Shkarko publikim ne PDF - Media Print

Hyrë RexhaKreuza BardhiTë mësojmëGJUHËN SHQIPE 9Për klasën e nëntë të arsimit 9-vjeçarTë kuptojmë tekstinKëshilla drejtshkrimoreZhvillojmë aftësitë e të shkruaritProvoni dijet nëpërmjet testeve

Kapitulli ITë mësojmë gjuhën shqipePËRMBAJTJAZhvillojmë aftësitë e të lexuarit, të kuptuarit dhetë gjykuarit të një teksti ......................................................................... 5Kapitulli II Këshilla drejtshkrimore ...................................................................... 23Kapitulli III Zhvillojmë aftësitë e të shkruarit ..................................................... 29Kapitulli IV Provo njohuritë e tua gramatikore e letrare .................................... 89Teksti është hartuar në mbështetje të programit të tekstit të gjuhës shqipe tëmiratuar nga MASH kështu që dhe nxënësit do të kenë mundësi të përforcojnënjohuritë e marra në gjuhën shqipe pavarësisht se me cilin tekst mësimor mësojnë.3

Përse u shkrua ky libërNë testimet kombëtare dhe ndërkombëtare të zhvilluara rreth aftësive të të lexuaritdhe të shkruarit, për grup-moshat deri në 15 vjeç kanë dalë në pah disa vështirësi nëzotërimin e këtyre aftësive. Mbështetur në përvojën tonë, si dhe në atë perëndimore,menduam të japim ndihmesë në përmirësimin e punës së drejtpërdrejtë me nxënësitpër të shmangur këto vështirësi.Në këtë libër janë përfshirë: linja e të lexuarit, e të shkruarit dhe njohuri rrethgjuhës dhe sistemit të saj gramatikor.Secila linjë është trajtuar në një kapitull të veçantë.Kapitulli IZhvillojmë aftësitë e të lexuarit, të kuptuarit dhetë gjykuarit të një tekstiKapitulli II Këshilla drejtshkrimoreKapitulli III Zhvillojmë aftësitë e të shkruaritKapitulli IV Provo dijet e tuaKëta kapituj lidhen logjikisht me njëri-tjetrin për të arritur synimin e të lexuaritlogjik të një teksti, të shprehurit bukur të mendimit dhe të shkruarit saktë të tij.Për hartimin e këtij libri ne jemi mbështetur në programin e tekstit të gjuhës shqipetë miratuar nga MASH dhe nxënësit do të kenë mundësi të përforcojnë njohuritë emarra në gjuhën shqipe, pavarësisht se me cilin tekst mësimor mësojnë.Çdo kapitull do të ndihmojë nxënësin për të kthyer në shprehi njohuritë qëpërmban programi i gjuhës shqipe të klasës së nëntë për secilën linjë, në mënyrëlogjike dhe hap pas hapi.Autoret4

Janë të shumtë ata që lexojnë, po të paktë ata që dinë të lexojnë.De Varens Mad.me.KAPITULLI IZhvillojmë aftësitë e të lexuarit,të kuptuarit dhe të gjykuarit të një teksti5

Zhvillojmë aftësitë e të lexuarit,të kuptuarit dhe të gjykuarit të një tekstiKy kapitull synon aftësimin e nxënësit për të lexuar, për të kuptuar dhe për tëgjykuar një tekst. Tekstet mbi të cilat do të punohet janë përzgjedhur me kujdes.Ato u përkasin fushave të ndryshme: teknologjisë së avancuar, psikologjisë, historisë, nxënësi dhe janë brenda interesave për secilën grupmoshë.1. Dallimi i paragrafëve në tekstNxënësi arrin të kuptojë se çdo tekst ndërtohet mbi paragrafë.2. Puna mbi paragrafNxënësi dallon fjalinë qendrore nga fjalitë e tjera, të cilat plotësojnë dheshtjellojnë kuptimin e fjalisë qendrore. Kjo e ndihmon nxënësin edhe nëprocesin e të shkruarit, ku çdo ide duhet të jepet në paragraf. Larmia e pyetjeve bën që nxënësi të jetë i vëmendshëm, i kujdesshëm gjatëleximit të tekstit për ta kuptuar atë.4. Dallimi i informacionit kryesor për çdo paragraf dhe të tekstit nëpërgjithësi.Kjo e bën që nxënësi të jetë përzgjedhës i mirë informacioni dhe ta ruajë gjatënë kujtesë atë.Punimi i tekstit hap pas hapi do ta çojë nxënësin në nivelin më të lartë të të kuptuarittë tij, në gjykimin mbi të.6

w2DHIA, EMBLEMA E KASTRIOTIT,SI SIMBOL PAGAN RREZATUARFILL PREJ DODONE…Ruhet deri sot riprodhimi i një gravure të Donika Kastriotit - bijës së GjergjAranitit edhe nuses së Skënderbeut. Ajo e ravijëzon bashkëshorten e prijësitrreth moshës dyzetvjeçare, d.m.th. rreth vitit 1468... Në të dy këndet e poshtmetë portretit, të përhapur në trojet arbërore gjatë shek. XVI, janë paraqitur shumëkthjelltazi, mbi themele simetrike, dy dhi.Arbërit? Nga përsëritja qëllimthi e të njëjtit motiv në të dyja anët e gravurësvetëkuptohet se kemi të bëjmë me një simbol tipik kombëtar të trashëguar,sikurse shqiponja, ylli, mjellma...1. Dhia, sipas traditave të dikurshme, përfaqësonte “mëndeshën Amalthea”,motrën e lumit epiriot Akelou, e cila, nën ato tipare rriti Zotin pellazg të Dodonësme qumështin e vet. Meqënëse pat kuar vetë mbretin e perëndive, dhia, gjatëmijëvjeçarësh, mishëron vetë Donikën, mëmën e trashëgimtarit të Skënderbeut,Gjon Gjergj Kastriotit.Nga ana tjetër, e ëma e Aiakut, kryegjyshit të Lekë e Pirro Molosit, që ubashkua me Zojzin pellazg nën trajtën e shkabës, njihej si nimfë me emrine helenizuar Aigina, që shqip do të tingëllonte dhiza (dhi e vogël). Aiakasit(aiakidët) rridhnin, pra, prej shqiponjës – Zeus dhe dhisë – Aigina. Përpasojë, nëna arbërore më e shquar e shekullit XV, Donika Araniti – Kastriotiatributin e nënërisë, të mëshiruar nga dhia Amalthea.2. Briri i dhisë Amalthea, quajtur ndryshe edhe “briri i mbushur” apo “bririi bollëkut” (cornucopia), njihet si simbol pjellorie dhe buron drejtpërdrejt ngakulti parahelen i Dhemetrës (Tokës – Mëmë), kult i trashëguar prej Zotit dodonasedhe hyjnive përqark tij, si Akelou, Dionizi, sikurse dhe prej perëndisë ilire tëpjellorisë.1. Cila nga alternativat e mëposhtmeështë fjalia qëndrore e paragrafit I:Marrë nga libri “Pellazgët origjina jonë e mohuar”Autor Dhimitër Pilikaa. Ajo e rajivëzon bashkëshorten e prijësit rreth moshës 40 vjeçare.b. Në të dy këndet e poshtme janë paraqitur në mënyrë simetrike 2 dhi.c. Ruhet deri sot riprodhimi i një gravure të Donika Kastriotit.d. Portreti ishte përhapur në trojet arbërore gjatë shekullit XVI.7Skeda

Skedaw2w2w2w2w2w22. Fjalia qëndrore e paragrafit të parë përcjell informacionin se:a. Donika ishte e bija e Gjergj Aranitit.b. Donika ishte nusja e Skënderbeut.c. Aleancat mes principatave bëheshin përmes martesave.d. Gravura me pamjen e Donika Kastriotit ruhet deri ne ditët tona.3. Fjalia qëndrore e paragrafit III është:a. Nën ato tipare rriti Zotin pellazg të Dodonës.b. Dhia përfaqësonte “mëndeshën Amalthea”.c. Dhia pat kuar mbretin e perëndive.d. Dhia mishëroi simbolin e mëmësisë.4. Përsëritja e të njëjtit motiv në të dyja anët e gravurës nënkupton: b. Simbolin tipik kombëtar të trashëguar.c. Simbolin e pjellorisë.d. Simbolin e vetë Donikës, mëmën e trashëgimtarit.5. Dhia është kafshë mistike:a. Për origjinën e saj.b. Për emrin e helenizuar Aigina.c. Për origjinën e formimit të Aikasëve.d. Donika mishëronte vetitë nga dhia Amalthea.6. Mbështetur në informacionin e dhënë në tekst, në cilënnga alternativat nuk nënkuptohet zoti pellazg dodonas?a. Shqiponjab. Dhiac. Gjarpërid. Briri i mbushur7. Sipas rrëfimit bashkimi i Kryeperëndisëpellazge të Dodonës me nimfën Aiginia pat lindur:a. Dhemetrën (Toka Mëmë).b. Aiakun, të parin bir të shqipes.c. Mëndeshën Amalthea.d. Hyjnitë Akelou, Dionizin.8

LibriNdërmjet veglave të ndryshme që përdor njeriu, vegla më e çuditshme është teleskopi janë vazhdimësi e syrit, telefoni – vazhdim i zërit, plugu dhe shpata – iimagjinatës...Për librin kanë folur mrekullisht shumë shkrimtarë. Dua të përmend këtukushtuar librit. Aty ka një frazë që nuk të shqitet nga mendja: “Unë nuk bëj asgjëpa gëzim”. Montenji vëren se teoria e leximit të detyrueshëm është e gabuar. Ainjë lloj gëzimi...Unë do të thosha se letërsia, gjithashtu, duhet të sjellë gëzim. Nëse lexojmëdiçka me vështirësi, kjo do të thotë se autori ka pësuar dështim. Prandaj mendojse një shkrimtar i tillë si Xhojsi, në thelb, ka pësuar dështim, ngase librat e tijlumturi. Mendoj se Montenji ka të drejtë ...Autor Jorge Luis Borgesw2w21. Fjalia qëndrore e paragrafit I “Libri ështëvegla më e çuditshme” nënkupton se libri:a. pasuron njeriun me njohuri të reja mbi shkencën;b. pasuron leksikun me fjalë e shprehje të reja;c. zhvillon kujtesën dhe imagjinatën e njeriut;d. dokumenton historinë e shoqërisë njerëzore.2. Në paragrafin II fjalia kryesore e saj “Teoriae leximit të detyruar është e gabuar” nënkupton se:a. prindërit nuk duhet t’i detyrojnë fëmijët të lexojnë kundër vullnetit të tyre;b. leximi i detyruar i librit e shkëput fëmijën nga libri;c. letërsia e vështirë e zbeh dëshirën për të lexuar;d. leximi duhet të vihet në shërbim të nevojave dhe ndjenjave të njeriut.9Paragrafi

Paragrafiw2w2ww2w23. Sipas Borgesit, Xhojsi si shkrimtarka dështuar, sepse në shkrimet e tij: b. është jo i drejtpërdrejt dhe me nëntekste të fuqishme;c. është i lodhshëm dhe i pakuptueshëm;d. përdor fjali e përshkrime tepër të gjata.4. Në këtë tekst autori kërkon të shprehë:a. opinionin e tij për librin;b. opinionin e Montenjit për librin;c. të nxitë lexuesin të lidhet me librin;d. dobësimin e lidhjeve të të rinjve me librin.5. Emri dështim lidhet me:a. shkrimtarinb. lexuesinc. shitjen e libritd. kuptimin e librit6. Në këtë tekst mbizotërojnë paragrafët:a. përshkrues c. argumentuesd. rrëfyes7. Në cilën nga fjalitë ku është vendosur shenja qëndronkuptimisht fjalia…. atëhere e braktis atë.Pashallëku i JaninësAli Pashë TepelenaNë jug të Shqipërisë, aty nga fundi i shek.XVIII, një nga protagonistët kryesorë tëdhe u quajt Ali Pashë Tepelena). Duke shfrytëzuar me mjeshtëri të rrallë grindjet dhebesimin e Portës së Lartë, ai arriti që më 1787 të vinte nën kontroll sanxhakun e Janinës,10

w2w2w2w2pashait të Tepelenës për ta zgjeruar gjithnjë e më tepër hapësirën territoriale tëdhe armiqësive të Portës së Lartë me fuqitë europiane, si dhe pozicionit tepërstrategjik të tij në kuadrin e këtyre marrëdhënieve.Brenda pashallëkut të Janinës u përfshi një territor i madh me një vijëbregdetare që shkonte nga skela e Durrësit (në veri) e deri në gjirin e Korintit (nëjug). Këtu bënin pjesë jo vetëm territore me popullsi shqiptare, por edhe vise mepopullsi greke.1. Informacioni qëndror i paragrafit të parë lidhet me:a. origjinën e vendit të Ali Pashë Tepelenës;b. kohën dhe vendin ku zhvilloi veprimtarinë Ali Pashë Tepelena;c. fuqizimin e aktivitetit politik dhe ushtarak të Ali Pashë Tepelenës; 2. Ali Pashë Tepelena vendosi kontrollinmbi Sanxhakun e Janinës falë:a. dinakërisë së tij dhe përkrahjes së Portës së Lartë; c. fuqisë së tij ekonomike dhe përkrahjes ushtarake të feudalëve shqiptarë;d. përkrahjes së popullit të jugut dhe Portës së Lartë.3. Konflikti i Portës së Lartë me Pashallëkune Shkodrës u shfrytëzua nga Ali Pashë Tepelena për:a. zgjerime territoriale të sundimit të tij;b. forcimin e marrëdhënieve me Portën e Lartë;c. fuqizimin e luftës së tij me Portën e Lartë;d. fuqizimin ekonomik të Pashallëkut të tij.4. Faktorët që ndikuan pozitivisht në realizimine qëllimit të Ali Pashë Tepelenës ishin:a. pozicioni strategjik i Pashallëkut dhe marrëdhëniet e mira me diplomacinëeuropiane;b. shfrytëzimi me zotësi i Ali Pashës i miqësive të tij në Europë;c. dobësimi i politikës së jashtme të Turqisë; 11Paragrafi

Të mësojmëGJUHËN SHQIPE 9Për klasën e nëntë të arsimit 9-vjeçarISBN 978-9928-08-035-6Çmimi: 400 lekë