ppoż. Ø100mm za skrzyżowanie przekopu odstawczego2 z przekopem wznoszącymF – E dla ewentualnego uzupełnianiawody w korku wodnym,j) zabudowa odrzwi tamy bezpieczeń-stwa na wlocie do przekopu odstawczego2,k) przygotowanie w chodniku taśmo-wym bazy nurkowej (miejsc do ubieraniai rozbierania się nurków, pracymechanika nurkowego sprzętu ratowniczegoi lekarza nurków).Pozostałe prace przewidziane do wykonaniaw planie prac ratowniczych, ażdo ustabilizowania układu przewietrzaniai przygotowania rejonu do przeprowadzeniaoględzin, podzielone zostały na 9 etapów.W dwóch pierwszych etapach prowadzonoprace podwodne.Prace nurkoweDo zadań przewidzianych w planieprac ratowniczych do wykonania przezzastępy specjalistyczne do prowadzeniaprac podwodnych należało przygotowaniezdalnego odwadniania dwóch zbiornikówwodnych zlokalizowanych w następującychwyrobiskach:W zakres prac przygotowawczych,mających ścisły związek z odwodnieniemzbiorników Q1 i Q2 wchodziły następującedziałania:zabudowanie na wylocie z pompy typuWPS–100 zasuwy Ø150 dla regulacjiilości odpompowywanej wody,przygotowanie w przecince 2 koszassawnego i rur do odpompowywaniawody z przekopu poziomego do pokł.506/E i dowierzchni transportoworównoległej zza korka przeciwwybuchowego506/07,przygotowanie około 60 m lutni ela-stycznych Ø800 w chodniku taśmowym1, pokł. 506/F i połączenie częściz nich z wentylatorem WLE 603B,przygotowanie w chodniku taśmo-wym 1 około 220 m węży pożarniczychØ110 i połączenie części z nichz pompami BIBO3 BS2075/23 3HT,a)b)c)d)13

NR 1/2008Q1 – obejmujący przekop poziomydo pokładu 506/E oraz część dowierzchnitransportowej równoległej, pokład 506/E,Q2 – obejmujący przekop odstawczy2 oraz część dowierzchni 3, pokład 506/E.1. Przygotowanie odwadnianiazbiornika Q1Ten zakres prac był przewidzianydo wykonania w ciągu dwóch dni (dwiedniówki po 12 godz.). Przystąpiono doniego w piątek 27 kwietnia ubr. Po przybyciuna kopalnię „Halemba”, załadowaniusprzętu nurkowego do wozów górniczych,zastępy zjechały na poziom 1030 mi udały się bezpośrednio w rejon przygotowanejbazy nurkowej, gdzie odpowiedniorozładowano i rozlokowano sprzęt nurkowy.W skład zespołu wchodziło w tymdniu: ośmiu ratowników górniczych – nurków,dwóch zastępowych ratowników górniczych– nurków, mechanik sprzętu nurkowego,lekarz oraz dwóch kierownikówprac podwodnych, stale prowadzącychprace podwodne.Do tego dnia, w ramach prac przygotowawczychzastępy KWK „Halemba” przygotowałyznaczną część rurociągu ø150mm z rur poliestrowo – szklanych (odcinek60 m), który był zaślepiony od stronyprzyszłego kosza ssawnego, dzięki czemuunosił się na powierzchni rozlewiska.RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50Oprócz tego była również zmontowana instalacjapompy WPS – 100 z dołączonymitrzema odcinkami rurociągu stalowegoø150 mm.Po przeprowadzeniu badań lekarskichw bazie nurkowej przystąpiono do penetracjipodwodnej przekopu poziomego dopokładu 506/E, a następnie wykonywaniazadań polegających na wydłużeniu rurociąguø150 mm z rur poliestrowo–szklanycho kolejne trzy odcinki po 6 m każdy.W tym celu należało uwolnić zaczepionąo zestawy kolejki podwieszanej, zaślepionąkońcówkę rurociągu w rozlewisku wodnymw przekopie poziomym do pokładu506/E. Dwóch nurków wyposażonych waparaty powietrzne nurkowe PA–38 udałosię do zaczepionej końcówki rurociągu, poczym po jej uwolnieniu przystąpiono dowydłużania rurociągu poprzez dokręcaniekolejnych odcinków od strony wlotu przekopui dalszego jego przesuwania w kierunkudowierzchni transportowej równoległejw pokł. 506/E. W każdym przypadkuprowadzenia prac podwodnych nurek pracującypod wodą posiadał nurka ubezpieczającego.Prace były prowadzone z utrzymywaniemstałej łączności podwodnejzastępowego z obydwoma nurkami. Powydłużeniu rurociągu o 12 m kierownicyprac podwodnych podjęli decyzję o rozpoczęciumontażu i transportu kosza ssawnegoi klapy zwrotnej na koniec wcześniejROK XIIIprzygotowanego rurociągu. Do tego celuwykorzystano trasę kolejki podwieszanej,która była drożna tylko do tego miejsca.Prace prowadzone w tym wyrobiskuwymagały szybkich zmian nurków operacyjnychze względu na wysoką temperaturęwody (ok. 37 °C). Po dotransportowaniuzestawu ssawnego nurkowie przystąpili dozatopienia rurociągu poprzez zdemontowaniezaślepki i montażu zestawu ssawnegodo końca rurociągu. Po zmontowaniucałości podjęto próbę przesunięcia całego„ciągu” o kolejne 6 m. Niestety, ze względuna bardzo trudne warunki, duże zasolenie,słabą widoczność w wodzie (ok. 0,2m) oraz zmęczenie nurków potwierdzoneprzez lekarza, po około 9 godzinach pracykierownicy prac podwodnych podjęli decyzjęo przerwaniu w tym dniu dalszychprac.Następnego dnia, tj. 28 kwietnia jużwcześniej niż w piątek, ponieważ częśćsprzętu pozostała zabezpieczona w bazieratowniczej na dole kopalni, przystąpionodo dalszych prac. Skład osobowyzastępów był taki sam, jak poprzedniegodnia, stąd zbędna była już penetracja wyrobiska.Nurkowie z nowym zapasem siłmogli przystąpić do dokończenia pierwszejczęści zadania. Dwóch z nich udałosię do wody, do kosza ssawnego i za pomocąręcznej podciągarki łańcuchowejw ciągu około 30 minut przeciągnęli ze-14

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008aby zapobiec zaczepianiu połączeń Storcao zalegające na spągu materiały połączeniapodwieszono na pływakach wykonanychz butelek PET po wodzie mineralnej. Pookoło sześciu godzinach pracy pompy zostałyustawione w wyznaczonym miejscu,tzn. na skrzyżowaniu przekopu odstawczego2 z dowierzchnią 3 w pokładzie 506/E.Służby kopalniane przystąpiły do połączenialinii wężowych z przygotowanymiwcześniej rurociągami oraz do wypróbowaniacałego układu pompowego.staw wraz z rurociągiem do celu. W trakcieich wycofywania pozostali członkowiezespołu przystąpili do zmontowania rurociąguø150 mm z rur poliestrowo – szklanychz wcześniej przygotowanym rurociągiemstalowym ø150 mm od strony pompyWPS – 100.Ok. godz. 9 00 kierownik prac podwodnychzameldował Kierownikowi AkcjiRatowniczej o zakończeniu I etapu prac.Wkrótce po tym służby kopalniane wypróbowałycały zestaw, który był sterowanyz bazy ratowniczej, a wylot rurociągu naprzekop monitorowany był za pomocą kameryprzemysłowej wykonanej w obudowieprzeciwwybuchowej.Po kilkunastu minutach odpoczynkuzastępy specjalistyczne przystąpiły do II,bardziej niebezpiecznego etapu prac.2. Przygotowanie odwadnianiazbiornika Q2Prace związane z przygotowaniem odpompowaniawody z „korka wodnego”obejmującego część przekopu odstawczego2 oraz część dowierzchni 3 w pokładzie506/E polegały również na przygotowaniuzdalnie sterowanego układu pompowego,ale działającego na bazie dwóch pompBIBO 3 BS2075 z liniami tłocznymi wężowymiø110 mm. Po przybyciu zespołu dokrawędzi rozlewiska w przekopie odstawczym2, zgodnie z zasadami prowadzeniaprac podwodnych przystąpiono najpierwdo penetracji przedmiotowego wyrobiska.Zwiększenie niebezpieczeństwa prowadzeniaprac w tym rozlewisku związane byłom.in. z większym nachyleniem wyrobiska(średnio ok. 9 %) oraz większą głębokościąnurkowania bez możliwości wynurzenia(głębokość ok. 8 m, długość wyrobiskazalanego do stropu ok. 25 m).Kierownicy prac podwodnych podjęlidecyzję o wykorzystaniu do transportudwóch pomp BIBO trasy kolejki podwieszanej.Prace również i w tym miejscu musiałybyć prowadzone przez dwóch nurkówoperacyjnych, ze względu na ciężar pomp(ok. 75 kg każda). Po podwieszeniu obydwupomp na zestawie jezdnym zawieszonymna trasie kolejki podwieszanej podpiętodo pomp po jednym odcinku wężatłocznego ø110 mm. Cały zestaw należałoprzetransportować na odległość ok. 40 m.Do wykonania tych prac wykorzystanorównież trzy zmiany po dwóch nurkówoperacyjnych utrzymujących stałą łącznośćz zastępowym. Dodatkowym utrudnieniemwykonywania prac w tym wyrobiskubył zupełny brak widoczności podwodą oraz duża ilość zalegających materiałów(elementy obudowy, zrzucona zaporaprzeciwwybuchowa itp.). Po przetransportowaniupomp na odległość ok. 20 mdołożono kolejne odcinki węży tłocznych,15Pozytywne wyniki przeprowadzonychprób obydwu układów pompowychpozwoliły nam, bogatszym o pewne doświadczenia,na spokojny wyjazd na powierzchnięi upragniony powrót.Akcja była dla nas wszystkich związanychz prowadzeniem podziemnych pracpodwodnych bardzo poważnym sprawdzianem,a jednocześnie dużym doświadczeniemw tak trudnych warunkach, powielu latach spokoju z zagrożeniem wodnymw kopalniach. Zadania, na którychwykonanie mieliśmy trzy dni, byliśmyw stanie wykonać znacznie szybciej. Bogatsio zdobyte doświadczenia jesteśmyw stanie poradzić sobie w każdej sytuacjipod wodą w kopalni.Do prac wykorzystywano specjalistycznysprzęt nurkowy:• aparaty powietrzne nurkowe PA – 38,• skafandry suche Dräger 168 z kapturomaskami,• zestaw łączności nurkowej UT 300 firmyDräger,• podwodne lampy nurkowe,• pasy balastowe,• sprzęt pomocniczy.Skład powietrza oraz warunki klimatyczneprzy zbiornikach wodnych osiągałynastępujące parametry:O 2– 20,5 %; CO 2– 0,0 %; CO – 0 ppm;CH 4– 0,0 %; ts – 29,5 °C; φ – 80 %.•

NR 1/2008Wśród zagrożeń, z jakimi mamydo czynienia w polskim górnictwie węglowymi miedziowym, zagrożenie tąpaniamijest jednym z dominujących.Charakter zjawisk występujących w górotworze,związanych z powstawaniemoraz rozwojem tego zagrożenia, jestprzedmiotem badań naukowych od wielulat. Wraz z wystąpieniem pierwszegogeodynamicznego zjawiska, nazwanegotąpnięciem, zarejestrowanego na obszarachgórniczych Polski, rozpoczęto pracebadawcze i analityczne, zmierzającedo ujarzmienia tego zagrożenia. Wnioskiwynikające z analizy tych zjawiskmiały wpływ na projektowanie i wykonywanierobót górniczych.,RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50Odpowiedzialność kierownika ruchu zakładu górniczego*Zagrożenie tąpaniami- .!/&Charakterystykę sejsmiczności górotworuw kopalniach węgla kamiennego wPolsce w ostatnich 20 latach przedstawionow tabeli 1 oraz na rysunku 1 [1].Obecnie doskonale zdajemy sobiesprawę z wpływu na kształtowanie się zagrożeniatąpaniami takich czynników jak:głębokość eksploatacji, zaszłości eksploatacyjne,struktura geologiczna złoża, zaburzeniageologiczne lub inne czynniki naturalne,techniczne i organizacyjne.- 01!/&'mgr inż.LECH WIZNER- &'23 4()* (% 5) %6) 7 *5 (()7 (%8 77 %5) 6 )8 ()6 (%6 7 8%(* * 6()) (%6 *(( % 8 5) 8()( 66%6 67 %*) 7 66 6(( 56%5 8) %8 7 87 7(( 5% )78 %* ( 6 6(( 8%8 )88 5%)) 5* (((8 8% (8 8%(5 7 86 ((5 8%6 6* %68 56 5((* 8*%8 57* %5 6 8( 6((7 87% *75 %76 8((6 86% *56 %7 7 (() *%( 778 %7) * 6 ((( %5 8* %*( 8 %* )) % %7 86 %)7 5 % 85 %(7 5 88 %7 *5 %) 5 ) 5 ((%* (65 %8 8 * % 5* %6) 8 8 Tabela 1. Zestawienie wydobycia, wysokoenergetycznych wstrząsów górotworu, tąpnięć, wypadkóww kopalniach węgla kamiennego w Polsce w latach 1985 – 2005.Ilość wstrząsów, Wydobycie [mln Mg]Rys. 1. Charakterystyka sejsmiczności górotworu w kopalniach węgla kamiennego w Polsce.16Wydatek energetyczny [GJ]ROK XIIISkomplikowana istota tego zjawiska,wpływ tak wielu czynników na jego rozwójpozwala wyrazić obawę, iż być możenigdy nie zostanie ono całkowicie ujarzmione.Możemy jednak stwierdzić, iż rozwójnauki w dziedzinie oceny zagrożeniatąpaniami, szczególnie w naszym kraju,znacząco może wpłynąć na ograniczeniemożliwości wystąpienia tąpnięcia orazograniczenie jego skutków.Rozwój nauki winien wpływać i wpływana kształtowanie przepisów regulującychdziałalność górniczą, pod kątemzwalczania zagrożeń naturalnych, w tymzagrożenia tąpaniami. Czy jednak wynikibadań, analiza zaistniałych zdarzeń orazdoświadczenia związane ze stosowaniemprofilaktyki, całkowicie przekładają się nazmianę i udoskonalenie przepisów górniczych?W obecnie obowiązujących przepisachtraktujących o prowadzeniu działalnościgórniczej w warunkach zagrożeniatąpaniami, zdaniem autora, za mało jestszczegółowo zredagowanych nakazówi zakazów, zbyt wiele zaś odniesień dokompetencji kierownictwa kopalni.Oczywiście, niezwykle trudno jestzachować „zdrowy” rozdział pomiędzyszczegółowymi regulacjami prawnymi akompetencją decydentów szczebla zakładugórniczego. Przesada w kierunku rozbudowynakazów i zakazów byłaby równieższkodliwa. Mogłaby doprowadzićdo takiego skrępowania decyzyjnego, żejakakolwiek działalność eksploatacyjnastałaby się prawie niemożliwa. Niemniejjednak obciążanie odpowiedzialnościąkierownictw kopalń na zbyt dużym obszarzeprowadzi także do negatywnych skutkóww postaci bądź przesadnej asekuracjiw obawie przed odpowiedzialnością, bądźwzrostu zagrożenia.W podstawowym akcie prawnym, regulującymprowadzenie robót górniczychna obszarze Polski, jakim jest Prawo geologicznei górnicze, jedynie w artykułach73 oraz 77 mowa jest o koniecznościzwalczania zagrożeń naturalnych orazobowiązku reagowania na ich zaistnienie.Artykuł 78 poleca ministrowi właściwemudla gospodarki określenie szczegółowychzasad bezpiecznego prowadzenia ruchuw zakładach górniczych, zaś artykuł 122traktuje o odpowiedzialności karnej za wy-

Minova Ekochem S.A.ul. Budowlana 10, 41-100 Siemianowice Âl.Tel: 32 208 68 00, Fax: 32 208 68 01minova.ekochem@minovaint.com, www.minova.plMinova Ekochem S.A. produkuje i oferuje do wykorzystaniaw przemyÊle górniczym nast´pujàce materia∏y:● ¸adunki klejowe do obudowy kotwiowej LOKSET● Systemy poliuretanowe do wzmacniania ska∏ i pok∏adów w´gla● Systemy fenolowe do wype∏niania pustek i tam izolacyjnych● Systemy mocznikowe do wype∏niania pustek i uszczelniania● Systemy mineralno – organiczne do wzmacniania i uszczelnianiagórotworu i w´gla● Spoiwa nieorganiczne do budowy tam wentylacyjnych, tamprzeciwwybuchowych i pasów podsadzkowych● Zestawy pompowe i osprz´t do iniekcji● Torby wodne do budowy przeciwwybuchowychzapór wodnych● Sprz´t ochrony osobistejRealizujemy procesowy modelZarzàdzania JakoÊcià ISO 9001: 2000

CENTRUM USUG SPECJALISTYCZNYCHCENTRALNEJ STACJI RATOWNICTWAGÓRNICZEGOCEN-RAT SP. Z O.O.41-902 Bytom, ul. Chorzowska 25tel. +48 32 38-80-481, fax +48 32 38-80-482e-mail: sekretariat@cen-rat.bytom.plhttp://www.cen-rat.bytom.pl/ZAKRES DZIAALNOCI:- inertyzacja z zastosowaniem azotu i dwutlenkuwgla,- utylizacja zuytego sprztu ochrony ukaduoddechowego,- serwisy „FASER” S.A. i „HOLMATRO Polska”Sp. z o.o.,- usugi laboratoryjne,- usugi w zakresie rzeczoznawstwa i opracowaekspertyzowych,- usugi transportowe,- sprzeda i serwisowanie ganic,- produkcja i sprzeda lamp specjalnegoprzeznaczenia,- produkcja i sprzeda przewodowej cznociratowniczej,- serwisowanie i wynajem pomp,- dziaalno gastronomiczna i cateringowa,- sprzeda specjalistycznego sprztu ratowniczegoi medycznego.

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008kroczenia przeciwko zakazom i nakazomw nich zawartym [2].Podstawowym zbiorem przepisów dotyczącychzwalczania zagrożeń, w tym zagrożeniatąpaniami, jest RozporządzenieMinistra Gospodarki z 28 czerwca 2002 r.(ostatnia nowelizacja – 9 czerwca 2006 r.)w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy,prowadzenia ruchu oraz specjalistycznegozabezpieczenia przeciwpożarowegow podziemnych zakładach górniczych. WDziale V, rozdziale 4 cytowanego rozporządzeniaomówione zostały zasady prowadzeniarobót górniczych w warunkachzagrożenia tąpaniami, a w załączniku nr 5do rozporządzenia (Zwalczanie zagrożeń)określono sposób oceny stanu zagrożeniatąpaniami, zwalczanie tąpań oraz projektowaniei prowadzenie robót górniczych.Zawarte na sześciu stronach, ujęte w dwadzieściadwa paragrafy przepisy rozdziału4–go (dla przykładu zagrożenie metanowew tym samym wydaniu rozporządzeniaopisane w sześćdziesięciu czterech paragrafachzajmują dwadzieścia stron, a zagrożeniewyrzutami gazów i skał – trzydzieściosiem paragrafów na jedenastustronach) są raczej ubogie w konkretniesformułowane nakazy bądź zakazy dotycząceprojektowania i prowadzenia robótw warunkach zagrożenia tąpaniami. Nieznajdziemy tam szczegółowych zasad stosowaniaprofilaktyki tąpaniowej, zaś zapisyzałącznika nr 5 w części dotyczącej tąpańto w dużej mierze zbiór odniesień dodecyzji kierownika ruchu zakładu górniczego.Kierownik ruchu zakładu wydobywającegowęgiel kamienny zobowiązany jest,zgodnie z treścią załącznika nr 5, przejąćodpowiedzialność za:• określenie zakresu i zasad wykorzystaniametod oceny stanu zagrożenia tąpaniami,• zakres ewentualnego odprężenia pokładówzaliczonych do II stopnia zagrożeniatąpaniami,• określenie częstotliwości pomiarówskuteczności odprężenia w przypadkuniezachowania parametrów odległościowych,• właściwe wyznaczenie stref szczególnegozagrożenia tąpaniami,• sposób usytuowania ściany z obudowązmechanizowaną do przejeżdżanegochodnika lub uskoku,• sposób prowadzenia robót górniczychw strefach przy zbliżaniu się do krawędzieksploatacyjnych i resztek pokładówsąsiednich,• określenie minimalnej długości ścianyzamykającej w II i III stopniu zagrożeniatąpaniami,• określenie bezpiecznej odległości przyprowadzeniu chodnika przy zrobach,• sposób usytuowania wykonywanychchodników w stosunku do krawędzi iresztek pokładów sąsiednich,• określenie bezpiecznej odległości przesunięćmiejsc rozpoczęcia i zakończeniaściany w kolejnych warstwach tegosamego pokładu,• określenie właściwej odległości pomiędzysąsiednimi ścianami prowadzonymirównocześnie w pokładzie (warstwiepokładu),• określenie wielkości zabiorów oraz dobowychpostępów ścian i chodników,• zakres stosowania oraz dobór metodograniczających zagrożenie tąpaniami,• zezwolenie na stosowanie tam, mostówwentylacyjnych i rurociągów odmetanowaniaw strefach szczególnego zagrożeniatąpaniami [3].Obowiązek zasięgania opinii kopalnianegozespołu ds. tąpań, jaki nakazują omawianeprzepisy prawne, nie zmniejsza odpowiedzialnościkierownika ruchu zakładuza podejmowane decyzje.Powyższe stwierdzenia nie mają nacelu totalnej krytyki obecnie obowiązującychprzepisów prawnych dotyczącychzagrożenia tąpaniami. Chodzi wyłącznieo zwrócenie uwagi, iż np. przy stosunkowodobrym, precyzyjnym ustaleniu rygorówkoniecznych do zastosowania przyprojektowaniu odprężania pokładów, zbytmocno, zdaniem autora, obciąża się odpowiedzialnościąkierownika ruchu zakładuza ustalenie rygorów stosowania profilaktykitąpaniowej. Tylko w części zagadnieńkierownictwo zakładu dzieli się swą odpowiedzialnościąz organem nadzoru górniczego(zatwierdzanie planu ruchu, projektówtechnicznych).Oponent stwierdzeń zawartych powyżejpowie, iż w każdym zakładzie górniczym,w którym występuje zagrożenie tąpaniamiistnieje „Kompleksowy projekteksploatacji pokładów zagrożonych tąpaniami”,który odnosi się szczegółowo dodoboru oraz zasad stosowania profilaktykitąpaniowej. Praktyk odpowie jednak, żeciągłe weryfikowanie harmonogramów robót,powodujące zakłócenia w ustalonychodległościach, kolejności robót oraz bieżącewyniki monitoringu zagrożenia (częstoróżne od zakładanych) powodują z czasemdezaktualizację ustaleń „Kompleksowegoprojektu…”.17Warto prześledzić doświadczenia wtworzeniu przepisów prawa regulującychzagadnienia profilaktyki tąpaniowej z tejczęści niecki górnośląskiej, która znajdujesię za naszą południową granicą i stanowiOstrawsko–Karwińskie Zagłębie Węglowe.Stosunkowo niedawno wprowadzonetam akty prawne (Rozporządzenie CzeskiegoUrzędu Górniczego w Pradze nr659/2004 oraz przepisy pochodne) ujmująnie tylko ogólną charakterystykę stosowanychmetod profilaktyki tąpaniowej,ale również wprowadzają konkretne rygorydodatkowe. Uszczegółowieniem postanowieńrozporządzenia są tzw. „Regułyrobocze” zatwierdzone przez OkręgowyUrząd Górniczy w Ostrawie. Kolejnymdokumentem traktującym szczegółowoproblematykę profilaktyki tąpaniowej są„Postępowania metodyczne” będące zbiorempraktycznych wskazówek, jakimi należysię kierować przy projektowaniu iprowadzeniu działalności górniczej. Obokwskazanych do stosowania metod prognozystanu naprężeń górotworu oraz sposobówjego monitorowania, przepisy czeskiezawierają zasady stosowania aktywnychśrodków profilaktyki (usystematyzowanychjako środki strategiczne, taktyczne,operacyjne) oraz pasywnych, związanychz doborem obudowy, wykonywaniemwnęk, określeniem możliwości ruchu załogiw wyrobiskach, itd. [4,5]Uczciwie należy zaznaczyć istnieniei funkcjonowanie w naszym górnictwie„Kompleksowej metody oceny stanu zagrożeniatąpaniami w zakładach górniczychwydobywających węgiel kamienny”.Stosowanie tej metody, łącznie zeszczegółowymi metodami oceny stanu zagrożenia(metody: rozeznania górniczego,sejsmologii górniczej, sejsmoakustycznejoraz wiercenia otworów małośrednicowych)stanowi niezwykle istotny elementprofilaktyki tąpaniowej. Jest to bardzoważny instrument wspomagający decyzjekierownika ruchu zakładu górniczego wwalce z omawianym zagrożeniem. Stalemodyfikowana, stanowi bardzo pozytywnyprzykład uwzględniania rozwoju naukiw aktualizacji aktów prawnych regulującychdziałalność górniczą (choć nie ustrzegłasię odniesień do decyzji kierownikaruchu zakładu, a przecież ma je wspomagać).Niestety, „Kompleksowa metoda…”zawiera zbyt mało koniecznych, zdaniemautora, nakazów i zakazów dotyczącychśrodków profilaktyki tąpaniowej.Kierownik ruchu zakładu górniczegow pierwszym rzędzie odpowiada za bez-

NR 1/2008RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50ROK XIIIpieczeństwo pracy podległych mu ludzi,bezpieczeństwo zakładu oraz tzw. bezpieczeństwopowszechne. To oczywiste.Z drugiej jednak strony rozliczany jest zawskaźniki wydajności oraz koszt wydobycia,który, przy wysokim udziale kosztówstałych w górnictwie polskim, bezpośrednioprzekłada się na wielkość wydobycia.Bezpieczeństwo zatem, w dużej mierze zależyod decyzji kierownika ruchu zakładu,które jednak mają swoją konsekwencję wstosunku do poziomu kosztów i wielkościwydobycia. W tej sytuacji nie do przecenieniajest pełne uznanie przez przełożonychautorytetu osoby pełniącejfunkcję kierownika ruchu zakładu, akceptacjaekonomicznych konsekwencjijego działalności związanej ze zwalczaniemzagrożeń. Stanowi to warunek koniecznywłaściwego zarządzania ruchemzakładu górniczego w obszarze bezpieczeństwapracy. Istotną sprawą są równieżcechy osobowościowe kierownika ruchuzakładu predysponujące go do właściwegorozstrzygania dylematów rodzących sięSympozjum WARSZTATY GÓRNI-CZE. Kraków 2006na obszarze bezpieczeństwa w korelacji z2) Prawo geologiczne i górnicze –ustawa z 4 lutego 1994 r. (Dz. U.ekonomiką.06,133,934)Bardziej zdecydowane określenie w 3) Rozporządzenie Ministra Gospodarkiz 28 czerwca 2002 r. w sprawie bezpieczeństwai higieny pracy, prowa-górniczych przepisach prawnych koniecznościzastosowania tych czy innych środkówdzenia ruchu oraz specjalistycznegoaktywnej profilaktyki tąpaniowej, zabezpieczenia przeciwpożarowedzeniazdaniem autora, spowodowałoby uwolnieniego w podziemnych zakładach górni-decydentów górniczych od dylematu: czych4) Petr Koníček, Petr Dvorský, Česlavtanio czy bezpiecznie. Analiza ekonomicznaskutków zaistniałych tąpnięć wskazuje, filaktyka tąpaniowa w warunkachBonczek, Alexander Przeczek Pro-iż koszt stosowanej konsekwentnie profilaktykiregionu ostrawsko–karwińskiegotąpaniowej, choć wysoki, skutecz-(OKR). Materiały XIII Międzynaro-nie zmniejsza straty zarówno materialne dowej Konferencji Naukowo–TechnicznejGÓRNICZE ZAGROŻENIAjak i ludzkie.NATURALNE. Ustroń 2006.• 5) Vyhláška ČBÚ v Praze č. 659/2004Sb. Ze dne 17,12,2004Literatura1) Zdzisław Kłeczek. Zagrożenie tąpaniamiw polskich kopalniach węglakamiennego i rud miedzi. Materiały* Publikacja artykułu na łamach naszego kwartalnikaza zgodą redakcji „Wiadomości Górniczych”,w których artykuł był wcześniej publikowany.Akcja ratownicza w ZG „Piekary”Otwarcie, przewietrzeniei penetracja wyrobiskinż.ZYGMUNT OŻÓGOSRG BYTOMJAN MIKEZG PIEKARYAutorzy opisują na pozór łatwą akcjęratowniczą, obejmującą koniecznośćotwarcia ciągu wyrobisk, ich przewietrzenia,skontrolowania stanu technicznegoi drożności. Problemem technicznymbyło przeprowadzenie penetracjizastępami ratowniczymi w taki sposób,aby zapewnić bezpieczeństwo ratownikomprzy zachowaniu ciągłej nieprzerwanejłączności ratowniczej w penetrowanychwyrobiskach o łącznej długościokoło 2500 metrów.Zgodnie z realizowanym harmonogramemrobót górniczych, w celu udostępnieniapokładu 418 w rejonie „Piekary”na poziomie 438 m niezbędne byłootwarcie, przewietrzenie wyrobisk w pokładzie418 na poziomie 438. W tym celunależało zlikwidować korek izolacyjnyTI–306 na przekopie międzypoziomowymna poz. 348 m oraz otworzyć tamęizolacyjną TI–405 zabudowaną w przekopieodstawczym na zachód od skrzyżowaniaz przekopem wschodnim na poziomie438 m i uzyskać przewietrzanie przepływowymprądem powietrza następującychwyrobisk: przekop wschodni, przekop odstawczy,pochylnia odstawcza, chodnikwentylacyjny, chodnik taśmowy, upadowawentylacyjna, przekop międzypoziomowy,objazd szybika międzypoziomowego(rys.1). Prace związane z otwarciem tychwyrobisk w pokładzie 418 prowadzonebyły na zasadach akcji ratowniczej.18Warunkigórniczo – geologiczneGrubość pokładu 418 w przedmiotowymrejonie wynosi 1,0 – 1,5 m. W stropiepokładu 418 zalega od 0,3 do 0,5 m warstwałupku ilastego z przerostami węgla.Ponad zawęglonym łupkiem ilastym zalegałupek ilasty o miąższości ok. 2,0 m, powyżejłupku ilastego występuje ok. 0,5 mwarstwa łupku piaszczystego. Ponad łupkiempiaszczystym znajduje się łupek ilastyo miąższości 2,0 m. Powyżej łupku ilastegozalega ok. 9,0 m warstwa piaskowca.Ponad piaskowcem występuje ok. 2,0 mwarstwa łupku piaszczystego. Powyżejłupku piaszczystego – zroby zawałowepokładu 416/3. W spągu pokładu 418 występujekilkunastometrowa warstwa łupkupiaszczystego z wkładkami łupku ilastegoi węgla. Pokład 418 zapada w kierunkupołudniowo – zachodnim pod kątem 7° –15°. Zagrożenia naturalne pokładu 418 wprzedmiotowym rejonie:• niemetanowy,• zaliczony do klasy „B” zagrożenia wybuchempyłu węglowego,• należy do I stopnia zagrożenia wodnego,• nietąpiący,• wg. badań przeprowadzonych przezZakład Aerologii Górniczej GIG pt.„Wyniki badań samozapalności i wyznaczonegookresu inkubacji pożaruendogenicznego dla węgla z pokładu416/3,418,419(w.III),504/2 i 510 (w.III)KWK „Julian” wskaźnik samozapalnościwęgla dla pokładu 418 wynosi:Sza = 850 C/min i Sza’ = 380 C/min,co klasyfikuje ten węgiel do IV grupy

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008punktświetlnyBazapomocniczakorekizolacyjnyTI-306Rys. 1. Schemat rejonu akcji przewietrzania wyrobisk w pokł. 418.BazagłównatamaizolacyjnaTI-40519

NR 1/2008samozapalności (duża skłonność do samozapalenia).Prognozowany okres inkubacjipożaru endogenicznego wynosi48 dni.Wyznaczenie strefyzagrożeniaWyrobiska objęte strefą zagrożenia:• przekop wschodni,• przekop odstawczy,• pochylnia odstawcza,• chodnik wentylacyjny,• chodnik taśmowy,• upadowa wentylacyjna,• przekop międzypoziomowy,• objazd szybika międzypoziomowego,• przekop wentylacyjny,• szyb „Julian II” od rząpia do kanałuwentylacyjnego.Lokalizacja posterunkówzabezpieczających dojściedo strefy zagrożenia:• posterunek nr 1: przekop wschodni naskrzyżowaniu z pochylnią kamienną,• posterunek nr 2: chodnik łączący szyb„Julian IV z szybem Julian II na poz.348 (baza pomocnicza),• posterunek nr 3: dyfuzor szybu „JulianII”.Podczas prowadzenia akcji wstrzymanazostała praca w szybie „Julian II” orazjazda ludzi tym szybem.Opis prowadzenia akcjiBazy ratownicze zlokalizowanebyły w:• przekopie wschodnim na południe odskrzyżowania z chodnikiem podstawowymw pokładzie 510 na poziomie 438m – baza główna,• chodniku łączącym szyb „Julian IV” zszybem „Julian II” na poz. 348 – bazapomocnicza.RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50Obłożenie zastępówratowniczychDo prowadzenia prac związanych zwznowieniem przewietrzania zatrudnionebyły dwa własne zastępy ratownicze w baziegłównej i dwa własne zastępy ratowniczew bazie pomocniczej. W bazie głównejoraz pomocniczej przebywał lekarz zodpowiednim wyposażeniem dla zabezpieczeniaakcji ratowniczej. Zatrudnionezastępy ratownicze były wyposażone waparaty regeneracyjne W–70 oraz sprzętkontrolno–pomiarowy do ciągłego monitorowaniaparametrów wentylacyjnych(CH 4, CO, CO 2i O 2), anemometr i psychrometrAsmana.Przygotowanie akcji:1) Zabudowano czujniki tlenu oraz COprzed korkiem izolacyjnym TI–306zlokalizowanym w przekopie międzypoziomowymna poziomie 348 mwspółpracujący z systemem Venturon.2) Przed otwarciem TI–405 zabudowanowentylator WLE–803 w przekopiewschodnim na północ od skrzyżowaniaz pochylnią kamienną na poziomie438 m.3) W przekopie wschodnim zgromadzonozapas lutni elastycznych ø800 mm.4) W dniu poprzedzającym rozpoczęcieakcji pobrano próbę powietrza do analizychemicznej:——zza tamy izolacyjnej TI–405,——zza korka izolacyjnego TI–306 naprzekopie międzypoziomowym napoz. 348.Ze względu na bardzo rozległy rejon(długość wyrobisk do przewietrzenia i penetracjiok. 2500 m) i braki możliwościutrzymywania stałej łączności ratowniczej(max. 2000 m) akcja prowadzona byładwu etapowo.ETAP I1. Po zgłoszeniu przez Kierownika Akcjina dole gotowości do prowadzeniaakcji oraz po zgłoszeniu się posterunkówzabezpieczających zastęp nr 1 zbazy pomocniczej udał się w celu rozbiciakorka izolacyjnego TI–306 zlokalizowanegona przekopie międzypoziomowym.Prace były wykonywaneprzy użyciu aparatów regeneracyjnychW–70, ze stałym pomiarem atmosferywykonywanej przyrządami do ciągłegopomiaru CO, CO2 i O2. Po rozbiciutamy zastęp nr 1 powrócił do bazypomocniczej.202. Z bazy głównej skierowano zastęp nr3 do rozbicia TI–405 w przekopie odstawczym.Prace były wykonywaneprzy użyciu aparatów regeneracyjnychW–70, ze stałym pomiarem atmosferywykonywanej przyrządami do ciągłe-ROK XIIIgo pomiaru CO, CO 2i O 2. Po rozbiciutamy zastęp nr 3 powrócił do bazy.3. Po rozebraniu tam dyspozytor ruchuobserwował wskazania tlenomierzaoraz czujnika CO zabudowanego wprzekopie międzypoziomowym na poziomie348.4. Zabezpieczono wejście do przekopuodstawczego oraz do przekopu międzypoziomowegoprzez okratowanieoraz utrzymywano posterunek obserwacyjnynr 2. Wstrzymano jazdę ludziszybem „Julian II” na poziom 348przez okres przewietrzania wyrobiska.ETAP II1. Po uzyskaniu od dyspozytora ruchu informacji,że wskazania tlenomierza zabudowanegoprzed rozbitym korkiemizolacyjnym na poziomie 348 są zgodnez wymogami przepisów przystąpionodo penetracji wyrobisk z obu stron.2. Zastęp nr 4 z bazy głównej dokonałpenetracji kierując się w stronę przekopuwschodniego, przekopu odstawczego,pochylni odstawczej, chodnikawentylacyjnego, chodnika taśmowego,aż do skrzyżowania z upadową wentylacyjną,gdzie zostawił zaświeconąlampę RC–12. Miała ona być sygnalizatoremdla zastępu, który miał penetrowaćwyrobiska z bazy pomocniczej.Po wykonaniu tych czynności zastęppowrócił do bazy.3. Następnie zastęp nr 2 z bazy pomocniczejdokonał penetracji kierując sięw stronę objazdu szybika międzypoziomowego,przekopu międzypoziomowegoupadowej wentylacyjnej doskrzyżowania z chodnikiem taśmowym,gdzie znajdowała się lampasygnalizacyjna. Penetracje wykonanebyła w aparatach regeneracyjnychW–70, ze stałym pomiarem atmosferywykonywanej przyrządami do ciągłegopomiaru CO, CO 2i O 2oraz mikroklimatu.4. 4. Po spenetrowaniu odzyskanych wyrobiskoraz uzyskaniu składu powietrzazgodnego z przepisami KierownikAkcji zakończył akcję.•

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008W KWK „Knurów”Akcja pożarowaPrzedstawiamy akcję pożarową prowadzonąw KWK „Knurów” w rejonielikwidowanej ściany 2 w pokładzie408/3 na poziomie 550 m w dniach 12 –17 marca 2007 r. Pokład 408/3 w rejonieściany 2 zaliczony jest do II kategoriizagrożenia metanowego, pokład nietąpiący, klasy B zagrożenia pyłowego,II grupa skłonności do samozapalenia,I stopień zagrożenia wodnego.inż.ALEKSANDER SZEWCZYKOSRG ZabrzeŚciana przewietrzana była systememna ,,U’’. Powietrze doprowadzano do ściany2 przekopem Ab6E, chodnikiem 2bw pokł. 408/3 przez dwa otwarte przepustytamy przeciwwybuchowej TI 6850. Natomiast,odprowadzano je chodnikiem 2a wpokł. 408/3, przekopem II i pochylnią II408/2, przekopem B5E, wytyczną W52S/III do szybu V „Szczygłowice”. Ściana2 w pokładzie 408/3 na poziomie 550 mzostała uruchomiona 25 kwietnia 2005 r.Bieg ściany został zakończony 3 marca2006 r. 30 marca 2006 r. ściana 2 zostałaotamowana na zasadach akcji ratowniczej.Powodem otamowania było przekroczeniedopuszczalnych stężeń CO w prądziewylotowym ze ściany 2. Do czasu otamowaniaściany zdołano odzyskać kombajnścianowy, przenośnik ścianowy oraz czterysekcje. 26 lutego 2007 r. przewietrzonorejon ściany w ramach akcji ratowniczej,stężenia CO wynosiły od 6 ppm przy ilościpowietrza przepływającego przez rejon ok.850 m 3 /min w dniu otwarcia, (wskaźnikilości tlenku węgla 4,5 do 5,5 l/min), dostężeń CO wynoszących 18 ppm przy ilościpowietrza około 400 m 3 /min, (wskaźnikilości tlenku węgla 7,5 l/min) 11 marca2007 r. na zm. „B”. Na zm. „C” o godz.23 30 w opływowym prądzie powietrzaczujniki odnotowały stężenia CO w granicach30 do 33 ppm w wylotowym prądziepowietrza przy wydatku około 400 m 3 /min(rys.1). W prądzie powietrza wypływającymz rejonu ściany stężenie metanu nieprzekraczało 0,1%.Przebieg akcji ratowniczej12 marca 2007 r. około godziny 2 00 wpokładzie 408/3 na poziomie 550 m w prądziewylotowym (w przekopie II ) likwidowanejściany 2 stwierdzono stężenie COpowyżej 30 ppm. Przypuszczalnym powodempowstania pożaru było samozagrzanie.Z zagrożonego rejonu w porę wycofanosześciu pracowników bez koniecznościużycia aparatów ucieczkowych. Kierownikruchu zakładu rozpoczął akcję ratowniczą.Po wycofaniu załogi ze strefy zagrożenia,wyznaczono siedem posterunków obstawy.Wezwano pogotowie pomiarowe CSRGBytom, wyposażone w mikrochromatograforaz zastępy ratownicze KWK ,,Knurów’’.Po założeniu bazy ratowniczej w wytycznejW52S/I, kierownik akcji polecił udaćsię zastępowi ratowników do pochylni II408/2 w celu rozpoznania możliwości zabudowytamy przeciwwybuchowej z przepustemtamowym, wykonywanej z tekblenduna bazie tam bezpieczeństwa. Tamawlotowa przeciwwybuchowa TI–6850była zabudowana w chodniku 2b w pokł.21

NR 1/2008408/3 z dwoma otwartymi przepustami. 13marca o godz. 4 45 na dół kopalni zjechałzastęp pogotowia pomiarowego CSRG domontażu linii chromatograficznej. Zaplanowanomontaż dwóch linii pomiarowych.O godz. 5 25 zastęp ratowników podał pomiaryparametrów powietrza z pochylni II408/2 w miejscu planowanej budowy tamyprzeciwwybuchowej, które wynosiły O 2–20,2%, CO 2– 0,0%, CO – 32 ppm, CH 4–0,0%, ts– 26,0 °C, wilg.– 84%.13 marca na zmianie A razem z zastępamiKWK ,,Knurów’’ w akcji udział brałopogotowie górnicze OSRG Zabrze orazpogotowie pomiarowe CSRG. O godz. 8 50linia chromatograficzna L1 (wraz z termistorem)o długości około 700 m była gotowado pobierania prób powietrza. Konieclinii chromatograficznej i termistorusytuowano w pochylni II 408/2, 50 m nawschód od przekopu B5E . Pierwsze wynikianaliz chromatograficznych składupobieranych prób gazów pożarowych uzyskanoo godz. 9 30 z linii L1, które przedstawiałysię następująco: O 2– 20,2%, CO 2– 0,0%, CO – 46 ppm, CH 4– 0,035%, H 2RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50– 0,0%, C 2H 4– 0,0%, C 2H 6– 0,0%, ts–25,9 °C.Około godz. 10 30 rozpoczęto zabudowętamy przeciwwybuchowej TP – 1w pochylni II w pokładzie 408/2 na wylociepowietrza z rejonu ściany 2. Tamęumiejscowiono pomiędzy tamami murowymiT1 i T2 (długość korka – 2,85 m).Pomiary parametrów powietrza w miejscupracy zastępów wykonane o godzinie18 50 : O 2– 20,5%, CO 2– 0,1%, CO– 96ppm, CH 4– 0,0%, ts– 26,5 °C, wilg.– 73%.O godz. 19 30 uzyskano pierwsze wynikianaliz chromatograficznych z linii L2 (wprzekopie I, zza tamy TI– 6850), wlot dorejonu ściany 2: O 2– 20,4%, CO 2– 0,04%,CO– 0,0%, CH 4– 0,0%, H 2– 0,0%, C 2H 4–0,0% C 2H 6– 0,0%. Budowę zamknięćtamy przeciwwybuchowej ukończono 13marca około godziny 20 00 . 14 marca nazmianie „A” ograniczono ilość powietrzapłynącego przez ścianę 2 do 250 m 3 /minpoprzez przymknięcie jednego z przepustóww tamie przeciwwybuchowej wlotowejTI – 6850 zabudowanej w przekopieI w pokł. 408/3. Kontynuowano równieżROK XIIItłoczenie tekblendu oraz ryglowanie tamymurowej – czołowej w tamie przeciwwybuchowejTP – 1 (TI – 5623) w pochylni IIw pokładzie 408/2. O godz. 8 00 rozpoczętopodawanie azotu w rejon zrobów ścianynr 2 w pokładzie 408/3, w ilości 500 kg/hza tamę TI – 6651 w wytycznej W63S.15 marca około godziny 10 00 zakończonotłoczenie tekblendu. Wtłoczono do tamyprzeciwwybuchowej TP – 1 (TI nr 5623)w pochylni II w sumie 27 ton tekblendu. Ogodz. 12 00 utworzono bazę pomocniczą wwytycznej W63S w związku z krótszą drogądojścia z tej bazy do tamy TP – 2 w momenciezamykania rejonu. O godzinie 14 20zamknięto przepusty przeciwwybuchowew tamach TP–1 i TP–2 (TI nr 6850), wycofanozastępy ratownicze do baz ratowniczych(głównej i pomocniczej). Kierownikakcji ratowniczej ustalił dwunastogodzinnyokres wyczekiwania. O godzinie 21 00zwiększono wydajność podawanego azotudo 10 00 kg/h, z tym że dodatkowo rozpoczętopodawanie azotu za tamę TP–2.•Mitmilczącego bohateraSą tylko ludźmi, bywają bohaterami.Ratownicy górniczy, bo o nich mowa,mogliby w swoich zawodowych życiorysachopisać niejedno zdarzenie nieprzeciętne,nad wyraz trudne, przekraczająceswym zasięgiem zakres zwykłegoludzkiego doświadczenia. W ilu sytuacjach,to oni pierwsi zdobywają wiedzęo faktycznych skutkach tragicznychzdarzeń w kopalniach, gdy na ich niemaloczach umiera ta, która umiera ostatnia.Zdolni do milczącego heroizmu, pośródmedialnego szumu, posiadając gorzkąwiedzę o dramacie, podczas akcji wracajądo miejsc, gdzie czują jeszcze oddechśmierci na plecach.A potem, w ostatniej drodze towarzysząkolegom, by w końcu zgasić nad ichgrobami płomień w benzynowych lampkachwskaźnikowych, przechowywanychna stacjach ratowniczych już tylko w tychcelach. O czym myślą w takich chwilachmgrKATARZYNA CICHYpsycholog KW S.A. Oddział „Bobrek–Centrum”22i czy świat wygląda dla nich następnegodnia tak samo? Skąd biorą siłę do udziałuw kolejnych akcjach? Nie robią tegoprzecież dla zysku, nagrody czy chwały,na którą niezaprzeczalnie zasługują, bo sątylko ludźmi a bywają bohaterami. Towarzyszącratownikom podczas akcji zaczynasię rozumieć z czym mają do czynienia,bo ich spojrzenia wyrażają wszystko,jakby mówiły, że „reszta jest milczeniem”.Czy jednak jest to najlepszy sposób na poradzeniesobie z tak przytłaczającą gorzkąprawdą o życiu, czy nie ujawnianie uczućjest wpisane w ich zawód, a utrzymywaniemitu milczącego bohatera jest na dłuższametę możliwe? Czy to typowy wizerunekratownika, czy raczej „syndrom JohnaWayne’a”, gotowego na wszystko, ale głębokozranionego i zamkniętego w sobie„twardziela”?Z psychologicznego punktu widzenia,nie ma lepszego sposobu na poradzeniesobie z cierpieniem, będącym skutkiemudziału w traumatycznych zdarzeniach, jakkonfrontacja z bolesnymi uczuciami, choćbypoprzez mówienie o zdarzeniu. Ucieczkaod uczuć, myśli i doznań, nie spowodujezniknięcia rany, a stłumienie może doprowadzićdo poważniejszych problemów. Wsłużbach ratowniczych pracują ludzie nieprzypadkowi,ofiarni wobec cierpiących.Ich siła i determinacja pochodzi z wieluźródeł, jest uwarunkowana indywidualnie,wynika z predyspozycji i cech osobowości,bywa, że ma znamiona tradycji rodzinnej.Jednak nawet ten heroizm ma swojegranice i ma swoją cenę. Skutki udziału wtragicznych zdarzeniach mogą być długofalowe.Bezpośrednio po akcji, lub już wczasie jej trwania może pojawić się stan

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008rozchwiania emocjonalnego, jaki w chwilachnagłego szoku przechodzi większośćludzi. Towarzyszy mu wzrost poziomupobudzenia, agresji, naturalne jest poszukiwaniew tych okolicznościach „kozłaofiarnego”, kogoś kto zawinił, na kim skupiasię wrogość. Większość mężczyzn jestskłonna wyrażać odczucie wszechogarniającegowtenczas dystresu poprzez zaburzeniasomatyczne, takie jak bóle głowy, nóg,pleców, kłucie w klatce piersiowej, zaburzeniaw układzie pokarmowym. Ponadto,mężczyźni częstokroć reagują w takichsytuacjach nadużywaniem alkoholu, wypalaniemznacząco większych ilości papierosówi skłonnością do zachowań ryzykownych.Nie bez znaczenia jest równieżodczucie swoistego wyobcowania, niezrozumienia,niemożność przeżywania pozytywnychemocji. Mogą temu towarzyszyć,pesymizm, chwilowa utrata wiary w sprawiedliwyświat, poczucie zmarnowanychszans i braku perspektyw życiowych.Obniżenie nastroju, smutek, mogąprzybrać formę przejściowego epizodu depresyjnego.Nie należy tych objawów bagatelizować,ponieważ z depresją jest tak,jak z grypą, nie leczona powoduje powikłaniai atakuje w późniejszym czasie zezdwojona siłą. Ten czarny scenariusz, niejest jednak regułą, a raczej rzadkością,choć nie można wykluczyć go w stu procentach.Warto w tym miejscu podkreślić,że coraz częściej tego typu kłopoty ratownicyujawniają, konsultują ze specjalistami,chętnie odpowiadają na zaproszeniado spotkań mających neutralizować negatywneskutki udziału w zdarzeniachtraumatycznych. To wskazuje, że zmieniasię mentalność tych osób w kierunkuwiększej dbałości o higienę zdrowia psychicznegoi dobre samopoczucie. Tak jakpodczas działań ratowniczych pokonująsiebie i napotykane trudności, tak samoi w tej sferze łamią mity i stereotypy, sąotwarci i rozumieją konieczność podejmowaniadziałań prozdrowotnych, mającychna celu jak najszybszy, trwały powrót dorównowagi psychicznej po zdarzeniachtraumatycznych. Intuicyjnie czują, że dbałośćo sprawy natury psychicznej jest ważnymelementem ich dalszego, zdrowegofunkcjonowania w rolach zawodowych.Człowiek jest istotą stanowiąca jednośćpsychofizyczną. Gorsze funkcjonowaniepsychiczne zawsze przekłada się na pogorszeniesprawności intelektualnej, sprawnościmotorycznej, wytrzymałości na długotrwaływysiłek. Podczas akcji ratowniczejbiorące w niej udział osoby narażone są napermanentne działanie stresu. Tego fizycznego,pozbawiającego sił witalnych orazstresu psychologicznego, obciążającegopsychicznie, mogącego doprowadzić dorozchwiania emocjonalnego.W sferze zdrowia psychicznego, takżemożliwa jest psychoprofilaktyka. Dbałośćo właściwą dietę, kondycję fizycznąjest ważnym elementem sprawnego funkcjonowaniaratowników górniczych. Dbałośćo higienę zdrowia psychicznego jestistotnym wskaźnikiem odporności na strespsychologiczny podczas akcji. Zjawiska tesą zresztą powiązane, bo zdrowie fizyczneprzekłada się na dobre samopoczucie,a zajęcia sportowe pozwalają pozbyć sięzarówno toksyn jak i nagromadzonegonapięcia. Warto jednak zwrócić uwagęna jeszcze jeden, istotny czynnik higienypsychicznej, jakim jest tzw. dobrostanpsychiczny. Najprościej ujmując jest tostan względnej równowagi życiowej, pozbawionysilnych negatywnych napięć,przejawiający się poczuciem bezpieczeństwaemocjonalnego, materialnego, zadowoleniemz życia. Dobrostan psychicznyuzależniony jest zatem od rozważnegodysponowania własnymi zasobami materialnymi,umiejętnego planowania, boznaczne kredyty, czy zadłużenie, nikomunie pozwalają spać spokojnie. Gwarantempoczucia bezpieczeństwa i dobrego samopoczuciasą jednak przede wszystkimdobre relacje z innymi ludźmi, szczególniez osobami najbliższymi. Rodzina jestnajważniejszym źródłem wsparcia. Dobraatmosfera w domu, radość z towarzystwanajbliższych są jak balsam dla duszy,szczególnie w chwilach zawodowej mobilizacji,podczas akcji ratowniczych. Dlategonależy z najwyższą uwagą, troszczyćsię, by innym było z nami dobrze, by nambyło dobrze z nimi. Sprzyja temu wspólnerealizowanie planów, marzeń, wspólnerozwiązywanie problemów, dzielenie siępragnieniami, jasne wyrażanie swoich po-23trzeb, dobra komunikacja. Pielęgnowanierelacji z najbliższymi jest tak samo ważne,jak wysiłki czynione w celu utrzymaniawłaściwej wagi i kondycji fizycznej.I chociaż w tym drugim przypadku możewystarczyć samozaparcie, w przypadkutrudnych relacji międzyludzkich koniecznyjest dialog. Bywa, że na początku z samymsobą, a potem być może w obecnościfachowca w zaciszu gabinetu psychoterapeutycznego,podczas np. małżeńskiej terapii.Wymaga to jednak odsłonięcia siebiei odwagi, ale tej ratownikom górniczym napewno nie brakuje. Są przecież wspaniałymiludźmi, a bywają bohaterami. Także wsferze ujawniania uczuć, co dla mężczyznjest szczególnie trudnym wyzwaniem.Przełamując stereotypy, mit milczącegobohatera, ratownicy górniczy na wielupłaszczyznach tworzą od pewnego czasunową jakość swojego wizerunku, gdzie heroizmprzybiera ludzką postać, a dbałość orównowagę psychiczną traktowana jest jaksprawa priorytetowa.•Bibliografia„Oblicza kryzysu psychologicznego i pracyinterwencyjnej” (red.) A. Lipowska–Teutsch „ Zagadnienia skutków stresu imetod przeciwdziałania w służbach emergencyjnych”.Kraków 1997 r.W. Trendak, W.Gaszyński, A.Rasmus „Zespółstresu pourazowego”. Medycyna intensywnai ratunkowa, tom 6, 2003 r.P. Surowiec (tłum.) „Stresujące sytuacje iszokujące wydarzenia i ich konsekwencjeemocjonalne”. MEDICINS SANS FRON-TIERES. Amsterdam 1993 r.

NR 1/2008Wybuch pyłu węglowego i metanusą największym zagrożeniem dla kopalni.Wejście Polski do Unii Europejskiejniesie konieczność dostosowania prawapolskiego do wymogów UE i wprowadzeniatakich pojęć jak analiza ryzykai atmosfera wybuchowa. Autorzy przedstawiająwymagania normy EN–1127–2będącej podstawowym dokumentemUE dotyczącym zagrożenia wybuchowegow kopalniach oraz podają szerszykontekst prowadzenia oceny ryzykauwzględniający rolę bezpieczeństwafunkcjonalnego odniesiony do systemówelektrycznych/ elektronicznych i programowalnychelektronicznych związanychz bezpieczeństwem przeciwwybuchowym.W górnictwie polskim od momentuwejścia w życie znowelizowanego Prawageologicznego i górniczego [1] oraz rozporządzeńwykonawczych do tego prawaszczególny nacisk kładziony jest na ocenęi dokumentowanie ryzyka zawodowego.Wynika to z konieczności harmonizacjipolskiego ustawodawstwa z wymaganiamidyrektyw Unii Europejskiej.Wymienione dyrektywy Unii Europejskiejdotyczą:• Dyrektywa 92/104/WE [2] – minimalnychwymagań w zakresie poprawybezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownikówodkrywkowego i podziemnegoprzemysłu wydobywczego,• Dyrektywa 92/91/WE [3] – minimalnychwymagań w zakresie poprawybezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracownikówgórnictwa otworowego.Podstawowe rozporządzenia wykonawczedo Prawa geologicznego i górniczegowdrażające wymagania Dyrektywto:• Rozporządzenie Ministra Gospodarki[6] z 28 czerwca 2002 r. w sprawiebezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzeniaruchu oraz specjalistycznegozabezpieczenia przeciwpożarowego wpodziemnych zakładach górniczych.RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50• Rozporządzenie Ministra Gospodarki[7] z 17 czerwca 2002 r. w sprawiebezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzeniaruchu oraz specjalistycznegozabezpieczenia przeciwpożarowego wodkrywkowych zakładach górniczychwydobywających kopaliny podstawowe.• Rozporządzenie Ministra Gospodarki[8] z 28 czerwca 2002 r. w sprawiebezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzeniaruchu oraz specjalistycznegozabezpieczenia przeciwpożarowegow zakładach górniczych wydobywającychkopaliny otworami wiertniczymi.Dla wdrożenia wymagań wymienionychrozporządzeń w każdym zakładziegórniczym opracowany został „dokumentbezpieczeństwa i zdrowia”, zawierającyudokumentowane oceny ryzyka dla typowychmiejsc i stanowisk pracy. Ryzykooceniane jest przy pomocy prostych,standardowych metod opartych o normęPN–N–18002 [4] lub metodę Risk Score.Główny nacisk przy ocenie i dokumentowaniuryzyka zawodowego kładziony jestna spełnienie formalnych wymagań ustawodawstwa.Powoduje to, że często działaniazwiązane z oceną i dokumentowaniemryzyka zawodowego dla planowanychprocesów wydobywczych i technologicznychsprowadzają się do opisu stosowanychod lat metod zwalczania zagrożeń.Jest to w dużej mierze spowodowane brakiemjednoznacznych kryteriów ilościowegoszacowania ryzyka, polegającychna oszacowaniu prawdopodobieństwa lubczęstotliwości występowania określonegozdarzenia niebezpiecznego. W zakresiebezpieczeństwa przeciwwybuchowego sytuacjata uległa diametralnej zmianie wrazz opracowaniem zasad oceny ryzyka, któreujęte zostały w normie EN–1127 –2 „Atmosferywybuchowe. Zapobieganie wybuchomi ochrona przed wybuchem. Pojęcia24ROK XIIIW świetle dyrektyw UE i norm zharmonizowanychZagrożenie wybuchemw zakładach górniczychprof. dr hab.KAZIMIERZ LEBECKIdr inż.PIOTR ROSMUSGłówny Instytut Górnictwa w Katowicachpodstawowe i metodologia dla górnictwa”[12]. Ustanowienia tej normy jest dowodemwłaściwego rozumienia specyfikigórnictwa podziemnego.Podejście do ryzykawybuchu według normyEN 1127–2Europejski Komitet Normalizacyjnyustanowił normę europejską EN–1127–2 w kwietniu 2002 roku i od grudnia2004 roku norma ta uzyskała status PolskiejNormy. Jest ona drugą częścią normyEN–1127–1 „Atmosfery wybuchowe.Zapobieganie wybuchom i ochrona przedwybuchem. Pojęcia podstawowe i metodologia”[11], ustanowionej jako PN w 2001roku. Tym samym obie części normy weszłydo prawa polskiego.Oprócz wymienionych we wstępieDyrektyw górniczych, wymienione normysą zharmonizowane także z następującymiDyrektywami:• Dyrektywą 98/37/WE „Bezpieczeństwomaszyn”,• Dyrektywą 94/9/WE „Sprzęt i systemyzabezpieczające przeznaczone do użytkuw atmosferach potencjalnie wybuchowych(Dyrektywa ATEX)” [5].Wymagania normy PN–EN 1127–1 sązawarte w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki,Pracy i Polityki Społecznej z 29maja 2003 r. w sprawie minimalnych wymagańdotyczących bezpieczeństwa i higienypracy pracowników zatrudnionychna stanowiskach pracy na których możewystąpić atmosfera wybuchowa [9]. Zkolei postanowienia Dyrektywy ATEX sąwprowadzone do stosowania RozporządzeniemMinistra Gospodarki Pracy i PolitykiSpołecznej z 28 lipca 2003 r. w sprawiezasadniczych wymagań dla urządzeńi systemów ochronnych w przestrzeniachzagrożonych wybuchem” [10]. To Rozporządzenieweszło w życie z dniemuzyskania przez Rzeczpospolitą Polskączłonkostwa w Unii Europejskiej. NormyEuropejskie oznaczane symbolem EN różniąsię znacznie od polskich dokumentównormalizacyjnych, stawiających w sposóblakoniczny wymagania techniczne. Normy

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008EN są najczęściej poradnikami metodologicznymi,w których wymagania technicznesą ujęte w licznych komentarzachi wyjaśnieniach. Opisane powiązania pomiędzywymaganiami Dyrektyw, wnikającychz nich rozporządzeń i zharmonizowanymiz nimi normami przedstawiaponiższy schemat (rys. 1)?!. "."""' (((*()*%' (,*(*%1(/+5 " & &:. &7' .. 8?! ' ()*(*%' (((*()*%' (,*(*%15/(/+?. ;. ; J!!99-%9)6-Podstawowe wymaganianormy PN–EN 1127–2.Atmosfery wybuchowe.Zapobieganie wybuchowii ochrona przed wybuchemNorma PN–EN 1127–2 akcentuje kilkapojęć dotychczas wcale, słabo lub winnym rozumieniu funkcjonujących wgórnictwie. Pojęcia te zdefiniowane są wnastępujący sposób:• atmosfera wybuchowa: Mieszaninasubstancji palnych w postaci gazów,par, mgieł lub pyłów z powietrzem wwarunkach atmosferycznych, w którejpo zapaleniu spalanie rozprzestrzeniasię na całą nie spaloną mieszaninę.• mieszanina hybrydowa: Mieszaninasubstancji palnych z powietrzem,w różnych stanach skupienia. Przykładamimieszanin hybrydowych są mieszaninymetanu, pyłu węglowego i powietrzalub mieszaniny pary benzyny ikropelek benzyny z powietrzem.• atmosfera potencjalnie wybuchowa:Atmosfera, która zależnie od warunkówlokalnych i ruchowych, może staćsię wybuchowa.• system ochronny: Za „systemyochronne” uznaje się wszystkie częścii podzespoły, których zadaniem jest natychmiastowepowstrzymanie powstającegowybuchu, i/lub ograniczenieskutecznego zasięgu płomienia i ciśnieniawybuchu. Systemy ochronne mogąbyć zintegrowane z urządzeniem, lub?!!. ".""' ()*+,*%' (5*06*%' (,*(*%14/6:. &' . ?. ;. ; J!!99-%9)6-)Rys 1. Powiązanie wymagań Dyrektyw i ustawodawstwa w zakresie bezpieczeństwa przeciwwybuchowego.wprowadzane na rynek oddzielnie, dozastosowania ich jako systemów samodzielnych.Pojęcie atmosfery wybuchowej, podstawowew normalizacji europejskiej wdziedzinie bezpieczeństwa przeciwwybuchowego,nie było stosowane w polskimsłownictwie technicznym.Poniżej przytoczone zostają najważniejszepostanowienia normy znacznieróżniące się od naszych dotychczasowychprzepisów:A) Wszystkie kopalnie węgla zwyczajowouznaje się za kopalnie gazowe.Zagrożenie wybuchem traktuje się całościowonie rozdzielając zagrożeń napyłowe i gazowe.B) Zagrożenia wybuchem klasyfikuje sięnastępująco:Stan zagrożenia 1 (atmosfera wybuchowa):dół kopalni i w związanez nim instalacje na powierzchni są zagrożoneprzez metan i /lub pył palny.Chodzi tu o wyrobiska w których stężeniemetanu mieści się w granicach25wybuchowości w wyniku na przykładawarii wentylatora, nagłego wydzieleniasię dużych ilości metanu (wyrzut)lub zwiększenia jego emisji (z powoduspadku ciśnienia atmosferycznego lubintensywniejszego urabiania).Stan zagrożenia 2 (atmosfera potencjalniewybuchowa): istniejeprawdopodobieństwo, że dół kopalnii w związane z nim instalacje na powierzchnisą zagrożone przez metan i/lub pył palny.Chodzi tu o wyrobiska w których stężeniemetanu w powietrzu wentylacyjnymi w instalacji odmetanowaniaznajduje się poza granicami wybuchowości.C) Norma PN–EN 1127–2 określa kategoriesprzętu odzwierciedlające wymaganiadla różnych warunków zagrożeniaatmosferą wybuchową. Kryteriapodziału na kategorie są następujące:Kategoria M1 obejmuje urządzeniazaprojektowane i w razie potrzebywyposażone w specjalne dodatkoweśrodki zabezpieczenia przeciwwybuchowegotak, aby mogły funkcjonowaćzgodnie z parametrami ruchowymiustalonymi przez producenta orazzapewniając bardzo wysoki poziomzabezpieczenia.Urządzenia tej kategorii są przeznaczonedo pracy w podziemiach kopalńi w częściach ich instalacji powierzchniowych,w których jest prawdopodobnewystąpienie zagrożenia wybuchemmetanu i/lub pyłu węglowego.Urządzenia tej kategorii powinny pozostawaćzdolne do działania nawet wprzypadku rzadko występującej awariiurządzenia i charakteryzują się takimiśrodkami zabezpieczenia, że: albo, w przypadku uszkodzenia jednegoze środków zabezpieczenia,przynajmniej drugi, niezależny środekzapewni wymagany poziom zabezpieczenia, albo, wymagany poziom bezpieczeństwabędzie zapewniony w przypadkuwystąpienia dwóch niezależnychod siebie uszkodzeń.Kategoria M2 obejmuje urządzeniazaprojektowane tak, aby mogły funkcjonowaćzgodnie z parametrami ruchowymiustalonymi przez producenta

NR 1/2008RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50ROK XIIIi zapewniać wysoki poziom zabezpieczenia.Urządzenia tej kategorii są przeznaczonedo pracy w podziemiach kopalńi w częściach ich instalacji powierzchniowych,w których jest prawdopodobnewystąpienie zagrożenia wybuchemmetanu i/lub pyłu węglowego.Ocena ryzyka wybuchuw zakładzie górniczym– koncepcja metodyOcena ryzyka powinna być zawszeprzeprowadzona dla każdej odrębnej sytuacjizgodnie z PN–EN 1127–1. Właściwieprzeprowadzona ocena ryzyka zawiera następująceelementy, dla których ta normadaje wytyczne:a) identyfikacja zagrożenia. Dane bezpieczeństwasą pomocne przy identyfikacjizagrożeń przez wskazanie czysubstancje są palne i czy łatwo ulegajązapłonowi;b) określenie prawdopodobieństwa wystąpieniaatmosfery wybuchowej i jejobjętości;c) określenie obecności źródeł zapłonu iprawdopodobieństwa wystąpienia źródełzapłonu zdolnych do zapalenia atmosferywybuchowej;d) określenie możliwych skutków wybuchu;e) oszacowanie ryzyka;f) rozważenie środków dla minimalizacjiryzyka.Powinno się stosować podejście całościowe,zwłaszcza dla skomplikowanychurządzeń, systemów ochronnych, części ipodzespołów, zakładów składających się zniezależnych jednostek i przede wszystkimdla rozległych instalacji. Ocena ryzyka powinnauwzględniać zagrożenie zapłonem iwybuchem z uwagi na:• urządzenia, systemy ochronne, części ipodzespoły;• wzajemne oddziaływanie pomiędzyurządzeniami, systemami ochronnymi,częściami i podzespołami oraz stosowanymisubstancjami;• charakterystykę procesu przemysłowegoprowadzonego w urządzeniach, systemachochronnych, częściach i podzespołach;• wzajemne oddziaływanie pomiędzyposzczególnymi procesami w różnychczęściach urządzeń, systemów ochronnych,części i podzespołów;• otoczenie urządzeń, systemów ochronnych,części i podzespołów i możliwewzajemne oddziaływanie z sąsiadującymiprocesami.Z kolei Dyrektywa ATEX zwraca uwagęna szereg zagadnień dotyczących niezawodnościpracy, a tym samym bezpieczeństwafunkcjonalnego elektrycznych inieelektrycznych urządzeń. Podstawowe ztych wymagań są następujące:• urządzenia i systemy ochronne przewidzianedo użytkowania w przestrzeniachzagrożonych wybuchem musząbyć projektowane pod kątem widzeniaintegralnego bezpieczeństwa przeciwwybuchowego,? ;. %; IJ!!A?I• urządzenia i systemy ochronne musząbyć zaprojektowane i wykonanepo odpowiedniej analizie możliwychuszkodzeń podczas użytkowania, abyuniknąć w miarę możliwości sytuacjiniebezpiecznych,• podczas projektowania urządzeń, systemówochronnych i przyrządów zapewniającychbezpieczeństwo, sterowanychprzez oprogramowanie, należyszczególnie brać pod uwagę ryzyko pochodząceod błędów w oprogramowaniu,• należy brać pod uwagę ewentualne nieprawidłoweużytkowanie, jakiego możnasię rozsądnie spodziewać.26B//;M ;J!!*.. BB/ " OZ powyższych zaleceń wynika jednoznacznie,że:• ocenę ryzyka musi dokonywać właścicielprocesu (przedsiębiorca górniczy)w ramach którego występuje potencjalnezagrożenie zaistnienia wybuchu jaki producent urządzeń, które będą pracowaćw atmosferze potencjalnie wybuchowej,• integralną częścią przeprowadzonejoceny ryzyka jest analiza niezawodnościpracy systemów zabezpieczającychstanowiących o bezpieczeństwie procesu.Podstawowe etapy prawidłowo prowadzonejoceny ryzyka, które powinienprzeprowadzić przedsiębiorca górniczyprzedstawia schemat na rysunku 2, a etapyoceny ryzyka przy projektowaniu urządzeńprzedstawia schemat na rysunku 3.9@;.$N/9!1 !@ @ Rys 2. Identyfikacja źródeł zapłonu i zagrożenia wybuchu dla projektowanych procesów.Przytoczone elementy oceny ryzykasą obecne w polskich przepisach, częstow formie nie bezpośrednio widocznej.Do władz górniczych należy decyzja czyprzyjęcie normy PN EN1127–2 spowodujezmiany w istniejących przepisach. Napewno mentalność twórców normy (przyjej tworzeniu nie było przedstawiciela Polski)jest różna od mentalności twórców naszychprzepisów. Ale bezpieczeństwo pracyi życie ludzkie jest jedno, przyszłośćspowoduje, że przepisy w krajach UE będązbliżone, choć nie identyczne. Norma pozostawiabowiem do decyzji krajowychwiele postanowień np. o progach wyłączaniazasilania urządzeń energią elektryczną,jak również uznanie wszystkich kopalń

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008@ "*. !."! ;. < ;. " . < J!!.I;

NR 1/2008RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50ROK XIII7. System zewntrzny przeciwdziaania skutkom (procedury dziaaniaoperacyjne i ratownicze)6. System wewntrzny ograniczania strat (procedury, su by , ratownictwo)5. System lokalizacji/ ograniczania skutków (obudowy, zapory przeciwwybuchowe , strefyzabezpieczajce , urzdzenia, zaoga)4. System zabezpieczeniowy (ukady, pomiary, automatyka, zaoga)3. Alarmy krytyczne, nadzór, interwencje dozoru oraz su b2. System pomiarów i automatykipowinny być wyposażone w wielowarstwowysystem zabezpieczający przedzainicjowaniem, rozprzestrzenieniem sięwybuchu oraz określający konieczne działaniadla minimalizacji skutków wybuchuw razie jego zaistnienia. Podstawowąfunkcją tego systemu jest ograniczanieczęstotliwości występowania stanów nienormalnych,a po wystąpieniu stanu awaryjnegojego zadaniem jest lokalizowanieprocesów awaryjnych i minimalizowanieich skutków. Zgodnie z wymaganiami normyIEC 61511–3 [14] współczesny, złożonyproces technologiczny lub systemtechniczny wysokiego ryzyka powinienzawierać system zabezpieczeniowy, któryobejmuje szereg warstw ochronnych, cozilustrowano na rysunku 5.Do warstw ochronnych procesu technologicznegolub systemu technicznegowysokiego ryzyka zalicza się• System pomiarów (monitorowania),sterowania i automatyki,• System alarmów krytycznych i interwencjeoperatorów,• System zabezpieczeniowy zawierającyukłady technologiczne bezpieczeństwai układy automatyki zabezpieczeniowej,• System lokalizacji / ograniczania skutkówzawierający urządzenia, barieryi obudowy i inne układy, np. tworzącekurtynę wodną,• System ograniczania strat wewnętrznychpo wystąpieniu poważnego zdarzeniaawaryjnego,• Zewnętrzny system ograniczania stratludzkich oraz w mieniu i środowisku.Koncepcja bezpieczeństwa funkcjonalnegozawarta w normach IEC 61508 iIEC 61511 ma istotne znaczenie w zarzą-1. Procesprodukcyjny iukadypomocniczeRys. 5. Przykładowe warstwy ochronne systemu bezpieczeństwa przeciwwybuchowego procesówprodukcyjnych w górnictwie.dzaniu bezpieczeństwem zakładu górniczego,gdyż ma to związek z warstwami2,3,4 i częściowo 5. Na realizację funkcjibezpieczeństwa kolejnych warstw ochronnychmają istotny wpływ czynniki ludzkieoraz czynniki organizacyjne opisane w dokumenciebezpieczeństwa zakładu górniczegow postaci procedur postępowania.Wnioski1. Istnieje potrzeba dostosowania polskichprzepisów zwalczania zagrożeniawybuchem metanu i pyłu węglowegodo wymagań Dyrektyw i normUnii Europejskiej. Dostosowanie to wżadnym wypadku nie doprowadzi dorewolucji w przepisach, a już na pewnonie pójdzie w kierunku „poluzowania”wymogów bezpieczeństwa. Należysię jednak spodziewać wejścia natrwałe takich pojęć jak „analiza ryzyka”i „atmosfera wybuchowa” w szerszymzakresie niż dotychczas to byłopraktykowane.2. Elementy oceny ryzyka są obecne wpolskich przepisach, często w formienie bezpośrednio widocznej. Do władzgórniczych należy decyzja czy przyjęcienormy EN1127 –2 spowodujeistotne zmiany w istniejących przepisach.Norma pozostawia bowiem dodecyzji krajowych wiele postanowień,np. o progach wyłączania zasilaniaurządzeń energią elektryczną, jak równieżuznanie wszystkich kopalń węglaza metanowe, niezależnie od stanufaktycznego.3. Dotychczasowe działania związane zoceną i dokumentowaniem ryzyka zaistnieniawybuchu dla planowanychprocesów wydobywczych i technologicznychsprowadzają się do opisu28stosowanych od lat metod zwalczaniazagrożeń. W dużej mierze spowodowaneto jest brakiem jednoznacznychkryteriów ilościowego szacowania ryzyka,polegających na oszacowaniuprawdopodobieństwa lub częstotliwościwystępowania określonego zdarzenianiebezpiecznego. W zakresie bezpieczeństwaprzeciwwybuchowegosytuacja ta powinna ulec uległa diametralnejzmianie wraz z opracowaniemzasad oceny ryzyka, które ujęte zostaływ normie EN–1127 –2 „Atmosferywybuchowe. Zapobieganie wybuchomi ochrona przed wybuchem. Pojęciapodstawowe i metodologia dla górnictwa”.4. W procesie zarządzania ryzykiem,istotną rolę w zapewnieniu bezpiecznegoprowadzenia robót górniczychodgrywają zdalne systemy sterowaniai monitorowania zagrożeń, którychniezawodność działania ma decydującywpływ na bezpieczeństwo funkcjonalnezakładu górniczego. Bezpieczeństwofunkcjonalne jest częściąogólnego systemu bezpieczeństwazakładu górniczego i powinno byćuwzględniane w trakcie prowadzonychocen ryzyka, a rezultaty tej ocenypowinny być również udokumentowanew odpowiednich rozdziałach dokumentubezpieczeństwa.Literatura1. Prawo geologiczne i górnicze (Ustawao zmianie ustawy z dnia 27 lipca2001 r. – Prawo geologiczne i górnicze,Dz. U. Nr 110, poz.1190)2. Dyrektywa UE Nr 92/104/EEC dotyczącaminimalnych wymagań wzakresie poprawy bezpieczeństwa iochrony zdrowia pracowników odkrywkowegoi podziemnego przemysłuwydobywczego.3. Dyrektywa UE Nr 92/91/EEC dotyczącaminimalnych wymagań wzakresie poprawy bezpieczeństwa iochrony zdrowia pracowników górnictwaotworowego.4. Polska Norma PN–N–18002 "Systemyzarządzania bezpieczeństwem ihigieną pracy. Wytyczne do oceny ryzykazawodowego". PKN Warszawa,styczeń 2000.5. Dyrektywa 94/9/WE „Sprzęt i systemyzabezpieczające przeznaczone do•

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/20086.7.8.użytku w atmosferach potencjalniewybuchowychRozporządzenie Ministra Gospodarkiz dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawiebezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzeniaruchu oraz specjalistycznegozabezpieczenia przeciwpożarowegow podziemnych zakładachgórniczych. (Dz. U. Nr 139, poz.1169).Rozporządzenie Ministra Gospodarkiz dnia 17 czerwca 2002 r. w sprawiebezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzeniaruchu oraz specjalistycznegozabezpieczenia przeciwpożarowegow odkrywkowych zakładachgórniczych wydobywających kopalinypodstawowe (Dz. U. Nr 96, poz.858).Rozporządzenie Ministra Gospodarkiz dnia 28 czerwca 2002 r. w sprawiebezpieczeństwa i higieny pracy, prowadzeniaruchu oraz specjalistycznegozabezpieczenia przeciwpożarowegow zakładach górniczychwydobywających kopaliny otworamiwiertniczymi (Dz. U. Nr 109, poz.961).9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki,Pracy i Polityki Społecznej z dnia29 maja 2003 r. w sprawie minimalnychwymagań dotyczących bezpieczeństwai higieny pracy pracownikówzatrudnionych na stanowiskachpracy na których może wystąpić atmosferawybuchowa (Dz. U. Nr 107,poz. 1004).10. Rozporządzenie Ministra GospodarkiPracy i Polityki Społecznej z dnia 28lipca 2003 r. w sprawie zasadniczychwymagań dla urządzeń i systemówochronnych w przestrzeniach zagrożonychwybuchem (Dz. U. Nr 143,poz. 1393).11. PN–EN 1127–1 „Atmosfery wybuchowe.Zapobieganie wybuchowi iochrona przed wybuchem. Pojęciapodstawowe i metodologia”.12. PN EN 1127–2 „Atmosfery wybuchowe.Zapobieganie wybuchom i ochronaprzed wybuchem. Pojęcia podstawowei metodologia dla górnictwa”13. PN–EN 61508: „Bezpieczeństwofunkcjonalne elektrycznych/ elektronicznych/programowalnych elektronicznychsystemów związanych zbezpieczeństwem”. Części 1–7. InternationalElectrotechnical Commission(IEC) 1998 +AC:1999, IDT.14. IEC 61511–3:2003: “Bezpieczeństwofunkcjonalne – Przyrządowe systemybezpieczeństwa do sektora procesówprzemysłowych. Wskazówki do określaniapoziomów nienaruszalnościbezpieczeństwa”.W przeciwwybuchowych tamach izolacyjnychoBUDOWY PRZEPUSTÓWW polskim ratownictwie górniczymod szeregu lat poszukuje się skutecznychmetod zabezpieczania czynnych wyrobiskkopalń od rejonów zagrożonychwybuchem gazów pożarowych lub pyłuwęglowego. Zabezpieczenia te polegajągłównie na wykonywaniu tam izolacyjnycho konstrukcji przeciwwybuchowej,zdolnych do zatrzymania ewentualnegowybuchu w izolowanym rejonieo ciśnieniu fali odbitej wynoszącym do1 MPa. Przeciwwybuchowe tamy izolacyjnesą to zasadniczo korki wypełnionemateriałem podsadzkowym, w tym np.szybkowiążącymi spoiwami, z zawarciamidostosowanymi do rodzaju zastosowanegomateriału.mgr inż.JAN SYTYmgr inż.WIESŁAW TOMASZCZAKCSRG S.A.W przeszłości i obecniePrzepusty tamowe o średnicy 800 mmstanowią największy element wyposażeniawpływający jednocześnie istotnie nawytrzymałość całej tamy przeciwwybuchowej.Konstrukcja przepustów, a szczególnościich obudów przeciwwybuchowychewoluowała na przestrzeni lat, alew efekcie sprowadzała się do wykonaniaodpowiednio wytrzymałego zamknięcialutni przepustu od strony potencjalnegowybuchu. Pierwszą wersją przeciwwybuchowegozamknięcia lutni, szeroko stosowanąw latach 80–tych była tzw. „klapaZBUiAND”Przepust ten stanowiła lutnia blaszanaφ 800 mm, która od strony kierunku wybuchuzaopatrzona była w ruchomą klapęprzytwierdzoną do lutni na specjalnymzawiasie. Zamykanie tej klapy odbywałosię przy użyciu linki stalowej przymocowanejdo klapy. Od strony przeciwnej,przepust zamykany był zaślepką z blachystalowej, skręconej z kołnierzem lutni śrubami.W trakcie prowadzonych badań wytrzymałościowychtam przeciwwybuchowych,wyposażonych w przepusty tamowekonstrukcji Zakładu Badań i AparaturyNajczęściej tamy wyposażone sąw różnego rodzaju elementy umożliwiającemonitorowanie otamowanej przestrzeni,np. rurkę umożliwiającą pobieranie próbgazowych zza tamy oraz kontrolę różnicyciśnień atmosfery pomiędzy polem izolowanyma przestrzenią otwartą, rurociągodwadniający wraz z syfonem, rurociągitechnologiczne, w tym do podawania gazówinertnych oraz jeden lub dwa przeciwwybuchoweprzepusty tamowe.Fot. 1, 2. Klapa przeciwwybuchowa typu ZBUiAND.29

NR 1/2008Naukowo – Doświadczalnej (ZBUiAND)– GIG stwierdzono, że przepust ten stanowiłnajsłabszy element wyposażenia tamowego.Ulegał on odkształceniom i deformacjompod działaniem ciśnienia faliwybuchów (Fot.1, 2). Krytyczna ocenatego rozwiązania spowodowała podjęciedecyzji o jego ostatecznym wycofaniu.Obowiązujące obecnie przepisy nie pozwalająna ich stosowanie.RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50Badania wstępne tej obudowy przeprowadzonow wyrobiskach CSRG, a ostatecznewytrzymałościowe w 200 m wyrobiskubadawczo–doświadczalnym KD„Barbara„ GIG. Łącznie wykonano czterywybuchy doświadczalne o ciśnieniachmaksymalnych fali padającej: 0.35 MPa,0.62 MPa, 0.70 MPa i 0.725 MPa. Badaniapotwierdziły przydatność obudowy do stosowaniajej jako zamknięcie przepustówtam przeciwwybuchowych.Zasadniczo konstrukcja ta po pewnychmodyfikacjach stosowana jest do chwiliobecnej. Wprowadzane zmiany polegałyzasadniczo na „odchudzeniu” ścianekROK XIIIbocznych obudowy, zabudowaniu kasetwzmacniacza momentu podnoszącego blokadyzatrzaskowe drzwi, uzupełnieniu oelementy umożliwiające awaryjne wyważeniedrzwi oraz wprowadzeniu bardziejniezawodnego systemu umożliwiającegoutrzymywanie drzwi w pozycji otwarcia okącie 450. Modyfikacje obudowy pozwalająna uznanie jej w tej chwili za dopracowanąi bezpieczną pod względem odpornościna ewentualne wybuchy metanu wwyrobiskach górniczych.Testy przeprowadzane podczas badańnowych spoiw szybkowiążących wykazałyjednak, że w układzie „tama–przepusttamowy–obudowa przeciwwybuchowaprzepustu tamowego” najsłabszym elementem,mimo wzmocnienia pierścieniamirozporowymi jest lutnia przepustutamowego. Na fot. 3 widać skutki jakiemoże spowodować zaplanowany, celowobardzo silny wybuch o wartości ciśnieniarzędu 1,8 MPa. Lekka konstrukcja zawarciatamowego oraz obudowa przepustu nieuległa żadnym uszkodzeniom, widoczneefekty wybuchu widać jedynie na lutniprzepustu oraz pierścieniach wzmacniających.Widoczne na zdjęciu efekty nie powinnyjednakże wpływać na ostateczną ocenęskuteczności całościowego zabezpieczeniaprzed przeniesieniem wybuchu z zamkniętegotamą wyrobiska, gdyż zarównokonstrukcja tamy, jak i odporności przepustówi obudów przepustów liczone są dlaciśnień fali odbitej rzędu 1 MPa.Fot. 3. Obudowa przeciwwybuchowa przepustu tamowego wersja konstrukcyjna zamykana odstrony pola po badaniach przy ciśnieniu fali wybuchu 1,79 MPa.Pod koniec 1989 r. rozpoczęto praceprojektowe nad nową konstrukcją obudowyprzeciwwybuchowej przepustu tamowego.W oparciu o opracowaną w WATdokumentację techniczną wykonano w1990 r. prototyp nowej obudowy przeciwwybuchowej(aktualnie nazywanej wersjąkonstrukcyjną z zamknięciem od pola).Obudowa składa się z prostokątnych segmentowychelementów wykonanych z ceownikastalowego. Poszczególne segmentynakładane są na wystający z tamy odcineklutni blaszanej φ 800 mm i łączone w narożachśrubami stalowymi spinającymi całośćkonstrukcji. Od strony czoła tamy (odstrony wybuchu) zainstalowane są drzwidwuskrzydłowe z ceowników i blachy stalowejosadzone na zawiasach ślizgowych.Kąt otwarcia drzwi obudowy wynoszący450, stabilizowany jest przy pomocy ograniczników.Drzwi zamykane są zdalnie zapomocą linek i blokowane zatrzaskami.Otwarcie drzwi może odbywać się z obydwustron (od strony lutni i od strony pola)systemem dźwigni podnoszących sprężynyzatrzasku.30Nowe rozwiązanie obudowyprzeciwwybuchowejW czerwcu 2006 r. w Głównym InstytucieGórnictwa KD „Barbara” zostałyprzeprowadzone badania wytrzymałościna wybuch przepustu tamowego o średnicy800 mm zabudowanego w tamie przeciwwybuchowejzamykanego klapami „odstrony dojścia” o średnicach 630 mm i 800mm. Amplituda ciśnienia w strefie wybuchuzaizolowanym tamą wahała się odpowiedniow granicach 0,55 MPa do 1,0MPa (w przypadku przepustu tamowegolutni o średnicy 800 mm z klapą o średnicy630 mm) oraz od 0,79 MPa do 1,9 Mpa(w przypadku przepustu tamowego lutni ośrednicy 800 mm z klapą o średnicy 800mm). Obserwacja po wybuchach nie wykazałażadnych uszkodzeń przepustu ta-Fot. 4, 5. Obudowa przeciwwybuchowa przepustu tamowego wersja konstrukcyjna zamykanaod strony dojścia – widok od strony dojścia i strony izolowanego pola.

ROK XIII RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50NR 1/2008mowego oraz stosowanych klap zamykających.W podsumowaniu wyników badaństwierdzono możliwość stosowania tegorozwiązania jako przepustów tamowychw tamach przeciwwybuchowych w górnictwiepodziemnym. Odcinki przepustutamowego (lutni) o średnicy 800 mm idługości 1 m wykonane są ze stali i posiadająkształt rury grubościennej o grubościpłaszcza wynoszącej 4 mm. Lutnie zakończonesą kołnierzami o grubości 16 mmz 24 otworami na śruby M16, umożliwiającymiich wzajemne łączenie oraz przykręcenieklapy zamykającej. Kute klapyzamykające wykonane ze stali posiadająkształt sferyczny i zakończone są tak samojak lutnie kołnierzami.PodsumowanieObudowy przeciwwybuchowe przepustówtamowych w wersjach konstrukcyjnychwłaściwych do zamknięcia odpowiedniood strony izolowanej przestrzenialbo od strony dojścia, stanowią obecnierównorzędne sposoby wykonywania przepustówtamowych w tamach izolacyjnychprzeciwwybuchowych. Rozwiązania teujęte zostaną w znowelizowanych „Sposobachwykonywania tam izolacyjnychprzeciwwybuchowych” opracowanychprzez CSRG S.A., które zostaną wydanew 2008 roku.•Centrum Usług Specjalistycznych CEN-RAT Spółka z o.o.DOBRY ROK 2007Centralna Stacja RatownictwaGórniczego S.A. utworzyła w czerwcu2003 r. Centrum Usług SpecjalistycznychCEN–RAT Sp. z o.o. przekazującjej część działalności nie związanej bezpośrednioz gotowością ratowniczą, któramogła być potraktowana jako działalnośćkomercyjna. Spółka CEN–RATzatrudnia wysoko wykwalifikowaną kadrępracowników, legitymujących sięzezwoleniami na wykonywane usługi.Dzięki temu w krótkim okresie rozszerzyłaznacznie ich zakres i osiąga dobrewyniki ekonomiczne. Świadczy szerokozakrojone usługi min. w zakresie inertyzacji,utylizacji, laboratorium chemicznego,serwisu sprzętu ratowniczego itp.Rok 2007 był piątym rokiem działalnościSpółki. Jej kontrahentami są główniekopalnie i firmy związane z górnictwemoraz w coraz większym zakresie przedsiębiorstwaspoza górnictwa.InertyzacjaPodstawową działalnością usługowąjest stosowanie inertyzacji w kopalniachwęgla kamiennego. CEN–RAT posiadaspecjalistyczny sprzęt i urządzeniado podawania gazów inertnych. Dysponujespecjalistami przeszkolonymi w ichstosowaniu oraz w obsłudze sprzętu. Sąoni członkami pogotowia specjalistycznegodo inertyzacji powietrza kopalnianegoCSRG. Dlatego też CEN–RAT spełniapostanowienia „Zasad prowadzenia akcjiratowniczych i prac profilaktycznychz wykorzystaniem gazów inertnych” obowiązującychzgodnie z RozporządzeniemMinistra Gospodarki z 12 czerwca 2002roku w sprawie ratownictwa górniczego,które dotyczą współpracy w tym zakresiez CSRG w Bytomiu.Sprzęt, którym dysponuje Spółka to:• urządzenia typu HPLC, MGA i PSA dopozyskiwania azotu z powietrza atmosferycznego,UtylizacjaMając na uwadze obecne tendencjeproekologiczne i wymagania określone wustawie o odpadach z 27 kwietnia 2001roku oferujemy kompleksowe usługi w zakresieodbioru i przetwarzania następująmgrinż.STANISŁAW SUCHOCKI• instalacje do zgazowania ciekłego azotuskładające się ze zbiornika ciśnieniowegoi parownicy atmosferycznej,• instalacje do zgazowania ciekłego dwutlenkuwęgla składające się ze zbiornikai parownicy elektrycznej, względnieatmosferycznej.Spółka w 2007 roku prowadziła praceinertyzacyjne wykorzystując ciekły azot idwutlenek węgla oraz pozyskując azot zpowietrza atmosferycznego w ilościach:1. Azot ciekły—14 642 665 m 3 w 10 kopalniach,2. Ciekły dwutlenek węgla— 3 625 106 m 3 w 5 kopalniach,3. Azot pozyskiwany z powietrza atmosferycznego— 22 614 200 m 3 w 6 kopalniach.Od 2004 roku w ramach prac inertyzacyjnychSpółka wytworzyła ponad114 mln m 3 gazów inertnych w większościkopalń. Ma zawarte stałe umowy z wiodącymidostawcami gazów.Laboratorium chemiczneSpółka posiada laboratorium chemiczneprowadzące działalność usługową dlapotrzeb górnictwa, energetyki, chemii orazochrony środowiska. Oferujemy usługi laboratoriumdotyczące prac analitycznych:1. Badania składu chemicznego próbekgazowych i jakości powietrza w zakresie:analiz składu powietrza, jego zanieczyszczeń,analiz gazów toksycznychna stanowiskach pracy. Badaniadotyczą pomiaru stężeń gazowychskładników toksycznych takich jak:siarkowodór, tlenek węgla, tlenki azotu.Wsparte jest to nowoczesną aparaturąanalityczną renomowanych firmświatowych, które z zastosowaniem31najnowszych technik gwarantują wysokipoziom przeprowadzonych badańjakości powietrza.2. Badania parametrów jakości węgla kamiennego(handlowego) sortymentowegooraz węgla pokładowego i technologicznego:wilgoci, popiołu, ciepłaspalania, siarki całkowitej i popiołowej,części lotnych, gęstości rzeczywistej,spiekalności i chloru.3. Badania analizy jakości wody i ścieków.Wykorzystywana jest nowoczesnaaparatura analityczna wysokiejklasy, umożliwiająca prowadzeniebadań zarówno w laboratorium, jak iw terenie. Stosowany w laboratoriumfotometr wraz z zaprogramowanymitestami kuwetowymi jest częścią zamkniętąsystemu analitycznego służącegodo prowadzenia rutynowych badańwód i ścieków w sposób szybki iprecyzyjny. Oznaczonych jest ponad40 parametrów fizykochemicznych,takich jak: związki azotu i fosforu,aniony, kationy, metale śladowe, twardość,krzemionka, fenole, detergenty,parametry sumaryczne itp.4. Badania i pomiary stężeń czynnikówszkodliwych dla zdrowia w środowiskupracy: pomiar stężenia zapyleniapowietrza metodą filtracyjno–wagową,oznaczenie zawartości wolnejkrystalicznie krzemionki w pyle pobranymna stanowisku pracy metodąkolorymetryczną. W 2007 roku LaboratoriumChemiczne wykonywałousługi na rzecz czterech zakładówgórniczych i szesnastu innych przedsiębiorstw.

NR 1/2008cego sprzętu i odpadów: pochłaniaczy CO 2z aparatów W–70, pochłaniaczy ochronnychgórniczych POG, zużytego sorbentuCO 2– ostarytu, lamp górniczych RC–12,akumulatorów, węgla aktywnego, elektrolituzasadowego, gaśnic i proszków gaśniczych.Usługi świadczymy w oparciu odecyzję prezydenta Bytomia z 30 listopada2004 roku zawierającą program gospodarkiodpadami niebezpiecznymi, wymaganiaprzewidziane dla zezwolenia na prowadzeniedziałalności dotyczącej unieszkodliwianiaodpadów, zbierania ich i transportu.W 2007 roku współpracowano orazodbierano sprzęt z następujących zakładów:• trzynastu kopalń Kompanii WęglowejS.A.,• pięciu kopalń Jastrzębskiej Spółki WęglowejS.A.,• dwóch zakładów górniczych PołudniowegoKoncernu Węglowego S.A.,• jednego zakładu górniczego KGHMPolska Miedź S.A.,• jednej kopalni soli,• czterech innych podmiotów gospodarczychw zakresie odbioru gaśnic.W wyniku tej działalności odzyskano iprzekazano innym kontrahentom:• 15,345 Mg złomu metalowego,• 8 Mg wodorotlenku sodu,• 4 Mg wodorotlenku potasu,• 41 Mg wodorotlenku wapnia.W ramach nowej działalności czynimystarania o wykorzystywanie odzyskiwanychproszków gaśniczych dla prewencjipożarowej przy prowadzonej inertyzacji wzakładach górniczych.Sprzęt lokacyjny,łączność ratownicza i inneurządzenia specjalnegoprzeznaczeniaSpółka w ramach tej działalności prowadzi:1. Konserwację, naprawy i serwis zestawówlokacyjnych GLOP–PAM–G3/1przeznaczonych do zdalnej lokalizacjiosobistych nadajników typu GLON wtrybie automatycznym lub ręcznym.2. Produkcję, sprzedaż, serwis, konserwacjęi naprawy górniczego nadajnikalokacyjnego GLON W2S (GLON W2)przeznaczonego do ciągłego nadawaniasygnału w postaci fal elektromagnetycznychw paśmie akustycznym.Nadajnik ten przeznaczony jest do poszukiwanialudzi objętych zawałemw podziemnych wyrobiskach górniczych.3. Produkcję, sprzedaż i serwis zestawudo zdalnego pobierania prób powietrzaZP–02. Zestaw służy do zdalnego pobieraniaprób powietrza kopalnianegobądź gazów z przestrzeni otamowa-RATOWNICTWO GÓRNICZE NR 50nych lub trudnodostępnych do pipetlub worków Tedlara, które następniesą analizowane w kopalnianych laboratoriachlub laboratorium GIG dla potrzeboceny stanu zagrożenia pożarowegow kopalni.4. Produkcję, sprzedaż i serwis przenośnegotelefonu ratowniczego PTR–3wraz z bębnem wielokrotnego użyciaBWU służącego do szybkiego zorganizowaniałączności przewodowej pomiędzybazą ratowniczą a zastępemratowników biorących udział w akcji.PTR–3 pozwala na łączność do 2000m bębnami BWU o pojemności 250 m.W 2007 roku sprzedano dla 10 kopalńi firm 70 sztuk bębnów BWU, 25 noszaków,44 sztuki aparatu bazowego i55 sztuk aparatu ratownika PTR–3.5. Produkcję, sprzedaż i serwis urządzeńpomiarowych nadajników lokacyjnychtypu UPNL przeznaczonych dopomiaru podstawowych parametrówlokacyjnych osobistych nadajnikówumieszczonych w lampach górniczych(wszystkich typów) takich jak częstotliwośći moment magnetyczny.6. Produkcję, sprzedaż i serwis testerównadajników lokacyjnych TNL–05przeznaczonych do kontroli sprawnościwszystkich typów osobistych nadajnikówgórniczych instalowanych wlampach górniczych.7. Produkcję, sprzedaż i serwis przenośnychtesterów nadajników lokacyjnychPTNL–03 przeznaczonych docodziennej kontroli sprawności nadajnikówGON i GLON zainstalowanychw lampach górniczych, stanowiącychwyposażenie każdego górnika.Serwis sprzętu ratowniczegoCEN–RAT prowadzi autoryzowanypogwarancyjny serwis sprzętu ochronydróg oddechowych produkcji fabrykisprzętu ratunkowego i lamp górniczychFASER S.A. Usługi serwisowe sprzętuochrony dróg oddechowych wykonuje dlaOkręgowych Stacji Ratownictwa Górniczego,kopalń Kompanii Węglowej S.A.,Katowickiego Holdingu Węglowego S.A.i Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. Wykonujemyrównież odbiory technicznenowoprodukowanego przez FASER S.A.sprzętu ratowniczego dla górnictwa.RzeczoznawstwoDecyzją Prezesa Wyższego UrzęduGórniczego Centrum Usług SpecjalistycznychCentralnej Stacji Ratownictwa GórniczegoCEN–RAT Sp. z o.o. otrzymało„Upoważnienie rzeczoznawcy do sprawruchu Zakładu Górniczego Nr 122/2007”,na podstawie art. 78a ust.1 pkt 1 ustawyz 4 lutego 1994 roku Prawo geologiczne igórnicze w zakresie:32ROK XIII1. Określania klasy stropu i spągu złożarud miedzi w podziemnych zakładachwydobywających rudy miedzi dla celówzwiązanych z zaliczaniem złożado odpowiednich stopni zagrożenia tąpaniami.2. Wykonywania badań z uwzględnieniemwarunków geologiczno-górniczych,właściwości geomechanicznychpokładu oraz badań skał stropowych iwydania opinii dla celów związanychz zaliczaniem złoża (pokładu) do odpowiednichstopni zagrożenia tąpaniami.W 2007 roku sporządzono opracowaniadla siedmiu kopalń węglakamiennego: określenie stanu zagrożenia tąpaniamina podstawie badań metodą geotomografiisejsmicznej, optymalizacja sieci sejsmometrów, badania i ocena skłonności do tąpańgórotworu i pokładu, określenia stref koncentracji naprężeńdla drążonych wyrobisk górniczych, prognoza sejsmiczności wraz z ocenąstanu zagrożenia tąpaniami, badanie poprawności lokalizacjiognisk wstrząsów górotworu, określenie na podstawie profilowaniasejsmicznego rozkładu naprężeń, zasięguwpływów oraz intensywnościoddziaływania krawędzi eksploatacyjnychoraz zagrożenia sejsmicznego.Podręczny sprzęt gaśniczySprzedaż, serwis i konserwacja podręcznegosprzętu gaśniczego sprowadzanegobezpośrednio od producentów:• Katowickie Zakłady Wyrobów MetalowychS.A.,• Grodkowskie Zakłady Wyrobów Metalowych,• Boxmet Trade Sp. z o.o.Usługi samochodoweW marcu 2007 r. uruchomiono nowądziałalność w zakresie serwisu ogumienia,wymiany olejów i filtrów oraz drobnychnapraw samochodowych niewymagającychstosowania diagnostyki komputerowej.Świadczymy usługi dla taboru samochodowegoCSRG S.A. i OkręgowychStacji Ratownictwa Górniczego orazklientów indywidualnych. Prowadzonajest również sprzedaż ogumienia i innychakcesoriów samochodowych na zamówienieklienta.•

Na Górnym Śląsku, przed, jak i szczególniepo roku 1800 rozszerzyło sięwśród górników noszenie czarnego uniformu,który stał się podstawą górniczychmundurów. Poszczególne jegoelementy symbolizują pozycję górnikaw kopalni lub przejęte są z historii ubiorugórnika.HISTORIA GÓRNICZEGO MUNDURUCzako, pióropusz i skóraPoświęcEnIE figurY Św. BarbaryDo typowego munduru górniczego należyczako (dawne nakrycie głowy górnikazjeżdżającego szybem), które służyłomu jako zabezpieczenie głowy. Pióropuszto wiązka piór, którymi kiedyś czyszczonootwory strzałowe; wiązkę piór nosił górnikza opaską nakrycia głowy. Czarne frędzlez boku ramion symbolizują lont strzałowy,który potrzebny był do robót strzałowych ibył przymocowany przy ramionach. Obecniefrędzle są zamocowane do tzw. epoletów,które wskazują na stopień górniczynoszącego mundur. Czarne płótno na ramionachmunduru jest szczątkową częściąpeleryny, która osłaniała górnika przed ściekającąwodą. Do munduru należała kiedyśtzw. skóra (w gwarze śląskiej - łata ), którazabezpieczała górnika przy robotach wykonywanychw pozycji siedzącej i przy pomocyktórej można było się szybko przesuwaćprzy pracy prowadzonej na różnych głębokościach.Niektóre mundury starego typuposiadają jeszcze łatę, np. w KWK „Sośnica”.Mundur górniczy posiada 29 złotych guzików,na których umieszczony jest młotek ipyrlik. Liczba guzików oznacza ilość lat św.Barbary – patronki górników. Złoto na guzikachsymbolizuje upragnione światło słońca.Dumą i honorem górnika była przynależnośćdo określonej grupy górniczej, którąokreślał galowy mundur. Typowy mundurto czako z pióropuszem, czarna marynarka,biała kamizelka, czarne długie spodnie, skóraoraz czarny płaszcz. Rangę górnika wskazywałateż biała broń. Szpadę z ostrym zakończeniemmógł nosić w przeszłości tylkonajwyższy rangą w górnictwie, obecnie byłbyto prezes WUG. Górnicy zaś nosili szablejako przedstawiciele „wolnego stanu”, którybył zobowiązany do tego, a w razie wojnymogli też brać w niej udział.Typowe barwy górnicze to kolory czarnyi zielony. Kolor czarny symbolizuje dokuczliwąciemność w pracy pod ziemią. Kolor zielonyzaś jest symbolem tęsknoty górnika zazielenią pól i lasów, podczas ciężkiej pracypod ziemią.mgr inż. Gerard Libera, CSRG S.A.W holu budynku Centralnej Stacji Ratownictwa Górniczego S.A. podczas ubiegłorocznych uroczystości barbórkowych miało miejsce poświęceniefigury świętej Barbary – patronki górników i ratowników górniczych – przez kapelana ratownictwa górniczego ks. Mariusza Gąskę.

CentralnaStacjaRatownictwaGórniczego S.A.ul. Chorzowska 2541 – 902 Bytomtel. 282 – 25 – 25fax. 282 – 26 – 81e–mail:info@csrg.bytom.plhttp://www.csrg.bytom.pl