СБОРНИК 2011.pdf - Библиотека БрГУ имени А.С. Пушкина

73Як бачна, фабулу характарызуюць катэгорыі мастацкага часу і прасторы, элементысюжэта і іх суадносіны, наяўнасць сюжэтных ліній і іх колькасць. Акрамя гэтага тэарэтыкізвяртаюцца і да праблем літаратуразнаўчага метаду (праўдападабенства), і да кампазіцыйныхскладнікаў (працягласць аповеду), і да эматыўных характарыстык. Паўстае пытанне праадносіны вылучаных характарыстык да аб’екта сюжэталогіі. Улічваючы крытэрыі, вызначаныядля падзелу аб’ектаў сюжэталогіі і нараталогіі, прыходзім да высноваў, што ў працы Г.Маркевіча, як і большасці еўрапейскіх даследчыкаў літаратуры, названыя галінылітаратуразнаўства разглядаюцца не асобна, а ва ўзаемасувязі.Нараталогія пачынала сваё існаванне ў русле сучаснай семіялогіі і ўключаладаследаванні “ над мадэлямі стварэння фабул (ці так званымі наратыўнымі граматыкамі),схемамі фабульных упарадкаванняў і вылучэннем іх тыпалагічных разнавіднасцей” [4, 332].Такім чынам, можна сказаць, што прадмет даследавання нараталогіі ўключаецца ў прадметдаследавання сюжэталогіі. Аднак відавочна, што падобная вузкая структуралісцкаянакіраванасць нараталогіі з часам змянілася. Сёння гэтая галіна літаратуразнаўства не толькі іне столькі спрабуе “акрэсліваць шэрагі элементарных і інварыянтных адзінак, з якіх узнікаюцьрозныя фабулы”, апісваць механізмы стварэння фабул, што ўключае і “правілы камбінавання адзінак і правілы дапушчальных трансфармацый, якім яны могуць падвергнуцца” [4, 332]. Уканцы 60-х гадоў у еўрапейскім літаратуразнаўстве нараталогія змянілася ў выніку пераглядуструктуралістычных падыходаў з пазіцыі камунікатыўных уяўленняў аб прыродзе мастацтва.Наратолагі не адмаўляюцца ад паняцця “глыбіннай структуры”, якая ляжыць у аснове кожнагалітаратурнага твора, але галоўны акцэнт пачынаюць рабіць на працэсе рэалізацыі гэтайструктуры ў ходзе актыўнага “дыялагічнага ўзаемадзеяння” пісьменніка і чытача.Такім чынам, катэгорыя чытача ўплывае на змену аб’екта і адпаведна прадметадаследавання нараталогіі, якія ў такім асэнсаванні прынцыпова адрозніваюцца ад аб’екта іпрадмета сюжэталогіі. Паколькі камунікатыўная прырода літаратурнага твора прадугледжваеўключэнне ў сферу навуковых даследаванняў катэгорый адпраўшчыка інфармацыі (адрасанта,аўтара), камуніката (літаратурнага твора) і атрымальніка інфармацыі (адрасата, чытача), топрадмет сюжэталогіі здаецца больш вузкім, таму што разглядае толькі пытанні, якія тычаццамастацкага свету літаратурнага твора (камуніката). Але ў працэсе даследавання сюжэталагічныхкатэгорый нельга не ўлічваць “сістэму абумоўленасці прымянення знакаў, г. зн. заканамернадэтэрмінаванай суаднесенасці, па-першае, з пазалітаратурнай рэальнасцю (прынцыпадлюстравання рэчаіснасці ў мастацтве ) і, па-другое, з мастацкай традыцыяй як сістэмайпрынятых літаратурных канвенцый”, што вынікае з камунікатыўнай прыроды літаратуры [5, 220].У сваю чаргу нараталогія без навуковых высноў сюжэталогіі не можа прадуктыўна працаваць урусле аднаго са сваіх асноўных палажэнняў, даючы “ тэарэтычнае абгрунтаванне шматлікіхапавядальных інстанцый, якія выступаюць у ролі членаў камунікатыўнага ланцуга, па якімажыццяўляецца “перадача” мастацкай інфармацыі ад пісьменніка да чытача, што знаходзяцца нарозных полюсах працэсу мастацкай камунікацыі” [5, 219].Зразумела, што немэтазгодна вылучаць толькі пэўныя элементы твора і аналізаваць іхадасоблена ад астатніх структурна-кампазіцыйных адзінак, якія разам з першымі ствараюцьмастацкую цэласнасць. Але тэрміналагічная расплывістасць і неакрэсленасць прадметадаследавання таксама не спрыяе атрыманню навукова аб’ектыўных высноў. Таму прыдаследаванні мастацкага твора ў русле сюжэталогіі ўвагу варта засяроджваць на наступныхпазіцыях:1) мастацкі час і мастацкая прастора;2) фабула як цэлае і фабульныя адзінкі, сюжэт, сюжэтная лінія;3) віды фабул, віды сюжэтаў, сюжэтныя мадэлі і сюжэтныя схемы.Катэгорыю кампазіцыі, як і некаторыя іншыя нараталагічныя катэгорыі, можна ўжывацьпры неабходнасці для даследавання катэгорый часу і прасторы ці суаднесенасці частак сюжэта.У літаратуразнаўстве прынята лічыць, што кампазіцыя мастацкага твора складаецца з некалькіхэлементаў. Разам з кампазіцыяй персанажаў, спосабаў аповеду і іншымі сферамі сюдыадносіцца таксама кампазіцыя “падзей і ўчынкаў (кампазіцыя сюжэта, якую часам называюцьфабулай)” [2, 164]. Такім чынам, даследаванне мастацкага матэрыялаў павінна адбывацца намяжы сюжэталогіі і нараталогіі, што непазбежна ў эпоху навуковага сінкрэтызму.