СБОРНИК 2011.pdf - Библиотека БрГУ имени А.С. Пушкина

53Своеасаблівай апазіцыяй дыялогу выступае маналог. Пад "маналагічнасцю" мыразумеем не толькі знешнюю абалонку маналога, але і "маналагізм" у бахцінскім сэнсе: якадзінства канчатковай ацэнкі гаворачым прадмета маўлення.Такі маналог, замаскіраваны пад дыялог, вядуць персанажы "Дзяльбы кабанчыка". ДочкіНіна і Вера, зяць Коля свядома адмаўляюцца разумець патрэбы ўжо старога чалавека, сваёймаці, і бачаць у сваёй хаце-"калысцы", з якой пайшлі ў вялікі свет, толькі "дармавы кавалак",бясплатную кармушку, адкуль можна толькі браць, нічога не аддаючы ўзамен. Ацэнкі герояміадзін аднаго фатальна разыходзяцца, яны знаходзяцца ў розных плоскасцях – этычнай іэстэтычнай. Але і ацэнкі ў больш шырокім сэнсе – самыя агульныя светапоглядныя ўстаноўкі –у кожнага з персанажаў апавядання аказаліся супярэчлівымі.Падаецца цікавым паглядзець праз прызму паняццяў "дыялог" і "маналог" на лірычнуюпрозу. Галоўны сюжэтна-сэнсавы струмень, вакол якога фарміруюцца пераважная большасцьпразаічных твораў, напісаных з моцнай лірычнай дамінантай, – гэта часцей усяго "маналог" –"слова"-споведзь цэнтральнага героя. Вядома, сама форма лірычнага "я" дае магчымасцьнайбольш непасрэдна выказаць тое трапяткое, інтымнае, эмацыянальнае, што вярэдзіць душу.Маналагічнасць захоўваецца і пры знешнім выглядзе дыялога: споведзь у літаратуры можаперарывацца пытаннямі суразмоўніка, але такое ўмяшальніцтва поўнасцю падпарадкаванаінтэнцыям "вядучага" ўдзельніка (як, напрыклад, у апавяданні Міхася Стральцова "Сена наасфальце", якое ўключае не толькі дыялогі, але і лісты герояў).У форме маналогаў, споведзяў напісаны шмат якія лірычныя апавяданні М. Стральцова.Марыць аб блакітным ветры Лагацкі ("Блакітны вецер"), шкадуе аб страчаных магчымасцяхЯўген ("Свет Іванавіч, былы донжуан"), чакаюць духоўнага абнаўлення ад паездкі ў вёскуСцяпан ("Дома"), Сяргей Марус ("Там, дзе зацішак, спакой")...Героі імкнуцца адкрыць лепшае ў сабе. Засяроджаныя на сваіх пачуццях і думках,лірычныя героі Стральцова не замыкаюцца ў сабе, але становяцца надзвычай чуйнымі да ўсягобязмежнага свету, што іх акаляе."Стаіць ноч, і я стаю пад высокай ноччу на вясновай зямлі.Цякуць рэкі ў моры, і вырастаюць у неба дрэвы. Цякуць, як рэкі, дарогі па зямлі, і на сініхлугах маленства вырастаюць надзеі. І вырастае радасць, і Млечны Шлях сплывае ў вечнасць, іляцяць, ляцяць сваёй млечнай дарогай над цёмнай вясновай зямлёю журавы" ("Жураўлінаяпесня") [7, 15].Выпрабаванне пазіцыі лірычнага героя на прыстасаванасць да жыцця адбываецца нетолькі праз зносіны з "жывымі" суразмоўнікамі, але і праз мадэліраванне дыялога з "вечнымівобразамі" культуры. Мерай інтэнсіўнасці пачуцця становіцца яго магчымасць разамкнуць светвонкі. Гэта суіснаванне са светам забяспечвае дыялагічнасць, якая ўзнікае як "два галасы", штоспрачаюцца ў кожным чалавеку, які выбірае сваю пазіцыю, свой "адказны ўчынак". Наяўнасцьдыялагізацыі – абавязковая ўмова існавання ўнутранага маналога; гэта не толькі рытарычнызварот, а свядомая перабудова ўсяго тэксту ў сувязі з накіраванасцю мыслення на пэўнагаадрасата (персанажа ці чытача). Як ні парадаксальна, але ўнутраны маналог з'яўляецца пасутнасці ўнутраным дыялогам. Ён дазваляе пранікнуць непасрэдна ў духоўны свет гаворачайасобы, прычым ацэнка гэтага свету чытачу не навязваецца; апасродкаваная перадача думкізаменена прамым паказам самога мысліцельнага працэсу. Гэтае сцверджанне не супярэчыцьдзяленню, што прапанаваў М. Бахцін, на творы "маналагічныя" і "дыялагічныя", а толькідапаўняе яго з іншага пункту погляду. Любы тэкст, у рэшце рэшт, выказвае думкі аўтара, аднакстыль унутранага маналога дазваляе выказаць іх не ў форме сцверджання адзіна магчымайінтэрпрэтацыі, а ў форме, якая дазваляе ўнутраную гутарку з чытачом. Дыялагізацыя тутпраяўляецца менавіта ў шматграннасці тых форм, у якіх чытач можа актыўна ўдзельнічаць,інтэрпрэтаваць тэкст. "Унутраная дыялагічнасць" знімае жорсткае супрацьстаянне маналога ідыялога.У сучасным свеце ідэя дыялагічнасці паўстае як універсальная гуманістычнаякаштоўнасць ("Дыялог – гэта амаль універсальная з'ява, што пранізвае чалавечую мову і ўсеадносіны і праявы чалавечага жыцця, наогул усё, што мае сэнс і значэнне" [8, 79]).Распрацавана шмат канцэпцый дыялога, і таму дыялог у філасофіі мае розныя назвы (любоў,творчы падыход). Дыялог у філасофскім яго разуменні з'яўляецца неструктураваным і рухомымфеноменам (у адрозненне ад яго разумення ў лінгвістыцы, якая выдзяляе і чляніць яго нарэплікі і пэўным чынам апісвае і фармалізуе). Сутнасць "дыялагічнай філасофіі" заключаецца ўтым, што чалавек фарміруецца і рэалізуецца ў зносінах. Асноўную ролю адыгрывае неабстрактна-лагічнае мысленне – маналог, але маўленчае жыццёва-практычнае мысленне, якое