2012 matangi rau - NgÄti Kahungunu Iwi Incorporated
2012 matangi rau - NgÄti Kahungunu Iwi Incorporated 2012 matangi rau - NgÄti Kahungunu Iwi Incorporated
POIPOIA TE PITO MATANĀ JEREMY TĀTERE MACLEOD (NGĀTI KURUKURU)Pango ana te marae o Tūrangawaewae i te mahi a tetangata i tae atu ki te whakamānawa i te ekenga o TeKōhanga Reo ki tōna tau toru tekau. Nō te tau 1981 itīmatahia ai te kaupapa nei e Te Tari Māori, ko tōnakaupapa matua he pupuri i tō tātau reo rangatira kiakore ai e ngaro.Nō te tau 1982 i whakatuwherangia ai te Kōhanga Reotuatahi ki Pukeatua. Kotahi rau rawa ngā Kōhanga Reoi huakina i taua tau tonu rā. Tae rawa atu ki te tau1994, kua waru rau kē ngā Kōhanga Reo, ā, neke atu ite 14000 ngā mokopuna i te whakaakona e tekaupapa nei. Nō te tau 1990 i whakawhiti atu ai temana whakahaere o Te Kōhanga Reo, mai i Te TariMāori ki te Tāhūhū o Te Mātauranga. Kāore i ārikarikangā tāmitanga ki Te Kōhanga Reo i tōna kuhunga atuki raro i ngā tikanga o Te Tāhūhū o Te Mātauranga. Kahaere nā, ka haere nā, ā, ka waia haere Te KōhangaReo ki ngā ture me ngā tikanga a te Early ChildhoodSector. Me kī, me waia rā ka tika, i te mea, mā tērārawa hoki e mau tonu ai te kaupapa ahurei o teKōhanga Reo. Heoi anō, i ū tonu te waka o Te KōhangaReo ki āna nei kaupapa, i runga anō hoki i tewhakapono me ngā tohe a ngā kaumātua, a ngāmātua me ngā rangatahi, kia kaua te reo e tukuna kiamate. Ka noho ko te hunga kaumātua tonu ngākaitaunaki, ngā kaitiaki mō te kaupapa. Me te meahoki, e ora pai ana Te Kōhanga Reo, ā, hāunga anō ngāwhakamātautau a wai ake, a wai ake i roto i ngā tau.Ā, hei ēnei rā nei, kua nui rawa ngā takewhakapōrearea, nga whakamātautau a tekāwanatanga i ngā mahi a Te Kōhanga Reo, ā,nōnānoa nei, i haria ai aua take nei ki mua i te aroaroo Te Taraipiunera o Waitangi. Ka puta i a TeWharehuia Milroy o Ngāi Tuhoe ēnei kōrero:“Kei tekaha tonu ngā kōhanga reo ki te kawe i a rātau,engari e whakaekea ana e ngā tikanga, e ngā ture a tekāwanatanga. Nā, ka pērā ana kua uaua ki ngāKōhanga Reo te whakatutuki i te kaupapa iwhakaritea mai ai e ngā kaumātua i tō rātau nā wā.Kua whakarerekē haere kētia hoki, nā te mea kuakuhuna atu ki raro i te Early Childhood Education.”Nā, nō mai anō i mahi tahi ai Te Poari Matua o TeKōhanga Reo me Ngāti Kahungunu Iwi Inc. Kei tetautoko rawa atu a Ngāti Kahungunu Iwi Inc. i ngātake a Te Kōhanga Reo, inā hoki he wāhanga nui tonunei tōna kei ngā whāinga o Te Mahere Rautaki HaiHaumanu i Te Reo o Ngāti Kahungunu 2006-2027.Kāti, ka waiho ake mā ēnei whakaaro o Te Wharehuiae whakatepe tēnei kōrero: “Ko ā tātau tamariki, ko ātātau mokopuna, he pito mata kei roto i a rātau. Ko temahi kē he poipoi i a rātau kia puta mai ai taua pitomata rā, kia kitea ō rātau pūkenga, ō rātaumōhiotanga.NĀ JEREMY TĀTERE MACLEOD TĒNEI WHAKAAHUANgāti Kahungunu Iwi Inc. |Kahungunu matangi rau 24
TE HUI WHĀNUI A TE ATAARANGINĀ JEREMY TĀTERE MACLEOD (NGĀTI KURUKURU)“Hoki wairua mai rā e te kahurangi o Te Ataarangi, TeHeikōkō e!”Koinei rā te kupu tuatahi i rangona e te taringa i tehunga i whakakukū atu ki ngā pāpāringa o Te Rotoiti,ki runga o Te Tākinga Marae, ki roto o Ngāti Pikiao, kite hui whānui a Te Ataarangi 2011. Maringi ana aroimata, heke ana a hūpē i te whakaekenga atu o ngāpekanga katoa o Te Ataarangi i runga i te reo pōwhirio Te Waiariki. Ki reira tangi ai ki tō rātau kahurangi, aTe Heikōkō, inā hoki koinei te hui tuatahi a TeAtaarangi mai i te huritanga atu o tērā kuia rongonui otātau ki tua o Tāwauwau. Tērā hoki te mauri o TeAtaarangi i whārikihia ki te mahau o te tipuna whare,ā, mārakerake ana te kitea, kua kotahi anō te tokoruanā rāua nei te kaupapa nei i tīmata i ngā tau, arā, a TeHeikōkō tonu rā rāua ko Ngoi Pēwhairangi. Hangaaroha ana, e hika mā!Katoa ngā mihi a te tangata whenua, hei rangitāmiro ingā waka katoa o Te Ataarangi ki ngā kāwai hekengawhakapapa o Te Arawa waka. Hāngai pū tonu ana kite tokorua nā rāua te waka nei o Te Ataarangi iwhakarewa, ā, koia rā tēnei e hoea tonutia nei i tēneirā. Ka tū mai ngā pūkōrero o tērā rohe, o tērā rohe, kakōrero mō te āhua o Te Heikōkō i roto i ngā mahi ki tereo. Ahakoa kīhai māua i tūtaki, taringa rahirahi anataku noho, ā, nō te mutunga, mārama pai ana tēnei heaha i whakamānawatia pērātia ai tērā kuia. Ka tikahoki!Kia mōhio mai koutou, ko taku hui tuatahi tēnei ki TeAtaarangi. Heoi, i haere atu au kia āta kite ai ōkuwhatu, he aha te aha. Te huhua noa hoki o te tangatakua kī mai ki a au i ngā tau, mō te pārekareka o tēneitūmomo ako. Kāore tonu au i mōhio ka pēhea nei ngāwhakahaere, heoi, kua kite nei au i ngā hua maha kuaputa ki ngā takiwa pēnei i Te Wairoa nei me wai atu, ā,me pēhea hoki ēnei tū akoranga e kore ai e toro atu kite nuku o te whenua.Mutu ana ngā mahi o runga i te marae ātea, ka houkatoa atu te iwi ki te kai. E hika mā! Tē rongo ai itētahi reo kē, atu i tō tātau reo Māori! Nā konā au katino kite i te tino ngako o te kaupapa, arā, hewhakakōrero tāna i te tangata, ahakoa nō hea, ahakoatapepe mai, ahakoa tika mai. Kotahi anake tewhakaaro, kotahi anake te reo kōrero, ko te reo Māoritērā.Ko ngā mahi o te rangi o muri atu ko ngā papamahi.Ka noho nā au, ka mātakitaki atu, ka pēhea rā tā rātoukawe i ēnei mahi? Ka whakaritea nā kia whitu pea ngākaiwhakaako, kotahi ki ia tēpu. Ka whakarōpūtia ngāākonga, ā, ka huri haere ki ngā papamahi katoa. Hererekē katoa ngā kaupapa akoako. E hika mā, ka maute wehi! Tawetawē ana te tēneti nui rā i te kata!Kāti, e mīharo tonu nei rā au ki Te Ataarangi, ki tōnamauri tau, ki te āhua o te kawe, ki tāna whakarataratai te tangata, ki tāna whakapārekareka hoki i teminenga. Koinei taku mihi ki ngā kaiurungi o tērāwaka me tōna tūnga nui i roto i ngā mahi haumanureo. Tēnā rawa atu koutou i tauwhiro mai rā i tēneinoho āku i waenganui i a koutou. Nōku te whiwhi!L-R : RIRIPETI HUNKIN, TE RINGAMAU TAMANUI (TŪHOE), HOKIMOANA TE RIKA HEKERANGI (TE UREWERA-TŪHOE)Ngāti Kahungunu Iwi Inc. |Kahungunu matangi rau 25
- Page 3 and 4: KEI TE KAHURANGI, TE HEIKŌKŌNĀ L
- Page 5 and 6: TĀKAI NOA AKE ANA I TAKU MANAWA E
- Page 7 and 8: TE MANA KIA KAURERA!NĀ JEREMY TĀT
- Page 9 and 10: TE KERĒME A TE KŌHANGA REONō te
- Page 11 and 12: KO TE REO TŌNA TAPU, KO TE REO TŌ
- Page 13 and 14: whiriwhiritia e mātau tētahi kōp
- Page 15 and 16: KAHUNGUNU - TĀTAU, TĀTAU E!NĀ JE
- Page 17 and 18: mai ai ki te marae. Kei tēnā mara
- Page 19 and 20: KORONEIHANA 2011NĀ PAREKURA ROHE-B
- Page 21 and 22: TE PĪNAKITANGA KI TE REO KAIRANGIN
- Page 23: KUA PUTA TE IHU!NĀ KARE TIPA-ROGER
- Page 27 and 28: TE WHATAHORO FOXI kuraina ahau ki T
- Page 29 and 30: TE WHARE ARIKI HOU O PĀ ARIKINĀ A
- Page 31 and 32: PĀTAITIA NGĀ POU O TŌ WHARENĀ J
POIPOIA TE PITO MATANĀ JEREMY TĀTERE MACLEOD (NGĀTI KURUKURU)Pango ana te marae o Tūrangawaewae i te mahi a tetangata i tae atu ki te whakamānawa i te ekenga o TeKōhanga Reo ki tōna tau toru tekau. Nō te tau 1981 itīmatahia ai te kaupapa nei e Te Tari Māori, ko tōnakaupapa matua he pupuri i tō tātau reo rangatira kiakore ai e ngaro.Nō te tau 1982 i whakatuwherangia ai te Kōhanga Reotuatahi ki Pukeatua. Kotahi <strong>rau</strong> rawa ngā Kōhanga Reoi huakina i taua tau tonu rā. Tae rawa atu ki te tau1994, kua waru <strong>rau</strong> kē ngā Kōhanga Reo, ā, neke atu ite 14000 ngā mokopuna i te whakaakona e tekaupapa nei. Nō te tau 1990 i whakawhiti atu ai temana whakahaere o Te Kōhanga Reo, mai i Te TariMāori ki te Tāhūhū o Te Mātauranga. Kāore i ārikarikangā tāmitanga ki Te Kōhanga Reo i tōna kuhunga atuki raro i ngā tikanga o Te Tāhūhū o Te Mātauranga. Kahaere nā, ka haere nā, ā, ka waia haere Te KōhangaReo ki ngā ture me ngā tikanga a te Early ChildhoodSector. Me kī, me waia rā ka tika, i te mea, mā tērārawa hoki e mau tonu ai te kaupapa ahurei o teKōhanga Reo. Heoi anō, i ū tonu te waka o Te KōhangaReo ki āna nei kaupapa, i runga anō hoki i tewhakapono me ngā tohe a ngā kaumātua, a ngāmātua me ngā rangatahi, kia kaua te reo e tukuna kiamate. Ka noho ko te hunga kaumātua tonu ngākaitaunaki, ngā kaitiaki mō te kaupapa. Me te meahoki, e ora pai ana Te Kōhanga Reo, ā, hāunga anō ngāwhakamātautau a wai ake, a wai ake i roto i ngā tau.Ā, hei ēnei rā nei, kua nui rawa ngā takewhakapōrearea, nga whakamātautau a tekāwanatanga i ngā mahi a Te Kōhanga Reo, ā,nōnānoa nei, i haria ai aua take nei ki mua i te aroaroo Te Taraipiunera o Waitangi. Ka puta i a TeWharehuia Milroy o Ngāi Tuhoe ēnei kōrero:“Kei tekaha tonu ngā kōhanga reo ki te kawe i a rātau,engari e whakaekea ana e ngā tikanga, e ngā ture a tekāwanatanga. Nā, ka pērā ana kua uaua ki ngāKōhanga Reo te whakatutuki i te kaupapa iwhakaritea mai ai e ngā kaumātua i tō rātau nā wā.Kua whakarerekē haere kētia hoki, nā te mea kuakuhuna atu ki raro i te Early Childhood Education.”Nā, nō mai anō i mahi tahi ai Te Poari Matua o TeKōhanga Reo me Ngāti <strong>Kahungunu</strong> <strong>Iwi</strong> Inc. Kei tetautoko rawa atu a Ngāti <strong>Kahungunu</strong> <strong>Iwi</strong> Inc. i ngātake a Te Kōhanga Reo, inā hoki he wāhanga nui tonunei tōna kei ngā whāinga o Te Mahere Rautaki HaiHaumanu i Te Reo o Ngāti <strong>Kahungunu</strong> 2006-2027.Kāti, ka waiho ake mā ēnei whakaaro o Te Wharehuiae whakatepe tēnei kōrero: “Ko ā tātau tamariki, ko ātātau mokopuna, he pito mata kei roto i a rātau. Ko temahi kē he poipoi i a rātau kia puta mai ai taua pitomata rā, kia kitea ō rātau pūkenga, ō rātaumōhiotanga.NĀ JEREMY TĀTERE MACLEOD TĒNEI WHAKAAHUANgāti <strong>Kahungunu</strong> <strong>Iwi</strong> Inc. |<strong>Kahungunu</strong> <strong>matangi</strong> <strong>rau</strong> 24
Change language