Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci - Ministerstwo Pracy i Polityki ...

Ministerstwo Polityki Spo³ecznejEuropejskiTrybuna³ SprawiedliwoœciOrganizacjaRodzaj postêpowañProcedura przygotowywania stanowisk PolskiPod redakcj¹ merytoryczn¹Marty God³ozyWarszawa 2005

Projekt PHARE 2002/000-580-02-04„Koordynacja systemów zabezpieczenia spo³ecznego”realizowany przez Ministerstwo Polityki Spo³ecznejPublikacja zrealizowana w ramach polsko-hiszpañskiej umowy bliŸniaczejConsensus IV nr PL-IB-2002-SO-03Autor:Joanna Kny¿ewskaProjekt ok³adki:Luiza DaabRedakcja i korekta:Jolanta LewiñskaSk³ad i ³amanie:Krzysztof Biesaga© Copyright by Ministerstwo Polityki Spo³ecznejWarszawa 2005ISBN 83-60259-04-6Druk: ITE-PIB w RadomiuUmowa nr BBU 02/08/2005, nak³ad 350 egz.

Spis treœciWSTÊP. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5I. ORGANIZACJA EUROPEJSKIEGO TRYBUNA£USPRAWIEDLIWOŒCI. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61. Podstawy prawne funkcjonowania . . . . . . . . . . . . 62. Charakter organizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63. Sk³ad ETS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84. Struktura organizacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . 104.1. Prezes Trybuna³u. . . . . . . . . . . . . . . . . . 104.2. Prezesi izb . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114.3. Pierwszy rzecznik generalny . . . . . . . . . . . . 114.4. Sekretarz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115. Organizacja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126. S¹d Pierwszej Instancji – rola, organizacjai kompetencje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137. Izby s¹dowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168. Procedura dochodzenia roszczeñ przed s¹damiwspólnotowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178.1. Czêœæ pisemna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178.2. Czêœæ ustna (rozprawa) . . . . . . . . . . . . . . 218.3. Wyrokowanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218.4. Postêpowanie odwo³awcze. . . . . . . . . . . . . 23II. RODZAJE POSTÊPOWAÑ (SKARG) . . . . . . . . . . . . 241. Rodzaje rozpatrywanych skarg . . . . . . . . . . . . . 242. Skarga na naruszenie prawa wspólnotowegopoprzez niewykonywanie zobowi¹zañ . . . . . . . . . 253. Skarga o stwierdzenie niewa¿noœci aktu prawawspólnotowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294. Skarga przeciwko instytucjom wspólnotowymna bezczynnoœæ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323

5. Skarga przeciwko instytucjom wspólnotowymo odszkodowanie (odszkodowawcza). . . . . . . . . . 346. Pytania wstêpne/prejudycjalne (orzeczenia wstêpne) . . 35III. ZASADA PRZYGOTOWYWANIA STANOWISK POLSKI . . 411. Sprawy dotycz¹ce Polski bezpoœrednio . . . . . . . . . 431.1. Sprawy o niewykonanie przez Polskê zobowi¹zañwynikaj¹cych z prawa wspólnotowego . . . . . . 431.2. Pytania wstêpne zadane przez s¹dy polskie, którede facto podnosz¹ problem niezgodnoœci prawapolskiego z acquis . . . . . . . . . . . . . . . . . 461.3. Skarga na niewa¿noœæ aktu wspólnotowego albona zaniechanie podjêcia czynnoœci przezinstytucjê Wspólnoty sk³adana przez Polskê . . . 491.4. Wykonanie wyroków Trybuna³u Sprawiedliwoœci . . 501.5. Monitorowanie orzecznictwa Trybuna³uSprawiedliwoœci, w których Polska nie by³astron¹ postêpowania . . . . . . . . . . . . . . . 502. Sprawy nie dotycz¹ce Polski bezpoœrednio . . . . . . . 512.1. Pytania wstêpne zadane przez s¹dy innychpañstw cz³onkowskich . . . . . . . . . . . . . . . 522.2. Interwencja w sprawie tocz¹cej siê pomiêdzyinnymi stronami . . . . . . . . . . . . . . . . . . 534

WSTÊPPañstwa cz³onkowskie Wspólnot Europejskich zobowi¹za³y siê do poddawaniawszystkich sporów wynikaj¹cych z wyk³adni i stosowania prawawspólnotowego rozstrzygniêciom specjalnie utworzonego w tym celu organus¹dowego. S¹dem tym jest Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci(Court of Justice of the European Communities) – dalej zwany ETS/Trybuna³/Trybuna³Sprawiedliwoœci. Jest to jeden z najstarszych organówWspólnot. Odgrywa olbrzymi¹ rolê w ich funkcjonowaniu, gdy¿ nie tylkospe³nia przypisane mu funkcje zapewnienia jednolitego stosowania prawawspólnotowego w pañstwach cz³onkowskich oraz sprawowania kontrolinad wa¿noœci¹ i legalnoœci¹ aktów wtórnego prawa wspólnotowego,ale tak¿e przyczynia siê do rozwoju prawa wspólnotowego, i tym samympe³ni funkcje prointegracyjne. Trybuna³ odgrywa tak¿e istotn¹ rolê w formu³owaniuzasad ogólnych, które nie zosta³y wprost wyra¿one w traktatachlub prawie pochodnym, ale znalaz³y wyraz w³aœnie w orzecznictwieEuropejskiego Trybuna³u Sprawiedliwoœci.Oczywiste, ¿e cz³onkostwo Polski w Unii Europejskiej to tak¿ekoniecznoœæ akceptacji przez nasze pañstwo tego istotnego elementueuropejskiego systemu prawnego, jakim jest s¹dowa kontrola zgodnoœciz prawem dzia³ania zarówno pañstw cz³onkowskich, jak i instytucjiwspólnotowych oraz koniecznoœæ czynnego uczestnictwa przynajmniejw niektórych procedurach Trybuna³u Sprawiedliwoœci.W celu uœwiadomienia roli, jak¹ odgrywa Trybuna³ Sprawiedliwoœci,poznania podstaw i zasad jego funkcjonowania, mo¿liwoœci i zasadwnoszenia skarg do Trybuna³u, a tak¿e przyjêtych przez Polskê procedurmaj¹cych u³atwiæ czynne, sprawne uczestnictwo Polski w postêpowaniachprzed ETS, przedstawiono podstawowe informacje w tym zakresie.5

I. ORGANIZACJA EUROPEJSKIEGOTRYBUNA£U SPRAWIEDLIWOŒCI1. Podstawy prawne funkcjonowaniaEuropejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci zosta³ utworzony na mocy traktatuo utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Wêgla i Stali w 1951 r. jako organorzekaj¹cy tej¿e wspólnoty. Z biegiem czasu sta³ siê organem orzekaj¹cymwszystkich Wspólnot Europejskich, dlatego te¿ chc¹c wskazaæpodstawy prawne jego funkcjonowania, nale¿y wymieniæ:– traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej –Euroatom,– traktat o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej – TWE,– traktat o Unii Europejskiej – TUE,– statut Trybuna³u Sprawiedliwoœci,– regulamin proceduralny Trybuna³u Sprawiedliwoœci Wspólnot Europejskich.2. Charakter organizacjiEuropejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci jest g³ównym organem s¹dowymWspólnot Europejskich, jest ostatecznym arbitrem w sporach wyp³ywaj¹cychz traktatów Wspólnoty lub ustawodawstwa na nich opartego. Niejest on jedynie organem interpretuj¹cym przepisy ustanowione przez pozosta³einstytucje wspólnotowe, lecz tak¿e kreuje prawo. ETS zajmujecentralne miejsce w systemie wspólnotowej ochrony prawnej. Zgodniez art. 220 TWE, zadaniem Trybuna³u jest zapewnienie poszanowaniaprawa w wyk³adni i stosowaniu traktatu.Trudno porównaæ Trybuna³ do organów s¹downiczych, funkcjonuj¹cychw poszczególnych pañstwach cz³onkowskich, gdy¿ kumulujeon w sobie funkcje s¹du: konstytucyjnego, najwy¿szego, miêdzynarodo-6

wego, cywilnego oraz s¹du pracy. Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœcijako:• s¹d konstytucyjny – orzeka o zgodnoœci aktów prawnych Rady UniiEuropejskiej i Komisji Europejskiej, aktów wydawanych wspólnieprzez Parlament Europejski i Radê Unii Europejskiej, aktów prawnychParlamentu Europejskiego oraz aktów Europejskiego BankuCentralnego, które maj¹ skutki prawne w stosunku do osób trzecich• s¹d najwy¿szy – rozpatruje œrodki odwo³awcze od wyroków s¹duI instancji, a tak¿e posiada uprawnienia odwo³awcze w stosunku dopewnej kategorii decyzji Komisji Europejskiej, np. decyzji w zakresieochrony konkurencji, nak³adaj¹ce na przedsiêbiorstwa okreœlonegrzywny pieniê¿ne• s¹d miêdzynarodowy – rozpatruje spory miêdzy pañstwami cz³onkowskimiwynikaj¹ce ze stosowania prawa wspólnotowego, a tak¿espory wynikaj¹ce z realizacji traktatów• s¹d cywilny – rozstrzyga spory o naprawienie szkody wynikaj¹cejz dzia³añ funkcjonariuszy Wspólnot przy podejmowaniu przez nichczynnoœci s³u¿bowych• s¹d pracy – rozpatruje spory pomiêdzy Wspólnotami a ich funkcjonariuszami.ETS jest organem niezale¿nym zarówno od pañstw cz³onkowskich, jaki pozosta³ych instytucji i organów Wspólnot. Dzia³a w imieniu WspólnotEuropejskich oraz w interesie poszanowania prawa wspólnotowego.Z tego te¿ powodu osoby wchodz¹ce w sk³ad Trybuna³u, mimo ¿e pochodz¹z ró¿nych pañstw cz³onkowskich i reprezentuj¹ ró¿ne systemyprawa krajowego, nie mog¹ byæ traktowani jako reprezentanci tych pañstw.ETS jest organem ponadnarodowym – s¹dem Wspólnoty, którydzia³a w jej granicach i nie jest hierarchicznie powi¹zany z s¹dami narodowymi(krajowymi) ni¿szej instancji. Nie jest on s¹dem wy¿szej instancjiw stosunku do orzeczeñ wydawanych przez s¹dy krajowe. Nie mo¿euchylaæ ani zmieniaæ orzeczeñ wydanych przez sêdziów krajowych.7

3. Sk³ad ETSEuropejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci jest organem kolegialnym. W jegosk³ad wchodz¹ dwie kategorie cz³onków:– sêdziowie – jeden sêdzia z ka¿dego pañstwa cz³onkowskiego(obecnie jest ich 25),– rzecznicy generalni – których na mocy art. 222 TWE jest oœmiu, aleje¿eli Trybuna³ tego za¿¹da, Rada, stanowi¹c jednomyœlnie, mo¿ezwiêkszyæ liczbê rzeczników generalnych (obecnie jest ich 8).Sêdziowie i rzecznicy generalni wybierani s¹ za wspólnym porozumieniemrz¹dów pañstw cz³onkowskich spoœród osób daj¹cych wszelkiegwarancje niezale¿noœci, spe³niaj¹cych warunki wymagane w swoichpañstwach do zajmowania najwy¿szych stanowisk s¹dowych lub bêd¹cychprawnikami o powszechnie uznanej kompetencji. Powo³ywani s¹na 6-letnie kadencje, ale co 3 lata nastêpuje czêœciowe odnowieniesk³adu sêdziowskiego i sk³adu rzeczników generalnych, na warunkachokreœlonych w statucie Trybuna³u.Podstawowym zadaniem sêdziów ETS jest orzekanie w sprawachobjêtych jurysdykcj¹ Trybuna³u w sposób bezstronny i sumienny z zachowaniemtajemnicy obrad, czyli wykonywanie klasycznej funkcji sêdziego.Natomiast zadaniem rzeczników generalnych jest publiczneprzedstawianie, w sposób zupe³nie bezstronny i niezale¿ny, uzasadnionychwniosków w sprawach przed³o¿onych Trybuna³owi. Jest to swegorodzaju wsparcie Trybuna³u w wykonywaniu powierzonych mu zadañ.Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e rzecznicy generalni, choæ s¹ cz³onkami Trybuna³u,to nie s¹ sêdziami. Funkcja ich polega na analizie orzeczeñTrybuna³u Sprawiedliwoœci wydanych w sprawach zbli¿onych do tej stanowi¹cejprzedmiot danego postêpowania i opracowaniu propozycjiorzeczenia. W praktyce rzecznicy generalni:– opracowuj¹ opinie, które pomagaj¹ w merytorycznym przygotowaniusprawy,– proponuj¹ konkretne rozwi¹zania (czêsto alternatywne),– dostarczaj¹ uzasadnienia dla rozstrzygniêæ Trybuna³u,– dokonuj¹ analizy orzecznictwa i przepisów prawnych.8

Trybuna³ nie jest zwi¹zany opracowan¹ przez rzecznika generalnegopropozycj¹ orzeczenia. Rzecznik zawsze dzia³a we w³asnym imieniu,natomiast sêdziowie wydaj¹ wyroki w imieniu Trybuna³u.Zgodnie ze statutem cz³onkowie ETS s¹ niezale¿ni. Nie mog¹ oniwykonywaæ ¿adnych funkcji politycznych, administracyjnych, jak te¿ prowadziæ¿adnej dzia³alnoœci zawodowej, niezale¿nie czy jest to dzia³alnoœæza wynagrodzeniem, czy bez (chyba, ¿e Rada wyrazi na to zgodê).Z chwil¹ objêcia funkcji cz³onkowie Trybuna³u sk³adaj¹ przyrzeczenie,w którym zobowi¹zuj¹ siê, ¿e podczas wykonywania swoich obowi¹zkówi po ich zaprzestaniu bêd¹ szanowali obowi¹zki wynikaj¹ce z ich funkcji,zw³aszcza obowi¹zki uczciwoœci i roztropnoœci przy obejmowaniu po zakoñczeniufunkcji pewnych stanowisk lub przyjmowaniu pewnych korzyœci.Wszelkie zwi¹zane z tym w¹tpliwoœci rozstrzyga Trybuna³.Cz³onkowie Trybuna³u – na mocy protoko³u w sprawie przywilejówi immunitetów Wspólnot Europejskich – korzystaj¹ z przywilejów i immunitetów,takich jak: immunitet jurysdykcyjny (tj. ochrona prawna tak¿e pozaprzestaniu funkcji co do czynów pope³nionych – tak¿e wypowiedzianychs³ów i pism – o charakterze oficjalnym), immunitet w sprawach imigracyjnych(dotyczy tak¿e ma³¿onków i cz³onków rodziny pozostaj¹cychna utrzymaniu), u³atwienia w sferze walutowej i wymiany walut, immunitetpodatkowy, immunitet celny w zwi¹zku z podjêciem obowi¹zków i ichzakoñczeniem co do ruchomoœci i samochodu do u¿ytku osobistego.Cz³onkowie Trybuna³u korzystaj¹ z gwarancji niezale¿noœci, któraprzejawia siê w zakazie pozbawienia ich funkcji, a tak¿e prawa do emeryturylub innych korzyœci. Cz³onek Trybuna³u mo¿e byæ zwolnionyz funkcji lub pozbawiony prawa do emerytury lub innych korzyœci tylkowtedy, gdy w jednomyœlnej opinii sêdziów i rzeczników generalnych Trybuna³unie spe³nia on ju¿ wymaganych warunków lub nie czyni zadoœæzobowi¹zaniom wynikaj¹cym z jego urzêdu. Oczywiœcie w obradach naten temat nie bierze udzia³u sêdzia, którego sprawa dotyczy.Sprawowanie funkcji cz³onka Trybuna³u – poza przypadkami normalnejwymiany (up³ywu kadencji) lub œmierci – koñczy siê:– z chwil¹ rezygnacji cz³onka Trybuna³u,– zwolnieniem go z funkcji.9

W obu powy¿szych wypadkach powstaje wakat, który jest uzupe³niany.Jednak osoba, która ma zast¹piæ cz³onka Trybuna³u, zostajemianowana tylko na okres pozostaj¹cy do zakoñczenia kadencji swegopoprzednika.4. Struktura organizacyjna4.1. Prezes Trybuna³uPracami Trybuna³u kieruje prezes wybierany przez sêdziów spoœród ichgrona. W wyborze tym nie uczestnicz¹ rzecznicy generalni. Kadencjaprezesa trwa 3 lata, lecz mandat jest odnawialny. Wybory odbywaj¹ siêniezw³ocznie po czêœciowej wymianie sk³adu w g³osowaniu tajnym, bezwzglêdn¹wiêkszoœci¹ g³osów. Je¿eli kandydat nie uzyska wymaganejwiêkszoœci, wybory s¹ ponawiane, i sêdzia, który otrzyma najwiêksz¹liczbê g³osów, zostaje wybrany. Jeœli kandydaci uzyskaj¹ jednakow¹liczbê g³osów – decyduje starszeñstwo. Prezes Trybuna³u Sprawiedliwoœci:– kieruje pracami s¹dowymi oraz administracj¹ Trybuna³u,– przewodniczy rozprawom i obradom.W sytuacji, w której prezes czasowo nie mo¿e wype³niaæ swych obowi¹zków,zastêpuj¹ go prezesi izb wed³ug zasad starszeñstwa, a w ostatecznoœcisêdziowie wed³ug tych samych zasad.4.2. Prezesi izbTrybuna³ Sprawiedliwoœci m.in. dzia³a poprzez izby. Izby s¹ okreœlane codo liczby i sk³adu przez Trybuna³. Obecnie jest ich 6. Ich sk³ad jest podawanydo publicznej wiadomoœci w drodze publikacji w Dzienniku UrzêdowymUnii Europejskiej. Trybuna³ ustala tak¿e kryteria, na podstawie któ-10

ych sprawy trafiaj¹ do poszczególnych izb. Na czele ka¿dej izby stoiprezes izby, wybierany przez Trybuna³, wed³ug zasad okreœlonych dlawyboru prezesa Trybuna³u. W sprawach przekazanych izbom kompetencjeprezesa Trybuna³u wykonuje prezes izby. W przypadku izb trzyosobowychkadencja prezesa wynosi rok, a izb piêcioosobowych – trzylata. Nominacje tak¿e s¹ publikowane w Dzienniku Urzêdowym Unii Europejskiej.4.3. Pierwszy rzecznik generalnyTrybuna³ na rok mianuje pierwszego rzecznika generalnego, który jestodpowiedzialny za przydzielanie spraw rzecznikom generalnym. Wype³niaj¹cswe obowi¹zki, musi kierowaæ siê pluralizmem, skutecznoœci¹i kolegialnoœci¹. Stosuje zasadê, zgodnie z któr¹ skarg bezpoœrednichnie otrzymuje rzecznik, który jest obywatelem pañstwa cz³onkowskiego/stronyw postêpowaniu lub ma takie samo obywatelstwo co skar¿¹cy.4.4. SekretarzTrybuna³ mianuje sekretarza, który stoi na czele administracji Trybuna³u.Wyboru dokonuje siê spoœród kandydatów, którzy zg³aszaj¹ siê sami.Sekretarz zostaje mianowany na 6 lat z mo¿liwoœci¹ ponownego mianowania.Trybuna³ mo¿e tak¿e mianowaæ jednego lub wiêcej zastêpcówsekretarza, których zadaniem jest wspieranie sekretarza w wype³nianiujego obowi¹zków oraz zastêpowanie go w zakresie przewidzianym wewskazówkach dla sekretarza przyjêtych przez Trybuna³. Sekretarz:– wspiera Trybuna³, izby, prezesa i sêdziów w wykonywaniu wszelkichfunkcji urzêdowych,– obowi¹zkowo uczestniczy w posiedzeniach Trybuna³u oraz izb,– sprawuje nadzór nad prowadzeniem rejestru, w którym zapisywanyjest przebieg postêpowania s¹dowego i zwi¹zane z nim dokumenty,– stwierdza autentycznoœæ ka¿dego dokumentu,11

– odpowiada za przesy³anie, dorêczanie dokumentów procesowych,– sprawuje nadzór nad pieczêciami Trybuna³u,– odpowiada za protoko³y oraz publikacje Trybuna³u,– odpowiada za archiwum i wydawnictwa Trybuna³u,– kieruje – pod kontrol¹ prezesa – administracj¹ i ksiêgowoœci¹ Trybuna³u,zarz¹dza jego finansami.W wype³nianiu powierzonych sekretarzowi zadañ pomaga zespó³ urzêdniczyTrybuna³u, kierowany przez sekretarza Trybuna³u.Wymagane jest, by sêdziowie, rzecznicy generalni oraz sekretarzTrybuna³u mieszkali w miejscu, w którym znajduje siê siedziba Trybuna³u,czyli w Luksemburgu.5. Organizacja pracyTrybuna³ Sprawiedliwoœci orzeka w pe³nym sk³adzie, w sk³adzie wielkiejizby (trzynastu sêdziów), albo w sk³adzie izb sk³adaj¹cych siê z trzechlub piêciu sêdziów.Trybuna³ obraduje w pe³nym sk³adzie, je¿eli uzna, ¿e wniesionasprawa ma wyj¹tkowe znaczenie oraz w przypadkach enumeratywniewymienionych w Traktacie (np. gdy ma orzec o dymisji cz³onka Komisji,który naruszy³ ci¹¿¹ce na nim zobowi¹zania.Wielkiej izbie przewodniczy prezes Trybuna³u, a w jej sk³ad wchodz¹prezesi izb z³o¿onych z piêciu sêdziów oraz sêdziowie mianowani,zgodnie z regulaminem proceduralnym. Wielka izba obraduje na ¿¹daniepañstwa cz³onkowskiego lub instytucji Wspólnot, które s¹ stron¹w postêpowaniu lub w sprawach szczególnie istotnych/skomplikowanych.Inne sprawy rozpatrywane s¹ przez izby. Ka¿dy sêdzia mo¿e byæcz³onkiem wiêcej ni¿ jednej izby.Obrady ETS s¹ wa¿ne tylko wówczas, gdy zasiada nieparzystaliczba jego cz³onków, przy czym:– obrady izb z³o¿onych z trzech lub piêciu sêdziów s¹ wa¿ne wówczas,gdy zasiada trzech sêdziów,12

– obrady wielkiej izby s¹ wa¿ne wówczas, gdy zasiada jedenastu sêdziów,– obrady pe³nego sk³adu Trybuna³u s¹ wa¿ne wówczas, gdy zasiadapiêtnastu sêdziów.Je¿eli jeden z sêdziów izby nie mo¿e uczestniczyæ w obradach, mo¿nawezwaæ do uczestnictwa w obradach sêdziego z innej izby.Trybuna³ jest organem dzia³aj¹cym stale – w trybie ci¹g³ym, a niesesyjnym. Czas trwania urlopów sêdziowskich ustala Trybuna³, maj¹cna uwadze potrzeby wynikaj¹ce z w³asnej pracy.Daty i czas posiedzeñ wielkiej izby i pe³nego sk³adu ustala prezesTrybuna³u, a posiedzeñ izb – ich prezesi. Miejscem obrad zazwyczaj jestsiedziba Trybuna³u. Jednak¿e mo¿liwe jest odbycie jednego lub wiêcejposiedzeñ w innym miejscu. Formalnie jêzykiem dzia³ania Trybuna³umo¿e byæ ka¿dy jêzyk oficjalny Wspólnot, tzw. jêzyk sprawy, jednak¿ejêzykiem roboczym Trybuna³u jest francuski.Trybuna³ obraduje na posiedzeniach publicznych, chyba ¿e z wa-¿nych powodów sam zadecyduje inaczej z inicjatywy w³asnej lub na¿¹danie stron. Narady Trybuna³u s¹ zawsze poufne i zamkniête.6. S¹d Pierwszej Instancji – rola, organizacjai kompetencjeKolejne rozszerzenia Unii Europejskiej sprawia³y, ¿e do EuropejskiegoTrybuna³u Sprawiedliwoœci wp³ywa³o coraz wiêcej spraw i w efekciewyd³u¿a³ siê okres oczekiwania na wydanie orzeczenia. W celu zmniejszeniaspraw wp³ywaj¹cych do ETS, a tym samym umo¿liwienia mu bardziejefektywnego funkcjonowania decyzj¹ Rady z 24 paŸdziernika1988 r. wydan¹ na mocy Jednolitego Aktu Europejskiego z 1987 r.powo³ano S¹d Pierwszej Instancji przy ETS. Podstawowym zadaniemtego s¹du by³o odci¹¿enie Trybuna³u Sprawiedliwoœci od pewnych kategoriispraw wnoszonych przez osoby fizyczne i prawne.13

Pocz¹tkowo s¹d pierwszej instancji by³ organem s¹dowym WspólnotEuropejskich, ustanowionym przy ETS – jako jego organ pomocniczy.Traktat nicejski, który wszed³ w ¿ycie 1 lutego 2003 r. dokona³g³êbokiej reformy wspólnotowego systemu wymiaru sprawiedliwoœci,m.in. wprowadzaj¹c zmiany w strukturze tego systemu oraz zakresie jurysdykcji.Traktat ten przede wszystkim podniós³ S¹d Pierwszej Instancjido rangi samodzielnej instytucji, zrównanej z ETS.Tak, jak Trybuna³ Sprawiedliwoœci, S¹d Pierwszej Instancji jest organemniezale¿nym i ponadnarodowym. Sêdziowie wybierani s¹ na 6 latz mo¿liwoœci¹ reelekcji, lecz co 3 lata nastêpuje czêœciowa wymianask³adu. Ustêpuj¹cy sêdziowie mog¹ byæ mianowani ponownie. Sêdziowies¹ mianowani za wspólnym porozumieniem wszystkich pañstwcz³onkowskich. W sk³ad S¹du Pierwszej Instancji wchodzi co najmniejjeden sêdzia z ka¿dego pañstwa cz³onkowskiego (obecnie jest ich 25).Status sêdziów S¹du Pierwszej Instancji jest taki jak sêdziów Trybuna³uSprawiedliwoœci. W sk³adzie S¹du formalnie nie ma rzecznikówgeneralnych, jednak¿e statut mo¿e przewidywaæ, ¿e S¹d Pierwszej Instancjibêdzie wspierany przez rzeczników generalnych. S¹d orzekaw izbach trzy- i piêcioosobowych. Mo¿e tak¿e orzekaæ w sk³adzie:– jednoosobowym – w sprawach prostych, sprzeciwów osób trzecich,rewizji wyroków oraz ich interpretacji,– wielkiej izby lub w pe³nym sk³adzie – w sprawach o szczególnymznaczeniu.Na czele S¹du Pierwszej Instancji stoi wybierany na trzyletni¹ kadencjêprezes, a jego zadania odpowiadaj¹ zadaniom prezesa ETS. Mandatprezesa jest odnawialny. Sêdziowie wybieraj¹ spoœród siebie prezesówizb. Prezesi izb z³o¿onych z piêciu sêdziów wybierani s¹ na trzy lata,a ich mandat mo¿e byæ jednokrotnie odnawialny. Sk³ad izb jest publikowanyw Dzienniku Urzêdowym Unii Europejskiej.Do funkcjonowania S¹du Pierwszej Instancji maj¹ zastosowanieodpowiednio postanowienia traktatowe dotycz¹ce Trybuna³u, przepisystatutu Trybuna³u oraz regulamin proceduralny. Siedzib¹ tego s¹du, tak14

jak Trybuna³u, jest Luksemburg. Obie instytucje ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹zakresem spraw podlegaj¹cych ich orzecznictwu.Obecnie kompetencje S¹du Pierwszej Instancji obejmuj¹ rozpoznawaniew pierwszej instancji skarg okreœlonych w artyku³ach 230, 232,235, 236 i 238 TWE, z wyj¹tkiem skarg powierzonych izbom s¹dowymlub skarg zastrze¿onych na mocy statutu dla Trybuna³u Sprawiedliwoœci.Na tej podstawie S¹d Pierwszej Instancji zajmuje siê kontrol¹ legalnoœciaktów prawa wspólnotowego, zaniechaniem dzia³añ przez instytucjewspólnotowe, roszczeniami deliktowymi, a tak¿e – je¿eli ETS podejmieodpowiedni¹ decyzjê – rozstrzyganiem w sprawach pytañ wstêpnych,choæ w ograniczonym zakresie. Statut mo¿e przyznaæ S¹dowi PierwszejInstancji w³aœciwoœæ w innych kategoriach skarg. S¹d Pierwszej Instancjijest wiêc w³adny rozpatrywaæ wszelkie skargi bezpoœrednie, z wyj¹tkiemzastrze¿onych dla Trybuna³u oraz izb s¹dowych ustanowionych na warunkachart. 225a TWE, o ile zostan¹ one ustanowione. Na przyk³ad namocy art. 51 statutu Trybuna³u Sprawiedliwoœci do wy³¹cznej kompetencjiETS pozostawiono orzekanie w sprawach skarg okreœlonychw art. 230 i 232 TWE, wniesionych przez pañstwa cz³onkowskie na:• akt lub zaniechanie dzia³ania Parlamentu Europejskiego lub Rady,lub obydwu tych instytucji dzia³aj¹cych ³¹cznie, z wy³¹czeniem: decyzjipodejmowanych przez Radê na mocy art. 88 ust. 2 akapit trzeciTWE, aktów Rady przyjêtych na podstawie rozporz¹dzenia Radydotycz¹cego handlowych œrodków ochronnych w rozumieniu artyku³u133 TWE, aktów Rady, w drodze których Rada wykonujeuprawnienia wykonawcze zgodnie z art. 202 tiret trzecie TWE• akt lub zaniechanie dzia³ania Komisji na podstawie art. 11a TWE.Do w³aœciwoœci Trybuna³u nale¿¹ tak¿e skargi okreœlone w powy¿szychartyku³ach, wnoszone przez instytucje Wspólnot lub Europejski BankCentralny.Od orzeczeñ wydanych przez S¹d Pierwszej Instancji przys³ugujeprawo odwo³ania siê do Trybuna³u Sprawiedliwoœci w terminie dwóchmiesiêcy od zawiadomienia o orzeczeniu, od którego wnoszone jestodwo³anie. Odwo³anie mo¿e zostaæ wniesione przez ka¿d¹ stronê, którejwnioski nie zosta³y uwzglêdnione w ca³oœci lub w czêœci, z tym ¿e inter-15

wenienci nie bêd¹cy ani pañstwami cz³onkowskimi, ani instytucjamiWspólnot mog¹ wnieœæ takie odwo³anie jedynie wtedy, gdy orzeczenieS¹du Pierwszej Instancji dotyczy ich bezpoœrednio. Odwo³anie mo¿ebyæ tak¿e wniesione przez pañstwa cz³onkowskie i instytucje Wspólnot,które nie wystêpowa³y w postêpowaniach przed S¹dem Pierwszej Instancji.ETS, maj¹c moc uchylania orzeczeñ wydanych przez S¹d PierwszejInstancji, stanowi instancjê apelacyjn¹ dla tego s¹du.Procedura postêpowania przed S¹dem Pierwszej Instancji jestidentyczna z obowi¹zuj¹c¹ dla ETS. Obs³ugê administracyjn¹ S¹du stanowi¹s³u¿by odpowiednie dla Trybuna³u Sprawiedliwoœci.7. Izby s¹doweZgodnie z art. 220 TWE przy S¹dzie Pierwszej Instancji mog¹ zostaæustanowione dodatkowo izby s¹dowe (judicial panels), na warunkachokreœlonych w artykule 225a TWE, w celu wykonywania, w pewnychszczególnych dziedzinach, w³aœciwoœci s¹dowej okreœlonej w traktacie.Izby te maj¹ stanowiæ pewnego rodzaju specjalistyczne „zespo³y sêdziowskie”,w³aœciwe do rozpatrywania okreœlonych kategorii spraw.Na mocy art. 225a TWE Rada, stanowi¹c jednomyœlnie na wniosekKomisji i po konsultacji z Parlamentem Europejskim i Trybuna³em Sprawiedliwoœci,b¹dŸ na ¿¹danie Trybuna³u i po konsultacji z ParlamentemEuropejskim i Komisj¹, mo¿e tworzyæ izby s¹dowe rozpoznaj¹cew pierwszej instancji niektóre kategorie skarg wniesionych w szczególnychdziedzinach. Decyzja w sprawie utworzenia izby s¹dowej okreœlazasady jej organizacji i zakres przyznanej jej w³aœciwoœci.Cz³onkowie izb s¹dowych s¹ wybierani spoœród osób o niekwestionowanejniezale¿noœci i mog¹cych zajmowaæ stanowiska s¹dowe. S¹oni mianowani przez Radê, stanowi¹c¹ jednomyœlnie. Izby s¹dowew porozumieniu z Trybuna³em ustanawiaj¹ swój regulamin proceduralny,który podlega zatwierdzeniu przez Radê wiêkszoœci¹ g³osów.16

S¹d Pierwszej Instancji jest w³aœciwy do rozpoznawania skargwniesionych przeciwko orzeczeniom izb s¹dowych, utworzonych namocy artyku³u 225a TWA. Orzeczenia te mog¹ zostaæ w drodze wyj¹tkupoddane kontroli Trybuna³u Sprawiedliwoœci, je¿eli zachodzi powa¿neryzyko naruszenia jednoœci i spójnoœci prawa wspólnotowego.8. Procedura dochodzenia roszczeñ przed s¹damiwspólnotowymiProcedurê dochodzenia roszczeñ przed s¹dami wspólnotowymi cechuj¹trzy elementy: kontradyktoryjnoœæ, uprzywilejowanie formy pisemnejoraz inkwizycyjnoœæ (œwiadkowie s¹ œwiadkami s¹du, a nie stron). Postêpowanieprzed ETS jest wzorowane na postêpowaniu przed s¹damikrajowymi i sk³ada siê z dwóch czêœci, tj. czêœci pisemnej i czêœci ustnej,która jest jawna.8.1. Czêœæ pisemnaCzêœæ pisemn¹ rozpoczyna skierowanie wniosku (pozwu/skargi). Zgodnieze statutem skarga wnoszona do Trybuna³u Sprawiedliwoœci lubS¹du Pierwszej Instancji powinna byæ zaadresowana do sekretarza. Powinnaona zawieraæ:– nazwisko/nazwê i miejsce zamieszkania/siedzibê skar¿¹cego,– charakter osoby, która podpisa³a skargê,– wskazanie strony/stron, przeciwko której skarga jest wnoszona,– przedmiot sporu,– wnioski, wnioski dowodowe,– do³¹czony zaskar¿any akt prawny, je¿eli skarga dotyczy niewa¿noœciaktu,– dowód wezwania do dzia³ania, je¿eli skarga dotyczy zaniechaniadzia³ania prawodawczego,17

– statut lub aktualny wyci¹g z rejestru handlowego (stowarzyszeñ)lub inny dowód istnienia prawnego oraz dowód zlecenia udzielonegoadwokatowi ustanowionemu przedstawicielem w sprawie, je¿eliskarga wnoszona jest przez osobê prawn¹ do S¹du Pierwszej Instancji.Niespe³nienie powy¿szych wymogów formalnych powoduje wezwaniedo uzupe³nienia braków we wskazanym przez sekretarza terminie.Uchybienie temu terminowi powoduje wydanie orzeczenia o niedopuszczalnoœciskargi ze wzglêdów formalnych.Statut ETS okreœla zasady przedstawicielstwa przed s¹damiwspólnotowymi. Zgodnie z nimi, je¿eli skar¿¹cym jest:– pañstwo cz³onkowskie lub instytucja wspólnoty – ich przedstawicielemjest pe³nomocnik mianowany ad casum, któremu mo¿e towarzyszyædoradca, adwokat lub radca prawny,– jednostka – jej przedstawicielem mo¿e byæ adwokat lub radcaprawny.Mo¿e to byæ jedynie adwokat lub radca uprawniony do wystêpowaniaprzed s¹dami krajowymi pañstw cz³onkowskich. Przedstawicielem jednostkimo¿e tak¿e byæ nauczyciel akademicki bêd¹cy obywatelem pañstwacz³onkowskiego, je¿eli prawo tego pañstwa uznaje jego kompetencjêdo dzia³ania przed s¹dem krajowym.Skargê, jak te¿ ka¿de pismo procesowe, która jest orygina³em,podpisuje przedstawiciel strony i sk³ada do sekretarza w 5 egzemplarzach.Skarga, która zosta³a wniesiona z zachowaniem terminu przewidzianegodla danego rodzaju dokumentów oraz spe³nia wymogi formalne,rejestrowana jest przez sekretarza. Wyrazem takiej rejestracji jestobwieszczenie przez sekretarza o wszczêciu postêpowania w DziennikuUrzêdowym – seria C. Obwieszczenie zawiera datê rejestracji, nazwiska/nazwyi adresy stron, przedmiot postêpowania, konkluzje, streszczeniezarzutów prawnych i dowodów na ich poparcie.18

Rejestracja skargi, czyli wszczêcie postêpowania powoduje:– w Trybunale Sprawiedliwoœci wyznaczenie sêdziego sprawozdawcyi rzecznika generalnego,– w S¹dzie Pierwszej Instancji wyznaczenie sêdziego sprawozdawcy,a gdy S¹d bêdzie orzeka³ w sk³adzie pe³nym, tak¿e sêdziego,który bêdzie pe³ni³ funkcjê rzecznika.Sekretarz przekazuje zarejestrowan¹ skargê podmiotowi, przeciwkoktóremu zosta³a wniesiona, i w terminie miesi¹ca od chwili jej przekazaniaobrona mo¿e przed³o¿yæ odpowiedŸ na skargê. OdpowiedŸ musi zawieraænazwisko/nazwê strony, adres, argumenty faktyczne i prawne, naktórych oparta jest obrona, konkluzje oraz wnioski dowodowe.W odpowiedzi na stanowisko s¹du mo¿e byæ z³o¿ona replika,a w odpowiedzi na replikê – duplika obrony.Po uzyskaniu odpowiedzi na skargê (ewentualnie repliki i dupliki)prezes s¹du wskazuje termin przed³o¿enia przez sêdziego sprawozdawcêraportu wstêpnego. Raport ten zawiera zalecenia co do dalszychdzia³añ wyjaœniaj¹cych (postêpowania wyjaœniaj¹cego), jakie nale¿y podj¹æ.Na podstawie raportu s¹d decyduje o dalszym biegu postêpowania.Je¿eli s¹d zdecyduje:– wszcz¹æ postêpowanie wyjaœniaj¹ce – rozstrzyga tak¿e, czy zostanieono przeprowadzone in pleno, czy te¿ przez izbê,– o rezygnacji z postêpowania wyjaœniaj¹cego – postanawia o przejœciudo czêœci ustnej postêpowania i prezes s¹du wyznacza datêjej rozpoczêcia.Postêpowanie wyjaœniaj¹ce, czyli dowodowe, mo¿e przeprowadziæ sams¹d (ETS lub S¹d Pierwszej Instancji), izba lub sêdzia sprawozdawca.W przebiegu tego postêpowania uczestniczy rzecznik generalny. Zaœrodki wyjaœniaj¹ce uznaje siê: osobiste stawiennictwo stron, ¿¹danie informacji,¿¹danie dostarczenia dokumentu, zeznania ustne œwiadków,raport (opinia) bieg³ych, oglêdziny miejsca lub rzeczy (rzadko wykorzystywane).19

W przypadku zeznañ œwiadka z wnioskiem dowodowym mog¹wyst¹piæ strony lub s¹d. S¹d okreœla, jakie fakty bêd¹ przedmiotem dowodzenia.Jeœli z wnioskiem wystêpuje strona, to wówczas musi z³o¿yæw s¹dzie kaucjê na poczet kosztów zwi¹zanych ze œwiadkiem. Stawiennictwoœwiadka jest obowi¹zkowe, a w razie jego nieobecnoœci mo¿e byæna³o¿ona kara pieniê¿na lub te¿ s¹d mo¿e postanowiæ, ¿e dalsze zaznaniabêd¹ odbywa³y siê na koszt œwiadka. Œwiadek, po z³o¿eniu przysiêgi,sk³ada zeznania wobec przewodnicz¹cego sk³adu, po czym przewodnicz¹cy,sêdziowie, rzecznik generalny, przedstawiciele stron mog¹ zadawaæmu pytania. Zeznania œwiadka s¹ protoko³owane.Sporz¹dzenie opinii zleca s¹d, wskazuj¹c zadanie eksperta i terminprzed³o¿enia opinii. Bieg³y dzia³a pod nadzorem sêdziego sprawozdawcy.Opinia mo¿e dotyczyæ tylko tych kwestii, które zosta³y mu zadane.Bieg³y, po przekazaniu ekspertyzy, sk³ada przysiêgê, i¿ opracowa³ opiniêœwiadomie i bezstronnie. Na podstawie postanowienia s¹du bieg³ymo¿e tak¿e zostaæ przes³uchany, a pytania mog¹ mu zadawaæ tak¿eprzedstawiciele stron.Bieg³y i œwiadek mog¹ równie¿, na zlecenie s¹du, byæ przes³uchaniprzez w³adzê s¹dow¹ miejsca zamieszkania tej osoby. Istnieje mo¿liwoœæzakwestionowania œwiadka lub bieg³ego ze wzglêdu na to, ¿e niejest kompetentn¹ lub w³aœciw¹ osob¹ do dzia³ania w tym charakterze.Sprzeciw nale¿y wnieœæ w terminie dwóch tygodni po dostarczeniu postanowieniao powo³aniu œwiadka lub bieg³ego.Postêpowanie wyjaœniaj¹ce przed s¹dem koñczy siê przedstawieniemprzez strony pisemnych spostrze¿eñ i ustaleniem przez przewodnicz¹cegosk³adu daty rozpoczêcia czêœci ustnej postêpowania.8.2. Czêœæ ustna (rozprawa)Czêœæ ustna ma charakter publiczny, chyba ¿e inaczej postanowi s¹d.Rozpoczyna siê od przedstawienia przez sêdziego sprawozdawcê stanufaktycznego i stanowisk stron. Rozprawê prowadzi przewodnicz¹cysk³adu, który odpowiedzialny jest za ca³y jej przebieg. W trakcie rozpra-20

wy przewodnicz¹cy, sêdziowie oraz rzecznik generalny mog¹ zadawaæpytania przedstawicielom stron. Natomiast strona mo¿e zwracaæ siê dos¹du tylko za poœrednictwem swego reprezentanta. W trakcie rozprawymog¹ byæ tak¿e przeprowadzane dowody.Na zakoñczenie tej czêœci rzecznik generalny przedstawia ustnieswoj¹ opiniê. W przypadku S¹du Pierwszej Instancji, je¿eli nie zosta³ wyznaczonyrzecznik, wówczas procedura ustna zostaje zakoñczona poprzeprowadzeniu rozprawy. Je¿eli rzecznik zosta³ wyznaczony, leczprzedstawi³ sw¹ opiniê na piœmie, to jest ona komunikowana stronom.Po przedstawieniu opinii rzecznika generalnego nastêpuje zamkniêcieczêœci ustnej postêpowania. Postêpowanie ustne raz zamkniête,mo¿e zostaæ ponownie otwarte po wys³uchaniu rzecznika. Z postêpowaniaustnego sporz¹dzany jest protokó³.8.3. WyrokowaniePo zakoñczeniu postêpowania s¹d przystêpuje do wyrokowania. Wydaniewyroku poprzedza tajna narada, w której uczestnicz¹ orzekaj¹cysêdziowie. Ka¿dy sêdzia przedstawia swój pogl¹d i uzasadnia go.G³osowanie poprzedzone dyskusj¹ ostateczn¹ odbywa siê w odwrotnymporz¹dku ni¿ ten, który wynika ze starszeñstwa. Wyrok zapada wiêkszoœci¹g³osów, przy zachowaniu kworum. Wyrok ma zawsze charakter kolegialny,tzn. nie s¹ dopuszczalne zdania odrêbne i opinie indywidualnesêdziów.To, jak wygl¹da wyrok, jak jest zbudowany, okreœla regulamins¹du, zgodnie z którym musi on zawieraæ: stwierdzenie, ¿e jest to wyrokETS (S¹du Pierwszej Instancji), datê wyroku, nazwiska przewodnicz¹cegoi sêdziów wydaj¹cych wyrok, nazwisko rzecznika generalnego,nazwisko sekretarza, wskazanie stron, nazwiska agentów, doradcówi prawników stron, wskazanie, czego domaga³y siê strony, stwierdzenie,¿e rzecznik generalny zosta³ wys³uchany (w przypadku S¹du PierwszejInstancji, je¿eli zosta³ wyznaczony), streszczenie faktów, uzasadnieniesentencji, sentencja wraz z rozstrzygniêciem co do kosztów.21

Orzeczenie Trybuna³u ma charakter ostateczny. Wyrok wi¹¿e oddaty wydania. Og³aszany jest na posiedzeniu publicznym, o któryminformowane s¹ strony. Orygina³ wyroku podpisywany jest przez przewodnicz¹cego,sêdziów orzekaj¹cych i sekretarza. Nastêpnie jest opieczêtowywanyprzez sekretarza i przechowywany w rejestrze, a stronyotrzymuj¹ jego uwierzytelnione kopie.Wyroki na zlecenie sekretarza publikowane s¹ w „Zbiorze sprawprzed Trybuna³em Sprawiedliwoœci i S¹dem Pierwszej Instancji” wewszystkich jêzykach urzêdowych. Od roku 1990 ukazuje siê on w dwóchsekcjach, I – dla Trybuna³u Sprawiedliwoœci, II – dla S¹du Pierwszej Instancji.Publikacja nastêpuje w porz¹dku chronologicznym tak, ¿e odszukaniewyroku jest ³atwe, o ile zna siê dok³adn¹ datê jego wydania.Oprócz wyroków w zbiorze publikowane s¹ równie¿ opinie rzecznikówgeneralnych. Dodatkowo sentencje wyroków publikowane s¹ w DziennikuUrzêdowym w serii C („C” od Court de justice).Wyroki wydawane przez ETS lub S¹d Pierwszej Instancji mo¿napodzieliæ na wydane w trybie zwyk³ym i wydane w trybie nadzwyczajnym(rewizyjne).W trybie nadzwyczajnym (rewizyjne) wydawane s¹ wyroki tylkowówczas, gdy odkryto nowe fakty, które mog³y mieæ decyduj¹cy wp³ywna rozstrzygniêcie skargi, a nie by³y znane s¹dowi i stronie ¿¹daj¹cej rewizjiprzed wydaniem wyroku zwyk³ego. ¯¹danie rewizji mo¿na wnieœæw terminie trzech miesiêcy od daty powziêcia wiadomoœci o nowym fakcie,nie póŸniej jednak ni¿ 10 lat od daty wydania wyroku zapad³egow trybie zwyk³ym. ¯¹danie rewizyjne jest skierowane przeciwko wszystkimstronom wyroku. Postêpowanie otwiera wyrok stwierdzaj¹cy dopuszczalnoœæskargi, w tym istnienie nowego faktu o zasadniczym znaczeniu.Nastêpnie przeprowadzane jest postêpowanie co do meritum¿¹dania i koñczy je wyrok rewizyjny.22

8.4. Postêpowanie odwo³awczeWyroki S¹du Pierwszej Instancji mog¹ ze wzglêdów prawnych byæ zaskar¿onedo Trybuna³u Sprawiedliwoœci. Skargê odwo³awcz¹ nale¿ywnieœæ w terminie dwóch miesiêcy od daty powiadomienia o wydaniuwyroku S¹du Pierwszej Instancji koñcz¹cego sprawê co do meritum lubrozstrzygaj¹cego sprawê czêœciowo co do meritum, a czêœciowo formalniez powodu zarzutu braku kompetencji lub niedopuszczalnoœci. Prawodo wniesienia skargi ma ka¿da strona, która ca³kowicie lub czêœciowoprzegra³a sprawê, a tak¿e pañstwa cz³onkowskie i instytucje Wspólnoty,niezale¿nie od tego czy uczestniczy³y w procedurze przed s¹dem, czyte¿ nie.Skarga odwo³awcza musi ograniczaæ siê do kwestii prawnych, dlategote¿ mo¿na w niej zarzuciæ S¹dowi Pierwszej Instancji: brak kompetencji,naruszenia proceduralne, naruszenia prawa wspólnotowego.Skarga musi tak¿e zawieraæ nowe dowody i argumenty. Powtórzeniew skardze skierowanej do ETS zarzutów, dowodów, czy argumentów,jakie przedstawiane by³y w postêpowaniu przed S¹dem Pierwszej Instancji,spowoduje uznanie skargi za niedopuszczaln¹. Skarga nie mo¿etak¿e ograniczaæ siê wy³¹cznie do obowi¹zku zap³aty kosztów oraz ichwysokoœci. Wniesienie skargi odwo³awczej nie powoduje zawieszeniawykonania orzeczenia S¹du Pierwszej Instancji.Postêpowanie odwo³awcze sk³ada siê z dwóch czêœci: pisemneji ustnej. Czeœæ pisemna jest obowi¹zkowa i wystêpuje zawsze, natomiastczêœci ustnej mo¿na zaniechaæ, je¿eli tak orzeknie ETS na podstawiesprawozdania sêdziego sprawozdawcy, po wys³uchaniu rzecznikageneralnego i braku sprzeciwu stron.Czêœæ pisemn¹ rozpoczyna wniesienie skargi odwo³awczej doETS. Je¿eli skarga zostanie skierowana do S¹du Pierwszej Instancji,wówczas sekretariat S¹du przesy³a j¹ wraz z materia³ami sprawy do Trybuna³uSprawiedliwoœci. O wniesieniu skargi odwo³awczej powiadamianes¹ wszystkie strony postêpowania przed S¹dem Pierwszej Instytucji.Ka¿da strona postêpowania w terminie dwóch miesiêcy od dostarczenia23

informacji o skardze mo¿e przed³o¿yæ odpowiedŸ na skargê. OdpowiedŸna skargê mo¿e:– zmierzaæ do oddalenia w ca³oœci lub czêœci skargi– uchylenia w czêœci lub w ca³oœci orzeczenia S¹du Pierwszej Instancji– powtarzaæ w ca³oœci lub czêœci ¿¹danie, które by³o formu³owanew pierwszej instancji. Jeœli skarga jest niedopuszczalna lub nieuzasadniona,ETS na podstawie sprawozdania sêdziego sprawozdawcyi po wys³uchaniu rzecznika generalnego wydaje postanowienieoddalaj¹ce skargê odwo³awcz¹ w ca³oœci lub czêœci. Postanowienieto koñczy sprawê.Natomiast, je¿eli ETS uznaje skargê odwo³awcz¹ za uzasadnion¹, wówczas:– uniewa¿nia wyrok S¹du Pierwszej Instancji lub– rozstrzyga ostatecznie spór, je¿eli sprawa nadaje siê do takiegorozstrzygniêcia, albo– odsy³a skargê do S¹du Pierwszej Instancji do ponownego rozpoznania;w takim wypadku S¹d Pierwszej Instancji jest zwi¹zanyustaleniami prawnymi Trybuna³u co do kwestii prawnych.II. RODZAJE POSTÊPOWAÑ (SKARG)1. Rodzaje rozpatrywanych skargEuropejski Trybuna³ Sprawiedliwoœci jest uprawniony do rozpatrywaniaœciœle okreœlonych rodzajów skarg (sporów) w ramach jurysdykcji spornejoraz niespornej.W ramach jurysdykcji spornej ETS orzeka w sprawach:– skarg przeciwko pañstwu cz³onkowskiemu na naruszenie prawawspólnotowego poprzez niewykonywanie zobowi¹zañ wspólnotowych(art. 226, 227 TWE),24

– skarg przeciwko instytucjom wspólnotowym o stwierdzenie niewa-¿noœci aktu prawa wspólnotowego (art. 230 TWE – tzw. skargao uchylenie aktu prawnego wydanego przez instytucjê WspólnotEuropejskich),– skarg przeciwko instytucjom wspólnotowym na ich bezczynnoœæ(art. 232 TWE),– skarg przeciwko instytucjom wspólnotowym o odszkodowanie(art. 288 TWE – tzw. skarga odszkodowawcza)– sporów miêdzy funkcjonariuszami a Wspólnot¹ Europejsk¹ (236TWE – tzw. spory pracownicze),W ramach jurysdykcji niespornej ETS orzeka w sprawach:– zgodnoœci umowy miêdzynarodowej, któr¹ zamierza zawrzeæWspólnota Europejska (art. 300 TWE),– pytañ prejudycjalnych kierowanych przez s¹dy krajowe (art. 234TWE).2. Skarga na naruszenie prawa wspólnotowegopoprzez niewykonywanie zobowi¹zañPodstawê prawn¹ skargi na naruszenie prawa wspólnotowego poprzezniewykonywanie wspólnotowych zobowi¹zañ stanowi art. 226 i art. 227TWE. Skarga ta s³u¿y zapewnieniu wykonywania zobowi¹zañ wspólnotowychprzez jej cz³onków oraz jednakowemu stosowaniu prawa wspólnotowego.Artyku³ 226 TWE upowa¿nia Komisjê Europejsk¹ do wniesieniaskargi do Trybuna³u Sprawiedliwoœci, jeœli uzna, ¿e pañstwo cz³onkowskieniewykonuje zobowi¹zañ traktatowych (uchybi³o zobowi¹zaniu).Warunkiem wniesienia tej skargi jest uprzednie przeprowadzenie postêpowaniazmierzaj¹cego do nak³onienia danego pañstwa do wyeliminowaniastwierdzonych naruszeñ.25

Natomiast art. 227 TWE upowa¿nia ka¿de pañstwo cz³onkowskiedo wszczêcia postêpowania s¹dowego przeciwko innemu pañstwucz³onkowskiemu, które jego zdaniem narusza przepisy traktatowe.Treœæ art. 226 i 227 TWE pozwala stwierdziæ, ¿e mo¿liwoœæ zainicjowaniapostêpowania na ich podstawie ma Komisja Europejska lub ka-¿de pañstwo cz³onkowskie.Jeœli chodzi o art. 226, Komisja ma legitymacjê czynn¹ do wniesieniaskargi, pañstwo cz³onkowskie ma legitymacje biern¹, natomiast odnoœniedo art. 227 zarówno legitymacja czynna, jak i bierna jest po stroniepañstw cz³onkowskich.Jednostka nie ma mo¿liwoœci wniesienia omawianej skargi. Jeœliuwa¿a, i¿ jakiœ przepis krajowy i praktyka s¹ niezgodne z przepisamiwspólnotowymi, mo¿e skorzystaæ z mo¿liwoœci, jak¹ daje zasada wnoszeniado Komisji Europejskiej skarg indywidualnych. Na ich podstawieKomisja mo¿e podj¹æ postêpowanie w trybie art. 226, o ile uzna zasadnoœæwniesionej przez jednostkê skargi.Pañstwo cz³onkowskie mo¿e byæ poci¹gniête do odpowiedzialnoœcina podstawie skargi z art. 226 lub 227 TWE, je¿eli naruszy³o przepisywspólnotowe (zobowi¹zania traktatowe) lub mo¿na mu przypisaæ to naruszenie.Dochodz¹c odpowiedzialnoœci, nale¿y wykazaæ naruszenie zobowi¹zañwynikaj¹cych z traktatu. Dotyczy to wszystkich zobowi¹zañ wynikaj¹cychz traktatu bezpoœrednio, jak i poœrednio, co w efekcie oznaczaodpowiedzialnoœæ za naruszenia zarówno prawa pierwotnego, jak te¿prawa wtórnego, umów miêdzynarodowych wi¹¿¹cych Wspólnoty, zasadogólnych prawa wspólnotowego.Zarzucane pañstwu cz³onkowskiemu naruszenia mog¹ polegaæ na:– dzia³aniu – nieprawid³owym wywi¹zywaniu siê z zobowi¹zañ (dzia-³ania czêœciowo zgodne, spóŸnione),– zaniechaniu – powstrzymywaniu siê od dzia³añ w ogóle.Najczêœciej stawiane pañstwom cz³onkowskim zarzuty dotycz¹ brakuimplementacji, niestosowania lub nieprzestrzegania prawa wspólnotowego.26

Z uwagi na to, ¿e podmiotem, przeciwko któremu mo¿e byæ skierowanatego typu skarga, jest pañstwo cz³onkowskie, to te¿ tylko pañstwomo¿e ponosiæ odpowiedzialnoœæ za czyny organów danego pañstwa(np. organów centralnych, wykonawczych, prawodawczych) oraz za niezachowanienale¿ytej starannoœci (brak nale¿ytych dzia³añ).Jak wskazuje orzecznictwo Trybuna³u, okolicznoœci¹, która mo¿ewy³¹czyæ odpowiedzialnoœæ pañstwa cz³onkowskiego, jest powo³anie siêna si³ê wy¿sz¹ lub na odpowiednie klauzule (np. art. 30, 39 TWE). Jednak¿ezdaniem ETS za okolicznoœci wy³¹czaj¹ce odpowiedzialnoœæpañstwa nie mo¿e byæ uznane np. to, ¿e:– by³y przeszkody prawne lub faktyczne w implementacji prawawspólnotowego,– inne pañstwo tak¿e nie przestrzega danych zobowi¹zañ,– przepis prawa wspólnotowego jest niejasny,– brak jest szkody.Na postêpowanie ze skargi na naruszenie prawa wspólnotowego sk³adaj¹siê dwie czêœci, czêœæ administracyjna – przeprowadzana przezKomisjê Europejsk¹ – i czêœæ s¹dowa – przeprowadzana przed ETS.Postêpowanie administracyjne wszczyna i prowadzi Komisja Europejska.Zadaniem tego postêpowania jest uzyskanie od pañstwacz³onkowskiego uzasadnienia jego stanowiska i w razie podtrzymaniastawianego mu zarzutu sk³onienie do dobrowolnego przestrzegania postanowieñprzepisów wspólnotowych, czyli wyeliminowania uchybieñ.To postêpowanie tak¿e dzieli siê na dwie czêœci:– czêœæ nieoficjaln¹, w której Komisja w sposób nieoficjalny próbujesk³oniæ pañstwo do zaprzestania naruszania prawa wspólnotowego(zmiany dotychczasowego postêpowania); dzia³anie Komisji polegana skierowaniu przez dyrektora odpowiedniej Dyrekcji GeneralnejKomisji listu do pañstwa cz³onkowskiego (za poœrednictwemprzedstawicielstwa tego pañstwa), w którym wskazuje zarzucanenaruszenie prawa wspólnotowego i termin udzielenia odpowiedzina ten list; po uzyskaniu odpowiedzi zwo³ywane jest spotkanieurzêdników Komisji i przedstawicieli danego pañstwa. Je¿eli w tej27

czêœci postêpowania administracyjnego strony nie dojd¹ do porozumienia,wówczas rozpoczyna siê czêœæ oficjalna;– czêœæ oficjaln¹ rozpoczyna list Komisji do pañstwa cz³onkowskiego(pismo ostrzegawcze). Jest to pismo formalnie informuj¹ce o stawianychzarzutach, zawieraj¹ce: przedstawienie istotnych okolicznoœcisprawy, naruszone normy prawa wspólnotowego, oœwiadczenieo otwarciu postêpowania na mocy art. 226 TWE, wezwaniedo zajêcia stanowiska w okreœlonym terminie.Je¿eli Komisji nie uda siê na tym etapie sk³oniæ pañstwa do zaprzestanianaruszania prawa wspólnotowego, wówczas sporz¹dza tzw. umotywowan¹/uzasadnion¹opiniê, w której:– szczegó³owo wyjaœnia siê, na czym polega naruszenie prawawspólnotowego przez dane pañstwo wraz z uzasadnieniem,– wskazuje nowy termin, w którym pañstwo mo¿e jeszcze wykonaæzobowi¹zanie.Opinia ta koñczy postêpowanie administracyjne. Je¿eli termin wyznaczonyw opinii z uzasadnieniem up³ynie bez skutku, wówczas Komisjaotwiera postêpowanie s¹dowe przed ETS. Opinia Komisji jest podstaw¹skargi i jednoczeœnie rodzajem pozwu.Postêpowanie s¹dowe odbywa siê na ogólnych zasadach. Obowi¹zekudowodnienia uchybienia spoczywa na Komisji Europejskiej.Wyrok ETS stwierdza uchybienie lub oddala roszczenie. Wyrokstwierdzaj¹cy uchybienie to jednoczeœnie zobowi¹zanie pañstwa dopodjêcia œrodków, które zapewniaj¹ jego wykonanie. Obowi¹zek tenspoczywa na wszystkich organach pañstwowych. Wprawdzie ETS niewskazuje w wyroku terminu jego wykonania, ale powinno to nast¹piæ jaknajszybciej. Jeœli Komisja uzna, ¿e dane pañstwo nie podjê³o œrodkówdo wykonania wyroku, wydaje umotywowan¹ opiniê, w której:– wskazuje te punkty w wyroku ETS, co do których pañstwo nie zastosowa³osiê,– wskazuje termin, do jakiego powinno nast¹piæ wykonanie wyroku.28

Jeœli mimo up³ywu wskazanego w opinii terminu pañstwo nie podjê³onale¿nych œrodków, to Komisja mo¿e wnieœæ sprawê do ETS, wskazuj¹cwysokoœæ rycza³tu lub kary pieniê¿nej, jak¹ uznaje za odpowiedni¹do danych okolicznoœci. Je¿eli ETS uzna skargê Komisji, wówczas mo¿ena³o¿yæ na pañstwo cz³onkowskie rycza³t lub karê pieniê¿n¹. Jest to tzw.procedura przymuszenia do wykonania wyroku.Z mo¿liwoœci, jakie daje art. 227 TWE w praktyce, pañstwa cz³onkowskieraczej nie korzystaj¹. Bior¹c pod uwagê wzglêdy polityczne,wol¹ nie wytykaæ innym pañstwom pope³nianych b³êdów, zdaj¹c sobiejednoczeœnie sprawê, ¿e sami czêsto tak¿e w swych dzia³aniach nie s¹poprawni. Procedura skargi pañstwo przeciwko pañstwu z art. 227 TWEjest w³aœciwie taka jak na podstawie art. 226 TWE, z t¹ ró¿nic¹, ¿e obydwapañstwa musz¹ zostaæ wys³uchane przez Komisjê Europejsk¹, zanimwyda ona umotywowan¹ opiniê. Na wydanie swej opinii Komisja matrzy miesi¹ce. Je¿eli nawet Komisja w opinii swej stwierdzi, ¿e jej zdaniemnie naruszono prawa wspólnotowego, pañstwo, które tak twierdzi,mo¿e skierowaæ sw¹ skargê do ETS.3. Skarga o stwierdzenie niewa¿noœci aktu prawawspólnotowegoPodstawê prawn¹ skargi o stwierdzenie niewa¿noœci aktu prawa wspólnotowegostanowi art. 230 TWE. S³u¿y ona kontroli legalnoœci aktówprawnych wydawanych przez instytucje Wspólnot Europejskich oraz EuropejskiBank Centralny. Celem tej skargi jest ustalenie, czy dany aktprawny zosta³ wydany z naruszeniem prawa wspólnotowego, czyli jestwadliwy – niewa¿ny. Aby udowodniæ, ¿e dany akt jest wadliwy, nale¿ywykazaæ przynajmniej jeden z nastêpuj¹cych zarzutów:– brak kompetencji, czyli ¿e dany akt wyda³ organ nie upowa¿nionydo jego wydania,– naruszenie istotnych wymogów proceduralnych, czyli ¿e nie dope³nionowymaganej procedury, np. brak konsultacji z ParlamentemEuropejskim w procesie konsultacji,29

– naruszenie traktatu lub innej normy prawnej przyjêtej na jego podstawie,czyli ¿e naruszono prawo pierwotne lub pochodne,– nadu¿ycie w³adzy, czyli ¿e przyjêto dany akt dla innych celów ni¿ te,które w nim wskazano.Na mocy art. 230 TWE Trybuna³ Sprawiedliwoœci kontroluje legalnoœæaktów uchwalonych wspólnie przez Parlament Europejski i Radê, aktówRady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych ni¿ zaleceniai opinie, oraz aktów Parlamentu Europejskiego zmierzaj¹cych do wywarciaskutków prawnych wobec podmiotów trzecich.Skarga mo¿e zatem byæ wniesiona nie tylko przeciwko rozporz¹dzeniom,dyrektywom i decyzjom, ale tak¿e przeciwko wszystkim innymaktom prawnym, które wywo³uj¹ skutki prawne wobec osób trzecich,bez wzglêdu na ich formê prawn¹.Prawo do wniesienia skargi o stwierdzenie niewa¿noœci aktu prawawspólnotowego (czynna legitymacja procesowa) maj¹:– pañstwa cz³onkowskie, Rada, Komisja Europejska – s¹ to podmiotyuprzywilejowane, poniewa¿ nie musz¹ wykazywaæ swego interesuw wytoczeniu skargi (nieograniczone prawo wnoszenia skargi),– Parlament Europejski, Trybuna³ Obrachunkowy, Europejski BankCentralny – podmioty te mog¹ wnieœæ tê skargê, tylko gdy jest to koniecznedla ochrony ich prerogatyw (musz¹ wykazywaæ swój interes),– osoby fizyczne lub prawne – ich legitymacja jest ograniczona tylkodo skarg wnoszonych przeciwko decyzjom lub rozporz¹dzeniom,które dotycz¹ ich bezpoœrednio i osobiœcie oraz maj¹ negatywnyskutek na ich osobê.Ka¿dy z podmiotów uprawnionych do wniesienia skargi mo¿e j¹ wnieœætylko w okreœlonym czasie, tj. w ci¹gu dwóch miesiêcy od dnia og³oszeniaaktu lub zawiadomienia o nim powoda, lub w razie jego nieobecnoœci,od dnia, w którym powzi¹³ wiadomoœæ o akcie. Bieg tego terminumo¿e byæ zawieszony tylko wówczas, gdy opóŸnienie wynika z odleg³oœcilub zaistniej¹ jakieœ wyj¹tkowe okolicznoœci jak si³a wy¿sza.30

Biern¹ legitymacjê procesow¹ posiadaj¹ podmioty, które stanowi¹prawo wspólnotowe, tj. Parlament Europejski, Rada, Komisja, EuropejskiBank Centralny.W³aœciwy do rozstrzygania tego typu skarg jest – stosownie dotego, kto jest skar¿¹cym – albo Europejski Trybuna³ Sprawiedliwoœcialbo S¹d Pierwszej Instancji. Procedura ze skargi o stwierdzenie niewa-¿noœci aktu wspólnotowego nie jest poprzedzana czêœci¹ administracyjn¹i sk³ada siê tylko z postêpowania s¹dowego.Je¿eli skarga ta oka¿e siê zasadna, wówczas s¹d orzeka niewa-¿noœæ zaskar¿onego aktu prawnego. Trybuna³ og³asza zaskar¿ony aktjako niewa¿ny oraz nieby³y i jest on traktowany tak jakby nigdy nie zosta³podjêty. Uznanie aktu prawnego za niewa¿ny wywo³uje okreœlone skutki,a mianowicie:– przestaj¹ obowi¹zywaæ wszelkie œrodki podjête na podstawie aktuuznanego za niewa¿ny,– instytucja lub instytucje, które wyda³y dany akt zobowi¹zane s¹ dopodjêcia œrodków, które zapewni¹ wykonanie wyroku Trybuna³uSprawiedliwoœci, przy czym nie chodzi tu o wyeliminowanie aktu,gdy¿ to nastêpuje wskutek wyroku, lecz raczej chodzi o eliminacjêskutków, jakie wynik³y z nielegalnoœci danego aktu, czyli np. przywróceniestanu poprzedniego, wydanie nowego aktu, naprawaszkód wywo³anych przez anulowanie aktu (mo¿liwoœæ dochodzeniaodszkodowania na podstawie art. 288 TWE).Wyrok w sprawie skargi o stwierdzenie niewa¿noœci aktu prawa wspólnotowegoniekoniecznie musi orzekaæ o niewa¿noœci ca³ego aktu prawnego.Mo¿liwe jest orzeczenie niewa¿noœci czêœci zaskar¿onego aktulub te¿ wykreœlenie pewnych s³ów jego tekstu. Takie orzeczenie Trybuna³uoznacza jednoczeœnie, ¿e pozosta³a czêœæ aktu prawnego zosta³auznana za zgodn¹ z prawem wspólnotowym, a w konsekwencji brak jestmo¿liwoœci póŸniejszego jego zaskar¿enia w innym postêpowaniuz art. 230 TWE.31

4. Skarga przeciwko instytucjom wspólnotowym nabezczynnoœæPostawê prawn¹ skargi na bezczynnoœæ (zaniechanie dzia³ania prawotwórczego)stanowi art. 232 TWE. Skarga ta umo¿liwia stwierdzenie istnieniabezprawnego zaniechania instytucji Wspólnot oraz wymuszeniena instytucji dzia³ania.Przedmiotem skargi jest naruszenie prawa polegaj¹ce na zaniechaniuwydania aktu prawnego przez instytucjê Wspólnot Europejskich.Mo¿e byæ zatem skierowana (bierna legitymacja procesowa) tylko przeciwkotym organom Wspólnot, które maj¹ prawo stanowienia aktów prawapochodnego, tj. Parlamentowi Europejskiemu, Radzie, Komisji Europejskiejoraz Europejskiemu Bankowi Centralnemu – w zakresie jegokompetencji.Prawo do wniesienia tej skargi (czynna legitymacja procesowa) przys³uguje:• pañstwom cz³onkowskim, instytucjom wspólnotowym innym ni¿ te,które by³y zobowi¹zane do wydania aktu (Parlamentowi Europejskiemu,Radzie i Komisji Europejskiej) – s¹ to tzw. podmioty uprzywilejowane,gdy¿ maj¹ legitymacjê o charakterze ogólnym i niemusz¹ wykazywaæ swego interesu do dzia³ania• Europejskiemu Bankowi Centralnemu (w sprawach wniesionychw zakresie jego kompetencji) – wprawdzie nie posiada legitymacjiogólnej, ale te¿ nie musi wykazywaæ swego interesu procesowego,wystarczy dowód, ¿e dzia³a w zakresie swoich kompetencji• osobom fizycznym i prawnym – s¹ to tzw. podmioty nieuprzywilejowane,gdy¿ musz¹ wykazaæ swój interes prawny, udowadniaj¹c, ¿es¹ podmiotami, których akt prawny mia³ dotyczyæ bezpoœrednio i indywidualnie,czyli s¹ potencjalnymi adresatami tego aktu prawnego.W przypadku tej skargi (szczególnie wnoszonej przez osoby fizycznei prawne) istotne jest udowodnienie, ¿e dzia³anie nie zosta³o podjête,a nie to, ¿e zosta³o podjête, lecz nie zadowala adresata.32

Przes³ank¹ do jej wniesienia jest zaniechanie dzia³ania prawotwórczego,czyli powstrzymanie siê od wydania aktu, mimo ¿e taki obowi¹zekwynika³ z prawa wspólnotowego. Stawiany zarzut braku dzia-³ania musi stanowiæ naruszenie TWE, czyli naruszaæ ogólne zasadyprawa, stanowiæ nadu¿ycie w³adzy lub niewykonanie obowi¹zku na³o-¿onego traktatem. Obowi¹zek wydania aktu prawnego musi byæ dostateczniekonkretny. Skar¿¹cy w swoim wniosku musi dok³adnie wskazaæ,wydania jakiego aktu prawnego zaniecha³a instytucja. Wskazanie to niemo¿e ograniczyæ siê jedynie do stwierdzenia, ¿e nie zosta³o wydaneokreœlone rozporz¹dzenie lub decyzja, lecz musi odnieœæ siê do merytorycznejzawartoœci aktu prawnego, który mia³ byæ wydany.Warunkiem wniesienia skargi na bezczynnoœæ jest wezwanie organudo podjêcia okreœlonego dzia³ania. Nie zosta³ okreœlony termin, w jakimdzia³anie ma nast¹piæ. Jednak¿e, je¿eli wezwany organ w ci¹gudwóch miesiêcy:– zaj¹³ stanowisko negatywne co do wydania danego aktu prawnego,wówczas skarga na zaniechanie bezczynnoœci nie mo¿e zostaæwniesiona wobec braku bezczynnoœci instytucji/organu; uznaje siê,¿e organ, który zaj¹³ negatywne stanowisko zacz¹³ dzia³aæ, gdy¿podj¹³ decyzjê. Od decyzji tej przys³uguje mo¿liwoœæ wniesieniaskargi na podstawie art. 230 TWE;– uchwali³ akt prawny po up³ywie dwóch miesiêcy wówczas spór stajesiê w tej czêœci bezprzedmiotowy;– nie okreœli³ swego stanowiska, jak te¿ nie wyda³ aktu prawnego,o który wnosi zainteresowany podmiot – w ci¹gu dwóch miesiêcymo¿e zostaæ wniesiona skarga odpowiednio do – Trybuna³u Sprawiedliwoœcilub S¹du Pierwszej Instancji.Mo¿na przyj¹æ, ¿e postêpowanie w sprawie tej skargi sk³ada siê z dwóchczêœci:– czêœæ przedsporna – wezwanie prawodawcy do zajêcia stanowiskaw terminie dwóch miesiêcy od wezwania,– czêœæ sporna, czyli etap postêpowania s¹dowego.33

Je¿eli s¹d uzna, ¿e dosz³o do zaniechania dzia³ania prawotwórczego,wydaje wyrok, który potwierdza stan prawny. Na mocy tego wyrokuinstytucja, która zaniecha³a wydania aktu prawnego, zobowi¹zana jestdo podjêcia œrodków, które zapewni¹ wykonanie wyroku. Instytucja maobowi¹zek podjêcia koniecznych dzia³añ w celu wykonania orzeczenia.5. Skarga przeciwko instytucjom wspólnotowymo odszkodowanie (odszkodowawcza)Na mocy art. 235 TWE Trybuna³ jest w³aœciwy w zakresie rozpatrywaniasporów dotycz¹cych odszkodowañ okreœlonych w art. 288, tj. rekompensatyza szkody wyrz¹dzone przez instytucje Wspólnot lub te¿ za szkodywyrz¹dzone przez funkcjonariuszy Wspólnot przy wykonywaniu ichfunkcji. Zasada odpowiedzialnoœci za szkody dotyczy tak¿e EuropejskiegoBanku Centralnego.Celem tej skargi jest kompensacja szkody spowodowanej przez instytucjê.Dlatego te¿ szkoda musi byæ jasno wskazana przez powoda.Wytoczenie powództwa na mocy art. 235 TWE nie jest zwi¹zane z koniecznoœci¹uprzedniego wytoczenia powództwa na podstawie art. 230i 232 TWE.Legitymacjê czynn¹ do wniesienia tej skargi ma wy³¹cznie jednostka.Nie mo¿e wnieœæ tego typu skargi np. pañstwo cz³onkowskie, instytucja,organ Wspólnoty, funkcjonariusz Wspólnoty. Skarga mo¿e byæ skierowanatylko przeciwko instytucjom Wspólnoty oraz EuropejskiemuBankowi Centralnemu.ETS do czasu ustanowienia S¹du Pierwszej Instancji mia³ wy-³¹czn¹ jurysdykcjê w zakresie skarg odszkodowawczych. Od czasu jegopowstania kompetencja w zakresie rozpatrywania skarg odszkodowawczychnale¿y do niego. Rozpatruje je jako pierwsza instancja, a Trybuna³Sprawiedliwoœci stanowi instancjê odwo³awcz¹.Przes³anki odpowiedzialnoœci Wspólnoty za szkody nie zosta³y jednoznacznieokreœlone w postanowieniach traktatu. Jednak¿e ETS wskazuje,¿e rozpatruj¹c tego typu skargê, nale¿y uwzglêdniæ:34

– nielegalne (bezprawne) postêpowanie instytucji wspólnotowych,lub ich funkcjonariuszy – poprzez zarówno dzia³anie, jak i zaniechanie,– szkodê rzeczywist¹, która musi byæ udowodniona przez skar-¿¹cego,– bezpoœredni zwi¹zek przyczynowy miêdzy nielegalnym zachowaniema wyrz¹dzon¹ szkod¹.Roszczenia przeciwko Wspólnocie podnoszone z tytu³u odpowiedzialnoœcideliktowej przedawniaj¹ siê w ci¹gu 5 lat od daty faktu rodz¹cegoodpowiedzialnoœæ. Przerwanie biegu przedawnienia nastêpuje na skutekwniesienia skargi do s¹du lub te¿ wniesienia przez poszkodowanego¿¹dania do w³aœciwej instytucji Wspólnoty.Skarga powinna byæ sformu³owana w terminie dwóch miesiêcy odog³oszenia aktu prawnego lub powiadomienia skar¿¹cego b¹dŸ wezwaniado zajêcia stanowiska.W wyroku Trybuna³ stwierdza odpowiedzialnoœæ Wspólnoty orazprzyznaje odszkodowanie. Wyrok jest jednoczeœnie tytu³em egzekucyjnymdla poszkodowanego. Zap³ata zas¹dzonego odszkodowania nastêpujez bud¿etu Wspólnot.6. Pytania wstêpne/prejudycjalne (orzeczenia wstêpne)Instytucje i organa ka¿dego pañstwa cz³onkowskiego maj¹ obowi¹zekzapewniæ w³aœciwe stosowanie w danym kraju prawa wspólnotowego.Ten obowi¹zek spoczywa szczególnie na organach s¹dowych, czylis¹dach pañstw cz³onkowskich. W celu zapobie¿enia ryzyku odmiennejinterpretacji prawa wspólnotowego w ró¿nych krajach na mocy art. 234TWE ustanowiono specjaln¹ procedurê – jest to „procedura wydawaniaorzeczenia wstêpnego”.Z uwagi na to, ¿e ETS nie jest organem wy¿szej instancji wobecs¹dów krajowych, nie sprawuje te¿ nad nimi nadzoru judykacyjnego,„procedura wydawania orzeczeñ wstêpnych” uznawana jest za przejaw35

wspó³pracy miêdzy s¹dami pañstwa cz³onkowskiego a Trybuna³emSprawiedliwoœci. Jest to zinstytucjonalizowana forma zasiêgania opiniiTrybuna³u. Korzystanie z niej gwarantuje jednolitoœæ w zakresie wyk³adnii stosowania prawa wspólnotowego oraz rozstrzygania o zgodnoœci aktówwspólnotowego prawa pochodnego z traktatem.Znaczenie orzeczeñ wstêpnych wydawanych przez Trybuna³ Sprawiedliwoœci(ponad po³owa wszystkich orzeczeñ wydawanych przezETS) ma istotne znaczenie dla rozwoju prawa wspólnotowego. Wieleorzeczeñ wydanych w tym trybie przyczyni³o siê do wykszta³cenia istotnychzasad prawa wspólnotowego, jak np.: pierwszeñstwo prawa wspólnotowego,bezpoœredni skutek niektórych norm prawa wspólnotowego,odpowiedzialnoœæ odszkodowawcza pañstw cz³onkowskich.Procedura zadawania pytañ wstêpnych na mocy art. 234 TWE ró¿-ni siê od skarg bezpoœrednich przed Trybuna³em. Jest to proceduraprzejœciowa, która przerywa proces tocz¹cy siê przed s¹dem krajowym(proces g³ówny). Postêpowanie na mocy art. 234 TWE nie jest procedur¹s¹dow¹ sensu stricto. W postêpowaniu tym nie ma ani pozwu, aniodpowiedzi na pozew. W sytuacji gdy w trakcie postêpowania s¹dowegoprzed s¹dem krajowym pañstwa cz³onkowskiego pojawi siê w¹tpliwoœæco do interpretacji (wyk³adni) prawa wspólnotowego lub wa¿noœci prawawspólnotowego, które jest niezbêdne do wydania orzeczenia przez tens¹d, mo¿e on (niekiedy musi) zwróciæ siê do Trybuna³u Sprawiedliwoœciz pytaniem wstêpnym. Postêpowanie zostaje zatem otwarte poprzezzawieszenie postêpowania przed s¹dem krajowym i przed³o¿enie zapytania.Po wpisaniu zapytania do rejestru, przydzieleniu numeru procesowego,wyznaczeniu izby, sprawozdawcy, rzecznika generalnego – pytaniezostaje przet³umaczone na wszystkie jêzyki urzêdowe, wys³ane dowszystkich pañstw cz³onkowskich i opublikowane w Dzienniku Urzêdowym.ETS, po przeprowadzeniu postêpowania, wydaje w odpowiedzi nazadane pytanie orzeczenie, tzw. orzeczenie wstêpne, które wi¹¿e s¹dkrajowy w danej sprawie.36

Z pytaniem wstêpnym do Trybuna³u mo¿e wyst¹piæ wy³¹cznie s¹dkrajowy, przy czym zdaniem ETS w rozumieniu art. 234 TWE za s¹d krajowynale¿y uznaæ organ, który:– wykonuje funkcje orzecznicze,– dzia³a na podstawie ustawy (nie mo¿e to byæ np. s¹d arbitra¿owy,powo³any do orzekania na podstawie umowy stron),– rozstrzyga spory miêdzy stronami (s¹dy rejestrowe z uwagi na brakprzeciwstawnych stron postêpowania i sporu miêdzy nimi nie maj¹kompetencji do wystêpowania z pytaniami prawnymi),– dzia³a w sposób sta³y,– jego orzecznictwo jest obowi¹zkowe,– orzeka na podstawie prawa (nie tylko na podstawie zasad s³usznoœci),– jest niezale¿ny w orzekaniu.S¹d krajowy mo¿e zadaæ pytanie prawne na wniosek strony (stron), aletak¿e z w³asnej inicjatywy. Nie jest natomiast dopuszczalne, by z pytaniemwstêpnym zwróci³a siê strona postêpowania, czy te¿ organy nies¹dowe,np. organy administracyjne lub prawodawcze pañstwa cz³onkowskiego.Pytanie wstêpne mo¿e dotyczyæ:– wyk³adni prawa wspólnotowego (prawa pierwotnego i pochodnego),– wa¿noœci aktów organów wspólnotowych (aktów prawa pochodnego)oraz aktów Europejskiego Banku Centralnego, przy czym pojêcieaktów organów wspólnotowych jest rozumiane szeroko i obejmujenie tylko akty wi¹¿¹ce, ale tak¿e akty niewi¹¿¹ce oraz umowymiêdzynarodowe zawierane przez Wspólnotê,– wyk³adnia statutów organów utworzonych aktem Rady, je¿eli statutyto przewiduj¹.Pytanie wstêpne mo¿e byæ skierowane do ETS w trakcie ka¿dego postêpowaniaprzed s¹dem krajowym, czyli w przedziale miêdzy momentemwszczêcia postêpowania w danej sprawie a wydaniem prawomocnegoorzeczenia. To s¹d krajowy:37

– decyduje o samej potrzebie wyst¹pienia do Trybuna³u z pytaniemwstêpnym, a wiêc o tym, czy w rozpatrywanej sprawie wystêpujezagadnienie prawa wspólnotowego,– rozstrzyga, czy orzeczenie wstêpne Trybuna³u jest niezbêdne dowydania orzeczenia w postêpowaniu krajowym (postêpowaniug³ównym),– decyduje, w jakiej fazie postêpowania w sprawie skierowaæ pytanie,– ustala treœæ pytania wstêpnego,– odpowiada za przeprowadzenie postêpowania dowodowego,– ustala, które przepisy prawa krajowego maj¹ zastosowanie w sprawie,i dokonuje ich wyk³adni.Jednak¿e niedopuszczalne jest zadawanie tzw. pytañ hipotetycznychmaj¹cych na celu jedynie uzyskanie ogólnego pogl¹du Trybuna³u w danejsprawie, np. co do sposobu rozumienia przepisu prawa wspólnotowego,oraz pytañ dotycz¹cych faktycznie wyk³adni prawa krajowego,a nie prawa wspólnotowego.Na podstawie art. 234 wyró¿nia siê s¹dy, od orzeczeñ których przys³uguj¹œrodki odwo³awcze, te s¹dy mog¹ wystêpowaæ z pytaniamiwstêpnymi, albo od orzeczeñ których nie przys³uguj¹ œrodki zaskar¿enia– te s¹dy maj¹ obowi¹zek wystêpowania z pytaniami wstêpnymi.S¹d krajowy nie ma obowi¹zku kierowania pytania wstêpnego, je-¿eli dane zagadnienie prawa wspólnotowego zosta³o wczeœniej wyjaœnionew orzecznictwie Trybuna³u i znaczenie przepisu prawa wspólnotowegonie budzi w¹tpliwoœci.Pytanie prawne, by mog³o byæ uznane przez ETS za dopuszczalne,musi byæ odpowiednio sformu³owane. Zazwyczaj pytania wstêpne kierowanedo Trybuna³u s¹ nastêpuj¹cej treœci:„Czy dany przepis prawa wspólnotowego X (wskazanie tego przepisu)zezwala/zakazuje Y (wskazanie co wynika z przepisu prawa krajowego,który ma zastosowanie w sprawie)?”OdpowiedŸ Trybuna³u na tak postawione pytanie jest albo pozytywna– co tym samym oznacza, ¿e przepis prawa krajowego jest zgodny z38

prawem wspólnotowym, albo negatywna – co tym samym oznacza, ¿eprzepis prawa krajowego nie jest zgodny z prawem wspólnotowym.W ten sposób ETS wypowiada siê co do zgodnoœci prawa krajowegoz prawem wspólnotowym oraz dokonuje wyk³adni przepisów prawawspólnotowego.Pytanie wstêpne musi byæ tak zadane, by Trybuna³ móg³ na nie odpowiedzieæzgodnie z konstrukcj¹ art. 234 TWE. Dlatego te¿, je¿eli pytanienie jest zadane prawid³owo, zdarza siê, ¿e ETS zmienia sformu³owaniapytañ kierowanych przez s¹d krajowy i np. stwierdza:„S¹d krajowy pyta czy przepis X prawa krajowego jest zgodny z przepisemY prawa wspólnotowego. W istocie s¹d krajowy chcia³ zapytaæ, czyprzepis Y prawa wspólnotowego zezwala pañstwu cz³onkowskiemu nazachowanie zgodne z X.”S¹dy krajowe czêsto zadaj¹ wiêcej ni¿ jedno pytanie wstêpne. Zdarzasiê tak¿e, ¿e s¹dy krajowe formu³uj¹ pytania alternatywnie, np. je¿eliodpowiedŸ na pytanie 1 jest pozytywna, to czy 2 … (drugie pytanie), a je-¿eli negatywna, to czy 3 … (trzecie pytanie).OdpowiedŸ Trybuna³u na tak zadane pytania nie zawsze jest udzielanawprost, tj. zgodnie z konstrukcj¹ zadanego pytania wstêpnego.Trybuna³ czêsto dokonuje modyfikacji, tzn. np. zmienia kolejnoœæ odpowiedzina pytania, odpowiada ³¹cznie na zadane pytania lub uznaje odpowiedzina pewne pytania za zbêdne.ETS uznaje pytania zamkniête, a wiêc takie, na które odpowiedŸmo¿e byæ tak lub nie. Natomiast pytania otwarte s¹ przez Trybuna³ Sprawiedliwoœciuznawane za pytania abstrakcyjne lub hipotetyczne, a wiêcniedopuszczalne w ramach procedury z art. 234 TWE.Wszystkie pañstwa cz³onkowskie oraz instytucje maj¹ prawouczestniczyæ w postêpowaniu przed ETS i prezentowaæ swoje stanowiska.Mimo ¿e orzeczenia dotycz¹ konkretnego przypadku (pañstwacz³onkowskiego), to czêsto odnosz¹ siê do spraw o szerszym znaczeniu.Dlatego te¿ – jak wskazuje praktyka – pañstwa cz³onkowskie korzystaj¹z mo¿liwoœci uczestnictwa w postêpowaniu przed ETS.OdpowiedŸ na pytanie wstêpne udzielana jest w formie wyroku zawieraj¹cegoocenê stanu sprawy, uzasadnienie i sentencjê. Orzeczenie39

ETS w sprawie pytania wstêpnego wi¹¿e zarówno ten s¹d w danej sprawie,jak te¿ inne s¹dy rozpatruj¹ce tê sprawê w wyniku wniesionychœrodków odwo³awczych. Zwi¹zanie s¹du jest zale¿ne od treœci zadanegopytania i treœci wydanego przez ETS orzeczenia oraz polega na:– uwzglêdnianiu interpretacji przepisów prawa wspólnotowego przywydawaniu orzeczenia w postêpowaniu krajowym (g³ównym), o ileETS dokona³ wyk³adni przepisów prawa wspólnotowego,– uwzglêdnianiu przy wydawaniu orzeczenia w postêpowaniu g³ównymokolicznoœci, jakie zdaniem ETS s¹d krajowy powinien wzi¹æpod uwagê w danej sprawie,– niestosowaniu przy wydawaniu orzeczenia przepisów prawa krajowego,je¿eli ETS stwierdzi³, ¿e s¹ one sprzeczne z przepisami prawawspólnotowego (obowi¹zek zastosowania przepisów wspólnotowych),– pomijaniu przy orzekaniu aktu lub przepisu wspólnotowego prawapochodnego, je¿eli ETS stwierdzi³ niewa¿noœæ tego aktu lub przepisuwspólnotowego.Orzeczenia ETS, mimo ¿e wi¹¿¹ tylko w danej sprawie, to w rzeczywistoœciwywieraj¹ daleko wiêksze skutki. Zarówno sam Trybuna³ czêstopowo³uje siê na swoje wczeœniejsze orzeczenia, jak i s¹dy krajowe zazwyczajw swym orzecznictwie kieruj¹ siê lini¹ okreœlon¹ przez ETS. Natomiastw przypadku orzeczeñ Trybuna³u stwierdzaj¹cych niewa¿noœædanego aktu lub przepisu wspólnotowego prawa pochodnego z oczywistychwzglêdów s¹ one wi¹¿¹ce tak¿e w innych sprawach (przepis uznanyza niewa¿ny w jednej sprawie nie mo¿e byæ traktowany jako obowi¹zuj¹cyw innej/innych sprawie).Do czasu wejœcia w ¿ycie traktatu nicejskiego kompetencje do wydawaniaorzeczeñ wstêpnych posiada³ wy³¹cznie ETS. Na mocy zmian(art. 225 ust. 3 TWE) do rozpatrywania pytañ wstêpnych na podstawieart. 234 TWE w³aœciwy jest tak¿e S¹d Pierwszej Instancji. W³aœciwoœæ tadotyczy tylko okreœlonych obszarów, ustalonych w statucie Trybuna³uSprawiedliwoœci. Dziêki temu kompetencja do wydawania orzeczeñwstêpnych zosta³a podzielona miêdzy dwa s¹dy wspólnotowe, co stano-40

wi wyraŸne zwiêkszenie roli S¹du Pierwszej Instancji. Jednak¿e, je¿eliw ocenie S¹du Pierwszej Instancji dana sprawa wymaga wydania orzeczeniaprecedensowego, które mo¿e mieæ wp³yw na jednolitoœæ i spójnoœæprawa wspólnotowego, mo¿e przekazaæ sprawê do rozstrzygniêciaTrybuna³u Sprawiedliwoœci. Dodatkowo orzeczenia wydane przez S¹dPierwszej Instancji w sprawie pytañ wstêpnych mog¹ byæ, na zasadziewyj¹tku, przedmiotem ponownego rozpatrzenia przez ETS na warunkachi w zakresie ustalonym w statucie, o ile zachodzi ryzyko, ¿e mog¹one mieæ wp³yw na jednoœæ i spójnoœæ prawa wspólnotowego.III. ZASADA PRZYGOTOWYWANIASTANOWISK POLSKINa posiedzeniu Komitetu Europejskiego Rady Ministrów (KERM) 28grudnia 2004 r. przyjêto ostateczny tekst „Procedury koordynacji udzia³uPolski w postêpowaniu przed Europejskim Trybuna³em SprawiedliwoœciWspólnot Europejskich, S¹dem Pierwszej Instancji oraz Trybuna³emEFTA”.Powy¿szy dokument dotyczy procedury formu³owania oraz sposobuprzedstawiania stanowiska Polski w sprawach tzw. skarg bezpoœrednichoraz zapytañ prejudycjalnych przed Europejskim Trybuna³em Sprawiedliwoœcioraz S¹dem Pierwszej Instancji, czyli skarg:– z art. 226-228 TWE – sprawy o naruszenie prawa wspólnotowegoprzez pañstwo cz³onkowskie,– z art. 230 i 232 TWE – skargi na niewa¿noœæ aktów wspólnotowychlub na niewykonanie przez instytucje Wspólnoty ich zobowi¹zañ,– z art. 234 TWE – pytania prejudycjalne (wstêpne).Organem wiod¹cym w sprawach zwi¹zanych z udzia³em Polski tocz¹cychsiê przed wspólnotowymi organami s¹dowymi jest Komitet EuropejskiRady Ministrów. Zgodnie z zarz¹dzeniem Prezesa Rady Ministrównr 30 z 23 marca 2004 r. (M.P. Nr 14, poz. 223 i z 2005 r., Nr 7 poz.41

97) KERM jest sta³ym komitetem Rady Ministrów bêd¹cym organem opiniodawczo-doradczymoraz pomocniczym Rady Ministrów i PrezesaRady Ministrów w sprawach zwi¹zanych z cz³onkostwem RzeczypospolitejPolskiej w Unii Europejskiej. Zadaniem Komitetu jest przygotowywanie,uzgadnianie lub opiniowanie projektów rozstrzygniêæ albo stanowiskRady Ministrów lub Prezesa Rady Ministrów w sprawach zwi¹zanychz cz³onkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej oraz podejmowanierozstrzygniêæ i zajmowanie stanowisk w zakresie sprawzwi¹zanych z cz³onkostwem Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej,które nie zosta³y zastrze¿one do wy³¹cznej kompetencji Rady Ministrów,Prezesa Rady Ministrów i innych organów. Zadaniem Komitetujest tak¿e wyra¿anie opinii albo udzielanie rekomendacji projektom dokumentówrz¹dowych, które bêd¹ przedstawione Radzie Ministrów lubPrezesowi Rady Ministrów do rozpatrzenia. Rozpatrzeniu przez Komitetpodlegaj¹ m.in. rozstrzygniêcia w zakresie spraw zwi¹zanych z postêpowaniamiprzed Europejskim Trybuna³em Sprawiedliwoœci.Obs³ugê KERM – zgodnie z powo³anym zarz¹dzeniem – zapewniaUrz¹d Komitetu Integracji Europejskiej (UKIE). Sekretarz Komitetu IntegracjiEuropejskiej (Sekretarz KIE) zosta³ wyznaczony jako organ w³aœciwydo otrzymywania:– zawiadomieñ o tocz¹cych siê przed Trybuna³em SprawiedliwoœciWspólnot Europejskich postêpowaniach na podstawie art. 234TWE (zgodnie z art. 23 statutu Trybuna³u Sprawiedliwoœci);– orzeczeñ S¹du Pierwszej Instancji (zgodnie z art. 55 statutu Trybuna³uSprawiedliwoœci);– zawiadomieñ o postêpowaniach tocz¹cych siê przed Trybuna³emEFTA (zgodnie z art. 20 statutu Trybuna³u EFTA).Udzia³ Polski w postêpowaniu przed Europejskim Trybuna³em Sprawiedliwoœcimo¿e byæ zwi¹zany ze sprawami, które bezpoœrednio dotycz¹Polski lub nie dotycz¹ jej bezpoœrednio.42

1. Sprawy dotycz¹ce Polski bezpoœrednioDo tej kategorii zalicza siê sprawy, w których kwestionowana jest zgodnoœæz prawem wspólnotowym aktów prawa polskiego lub Polska kwestionujezgodnoœæ z prawem aktów prawa wspólnotowego.Z uwagi na to, ¿e sprawy te mog¹ rodziæ daleko id¹ce skutki prawnei polityczne, ustalono nastêpuj¹ce zasady postêpowania.1.1. Sprawy o niewykonanie przez Polskê zobowi¹zañwynikaj¹cych z prawa wspólnotowegoW sprawach o niewykonanie przez Polskê zobowi¹zañ wynikaj¹cychz prawa wspólnotowego najwa¿niejszym etapem procedury jest etapprzedsporny, na którym wy³¹cznie mo¿na doprowadziæ do odst¹pieniaKomisji Europejskiej od przedstawienia zarzutów, czyli przekonaæ o brakunaruszeñ prawa wspólnotowego. Procedura jest nastêpuj¹ca:Etap 1: Uwagi formalne (letter of formal notice)• Sta³e Przedstawicielstwo przekazuje sekretarzowi KIE pismo zawieraj¹ceformalne uwagi Komisji Europejskiej• Sekretarz KIE niezw³ocznie przekazuje otrzymane pismo w³aœciwemuministrowi, bêd¹cemu organem wiod¹cym w danej materii,z zaleceniem przygotowania projektu stanowiska polskiegow przedmiotowej sprawie, zakreœlaj¹c równoczeœnie termin przekazaniaprojektu do sekretarza KIE oraz termin posiedzenia KERM,podczas którego odbêdzie siê dyskusja nad projektem• KERM, po odbytej dyskusji, zobowi¹zuje w³aœciwego ministra dodokonania ewentualnych zmian w projekcie• w³aœciwy w sprawie minister przygotowuje – zgodnie z ustaleniamiKERM – ostateczne brzmienie polskiego stanowiska• dokument przyjêty przez KERM przekazywany jest Komisji Europejskiejprzez sekretarza KIE b¹dŸ w³aœciwego ministra – zgodnie zdecyzj¹ KERM.43

Je¿eli zarzuty Komisji Europejskiej zostan¹ uznane za uzasadnione,a skutkiem tego jest koniecznoœæ podjêcia okreœlonych dzia³añ legislacyjnych,wówczas KERM zaleca wpisanie danego aktu prawnego doharmonogramu prac legislacyjnych KERM i Rady Ministrów, prowadzonegoprzez sekretarza KIE.Jeœli etap 1 nie zakoñczy siê rezygnacj¹ Komisji Europejskiej z prowadzeniaprocedury na podstawie art. 226 TWE, nastêpuje etap 2.Etap 2: Uzasadniona opinia (reasoned opinion)• Sta³e Przedstawicielstwo przekazuje sekretarzowi KIE uzasadnion¹opiniê Komisji Europejskiej• sekretarz KIE niezw³ocznie przekazuje otrzymane pismo w³aœciwemuministrowi, z zaleceniem przygotowania projektu stanowiskapolskiego w przedmiotowej sprawie, zakreœlaj¹c równoczeœnie terminprzekazania przedmiotowego projektu do sekretarza KIE oraztermin posiedzenia KERM, podczas którego odbêdzie siê dyskusjanad projektem• w³aœciwy minister przedk³ada informacjê o zarzutach Komisji Europejskiej,sformu³owanych w przedmiotowym piœmie, wraz z projektemstanowiska polskiego w przedmiotowej sprawie, na wskazaneprzez sekretarza KIE posiedzenie KERM• KERM, po odbytej dyskusji, zobowi¹zuje w³aœciwego ministra dodokonania ewentualnych zmian w projekcie• w³aœciwy w sprawie minister przygotowuje – zgodnie z ustaleniamiKERM – ostateczne brzmienie polskiego stanowiska• dokument przyjêty przez KERM jest przekazywany Komisji Europejskiejprzez sekretarza KIE b¹dŸ w³aœciwego ministra, zgodniez decyzj¹ KERM.Je¿eli na tym etapie zarzuty Komisji Europejskiej zostan¹ uznane zauzasadnione, a skutkiem tego jest koniecznoœæ podjêcia okreœlonychdzia³añ legislacyjnych, KERM zaleca wpisanie danego aktu prawnegodo harmonogramu prac legislacyjnych KERM i Rady Ministrów, prowadzonegoprzez sekretarza KIE.44

Natomiast, je¿eli etap 2 nie zakoñczy siê rezygnacj¹ Komisji Europejskiejz prowadzenia procedury na podstawie art. 226 TWE, nastêpujeetap 3, czyli faza sporna, tj. wniesienie skargi Komisji Europejskiej doTrybuna³u Sprawiedliwoœci WE.Etap 3: faza sporna• Sta³e Przedstawicielstwo przekazuje sekretarzowi KIE skargê KomisjiEuropejskiej• sekretarz KIE niezw³ocznie przesy³a skargê do w³aœciwego ministra,z zaleceniem przygotowania projektu stanowiska polskiegow przedmiotowej sprawie, zakreœlaj¹c równoczeœnie termin przekazaniaprzedmiotowego projektu do sekretarza KIE oraz terminposiedzenia KERM, podczas którego odbêdzie siê dyskusja, bior¹cpod uwagê jednomiesiêczny termin procesowy do wniesienia odpowiedzina skargê. Na wniosek strony polskiej z³o¿ony do sekretarzaTrybuna³u Sprawiedliwoœci istnieje mo¿liwoœæ przed³u¿eniatego terminu• w³aœciwy minister przedk³ada informacjê o zarzutach Komisji Europejskiej,sformu³owanych w skardze, wraz z projektem stanowiskapolskiego w przedmiotowej sprawie, na wskazane przez sekretarzaKIE posiedzenie KERM• KERM, po odbytej dyskusji, zobowi¹zuje w³aœciwego ministra dodokonania ewentualnych zmian w projekcie oraz do jego finalizacji• dokument przyjêty przez KERM jest przekazywany sekretarzowiTrybuna³u przez sekretarza KIE• w³aœciwy minister wraz z sekretarzem KIE, prowadzi sprawy a¿ doprawomocnego zakoñczenia postêpowania. Wykonywanie czynnoœciprocesowych podczas rozprawy przez osobê inn¹ ni¿ sekretarzKIE wymaga odrêbnego upowa¿nienia, zgodnie z decyzj¹w sprawie udzielania pe³nomocnictwa in casu, podjêt¹ na posiedzeniuKERM 28 wrzeœnia 2004 r.W razie uznania zarzutów Komisji Europejskiej za uzasadnione, skutkuj¹cychkoniecznoœci¹ podjêcia okreœlonych dzia³añ legislacyjnych,45

KERM zaleca wpisanie danego aktu prawnego do harmonogramu praclegislacyjnych KERM i Rady Ministrów, prowadzonego przez sekretarzaKIE.Je¿eli faza 3 zakoñczy siê uwzglêdnieniem skargi Komisji Europejskieji stwierdzeniem naruszenia prawa wspólnotowego przez Polskê,w razie niewykonania wyroku Trybuna³u Sprawiedliwoœci mo¿e nast¹piæfaza „egzekucyjna”. Ta faza sk³ada siê z analogicznych etapów jakfaza 1 (przedsporna) i 2 (sporna) i analogicznie nale¿y je stosowaæ.1.2. Pytania wstêpne zadane przez s¹dy polskie, które defacto podnosz¹ problem niezgodnoœci prawa polskiegoz acquisPrzyst¹pienie strony polskiej do spraw, w których Trybuna³ orzeka w trybieprejudycjalnym (wstêpnym), jest w³¹czone w sformalizowany system,który miêdzy innymi obejmuje obieg wszelkiej zwi¹zanej z tymisprawami dokumentacji.Na podstawie art. 23 statutu Trybuna³u, sekretarz Trybuna³u zawiadamiaPolskê o przekazaniu Trybuna³owi sprawy przez s¹d krajowy zadaj¹cypytanie lub pytania prejudycjalne. Sekretarz Trybuna³u przesy³atak¿e do pañstwa cz³onkowskiego wniosek wraz z informacj¹ o mo¿liwoœcizg³oszenia uwag pisemnych w terminie dwóch miesiêcy od jego dorêczenia.Pañstwa cz³onkowskie s¹ na bie¿¹co informowane o kolejnychfazach postêpowania z art. 234 TWE (pytania wstêpne) oraz o mo¿liwoœcizg³aszania uwag pisemnych, z³o¿enia wniosku o przeprowadzeniefazy ustnej postêpowania oraz przyst¹pienia do fazy ustnej. Wraz z kolejnyminotyfikacjami pañstwu cz³onkowskiemu przekazywana jest pe³nadokumentacja dotycz¹ca sprawy, w tym: pisemne uwagi stron, opinierzecznika generalnego.Po uzyskaniu od sekretarza Trybuna³u notyfikacji wniosków kierowanychprzez s¹dy krajowe pañstw cz³onkowskich o wydanie orzeczeniawstêpnego, sekretarz KIE przesy³a te notyfikacje do ministra, któryjest organem wiod¹cym w danej sprawie, oraz ewentualnie do innych za-46

interesowanych ministrów i urzêdów centralnych b¹dŸ innych organów,których opinia w sprawie mo¿e byæ istotna. Sekretarz KIE wskazuje tak¿etermin przedstawienia przez wskazany resort:– projektu stanowiska zawieraj¹cego rekomendacjê do przy³¹czeniasiê Rzeczypospolitej Polskiej do tocz¹cego siê postêpowania (czyliprzedstawienia uwag pisemnych, z³o¿enia wniosku o przeprowadzeniefazy ustnej postêpowania w sprawie, b¹dŸ wniosku o wziêcieudzia³u w fazie ustnej postêpowania – zale¿nie od fazy postêpowaniaw danej sprawie);– projektu uwag pisemnych lub tez, które powinny zostaæ przedstawioneprzez przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej podczasrozprawy.W³aœciwy minister przedk³ada pod obrady KERM prezentacjê dossierprzedmiotowego zapytania i jeœli KERM podejmie decyzjê o przy³¹czeniusiê Polski do tocz¹cego siê postêpowania, w³aœciwy minister dokonujefinalizacji zawartej w projekcie uwag pisemnych ekspertyzy prawnejb¹dŸ uzgodnienia tez wyst¹pienia ustnego. Sekretarz KIE przekazujeodpowiedni dokument sekretarzowi Trybuna³u. Wraz z decyzj¹ KERMo przy³¹czeniu siê strony polskiej do fazy ustnej postêpowania nastêpujewskazanie upowa¿nionego przedstawiciela, który – w imieniu sekretarzaKIE – bêdzie uczestniczy³ w rozprawie.Zgodnie z decyzj¹ KERM z 28 wrzeœnia 2004 r. w sprawie wyznaczaniaorganów w³aœciwych do kontaktów z Trybuna³em Sprawiedliwoœciw sprawach wynikaj¹cych z regulaminu Trybuna³u, sekretarz KIE jestupowa¿niony do udzielania pe³nomocnictwa in casu, czyli do wskazywania– w porozumieniu z w³aœciwym ministrem – innego umocowanegoprzedstawiciela do reprezentowania przyjêtego stanowiska Polski. Tope³nomocnictwo bêdzie udzielane szczególnie w sytuacjach, gdy w czêœciustnej postêpowania tocz¹cego siê przed Trybuna³em w trybie art.234 TWE sprawa bêd¹ca przedmiotem tego postêpowania bêdzie mia³acharakter sektorowy, obejmuj¹cy w¹sk¹ grupê podmiotów lub regulacjiprawnych, dotycz¹cych jednego resortu i maj¹cych znaczenie – co dozasady – wy³¹cznie dla prowadzonych przez niego dzia³añ.47

Ustalono nastêpuj¹c¹ procedurê:• sekretarz KIE otrzymuje z Trybuna³u Sprawiedliwoœci zapytaniewstêpne i przesy³a zapytanie do ministra w³aœciwego i ewentualniedo innych zainteresowanych ministrów i urzêdów centralnych b¹dŸinnych organów, których opinia w sprawie by³aby istotna, z zaleceniemprzygotowania projektu stanowiska polskiego w przedmiotowejsprawie, zakreœlaj¹c równoczeœnie termin do przygotowaniaprojektu stanowiska i przekazania go do sekretarza KIE oraz terminwniesienia go pod obrady KERM. Sekretarz KIE, ustalaj¹c powy¿-szy termin, uwzglêdnia, i¿ wynosi on do wniesienia pisemnego stanowiskaw sprawie o wydanie orzeczenia w trybie art. 234 TWEdwa miesi¹ce od otrzymania zapytania wstêpnego• minister w³aœciwy wnosi projekt stanowiska pod obrady KERM,wraz z informacj¹ o skutkach mo¿liwych odpowiedzi, których Trybuna³Sprawiedliwoœci udzieliæ mo¿e na zapytania przedstawioneprzez s¹d krajowy• KERM, po dyskusji, podejmuje decyzjê w sprawie ewentualnegoprzy³¹czenia siê do sprawy oraz – w razie decyzji pozytywnej – zobowi¹zujeministra w³aœciwego do dokonania ewentualnych zmianw projekcie oraz do jego finalizacji• sekretarz KIE przekazuje stanowisko sekretarzowi Trybuna³u Sprawiedliwoœci• dalsze czynnoœci w sprawie (np. udzia³ w fazie ustnej postêpowania)wykonuje sekretarz KIE, œciœle wspó³pracuj¹c z ministremw³aœciwym.Je¿eli minister, do którego przekazane zosta³o przez sekretarza KIE zapytaniewstêpne, stwierdzi swój brak w³aœciwoœci w danej sprawie, informujeo tym fakcie sekretarza KIE w terminie nie przekraczaj¹cym 7 dniod dnia otrzymania zapytania wstêpnego. Ostateczn¹ decyzjê w sprawiew³aœciwoœci podejmuje KERM.48

1.3. Skarga na niewa¿noœæ aktu wspólnotowego albo nazaniechanie podjêcia czynnoœci przez instytucjê Wspólnotysk³adana przez PolskêPrzewiduje siê, ¿e skarga ta z uwagi na niebezpieczeñstwowywo³ania konfliktu politycznego z Komisj¹ Europejsk¹ i ewentualniez innym pañstwem cz³onkowskim, nie bêdzie czêsto wnoszona. Jednak¿e,je¿eli zajdzie potrzeba skorzystania z tej skargi, nale¿y zastosowaænastêpuj¹c¹ procedurê:• zainteresowany minister wystêpuje z wnioskiem o wniesienie skargido rozpatrzenia przez KERM wraz z opini¹ o s³usznoœci skargii zasadnoœci jej wniesienia• decyzjê w sprawie wniesienia skargi podejmuje KERM lub RadaMinistrów, na wniosek KERM• sekretarz KIE wnosi skargê do Trybuna³u Sprawiedliwoœci, poczym dokonuje wszelkich dalszych czynnoœci procesowych, œciœlewspó³pracuj¹c z ministrem wnioskuj¹cym.Procedura ta obowi¹zuje tak¿e wobec skarg wnoszonych przez Polskêprzeciwko innemu pañstwu cz³onkowskiemu w trybie art. 227 TWE.1.4. Wykonanie wyroków Trybuna³u SprawiedliwoœciNa stra¿y wykonania przez Polskê wyroków Trybuna³u SprawiedliwoœciWE stwierdzaj¹cych naruszenie przez Polskê prawa wspólnotowegow procedurze z art. 226, 234 TWE stoi KERM. W razie koniecznoœci wykonaniaprzez Polskê wyroku Trybuna³u:• sekretarz KIE przedstawia informacjê o wyroku stwierdzaj¹cym naruszenieprzez Polskê prawa wspólnotowego na najbli¿szym posiedzeniuKERM, który podejmuje decyzje dotycz¹ce niezbêdnychdzia³añ zmierzaj¹cych do wykonania wyroku49

• w ci¹gu trzech tygodni w³aœciwy minister przedstawia na posiedzeniuKERM harmonogram dzia³añ zmierzaj¹cych do wykonania wyroku• KERM przyjmuje harmonogram i zobowi¹zuje sekretarza KIE donadzoru nad jego wykonaniem.1.5. Monitorowanie orzecznictwa Trybuna³uSprawiedliwoœci, w których Polska nie by³a stron¹postêpowaniaOrzeczenia wydane w sprawach, w których Polska nie by³a stron¹, mog¹mieæ du¿e znaczenie z punktu widzenia prawa polskiego, poniewa¿:– tezy zawarte w takich orzeczeniach bêd¹ stanowiæ wskazówkê, jakieœrodki krajowe nale¿y uznaæ za niezgodne z prawem wspólnotowym– mog¹ stanowiæ impuls dla Komisji Europejskiej do wszczêcia w trybieart. 226 TWE postêpowania przeciw Polsce, o ile przepisy polskiewykazuj¹ podobieñstwo do przepisów innego pañstwa cz³onkowskiego,zakwestionowanych przez Trybuna³ Sprawiedliwoœciw danym orzeczeniu.Wobec powy¿szego bie¿¹ca analiza orzeczeñ Trybuna³u jest konieczna.Przyjêta w tym celu procedura jest nastêpuj¹ca:• sekretarz KIE, niezw³ocznie po otrzymaniu notyfikacji orzeczeniaod sekretarza Trybuna³u Sprawiedliwoœci, przekazuje j¹ w³aœciwemuministrowi, z zaleceniem analizy oraz identyfikacji ewentualnychskutków zawartych w nim tez, dla ustawodawstwa polskiegob¹dŸ polityki w danym obszarze. Sekretarz KIE zakreœla przy tymmiesiêczny termin przekazania przez ministra harmonogramuewentualnych zmian legislacyjnych, których dokonanie bêdzie niezbêdnew œlad za wydanym orzeczeniem;50

• w razie potrzeby w³aœciwy minister przedstawia na posiedzeniuKERM harmonogram dzia³añ zmierzaj¹cych do dokonania niezbêdnychzmian;• KERM przyjmuje harmonogram i zobowi¹zuje sekretarza KIE donadzoru nad jego wykonaniem.2. Sprawy nie dotycz¹ce Polski bezpoœrednioInicjatywa co do udzia³u Polski w sprawach bezpoœrednio nie dotycz¹cychnaszego kraju nale¿y do zainteresowanego ministra. Do sprawtego typu nale¿¹ w szczególnoœci pytania wstêpne zadane przez s¹dypozosta³ych pañstw cz³onkowskich, które de facto podnosz¹ problemniezgodnoœci prawa jednego z tych pañstw z przepisami wspólnotowymi,oraz sprawy tocz¹ce siê przeciwko innemu pañstwu cz³onkowskiemu.Poniewa¿ przepisy, w odniesieniu do których kierowane jest pytaniewstêpne b¹dŸ które s¹ przedmiotem zarzutu pañstwa cz³onkowskiegolub Komisji Europejskiej obowi¹zuj¹ w danym pañstwie cz³onkowskim,to dzia³anie Polski mo¿ne jedynie polegaæ na obronie ich interpretacjiw œwietle acquis. Ministerstwa mog¹ byæ zainteresowane konkretnymrozwi¹zaniem koñcowym, czyli np. tym, czy dany przepis traktatu rozumianybêdzie szerzej, ni¿ wynika to z dotychczasowej praktyki luborzecznictwa Trybuna³u Sprawiedliwoœci. Ustalono, ¿e zajêcie przezPolskê stanowiska w tego typu sprawach nie jest obligatoryjne, a decyzjaw sprawie podejmowana bêdzie na podstawie stanowiska zainteresowanychministrów lub innych organów i ich oceny ewentualnego niekorzystnegowp³ywu orzeczenia ETS na polskie prawo.51

2.1. Pytania wstêpne zadane przez s¹dy innych pañstwcz³onkowskichUstalono nastêpuj¹c¹ procedurê:• sekretarz KIE otrzymuje od sekretarza Trybuna³u zapytanie wstêpne.Przekazuje je niezw³ocznie do w³aœciwego ministra, który jestorganem wiod¹cym w danej kwestii, i ewentualnie do innych zainteresowanychministrów i urzêdów centralnych b¹dŸ innych organów,których opinia w sprawie by³aby istotna. Sekretarz KIE zwracasiê z proœb¹ o przedstawienie – w razie stwierdzenia przez ministraw³aœciwego potrzeby podjêcia dzia³añ – na co najmniej dwa tygodnieprzed up³ywem wskazanego terminu, propozycji stanowiskaPolski w przedmiotowej sprawie, zawieraj¹cego rekomendacjê dotycz¹c¹przedstawienia pisemnego stanowiska w sprawie, wrazz uzasadnieniem oraz projekt uwag pisemnych. Dokument ten jestrozpatrywany na posiedzeniu KERM;• minister w³aœciwy przedk³ada na posiedzenie KERM projekt stanowiska;• sekretarz KIE przesy³a stanowisko do Trybuna³u Sprawiedliwoœci• dalsze czynnoœci w sprawie (np. udzia³ w fazie ustnej postêpowania)wykonuje sekretarz KIE we wspó³pracy z w³aœciwym ministrem.Je¿eli minister, do którego przekazano zapytanie, stwierdzi swój brakw³aœciwoœci w danej sprawie, informuje o tym sekretarza KIE w terminienie przekraczaj¹cym 7 dni od dnia otrzymania zapytania wstêpnego.Ostateczn¹ decyzjê w sprawie w³aœciwoœci podejmuje KERM.2.2. Interwencja w sprawie tocz¹cej siê pomiêdzy innymistronamiPolska, jako pañstwo cz³onkowskie, mo¿e dokonywaæ interwencjiw sprawach rozpatrywanych przez Trybuna³ Sprawiedliwoœci. Wniosek52

interwencyjny sk³adany przez pañstwo cz³onkowskie ogranicza siê dopoparcia jednej ze stron w danej sprawie o charakterze spornym, czylipañstwa cz³onkowskiego lub instytucji Unii Europejskiej. Ustalono nastêpuj¹c¹procedurê:• ministerstwa, urzêdy centralne oraz sekretarz KIE monitoruj¹ postêpowaniaprzed Trybuna³em Sprawiedliwoœci, opieraj¹c siê napublikowanych w Dzienniku Urzêdowym opisach pozwów kierowanychw trybie art. 230 oraz 236-238 TWE; dokonuj¹ w ramach swojejw³aœciwoœci ich analizy pod k¹tem znaczenia zawartych w nichtez dla prawa polskiego lub krajowej polityki w danym obszarze;w razie stwierdzenia zasadnoœci skorzystania z prawa do interwencji,w³aœciwy minister kieruje na posiedzenie KERM odpowiedniwniosek wraz z uzasadnieniem. Wniosek powinien spe³niaæ przytym wymogi formalne zawarte w art. 93 par. 1 regulaminu Trybuna³u(tj. m.in. wskazanie strony, któr¹ Polska zamierza poprzeæ)i zawieraæ krótkie uzasadnienie celowoœci z³o¿enia takiego wniosku;• KERM podejmuje decyzjê o ewentualnym dokonaniu interwencji;• w razie decyzji pozytywnej, sekretarz KIE przekazuje wniosek sekretarzowiTrybuna³u Sprawiedliwoœci; wniosek powinien byæ przekazanyw terminie 6 tygodni od dnia publikacji w Dzienniku Urzêdowym;• w razie uznania interwencji za dopuszczaln¹ i w nawi¹zaniu do wyznaczeniastronie polskiej terminu na przed³o¿enie pisma interwencyjnego,sekretarz KIE przekazuje postanowienie o dopuszczeniudo postêpowania wraz z otrzymanym z w³aœciwych pañstw cz³onkowskichlub Komisji Europejskiej dossier sprawy ministrowi wnioskuj¹cemu,zakreœlaj¹c termin sporz¹dzenia projektu stanowiskaPolski i przekazania pod obrady KERM;• minister wnioskuj¹cy przekazuje pod obrady KERM projekt stanowiska;• KERM podejmuje decyzjê o przekazaniu stanowiska oraz zobowi¹zujeministra wnioskuj¹cego do dokonania ewentualnych zmianw projekcie oraz do jego finalizacji;53

• sekretarz KIE przekazuje stanowisko sekretarzowi Trybuna³u Sprawiedliwoœci;• dalsze czynnoœci w sprawie (np. udzia³ w fazie ustnej postêpowania)wykonuje minister wnioskuj¹cy wraz z sekretarzem KIE.W razie stwierdzenia celowoœci interwencji w sprawie, której przedmiotle¿y we w³aœciwoœci innego resortu, sekretarz KIE wystêpuje do ministraw³aœciwego z wnioskiem o zajêcie stanowiska, zakreœlaj¹c termin odpowiedzi.54