СБОРНИК 2011.pdf - Библиотека БрГУ имени А.С. Пушкина

82Самое обширное в тексте романа поле историзмов – это обозначения лица, посколькунеизменную актуальность в каждую эпоху сохраняют номинации человека. Как историзмы вэтом поле квалифицируются личные номинации следующих подгрупп: 1) обозначениясоциально-сословного статуса человека: dworak ‘dworzanin króla lub magnata’, chodaczek –‘ubogi szlachcic’, kmieć ‘chłop mający własne gospodarstwo na prawie czynszowym’ и др.;2) номинации должностного статуса: kanclerz ‘urzędnik kierujący kancelarią monarchy orazodpowiadający za politykę zagraniczną’, kasztelan ‘urzędnik, zajmujący się ściąganiem danin narzecz panującego’, masztalerz ‘starszy stajenny’, pacholę ‘chłopiec do posług’, podstarości‘zastępcą i namiestnik starosty’, pokojowiec ‘służący na dworach magnackich lub królewskich’ и др.;3) обозначения по профессии или роду занятий: kołodziej ‘rzemieślnik wykonujący drewnianeczęści wozów’, oprawca ‘pomocnik kata’, hajduk ‘lokaj, zazwyczaj noszący węgierski strój’.В существенной мере историческая стилизация обеспечивается и благодарятематическому полю устаревшей военной терминологии. В нем также можно отграничить рядгрупп: 1) номинации родов войск, свидетельствующие о способах ведения войны в ХVII веке:banderia 'świta konna’, dragonia ‘kawaleria, mogąca walczyć w pieszym szyku’, horągiew'podstawowa jednostka organizacyjna jazdy rycerskiej’, husaria ‘ciężka jazda ubrana w półzbroje zeskrzydłami u ramion’, pancerni ‘średniozbrojna kawaleria polska’ и др.; 2) названия воинских чинов:chorąży ‘rycerz trzymający chorągiew swojego oddziałui’, trabant ‘średniowieczny żołnierz strażyprzybocznej monarchy’; 3) номинации предметов вооружения: hakownica ‘długa strzelba z hakiemdo podpierania jej przy strzale’, halabarda ‘broń drzewcowa złożona z siekiery, grota i haka’,karacena ‘oryginalna zbroja łuskowa’, rusznica ‘ręczna długa broń palna’; szabla ‘broń sieczna’,włócznia ‘rodzaj kłującej broni drzewcowej używanej przez piechotę’; 4) понятия и термины,используемые в военном деле: cekhauz ‘arsenał, zbrojownia’; charce ‘walka pojedynczychżołnierzy obu walczących stron przed rozpoczęciem bitwy’; regiment ‘pułk’, surma ‘instrument dęty,używany w wojsku’ и др.Значимое место в тексте занимает тематическое поле устаревшей бытовой лексики.Здесь выделяются такие группы, как обозначения одежды и тканей (adamaszek ‘tkaninażakardowa, najczęściej jedwabna’, bławat ‘kosztowna tkanina koloru błękitnego’, kontusz ‘szatawierzchnia, rodzaj płaszcza lub kamizelki’; szłyk ‘rodzaj męskiej czapki’; tołub ‘rodzaj futra’) и другихпредметов быта (kusztyk ‘szklany kielich bez podstawy, niemożliwy do odstawienia bez uprzedniegowypicia trunku’, nahaj ‘skórzany bicz’; puzdro ‘bogato zdobione pudło do przechowywania przyborówtoaletowych’ и др.).Использование в тексте устаревших номинаций лица, исторических военных и бытовыхноминаций позволяло автору достоверно выстраивать сюжет повествования, приближатьчитателя к изображаемой эпохе, реалистически передавать события. Например: Со chwia zkurzawy wychylały się pojedyncze karabony sclacheckie, a w każdym siedział sclachcic-personat zkrucyfiksem... Wszyscy zbrojni: muszkiet po jednej stronie siedzenia, szabla po drugiej…;Rotmistrem królewskiej chorągwie bywał sam król, prymasowskiej prymas; Kusznicy niemieccy…сofali się ramie przy ramieniu, to podnosząc, to zniżając włócznie i berdysze, tnąc, siekąc, rażąc zkusz.Значимую функциональную нагрузку в тексте имеют историзмы-ксенизмы, илиэкзотизмы. Они являются речевыми знаками не только времени, но и определенногопространства, то есть обеспечивают национально-историческую стилизацию. Это слова,представляющие иноземные реалии – русские, украинские, тюркские, так как польскуюобщественную жизнь в ХVII в. характеризовали вынужденные контакты именно с этиминародами.К русизмам принадлежат немногочисленные обозначения лиц, обладающих высокимсоциальным статусом: bojar, kniaź, kniahini, kniaziówna. Они проникали в польский язык в XVIIвеке и вскоре приобретали значения архаизмов, поскольку в дальнейшем не использовались.Выразительными средствами национально-исторической стилизации являютсяукраинизмы. Это лексемы разной семантики, в частности: названия лица (hajdamaka ‘chłopukraiński walczący w powstaniu antypolskim’, koszowy ‘naczelnik kosza wojsk Kozaków Siczowych’,kurzeniowy ‘naczelnik oddziału Kozaków zaporoskich’, mołojec ‘żołnierz kozacki’), обозначенияоружия (czekan ‘drzewcowa broń obuchowo-sieczna’, piszczel ‘rodzaj broni palnej, stosowanej wRosji i na Ukrainie’, rohatyna ‘włócznia z hakiem’), названия, отражающие устройствоЗапорожской Сечи (kurzeń ‘oddział Kozaków zaporoskich; obóz tego oddziału’, buńczuk ‘symbolwładzy wojskowej na terenach ukraińskich’), некоторые бытовые понятия (stanica ‘osiedle wiejskie’,podjizdka ‘rodzaj czółna’, bajdak ‘jednomasztowa duża łódź na rzekach Ukrainy, Białorusi i Rosji’,