СБОРНИК 2011.pdf - Библиотека БрГУ имени А.С. Пушкина

19побач з Вадзімам, француза, які ў перадсмяротныя хвіліны праклінаў Напалеона, яго войска івайну, бо яны нічога не прынеслі ні Франсуа, ні яго бацькам.Мірным жыхарам вайна здавалася бессэнсоўнаю д’ябальскаю задумаю, але людзі паволі гісторыі былі ўцягнуты ў яе. Праўдзівую карціну жыцця беларускага сяла пад акупацыяйстварае З. Дудзюк. З аднаго боку – акупанты, якія не спыняюцца ні перад якімі злачынствамі.Вызваліцелям заўжды патрэбны сала, хлеб, коням – авёс. Яны спусташаюць край, сеюць кроў ісмерць, гвалтуюць маладых дзяўчат. Сяляне, акрамя звычайнай паншчыны і падаткаў,вымушаны былі плаціць пастаўкі для падтрымкі напалеонаўскага войска.З другога боку – народ, які не скарыўся, не стаў на калені. Сяляне знаходзілі прытулак ўлесе, але і ён не заўсёды ратаваў іх ад чужой зброі і гвалту. Для вяскоўца сапраўднае жыццё –гэта жыццё без ланцугоў і абмежаванняў. Па гэтай прычыне можна зразумець тых сялян, якія,здаецца, нязвыклыя давяраць сваім дабрадзеям, паверылі ім у чарговы раз, бо вяскоўцам заўдзел у вайне паабяцалі даць волю. Нягледзячы на забойства брата расійскімі салдатамі,Самусь робіць свой выбар, ён запісваецца ў апалчэнне, бо тут не пагражаюць смерцю,знявагаю, як пан Лавашоў, які загнаў на катаргу бацьку Самуся. Як бачна, свабода сялян учарговы раз стала своеасаблівай разменнай манетай у руках рускіх афіцэраў.У рамане З. Дудзюк адчула патрэбу раскрыць духоўны свет беларуса-земляроба,звярнуць увагу на яго спагадлівую, чуйную душу. Ён не страчвае адчування ўласнай годнасці,чалавечай дабрыні. Прыгадаем паводзіны Алеся, лоўчага пана Дабжынскага, які, сустрэўшы наполі бітвы сына свайго гаспадара, забыў на нейкі час, што яны змагаюцца па розныя бакі, абняўсвайго былога сябра, успамінамі пра незваротнае мінулае расчуліў душу Рычарда. У гэтым, напершы погляд, нязначным эпізодзе З. Дудзюк удалося раскрыць веліч простага рускага салдата,убачыць тую “скрытую теплоту”, якая натхняла яго на бой.Для маёра Катухова, рускага афіцэра, чалавека без сумлення і гонару, вайна – гэтасродак абагачэння, руху па службовай лесвіцы. Удзельнік ваенных кампаній, ён добра ведаў,што вайна – гэта не забава, таму і папярэджваў гарачыя маладыя галовы, што на вайне і “безмагілы нават можна застацца, капытамі затопчуць у бруд, сабакі косці расцягаюць. Нічога адчалавека не застанецца” [1, 124]. Але ж, у адрозненне ад Вадзіма Лавашова Катухоў –прыстасаванец, яму не пагражае смерць на полі бою, бо там ён ніколі не бывае, а, як пішаЗ. Дудзюк, “збірае ўраджай, аплочаны крывёю іншых людзей”. Архірэй Варлаам добра ведаўжыццё, тонка адчуваў людзей, таму яму не цяжка было прадказаць будучае маёра. У канцытвора з размовы Насевіча і Лавашова мы даведваемся, што Катухоў даслужыўся да званняпалкоўніка. Такім чынам, З. Дудзюк выкрывае яго як асобу і адначасова развенчвае напалеанізмувогуле.Архірэй Варлаам належаў да ліку тых людзей, якія, выбраўшы аднойчы свой шлях,ніколі не шкадуюць пра тое, што, магчыма, можна было б жыць інакш. Ён адчуваў, што Бог невыратуе яго край і вернікаў ад катастрофы. Адчуванне небяспекі жорсткай нецярпімасці недазволіла архірэю пакінуць горад падчас акупацыі. Побач з такім чалавекам, як Варлаам,шляхта адчула сваё выраджэнне як нацыі: “Гэта нам кара за тое, што не ўмеем пастаяць засябе, дабіцца незалежнасці” [1, 296], – скрушна думала Ева Гжыбоўская.Важна адзначыць, што словамі жыватворнай благадатнай малітвы прасякнуты накрозьзмест рамана “Год 1812”. Дарэчы, ніхто з герояў твора не моліцца аб зневажэнні ворагаў:“Добры чалавек ад добрага скарбу сэрца свайго прыносіць добрае, а злосны чалавек ад злогаскарбу свайго прыносіць злое. Калі сэрца чарсцвее, дык чалавек страчвае здольнасць разумецьі заўважаць самыя відавочныя Боскія праявы” [1, 34].Фальшу З. Дудзюк асцерагаецца і ў самім жыцці, і ў мастацтве, таму так настойлівазмагаецца яна за змястоўную сутнасць рамана. Тонкі псіхалагічны аналіз, які з’яўляеццахарактэрнай прыкметай твора “Год 1812”, дазволіў пісьменніцы па-майстэрску асэнсаваць тыяэмацыянальныя перажыванні, што сатрасаюць душы герояў Зінаіды Іосіфаўны.Беларуская пісьменніца выпрабоўвае сваіх герояў смерцю, а таксама смерцю іншыхлюдзей. Паланейчыку, які так і не змог прывыкнуць да голасу і жорсткасці вайны, лягчэй былопамерці, быць затаптаным коньмі, чым бачыць жах, калі жывыя людзі колюць, рэжуць адзінаднаго, як мяшкі, набітыя апілкамі. Цяжка было яму спасцігнуць розумам боль афіцэра, у якога,нібы касой, быў разрэзаны пазваночнік і бок. Гэта можна было прыняць як жудасныя варункі, уякіх трэба было выжыць.Безумоўна, пісьменніца змагла паказаць трагедыю падманутых Напалеонам маладыхлюдзей, іх адзінокасць на чужой зямлі, бессэнсоўную смерць. Крок за крокам З. Дудзюкпрасачыла чалавечую драму цяжкапараненага маладога француза. Яго не дагледзелі санітары