2012 matangi rau - NgÄti Kahungunu Iwi Incorporated
2012 matangi rau - NgÄti Kahungunu Iwi Incorporated 2012 matangi rau - NgÄti Kahungunu Iwi Incorporated
TŌKU RĀKAIPAAKATANGA KI NŪHAKANĀ NGAHUIA MATAIRANGI (NGĀTI RĀKAIPAAKA)E hoki ana a ngākau ki tōku ao tawhito, arā, ki ngā wāo tōku whakatipuranga me ētahi o ngā mahi i mahia,ētahi kōrero i kōrerohia e mātou o Nūhaka. Hei konei,ka rau a mahara ki ōku mātua tīpuna, nā rātou neiēnei kōrero.Ka tahi, ko tēnei tētahi o ngā kupu o te wā kāinga – kote nikā. Ko ētahi e kī ana, anika. Otirā, mēnā nōKahungunu ki Rākaipāka ki Nūhaka koe, ka mōhio, karongo anō hoki koe, ko te nikā kē te kupu kawhakamahia, ehara ko te anika. Kore rawa atu. Ko tetikanga o te nikā, ko te kupu tonu nei, ko te anei. Kārei kō atu i kō mai!Ka rua, he kōrero tonu mō te rerenga kōrero e kī nei,Mātua tēnei/Mātua tēnā. Hei tauira, ka puta i a autēnei kōrero mēnā ka peka mai te tangata ki takukāinga, kātahi ka kī, “Kāore au e noho roa mai ki a koe,i te mea he hui tāku.” Ko taku whakautu, “Kei te pai –haere i tō haere. Mātua tēnei. Ko te mea nui kē, i pekamai koe.” Ka tika anō hoki tēnei kōrero mō te pakukoha ā-moni, ā-kai, ā-wā noho poto nei rānei. Ka kiia,Mātua tēnā/Mātua tērā.Ka toru, Mātī ana! Mēnā kei te matekai koe mō tētahikai, ā, ka kite koe i taua kai rā, ka kai, ka tokokai. Ka kītō puku – tē tarea tētahi paku kongakonga nei, anā,Mātī ana! Nā, koirā rā te waihanga whakamahi i ēnākupu ki tōku rongo, i a au e tipu ake ana i te kāinga.Ka whā, Kei Mahurangi kē e haere ana. He tino kōrerotēnei nā rātou o Nūhaka. Mea ka kōrerohia tēneikōrero, kei te kōrero koe mō tētahi kei rangi tūhāhākē nei ngā whakaaro e haere ana. He pohewa, arā, herite tonu te moemoeā mō tētahi ao kē noa atu. Tuaatu, he tangata e kore nei e noho ki te kaupapa; kei tekatewa haere noa ngā mahara me ngā kōrero. Heitērā momo, ka kiia, “Hika mai, kei Mahurangi kē ngāwhakaaro o tērā e rērere haere ana!”Hei kōrero whakamutunga, ka hoki aku mahara ki tērāo māua o Rākaipāka, arā, ki a Liz Hunkin. E kōrero anaa Liz mō tana hokitanga mai i Pōneke ki Nūhaka, kitērā o ana koroua ki a Hemi Pōtatau, i aua wā. Ka kīpēnei a Liz, “Hoki rawa atu au ki te kāinga ki te korouarā, kua huri kē ngā turi ki muri i ngā taringa.” E kī anatēnei kōrero, kua tino koroua, kua tino koroheke rawaatu te tangata. Ā, koinei rā ōku mahara mō rātou metō rātou reo o te kāinga. Mēnā ka kaha mai tērāmomo reo i waenga tēnei whakatipuranga o Nūhaka,e hika mā e ... Mātua tērā!Kāti, nikā rā tēnei paku waiata o te kāinga, hei paiherei te kaupapa kōrero.Nā Nūhaka eAwhitia maiNgā hapūMe ngā hau e whāMe ngā waka e tau.Nō reira maranga maiTipuna RuawharoNei ō karukaru mōrehuAuē te aroha.NĀ TE WHARE TAKIURA O KAHUNGUNU TĒNEI WHAKAAHUANgāti Kahungunu Iwi Inc. |Kahungunu matangi rau 28
TE WHARE ARIKI HOU O PĀ ARIKINĀ ALEX-ANN EDWARDS (NGĀTI PĒHI/NGĀI TE APATŪ)He mea pōwhiri e Pa Tapaeru Upokotini Marie Ariki oRarotonga a Ngāti Kahungunu me ērā o ngā iwi kaheke mai i ngā whakapapa o Takitimu waka, kia haereatu ki tana hui whakatuwhera i Te Takitimu Centre, ite rohe o Takitumu i Rarotonga. Ko ngā mea i haere,ko Ngāhiwi rāua ko Mere Tomoana, ko Haami rāua koEdina Hilton, ko Meka Whaitiri rātau ko Adele Whyte,ko Alex-Ann Edwards, ko Jeremy MacLeod, ko MarieWillet rāua ko Sascha McMeeking. Kua roa a Sascharāua ko Ngāhiwi e whakapau kaha ana ki te whakaritei tētahi mahere rautaki, arā, e pai ai te tautoko, temahi tahi hoki a ngā rangatira o ngā iwi o Te Moananui-ā-Kiwame Aotearoa.Nō mātau i Rarotonga, ka whakatenatenahia mātaukia aronui tonu ki tō rātau reo, ki ngā tikanga me temātai anō hoki i te ahurea o tērā iwi. Nō reira, ka toroatu mātau ki ngā whare pukapuka, ki ngā wharepupuri taonga, ā, ki ngā kōeke hoki o reira me teareare atu ki ngā ōritetanga, ngā rerekētanga o tōrātau nā reo Māori ki tō tātau. I peka atu hoki mātauki te kōhatu whakamaumahara i Ngā Tangi’ia, te wāhii wehe mai ai a Takitimu waka me ērā atu o ō tātauwaka tipua. Pērā i a Tainui, Te Arawa, Mataatua,Kurahaupō, Aotea, Tokomaru mā rā. Nā, ahakoa kāoretonu e tino kitea atu taua kohatu nei i te rori, i rongotonu mātau i te tapu o taua wāhi rā me te wairua anōhoki o te hunga kua poto ki te pō.Ka haere te wiki, ā, ka tae atu nā ki te rāwhakatuwheratanga o Te Takitumu Centre, te whareariki hou o Pā Ariki. E tū ana mātau me ō mātaukākahu pango, mate pai ana i te wera! I reira, ka tūtakiatu mātau ki a Tama Huata. Ā, nō mātau e whangaana kia whakaeke, tārake ana te kitea atu, he rerekēnoa atu ā rātau tikanga whakatau manuhiri. Kāre temanuhiri e whakaeke i te wā kotahi. He pōwhiri mō iaope. Mutu ana te pōwhiri i te Pirimia tuarua o te KukiAirani, kātahi anō mātau ka whakaeke. Ko te reokaranga tuatahi o te marae, nō te tāne. Noho ana teope, ka whakatangihia mai e te pēne he hīmene, ā,kātahi anō nā mātau o Aotearoa nei ka whakaeke. NāTainui ngā waerea, ā, mutu ana ērā karakia, kakarawhiua atu nā e mātau ngā karanga hei whakanui ite kaupapa, hei whakamānawa anō hoki i ngā tiniaituā o roto i ngā rā, o roto i ngā tau. Ko te karangawhakamutunga a Kahungunu, he mihi ki te wahineariki, ki a Pā Ariki, nōna nei te whare, nāna nei tekaranga.Nā, noho katoa ana te marea, tīmata ana ngānekeneke mō te huaki whare. I konei, ka kite mātau ite huhua o ngā rerekētanga ā-tikanga nei ki ō tātau ote kāinga. Kotahi anake te kaikōrero, ā, māna te katoae mihi. Kāre kau he waiata kīnaki. Mutu ana tana mihi,koina! Kāre kē he wāhi ki ngā waha kākā o waho.Otirā, ka karangatia a Ngāhiwi, kātahi ka hoatu mānatētahi o ngā wāhanga o te whare e whakatuwhera.Nōna e mahi ana i tana mahi, ka tū atu mātau ki tewaiata i te karakia o Takitimu waka “Tū mai awa”. Katae atu ki te rārangi e kī rā: “Ko Takitimu te waka e!”,hika mā! Ka pakipaki te marea! Heoi anō, mutu ana tetaha ōkawa, anā, kua āhei mātau ki te kuhu atu ki tewhare, ki te tirotiro haere. Ā, hei te horatanga i ngārourou kai, ka reka hoki!Kāti. i hoki pai mai rā mātau ki te kāinga nei me tewhakaaro nui tonu ki ō tātau tuākana o ērā takiwāātaahua rawa atu. Manohi anō, te oranga ngākau hokii tō mātau taunga mai ki te wā kāinga. Heoi anō.Rarotonga e ... Te ringa o te manaaki! Mai i te iti oNgāti Kahungunu, ngā mihi mutunga kore! Mauri ora!NĀ NKII TĒNEI WHAKAAHUANgāti Kahungunu Iwi Inc. |Kahungunu matangi rau 29
- Page 3 and 4: KEI TE KAHURANGI, TE HEIKŌKŌNĀ L
- Page 5 and 6: TĀKAI NOA AKE ANA I TAKU MANAWA E
- Page 7 and 8: TE MANA KIA KAURERA!NĀ JEREMY TĀT
- Page 9 and 10: TE KERĒME A TE KŌHANGA REONō te
- Page 11 and 12: KO TE REO TŌNA TAPU, KO TE REO TŌ
- Page 13 and 14: whiriwhiritia e mātau tētahi kōp
- Page 15 and 16: KAHUNGUNU - TĀTAU, TĀTAU E!NĀ JE
- Page 17 and 18: mai ai ki te marae. Kei tēnā mara
- Page 19 and 20: KORONEIHANA 2011NĀ PAREKURA ROHE-B
- Page 21 and 22: TE PĪNAKITANGA KI TE REO KAIRANGIN
- Page 23 and 24: KUA PUTA TE IHU!NĀ KARE TIPA-ROGER
- Page 25 and 26: TE HUI WHĀNUI A TE ATAARANGINĀ JE
- Page 27: TE WHATAHORO FOXI kuraina ahau ki T
- Page 31 and 32: PĀTAITIA NGĀ POU O TŌ WHARENĀ J
TE WHARE ARIKI HOU O PĀ ARIKINĀ ALEX-ANN EDWARDS (NGĀTI PĒHI/NGĀI TE APATŪ)He mea pōwhiri e Pa Tapaeru Upokotini Marie Ariki oRarotonga a Ngāti <strong>Kahungunu</strong> me ērā o ngā iwi kaheke mai i ngā whakapapa o Takitimu waka, kia haereatu ki tana hui whakatuwhera i Te Takitimu Centre, ite rohe o Takitumu i Rarotonga. Ko ngā mea i haere,ko Ngāhiwi rāua ko Mere Tomoana, ko Haami rāua koEdina Hilton, ko Meka Whaitiri rātau ko Adele Whyte,ko Alex-Ann Edwards, ko Jeremy MacLeod, ko MarieWillet rāua ko Sascha McMeeking. Kua roa a Sascharāua ko Ngāhiwi e whakapau kaha ana ki te whakaritei tētahi mahere <strong>rau</strong>taki, arā, e pai ai te tautoko, temahi tahi hoki a ngā rangatira o ngā iwi o Te Moananui-ā-Kiwame Aotearoa.Nō mātau i Rarotonga, ka whakatenatenahia mātaukia aronui tonu ki tō rātau reo, ki ngā tikanga me temātai anō hoki i te ahurea o tērā iwi. Nō reira, ka toroatu mātau ki ngā whare pukapuka, ki ngā wharepupuri taonga, ā, ki ngā kōeke hoki o reira me teareare atu ki ngā ōritetanga, ngā rerekētanga o tōrātau nā reo Māori ki tō tātau. I peka atu hoki mātauki te kōhatu whakamaumahara i Ngā Tangi’ia, te wāhii wehe mai ai a Takitimu waka me ērā atu o ō tātauwaka tipua. Pērā i a Tainui, Te Arawa, Mataatua,Kurahaupō, Aotea, Tokomaru mā rā. Nā, ahakoa kāoretonu e tino kitea atu taua kohatu nei i te rori, i rongotonu mātau i te tapu o taua wāhi rā me te wairua anōhoki o te hunga kua poto ki te pō.Ka haere te wiki, ā, ka tae atu nā ki te rāwhakatuwheratanga o Te Takitumu Centre, te whareariki hou o Pā Ariki. E tū ana mātau me ō mātaukākahu pango, mate pai ana i te wera! I reira, ka tūtakiatu mātau ki a Tama Huata. Ā, nō mātau e whangaana kia whakaeke, tārake ana te kitea atu, he rerekēnoa atu ā rātau tikanga whakatau manuhiri. Kāre temanuhiri e whakaeke i te wā kotahi. He pōwhiri mō iaope. Mutu ana te pōwhiri i te Pirimia tuarua o te KukiAirani, kātahi anō mātau ka whakaeke. Ko te reokaranga tuatahi o te marae, nō te tāne. Noho ana teope, ka whakatangihia mai e te pēne he hīmene, ā,kātahi anō nā mātau o Aotearoa nei ka whakaeke. NāTainui ngā waerea, ā, mutu ana ērā karakia, kakarawhiua atu nā e mātau ngā karanga hei whakanui ite kaupapa, hei whakamānawa anō hoki i ngā tiniaituā o roto i ngā rā, o roto i ngā tau. Ko te karangawhakamutunga a <strong>Kahungunu</strong>, he mihi ki te wahineariki, ki a Pā Ariki, nōna nei te whare, nāna nei tekaranga.Nā, noho katoa ana te marea, tīmata ana ngānekeneke mō te huaki whare. I konei, ka kite mātau ite huhua o ngā rerekētanga ā-tikanga nei ki ō tātau ote kāinga. Kotahi anake te kaikōrero, ā, māna te katoae mihi. Kāre kau he waiata kīnaki. Mutu ana tana mihi,koina! Kāre kē he wāhi ki ngā waha kākā o waho.Otirā, ka karangatia a Ngāhiwi, kātahi ka hoatu mānatētahi o ngā wāhanga o te whare e whakatuwhera.Nōna e mahi ana i tana mahi, ka tū atu mātau ki tewaiata i te karakia o Takitimu waka “Tū mai awa”. Katae atu ki te rārangi e kī rā: “Ko Takitimu te waka e!”,hika mā! Ka pakipaki te marea! Heoi anō, mutu ana tetaha ōkawa, anā, kua āhei mātau ki te kuhu atu ki tewhare, ki te tirotiro haere. Ā, hei te horatanga i ngārourou kai, ka reka hoki!Kāti. i hoki pai mai rā mātau ki te kāinga nei me tewhakaaro nui tonu ki ō tātau tuākana o ērā takiwāātaahua rawa atu. Manohi anō, te oranga ngākau hokii tō mātau taunga mai ki te wā kāinga. Heoi anō.Rarotonga e ... Te ringa o te manaaki! Mai i te iti oNgāti <strong>Kahungunu</strong>, ngā mihi mutunga kore! Mauri ora!NĀ NKII TĒNEI WHAKAAHUANgāti <strong>Kahungunu</strong> <strong>Iwi</strong> Inc. |<strong>Kahungunu</strong> <strong>matangi</strong> <strong>rau</strong> 29
Change language