Farm Przegl Nauk, 2009,11, 42-47Ocena przestrzegania zaleceń lekarskichw terapii hipercholesterolemiiEvaluation of patients’ adherence with lipid-lowering therapyBarbara Wiśniowska, Agnieszka SkowronPracownia Farmakoepidemiologii i FarmakoekonomikiCollegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w KrakowieStreszczenieLiczne badania kliniczne wykazują wysoką skutecznośćstatyn w pierwotnej i wtórnej prewencji choroby wieńcowej,dominującej przyczyny zgonów spowodowanychchorobami układu krążenia w Polsce. W codziennej praktycenie obserwuje się jednak tak znacznych korzyści jakw badaniach klinicznych. Rozbieżność ta spowodowananieprzestrzeganiem przez pacjentów zaleceń lekarza, dotyczącychzarówno postępowania niefarmakologicznegojak i farmakologicznego, może prowadzić do poważnychkonsekwencji zdrowotnych i ekonomicznych. Celem prezentowanejanalizy była retrospektywna ocena stopniarealizacji zaleceń lekarskich przez pacjentów leczonychsatynami na podstawie danych dotyczących realizacji receptna leki refundowane gromadzonych przez NarodowyFundusz Zdrowia (NFZ). Oceny compliance dokonanow oparciu o wartości wskaźnika posiadania leku (MPR)pacjentów oraz odsetek pacjentów osiągających minimalnygwarantujący zadowalające efekty kliniczne poziomcompliance. W celu oceny persistence dla każdego pacjentaobliczono liczbę dni do przerwania terapii. Wynikiprzeprowadzonej analizy wskazują, że właściwe przestrzeganiezaleceń terapeutycznych zarówno w zakresieodsetka przyjmowanych dawek jak i ciągłości stosowanialeku wykazuje jedynie 12% populacji pacjentów, u którychwdrożono terapię hipolipemizującą.Słowa kluczowe: przestrzeganie zaleceń lekarskich, compliance,persistence, statyny, dane Narodowego funduszuZdrowiaWykaz skrótów: ChNS – Choroba niedokrwienna serca;EAN – (European Article Number) – EuropejskiKod Towarowy; HDL – (HighDensity Lipoproteins) – lipoproteinyo wysokiej gęstości; HMG-CoA – hydroksymetylo-glutarylokoenzym-A; LDL– (Low Density Lipoproteins) – lipoproteinyo małej gęstości; MPR – (MedicationPosession Ratio) – wskaźnik posiadanialeku; NFZ – Narodowy Fundusz Zdrowia;VLDL – (Very Low Density Lipoproteins)– lipoproteiny bardzo małej gęstości;AbstractCoronary heart disease (CHD) is the dominant cause ofdeath due to cardiovascular diseases in Poland. High efficacyof statin therapy in primary and secondary preventionof CHD has been confirmed in <strong>numer</strong>ous clinicaltrials. However, patient benefits observed in everydayclinical practice do not reflect studies’ results. Observeddiscrepancies are the result of patients failure to complywith medical recommendations regarding both nonpharmacologicaland pharmacological treatment. Noncompliancecan lead to serious health and economic consequences.The purpose of the presented study was theretrospective analysis of compliance in patients treatedwith statins based on polish claims data from the NationalHealth Found (NFZ). Medication Possession Ratio (MPR)was used for the compliance assessment, proportion of patientsachieving the minimum level of compliance whichensure a satisfactory clinical response was also evaluated.In order to estimate patient persistence representing thetime over which a patient continues to fill a prescriptionnumber of days to discontinuation was calculated. The resultsof the analysis indicate that only 12% of the populationof patients treated with statins demonstrates properlevel of both compliance and persistence.Key words: compliance, persistence, statins, NationalHealth Found databaseWstępChoroby układu krążenia są główną przyczyną umieralnościw Polsce, stanowią blisko połowę wszystkich zgonów.Dominujący odsetek zgonów spowodowany jest chorobąniedokrwienną serca (ChNS) i jej powikłaniami, jaknagły zgon sercowy czy zawał mięśnia sercowego, orazpowikłaniami nadciśnienia tętniczego [1]. Głównym czynnikiemrozwoju ChNS są hiperlipidemia i arterioskleroza.Najczęściej stosowaną w leczeniu zaburzeń lipidowychgrupą leków są statyny. Mechanizm ich działania polegana selektywnym kompetycyjnym hamowaniu reduktazy3-hydroksy-3-metylo-glutarylokoenzymu A (HMG-CoA),kluczowego enzymu szlaku syntezy endogennego chole-42
copyright © 2009 Grupa dr. A. R. Kwiecińskiego ISSN 1425-5073sterolu. Zmniejszenie stężenia cholesterolu komórkowegohepatocytów skutkuje zwiększeniem ekspresji receptorówLDL, co prowadzi do nasilenia wychwytu cholesterolufrakcji LDL z krwi i zmniejszenia stężenia cholesteroluw osoczu. Ponadto obniżeniu ulega także stężenie cholesteroluVLDL, apolipoproteiny B oraz w nieznacznym stopniurównież trójglicerydów, a stężenie HDL umiarkowanie wzrasta[2, 3]. Statyny, niezależnie od wpływu na profil lipidowy,wykazują także wiele korzystnych działań plejotropowych.Skuteczność statyn w pierwotnej i wtórnej prewencji chorobywieńcowej potwierdzona została licznymi badaniami[4 - 6]. Wykazano, że efektywna terapia hiperlipidemi możew sposób znaczący obniżać ryzyko występowania epizodówsercowo-naczyniowych, udarów mózgu, przedłużyć życiechorego i zredukować zapotrzebowanie na zabiegi rewaskularyzacyjne.W codziennej praktyce nie obserwuje się jednak takznacznych korzyści jak w badaniach klinicznych. Rozbieżnośćta spowodowana nieprzestrzeganiem przez pacjentów zaleceńlekarza, dotyczących zarówno postępowania niefarmakologicznegojak i farmakologicznego, może prowadzić do poważnychkonsekwencji zdrowotnych i ekonomicznych [7].Nieprzestrzeganie zaleceń lekarskich (non-adherence)można zdefiniować jako brak konsekwencji pacjenta w realizacjiustalonego z lekarzem planu leczenia skutkującyniepowodzeniem terapii. Przestrzeganie przez pacjenta zaleceńlekarskich jest niezbędne do uzyskania optymalnychefektów farmakoterapii. Jest to szczególnie istotna kwestiaw przypadku chorób przewlekłych, których terapia trwawiele lat, a nierzadko leki muszą być przyjmowane do końcażycia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) szacuje,że w krajach rozwiniętych zalecenia terapeutyczne w chorobachprzewlekłych realizowane są w około 50 % [8].Znane są różne strategie mające na celu zwiększeniepoziomu przestrzegania zaleceń terapeutycznych wśródpacjentów. Aby możliwe było ich wdrożenie do praktykiklinicznej konieczna jest uprzednia ocena powszechnościzjawiska i określenie grup o podwyższonym ryzyku niepowodzeniaterapii wynikającego z nieprzestrzegania zaleceńlekarskich. Ocenę taką można przeprowadzić różnymi metodami.Badania wykazały, że subiektywne oceny, zarównopacjentów jak i lekarzy, co do prawidłowości realizacji ustalonejterapii, prowadzą do zawyżenia rzeczywistej wartościpoziomu przestrzegania zaleceń lekarskich [9 - 11]. Metodyobiektywne jak np. liczenie pozostałych tabletek leku,elektroniczne systemy monitorujące (MEMS, MedicationEvent Monitoring System), pomiar stężenia leku lub jegometabolitu we krwi czy moczu itp. są metodami albo kosztownymialbo czasochłonnymi i nie znajdują zastosowaniaw badaniach większych grup ludności [6, 12, 13]. Najbardziejobiektywnych wyników oceniających przestrzeganiezaleceń lekarskich, w tym szczególnie realizacji recept,w większych populacjach dostarczają analizy danych dotyczącychrealizacji recept gromadzonych w aptekach ogólnodostępnych[14 - 16].Materiały i metodyCelem przeprowadzonej analizy była ocena występowaniazjawiska nieprzestrzegania zaleceń lekarskich przezpacjentów leczonych preparatami obniżającymi stężeniecholesterolu (statynami) na podstawie danych dotyczącychrealizacji recept na leki refundowane z Lubuskiego OddziałuWojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia w ZielonejGórze [17].Baza danych otrzymana z NFZ obejmuje leki dyspensowanew ramach opieki ambulatoryjnej w latach 2002– 2005. Są to preparaty, które w tym okresie były dopuszczonedo obrotu na terenie Polski oraz były objętesystemem refundacji. Bazę danych stanowi ponad 21 mlnrekordów, z których każdy opisuje pojedynczą ekspedycjęleku w aptece. Ogółem fakt ekspedycji leku refundowanegozostał odnotowany dla ponad 800 tys. pacjentów.Baza zawiera unikalny identyfikator pacjenta, kod identyfikacyjnyw bazie posiadają również apteki oraz lekarze.Ponadto baza zawiera informację o rodzaju zakupu (kodEAN leku oraz rodzaj uprawnień dodatkowych pacjenta),dacie zakupu oraz ilości zakupionych opakowań. Strukturabazy pozwala na analizę zakupów poszczególnychpacjentów.Pierwszym etapem badania było zestawienie surowychdanych ze strukturą demograficzną populacji województwalubuskiego w celu ograniczenia rekordów redundantnych,błędnych oraz szumu informacyjnego. Według danych demograficznychanalizowana populacja liczyła 1.009 mlnmieszkańców – wartość ta podlegała w trakcie trwania analizywahaniom nie przekraczającym 0.1%. Podczas wstępnejobróbki danych (preprocesingu) usunięto rekordy opisująceekspedycje leków dla osób powyżej 113 roku życia(wg GUS najstarsza osoba w Polsce w 2003) oraz którychdata urodzenia zgodnie z <strong>numer</strong>em PESEL była późniejszaniż 30.09.2005; łącznie prawie 150 tys. pacjentów/413422rekordów. Prawdopodobnie obecność tych danych spowodowanabyła niepoprawnym wpisaniem <strong>numer</strong>u PESELpodczas ekspedycji leku. Wyeliminowano również rekordydotyczące realizacji leku o niezidentyfikowanym (brakw bazie kodów EAN lub w bazie NFZ) lub błędnym kodzieEAN; ponad 998 759 rekordów.W celu ułatwienia analizy informacji i zwiększenia jejefektywności ograniczono liczbę rekordów, pozostawiającw bazie jedynie te opisujące operacje pacjentów stosującychleki z grupy inhibitorów reduktazy HMG-CoA (statyny).W tym celu konieczne było skonstruowanie tabeli pomocniczejłączącej kody EAN z kodami klasyfikacji ATC. Następnieutworzono kwerendę wybierającą rekordy, w którychw polu „kod ATC” znajdowało się oznaczenie C10AAidentyfikując pacjentów stosujących leki z tej grupy.Z bazy głównej wyselekcjonowano rekordy opisujące pozostałeoperacje wybranych na poprzednim etapie pacjentów(658750 operacji/98736 pacjentów). Z powstałego zbiorudanych wybrano pacjentów do analizy compliance. Kryteriumwłączenia do analizy był wiek pacjenta powyżej 18 lat,co najmniej dwukrotna realizacja recepty na lek z grupy statynw okresie 1.01.2003 – 30.09.2005 oraz brak odnotowanychzakupów statyn od 1.01.2002 – 31.12.2002. Ostatniekryterium miało na celu wykluczenie pacjentów kontynuującychterapię i ograniczenie populacji badanej wyłącznieod osób noworozpoczynających terapię. Kryteriów włączenianie spełniało łącznie 55937 pacjentów.Oceny poziomu compliance dokonano w oparciu o dwawskaźniki:43
- Page 1: copyright © 2009 Grupa dr. A. R. K
- Page 4 and 5: Zdj. Zygmunt WieczorekSzanowni Pań
- Page 7 and 8: copyright © 2009 Grupa dr. A. R. K
- Page 10 and 11: Farm Przegl Nauk, 2009,11Scheduled
- Page 12 and 13: Farm Przegl Nauk, 2009,112) inhibit
- Page 14 and 15: Farm Przegl Nauk, 2009,1113. Jiang
- Page 16 and 17: Farm Przegl Nauk, 2009,11Tab. I. Ch
- Page 18 and 19: Farm Przegl Nauk, 2009,11rensu woln
- Page 20 and 21: Farm Przegl Nauk, 2009,11, 20-25Eks
- Page 22 and 23: Farm Przegl Nauk, 2009,11z powstawa
- Page 24 and 25: Farm Przegl Nauk, 2009,11kaspazy 6
- Page 26: Farm Przegl Nauk, 2009,11, 26-32Pos
- Page 31 and 32: na farmaceutę obowiązekudziału w
- Page 35 and 36: copyright © 2009 Grupa dr. A. R. K
- Page 37 and 38: Farm Przegl Nauk, 2009,11, 37-41cop
- Page 39 and 40: copyright © 2009 Grupa dr. A. R. K
- Page 41: copyright © 2009 Grupa dr. A. R. K
- Page 45 and 46: copyright © 2009 Grupa dr. A. R. K
- Page 47 and 48: copyright © 2009 Grupa dr. A. R. K
- Page 49 and 50: copyright © 2009 Grupa dr. A. R. K