СБОРНИК 2011.pdf - Библиотека БрГУ имени А.С. Пушкина

76У мініяцюрах Янкі Брыля сканцэнтраваны многія ключавыя словы, характэрныя для ўсёйяго творчасці, напрыклад, асацыятыўны рад: Маці – Радзіма – Народ – Мова – Песня. ВобразМаці набывае глыбокае мастацкае абагульненне. Маці – гэта мера дабрыні, носьбіт народнаймудрасці, маральная апора грамадства:Старэнькай маці, калгасніцы, адняло мову. Прыляцеў самалётам вучоны сын, два днісядзеў над ёй, і толькі на трэці яна апрытомнела. І першае, што сказала – спытала:– А ці абедаў жа, сынок?..Колькі яму – пажылому мужчыне, былому ваяку – каштавала, каб не заплакаць!..[3, 26-27].Паняцце Радзімы ў мініяцюрах выразна дэталізуецца. У многіх кантэкстах пісьменнікпаказвае на яе каштоўнасць і неабходнасць у жыцці кожнага чалавека:Здаецца, упершыню адчуў сябе так радасна і лёгка там... хачу сказаць – дома, або ўродных мясцінах, пра якія мне хочацца пісаць, пра якія я пачынаю думаць – абы ўзяўся запяро[3, 75].Пачуцці да Радзімы выяўлены ў натуралістычных замалёўках беларускай прыроды, якаяз’яўляецца захавальніцай тайнаў жыцця:Якая раніца для засевак!.. Так і хочацца стаць на калені – з сявенькай, каля мехазярнят – у пухкай, цёплай раллі, што добра падышла, як падыходзіць удала расчынены ізамешаны хлеб!.. [3, 142].У аўтарскіх кантэкстах бачыцца і ўменне ўзвышана і шчымліва перадаць любоў дабеларускага народа:Бабулі і цёткі, што гасцінна сустрэнуць вас хлебам, якога ў многіх раней – такнядаўна яшчэ! – або зусім не было, або бывала ў абрэз.Хлебам і малаком, а ўвечары – маладой, на дварэ згатаванай бульбай, з дамавітым,утульным пахам кропу... Хлебам і словам нашай шчырай гасціннасці... [3, 74].Патрыятычная ідэя выяўляецца і праз адносіны аўтара да роднай мовы. У мініяцюрахможна знайсці выказванні пра значнасць роднай мовы для існавання народа, для гарманічнагаразвіцця асобы. Актуалізацыю зазнае таксама кожнае яркае беларускае слова, найперш эпітэт,метафара, параўнанне: У крузе пражэктарнага святла ўсхваляваная чародка людзей; над імі –былінны, васняцоўскі месяц [3, 131]. Хлебна-сасновая цішыня [3, 136].У раннім сонцы рабінардзіць цёмна-аранжавымі шышкамі церпкіх, аскомістых ягад. А ўвечары, калі на захадзе сонцаўстануць хмары, – палахліва шуміць магутны явар, пабліскваючы сівай падкладкай лісця[3, 143]. Яблыні выпростваюць замлелае пад яблыкамі голле, а яблыкі, на дзіва сёлетаўрадлівыя, ружовымі, духмянымі сонцамі кладуцца ў скрыні са свежай дранкі, на свежуюжытнюю салому [3, 142].Чуццё мовы, інтуітыўнае адчуванне законаў яе развіцця дазваляе Янку Брылю ўпэўненаі нязмушана карыстацца родным словам. Даволі часта ў мініяцюрах аўтара заўважаюццагутарковыя словы, перанесеныя ў літаратурны твор з дыялектнай мовы: – Нажыў я, браце,напільнік!.. – кажа пра сваю бабу дзядзька. Худы, падчапісты, шапялявы [3, 160]. Спакойны,целюкаваты дзядзька, які вярнуўся з вайны паранены ды з ордэнам і медалямі, расказвае ўгасцях... [3, 158]. Пастух, пажылы і падсухі мужчынка, злосна сцёбае коз пугай [3, 52].У мініяцюрах Янкі Брыля важнай выступае слоўная дэталь, што вылучаецца на першыплан, прыкоўвае ўвагу чытача. Высокая ступень мастацкай дэталізацыі выяўляецца празужыванне ўсіх часцін мовы – прыметнікаў: Чарнявая, дужая прыгажуня, дзеўка на ўсю ваколіцу[3, 46]. Гарачы, парны поўдзень [3, 42]; дзеясловаў: Над лугавой ды лясной палескай рачулкайпяюць, шчабечуць, крычаць птушкі – амаль зусім невядомыя, як у маленстве [3, 84];назоўнікаў: А ў чыстай, новай хаце – сонца, смалістыя сцены, заплаканая маладзіца і румяны,замурзаны хлопчык, які ўсё ные каля таты, трэцца, як коцік, і ... не плача [3, 43]. Частапісьменнік звяртаецца да дэталяў, якія адлюстроўваюць характар дзеяння. Разгортваючыся ўаднародны рад, яны ўзмацняюць уражанне, ствараюць павышаную напружанасць у творы:Бацька выпіў гарэлку, а маці прыгубіла піва. І пачалі есці – проста, салідна, зладжана, якядуць людзі працы [3, 48]. А ён, звыштэрміновы старшыня ў адпачынку, з тоўстымгадзіннікавым ланцужком на поясе, у наглянцаваных ботах, ішоў побач, з гаманлівымстаткам, і здаволена, больш дурнавата, чым салідна, усміхаўся [3, 48].Песня, як і Мова са Словам, таксама выступае абранніцай душы Янкі Брыля. Яна –адзнака высокай культуры, духоўнай велічы, маральнага і эстэтычнага багацця народа, прашто сведчыць адна з мініяцюр аўтара: