Rok 2012, tom 66, nr 2 - Państwowy Zakład Higieny

Przegląd EpidemiologicznyK W A R T A L N I KORGAN NARODOWEGO INSTYTUTU ZDROWIA PUBLICZNEGO– PAŃSTWOWEGO ZAKŁADU HIGIENYI POLSKIEGO TOWARZYSTWAEPIDEMIOLOGÓW I LEKARZY CHORÓB ZAKAŹNYCHIndex Copernicus 5,58 Punktacja MNiSW 9tom 66 2012 nr 2TREŚĆStreszczenia: www.pzh.gov.pl/przeglad_epimedKRONIKA EPIDEMIOLOGICZNAA Zieliński, M P Czarkowski: Choroby zakaźne w Polsce w 2010 roku ........................................................ 175E Karasek, J Rogalska, I Paradowska-Stankiewicz : Odra w Polsce w 2010 roku ......................................... 185M Głuchowska, I Paradowska-Stankiewicz: Świnka w Polsce w 2010 roku .................................................. 191E Karasek, I Paradowska-Stankiewicz: Różyczka w Polsce w 2010 roku ...................................................... 197M Głuchowska, I Paradowska-Stankiewicz: Ospa wietrzna w Polsce w 2010 roku ....................................... 205I Paradowska-Stankiewicz, J Rudowska: Krztusiec w Polsce w 2010 roku .................................................... 211E Staszewska, B Kondej, M P Czarkowski: Płonica w Polsce w 2010 roku .................................................. 215N Parda,A Polkowska: Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2010 roku . 221H Stypułkowska-Misiurewicz, M Czerwiński: Legioneloza w Polsce w 2010 roku ...................................... 229H Stypułkowska-Misiurewicz, A Baumann-Popczyk: Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polscew 2010 roku ........................................................................................................................................... 235A Baumann-Popczyk, M Sadkowska-Todys: Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2010 roku ......... 241S Furman, M Sadkowska-Todys: Jersinioza w Polsce w 2010 roku ............................................................... 249M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Kampylobakterioza w Polsce w 2010 roku ........................................ 255M Sadkowska-Todys, S Furman, M P Czarkowski: Salmonelozy w Polsce w 2010 roku .............................. 259M Czerwiński, M P Czarkowski, B Kondej: Zatrucia jadem kiełbasianym w Polsce w 2010 roku ............... 267A Baumann-Popczyk: Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2010 roku ....................................... 273M Stępień, M P Czarkowski: Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2010 roku ........................... 277M Rosińska, F Radziszewski, M Stępień:Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2010 roku ........ 287A Zieliński: Tężec w Polsce w 2010 roku ....................................................................................................... 293M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Wścieklizna w Polsce w 2010 roku .................................................... 297I Paradowska-Stankiewicz, I Chrześcijańska: Borelioza z Lyme w Polsce w 2010 roku ............................... 303M Sadkowska-Todys, E Gołąb: Włośnica w Polsce w 2010 roku ................................................................... 307M Waloch: Tasiemczyce tkankowe w Polsce w 2010 roku ............................................................................. 311M Niedżwiedzka-Stadnik, M Rosińska: Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2010 roku .... 315

M Stępień: Malaria w Polsce w 2010 roku ...................................................................................................... 325M Korzeniewska-Koseła: Gruźlica w Polsce w 2010 roku ............................................................................. 329* Artykuły dotyczące grypy i chorób przenoszonych drogą płciową w 2010 roku będą opublikowane wyjątkowow numerze 3/2012 Przeglądu EpidemiologicznegoPROBLEMY ZAKAŻEŃP Kozłowski, J Pogorzelska, T W Łapiński, R Kowalczuk, J Nikliński, R Flisiak: Występowanie genotypówHCV i polimorfizmu SNP rs 12979860 wśród zakażonych HCV północno-wschodniej Polski .. 335M Aniszewska, B Kowalik-Mikołajewska, M Pokorska-Śpiewak, M Marczyńska: Badanie przeciwciałanty-HCV jako podstawowy standard monitorowania zakażeń odmatczynego HCV: zalety i wadymetody ................................................................................................................................................... 341K Świtaj, T Chmielewski, P Borkowski, S Tylewska-Wierzbanowska, M Olszyńska-Krowicka: Spottedfever rickettsiosis caused by Rickettsia raoultii – case report ............................................................... 347ZDROWIE PUBLICZNEM Kajko, J Ślusarczyk, M P Czarkowski, M Rosińska: Profil osoby z objawowym wirusowym zapaleniemwątroby typu C w Polsce .............................................................................................................. 351K Skotak, J Bratkowski, D Maziarka, M Jamsheer-Bratkowska: Nowe zasady zarządzania jakością wodyw kąpieliskach ....................................................................................................................................... 357WSPOMNIENIAK Madaliński: Profesor Adam Nowosławski (1925-2012) – twórca polskiej szkoły immunopatologii ......... 367D Cianciara, J Muszyńska: Marcin Kacprzak (1888-1968) – non omnis moriar .............................................373SPRAWOZDANIAT Zielonka: Sprawozdanie z konferencji naukowej z okazji VI Światowego Dnia Gruźlicy .........................381INSTRUKCJA DLA AUTORÓW 385

Index Copernicus 5,58Epidemiological ReviewQUARTERLYJOURNAL OF THE NATIONAL INSTITUTE OF PUBLIC HEALTHNATIONAL INSTITUTE OF HYGIENEAND THE POLISH SOCIETY OF EPIDEMIOLOGY AND INFECTIOUS DISEASESVOLUME 66 2012 no 2contentsAbstracts: www.pzh.gov.pl/przeglad_epimedEPIDEMIOLOGICAL CHRONICLEA Zieliński, MP Czarkowski: Infectious diseases in Poland in 2010 .............................................................. 175E Karasek, J Rogalska, I Paradowska-Stankiewicz: Measles in Poland in 2010 ........................................... 185M Głuchowska, I Paradowska-Stankiewicz: Mumps in Poland in 2010 ......................................................... 191E Karasek, I Paradowska-Stankiewicz: Rubella in Poland in 2010 ................................................................. 197M Głuchowska,I Paradowska-Stankiewicz: Chickenpox in Poland in 2010 ................................................... 205I Paradowska-Stankiewicz, J Rudowska: Pertussis in Poland in 2010 ............................................................ 211E Staszewska, B Kondej,M P Czarkowski, : Scarlet fever in Poland in 2010 ................................................. 215N Parda, A Polkowska: Meningitis and encephalitis in Poland in 2010 ......................................................... 221H Stypułkowska-Misiurewicz, M Czerwiński: Legionellosis in Poland in 2010 .............................................229H Stypułkowska-Misiurewicz, A Baumann-Popczyk: Dysentery and amoebiasis in Poland in 2010 ............ 235A Baumann-Popczyk, M Sadkowska-Todys: Foodborne infections and intoxications in Poland in 2010 ...... 241S Furman, M Sadkowska-Todys: Yersiniosis in Poland in 2010 ..................................................................... 249M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Campylobacteriosis in Poland n 2010 ................................................. 255M Sadkowska-Todys:, S Furman, M P Czarkowski: Salmonellosis in Poland in 2010 .................................. 259M Czerwiński, M P Czarkowski, B Kondej: Botulism in Poland in 2010 .......................................................267A Baumann-Popczyk: Hepatitis A in Poland in 2010 .....................................................................................273M Rosińska, F Radziszewski, M Stępień : Hepatitis B in Poland in 2010 ...................................................... 277M Stępień, M Rosińska: Hepatitis C in Poland in 2010 .................................................................................. 287A Zieliński: Tetanus in Poland in 2010 ............................................................................................................ 293M Sadkowska-Todys, B Kucharczyk: Rabies in Poland in 2010 .................................................................... 297I Paradowska-Stankiewicz, I Chrześcijańska: Borelioza z Lyme in Poland in 2010 ...................................... 303M Sadkowska-Todys, E Gołąb: Trichinellosis in Poland in 2010 ................................................................... 307M Waloch: Cystic echinococcosis in Poland in 2010 ...................................................................................... 311M Niedźwiedzka-Stadnik, M Rosińska: HIV and AIDS in Poland in 2010 .................................................... 315M Stępień: Malaria in Poland in 2010 ............................................................................................................. 325

M Korzeniewska-Koseła: Tuberculosis in Poland in 2010 ............................................................................. 329* Articles about influenza and sexually transmitted diseases in 2010 will be published exceptionally inthe issue 3/2012 of Epidemiological ReviewPROBLEMS OF INFECTIONSP Kozłowski, J Pogorzelska, T W Łapiński, O Kowalczuk, J Nikliński, R Flisiak: The occurence of HCVgenotypes and single polynucleotide polymorphisms of rs 12979860 among HCV infected patientsin northeastern Poland ........................................................................................................................... 335M Aniszewska, B Kowalik-Mikołajewska, M Pokorska-Śpiewak, M Marczyńska: Anti-HCV testing as abasic standard of monitoring HCV mother-to-child infection: advantages and disadvantages of themethod ................................................................................................................................................... 341K Świtaj, T Chmielewski, P Borkowski, S Tylewska-Wierzbanowska, M Olszyńska-Krowicka : Spottedfever rickettsiosis caused by Rickettsia raoultii – case report ............................................................... 347PUBLIC HEALTHM Kajko, J Ślusarczyk, M P Czarkowski, M Rosińska: Demographic profile of a person with symptomatichepatitis C in Poland ......................................................................................................................... 351K Skotak, J Bratkowski, D Maziarka, M Jamsheer-Bratkowska: New rules of the bathing water qualitymanagement ........................................................................................................................................... 357MEMORIESProfessor Adam Nowosławski (1925-2012) – founder of the Polish school of immunopathology ............... 367D Cianciara, J Muszyńska: Martin Kacprzak (1888-1968) – non omnis moriar ............................................. 373PROCEEDINGST M Zielonka: Report of the VI th Tuberculosis Day Conference .................................................................... 381INSTRUCTIONS ON MANUSCRIPT PREPARATION 385

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 175 - 184Kronika epidemiologicznaAndrzej Zieliński, Mirosław P CzarkowskiCHOROBY ZAKAŹNE W POLSCE W 2010 ROKUINFECTIOUS DISEASES IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECelem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejchorób zakaźnych i pasożytniczych objętych nadzoremepidemiologicznym w Polsce w 2010 r., przede wszystkimw porównaniu z 2009 r. oraz latami 2004-2008.MATERIAŁ I METODY. Ocenę sytuacji epidemiologicznejchorób zakaźnych w Polsce przeprowadzonona podstawie wyników analizy danych: opublikowanychw rocznych biuletynach „Choroby zakaźne w Polscew 2010 roku” i „Szczepienia ochronne w Polsce w 2010roku/ NIZP-PZH, GIS , 2011; danych zawartych w 27artykułach przygotowanych do opublikowania w Kroniceepidemiologicznej za 2010 r.; danych DepartamentuBadań Demograficznych GUS dotyczącychzgonów z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczychzarejestrowanych w 2010 r. oraz wybranych latachwcześniejszych.WYNIKI. Najczęściej występującą grupą choróbbyły choroby górnych dróg oddechowych – pomimoznacznego w stosunku do 2009 r. spadku o 49,1% zachorowańna grypę i choroby grypopochodne. Nadalpoważny problem epidemiologiczny stanowią w Polscezatrucia i zakażenia pokarmowe – mimo spadkowejtendencji zachorowań na salmonelozy.W 2010 r. zgłoszono 9 732 przypadki, a zapadalnośćna salmonelozy wynosiła 25,5 na 100 tys. Odnotowanowzrost zakażeń żołądkowo-jelitowych, wywoływanychprzez wirusy w porównaniu do mediany z lat 2004-2008 o 58,1%.Pod szczególnie czułym nadzorem epidemiologicznymsą choroby objęte programem szczepieńochronnych i ich sytuację można ocenić na zadowalającą.Jednak największą uwagę poświęca się szerzeniuwirusowych zapaleń wątroby typu B i C, w którychzanotowano wzrost zapadalności , odpowiednio o 10%i 2%. Zmniejszyła się o 5,3% liczba nowo zarejestrowanychprzypadków zakażenia HIV.W 2010 r. z powodu chorób zakaźnych i pasożytniczychzmarły w Polsce ogółem 3 044 osoby. Udziałzgonów z powodu tych chorób w ogólnej liczbie zgonóww Polsce (378 478) wyniósł 0,80% - umieralność 8 na100 tys. i były porównywalne do danych za 2009 r.ABSTRACTThe purpose of the study is assessment of the epidemiologicalcondition of infectious diseases in Polandin 2010, especially in comparison with 2009 and theyears 2004-2008.MATERIAL AND METHODS. The evaluation ofthe epidemiological situation of infectious diseases inPoland was based on analysis of data: published in theannual bulletin “Infectious diseases in Poland in 2010”and “Vaccinations in Poland in 2010” / NIPH-NIH,GIS, 2011, the data contained in 27 articles preparedfor publication in the Chronicle of epidemiology for2010; data of Demographic Research Department ofthe central Statistical Office (GUS) for deaths frominfectious and parasitic diseases registered in 2010 andselected earlier years.RESULTS. The most common group of diseaseswere respiratory diseases - despite a significant relativeto 2009, a decrease of 49.1% of cases of influenzaand flu-like disease. Still a major epidemiologicalproblem in Poland is food poisoning and foodborneinfections - despite the downward trend in the incidenceof salmonellosis. In 2010, 9 732 cases were reported,and the incidence of salmonellosis was 25.5 to 100 000.There was an increase of gastro-intestinal infections,caused by viruses, compared to the median of the years2004-2008 by 58.1%. Particularly important is epidemiologicalsurveillance of the diseases covered by theimmunization program. Their situation can be assessedas satisfactory. However, special attention is paid to thespread of viral hepatitis B and C, in which there wasan increased incidence, respectively, by 10% and 2%.Decreased by 5.3% the number of newly registeredcases of HIV infection. In 2010, total 3 044 people diedin Poland due to infectious and parasitic diseases. Theshare of deaths from these diseases in the total numberof deaths in Poland (378 478) was 0.80% - 8 deathsper 100 000. and were comparable to the data for 2009In the last decade increased mortality due to infectiousdiseases was observerd, mainly due to the increase indiagnosed cases of sepsis

Nr 2Choroby zakaźne w Polsce w 2010 roku 177Tabela I. Choroby zakaźne w Polsce w latach 2004-2010. Zachorowania, zapadalność na 100 000 ludności i liczba zgonówTable I. Infectious diseases in Poland 2004-2010. Number of cases, incidence per 100 000 population and number ofdeaths by disease and yearJednostka chorobowaKod według„MiędzynarodowejKlasyfikacjiChorób”(X Rewizja)Mediana w latach 2004-2008 2009 r. 2010 r.liczbazachorowańzapadal--nośćliczbazgonów*liczbazachorowańzapadal--nośćliczbazgonów*liczbazachorowańzapadal--ność1 2 3 4 5 9 10 11 9 10 11Cholera UE A00 0 0 0 0 0 0 0 0 0Dur brzuszny UE A01.0 3 0,008 0 3 0,008 0 0 0 0Dury rzekome A, B, C UE A01.1-A01.3 2 0,005 0 5 0,013 0 6 0,016 0razem A02 13 362 35,0 6 8 972 23,5 6 9 732 25,5 4Salmonelozy zatrucia pokarmowe UE A02.0 13 210 34,6 2 8 855 23,2 3 9 549 25,0 2zakażenia pozajelitowe A02.1-A02.9 140 0,37 5 117 0,31 3 183 0,48 2Czerwonka bakteryjna UE A03 64 0,17 0 30 0,08 0 30 0,08 0razem A04 6 258 16,4 6 6 595 17,3 34 6 388 16,7 57biegunkotwórczaE. coli 1) A04.0-A04.2 1 271 3,33 0 952 2,50 0 794 2,08 0enterokrwotocznaInneA04.3 4 0,010 0 0 0 0 4 0,010 0E. coli UEbakteryjneE. coli inna i nieokreślonazakażeniaA04.4 813 2,13 0 771 2,02 0 999 2,62 0jelitowekampylobakterioza UE A04.5 157 0,41 0 359 0,94 0 375 0,98 0jersinioza UE, 1) A04.6 147 0,38 0 288 0,75 0 206 0,54 0inne określone i nieokreśloneA04.7-A04.9 4 005 10,5 5 4 225 11,1 34 4 010 10,5 57Inne bakteryjne zakażenia jelitowe udzieci do lat 2A04 2 681 369,9 0 2 846 345,0 0 2 609 313,0 2razem A05 3 947 10,4 4 1 970 5,2 5 1 915 5,0 0enterotoksyna gronkowcowaInne bakteryjneA05.0 430 1,13 0 146 0,38 0 217 0,57 0zatrucia botulizm UE A05.1 49 0,13 1 31 0,08 1 32 0,08 0pokarmowe Clostridium perfringens A05.2 4 0,010 0 1 0,003 1 8 0,021 0inne określone A05.3-A05.8 125 0,33 0 306 0,80 0 32 0,08 0nieokreślone A05.9 3 357 8,8 1 1 486 3,9 3 1 626 4,3 0Inne bakteryjne zatrucia pokarmowe udzieci do lat 2A05 135 18,1 0 109 13,2 1 101 12,1 0Lamblioza /giardioza/ UE A07.1 3 074 8,1 0 2 280 6,0 0 2 350 6,2 0Kryptosporydioza UE A07.2 0 0 0 5 0,013 0 0 0 0Wirusowei inne określonezakażeniajelitowerazem A08 20 671 54,2 2 32 863 86,1 2 32 723 85,7 3rotawirusy 1) A08.0 15 450 40,5 0 22 104 57,9 1 20 902 54,7 1czynnik Norwalk 1) A08.1 877 2,30 0 1 068 2,80 0 2 121 5,55 0inne 1) A08.2-A08.5 4 889 12,8 2 9 691 25,4 1 9 700 25,4 2Wirusowe i inne określ. zakażeniajelitowe u dzieci do lat 2Biegunki u dzieci do lat 2, BNO, prawdopodobniezakaźneliczbazgonów*A08 10 036 1371,7 0 16 476 1997,0 0 15 853 1901,7 0A09 8 637 1215,0 1 11 882 1440,2 1 11 581 1389,2 1ogółem A15-A19 8 616 22,6 806 8 236 21,6 743 7 509 19,7 575Gruźlica UE, 2) układu oddechowego A15-A16; A19 8 014 21,0 785 7 654 20,1 727 6 992 18,3 559Dżuma UE A20 0 0 0 0 0 0 0 0 0Tularemia UE A21 3 0,008 0 1 0,003 0 4 0,010 0Wąglik UE A22 0 0 0 3 0,008 0 0 0 0Bruceloza (nowe zachorowania) UE A23 2 0,005 0 3 0,008 0 0 0 0Leptospiroza UE A27 7 0,018 1 6 0,016 1 4 0,010 0

178 Andrzej Zieliński, Mirosław P CzarkowskiNr 2Listerioza UE A32; P37.2 28 0,07 3 33 0,09 3 64 0,17 1Tężec UE A33-A35 19 0,05 9 19 0,05 5 16 0,04 5Błonica UE A36 0 0 0 0 0 0 0 0 0Krztusiec UE A37 1 987 5,21 0 2 390 6,26 0 1 266 3,32 0Płonica A38 10 649 27,9 0 13 968 36,6 0 13 940 36,5 0ogółem A39 233 0,61 15 296 0,78 18 229 0,60 14Chorobazapalenie opon móz A39.0; A39.8/meningokokowaposocznica A39.1-A39.4 149 0,39 12 190 0,50 15 154 0,40 11148 0,39 2 190 0,50 3 146 0,38 2gowych i/lub mózguG05.0Róża A46; O86.8 4 805 12,6 12 2 734 7,2 3 3 146 8,2 14Legioneloza UE A48.1-A48.2 21 0,06 0 10 0,03 0 36 0,09 0Kiła (ogółem) UE, 3) A50-A53 860 2,25 2 1 267 3,32 3 932 2,44 2Rzeżączka UE, 3) A54 395 1,00 0 402 1,05 0 301 0,79 0Inne choroby przenoszone drogąpłciową wyw. przez Chlamydie UE, 3) A56 695 1,82 0 908 2,38 0 539 1,41 0Borelioza z Lyme A69.2 6 694 17,6 3 10 329 27,1 5 9 005 23,6 3Ornitozy A70 1 0,003 0 0 0 0 0 0 0Gorączka Q UE A78 0 0 0 5 0,013 0 0 0 0Dur wysypkowy, gorączka plamista iinne riketsjozyA75; A77; A79 0 0 0 1 0,003 0 0 0 0wywołane dzikim A80.1; A80.2;Ostre nagmin-newirusemA80.4;0 0 0 0 0 0 0 0 0wywołane wirusemporażenie pochodzenia szczepionkowego(VAPP,dziecięce UEA80.0; A80.3-9 0 0 0 1 0,003 0 1 0,003 0cVDPV)choroba Creutzfeldta-A81.0 12 0,03 14 18 0,05 19 18 0,05 21-Jakoba (CJD)Encefalopatiewariant chorobygąbczasteCreutzfeldta-JakobaA81.0 0 0 0 0 0 0 0 0 0(vCJD) UEWścieklizna UE A82 0 0 0 0 0 0 0 0 0razem A83-A86; G05.1 514 1,35 18 544 1,43 17 477 1,25 11przenoszone przezWirusoweA84 233 0,61 2 351 0,92 3 294 0,77 2kleszczezapalenieA83; A85; B00.4;mózgu inne określone45 0,12 4 38 0,10 3 34 0,09 3B02.0nieokreślone A86 207 0,54 12 137 0,36 13 124 0,32 7razem A87; G02.0 1 077 2,82 4 736 1,93 3 1 184 3,10 3Wirusowe zapalenieoponA87.0 43 0,11 0 16 0,04 0 37 0,10 0enterowirusowemózgowychinne określone i nieokreśloneB00.3; B02.1A87.1-A87.9;1 098 2,88 4 695 1,82 4 1 124 2,94 5Gorączka denga UE, 1) A90-A91 2 0,005 0 4 0,010 0 6 0,016 0Żółta gorączka UE A95 0 0 0 0 0 0 0 0 0Gorączka Lassa UE A96.2 0 0 0 0 0 0 0 0 0Gorączka krwotoczna krymsko-kongijskaA98.0 0 0 0 0 0 0 0 0 0Choroba wywołana przez wirus Marburglub Ebola UE A98.3; A98.4 0 0 0 0 0 0 0 0 0Ospa wietrzna B01 147 977 387,6 2 140 115 367,2 0 183 446 480,4 1Odra UE B05 40 0,10 0 115 0,30 0 13 0,03 0ogółem B06; P35.0 13 146 34,5 0 7 587 19,9 0 4 197 11,0 0Różyczka UE różyczka wrodzona P35.0 0 0 0 1 0,24 0 1 0,24 0

Nr 2Choroby zakaźne w Polsce w 2010 roku 179Wirusowezapaleniewątrobyogółem B15-B19 4 233 11,1 229 4 104 10,8 214 3 837 10,0 226typu A UE B15 95 0,25 0 652 1,71 0 155 0,41 1typu B UE, 4) B16; B18.0-B18.1 1 570 4,1 79 1 475 3,9 54 1 633 4,3 47typu C UE, 4) B17.1; B18.2 2 753 7,2 131 1 939 5,1 137 1 986 5,2 167inne i nieokreśloneB17.0; B17.2--B17.8;B18.8-B18.9; B1970 0,18 22 78 0,20 23 60 0,16 16AIDS UE, 5) B20-B24 165 0,43 123 127 0,33 94 171 0,45 135Nowo wykryte zakażenia HIV UE, 5) Z21 812 2,13 x 961 2,52 x 952 2,49 xŚwinka UE B26 15 115 39,6 0 2 954 7,7 0 2 754 7,2 0Zimnica UEB50-B54; P37.3--P37.420 0,05 1 22 0,06 0 35 0,09 0Bąblowica UE B67 34 0,09 2 25 0,07 3 36 0,09 2Włośnica UE B75 130 0,34 0 36 0,09 0 51 0,13 0zapalenie oponChoroba wy-B95.3/ G04.2;mózgowych i/lub135 0,35 6 163 0,43 8 180 0,47 13-wołana przezG00.1mózguStreptococcusposocznicapneumoniae UE A40.3 81 0,21 1 130 0,34 15 172 0,45 5inna określona i nieokreślonaB95.3/ inne; J13 70 0,18 9 23 0,06 13 63 0,16 9ogółem 1) B95.3/ inne 243 0,64 . 274 0,72 . 364 0,95 .ChorobaB96.3/ inne;ogółem 1)wyw. przezA41.349 0,13 . 19 0,05 . 26 0,07 .B UE posocznica 1) A41.3 16 0,04 1 8 0,021 2 17 0,045 0Haemophilus zapalenie opon móz B96.3/ G04.2;influenzae typ gowych i/lub mózguG00.039 0,10 1 13 0,03 5 11 0,03 4Bakteryjneinne określonezapalenie1)opon mózgowychi/lubmózguZapalenie opon mózgowych inne inieokreśloneG00.2-G00.8;G04.2171 0,45 7 127 0,33 18 148 0,39 10nieokreślone 1) G00.9; G04.2 490 1,28 75 372 0,98 70 361 0,95 63G03 283 0,74 38 319 0,84 41 506 1,33 37Zapalenie mózgu inne i nieokreślone G04.8-G04.9 114 0,30 61 89 0,23 71 92 0,24 55Grypa UE i podejrzenia zachorowań nagrypęJ10; J11 336 919 882,4 18 1 081 974 2 835,9 87 551 054 1 443,0 28Toksoplazmoza wrodzona UE P37.1 8 2,06 2 3 0,72 2 7 1,69 3Pokąsanie osób przez zwierzęta podejrzane o wściekliznęlub zanieczyszczenie śliną tych zwierząt, po których podjęto7 528 19,8 . 6 876 18,0 . 7 524 19,7 .szczepienie przeciw wściekliźnie* liczba zgonów wg danych GUS;UE - choroba objęta nadzorem w Unii Europejskiej; 1) mediana liczby zachorowań i zapadalności w latach 2005-2008; 2)dane Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc; 3) dane Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia; 4) liczba zachorowańi zapadalność ogółem (łącznie z zakażeniami mieszanymi HBV+HCV); 5) dane Zakładu Epidemiologii NIZP-PZHwg daty rozpoznania zakażenia/ zachorowania„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 roku”(Warszawa 2011, NIZP-PZH, GIS) oraz danych zawartychwe wcześniejszych wydaniach tego biuletynu.Inne, dodatkowe źródła danych, zostały wymienionew tekście.Wszystkie wykorzystane w analizie dane o zachorowaniachna choroby zakaźne (w tym dane z wcześniejszychlat) dotyczą przypadków zachorowańzgłoszonych przez lekarzy do Państwowej InspekcjiSanitarnej w związku z ustawowym obowiązkiemzgłaszania zachorowań na niektóre choroby zakaźnewprowadzonym „Ustawą z dnia 13 listopada 1963 r.o zwalczaniu chorób zakaźnych” (Dz. U. Nr 50, poz.279 z późn. zm.) i utrzymanym przez kolejne ustawyregulujące zagadnienia nadzoru nad chorobami zakaźnymiw Polsce (Dz. U. 2001 nr 126 poz. 1384 z poźn.zm.; Dz. U. 2008 nr 234 poz. 1570 z późn. zm.).

180 Andrzej Zieliński, Mirosław P CzarkowskiNr 2Umieralnośćna 100 000 ludności10,0 do 12,2 (2)7,8 do 9,9 (5)5,6 do 7,7 (6)3,3 do 5,5 (3)7,26,08,26,211,38,95,66,58,58,412,26,74,8Ryc. 2. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000ludności) w Polsce w 2010 r. wg województwFig. 2. Infectious diseases mortality per 100 000 populationby voivodeship - Poland 2010Ryc. 2. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2010 r. wg województwFig. 2. Infectious diseases mortality per 100 000 population by voivodeship - Poland 2010WYNIKI I ICH OMÓWIENIE3,38,05,2Zakażenia górnych dróg oddechowych. Zakażeniagórnych dróg oddechowych (grypa i podejrzeniazachorowań na grypę) stanowiły, podobnie jak w poprzednichlatach, najczęściej występującą grupę choróbzakaźnych. Do nadzoru zgłaszane są jako zespoły objawowe,a informacje o przyczynach je wywołującychwinny pochodzić z badań prowadzonych w systemiesentinel. W 2010 r. zgłoszono ogółem 551 054 zachorowaniana grypę i choroby grypopodobne (zapadalność1443,0/ 100 000 ludności) w porównaniu z 1 081 974przypadkami (zapadalność 2 835,9) w 2009 r. Jest tospadek w porównaniu z poprzednim rokiem pandemicznymo 49,1%, jednak w stosunku do mediany z lat2004-2008 stanowi wzrost o 63,5%. Liczba przypadkówgrypy potwierdzonych laboratoryjnie wyniosław 2010 r. zaledwie 278, podczas gdy w 2009 r. 3 177.Ten drastyczny spadek liczby przypadków potwierdzonychstanowi przede wszystkim odbicie zmniejszonejliczby zamawianych badań oraz aktywności laboratoriówdiagnostycznych i nie może być odnoszony dosytuacji epidemiologicznej grypy. Dane te nie dająpodstaw do określenia odsetka przypadków grypywśród zgłaszanych objawowo infekcji górnych drógoddechowych.Zatrucia i zakażenia pokarmowe. Zatrucia i zakażeniapokarmowe stanowią poważny problem epidemiologicznyw Polsce mimo trendów spadkowychw zakresie zakażeń wywołanych przez dominujące odwielu lat salmonelozy. W 2010 r. zgłoszono 9 732 przypadkizachorowań na salmonelozy (zapadalność 25,5/100 000). Odnotowano 9 549 przypadków salmonelozjelitowych i 183 pozajelitowych. GUS odnotował 4zgony, 2 w przypadku salmoneloz jelitowych oraz 2w salmonelozowych zakażeniach pozajelitowych.W 2010 r., w porównaniu z rokiem 2009, nieuległa zmianie liczba zachorowań na czerwonkę bakteryjną- 30 zachorowań (zapadalność 0,08/ 100 000).W stosunku do mediany z lat 2004-2008 był to jednakspadek o 53,2%.Jeśli chodzi o inne bakteryjne zakażenia żołądkowo--jelitowe to w 2010 r. całkowita liczba zachorowań w tejgrupie wyniosła 6 388 (zapadalność 16,7/ 100 000).W tej grupie - rozpatrywanej jako całość - zmiany zapadalnościw stosunku do poprzedniego roku oraz domediany z lat 2004-2008 wyniosły mniej niż 4% i pozostawaływ granicach błędu przypadkowego. Natomiastjeśli chodzi o zgłaszane przypadki kampylobakteriozy(375, zapadalność 0,98), to w porównaniu z rokiem2009 wzrost zapadalności wyniósł zaledwie 4,4%, alew stosunku do mediany z lat 2004-2008 był to wzrosto 138,5%. Tak duży wzrost wynika przede wszystkimze zwiększonej częstości wykonywania badań laboratoryjnychw kierunku Campylobacter i trudno odnosićgo do rzeczywistych zmian zapadalności.Umieralność na 100 00070,060,050,040,030,020,0OgółemMiastoWieś10,00,0Grupy wieku (w latach)Ryc. 3. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2010 r. wg środowiska i wiekuRyc. 3. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2010 r. wg środowiska i wiekuFig. 3. Infectious diseases Fig. 3. Infectious mortality diseases per mortality 100 per 000 100 000 population by by location location (urban/rural) (urban/rural) and age group - Poland age 2010group - Poland 2010

Nr 2Choroby zakaźne w Polsce w 2010 roku 181Umieralność na 100 00070,060,050,040,030,020,0OgółemMężczyźniKobiety10,00,0Grupy wieku (w latach)Ryc. 4. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2010 r. wg płci i wiekuRyc. 4. Umieralność na choroby zakaźne (na 100 000 ludności) w Polsce w 2010 r. wg płci i wiekuFig. 4. Infectious diseases Fig. 4. Infectious mortality diseases per mortality 100 per 000 100 000 population by by gender gender and age group and - age Poland group 2010 - Poland 2010Z podobną sytuacją mamy do czynienia w przypadkujersiniozy (206 przypadków, zapadalność 0,54),gdzie wzrost w stosunku do mediany z lat 2004-2008wyniósł 40,4%, przy spadku w stosunku do 2010 r.wynoszącym 28,5%.W występowaniu innych bakteryjnych zatruć pokarmowych(1 915 przypadków, zapadalność 5,0/ 100 000)wystąpił nieistotny spadek zapadalności w porównaniuz rokiem poprzednim o 2,9%, natomiast w stosunkudo mediany z lat 2004-2008 spadek wyniósł 51,6%.W grupie innych bakteryjnych zatruć pokarmowychw 2010 r. odnotowano 217 zatruć toksyną gronkowcową(wzrost w porównaniu z 2009 r. o 48,5%) oraz 32 przypadkizatruć jadem kiełbasianym (wzrost w porównaniuz 2009 r. o 3,1%).Od kilku lat odnotowywany jest wzrost zakażeńżołądkowo-jelitowych wywoływanych przez wirusy.W 2010 r. zgłoszono 32 723 przypadki (zapadalność85,7/ 100 000) wirusowych zakażeń jelitowych. Jestto wzrost w porównaniu z medianą z lat 2004-2008o 58,1%, przy utrzymywaniu praktycznie tego samegopoziomu zapadalności co w poprzednim roku. Szczególniewysoki wzrost zapadalności dotyczył zakażeńnorowirusowych. W 2010 r. zgłoszono 2 121 zachorowań,a zapadalność wyniosła 5,55.W porównaniu z poprzednim rokiem był to wzrosto 98,4%, a w stosunku do mediany z lat 2004-2008o 141,6%.W porównaniu z poprzednim rokiem, w 2010 r.odnotowano niewielki spadek o 5,5% zarejestrowanychzakażeń rotawirusowych, których liczba wyniosła20 902 (zapadalność 54,7/ 100 000).Liczba wirusowych zakażeń jelitowych (ogółem)u dzieci do lat 2 wyniosła w 2010 r. 15 853, a zapadalność1 901,7/ 100 000 dzieci w tym wieku (w 2009 r.16 476 zachorowań, zapadalność 1 997,0). Oznacza topewne wyhamowanie trendu wzrostowego notowanegow ostatnich latach.Choroby objęte programem szczepień obowiązkowych.Ważną grupę chorób, która powinna podlegaćszczególnie czułemu nadzorowi epidemiologicznemustanowią choroby objęte programem szczepień obowiązkowych(PSO).W 2010 r. odnotowano 1 266 przypadków krztuśca(zapadalność 3,32/ 100 000), co oznacza spadek w stosunkudo poprzedniego roku o 47,1%, a w stosunku domediany z lat 2004-2008 o 36,4%. Do tego optymistycznegowyniku należy podchodzić ostrożnie, biorąc poduwagę stosunkowo duże roczne wahania zapadalnościna krztusiec. Wprowadzona w 2004 r. dodatkowa dawkaprzypominająca szczepionki DTaP dla dzieci w wieku 5lat nie obejmuje jeszcze swym działaniem grupy dziecii młodzieży powyżej 11 r. ż., wśród których zapadalnośćjest nadal wysoka.W 2010 r. nie stwierdzono przypadków błonicy,natomiast zgłoszono 16 przypadków tężca, w tym pięćzakończonych zgonem.Zgłoszono 13 przypadków odry (zapadalność 0,03/100 000), co w porównaniu z 2009 r. stanowi spadek ażo 88,7%, należy jednak zauważyć, że stosunkowo wysokaliczba przypadków odnotowanych w poprzednimroku (115) była spowodowana wystąpieniem ogniskzachorowań wśród mniejszości etnicznych o niskimpoziomie zaszczepienia. Ogniska te były wywołanezawleczeniem choroby z zagranicy.Wprowadzenie w ramach szczepień obowiązkowychszczepionki skojarzonej przeciw odrze, świncei różyczce w 2004 roku spowodowało w kolejnychlatach zmniejszenie zapadalności na świnkę i różyczkę.W 2010 r. zgłoszono 4 197 przypadków różyczki(zapadalność 11,0/ 100 000), w tym jeden przypadekróżyczki wrodzonej. W porównaniu z rokiem 2009był to spadek o 44,7%, a w stosunku do mediany z lat2004-2008 o 68,1%. Liczba zgłoszonych przypadkówświnki wyniosła 2 754, a zapadalność na te chorobę 7,2.Zapadalność na choroby inwazyjne wywołaneprzez Haemophilus influenzae, która po wprowadzeniu

182 Andrzej Zieliński, Mirosław P CzarkowskiNr 2400350300Liczba zgonówProcentowy udział5,04,0Liczba zgonów2502001501005003,02,01,00,0Procentowy udziałGrupy wieku (w latach)Ryc. 5. Liczba zgonów z powodu chorób zakaźnych i ich procentowy udział w ogólnej liczbie zgonów o znanej przyczynieRyc. 5. Liczba zgonów z powodu chorób zakaźnych i ich procentowy udział w ogólnej liczbie zgonów o znanejw Polsce w 2010 przyczynie r. wg wieku w Polsce w 2010 r. wg wiekuFig. 5. Number of deathsFig. 5. Numberandof deaths andfromdeaths from infectious diseases asaspercentage of all deathsofbyallagedeathsgroup - Polandby age2010group - Poland 2010szczepień przeciw Hib miała w ostatnich latach wyraźnątendencję zniżkową, w 2010 r. wzrosła w porównaniuz poprzednim rokiem o 36,7% . Odnotowano 26 przypadkówzachorowań w porównaniu do 19 zgłoszonychw 2009 r. W ogólnej liczbie zgłoszeń stwierdzono 17przypadków posocznicy (w 2009 r. tylko 8) oraz 11przypadków zapalenia opon mózgowych (w 2009 r. 13)wywołanych przez Hib. Liczby te pozostają jednak naniskim poziomie i mogą stanowić roczne wahania niezmieniające spadkowego trendu wieloletniego.W 2010 r. odnotowano spadek o 22,7% liczbyzachorowań na inwazyjną chorobę meningokokową- z 296 (zapadalność 0,78/ 100 000) w 2009 r. do 229(zapadalność 0,60/ 100 000). Natomiast jeśli chodzio inwazyjną chorobę wywołaną przez Streptococcuspneumoniae, odnotowano wzrost zapadalności na zapalenieopon mózgowo-rdzeniowych o 10,3% oraz naposocznicę o 32,2%. W 2010 r. z powodu ostrej chorobymeningokokowej zmarło 14 osób. Jest to chorobabardzo niebezpieczna i dlatego pilne wprowadzeniepowszechnych szczepień dzieci przeciw tej chorobiepowinno być traktowane bardzo poważnie.Liczba zgłoszonych zachorowań na wirusowezapalenie wątroby typu B wyniosła w 2010 r. 1 633(zapadalność 4,3/ 100 000), co stanowiło wzrost w porównaniuz 2009 r. o 10,6%.W 2009 r. odnotowano 652 przypadki zachorowańna wirusowe zapalenie wątroby typu A (zapadalność1,71). Była to liczba znacznie wyższa od mediany z lat2004-2008, która wyniosła 95 przypadków. Ten wzrostliczby zachorowań był spowodowany wystąpieniemszeregu ognisk epidemicznych, w tym ognisk w grupachimigrantów, którzy przybyli z obszarów o wysokiejendemiczności wzw typu A. Mimo iż populacja ogólnaw Polsce ma wysoką podatność na tę chorobę, ogniskate nie rozszerzyły się poza ich pierwotny zasięg.W 2010 r. liczba zachorowań na wzw A wyniosła155 przypadków, co stanowiło spadek w stosunku dopoprzedniego roku o 76,2% niemniej, była to zapadalnośćwyższa od mediany z lat 2004-2008 o 63,1%.Mimo dużej aktywności ruchów antyszczepionkowychw 2010 r. nie zmniejszył się znamiennie poziomzaszczepienia w zakresie szczepień obowiązkowych.Choroby przenoszone drogą naruszenia ciągłościtkanek, przeciw którym nie ma skutecznejszczepionkiLiczba nowo zarejestrowanych przypadków zakażeniaHIV wyniosła w 2010 r. 952 (zapadalność 2,49/100 000). Był to spadek w porównaniu z poprzednimrokiem o 1,0%, ale w stosunku do mediany z lat 2004-2008 wzrost o 17%. Liczba nowo zarejestrowanychzachorowań na AIDS wyniosła 171 (zapadalność 0,45)i była o 34,5% wyższa, niż w roku poprzednim orazo 3,5% wyższa od mediany z lat 2004-2008. Nadalzapadalność na HIV i AIDS jest w Polsce niższa niżw wielu krajach Europy Zachodniej, jednak ze względyna ciężkość tej choroby, jej poważne następstwa społecznei koszty leczenia nie jest to sytuacja skłaniającado optymizmu. Konieczna jest intensyfikacja działańz dziedziny promocji zdrowia nastawionych na wzrostświadomości zagrożeń i na redukcję szkód.Jednym z najważniejszych problemów klinicznychi epidemiologicznych chorób zakaźnych w Polsce jestwirusowe zapalenie wątroby typu C. Liczba zachorowańna wirusowe zapalenie wątroby typu C (w świetledefinicji przypadku przyjętej na potrzeby nadzoruw 2005 r.) wyniosła w 2009 r. 2 027(zapadalność 5,3/100 000), co w porównaniu z poprzednim rokiem dałonieznaczny wzrost zapadalności o 4,4%. W stosunku domediany z lat 2004-2008 zapadalność w 2010 r. byłajednak niższa o 26,5%.Zgony i umieralność z powodu chorób zakaźnychWedług danych Departamentu Badań DemograficznychGUS, z powodu chorób zakaźnych i pasożytni-

Nr 2Choroby zakaźne w Polsce w 2010 roku 183czych w 2010 r. zmarły w Polsce ogółem 3 044 osoby. 1Udział zgonów z powodu chorób zakaźnych w ogólnejliczbie zgonów w Polsce (378 478) wyniósł 0,80%,a umieralność - w przeliczeniu na 100 000 ludności - 8,0.W stosunku do 2009 r. (0,81%; 8,2/100 000) wartościobu wskaźników były więc porównywalne, ale w porównaniudo 1998 r., w którym choroby zakaźne miałynajmniejszy w historii nadzoru epidemiologicznegoudział w przyczynach zgonów w Polsce (0,55%; 5,3zgonów na 100 000 ludności), umieralność z powoduchorób zakaźnych i pasożytniczych w Polsce w 2010r. była wyższa o 50%. Głównym czynnikiem powodującymobserwowany w ostatnim dziesięcioleciu wzrostumieralności z powodu chorób zakaźnych (ryc.1) jestzwiększająca się liczba posocznic wskazywanych przezlekarzy jako wyjściowa przyczyna zgonu. W 2010 r.,w porównaniu do roku 2009, liczba takich przypadków2była o 7,7% wyższa (odpowiednio 1 586 i 1 473).Na terenie poszczególnych województw udziałzgonów z powodu chorób zakaźnych w ogólnej liczbiezgonów wahał się w 2010 r. od 0,33% w woj. podlaskimi 0,44% w świętokrzyskim do 1,17% w mazowieckimi 1,29% w pomorskim; a współczynniki umieralnościz powodu chorób zakaźnych - od 3,3/100 000 w woj.podlaskim i 4,8 w świętokrzyskim do 11,3 w pomorskimi 12,2 w mazowieckim (ryc. 2). Różnica pomiędzy najwyższąa najniższą umieralnością w skali województwbyła więc w 2010 r. prawie 4-krotna. Udział zgonówz powodu posocznic w liczbie wszystkich zgonów z powoduchorób zakaźnych wahał się w poszczególnychwojewództwach od 33,3% w woj. podlaskim do 74,0%w podkarpackim.Zgodnie z wieloletnią tendencją, choroby zakaźnei pasożytnicze były znacząco częstszą przyczynązgonów w miastach (0,91%) niż na wsi (0,65%).Ogólna umieralność z powodu tych chorób w miastach(8,9/100 000) była w 2010 r. wyższa od umieralności nawsi (6,6) o 34,2%. Największe (procentowo) różnice naniekorzyść miast odnotowano wśród osób w grupie wieku40-44 lata (umieralność w miastach – 6,5/100 000,na wsi – 2,5; różnica ponad 2,5-krotna) oraz w grupie45-49 lat (odpowiednio: 8,3 i 4,1). Największe bezwzględneróżnice pomiędzy współczynnikami umieralnościz powodu chorób zakaźnych w miastach i na wsi(na niekorzyść miast), tak jak w latach wcześniejszychwystąpiły w najstarszych grupach wieku (ryc.3).Udział chorób zakaźnych w przyczynach zgonówmężczyzn w 2010 r. (0,91%; umieralność 9,9/100 000)znacząco - tak jak w latach wcześniejszych - przewyższałudział tych chorób w przyczynach zgonów kobiet1 uwzględniając zgony spowodowane przez niektóre postaciezapalenia opon mózgowych i mózgu oraz grypę (symboleG00-G05 i J10-J11 - Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób)2 symbole A40-A41 wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób(odpowiednio: 0,68% i 6,2). W 2010 r. współczynnikumieralności mężczyzn był wyższy od współczynnikaumieralności kobiet o 60,1%. Nadumieralnośćmężczyzn odnotowano we wszystkich grupach wiekupowyżej 9 lat oraz wśród dzieci do lat 4. Największa(procentowo) różnica wystąpiła w grupach wieku 30-34lata (umieralność mężczyzn – 3,7/100 000, kobiet – 0,8;różnica ponad 4,5-krotna) oraz 45-49 lat (odpowiednio:10,7 i 2,6); różnica 4-krotna). Największe bezwzględneróżnice pomiędzy współczynnikami umieralnościz powodu chorób zakaźnych mężczyzn i kobiet (naniekorzyść mężczyzn) wystąpiły w najstarszych grupachwieku (ryc. 4).Współczynniki umieralności z powodu chorób zakaźnychi pasożytniczych, podobnie jak współczynnikiumieralności ogólnej, zwiększają się wraz z wiekiemosób zmarłych.W 2010 r. najwięcej zgonów (modalna) z powoduchorób zakaźnych odnotowano wśród osób w wieku75-79 lat (ryc. 5), ale najwyższą umieralność - wśródosób najstarszych (ryc. 3-4), w wieku 80-84 lata(44,7/100 000) oraz powyżej 84 lat (60,3). Należy jednakzauważyć, że największy procentowy udział miałychoroby zakaźne w ogólnej umieralności dzieci i młodzieżydo lat 14 (ryc. 5). W grupie dzieci w wieku 0-4lata udział ten wynosił 3,1%, w tym u niemowląt - 2,3%(umieralność 11,3/100 000), u dzieci w 2 roku życia -9,2%, w 3 r.ż. - 4,7%, w 4 r.ż. - 9,8% i w 5 r.ż. - 7,8%);w grupie dzieci w wieku 5-9 lat - 4,8%, a w wieku 10-14lat - 4,0%. W grupie osób najstarszych, w wieku powyżej84 lat, udział zgonów z powodu chorób zakaźnychi pasożytniczych wynosił 0,4%.Według danych Departamentu Badań DemograficznychGUS, 90% wszystkich zgonów z powodu choróbzakaźnych w 2009 r. spowodowały łącznie: posocznice(bez meningokokowej i z pominięciem posocznic u noworodków- 1 473 zgony, w tym 40 zgonów niemowląti 11 zgonów dzieci w 2 r.ż.; 47,2% ogółu zgonówz powodu chorób zakaźnych), gruźlica i jej późne następstwa(758 zgonów, w tym 1 zgon dziecka z grupywieku 5-9 lat i 6 zgonów osób z grupy wieku 20-29lat; 24,3%;), wirusowe zapalenia wątroby (wszystkietypy, łącznie z późnymi następstwami wzw - 226 zgonów;7,1%), bakteryjne zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu (136; 4,4%), AIDS (94; 3,0%) oraz grypawywołana zidentyfikowanym i niezidentyfikowanymwirusem (87; 2,8%).PODSUMOWANIE I WNIOSKIChoroby zakaźne mimo małego udziału w ogólnejstatystyce zgonów (w ostatniej dekadzie 0,6-0,7%)nie przestały stanowić poważnego problemu zdrowiapublicznego.

184 Andrzej Zieliński, Mirosław P CzarkowskiNr 2W przypadkach niektórych chorób, szczególnietych, w stosunku do których prowadzone są obowiązkoweszczepienia w ramach PSO, można zaobserwowaćkorzystne trendy, ale w wielu przypadkach obserwujemyniedostateczną poprawę. Szczególnie chorobyprzewlekłe, jak wzw typu C i B, oraz w mniejszymstopniu HIV, mimo pewnej stabilizacji zapadalnościnadal prowadzą do wzrostu chorobowości przez kumulowaniesię przypadków z wcześniejszych lat.W zakresie nadzoru epidemiologicznego koniecznejest kontynuowanie prac, również legislacyjnych nadpoprawą jego czułości oraz zwiększenia odsetka rozpoznańpotwierdzonych mikrobiologicznie.Otrzymano: 29.05.2012 r.Zaakceptowano do druku: 31.05.2012 r.Adres do korespondencji:Prof. dr hab. med. Andrzej ZielińskiZakład Epidemiologii, Narodowy Instytut ZdrowiaPublicznego –PZHul. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: azieliński@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 185 - 190Kronika epidemiologicznaEwa Karasek, Justyna Rogalska, Iwona Paradowska-StankiewiczODRA W POLSCE W 2010 ROKUMEASLES IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego –Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEWstęp. Odra od 2001 r. objęta jest programem eliminacjikoordynowanym przez Światową OrganizacjęZdrowia (WHO). Eliminacja odry w kraju możliwa jestpod warunkiem osiągnięcia 95% poziomu zaszczepieniapopulacji, monitorowania sytuacji epidemiologicznej:rejestrowania wszystkich podejrzeń odry oraz prowadzeniadiagnostyki laboratoryjnej w Laboratorium ReferencyjnymWHO. W Polsce funkcję tę pełni ZakładWirusologii (NIZP-PZH).Cel pracy. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejodry w Polsce w 2010 r. z uwzględnieniemstanu zaszczepienia przeciw odrze oraz stopnia realizacjiprogramu eliminacji odry WHO w Polsce.Materiał i metody. Analizę sytuacji epidemiologicznejodry w Polsce przeprowadzono na podstawiejednostkowych zgłoszeń podejrzeń zachorowań naodrę nadesłanych do NIZP - PZH przez wojewódzkiestacje sanitarno – epidemiologiczne, danych z biuletynu,,Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 roku”oraz ,,Szczepienia ochronne w Polsce w 2010 roku”(MP.Czarkowski i wsp., Warszawa 2011, NIZP-PZH, GIS).Wyniki. W 2010 r. zarejestrowano w Polsce 13zachorowań na odrę (zapadalność 0,03 na 100 000)i tylko u 6 osób (46,1%) rozpoznanie było potwierdzonelaboratoryjnie. Najwyższą zapadalność odnotowanowśród najmłodszych dzieci w wieku 0-4 lata, wynoszącą0,3 na 100 000. Hospitalizowano 9 (69,2%) chorych,nie zgłoszono żadnego zgonu z powodu odry. W 2010roku utrzymywał się wysoki stan zaszczepienia dziecii mło dzieży w wieku od 2 do 11 lat - od 84,9% do 99,7%(szczepienie podstawowe, roczniki 2009-2004) oraz od0,6 % do 96,6% (szczepienie przypominające, roczniki2003-1999). W całym kraju zarejestrowano ogółem 38zgłoszeń zachorowań i podejrzeń zachorowań (10%oczekiwanych zgłoszeń).Podsumowanie i wnioski. Sytuacja epidemiologicznaodry w 2010 roku, w stosunku do roku 2009 uległapoprawie (spadek zapadalności o 87%). Wciąż zbytABSTRACTIntroduction. Since 2001 Poland has endorsedmeasles elimination programme which is coordinatedby the World Health Organization (WHO). To accomplishmeasles elimination in the country, achievementof vaccination coverage at 95% in the population isneeded, as is the monitoring of the epidemiological situation,i.e.: reporting on cases suspected of measles andconducting laboratory diagnostics in WHO ReferenceLaboratory. Polish Reference Laboratory is located atthe Department of Virology (NIPH-NIH).Objectives. The aim of the article is to analyzethe epidemiological situation of measles in Poland in2010 with presenting the measles vaccination coverageand the progress of the measles elimination programmein Poland.Material and methods. The epidemiologicalsituation of measles in Poland was analyzed on thebasis of the case-based questionnaires of cases suspectedof measles sent to NIPH-NIH by the Sanitaryand Epidemiological Stations, data from the publications:“Infectious diseases and poisonings in Polandin 2010” and “Vaccinations in Poland in 2010” (MP.Czarkowski et al., Warsaw 2011, NIPH-NIH, ChiefSanitary Inspectorate).Results. In 2010, 13 cases of measles were notifiedto the surveillance system in Poland (incidence 0.03per 100 000 population) and only six of them (46.1%)were laboratory confirmed. The highest incidence wasobserved in the age group 0-4 and was estimated at 0.3per 100 000 population. Out of all cases, 9 (69.2%) werehospitalized. No fatal cases due to the measles werereported. In 2010 the maintenance of high vaccinationcoverage among children aged 2 and 11 years old wasobserved - from 84.9% to 99.7% (primary vaccination,children born in 2009-2004) and from 0.6 % to 96.6%(booster vaccination, children born in 2003-1999). A totalof 38 measles cases and cases suspected of measles werereported (10% of the expected notifications).

186 Ewa Karasek, Justyna Rogalska, Iwona Paradowska-StankiewiczNr 2niska liczba podejrzeń o zachorowania na odrę świadczyo niskiej czułości systemu nadzoru nad chorobą. Pomimoiż stan zaszczepienia populacji utrzymywał się nazadowalającym poziomie, w celu poprawy wskaźnikówjakości nadzoru nad odrą w Polsce celowe jest propagowanieprogramu eliminacji odry wśród lekarzy, podkreślająckonieczność dokumentowania i laboratoryjnegopotwierdzania wszystkich przypadków zachorowańi podejrzeń zachorowań na odrę.Słowa kluczowe: odra, choroby zakaźne, szczepienia,epidemiologia, Polska, rok 2010Conclusions. The epidemiological situationof measles in 2010 in comparison with the situation in2009, has improved (decline in the incidence amountingto 87%). The low number of measles notifications reflectsthe low sensitivity of the measles surveillance system.Irrespective of that, the vaccination coverage wassustained at the satisfactory level. In order to achievethe improvement of the measles surveillance system,promoting of the measles elimination programmeamong the physicians is necessary with focusing on thenecessity to report and laboratory confirm all measlescases and the cases suspected of measles.Key words: measles ,infectious diseases, vaccinations,epidemiology, Poland, 2010WSTĘPOdra jest chorobą, która od roku 2001 jest przedmiotemzintegrowanych działań podejmowanychz inicjatywy Światowej Organizacji Zdrowia (WHO)ukierunkowanych na eliminację, a następnie eradykację.Termin ,,eliminacja” w odniesieniu do odry oznaczasytuację, w której nie występuje endemiczne szerzeniesię zachorowań, zaś w przypadku reintrodukcji wirusa(zawleczenie), transmisja zakażeń nie jest podtrzymana.Osiągnięcie takiego stanu wymaga:- utrzymania poziomu zaszczepienia populacji dwiemadawkami szczepionki na poziomie 95% (uzyskanieodporności zbiorowiskowej),- oceny odsetka osób wrażliwych w populacji napodstawie badań serologicznych,- stałego monitorowania sytuacji epidemiologicznej,w tym rejestrowania wszystkich podejrzeń w kierunkuodry i diagnostyki laboratoryjnej, prowadzonejwobec wszystkich podejrzeń odry. W Polsce wRyc. 1. Sprawność nadzoru epidemiologicznego nad odrą w Polsce w latach 2001-2010.Fig 1. Measles surveillance performance in Poland 2001-2010.ramach programu eliminacji odry zgłaszaniu i rejestrowaniupodlegają wszystkie podejrzenia odry.Każde z podejrzeń powinno zostać potwierdzone /wykluczone przez oznaczenie poziomu swoistychprzeciwciał w klasie IgM lub izolację wirusa z materiałubiologicznego w laboratorium referencyjnym,akredytowanym przez WHO (laboratorium ZakładuWirusologii NIZP - PZH). Należy podkreślić, że diagnostykalaboratoryjna prowadzona w stosunku dowszystkich podejrzeń świadczy o wysokiej czułościnadzoru epidemiologicznego, a w przypadku izolacjiwirusa pozwala na kontrolę krążących w środowiskuszczepów (ryc. 1).CEL PRACYCelem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejodry w Polsce w 2010 r. oraz stanu zaszczepieniaprzeciw odrze w populacji polskiej. Ponadto praca mana celu przedstawienie stopnia realizacji programu30076250Liczba przypadków2001501005045141412183846391002001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Ryc. 1. Sprawność nadzoru epidemiologicznego nad odrą w Polsce w latach 2001-2010Fig. 1. Measles surveillance performance in Poland 2001-2010RokPotwierdzenia Podejrzenia %Wskaźnik czułościnadzoru

Nr 2Odra w Polsce w 2010 roku 187eliminacji odry WHO przyjmując za punkt odniesieniawskaźniki czułości nadzoru, opracowane przez ŚwiatowąOrganizację Zdrowia oraz założenia (wymienionewe wstępie) kluczowe dla osiągnięcia eliminacjichoroby.MATERIAŁ I METODYAnalizę sytuacji epidemiologicznej odry w Polscew 2010 r. przeprowadzono na podstawie indywidualnychformularzy zgłoszeń przypadków/podejrzeńzachorowań na odrę nadesłanych do NIZP -PZH przezwojewódzkie stacje sanitarno- epidemiologiczne orazdanych pochodzących z rocznego biuletynu ,,Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 roku (CzarkowskiMP i in. Warszawa 2011, NIZP - PZH i GIS).Klasyfikacja przypadków zachorowań na odręopiera się na definicji sformułowanej przez ZakładEpidemiologii NIZP – PZH na potrzeby nadzoru epidemiologicznego,obowiązującej w latach 2009-2011(,,Definicje przypadków chorób zakaźnych na potrzebynadzoru epidemiologicznego, Zakład EpidemiologiiNIZP - PZH).Analizę stanu uodpornienia populacji w roku 2010przeprowadzono w oparciu o dane pochodzące z rocznegobiuletynu ,,Szczepienia ochronne w Polsce w 2010roku” (Czarkowski MP i in. Warszawa 2011, NIZP -PZH i GIS). Zgodnie z brzmieniem definicji przypadkuodry: kryteria kliniczne spełnia każda osoba u którejwystępuje gorączka oraz wysypka plamisto-grudkowa,oraz co najmniej jedno z następujących trzech kryteriów:kaszel, nieżyt śluzowy nosa, zapalenie spojówek. Kryterialaboratoryjne opierają się na spełnieniu co najmniejjednego z następujących czterech kryteriów:- izolacji wirusa odry z materiału klinicznego,- wykrycia kwasu nukleinowego wirusa odry w materialeklinicznym,- wykazania obecności swoistych przeciwciał przeciwwirusowi odry w surowicy krwi lub ślinie, charakterystycznychdla ostrej infekcji (IgM),- wykrycia w materiale klinicznym antygenu wirusaodry metodą immunofluorescencji bezpośredniej(DFA) z użyciem swoistych przeciwciał monoklonalnychodry. W interpretacji wyników testówlaboratoryjnych należy wziąć pod uwagę przebyteszczepienie przeciw odrze. Jeżeli dana osoba zostałazaszczepiona niedawno, należy zbadać, czy doszłodo zakażenia dzikim wirusem. Kryteria epidemiologicznespełnione są w momencie stwierdzeniapowiązania epidemiologicznego, polegające na przeniesieniuzakażenia z człowieka na człowieka.Stosowana klasyfikacja przypadków :A. Przypadek możliwy- każda osoba spełniająca kryteriakliniczne.B. Przypadek prawdopodobny-każda osoba spełniającakryteria kliniczne i epidemiologiczne.C. Przypadek potwierdzony - każda osoba, któraw ostatnim czasie nie była szczepiona przeciw odrzeoraz spełnia kryteria kliniczne i laboratoryjne. W razieniedawnego szczepienia: każda osoba, u której wykrytodziki szczep wirusa odry.WYNIKISytuacja epidemiologiczna odry w roku 2010.Sytuacja epidemiologiczna odry w 2010 r. w porównaniudo roku poprzedniego, charakteryzowała się znacznymspadkiem liczby zachorowań (spadek o 88,7 %).W Polsce w 2010 r. odnotowano 13 przypadków zachorowańna odrę, zapadalność 0,03 na 100 000 ludności(w 2009 r. zarejestrowano 115 przypadków, zapadalność0,3 na 100 000 ludności). Spośród 13 przypadków odry,6 (46,1%) potwierdzono badaniem serologicznym,natomiast 3 rozpoznania postawiono wyłącznie napodstawie objawów klinicznych.Zachorowania na odrę odnotowano w 6 województwach.Najwięcej zachorowań wystąpiło w województwielubelskim (7 zachorowań, zapadalność 0,32 na100 000) oraz mazowieckim (2 zachorowania, zapadalność0,04). W żadnym z województw zapadalność nie przekroczyłaprogu eliminacji odry, który określony jest przezŚwiatową Organizację Zdrowia jako 1 zachorowanie na1 000 000. W 2010 r. wystąpiło jedno ognisko odry naTabela I. Odra w Polsce w latach 1960-2010. Liczba zachorowańi zgonów, zapadalność i umieralność na100 000 ludnościTable I. Measles in Poland 1960-2010. Number of casesand deaths, incidence and mortality per 100 000populationRok Zachorowania Zgony Zapadalnośćna 100 000Umieralnośćna 100 0001960-1964* 124 492 255 406,00 0,81965-1969* 131 432 168 411,00 0,51970-1974* 125 572 94 383,00 0,31975-1979* 84 073 37 240,70 0,111980-1984* 24 882 6 69,90 0,021985-1989* 6 806 1 18,20 0,0031990-1994* 2 419 - 6,30 -1995-1999* 639 - 1,70 -2000-2004* 48 - 0,13 -2005 13 - 0,03 -2006 120 - 0,31 -2007 40 - 0,10 -2008 100 - 0,26 -2009 115 - 0,30 -2010 13 - 0,03 -* - mediana

188 Ewa Karasek, Justyna Rogalska, Iwona Paradowska-StankiewiczNr 2Tabela II. Odra w Polsce w latach 2004-2010. Liczba podejrzeń, potwierdzonych zachorowań i zapadalność na 100 000ludności wg województwTable II. Measles in Poland during 2004-2010. Number of suspected and confirmed cases and incidence per 100 000 populationby voivodeshipMediana 2004 - 2008 2009 2010podejrzenia zachorowania podejrzenia zachorowania podejrzenia zachorowaniaWojewództwozapadalnośnośność-nośćnośćnośćzapadal-zapadal-zapadal-zapadal-zapadal-liczbaliczbaliczbaliczbaliczbaliczbaPOLSKA 145 0,18 40 0,10 147 0,39 115 0,3 38 0,09 13 0,031. Dolnośląskie 10 0,21 2 0,07 11 0,38 9 0,31 2 0,07 . .2. Kujawsko-pomorskie 4 0,19 0,5 0,03 . . . . . . . .3. Lubelskie 2 0,14 3,5 0,16 47 2,18 47 2,18 8 0,37 7 0,324. Lubuskie 0 0,00 0 0,00 . . . . 2 0,20 1 0,105. Łódzkie 6 0,12 1 0,04 9 0,35 7 0,27 1 0,046. Małopolskie 17 0,43 3 0,09 3 0,09 3 0,09 1 0,037. Mazowieckie 22 0,21 4 0,08 28 0,54 23 0,44 5 0,10 2 0,048. Opolskie 7 0,57 0,5 0,05 15 1,45 13 1,26 1 0,10 . .9. Podkarpackie 6 0,05 7,5 0,36 . . . . 2 0,10 . .10. Podlaskie 1 0,17 0 0,00 3 0,25 . . . . . .11. Pomorskie 5 0,14 1 0,05 1 0,04 . . 1 0,04 1 0,0412. Śląskie 12 0,19 8 0,17 10 0,22 5 0,11 5 0,10 1 0,0213. Świętokrzyskie 1 0,00 0 0,00 . . . . . . . .14. Warmińsko-mazurskie 0 0,00 0 0,00 . . . . 1 0,07 . .15. Wielkopolskie 8 0,18 4,5 0,14 19 0,56 11 0,32 7 0,20 . .16. Zachodniopomorskie 2 0,06 1 0,06 1 0,06 . . . .terenie województwa lubelskiego. Pierwszy przypadekodry był importowany z Bułgarii. Wśród 7 osób zidentyfikowanychw ognisku, 6 z nich stanowiły osobynarodowości bułgarskiej zamieszkujące w Lublinie,jedna z osób uległa zakażeniu podczas pobytu w szpitaluw trakcie jednoczesnej hospitalizacji z chorymz ogniska. Zapadalność na odrę przy uwzględnieniuwieku chorych prezentuje się w sposób analogiczny doroku ubiegłego; najwyższą zapadalność odnotowanowśród dzieci z grupy wieku 0-4 lata (0,3 na 100 000)oraz wśród dzieci 5-9 lat (0,17) na 100 000. Analizadanych pochodzących z indywidualnych zgłoszeńwskazywała, ze wśród 13 chorych 10 (77%) stanowiłyosoby nieszczepione, 2 (15,4%) osoby zaszczepionezgodnie z obowiązującym kalendarzem szczepień oraz1 (7,7%) o nieznanym statusie zaszczepienia. Hospitalizowanychbyło 9 (69,2%) chorych, zaś średni czaspobytu w szpitalu wynosił od 4 do 11 dni. Odnotowano1 (7,7%) powikłanie w przebiegu choroby w postacizapalenia płuc.Wykonawstwo szczepień przeciw odrze w roku2010. Zgodnie z komunikatem Głównego InspektoraSanitarnego z dnia 22 października 2009 r. obowiązującyschemat szczepień przeciw odrze na rok 2010 obejmowałpodanie podskórnie żywej, atenuowanej skojarzonejszczepionki przeciw wirusom: odry, świnki i różyczki.Schemat dawkowania od roku 2005 pozostaje niezmieniony,obejmuje podanie pierwszej dawki (podstawowej)w 13-14 miesiącu życia oraz dawki uzupełniającej w 10roku życia. W latach 2000-2005, zgodnie z obowiązującymwówczas programem szczepień ochronnych, podawanabyła monowalentna szczepionka przeciw odrzewedług schematu: dawka podstawowa w 13-14 miesiącużycia oraz dawka przypominająca podawana w 10 rokużycia. W 2010 roku nadal utrzymywał się wysoki stanzaszczepienia dzieci i mło dzieży w wieku od 2 do 11 latw Polsce i wynosił od 84,9% do 99,7% (szczepieniepodstawowe, roczniki 2009-2004) oraz od 0,6 % do 96,6%(szczepienie przypominające, roczniki 2003-1999) (tab.III). Na obszarze poszczególnych województw, podobniejak w latach ubiegłych, zauważono znaczne różnice w wykonawstwieszczepień: od 81,7 % w woj. mazowieckimdo 97,8% w woj. warmińsko-mazurskim.Od 2005 r. obowiązek podania drugiej dawki szczepionkiprzeciw odrze, śwince i różyczce dotyczy dzieciw 10 r.ż. Przesunięcie wieku obowiązkowego szczepieniaz 7 roku życia spowodowało wydłużenie okresu, w którymdzieci pozostają nie w pełni uodpornione. W roku2010 zaobserwowano pogorszenie się wykonawstwaszczepień przypominających wśród dzieci w wieku 7 lat.Odsetek dzieci z rocz nika 2003, objętych szczepieniemprzypominającym przeciw odrze wynosił w skali kraju0,6% (1,3% w 2009 r.), wahając się w poszczególnychwojewództwach od 0,0% w woj. świętokrzyskim,0,1% w kujawsko-pomorskim i małopolskim do 1,2%w woj. zachodniopomorskim (dla porównania w tymwojewództwie w roku 2009 wynosił 7,8%).

Nr 2Odra w Polsce w 2010 roku 189Tabela III. Liczba i odsetek dzieci zaszczepionych przeciw odrze w Polsce w latach 2007-2010 wg roku urodzenia (szczepieniapodstawowe i przypominające)*Table III. Number and percentage of children vaccinated against measles in Poland 2007-2010 according to birth year(primary and boost vaccinations)*Stan na 31.XII.2007 r. Stan na 31.XII.2008 r. Stan na 31.XII.2009 r. Stan na 31.XII.2010 r.Rok urodzenialiczba%zaszczep.w rocznikuliczba%zaszczep.w rocznikuliczba%zaszczep.w rocznikuliczba%zaszczep.w rocznikuSzczepienia podstawowe2004 341 540 99,1 343 315 99,4 340 725 99,6 340 099 99,72005 348 402 98,3 352 320 99,1 352 626 99,4 349 694 99,52006 305 411 83,9 360 022 98,4 362 139 99 363 288 99,42007 x x 323 239 84,9 375 221 98,3 377 659 99,02008 x x x x 342 111 84,3 398 429 98,22009 x x x x x x 346 706 84,9Szczepienia przypominające1999 162 010 44,1 312 851 85,5 345 563 94,6 352 460 96,62000 14 938 4,1 19 214 5,3 266 688 73,6 339 301 93,82001 6 946 2,0 7 701 2,2 7 368 2,1 278 437 79,22002 x x 3 187 0,9 4 294 1,3 6192 1,82003 x x x x x x 1 904 0,6* stan zaszczepienia przeciwko odrze-śwince-różyczce (wg PZH, GIS „Szczepienia ochronne w Polsce w 2010 roku”,Warszawa 2010)Realizacja programu eliminacji odry w Polscew roku 2010. W nawiązaniu do strategii eliminacjiodry opracowanej przez Europejskie Biuro RegionalneŚwiatowej Organizacji Zdrowia (WHO) w roku 2001,wymagana jest zgłaszalność podejrzeń odry na poziomieprzynajmniej 1 na 100 000 mieszkańców. Oznaczato konieczność wykonania diagnostyki serologicznej dlaco najmniej 381 przypadków rocznie. Spadkowi liczbyzachorowań towarzyszyć powinien wzrost liczby zgłaszanychi weryfikowanych laboratoryjnie podejrzeń,zaś w końcowej fazie procesu zachorowania powinnystanowić mniej niż 10 % zgłoszeń ogółem. Tymczasemw Polsce w roku 2010, podobnie jak w latach ubiegłych,liczba podejrzeń odry była zdecydowanie zbyt niska.W skali całego kraju otrzymano zaledwie 38 zgłoszeń(zachorowania i podejrzenia). Świadczy to niewątpliwieo niskiej czułości systemu nadzoru.Monitorowanie wszystkich podejrzeń zachorowańna odrę (w tym przypadków wtórnych w ogniskach) orazwykonywanie genetycznych badań szczepów wirusa odrynależą do działań, które powinny być podejmowanez największą starannością w fazie eliminacji odry.Działania te umożliwiają wiarygodne udokumentowanieeliminacji rodzimych zachorowań na odrę (spodziewanejw najbliższych latach), jak również sprawnewykrywanie zachorowań zawlekanych z innych krajów.Podobnie jak w latach ubiegłych, nadzór nad podejrzeniamiodry w skali kraju był nierównomierny, zaśliczba zgłoszeń w przeliczeniu na 100 000 mieszkańcóww żadnym z województw nie przekroczyła minimalnegopoziomu zgłoszeń 1 na 100 000. Najwięcej zgłoszeńodnotowano w województwie lubelskim (8 zgłoszeń,0,37/100 000) oraz wielkopolskim (7 zgłoszeń, 0,2/100 000) (tab. II). W czterech województwach: kujawsko-pomorskim,podlaskim, świętokrzyskim, orazzachodniopomorskim nie zgłoszono żadnych podejrzeńzachorowań na odrę, co sugeruje brak aktywnegouczestniczenia w programie eliminacji odry WHO.Przedstawione elementy realizacji programu eliminacjiodry w roku 2010 wskazują na potrzebę wzmocnienianadzoru nad podejrzeniami i zachorowaniami naodrę we wszystkich rejonach Polski. Ponadto, koniecznejest utrzymanie nasilonego nadzoru na obszarach zamieszkałychprzez grupy etniczne, charakteryzującesię niższym stanem zaszczepienia. Osoby te stanowiąpotencjalny rezerwuar wirusa odry oraz przyczyniająsię do podtrzymania krążenia wirusa w sytuacji zawleczeniuzachorowań z zagranicy. Nieodzowną częściąefektywnie przeprowadzonego programu eliminacjiodry jest aktywny nadzór obejmujący mniejszości narodowe,oraz organizowanie akcji szczepień wśród tychgrup. Działania te pozwalają na śledzenie zachorowańzawlekanych jako źródła zakażenia dla niedostateczniezaszczepionych społeczności.Wciąż niezadowalająca jest liczba badań serologicznychwykonywanych w przypadkach podejrzeńzachorowania na odrę. Na 38 zachorowań i podejrzeńo zachorowanie zarejestrowanych w 2010 r. badanieserologiczne w klasie IgM wykonano w 27 przypadkach(71%), w tym w 26 przypadkach (96,3%) w ZakładzieWirusologii NIZP - PZH, oraz w 1 przypadku (3,7%)w laboratorium WSSE.

190 Ewa Karasek, Justyna Rogalska, Iwona Paradowska-StankiewiczNr 2Należy podkreślić, że strategia eliminacji odryWHO zakłada wykonanie badania potwierdzającego/wykluczającego zachorowanie na odrę poprzez oznaczenieprzeciwciał w klasie IgM w laboratoriach posiadającychniezbędne akredytacje. W Polsce jedynymośrodkiem referencyjnym jest Laboratorium ZakładuWirusologii NIZP - PZH. Posiada ono akredytację nabadania prowadzone w ramach programu, udzieloneprzez WHO oraz Polskie Centrum Akredytacji. Zleceniebadania w ośrodku akredytowanym jest nieodpłatne.Podobnie jak w poprzednich dwóch latach medianaliczby dni pomiędzy pierwszą wizytą u lekarzaa zgłoszeniem przypadku podejrzenia zachorowaniado lokalnej stacji sanitarno-epidemiologicznej wynosiła4 dni (przy ustawowym obowiązku dokonywaniazgłoszeń w ciągu 24 godz.). Mediana liczby dni, któreupłynęły od wystąpienia wysypki do pobrania próbkikrwi zwiększyła się z 7 dni w 2009 r. do 8 dni w 2010 r.(przedział czasu, w jakim powinno nastąpić pobranie to7- 45 dni od pojawienia się wysypki, najwyższe mianoprzeciwciał obserwowane jest około 8. dnia). Wśród 9pacjentów materiał został pobrany wcześniej niż 7 dniod pojawienia się wysypki, maksymalny czas, po jakimpobrano materiał to 21 dni. W przypadku 11 pacjentówniemożliwe jest ustalenie okresu, o którym mowa, zewzględu na niekompletność danych.PODSUMOWANIE I WNIOSKISytuacja epidemiologiczna odry w 2010 r. uległaznaczącej poprawie w stosunku do roku poprzedniego.Zaobserwowano znaczący spadek (87%) zapadalnościna odrę w porównaniu do roku 2009. Utrzymująca sięzbyt niska, w stosunku do oczekiwanej, liczba zgłoszeńpodejrzeń na odrę świadczy o niskiej czułości systemunadzoru nad chorobą. Stan zaszczepienia populacjiutrzymywał się na zadowalającym poziomie. Niebezpieczeństwomoże stwarzać jednak odraczanie podaniapierwszej dawki szczepionki w stosunku do dzieciw 13-14 miesiącu życia.W celu poprawy jakości nadzoru nad odrą w Polscecelowe jest propagowanie programu eliminacji odrywśród lekarzy i informacji na temat planu i stopniarealizacji programu oraz na temat aktualnej sytuacjiepidemiologicznej choroby w Polsce. Podkreślać należytakże konieczność dokumentowania i laboratoryjnegopotwierdzania wszystkich przypadków zachorowańi podejrzeń zachorowań na odrę z uwzględnieniem informacjio roli laboratorium referencyjnego w realizacjiprogramu i o możliwości wykonywania bezpłatnychbadań serologicznych.Otrzymano dnia: 2.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 6.04.2012 r.Adres do korespondencji:Mgr Ewa KarasekZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego - PaństwowyZakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: ekarasek@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 191 - 195Kronika epidemiologicznaMałgorzata Głuchowska, Iwona Paradowska-StankiewiczŚWINKA W POLSCE W 2010 ROKUMUMPS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEPomimo obserwowanego od ponad dziesięciu latspadku zachorowań na świnkę będącego wynikiemprowadzonych szczepień (początkowo jako zalecanych,a od 2003 r. obowiązkowych), świnka pozostaje nadalczęstą chorobą wieku dziecięcego.Cel pracy. Celem pracy była ocena epidemiologicznejsytuacji świnki w Polsce w 2010 r. w porównaniudo sytuacji w ubiegłych latach.Materiał i metody. Analizy sytuacji epidemiologicznejświnki w Polsce w roku 2010 dokonanow oparciu o dane pochodzące z następujących źródeło zachorowaniach na choroby zakaźne:1. dane zbiorcze opublikowane w biuletynie rocznym„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.”(Czarkowski MP i in., Warszawa, NIZP – PZH i GIS)oraz2. zawarte w biuletynie rocznym „Szczepienia ochronnew Polsce w 2010 r.” (Czarkowski MP i in., Warszawa,NIZP – PZH i GIS)Ponadto wykorzystano: „Definicje przypadków choróbzakaźnych na potrzeby nadzoru epidemiologicznegostosowane w latach 2009-2011” (Zakład Epidemiologii,NIZP-PZH) oraz Program Szczepień Ochronnych na rok2010 (Załącznik do komunikatu Głównego InspektoraSanitarnego z dn. 22 października 2009 r.).Wyniki. W 2010 r. zarejestrowano w Polsce 2 754zachorowania na świnkę. Najwięcej zachorowań tj. 411zarejestrowano w województwie śląskim, najmniej - 94w województwie opolskim. Zapadalność wynosiła 7,2na 100 000 mieszkańców i była niższa w porównaniuz 2009 r. (7,7) oraz ponad 5-krotnie niższa niż medianaza lata 2004-2008. Najwyższą zapadalność wynoszącą53,9 na 100 tys. zanotowano u dzieci w grupie wieku5-9 lat. Zapadalność mężczyzn (8,5) była wyższa niżzapadalność kobiet (6,0). Zapadalność mieszkańcówmiast (7,0 na 100 tys.) była niższa niż mieszkańcówwsi (7,5), najwyższa w miastach liczących 55-99 tys.mieszkańców (7,7 na 100 000), najniższą zaś w miastach>100 tyś. (6,7 na 100 000). W 2010 roku z powoduświnki hospitalizowano 32 osoby.ABSTRACTIntroduction. Despite of the decline in theincidence rate of mumps which is the main result of themodifications of the Polish Immunization Programme(the vaccination against mumps has become obligatorysince 2003), it is still a disease which occurs frequentlyin children.Objectives. The main objective of the presentarticle was to analyze the epidemiological situation ofmumps in Poland in 2010 in comparison with the datafrom previous year. This paper was based on aggregateddata published in “Infectious diseases and poisoningsin Poland in 2010”, “Vaccinations in Poland in 2010”,“Case definitions for the infectious diseases used forthe surveillance purposes in 2009-2011” and PolishImmunization Programme for 2010.Results. In Poland in 2010, 2 754 cases of mumpswere reported. The incidence rate was 7.2 per 100 000and was lower in comparison with the incidence rateobserved in 2009 (7.7) and five times lower than themedian incidence reported in 2004-2008. The highestincidence rate was observed in the children aged 5-9years (53.9). Thirty two out of 2 574 notified cases werehospitalized (1.16%).Conclusions. Realization of the vaccinationagainst mumps using conjugate MMR (measlesmumps-rubella)vaccine contributed to the decrease inthe incidence rate of mumps in Polish population. Thehigh vaccination coverage implies that the incidencerate of mumps will be still decreasing.

192 Małgorzata Głuchowska, Iwona Paradowska-StankiewiczNr 2WNIOSKI. Realizacja szczepień przeciw świnceskojarzoną szczepionką MMR (measles-mumps-rubella)zgodnie z Kalendarzem Szczepień Ochronnychspowodowała znaczący spadek liczby rejestrowanychzachorowań. W związku z wysokim stopniem zaszczepieniapopulacji należy spodziewać się dalszego spadkuliczby zachorowań.Słowa kluczowe: świnka, nagminne zapalenie przyusznic,epidemiologia, Polska, rok 2010Key words: mumps, epidemiology, Poland, 2010WSTĘPPomimo obserwowanego od ponad dziesięciu latspadku zachorowań na świnkę będącego wynikiemprowadzonych szczepień, aktualnie świnka pozostajenadal częstą chorobą wieku dziecięcego. Każdego rokuw Polsce rejestrowane jest ponad 2 tys. zachorowań naświnkę. Co trzecie dziecko chorujące na świnkę jestw grupie wieku od 5 do 9 lat. Natomiast ponad 50%chorujących to dzieci i młodzież do 14 r.ż.CEL PRACYCelem pracy była ocena epidemiologicznej sytuacjiświnki w Polsce w 2010 r. w porównaniu do sytuacjiw latach ubiegłych.MATERIAŁ I METODYAnalizę epidemiologicznej sytuacji świnki w Polscew 2010 r. przeprowadzono w oparciu o dane zbiorczezamieszczone w rocznych biuletynach: „Choroby zakaźnei zatrucia w Polsce w 2010 r.” oraz „SzczepieniaOchronne w Polsce w 2010 r.” (M.P. Czarkowski i wsp.– NIZP-PZH, GIS). Ponadto w pracy wykorzystanoinformacje zawarte w Programie Szczepień Ochronnychna 2010 r. (Załącznik do komunikatu GłównegoInspektora Sanitarnego z dn. 22 października 2009 r.)oraz odwołano się do „Definicji Przypadków ChoróbZakaźnych na potrzeby nadzoru epidemiologicznegostosowanych w 2009-2011 roku” (Zakład EpidemiologiiNIZP-PZH). Zgodnie z definicją przypadku stosowanąw nadzorze epidemiologicznym uwzględniono:A) przypadek możliwy – każda osoba spełniająca kryteriakliniczneTabela I. Świnka w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województworaz liczba i odsetek hospitalizacji wg województwTable I. Mumps in Poland in 2004-2010. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeship andnumber and percentage of hospitalizationWojewództwoMediana2009 20102004-2008hospitalizacjazachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalnośćliczba %POLSKA 15115 39,6 2954 7,7 2754 7,2 32 1,161. Dolnośląskie 959 33,2 202 7,0 158 5,5 1 0,632. Kujawsko-pomorskie 814 39,4 199 9,6 174 8,4 3 1,723. Lubelskie 899 41,3 144 6,7 140 6,5 3 2,144. Lubuskie 171 17 115 11,4 124 12,3 - -5. Łódzkie 578 22,5 186 7,3 171 6,7 5 2,926. Małopolskie 775 23,7 245 7,4 221 6,7 2 0,97. Mazowieckie 1769 34,3 290 5,6 335 6,4 - -8. Opolskie 746 71,4 118 11,4 94 9,1 3 3,199. Podkarpackie 272 13 86 4,1 107 5,1 2 1,8710. Podlaskie 512 42,8 103 8,6 96 8,1 4 4,1711. Pomorskie 231 10,5 122 5,5 123 5,5 2 1,6312. Śląskie 1387 29,7 421 9,1 411 8,9 1 0,2413. Świętokrzyskie 2512 196 128 10,1 99 7,8 2 2,0214. Warmińsko-mazurskie 503 35,2 98 6,9 101 7,1 - -15. Wielkopolskie 2795 82,8 340 10,0 295 8,6 3 1,0216. Zachodniopomorskie 192 11,3 157 9,3 105 6,2 1 0,95

Nr 2Świnka w Polsce w 2010 roku 193B) przypadek prawdopodobny – każda osoba spełniającakryteria kliniczne i epidemiologiczne.C) przypadek potwierdzony - każda osoba, któraw ostatnim czasie nie była szczepiona przeciwśwince oraz spełnia kryteria laboratoryjne. W razieniedawnego szczepienia: każda osoba, u której wykrytodziki szczep wirusa świnki.Należy nadmienić, że kryteria kliniczne obejmujągorączkę oraz nagłe wystąpienie obrzęku ślinianekprzyusznych lub innych. Spełnienie kryteriów laboratoryjnychmoże być poparte izolacją wirusa świnkiz materiału klinicznego, wykryciem kwasu nukleinowegowirusa świnki lub wykazaniem obecności swoistychprzeciwciał przeciw wirusowi świnki w surowicy, krwilub ślinie, charakterystycznych dla ostrej infekcji (IgM).WYNIKISytuacja epidemiologiczna. W 2010 r. zarejestrowano2 754 zachorowaniń na świnkę, tj. o 6,7% mniejniż w roku 2009 i ponad 5-krotnie mniej niż mediana zalata 2004-2008. Zapadalność ogółem w 2010 r. w Polscewynosiła 7,2 na 100 tys. mieszkańców i w porównaniuz rokiem poprzednim była niższa o 6,5% i ponad 5-krotnieniższa niż mediana za lata 2004-2008. W 2010 r.,podobnie jak w roku poprzedzającym, najwięcej zachorowańzarejestrowano w województwie śląskim(411), mazowieckim (335), oraz wielkopolskim (295),Wg daty zaWg daty rejestracjiktóre stanowiły I ponad 2021/3 ogólnej 209 liczby zachorowań.NajmniejIIzachorowań193zanotowano 185w województwieIII 235 244 638opolskim IV (94) i świętokrzyskim 221 229 (99). NajwiększyV 241 220wzrost zapadalności w stosunku do 2009 r. zanotowanoVI 259 261 710w województwie VII podkarpackim, 229 215tj. 24.4%, największyVIII 196 214spadek w województwie zachodniopomorskim, tj.IX 197 198 627-33.3% (tab. X I) 260 258XI 239 235Najwięcej zachorowań na świnkę zarejestrowanoXII 247 286 779w IV kwartale (779 przypadków, tj. 28,3% wszystkichRyc. 1. Świnka w Polsce w 2010 roku. Liczba zachorowań wg miesięcy.Fig. 1. Mumps in Poland in 2010. Number of cases by months.Tabela II. Świnka w Polsce w latach 2009-2010. Zapadalnośći udział procentowy zachorowań wg wiekuTable II. Mumps in Poland in 2009-2010. Incidence per100 000 and percentage in age groupsWiek w latach2009 2010zapadalność % zapadalność %0 - 4 25,1 16,4 28,4 20,40 3,3 0,5 5,0 0,81 11,5 1,6 8,2 1,22 22,9 2,9 26,2 3,83 37,6 4,7 41,3 5,74 55,6 6,7 67,0 8,95 - 9 56,7 34,6 53,9 34,95 55,6 6,6 72,4 9,46 72,6 8,6 59,9 7,67 59,2 7,1 56,9 7,28 52,1 6,5 42,4 5,59 45,3 5,8 38,6 5,210 - 14 28,3 20,0 26,3 19,215 - 19 13,4 11,7 11,5 10,320 - 29 3,6 7,8 3,0 6,730 - 39 2,1 4,0 1,6 3,440 + 0,9 5,5 0,7 4,9Ogółem 7,7 100,0 7,2 100,0zarejestrowanych zachorowań), najmniej w III kwartale(627 przypadków). Szczegółowa analiza danych wgdaty rejestracji zachorowania nie wykazała znaczącychróżnic pomiędzy poszczególnymi miesiącami(ryc. 1). W ostatnich piętnastu latach zaobserwowanowydłużenie cyklu epidemicznego świnki oraz od2004 r. wyraźnie zmniejszającą się zapadalność wewszystkich grupach wieku (ryc. 2). W 2010 r. najwięcejzachorowań zarejestrowano u dzieci i młodzieżydo 14 roku życia, tj. 2053, co stanowiło 74,5% ogólnejliczby zarejestrowanych zachorowań, z przewagą zachorowańu dzieci w wieku 5-9 lat. Zapadalność w tejgrupie wieku wynosiła 53,9 - 961 zachorowań (34,9%3503002500,282861Wg daty zachorowaniaWg daty rejestracjiZachrowania20015010050Ryc. 1.Fig. 1.0I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIImiesiąceŚwinka w Polsce w 2010 roku. Liczba zachorowań wg miesięcyMumps in Poland in 2010. Number of cases by months

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20070-4 568,1 300,8 601,5 1558,2 614,6 143,4 120,3 260,6 478,0 718,4 332,1 66,4 30,05-9 1560,4 783,5 1791,9 4712,8 1920,4 363,2 381,5 965,2 2133,1 3110,5 1569,7 328,7 82,1194 10-14 538,9 246,2 513,5Małgorzata 1479,8 Głuchowska, 715,5 142,1 Iwona Paradowska-Stankiewicz142,2 376,6 939,9 1646,2 1001,1 222,6 44,5 Nr 215+ 14,1 6,6 12,4 36,3 19,7 4,8 4,2 8,8 22,2 46,5 29,9 7,8 3,2ogółem 213,4 102,5 216,3 562,4 233,4 45,4 43,3 104,6 228,7 354,1 188,5 39,6 10,9zapadalność na 100 000 mieszkańców10000,01000,0100,010,01,00-4 5-9 10-14 15+rokRyc. 2.Fig. 2.Świnka w Polsce w latach 1995 - 2010. Zapadalność na 100 000 mieszkańców według grup wiekuRyc. 2. Świnka w Polsce w latach 1995 - 2010. Zapadalność na 100 000 mieszkańców według grup wiekuMumps in Poland, 1995 - 2010. Incidence per 100 000 population by age groupFig. 2. Mumps in Poland, 1995 - 2010. Incidence per 100 000 population by age group.ogółu). W grupach wieku 0-4 i 10-14 lat liczba zachorowańna świnkę również stanowiła wysoki odsetekwszystkich zarejestrowanych, odpowiednio 20,4% (563zachorowania, zapadalność 28,4 na 100 tys.) i 19,2%(529 zachorowań, zapadalność 26,3 na 100 tys.). Liczbazachorowań i zapadalność były niższe w starszychgrupach wieku: było to 3 na 100 tys. powyżej 20 r.ż.,a u osób powyżej 40 r. ż. zapadalność wynosiła 0,7 na100 tys. mieszkańców (tab. II).W 2010 r. 1563 zarejestrowane zachorowaniadotyczyły mężczyzn (zapadalność 8,5 na 100 tys.), tj.o 23,8% więcej niż kobiet (1191 zachorowań, zapadalność6,0 na 100 tys.). W porównaniu z kobietamiwięcej zachorowań wśród mężczyzn zanotowanou osób w wieku 0-39 lat (oprócz osób w grupie wieku20-24 lat). Zachorowania osób powyżej 40 roku życiaw większości dotyczyły kobiet.Wśród mieszkańców miast odnotowano 1634zachorowania na świnkę, czyli o 31,5% więcej niżwśród mieszkańców wsi (1120). Zapadalność ogółemmieszkańców miast wynosiła 7,0 na 100 000 i byłaniższa w stosunku do mieszkańców wsi (7,5). Różnicezapadalności w poszczególnych grupach wieku,z uwzględnieniem środowiska zamieszkania, nie byłyznaczne.W miastach analizowanych wg liczby ludności najwyższązapadalność na świnkę zanotowano w liczących55-99 tys. mieszkańców – 7,7 na 100 tys. mieszkańców,najniższą w miastach >100 tys. – 6,7.Z powodu świnki w 2010 r. hospitalizowano 32osoby, najwięcej w województwie łódzkim – 5. Przypadkówhospitalizacji z powodu świnki nie odnotowanow województwie lubuskim, mazowieckim oraz warmińsko-mazurskim(tab. I).Szczepienia przeciw śwince w Programie SzczepieńOchronnych. Szczepienie przeciw śwince zostałowprowadzone do Programu Szczepień Ochronnychjako obowiązkowe w 2003 r. i jest realizowane przyużyciu szczepionki MMR (measles-mumps-rubella,odra-świnka- różyczka). W latach poprzedzającychwprowadzenie szczepionki przeciw śwince, odrze i różyczce,była możliwość zaszczepienia dzieci przeciwśwince w ramach szczepień zalecanych. Przed wprowadzeniemobowiązkowych szczepień przeciw świnceRyc. 3. Świnka w Polsce w latach 1991-2010. Zapadalność na 100 000 ludności i stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż.Fig. 3. Mumps in Poland in 1991-2010. Incidence per 100 000 population and vaccine coverage among 3-year old childrenZapadalność na 100 tys.600,0500,0400,0300,0200,0100,00,0100%90%80%70%60%50%40%30%20%10%0%Stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż.Ryc. 3.Fig. 3.RokŚwinka w Polsce w latach 1991-2010. Zapadalność na 100 000 ludności i stan zaszczepienia dzieci w 3 r.ż.Mumps in Poland in 1991-2010. Incidence per 100 000 population and vaccine coverage among 3-year old childrenRok Stan zaszcz Liczba przyp Zapadalność Stan zaszcz. w 3 r.ż.1991 54 370 142,21992 42 202 110,01993 115 300 299,81994 219 516 569,51995 82 337 213,4

Nr 2Świnka w Polsce w 2010 roku 195okresowe nasilenia (wzrost) zachorowań występowałycyklicznie, średnio co 3-4 lata. Systematyczna realizacjaszczepień w ramach kalendarza szczepień ochronnychspowodowała wydłużenie przerw w okresowości nasileńepidemicznych (ryc.3).Szczepionka MMR jest szczepionką żywą, zawierającąatenuowane wirusy. Stosowana jest w schemaciedwudawkowym: pierwsza dawka w 2 roku życia (13-14miesiąc życia) oraz druga dawka przypominająca w 10roku życia. W 2010 r. poziom zaszczepienia przeciwśwince dzieci w 3 roku życia osiągnął 98,2% w skalikraju. Najniższy odsetek zaszczepienia tj. 97,0%odnotowano w województwach dolnośląskim i mazowieckim,najwyższy zaś – 99,8% w województwiewarmińsko-mazurskim.Podsumowanie i wnioski. Od 2004 roku, czylipo roku od wprowadzenia szczepienia przeciw świncedo Kalendarza Szczepień Ochronnych jako obowiązkowego,zarysowała się tendencja do spadku liczbyzachorowań. Ta korzystna tendencja utrzymywała sięw roku 2010, choć dynamika procesu uległa spowolnieniu.W związku z wysokim stopniem zaszczepieniaposzczególnych roczników, tj. powyżej 90%, możnaspodziewać się w kolejnych latach dalszego spadkuliczby zachorowań na świnkę, jednakże stopniowaeliminacja choroby może nastąpić tylko wtedy, kiedyszczepieniu ochronnemu zostaną poddane roczniki stanowiącerezerwuar wirusa. Należy podkreślić również,że ochronę populacji przed epidemicznym wzrostemzachorowań zapewnia wykonawstwo szczepień z zachowaniemdwudawkowego schematu.Otrzymano: 26.03.2012 r.Zaakceptowano do druku: 30.03.2012 r.Adres do korespondencji:Mgr inż. Małgorzata GłuchowskaZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PaństwowyZakład HigienyUl. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: mgluchowska@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 197 - 203Kronika epidemiologicznaEwa Karasek, Iwona Paradowska-StankiewiczRÓŻYCZKA W POLSCE W 2010 ROKURUBELLA IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEWstęp. Różyczka jest objęta programem eliminacjikoordynowanym przez Światową Organizację Zdrowia(WHO). Ta łagodna na ogół choroba dla dzieci, w przypadkuzakażenia nieuodpornionej ciężarnej, może spowodowaćpoważne wady wrodzone płodu (tzw. różyczkawrodzona). Strategia państw należących do regionueuropejskiego WHO ukierunkowana jest na przerwanietransmisji wirusa różyczki w środowisku,w celu zapobieganiaprzypadkom różyczki wrodzonej u dzieci.Cel pracy. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejróżyczki w Polsce w 2010 r. oraz stanuuodpornienia przeciw różyczce.Materiał i metody. Analizę sytuacji epidemiologicznejróżyczki w Polsce przeprowadzono na podstawiedanych z biuletynów ,,Choroby zakaźne i zatrucia w Polscew 2010 roku” (Czarkowski MP i wsp. Warszawa 2011,NIZP-PZH oraz ,,Szczepienia ochronne w Polscew 2010 roku”. Klasyfikacja przypadków różyczkiopiera się na definicji chorób zakaźnych opracowanychprzez Zakład Epidemiologii NIZP - PZH: ,,Definicjeprzypadków chorób zakaźnych na potrzeby nadzoruepidemiologicznego’’.Wyniki. W 2010 r. zaobserwowano spadek zapadalnościna różyczkę w porównaniu z rokiem 2009z 19,0 na 100 000 do 11,0 na 100 000. Ogółem zarejestrowano4 197 zachorowań na różyczkę. W zestawieniuz definicją przypadku różyczki dla celów nadzoruepidemiologicznego, żadne z zachorowań nie zostałozgłoszone jako przypadek potwierdzony, 29 zachorowań(0,7%) zaklasyfikowano jako prawdopodobne, zaśpozostałe przypadki zgłoszono jedynie na podstawiekryteriów klinicznych. W 2010 r. zarejestrowano jednozachorowanie na różyczkę wrodzoną. Zapadalność naróżyczkę wśród dziewcząt i kobiet (9,0) była niższa odzapadalności chłopców i mężczyzn (13,1). Najwyższązapadalność - niezależnie od płci i środowiska - odnotowanowśród dzieci 7-letnich (96,4 na 100 000) oraz8-letnich (93,1). Odsetek dziewcząt w 13 roku życiazaszczepionych przeciw różyczce wynosił w skali kraju99,2%.ABSTRACTIntroduction. Rubella is the disease subject tothe elimination programme coordinated by the WorldHealth Organization (WHO). Generally, rubella is aninfection of mild course among children but in the caseof pregnant women, who are not immunized, it maycontribute to the occurrence of severe congenital abnormalities(congenital rubella syndrome) may amountto 95%. The strategy of the countries belonging to theWHO European Region is directed to the interruptionof the rubella virus transmission in the environmentin order to prevent the cases of congenital rubella syndrome(CRS).Objectives. The aims of the present article areto analyze the epidemiological situation of rubella inPoland in 2010 and to discuss the rubella vaccinationcoverage.Material and methods. The epidemiologicalsituation of rubella in Poland was analyzed on the basisof publications: “Infectious diseases and poisonings inPoland in 2010” (Czarkowski MP et al. Warsaw 2011,NIPH-NIH and “Vaccinations in Poland in 2010”. Theclassification of the rubella cases is based on the definitionof the infectious diseases developed by the Departmentof Epidemiology (NIPH – NIH): ”Definitions ofthe cases of infectious diseases for the purposes of theepidemiological surveillance”.Results. Comparing the epidemiological situationin 2009 and 2010, in 2010 a decline in the incidence ofrubella was observed - from 19.0 per 100 000 populationto 11.0 per 100 000 population. Overall, 4 197 cases ofrubella were reported. While analyzing the definition ofthe rubella case for the purposes of the epidemiologicalsurveillance, none of the cases was reported as the confirmedcase, 29 (0.7%) were classified as the probable andthe remaining cases were classified only on the basis ofclinical criteria. In 2010, one congenital rubella syndrome(CRS) was registered. The rubella incidence among girlsand women (9.0) was lower than the incidence observedamong boys and men (13.1). The highest incidence – regardlessof the gender and surroundings – was reportedin children aged 7 years old

198 Ewa Karasek, Iwona Paradowska-StankiewiczNr 2Podsumowanie i wnioski. Sytuacja epidemiologicznaróżyczki w 2010 r. w stosunku do roku2009 uległa poprawie, biorąc pod uwagę ogólną zapadalność.Jednak niepokojący jest fakt, że wciąż jestniski odsetek badań laboratoryjnych potwierdzających/wykluczających różyczkę. Ogólny spadek zachorowańna różyczkę to efekt utrzymującego się na wysokimpoziomie zaszczepienia dzieci. Teoretycznie wysokipoziom zaszczepienia dziewcząt przeciw różyczceznacznie zmniejsza prawdopodobieństwo występowaniaróżyczki wrodzonej. Jednak wyższa zapadalnośćmężczyzn na różyczkę w wieku, w którym mają stycznośćz kobietami w wieku rozrodczym, stwarza ryzykozakażenia różyczką nieuodpornionych kobiet w ciąży.Słowa kluczowe: różyczka, epidemiologia, Polska,rok 2010(96.4 per 100 000) and 8 years old (93.1). The percentageof the 13-year-old girls vaccinated against rubellaamounted to 99.2%.Conclusions. The epidemiological situationof rubella in 2010 in comparison with the situation in2009, has improved. However, the concern is raisedby the low percentage of the laboratory tests aiming atconfirmation or exclusion of the rubella. The decline inthe number of rubella cases is the consequence of thesustained high vaccination coverage among children.Theoretically, the high rubella vaccination coverageamong the girls significantly decreases the probabilityof congenital rubella syndrome occurrence. On the otherhand, the higher incidence of rubella among men whohave the contact with the women in the reproductiveage poses the risk of infecting the pregnant women whoare not immunized.Key words: rubella, epidemiology, Poland, 2010WSTĘPRóżyczka od 2004 r. jest objęta programem eliminacjikoordynowanym przez Światową OrganizacjęZdrowia (WHO). Ta z pozoru łagodna choroba wiekudziecięcego w przypadku zakażenia nieuodpornionejciężarnej spowodować może z prawdopodobieństwemsięgającym do 95% wady wrodzone płodu (różyczkawrodzona), których ciężkość uzależniona jest od tygodniaciąży, w którym doszło do kontaktu z wirusem.Wysiłki państw należących do regionu europejskiegoWHO, ukierunkowane na przerwanie transmisji wirusaróżyczki w środowisku, mają na celu zapobieganie przypadkomróżyczki wrodzonej u dzieci. Plan strategicznyna lata 2005-2010 wśród wymagań podstawowychsłużących eliminacji różyczki sugerował utrzymaniewysokiego (≥95%) poziomu uodpornienia populacjiogólnej przynajmniej jedną dawką szczepionki przeciwróżyczce. W Polsce szczepienia przeciw różyczce doroku 2003 skierowane były jedynie do kobiet, w czymupatruje się przyczynę wyższej zapadalności na różyczkęmężczyzn i możliwości transmisji zakażenia.Cel pracyCelem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejróżyczki w Polsce w 2010 r. oraz jej porównanie dolat poprzednich z uwzględnieniem stanu zaszczepieniaprzeciw różyczce w populacji ogólnej oraz wśródwybranych roczników – pozwoli to określić ryzykowystępowania zachorowań na różyczkę wrodzonąw Polsce.MATERIAŁ I METODYAnalizę sytuacji epidemiologicznej różyczki w Polscew 2010 r. przeprowadzono na podstawie danychpochodzących z rocznego biuletynu ,,Choroby zakaźnei zatrucia w Polsce w 2010 roku (Czarkowski MP i in.„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 roku.”Warszawa 2011, NIZP - PZH i GIS). Analizę stanuuodpornienia populacji w roku 2010 przeprowadzonow oparciu o dane pochodzące z rocznego biuletynu,,Szczepienia ochronne w Polsce w 2010 roku” (CzarkowskiMP i in. Warszawa 2011, NIZP - PZH i GIS).Klasyfikacja przypadków zachorowań na różyczkęw roku 2010 opiera się na definicji sformułowanej napotrzeby nadzoru epidemiologicznego przez ZakładEpidemiologii NIZP – PZH, obowiązującej w latach2009 - 2011 (,,Definicje przypadków chorób zakaźnychna potrzeby nadzoru epidemiologicznego’’, ZakładEpidemiologii NIZP - PZH ) i obejmuje:Przypadek możliwy (podejrzany) – każda osobachora spełniająca kryteria kliniczne.Przypadek prawdopodobny – każda osoba, któraspełnia kryteria kliniczne i co najmniej jedno z dwóchnastępujących kryteriów: powiązanie epidemiologiczne,spełnione kryteria laboratoryjne przypadku prawdopodobnego.Przypadek potwierdzony – każda osoba chora,która w ostatnim czasie nie była szczepiona przeciwróżyczce oraz spełnia kryteria laboratoryjne przypadkupotwierdzonego.W razie niedawnego szczepienia: każda osoba,u której wykryto dziki szczep wirusa różyczki.a. Kryteria kliniczne spełnia każda osoba, u której na-

Nr 2Różyczka w Polsce w 2010 roku 199Tabela I. Różyczka w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województwTable I. Rubella in Poland 2004-2010. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeshipWojewództwo Mediana 2004-2008 2009 r. 2010 r.zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalnośćPOLSKA 13 146 34,5 7 587 19,9 4 197 11,01. Dolnośląskie 452 15,7 311 10,8 615 21,42. Kujawsko-pomorskie 635 30,7 340 16,4 208 10,13. Lubelskie 225 10,3 203 9,4 278 12,94. Lubuskie 170 16,9 197 19,5 201 19,95. Łódzkie 447 17,3 318 12,5 152 6,06. Małopolskie 645 19,7 389 11,8 307 9,37. Mazowieckie 1 365 26,5 727 13,9 297 5,78. Opolskie 186 17,7 389 37,7 428 41,69. Podkarpackie 461 22,0 231 11,0 201 9,610. Podlaskie 300 25,0 1 622 136,2 91 7,711. Pomorskie 872 39,5 238 10,7 184 8,212. Śląskie 1 049 22,4 648 14,0 444 9,613. Świętokrzyskie 730 57,3 410 32,3 107 8,414. Warmińsko-mazurskie 282 19,8 107 7,5 149 10,415. Wielkopolskie 1 108 32,8 1 227 36,1 357 10,516. Zachodniopomorskie 296 17,5 230 13,6 178 10,5gle wystąpiła rozsiana wysypka plamisto-grudkowaoraz co najmniej jedno z następujących pięciu objawów:powiększenie węzłów chłonnych szyjnych,powiększenie węzłów chłonnych podpotylicznych,powiększenie węzłów chłonnych zausznych, bólestawowe, zapalenie stawów.b. Kryteria laboratoryjne dla przypadku potwierdzonegoto spełnienie co najmniej jednego z następującychtrzech kryteriów: izolacja wirusa różyczki z materiałuklinicznego, wykrycie kwasu nukleinowegowirusa różyczki w materiale klinicznym, wykazanieznamiennego wzrostu miana swoistych przeciwciał(IgG) przeciw wirusowi różyczki w surowicy krwilub ślinie.Przypadek prawdopodobny oznacza wykrycieobecności swoistych przeciwciał (IgM) przeciw wirusowiróżyczki w surowicy krwi. (Jeżeli podejrzewa sięróżyczkę u kobiety w ciąży, wymagane jest dodatkowepotwierdzenie dodatnich wyników testów IgM w kierunkuróżyczki (np. stwierdzenie niskiej awidnościprzeciwciał IgG przeciw wirusowi różyczki). W niektórychprzypadkach, np. w przypadku potwierdzonegoogniska różyczki, stwierdzenie obecności przeciwciałIgM można uznać za kryterium potwierdzające; niedotyczy to jednak kobiet w ciąży).W interpretacji wyników testów laboratoryjnychnależy wziąć pod uwagę przebyte szczepienie przeciwróżyczce.c. Kryteria epidemiologiczne - powiązanie epidemiologicznepolegające na przeniesieniu zakażeniaz człowieka na człowieka.WYNIKISytuacja epidemiologiczna różyczki w Polscew roku 2010. W 2010 r. zarejestrowano w Polsce 4197 zachorowań na różyczkę (3 390 mniej niż w roku2009). Zapadalność w przeliczeniu na 100 000 wyniosła11,0 i była niższa o 42 % od zapadalności w 2009 r.i o 68 % od mediany zapadalności w latach 2004-2008.W 2010 r. zarejestrowano jeden przypadek zespołuróżyczki wrodzonej (woj. dolnośląskie). W ciągu rokukalendarzowego najwięcej zachorowań, podobnie jakw poprzednich latach wystąpiło w maju (620 zachorowań,14,90% ogółu przypadków), natomiast najmniejwe wrześniu (145 tj. 3,5% przypadków z całego roku).Liczba zachorowań7000600050004000300020001000020102009mediana 2004-2008I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIMiesiącRyc. 1. Różyczka w Polsce w latach 2004-2010. LiczbaRyc. 1. Różyczka zachorowań w Polsce w latach miesiącach 2004-2010. (wg Liczba daty zachorowania)zachorowańw miesiącach (wg daty zachorowania)Fig.1. Rubella in Poland 2004-2010. Number of reportedFig.1. Rubella in Poland 2004-2010. Number of reported cases by monthcases by month

200 Ewa Karasek, Iwona Paradowska-StankiewiczNr 2Tabela II. Różyczka w Polsce w latach 2004-2008. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg płci, środowiskai liczby ludności w miastachTable II. Rubella in Poland 2004-2008. Number of cases and incidence per 100 000 population by year, gender and location(urban/rural)PłećŚrodowiskoMediana 2004-2008 2009 r. 2010 r.zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalnośćmiasto 2 148 17,4 1 415 11,5 982 8,0miasto < 20 tys. 609 24,0 489 19,0 317 12,3miasto 20-49 tys. 354 16,1 260 11,9 206 9,4Kobiety miasto 50-99 tys. 426 25,0 134 8,0 106 6,3miasto ł 100 tys. 785 13,4 532 9,1 353 6,1wieś 1 727 23,2 1 275 17,1 798 10,7ogółem 3 725 18,9 2 690 13,6 1 780 9,0miasto 4 670 42,3 2 632 23,9 1 304 11,8miasto < 20 tys. 1 308 55,4 987 41,5 449 18,9miasto 20-49 tys. 940 47,1 373 18,8 319 16,0Mężczyźni miasto 50-99 tys. 966 61,6 266 17,4 165 10,8miasto ł 100 tys. 1 364 26,5 1 006 19,6 371 7,2wieś 4 884 66,3 2 265 30,6 113 15,0ogółem 9 554 51,9 4 897 26,6 2 417 13,1miasto 6 535 28,0 4 047 17,4 2 286 9,8miasto < 20 tys. 1 819 37,0 1 476 29,8 766 15,5miasto 20-49 tys. 1 294 30,9 633 15,2 525 12,5Ogółem miasto 50-99 tys. 1 478 46,0 400 12,5 271 8,5miasto ł 100 tys. 1 944 17,7 1 538 14,0 724 6,6wieś 6 611 44,6 3 540 23,8 1 911 12,8ogółem 13 146 34,5 7 587 19,9 4 197 11,0Sezonowość w 2010 r. była zbliżona do sezonowościw 2009 roku oraz latach 2004-2008 (ryc. 1).Zmniejszoną zapadalność na różyczkę odnotowanow 11 województwach (tab. I) Największy, prawie20-krotny spadek, w porównaniu z rokiem 2009,wystąpił w woj. podlaskim (z 136,2 do 7,7 na 100 000ludności) zaś w województwie wielkopolskim był tospadek ponad 3-krotny. Pośród pięciu województw,w których zwiększyła się liczba zachorowań, największywzrost odnotowano w woj. dolnośląskim.,zapadalność zwiększyła się prawie dwukrotnie (z 10,8do 21,4 na 100 000). Najwyższą w skali województwzapadalność odnotowano w woj. opolskim - 41,6 na100 000 ludności (zapadalność prawie 4 razy wyższa odogólnej w kraju). Najniższą zapadalność zarejestrowanow woj. mazowieckim – 5,7 (prawie 2-krotnie niższą odogólnej w całym kraju).Zapadalność na różyczkę w miastach w 2010 r.wahała się od 6,6 na 100 000 w miastach liczących≥100 000 tys. mieszkańców, do 15,5 na 100 000w miastach najmniejszych, liczących mniej niż 20tys. mieszkańców, a ogólnie w miastach wynosiła 9,8i była niższa od zapadalności na wsi (12,8 na 100 000)o 23,5%. Wśród dzieci w grupie wieku 0 - 4 lata, podobniejak w 2009 r., wyższą zapadalność zanotowanow miastach (tab. III), zaś wśród dzieci w wieku 5-9 latodnotowano wyższą zapadalności na wsi niż w mieście.Spośród ogółu zachorowań na różyczkę zgłoszonychw 2010 r., 85,6% dotyczyło dzieci i młodzieży do lat 15,przy czym udział zachorowań dzieci w grupie wieku 0-4lata wynosił 35,6%, a dzieci w wieku 5-9 lat – 36,9%(tab. III). Podobnie jak w 2009 roku, najwyższą zapadalność- niezależnie od płci i środowiska - odnotowanowśród dzieci 7-letnich (96,4 na 100 000) oraz 8-letnich(93,1). Łączny udział zachorowań w wymienionychdwóch grupach wieku, do ogólnej liczby zarejestrowanychprzypadków, wyniósł ok. 16%.Diagnostyka laboratoryjna różyczki. Diagnostykalaboratoryjna w rozpoznaniu różyczki ma szczególneznaczenie. Przebieg kliniczny różyczki jest bardzozbliżony do innych wirusowych chorób wysypkowych,np. o etiologii parwowirusowej, enterowirusowej ,czy adenowirusowej. Dlatego, aby poprawić trafnośćrozpoznań zalecane jest wykonywanie laboratoryjnychbadań potwierdzających w odniesieniu do każdegozgłoszonego podejrzenia/przypadku różyczki.W ramach realizacji ustawowego obowiązku prowadzenianadzoru epidemiologicznego nad różyczkąw Polsce, badania w jej kierunku wykonać można w jednostkachpaństwowej stacji sanitarno-epidemiologicznej.Jednak zgodnie z założeniami programu eliminacjiodry i różyczki w Regionie Europejskim WHO, każdyprzypadek potwierdzonej odry lub różyczki powiniendodatkowo zostać przebadany w Narodowych Labora-

Nr 2Różyczka w Polsce w 2010 roku 201Ryc. 2.Fig. 2.Stosunek zapadalności (k/m)1,11,00,90,80,70,60,50,40,31970 1973 1976 1979 1982 1985 1988 1991 1994 1997 2000 2003 2006 2009RokRóżyczka w Polsce w latach 1970-2010. Stosunek zapadalności kobiet do zapadalności mężczyznRyc. 2. Różyczka w Polsce w latach 1970-2010. Stosunek zapadalności kobietRubella in Poland 1970-2010. Incidence per 100 000 population (female/male ratio)do zapadalności mężczyznFig. 2. Rubella in Poland 1970-2010. Incidence per 100 000 population (female/male ratio)toriach ds. Diagnostyki Odry i Różyczki, akredytowanychprzez WHO (w Polsce jedynym takim ośrodkiemreferencyjnym jest Laboratorium Zakładu WirusologiiNIZP - PZH.). Tymczasem, w Polsce obserwowana jestniska czułość i swoistość rozpoznań różyczki. Sytuacjata wciąż utrudnia rzeczywistą ocenę zachorowań na różyczkęw Polsce. Wprowadzona w 2009 roku definicjaprzypadku różyczki zmieniła sposób kwalifikowaniaprzypadków potwierdzonych i prawdopodobnych.W myśl definicji: wykrycie obecności swoistychIgM przeciw różyczce w surowicy, obok powiązaniaepidemiologicznego, stanowi kryterium kwalifikacjiTabela III. Różyczka w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział procentowy wgwieku, płci i środowiskaTable III. Rubella in Poland 2010. Number of cases, incidence per 100 000 population, and percentage of cases by age,gender and location (urban/rural)PłećŚrodowiskoWiekmężczyźni kobiety miasto wieśOgółemw latach zachorowaninośwaninośwaninośwaninośwaninośćzapadal-% zachoro-zapadal-zachoro-zapadal-%% zachoro-zapadal-% zachoro-zapadal-%0 - 4 821 80,6 34,0 672 69,8 37,8 917 79,3 40,1 576 69,8 30,1 1 493 75,3 35,60 188 87,1 7,8 155 76,8 8,7 207 84,4 9,1 136 78,9 7,1 343 82,1 8,21 184 86,1 7,6 170 84,1 9,6 223 91,3 9,8 131 76,2 6,9 354 85,1 8,42 139 67,6 5,8 91 46,7 5,1 146 62,7 6,4 84 50,1 4,4 230 57,4 5,53 138 70,7 5,7 135 73,1 7,6 171 77,5 7,5 102 64,1 5,3 273 71,9 6,54 172 91,1 7,1 121 67,7 6,8 170 79,8 7,4 123 79,7 6,4 293 79,7 7,05 - 9 814 88,8 33,7 736 84,9 41,3 836 83,7 36,6 714 91,0 37,4 1 550 86,9 36,95 173 94,0 7,2 158 90,9 8,9 203 98,5 8,9 128 84,4 6,7 331 92,5 7,96 167 92,5 6,9 150 88,0 8,4 166 83,1 7,3 151 100,0 7,9 317 90,3 7,67 163 90,6 6,7 174 102,4 9,8 191 97,7 8,4 146 94,7 7,6 337 96,4 8,08 183 100,0 7,6 149 85,9 8,4 166 84,6 7,3 166 103,5 8,7 332 93,1 7,99 128 67,8 5,3 105 58,5 5,9 110 54,8 4,8 123 73,3 6,4 233 63,3 5,610 - 14 364 35,4 15,1 186 19,0 10,4 249 23,2 10,9 301 32,2 15,8 550 27,4 13,115 - 19 325 25,7 13,4 47 3,9 2,6 135 9,9 5,9 237 21,3 12,4 372 15,0 8,920 - 24 43 2,9 1,8 18 1,3 1,0 34 2,0 1,5 27 2,2 1,4 61 2,1 1,525 - 29 20 1,2 0,8 53 3,3 3,0 51 2,5 2,2 22 1,8 1,2 73 2,2 1,730 - 34 12 0,8 0,5 30 2,0 1,7 24 1,2 1,0 18 1,6 0,9 42 1,4 1,035 - 39 8 0,6 0,3 17 1,3 1,0 19 1,1 0,8 6 0,6 0,3 25 0,9 0,640 - 44 5 0,4 0,2 11 0,9 0,6 13 0,9 0,6 3 0,3 0,2 16 0,7 0,445 - 49 1 0,1 0,0 4 0,3 0,2 3 0,2 0,1 2 0,2 0,1 5 0,2 0,150 - 54 1 0,1 0,0 3 0,2 0,2 2 0,1 0,1 2 0,2 0,1 4 0,1 0,155 - 59 2 0,1 0,1 2 0,1 0,1 1 0,1 0,0 3 0 0 4 0,1 0,160-74 1 0,1 0,0 1 0,1 0,1 2 0,1 0,1 2 0,1 0,075+ 0Ogółem 2 417 13,1 1,0 1 780 9,0 2 286 9,8 1,0 1 911 12,8 1,0 4 197 11,0 1,0

202 Ewa Karasek, Iwona Paradowska-StankiewiczNr 2Tabela IV. Różyczka w Polsce w 2010 r. Zachorowania i zapadalność na 100 000 ludności wg stanu zaszczepienia przeciwróżyczce i wiekuTable IV. Rubella in Poland 2010. Number of cases and incidence per 100 000 population by immunisation status and agegroup\Zaszczepieni Niezaszczepieni Brak danych o szczepieniuWiekliczba nieliczba zaszczep.* liczba chorych zapadalnośćzaszczep.*liczba chorych zapadalność liczba chorych %0 . 15 . . 284 . 44 11,11 346 706 194 56,0 61 687 107 173,5 53 13,42 398 429 175 43,9 7 486 26 347,3 29 11,03 377 659 209 55,3 3 777 18 476,6 46 14,84 363 288 233 64,1 2 336 23 984,6 37 9,15 349 694 272 77,8 1 707 18 1 054,5 41 8,96 340 035 249 73,2 1 062 23 2 165,7 45 7,77 317 047 191 60,2 17 147 104 606,5 42 6,88 194 358 132 67,9 142 437 154 108,1 46 7,39 165 408 154 93,1 29 712 47 158,2 32 7,910-14 . 574 . . 143 . 51 4,015 + . 111 . . 326 . 138 8,9Ogółem . 2 940 . . 1 273 . 604 11,7* szczepienia przeciw odrze-śwince-różyczce (wg PZH, GIS „Szczepienia ochronne w Polscew 2010 roku”, Warszawa 2010)przypadku prawdopodobnego, przypadek zaklasyfikowanyjako potwierdzony wymaga bardziej swoistychbadań wirusologicznych: izolacji wirusa lub badaniaPCR lub wykazania znamiennego wzrostu przeciwciałIgG w surowicy krwi lub ślinie. W 2010 r. żaden zezgłoszonych przypadków nie został zakwalifikowanyjako przypadek potwierdzony, tylko 29 (0,7%) zakwalifikowanojako przypadki prawdopodobne, zaśpozostałe 99,3% zachorowań zgłoszono na podstawieobjawów klinicznych, które mogą przypominać objawywystępujące w przebiegu np. odry czy płonicy.Znajduje to również potwierdzenie w znacznej liczbiezachorowań na różyczkę zarejestrowanych wśród osóbzaszczepionych (tab. IV).Wykonawstwo szczepień przeciw różyczce i stanuodpornienia populacji w 2010 r. Program SzczepieńOchronnych na 2010 r. obejmuje w ramach szczepieńobowiązkowych podanie żywej, atenuowanej skojarzonejszczepionki przeciw wirusom: odry, świnki i różyczki(MMR). Schemat dawkowania od 2006 r. pozostaje niezmieniony,obejmuje podanie pierwszej dawki (podstawowej)w 13-14 miesiącu życia oraz drugiej dawki w 10roku życia. W latach 2004-2005 zgodnie z obowiązującymwówczas programem szczepień ochronnych stosowanow 13-14 miesiącu życia szczepionki MMR (jednadawka), ponadto dziewczętom w 13 r.ż. monowalentnąszczepionkę przeciw różyczce. W latach 1989-2003 rokuszczepiono przeciw różyczce wyłącznie dziewczęta w 13roku życia.W 2010 r., odsetek dzieci w 3. roku życia zaszczepionychprzeciw różyczce wynosił w skali całego kraju98,2 %, w poszczególnych województwach waha sięod 97% w woj. dolnośląskim i woj. mazowieckim do99,8% w woj. warmińsko-mazurskim). Odsetek dziewczątw 13 roku życia zaszczepionych przeciw różyczcewynosił w skali całego kraju 98,1% (od 96% w woj.łódzkim do 99,8% w woj. warmiński-mazurskim i zachodniopomorskim).W 2010 roku odsetek osób chorych na różyczkę,u których brak było danych o szczepieniu (11,7 %)był porównywalny z 2009 r. i niższy niż w latach poprzednich(34% w 2007 r., 18% w roku 2008). Braktych danych jest kolejnym czynnikiem utrudniającychinterpretację wpływu szczepień na sytuację epidemiologicznąróżyczki. Szczególnie niepokojące jeststwierdzenie braku danych o zaszczepieniu u 13,6%chorych na różyczkę dzieci w wieku od 1 roku do 9r.ż. Zapadalność na różyczkę dziewcząt i kobiet (9,0 na100 000), podobnie jak w roku 2009 r. była niższa niżzapadalność chłopców i mężczyzn (13,1 na 100 000)(tab. III). Powodem różnic w zapadalności była konstrukcjakalendarza szczepień w latach 1989-2003, kiedyszczepienia przeciw różyczce stosowano wyłącznieu dziewcząt w 13 roku życia. W 2010 r. była to różnicaodpowiednio 52,7% i 84,8%. W młodszych grupachwieku odnotowano zwiększoną liczbę zachorowańchłopców w wieku od 0 do 2 lat, od 4 do 6 lat oraz 8-9lat w porównaniu do zachorowań dziewczynek w tymwieku. Różnica ta wahała się od 2% (1. rok życia) do23,4% (4. rok życia). Tendencja ta utrzymywała siętakże w grupie wieku 10-24 lata. W pozostałych rocznikachwyższą zapadalność odnotowano wśród kobiet.Okres, jaki upłynął od wprowadzenia obowiązkowego

Nr 2Różyczka w Polsce w 2010 roku 203szczepienia wszystkich dzieci przeciw różyczce (2003 r.- pierwsza dawka; 2005 r. - druga dawka), jest nadalzbyt krótki, by mogła zostać zahamowana wieloletniatendencja utrzymującej się różnicy pomiędzy zapadalnościąkobiet i mężczyzn (ryc. 2).PODSUMOWANIE I WNIOSKISytuacja epidemiologiczna różyczki w 2010 rokuw stosunku do roku 2009 uległa poprawie - spadek zapadalnościogółem o 44,7%). Wystąpiły znaczące różnicezapadalności w poszczególnych województwach jak teżw miastach, w porównaniu ze środowiskiem wsi. Wciążniska liczba swoistych badań laboratoryjnych w kierunkuróżyczki poddaje w wątpliwość, czy zgłaszanaliczba zachorowań na różyczkę jest tożsama z faktycznąliczbą przypadków różyczki w Polsce. Podkreśla siękonieczność wykonywania laboratoryjnych badań potwierdzającychkażdy zgłoszony przypadek różyczki.Ogólny spadek zachorowań na różyczkę obserwowanyw roku 2010 to efekt wysokiego poziomuzaszczepienia dzieci (98,2 % dzieci w 3 roku życia). Dostateczniewysokie wykonawstwo szczepień dziewczątw 13 r.ż. skutecznie zapobiega też zachorowaniom naróżyczkę wrodzoną. Jednakże, wysoka zapadalność naróżyczkę mężczyzn w wieku, w którym mają stycznośćz kobietami w wieku rozrodczym, zwiększa ryzyko zakażeniakobiet w ciąży i wystąpienia zespołu różyczkiwrodzonej u noworodków. Ten fakt uwarunkowany jestw głównej mierze tym, że odsetek zaszczepienia kobietw wieku rozrodczym wynosi mniej niż 100%.Otrzymano: 2.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 6.04.2012 r.Adres do korespondencji:Mgr Ewa KarasekZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego- Państwowy Zakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: ekarasek@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 205 - 209Kronika epidemiologicznaMałgorzata Głuchowska, Iwona Paradowska-StankiewiczOSPA WIETRZNA W POLSCE W 2010 ROKUCHICKENPOX IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higienyw WarszawieSTRESZCZENIEWstęp. Ospa wietrzna jest chorobą wieku dziecięcego,po 15 r.ż. zachorowania występują sporadycznie.Mimo, że jest uważana za chorobę o łagodnym przebiegu,to może powodować powikłania o różnym stopniuciężkości z koniecznością hospitalizacji. Począwszy od2004 r. obserwowana jest w Polsce wysoka zapadalnośćna ospę wietrzną.Cel pracy. Celem pracy była ocena sytuacji epidemiologicznejospy wietrznej w Polsce w 2010 r. orazporównanie z sytuacją w poprzednich latach.Materiał i metody. Analizę sytuacji epidemiologicznejospy wietrznej w Polsce w 2010 r.przeprowadzono na podstawie danych zbiorczycho zachorowaniach na choroby zakaźne opublikowanychw rocznych biuletynach: „Choroby zakaźnei zatrucia w Polsce w 2010 r.” (Czarkowski MP.i in., Warszawa, NIZP-PZH, GIS) oraz „SzczepieniaOchronne w Polsce w 2010 r. (Czarkowski MP.i in., Warszawa, NIZP-PZH, GIS). Ponadto w pracypowoływano się na Program Szczepień Ochronnychna 2010 r. (Załącznik do komunikatu Głównego InspektoraSanitarnego z dn. 22 października 2009 r.).Dane o liczbie osób hospitalizowanych oraz o liczbiepowikłań z powodu ospy wietrznej pochodzą z ZakładuCentrum Monitorowania i Analiz Stanu ZdrowiaLudności NIZP-PZH.Wyniki. W 2010 r. zarejestrowano 183 446 zachorowańna ospę wietrzną, najwięcej w województwiemazowieckim, najmniej w województwie podlaskim.Zapadalność wyniosła 480,04 na 100 000 i była znaczniewyższa w porównaniu z 2009 r. (367,2). Najwyższązapadalność na ospę wietrzną wynoszącą 4298,4 na100 000 zanotowano u dzieci w wieku 5-9 lat. Najwięcejzachorowań (szczyt zachorowań) zarejestrowanow okresie od stycznia do czerwca, najmniej we wrześniu.Zapadalność na ospę wietrzną była wyższa wśródmężczyzn niż kobiet. Zapadalność mieszkańców miast(468,8 na 100 000) była niższa niż mieszkańców wsi(498,6). Najwyższą zapadalność zanotowano w miastachliczących 55-99 tys. mieszkańców (532,2 na 100 000),najniższą w miastach >100 tys. (439,1 na 100 000).ABSTRACTIntroduction. Chickenpox is a common childhooddisease. It occurs sporadically in persons overthe age of 15. Regardless of the fact that chickenpoxis considered to be a disease of benign course, it maycause complications of different severity levels andwith necessity of hospitalization. Since 2004, a highincidence of chickenpox is observed in Poland.Objectives. The aim of the present article wasto analyze the epidemiological situation of chickenpoxin Poland in 2010 with its comparison to the situationobserved in the previous years.Material and methods. The epidemiologicalsituation of chickenpox in Poland in 2010 was analyzedon the basis of aggregated data on infectious diseasespublished in the annual bulletins, i.e.: ”Infectious diseasesand poisonings in Poland in 2010” (Czarkowski MP.et al., Warsaw, NIPH-NIH, Chief Sanitary Inspectorate)and ”Vaccinations in Poland in 2010” (Czarkowski MP.et al., Warsaw, NIPH-NIH, Chief Sanitary Inspectorate).In the present article the authors also referred tothe Polish Immunization Programme for 2010 (annexto the statement of the Chief Sanitary Inspector of 22October 2009). The data on the number of hospitalizedpersons and complications due to the chickenpox wasderived from the Department - Centre for Monitoringand Analyses of Population Health Status and HealthCare System (NIPH-NIH).Results. In 2010, 183 446 cases of chickenpoxwere reported. The highest number of chickenpoxcases was registered in mazowieckie voivodeship, thelowest – in podlaskie voivodeship. The incidence wasestimated at 480.04 per 100 000 population and wassignificantly higher than the incidence observed in2009 (367.2). The highest chickenpox incidence, whichamounted to 4298.4 per 100 000, was reported in childrenaged 5-9 years. The highest number of chickenpoxcases (the peak) was reported in the period from Januaryto June. The lowest number of cases was registered inSeptember. The chickenpox incidence was higher inmen than women and in the inhabitans of villages (498.6per 100 000) than in persons residing in towns (468.8).

206 Małgorzata Głuchowska, Iwona Paradowska-StankiewiczNr 2W 2010 r. z powodu ospy wietrznej hospitalizowano1007 osób. Zaszczepiono 31 540 osób w tym: 30 513osób w wieku 0-19 lat.Podsumowanie. Od 2004 r. zaznaczyła się tendencjado narastania liczby rejestrowanych zachorowańna ospę wietrzną w Polsce. Jest to związane z poprawąrejestracji tej choroby.Słowa kluczowe: ospa wietrzna, epidemiologia, Polska,rok 2010The highest incidence was observed in towns with thenumber of inhabitants ranging from 55 to 99 thousands(532.2 per 100 000), while the lowest incidence wasreported in towns over 100 thousand inhabitants (439.1per 100 000). Overall, 1007 persons were hospitalizeddue to the chickenpox. A total of 31 540 persons werevaccinated, of whom 30 513 persons belonged to theage group 0-19 years.Conclusions: Since 2004, an increase in thenumber of reported chickenpox cases is observed inPoland. It is a consequence of improvement in chickenpoxregistration.Key words: chickenpox , epidemiology, Poland 2010WSTĘPOspa wietrzna ze względu na wysoką zaraźliwośćjest chorobą łatwo i szybko rozprzestrzeniającą sięw środowisku. Wzrost zachorowań na ospę wietrznąwystępuję średnio co 3-4 lata (okresowość epidemicznachoroby). Szczepienia przeciw ospie są zalecane dlaosób w sposób szczególny narażonych na zakażenie.MATERIAŁ I METODYAnalizę epidemiologicznej sytuacji ospy wietrznejw Polsce w 2010 r. przedstawiono na podstawie rocznychbiuletynów: „Choroby zakaźne i zatrucia w Polscew 2010 r.” (M.P. Czarkowski i wsp. – NIZP-PZH, GIS)oraz „Szczepienia Ochronne w Polsce w 2010 r.” (M.P.Czarkowski i wsp. – NIZP-PZH, GIS). Informacjedotyczące szczepień przeciw ospie wietrznej pochodząz „Programu Szczepień Ochronnych na 2010 r.” (załącznikdo Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnegoz 22 października 2009 r.).SYTUACJA EPIDEMIOLOGICZNAW 2010 r. zarejestrowano 183 446 zachorowań naospę wietrzną, tj. o 30,1% więcej niż w roku ubiegłym.Tabela I. Ospa wietrzna w Polsce w latach 2008-2010. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności oraz liczbahospitalizowanych chorych wg województwTable I. Chickenpox in Poland in 2008-2010. Number of cases and icidence per 100 000 population and number of hospitalizedby voivodeshipWojewództwo2008 2009 2010 Hospitalizacjazachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność liczba %Polska 129 662 340,2 140 115 367,2 183 446 480,4 1 007 0,551. Dolnośląskie 8423 292,8 8 847 307,5 13771 478,6 48 0,352. Kujawsko-Pomorskie 9641 466,6 9610 464,5 12941 625,3 128 0,993. Lubelskie 6221 287,6 6100 282,4 10214 474 77 0,754. Lubuskie 3562 353,1 5645 559,1 7242 716,5 23 0,325. Łódzkie 6839 268 9123 358,4 8837 348,1 84 0,956. Małopolskie 11223 341,9 10964 333 15162 458,9 67 0,447. Mazowieckie 19413 373,7 16111 309 26582 508 124 0,478. Opolskie 4490 434 6437 623,8 4321 419,6 23 0,539. Podkarpackie 5439 259,3 5198 247,5 6105 290,3 45 0,7410. Podlaskie 3991 334,8 4478 376 3768 316,9 42 1,1111. Pomorskie 6293 284,1 7879 354,1 8893 397,8 87 0,9812. Śląskie 16119 346,7 20833 448,7 26087 562,4 79 0,3013. Świętokrzyskie 6323 496,5 5101 401,3 6455 509 37 0,5714. Warmińsko-Mazurskie 4799 336,4 4147 290,5 7399 518,3 19 0,2615. Wielkopolskie 12925 381,1 15534 456,5 19322 565,9 101 0,5216. Zachodniopomorskie 3961 234,1 4108 242,6 6347 374,8 23 0,36

Nr 2Ospa wietrzna w Polsce w 2010 roku 207600500Zapadalność na 100 000400300200100Ryc.1.Fig. 1.02001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Ospa wietrzna w Polsce w latach 2001-2010. Zapadalność na 100 000 ludnościChickenpox in Poland in 2001-2010. Incidence per 100 000 populationRyc.1. Ospa wietrzna w Polsce w latach 2001-2010. Zapadalność na 100 000 ludności.Fig. 1. Chickenpox in Poland in 2001-2010. Incidence per 100 000 population.Wzrost liczby zachorowań na ospę wietrzną od 2008 r.potwierdza okresowość epidemiczną choroby, któraprzypada średnio co 3-4 lata. Analizując dane o zapadalnościna ospę wietrzną na przestrzeni ostatniejdekady, zarysowuje się tendencja wzrostowa zapadalnościod 2004 r., za wyjątkiem 2008 r. i utrzymująca sięw kolejnych latach na dość wysokim poziomie (ryc. 1).Zapadalność na ospę wietrzną w Polsce w 2010 r.wyniosła 480,4 na 100 000 i była wyższa w porównaniuz 2009 r. o 30,8%. Najwięcej zachorowań zarejestrowanow województwie mazowieckim (26 582), śląskim(26 087) oraz wielkopolskim (19 322). Najmniejw województwie podlaskim (3 768), opolskim (4 321)i podkarpackim (6 105). Największy o 78,4% wzrostzapadalności w stosunku do roku poprzedniego, zanotowanow województwie warmińsko-mazurskim, zaśnajwiększy spadek w województwie opolskim o 32,7%(tab. 1).Ospa wietrzna charakteryzuje się sezonowością.Najwięcej zachorowań odnotowano w okresie odstycznia do czerwca, tj. 116 745 (wg daty rejestracji),g daty zachorowan Wg daty rejestracji17497 1652517207 1770618579 1830120209 2014723194 2199020524 2207610275 132782038 32932251 19848710 689317846 1684624041 24407Zachorowania30000250002000015000100005000rokco stanowiło 63,6% wszystkich zarejestrowanych zachorowań.Szczyt zachorowań wystąpił w czerwcu,zarejestrowano wówczas 22 076 zachorowań. Najmniejzachorowań zarejestrowano we wrześniu - 1984 (ryc.2).Ospa wietrzna należy do bardzo zaraźliwych choróbwieku dziecięcego, toteż najwięcej zachorowańodnotowuje się wśród dzieci przebywających w zbiorowościachtypu szkoły czy przedszkola. W 2010 r.najwięcej zachorowań na ospę wietrzną zarejestrowanou dzieci i młodzieży do 14 roku życia, tj. 168 484, costanowiło 91,8% ogółu liczby zarejestrowanych przypadków.Przeważały zachorowania dzieci w wieku 5-9lat - 76 651, co stanowiło 41,8% ogółu zachorowań,zapadalność 4298,4 oraz w grupie wieku 0-4 lata–39,7% ogółu liczby zachorowań (72 834 zachorowania,zapadalność 3675,8 na 100 000). Zachorowania na ospęwietrzną osób powyżej 20 r.ż stanowiły 5,6% ogółuprzypadków. U osób powyżej 75 r. ż. zarejestrowano65 przypadków - zapadalność 2,7 na 100 000 (tab.II).W 2010 r. zapadalność mężczyzn wyniosła 508,0na 100 000 i była o 11,7% wyższa od zapadalności kobiet.Zapadalność kobiet i mężczyzn w poszczególnychWg daty zachorowaniaWg daty rejestracji0I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIImiesiąceRyc.2.Fig.2.Ospa wietrzna w Polsce w 2010 roku. Liczba zachorowań wg miesięcyChickenpox in Poland in 2010. Number of cases by monthsRyc.2. Ospa wietrzna w Polsce w 2010 roku. Liczba zachorowań wg miesięcy.Fig.2. Chickenpox in Poland in 2010. Number of cases by months.

208 Małgorzata Głuchowska, Iwona Paradowska-StankiewiczNr 2Tabela II. Ospa wietrzna w Polsce w latach 2009-2010. Liczbazachorowań, zapadalność na 100 000 ludnościi udział procentowy wg wiekuTable II. Chickenpox in Poland in 2009-2010. Number ofcases, incidence per 100 000 population and percentagein age groups2009 r. 2010 r.Grupyzachorowaninośwaninośćzapadal-zachoro-zapadal-wieku%%0-4 53634 2779,00 38,30 72834 3675,80 39,700 4242 998,70 3,00 5586 1337,60 3,051 6718 1678,50 4,80 9062 2178,30 4,942 8441 2223,20 6,00 11307 2822,20 6,163 15401 4191,30 11,00 21511 5664,60 11,734 18832 5262,80 13,40 25368 6904,30 13,835-9 58663 3252,80 41,90 76651 4298,40 41,785 17475 4979,90 12,50 23863 6669,10 13,016 15666 4476,90 11,20 20528 5850,70 11,197 11292 3167,20 8,10 14018 4007,90 7,648 8054 2185,60 5,70 10186 2857,40 5,559 6176 1635,70 4,40 8056 2187,10 4,3910-14 15252 735,50 10,90 18999 946,00 10,3615-19 3922 152,30 2,80 4623 186,90 2,5220-29 3664 58,25 2,60 0 70,25 0,0030-39 3721 65,45 2,70 0 78,30 0,0040 + 1259 25,10 0,80 1437 8,27 0,78Ogółem 140115 367,20 100,00 183446 420,20 100,00grupach wieku nie różniła się w sposób znaczący. Zapadalnośćogółem mieszkańców miast wyniosła 468,8na 100 000 i była niższa niż mieszkańców wsi (498,6).Wśród dzieci w wieku 0-4 lata wyższą zapadalnośćzaobserwowano w miastach tj. 4287,6 na 100 000,w porównaniu z zapadalnością na wsi – 2828,8 na100 000. W miastach liczących 55-99 tys. mieszkańcówzanotowano najwyższą zapadalność – 532,2 na 100 000,podczas gdy najniższą w miastach >100 tys. – 439,1 na100 000 mieszkańców.W 2010 r. z powodu ospy wietrznej hospitalizowano1007 osób (0,55% ogółu). Ponad sto osób poddanohospitalizacji w województwie kujawsko-pomorskim(128 osób), mazowieckim (124 osoby) oraz wielkopolskim(101 osób). Najmniej osób hospitalizowanow województwie warmińsko mazurskim – 19 osób(0,26% ogółu) (tab.1).Powikłania. Do najczęściej występujących powikłańospy wietrznej należą wtórne ropne zakażenieskóry (wskutek bakteryjnego nadkażenia wykwitówospowych np. w wyniku drapania), wirusowe zapaleniepłuc, bakteryjne zapalenie płuc, aseptyczne zapaleniemózgu z towarzyszącą ataksją móżdżkową oraz zespółReye’a. Powikłania neurologiczne, takie jak zapaleniemózgu i opon mózgowo-rdzeniowych występują dośćrzadko. W 2010 r. zarejestrowano 36 przypadkówpowikłanych zapaleniem mózgu i 29 zapaleniem oponmózgowo-rdzeniowych. Inne powikłania wystąpiłyu 488 spośród 1007 hospitalizowanych pacjentów.Szczepionka przeciw ospie wietrznej. W Polscedostępne są szczepionki: monowalentna zawierającażywy, pozbawiony zjadliwości (atenuowany) szczep wirusaospy wietrznej varicella-zoster oraz poliwalentna,skojarzona z odrą, świnką oraz różyczką. Szczepionkamonowalentna, podawana jest wyłącznie podskórnie(najlepiej w górną, boczną część ramienia) i zalecanajest od 9 miesiąca życia. Można ją podawać równieżw ramach profilaktyki poekspozycyjnej. Szczepionkępoliwalentną podaje się dzieciom w wieku od 11 miesiącażycia do 12 r. ż., podskórnie lub domięśniowo. Od2010 r. obowiązuje dwudawkowy schemat szczepień:pierwsza dawka podawana jest w 13-23 miesiącu życia,zaś druga w 14-24 miesiącu życia, przy czym minimalnyodstęp pomiędzy dawkami powinien wynosić 6 tygodni(optymalnie od 6 tygodni do 3 miesięcy).Kalendarz szczepień i jego realizacja. W Polsceod 2002 r. szczepienie przeciw ospie wietrznej należydo grupy szczepień zalecanych. Zgodnie z ProgramemSzczepień Ochronnych na rok 2010, szczepienieprzeciw ospie wietrznej jest obowiązkowe dla osóbnarażonych w sposób szczególny na zakażenie. Dowspomnianej grupy należą dzieci przed 12 rokiemżycia, z upośledzeniem odporności o wysokim ryzykuciężkiego przebiegu choroby, z ostrą białaczką limfoblastycznąw okresie remisji, zakażonym HIV, przedleczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapiąoraz dzieci do ukończenia 12 roku życia z otoczeniaosób wspomnianych powyżej, które nie chorowałyna ospę wietrzną. Ponadto szczepienie przeciw ospiewietrznej jest zalecane dla osób, które nie chorowałyna ospę wietrzną i nie zostały wcześniej zaszczepionew ramach szczepień obowiązkowych czy zalecanych,oraz kobiet planujących zajście w ciąże, które wcześniejnie chorowały na ospę wietrzną.W 2010 roku w naszym kraju zaszczepiono 31 540osób przeciw ospie wietrznej tj. o około 6 000 osóbwięcej w porównaniu z 2009 r. Wśród osób zaszczepionych96,7% (30 513) stanowiły osoby w wieku 0-19lat. Powyżej 20 roku życia zaszczepiono 1 027 osób.Najwięcej osób zaszczepiono w województwie mazowieckim(7418), dolnośląskim (5049), wielkopolskim(3764), oraz śląskim (2487), najmniej w województwieświętokrzyskim – 324 osoby.Podsumowanie i wnioski. Wysokiej zapadalnościna ospę wietrzną towarzyszy utrzymująca się na dośćwysokim poziomie liczba hospitalizacji i powikłań.Na uwadze należy mieć fakt, iż najskuteczniejszymdziałaniem profilaktycznym jest szczepienie, którenie gwarantuje stuprocentowej ochrony przed zacho-

Nr 2Ospa wietrzna w Polsce w 2010 roku 209rowaniem, ale znacznie łagodzi objawy choroby, orazzapobiega groźnym powikłaniom.Otrzymano: 2.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 4.04.2012 r.Adres do korespondencji:Mgr inż. Małgorzata GłuchowskaZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PaństwowyZakład HigienyUl. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: mgluchowska@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 211 - 214Kronika epidemiologicznaIwona Paradowska-Stankiewicz, Jolanta RudowskaKRZTUSIEC W POLSCE W 2010 ROKUPERTUSSIS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEWstęp. Krztusiec to ostra choroba zakaźnagórnych dróg oddechowych, objawiająca się charakterystycznymkaszlem napadowym, na którą chorująniemowlęta, młodzież i coraz częściej osoby dorosłe.Wyniki Ogólnopolskiego Badania EpidemiologiiKrztuśca, realizowanego w Zakładzie EpidemiologiiNIZP-PZH w latach 2009-2011 potwierdziły występowaniewysokiego odsetka zachorowań na krztusiecwśród osób dorosłych, u których jedynym objaweminfekcji pałeczką Bordetella pertussis był przewlekającysię kaszel. Należy podkreślić, że zakażoneosoby dorosłe (przede wszystkim starsi dorośli) sąrezerwuarem drobnoustroju, co oznacza, że występujeryzyko transmisji zakażenia z osób starszych na osobynieuodpornione, np. niemowlęta.Cel pracy. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejkrztuśca w Polsce w 2010 r. z uwzględnieniemstanu zaszczepienia przeciw krztuścowi.Materiał i metody. Analiza sytuacji epidemiologicznejkrztuśca w Polsce została przeprowadzonana podstawie jednostkowych zgłoszeń podejrzeńzachorowań na krztusiec, nadsyłanych do NIZP-PZHprzez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne,danych z biuletynu „Choroby zakaźne i zatrucia w Polscew 2010 r.” oraz biuletynu „Szczepienia ochronnew Polsce w 2010 r.” (MP Czarkowski i wsp., Warszawa2011, NIZP-PZH, GIS).Wyniki. W 2010 r. zarejestrowano 1 266 zachorowańna krztusiec. Zapadalność wynosiła 3,3 na 100 000mieszkańców i była znacząco – o 48% niższa w porównaniuz poprzednim rokiem. Najwyższa zapadalność nakrztusiec wystąpiła u dzieci w wieku 3 i 4 lata - 20,5i 20,1 na 100 000 mieszkańców, u osób w grupie wieku10-14 lat (13,9) oraz u mieszkańców miast. Spośród1 266 osób chorych na krztusiec 525 osób (tj. 41,5%)było hospitalizowanych. W 2010 r. nie zgłoszono zgonówz powodu krztuśca.Podsumowanie i wnioski. Obserwowanaw 2010 r. niższa zachorowalność na krztusiec w porównaniuz poprzednim rokiem, z jednej strony wskazuje na poprawęsytuacji epidemiologicznej choroby w naszym krajuABSTRACTIntroduction. Pertussis is an acute infectiousdisease of the upper respiratory tract. It is the infectionof the re-emerging character and affects infants,youth and more frequently adults. The results of theNationwide Surveillance Study of Pertussis conductedat the Department of Epidemiology (NIPH-NIH) in2009-2011 confirmed the high incidence of pertussis inadults, among whom the only symptom of Bordetellapertussis infection was prolonged cough. The emphasisshould be put on the fact that the infected adults (especiallythe older adults) are the reservoirs of the pathogenand as consequent there is a risk of transmission of theinfection from the adults to the persons who are notimmunized, e.g. infants.Objectives. The aim of the article is to analyzethe epidemiological situation of pertussis in Poland in2010 with presenting the pertussis vaccination coverage.Material and methods. The epidemiologicalsituation of pertussis in Poland was analyzed on thebasis of the case-based questionnaires of cases suspectedof pertussis sent to NIPH-NIH by the Sanitaryand Epidemiological Stations, data from the publications:“Infectious diseases and poisonings in Polandin 2010” and “Vaccinations in Poland in 2010” (MP.Czarkowski et al., Warsaw 2011, NIPH-NIH, ChiefSanitary Inspectorate).Results. In 2010, 1 266 pertussis cases were reported.The incidence was estimated at 3.3 per 100 000population and was significantly lower than the incidenceobserved in the previous year (6.3), i.e. a decreaseaccounting for 48%. As it was observed in the previousyear, the highest incidence of pertussis was reported inchildren aged 3 years old, 4 years old and in the agegroup 10-14 and it accounted for 20.5, 20.1 and 13.9,respectively and among the citizens of the towns. Outof 1 266 pertussis cases, 525 (41.5%) were hospitalized.No fatal cases of pertussis were reported in 2010.Conclusions. The lower incidence of pertussisobserved in 2010 in comparison with the incidence reportedin the previous year, indicates the improvementof the pertussis epidemiological situation in the country,

212 Iwona Paradowska-Stankiewicz, Jolanta RudowskaNr 2z drugiej jednak może wskazywać na niską czułośćsystemu nadzoru.Słowa kluczowe: krztusiec, choroby zakaźne, epidemiologia,Polska, rok 2010but on the other hand it may reflect the low sensitivityof the surveillance system.Key words: pertussis, infectious diseases, epidemiology,Poland, 2010WSTĘPSytuacja epidemiologiczna krztuśca - ostrej chorobyzakaźnej górnych dróg oddechowych w ostatnich latachulega pewnym zmianom. Polegają one na występowaniuzachorowań w grupie osób dorosłych, zwłaszcza starszych.Wyniki Ogólnopolskiego Badania EpidemiologiiKrztuśca, realizowanego w Zakładzie EpidemiologiiNIZP-PZH w latach 2009-2011 potwierdziły występowaniewysokiego odsetka zachorowań na krztusiec wśródosób dorosłych, u których jedynym objawem zakażeniapałeczką Bordetella pertussis był przewlekający się kaszel.Należy podkreślić, że zakażone osoby dorosłe sąrezerwuarem drobnoustroju, co oznacza, że występujeryzyko transmisji zakażenia z osób starszych na osobynieuodpornione, np. niemowlęta.Krztusiec jest chorobą, która podlega obowiązkowemuzgłaszaniu i rejestracji. Każde podejrzenie zachorowaniapowinno zostać potwierdzone przez wykonaniebadań laboratoryjnych, tzn. przez oznaczenie swoistychprzeciwciał dla toksyny krztuścowej w klasie IgA i IgG.CEL PRACYCelem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejkrztuśca w Polsce w 2010 r. z uwzględnieniem stanuzaszczepienia przeciw krztuścowi.MATERIAŁ I METODYAnaliza sytuacji epidemiologicznej krztuśca w Polscezostała przeprowadzona na podstawie indywidualnychzgłoszeń podejrzeń /zachorowań na krztusiecnadsyłanych do NIZP-PZH przez wojewódzkie stacjesanitarno-epidemiologiczne oraz danych z biuletynurocznego „Choroby zakaźne i zatrucia w Polscew 2010 r.” oraz „Szczepienia ochronne w Polscew 2010 r.” (MP Czarkowski i wsp., Warszawa 2011,NIZP-PZH, GIS). Klasyfikacji przypadków zachorowańna krztusiec dokonano na podstawie definicji, którazostała opracowana na potrzeby nadzoru epidemiologicznegoprzez pracowników Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH w 2009 r. („Definicje przypadków choróbzakaźnych na potrzeby nadzoru epidemiologicznego”,Zakład Epidemiologii NIZP-PZH). W świetle powyższejdefinicji kryteria kliniczne spełnia każda osoba,u której występuje kaszel trwający co najmniej dwatygodnie oraz występuje co najmniej jeden z trzechobjawów: napady kaszlu, napady bezdechu po kaszlulub wymioty występujące bezpośrednio po kaszlu, lubkażda osoba, u której lekarz rozpoznał krztusiec lubnapady bezdechu u niemowląt. Kryteria laboratoryjneobejmują co najmniej jedno z trzech kryteriów: izolacjaBordetella pertussis z materiału klinicznego, wykryciekwasu nukleinowego Bordetella pertussis w materialeklinicznym, wykrycie znamiennego wzrostu swoistychprzeciwciał przeciw Bordetella pertussis. Kryteriaepidemiologiczne zostają spełnione, gdy występuje powiązanieepidemiologiczne, polegające na przeniesieniuzakażenia z człowieka na człowieka. Opierając się nakryteriach klinicznych, laboratoryjnych i epidemiologicznychustalono następującą klasyfikację przypadku:A. Przypadek możliwy – każda osoba spełniająca kryteriakliniczneB. Przypadek prawdopodobny - każda osoba spełniającakryteria kliniczne i epidemiologiczneC. Przypadek potwierdzony - każda osoba spełniającakryteria kliniczne i laboratoryjne.WYNIKIW 2010 r. zarejestrowano 1 266 zachorowań nakrztusiec, tj. o 48% mniej niż w roku ubiegłym orazmniej niż w latach 2006 - 2008. Zapadalność w 2010 r.w Polsce wynosiła 3,3 na 100 000 mieszkańców i w porównaniuz poprzednim rokiem była znacznie niższa(tab. I).Największą liczbę zachorowań zarejestrowanow I i II kwartale 2010 roku. Należy jednak podkreślić,że dane dotyczące sezonowości zachorowań obarczonesą błędem, wynikającym z faktu, że każdego rokurejestrowane są opóźnione zgłoszenia pochodzącez poprzedniego i /lub poprzednich lat. W praktyceoznacza to zarejestrowanie niskiej liczby zachorowańna krztusiec w miesiącach jesienno-zimowo-wiosennych,pomimo występowania najwyższej zapadalnościw tych miesiącach. Na podstawie korekty dokonywanejsystematycznie w kolejnych latach należy przyjąć, żenajwiększa zachorowalność na krztusiec utrzymuje sięod jesieni do wiosny.W 2010 r., podobnie do lat ubiegłych, stwierdza sięduże zróżnicowanie zapadalności między województwami.Najwięcej zachorowań, około 50% wszystkich

Nr 2Krztusiec w Polsce w 2010 roku 213Tabela I. Krztusiec w Polsce w latach 2005-2010. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców i udział procentowyzachorowań wg wiekuTable I. Pertusis in Poland in 2005-2010. Number of cases, incidence per 100 000 and distribution of cases according toage2005 2006 2007 2008 2009 2010Wiek wzapadpadpadpadpadpad.za-za-za-za-za-latach zach.% zach.% zach.% zach.% zach.% zach.%0 137 38,0 7,1 64 17,5 4,2 98 25,9 4,9 86 21,6 4,0 78 18,4 3,3 38 9,1 3,01 44 12,5 2,3 49 13,7 3,2 47 12,8 2,4 61 16,1 2,8 69 17,2 2,9 30 7,2 2,42 23 6,6 1,2 53 15,1 3,5 66 18,4 3,3 44 12,0 2,0 78 20,5 3,3 34 8,5 2,73 30 8,4 1,6 60 17,1 3,9 80 22,8 4,0 56 15,6 2,6 140 38,1 5,8 78 20,5 6,24 52 14,1 2,7 51 14,3 3,4 79 22,6 4,0 71 20,2 3,3 115 32,1 4,8 74 20,1 5,80-4 286 16,0 14,9 277 15,5 18,2 370 20,5 18,6 318 17,2 14,7 480 24,9 20,1 254 12,8 20,15-9 443 22,0 23,0 393 20,6 25,9 414 21,9 20,8 214 11,6 9,9 311 17,2 13,0 161 9,0 12,710-14 747 30,1 38,8 393 16,9 25,9 636 28,1 32,0 818 37,7 37,8 723 34,7 30,3 280 13,9 22,115 i > 449 1,4 23,3 457 1,4 30,1 567 1,8 28,5 813 2,5 37,6 876 2,7 36,6 571 1,8 45,1Ogółem 1925 5,0 100,0 1520 4,0 100,0 1987 5,2 100,0 2163 5,7 100,0 2390 6,3 100,0 1 266 3,3 100,0Źródło: Wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowanie NIZP-PZHzarejestrowanych przypadków, wystąpiło w województwachpodlaskim i łódzkim (odpowiednio: 271 i 387zachorowań). Natomiast najniższą liczbę zachorowańzgłoszono w województwie lubuskim i lubelskim: po3 przypadki! Tak duże zróżnicowanie zapadalnościmiędzy poszczególnymi województwami może wynikaćz niedostatecznej zgłaszalności zachorowań nakrztusiec do Państwowej Inspekcji Sanitarnej, co takżepotwierdzają wyniki Ogólnopolskiego Badania EpidemiologiiKrztuśca (BEKi), realizowanego w ZakładzieEpidemiologii NIZP-PZH.W 2010 r. co trzecie zachorowanie na krztusiecwystąpiło u dzieci w wieku od 0 do 4 i od 5 do 9 lat,zapadalność w tych grupach wynosiła 12,8 i 9,0 (tab. I).Zachorowania dzieci i młodzieży w wieku 10 – 14 latoraz powyżej 15 r.ż. stanowiły 67% ogółu przypadków.Najwyższy odsetek zachorowań, po ok. 22% i 31%ogółu przypadków, stwierdzono w grupach wieku 10-14lat i powyżej 20 r.ż. W tych grupach wieku zapadalnośćna 100 000 osób wynosiła odpowiednio 13,9 oraz 1,3.Zapadalność ogółem kobiet w 2010 r., podobniejak w latach poprzednich, była wyższa w porównaniuz zapadalnością mężczyzn (odpowiednio: 3,6 i 3,0).Tendencja powyższa wystąpiła we wszystkich grupachwieku, za wyjątkiem grupy najmłodszej 0-4 lata.Wyższą zapadalność zarejestrowano w miastach, wewszystkich grupach wieku (tab. III).W 2010 r. w ogniskach zachorowały 172 osoby, 108osób miało kontakt z osobami kaszlącymi ponad 14 dni.Z powodu krztuśca hospitalizowano w 2010 r. 525 osób.W 2010 r. u 1224 chorych wykonano diagnostykęlaboratoryjną krztuśca - testy ELISA i testy immunoenzymatyczne.Potwierdzenie bakteriologiczne izolacjąpałeczek krztuśca otrzymano w przypadku 3 zachorowań.Krztusiec rozpoznano na podstawie objawówklinicznych u 39 chorych.Tabela II. Krztusiec w Polsce w 2010 roku. Zachorowaniai zapadalność na 100 000 mieszkańców wg województwTable II. Pertussis in Poland in 2010. Number of cases andincidence per 100 000 population, according tovoivodeshipWojewództwo 2009 2010LiczbazachorowańZapadalnośćLiczbazachorowańZapadalnośćPolska 2390 6,26 1266 3,321. Dolnośląskie 52 1,81 46 1,602. Kujawsko-Pomorskie 168 8,12 43 2,083. Lubelskie 15 0,69 3 0,144. Lubuskie 2 0,20 3 0,305. Łódzkie 697 27,38 387 15,256. Małopolskie 169 5,13 45 1,367. Mazowieckie 201 3,86 156 2,988. Opolskie 53 5,14 8 0,789. Podkarpackie 23 1,10 28 1,3310. Podlaskie 454 38,12 271 22,7911. Pomorskie 48 2,16 51 2,2812. Śląskie 204 4,39 120 2,5913. Świętokrzyskie 64 5,03 37 2,9214. Warmińsko-Mazurskie 12 0,84 4 0,2815. Wielkopolskie 132 3,88 52 1,5216. Zachodniopomorskie 96 5,67 12 0,71Źródło: Wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowanieNIZP-PZH

214 Iwona Paradowska-Stankiewicz, Jolanta RudowskaNr 2Tabela III. Krztusiec w Polsce w 2010 roku. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców i udział procentowyzachorowań wg płci, wieku i środowiskaTable III. Pertussis in Poland in 2010. Number of cases, incidence per 100 000 and distribution of cases according to sexand age in urban and rural populationGrupy wiekuMężczyźni Kobiety Miasto Wieś Ogółeml.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. %0 23 10,7 4,2 15 7,4 2,1 24 9,8 2,7 14 8,1 3,8 38 9,1 3,01 18 8,4 3,3 12 5,9 1,7 17 7,0 1,9 13 7,6 3,5 30 7,2 2,42 16 7,8 2,9 18 9,2 2,5 27 11,6 3,0 7 4,2 1,9 34 8,5 2,73 40 20,5 7,3 38 20,6 5,3 62 28,1 6,9 16 10,1 4,3 78 20,5 6,24 35 18,5 6,4 39 21,8 5,4 59 27,7 6,6 15 9,7 4,1 74 20,1 5,80-4 132 13,0 24,0 122 12,7 17,0 189 16,3 21,1 65 7,9 17,6 254 12,8 20,15-9 69 7,5 12,6 92 10,6 12,8 109 10,9 12,2 52 6,6 14,1 161 9,0 12,710-14 143 13,9 26,0 137 14,0 19,1 191 17,8 21,3 89 9,5 24,1 280 13,9 22,115-19 85 6,7 15,5 99 8,2 13,8 130 9,6 14,5 54 4,8 14,6 184 7,4 14,520 i > 120 0,8 21,9 267 1,7 37,2 278 1,5 31,0 109 1,0 29,5 387 1,3 30,6Ogółem 549 3,0 100,0 717 3,6 100,0 897 3,9 100,0 369 2,5 100,0 1 266 3,3 100,0Źródło: Wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowanie NIZP-PZHW 2010 r. z powodu krztuśca nie zgłoszono żadnegozgonu.Szczepienia przeciw krztuścowi w 2010 r.W 2010 r. poziom zaszczepienia dzieci przeciw krztuścowiutrzymywał się na wysokim poziomie 98,1%do 99,9% w skali kraju. Z analizy wywiadów epidemiologicznychwynika, że w grupie 1266 osób, którew 2010 r. zachorowały na krztusiec, 211 osób nie byłozaszczepionych, ponieważ urodziły się jeszcze przedwprowadzeniem szczepień lub otrzymały trwałe zwolnienieze szczepień (17% nieszczepionych). O 179chorych nie wiadomo, czy byli szczepieni. Natomiastwśród pozostałych chorych 674 osoby otrzymały szczepieniepodstawowe (4 dawki), a 132 osoby szczepienieuzupełniające (5 dawek). Pozostałe 48 osób otrzymało 3dawki szczepienia, zaś 22 osoby nie ukończyły pełnegocyklu szczepień.Powszechne szczepienia przeciw krztuścowi w Polscew ramach kalendarza szczepień, prowadzone są od1960 roku. Ponad trzydzieści lat stosowania szczepieńspowodowało bardzo znaczny spadek zapadalności nakrztusiec, z najniższą liczbą zachorowań w latach 80.(od ok. 100 do ok. 500 zachorowań). Jednak korzystnasytuacja epidemiologiczna krztuśca zaczęła ulegaćzmianie w latach 90. Zaobserwowano wówczas istotnywzrost zachorowań, największy w połowie lat 90.;rejestrowano wówczas od 2092 do 2871 przypadkówzachorowań rocznie. Jednocześnie widoczne było przesunięciezachorowań na starsze grupy wieku. Spowodowałoto w 2003 r. wprowadzenie dawki przypominającejszczepienia przeciwkrztuścowego, przeznaczonej dladzieci w szóstym roku życia.Obecnie według Programu Szczepień Ochronnychkażde dziecko powinno otrzymać łącznie 5 dawekszczepionki DTP w: 2, 3-4 , 5 i 16-18 miesiącach życia(szczepienie podstawowe przy użyciu pełnokomórkowejszczepionki przeciw krztuścowi) oraz dawkęprzypominającą szczepionką acelularną w 6 roku życia.Szczepionka przeciw krztuścowi stosowana masowow Polsce jest skojarzona ze szczepionką przeciw błonicyi przeciw tężcowi (DTP). W kraju dostępne są takżeszczepionki DTP skojarzone dodatkowo ze szczepionkąprzeciw Hib, inaktywowaną szczepionką przeciwpoliomyelitis oraz szczepionką przeciw wzw typu B.W niektórych krajach Europy Zachodniej wprowadzonopreparaty szczepionki przeciw krztuścowiprzeznaczone dla starszej młodzieży i dorosłych, zewzględu na coraz częstsze występowanie zachorowańna krztusiec w tych grupach wieku.PODSUMOWANIE I WNIOSKIObserwowana w 2010 r. niższa zachorowalność nakrztusiec w porównaniu z poprzednim rokiem, z jednejstrony wskazuje na poprawę sytuacji epidemiologicznejchoroby w naszym kraju, z drugiej jednak - możewskazywać na niską czułość systemu nadzoru.Otrzymano: 30.04.2012r.Zaakceptowano do druku: 04.05.2012r.Adres do korespondencji:Dr med. Iwona Paradowska-StankiewiczZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PaństwowyZakład HigienyUl. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: istankiewicz@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 215 - 220Kronika epidemiologicznaEwa Staszewska, Barbara Kondej, Mirosław P CzarkowskiPŁONICA W POLSCE W 2010 ROKUSCARLET FEVER IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego –Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECel pracy. Ocena sytuacji epidemiologicznejpłonicy w Polsce w 2010 r.Materiał i metody. Analizę przeprowadzonogłównie na podstawie danych opublikowanych w biuletynie„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010roku” (Warszawa 2011, NIZP-PZH, GIS).Wyniki. Od 2004 r. obserwuje się Polsce epidemicznywzrost liczby zachorowań na płonicę. Poziomzapadalności jest jednak znacznie niższy niż w okresachpoprzednich epidemii. W 2010 r. ogółem zarejestrowano13 940 zachorowań, natomiast zapadalność wyniosła36,5 na 100 000 ludności (w województwach: od 18,1w łódzkim do 47,5 w mazowieckim). Zachorowaniadzieci i młodzieży do lat 15 stanowiły 97,0% przypadków.Najwyższą zapadalność zanotowano wśród dzieci4-letnich (603,1) oraz 5-letnich (624,9). Zapadalnośćmężczyzn (41,8) znacznie przewyższała zapadalnośćkobiet (31,6). Zapadalność w miastach wynosiła 41,3;natomiast na wsi – 29,0. Hospitalizowano 1,2% chorych.Nie odnotowano zgonów.Podsumowanie. Korzystna sytuacja epidemiologicznapłonicy w Polsce to w znacznej mierze efektzmian demograficznych – zmniejszania się w społeczeństwieudziału dzieci.Z punktu widzenia zapobiegania i zwalczaniachoroby niezbędne jest zwiększenie odsetka przypadków,w których diagnoza kliniczna zachorowania jestpotwierdzona wynikiem badania bakteriologicznego.Słowa kluczowe: płonica, choroby zakaźne, epidemiologia,Polska, rok 2010ABSTRACTObjective. Assessing the epidemiological situationof scarlet fever in Poland in 2010Materials and methods. The analysis wasbased mainly on data published in the bulletin, “Infectiousdiseases and poisonings in Poland in 2010”(Warsaw 2011, NIPH-NIH , CSI).Results. Since 2004, Poland is observed epidemicgrowth in the number of scarlet fever cases. However,incidence level is much lower than in previous epidemicperiods. There were 13,940 cases registered in2010 in total and the incidence was 36.5 per 100,000population ranging from 18.1 in łódzkie voivodeshipto 47.5 in mazowieckie voivodeship. Cases amongchildren and adolescents of less than 15 years of ageaccounted for 97.0% of all cases. The highest incidencewas observed among 4 years old children (603.1) and5 years old children (624.9). Incidence in men (41.8)markedly exceeded the incidence in women (31.6) andincidence in urban areas (41.3) and in rural areas (29.0).Approximately 1.2% of all cases were hospitalized. Dueto scarlet fever there were no deaths in Poland in 2010.Summary. Favourable epidemiological situationof scarlet fever in Poland is largely a result of demographicchanges - reducing the involvement of childrenin society.In terms of disease prevention and control is necessaryto increase the proportion of cases in which clinicaldiagnosis is confirmed by the result of bacteriologicaltests.Key words: scarlet fever, infectious diseases, epidemiology,Poland, 2010CEL PRACYCelem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejpłonicy w Polsce w 2010 r. w porównaniu z latamiwcześniejszymi.MATERIAŁ I METODYAnalizę sytuacji epidemiologicznej płonicy w Polscew 2010 r. przeprowadzono głównie na podstawiedanych opublikowanych w biuletynie „Choroby zakaźnei zatrucia w Polsce w 2010 roku” (Warszawa 2011,NIZP-PZH, GIS). Dodatkowo w analizie wykorzystano

216 Ewa Staszewska, Barbara Kondej, Mirosław P CzarkowskiNr 2niektóre niepublikowane dotychczas dane o zarejestrowanychw 2010 r. zachorowaniach na płonicę przesłanedo Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkiestacje sanitarno-epidemiologiczne w ramachProgramu Badań Statystycznych Statystyki Publicznejna 2010 r. Dane z wcześniejszych lat pochodzą (odpowiednio)z rocznych biuletynów „Choroby zakaźnei zatrucia w Polsce”.Wszystkie dane wykorzystane w analizie (takżedane z wcześniejszych lat) dotyczą przypadków zachorowańna płonicę zgłoszonych przez lekarzy do PaństwowejInspekcji Sanitarnej w związku z ustawowymobowiązkiem zgłaszania zachorowań na tę chorobęwprowadzonym „Ustawą z dnia 13 listopada 1963 r.o zwalczaniu chorób zakaźnych” (Dz. U. Nr 50, poz.279 z późn. zm.) i utrzymanym przez kolejne ustawyregulujące zagadnienia nadzoru nad chorobami zakaźnymiw Polsce (Dz. U. 2001 nr 126 poz. 1384 z poźn.zm.; Dz. U. 2008 nr 234 poz. 1570 z późn. zm.).W całym wspomnianym wyżej okresie były rejestrowanei wykazywane w sprawozdaniach wszystkiezachorowania zgłaszane przez lekarzy. Definicja przypadkupłonicy wprowadzona w Polsce na potrzebynadzoru epidemiologicznego w 2005 r. nie wpłynęłana porównywalność danych wieloletnich dotyczącychogólnej liczby zarejestrowanych zachorowań, ponieważuwzględnia ona (oprócz przypadków „potwierdzonych”i „prawdopodobnych”) przypadki „możliwe” - definiowanejako zachorowania „rozpoznane przez lekarzajako płonica”.WYNIKI I ICH OMÓWIENIEPo ostatnim okresowym nasileniu epidemicznymzachorowań na płonicę w Polsce, którego szczyt odnotowanow 1995 r. (26 466 zachorowań, zapadalność 68,6Zapadalność na 100 000 ludności200,0180,0160,0140,0120,0100,080,060,040,020,00,0RokRyc. 1. Płonica w Polsce w latach 1975-2010. ZapadalnośćRyc. 1. Płonica na w 100 Polsce 000 w ludności latach 1975-2010. Zapadalność na 100 000Fig. 1. ludności Scarlet fever in Poland 1975-2010. Incidence perFig. 1. Scarlet fever in Poland 1975-2010. Incidence per 100 000100 000 populationpopulationna 100 000 ludności) przebieg krzywej epidemicznej tejchoroby w Polsce wyraźnie różni się od obserwowanegow poprzednich dziesięcioleciach (ryc. 1). Okresowycykl epidemiczny uległ wyraźnemu wydłużeniu -w latach 1996-2003 obserwowano znacznie wolniejszetempo obniżania się zapadalności, niż to występowałopo wcześniejszych szczytach epidemicznych, a po2003 roku obserwuje się znacznie wolniejsze tempowzrostu zapadalności. Wyraźnie daje się też zauważyćterytorialne zróżnicowanie przebiegu krzywej epidemicznej.O ile u schyłku XX w. przesunięcie szczytu faliepidemicznej na obszarze poszczególnych województww stosunku do szczytu fali obserwowanej z perspektywycałego kraju nie przekraczało na ogół 1-2 lat, to w ostatnimdziesięcioleciu okres ten wyraźnie wydłużył się,a epidemie płonicy w coraz większym stopniu nabierająlokalnego charakteru (ryc. 2).Zapadalność na 100 000 ludności70,060,050,040,030,020,010,0PolskaDolnośląskieMazowieckieOpolskiePodkarpackieWarmińsko-MazurskieRyc. 2.Fig. 2.0,01998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010RokPłonica w Polsce w latach 1998-2010. Zapadalność na 100 000 ludności w Polsce oraz w wybranych województwachRyc. 2. Płonica w Polsce w latach 1998-2010. Zapadalność na 100 000 ludności w Polsce oraz w wybranychScarlet fever in województwach Poland 1998-2010. Incidence per 100 000 population in Poland and selacted voivodeshipFig. 2. Scarlet fever in Poland 1998-2010. Incidence per 100 000 population in Poland and selacted voivodeship

Nr 2Płonica w Polsce w 2010 roku 217W 2010 r. po raz pierwszy od 6 lat nie zaobserwowanow Polsce wzrostu liczby zachorowań na płonicę. Naterenie całego kraju zarejestrowano 13 940 zachorowań,a zapadalność – w przeliczeniu na 100 000 ludności wyniosła36,5. W stosunku do 2009 r. (13 968 zachorowań,zapadalność 36,6) były to liczby porównywalne (niższeodpowiednio o 0,2% i 0,3%), niemniej, w stosunku domediany z lat 2004-2008 zapadalność na płonicę w 2010r. była w Polsce wyższa o 31% (tab. I).Najwięcej zachorowań zarejestrowano w 2010 r.w grudniu (1 911, tj. 13,7% ogółu przypadków zarejestrowanychw całym roku) oraz w listopadzie (1 638;11,8%), najmniej - zgodnie z wieloletnią tendencją- w sierpniu (282; 2,0%). Stosunkowo wysoki udziałzachorowań zarejestrowanych w czwartym kwartale(4 620; 33,1%), nie zapowiadał znaczącego spadkuzapadalności w kolejnym roku (ryc. 3).Na obszarze poszczególnych województw, w porównaniudo 2009 r., zapadalność na płonicę w 2010 r.wzrosła w sześciu województwach (w granicach od7% do 80%), spadła w dziewięciu (od 9% do 35%)Tabela I. Płonica w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowańi zapadalność na 100 000 ludności wgwojewództwTable I. Scarlet fever in Poland 2004-2010. Number ofcases and incidence per 100 000 population byvoivodeshipMediana2009 r. 2010 r.2004-2008WojewództwozachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćPOLSKA 10 649 27,9 13 968 36,6 13 940 36,51. Dolnośląskie 905 31,3 830 28,9 692 24,12. Kujawsko-pomorskie674 32,6 1 052 50,9 920 44,53. Lubelskie 288 13,2 625 28,9 541 25,14. Lubuskie 414 41,0 428 42,4 379 37,55. Łódzkie 363 14,1 530 20,8 460 18,16. Małopolskie 811 24,8 1 141 34,7 1 315 39,87. Mazowieckie 1 611 31,0 1 931 37,0 2 485 47,58. Opolskie 284 27,3 641 62,1 417 40,59. Podkarpackie 290 13,8 387 18,4 457 21,710. Podlaskie 180 15,0 244 20,5 222 18,711. Pomorskie 549 25,0 931 41,8 935 41,812. Śląskie 1 416 30,3 2 528 54,4 2 149 46,313. Świętokrzyskie 230 17,9 667 52,5 471 37,114. Warmińsko--mazurskie352 24,7 432 30,3 521 36,515. Wielkopolskie 931 27,5 1 246 36,6 1 337 39,216. Zachodniopomorskie285 16,8 355 21,0 639 37,7Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP--PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2004-2010Liczba zachorowań2000150010005000I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIMiesiąc2010 r. 2009 r. mediana 2004-2008Ryc. 3. 3. Płonica Płonica w Polsce w w Polsce latach 2004-2010. w latach 2004-2010. Liczba za-Liczba zachorowań w w miesiącach (wg daty daty zachorowania)Fig. Fig. 3. 3. Scarlet Scarlet fever in Poland fever 2004-2010. in Poland 2004-2010. Number ofNumber of reported cases by monthreported cases by i utrzymała się na takim samym poziomie w jednymwojewództwie (tab. I). Największy (procentowo) wzrostzapadalności odnotowano w woj. zachodniopomorskim(z 21,0 do 37,7 na 100 000), natomiast największyspadek w woj. opolskim (z 62,1 do 40,5).Najwyższą zapadalność w skali województww 2010 r. zanotowano w woj. mazowieckim, gdziewspółczynnik zapadalności wyniósł 47,5 na 100 000ludności i był wyższy o 30% od ogólnej zapadalnościw całym kraju, a względnie wysoką w stosunku doogólnokrajowej w woj. śląskim (odpowiednio: 46,3;27%) i kujawsko-pomorskim (44,5; 22%). Najniższewspółczynniki odnotowano w woj. łódzkim (18,1; 50%poniżej zapadalności w całym kraju), podlaskim (18,7;-49%), podkarpackim (21,7; -40%), lubelskim (25,1;-31%) oraz dolnośląskim (24,1; -34%). (tab. I)Różnice pomiędzy zapadalnością na płonicę na obszarzeposzczególnych województw - mierzone stosunkiemnajwyższej zapadalności w skali województw dozapadalności najniższej - były więc w 2010 r. niewielkie(stosunek jak 2,6:1), najmniejsze jakie obserwowanow Polsce po zmianie podziału administracyjnego krajuw 1999 r.W kontekście międzywojewódzkiego zróżnicowaniazapadalności zwraca uwagę stosunkowo niewysokazapadalność w woj. opolskim (40,5 na 100 000; 11%powyżej krajowej), gdzie sześciokrotnie w minionym10-leciu odnotowywano najwyższy współczynnikw skali kraju, oraz względnie wysoka zapadalnośćw woj. podkarpackim (21,7), niższa wprawdzie odzapadalności w całym kraju o 40% , ale najwyższajaką odnotowano w tym województwie po reformieadministracyjnej kraju w 1999 r. (ryc. 2).

218 Ewa Staszewska, Barbara Kondej, Mirosław P CzarkowskiNr 2Tabela II. Płonica w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowańi zapadalność na 100 000 ludności wgśrodowiska i liczby ludności w miastachTable II. Scarlet fever in Poland 2004-2010. Number of casesand incidence per 100 000 population by location(urban/rural)Mediana2009 r. 2010 r.2004-2008Środowiskozachorowanidalnośrowanidalnośrowanidalnośćzapa-zacho-zapa-zacho-zapa-Miasto 7 311 41,3 9 426 40,5 9 622 41,3Miasto < 20 tys. 1 300 32,9 1 700 34,3 1 627 32,9Miasto 20-49 tys. 1 119 39,3 1 618 38,8 1 646 39,3Miasto 50-99 tys. 1 005 42,8 1 138 35,5 1 368 42,8Miasto ≥ 100 tys. 3 484 45,5 4 970 45,3 4 981 45,5Wieś 3 325 29,0 4 542 30,6 4 318 29,0Ogółem 10 649 36,5 13 968 36,6 13 940 36,5Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP--PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2004-2010W roku 2010 nie uległy zmianie zasadnicze cechysytuacji epidemiologicznej tej choroby w Polsce, anitendencje obserwowane w poprzednich latach.Tak jak w latach poprzednich, zapadalność na płonicęw miastach ogółem (41,3 na 100 000) była znaczącowyższa (o 43%) niż na wsi (29,0), przy czym wyższewspółczynniki w miastach niż na wsi notowano bezwzględu na wielkość miast (tab. II). Na obszarze poszczególnychwojewództw współczynniki zapadalnościna płonicę w miastach wahały się od 54,0 na 100 000w opolskim, 52,4 w mazowieckim i 51,7 w kujawsko--pomorskim do 19,4 w łódzkim i 22,8 w podlaskim,natomiast na wsi od 39,3 w śląskim, 38,5 w mazowieckimi 35,9 w pomorskim do 12,3 w podlaskim i 15,9w łódzkim. Wyższą zapadalność w miastach (ogółem)niż na wsi zarejestrowano na obszarze wszystkich województw,przy czym najmniejszą różnicę zapadalności(2%) zanotowano w woj. dolnośląskim (zapadalnośćodpowiednio 24,2 i 23,7) natomiast największą w woj.opolskim (54,0 i 25,6), gdzie zapadalność w miastachbyła ponad 2-krotnie wyższa niż na wsi. W skali całegokraju stosunek zapadalności w miastach do zapadalnościna terenach wiejskich wyniósł 1,4:1, a więc nieznaczniewzrósł w porównaniu do 2010 roku, jednakże naprzestrzeni lat obserwuje się trend malejący (ryc. 4).Wyższa zapadalność na płonicę w miastach niż na wsiszczególnie wyraźnie zaznacza się wśród najmłodszychgrup wieku (tab. III) i wynika m.in. z częstszego korzystaniaw miastach z instytucjonalnych form opieki nadmałymi dziećmi (żłobki, przedszkola). W 2010 r., tak jakw roku poprzednim, największe różnice, ponad 2-krotne,wystąpiły wśród dzieci 3-letnich (zapadalność w miastach581,4 na 100 000 dzieci w tym wieku; na wsi 241,4) orazwśród dzieci 4-letnich (odpowiednio: 771,9; 370,0).Tabela III. Płonica w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udział procentowy wg wieku,płci i środowiskaTable III. Scarlet fever in Poland 2010. Number of cases, incidence per 100 000 population, and percentage of cases byage, gender, and location (urban/rural)WiekPłećŚrodowiskow latachmężczyźni kobiety miasto wieśOgółemzachorowanidalnośrowanidalnośrowanidalnośrowanidalnośrowanidalnośćzapa-zacho-zapa-zacho-zapa-zacho-zapa-zacho-zapa-%%%%%0 - 4 2 908 285,3 37,7 2 353 244,5 37,8 3 863 334,1 40,1 1 398 169,4 32,4 5 261 265,5 37,70 65 30,1 0,8 57 28,2 0,9 83 33,8 0,9 39 22,6 0,9 122 29,2 0,91 251 117,4 3,3 198 97,9 3,2 290 118,8 3,0 159 92,5 3,7 449 107,9 3,22 435 211,5 5,6 372 190,8 6,0 562 241,3 5,8 245 146,1 5,7 807 201,4 5,83 940 481,8 12,2 727 393,7 11,7 1 283 581,4 13,3 384 241,4 8,9 1 667 439,0 12,04 1 217 644,5 15,8 999 559,4 16,0 1 645 771,9 17,1 571 370,0 13,2 2 216 603,1 15,95 - 9 3 904 426,1 50,6 3 141 362,3 50,4 4 786 479,4 49,7 2 259 287,8 52,3 7 045 395,1 50,55 1 266 687,9 16,4 970 558,2 15,6 1 612 782,2 16,8 624 411,2 14,5 2 236 624,9 16,06 1 071 593,3 13,9 859 504,2 13,8 1 344 672,6 14,0 586 388,0 13,6 1 930 550,1 13,87 707 393,0 9,2 604 355,6 9,7 881 450,4 9,2 430 278,9 10,0 1 311 374,8 9,48 533 291,3 6,9 407 234,6 6,5 593 302,3 6,2 347 216,4 8,0 940 263,7 6,79 327 173,2 4,2 301 167,6 4,8 356 177,4 3,7 272 162,2 6,3 628 170,5 4,510 - 14 670 65,1 8,7 548 56,0 8,8 706 65,8 7,3 512 54,7 11,9 1 218 60,6 8,715 - 19 147 11,6 1,9 94 7,8 1,5 154 11,3 1,6 87 7,8 2,0 241 9,7 1,720 - 29 48 1,5 0,6 37 1,2 0,6 50 1,3 0,5 35 1,4 0,8 85 1,4 0,630 - 39 23 0,8 0,3 37 1,3 0,6 40 1,1 0,4 20 0,9 0,5 60 1,0 0,440 + 8 0,1 0,1 22 0,2 0,4 23 0,2 0,2 7 0,1 0,2 30 0,2 0,2Ogółem 7 708 41,8 100,0 6 232 31,6 100,0 9 622 41,3 100,0 4 318 29,0 100,0 13 940 36,5 100,0Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 roku. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, 2011

Nr 2Płonica w Polsce w 2010 roku 219Stosunek zapadalności w miastachdo zapadalności na wsi3,53,02,52,01,51,00,50,01991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009RokRyc. 4. Płonica w Polsce w latach 1991-2010. StosunekRyc. 4. Płonica w Polsce w latach 1991-2010. Stosunek zapadalnościw miastach zapadalności do zapadalności w miastach na wsi do zapadalności na wsiFig. 4. 4. Scarlet Scarlet fever in fever Poland in 1991-2010. Poland 1991-2010. Incidence per Incidence 100 000 perpopulation: 100 000 urban/rural population: ratio urban/rural ratioZapadalność mężczyzn (tab. III) była w 2010 r.wyższa od zapadalności kobiet o 32% (odpowiednio:41,8 na 100 000 i 31,6). Wyższą zapadalność wśródmężczyzn odnotowuje się w Polsce rokrocznie od 1981roku, przy czym różnica ma tendencję do powiększaniasię. W 2010 r. różnica pomiędzy współczynnikami zapadalnościmężczyzn i kobiet była o 3,1 pkt procentowegowyższa niż w 2009 r. Nadwyżka zachorowań mężczyznw 2010 r. wystąpiła we wszystkich grupach wiekuponiżej 30 lat, a uwagę zwracała wysoka (1,5-krotniewyższa) różnica w zapadalności mężczyzn i kobietw grupie wieku 15-19 lat (odpowiednio 11,6 i 7,8).Zachorowania na płonicę dzieci i młodzieży do lat15 stanowiły 97,0% ogółu przypadków zarejestrowanychw ciągu roku (o 1,7 pkt procentowego więcej niżw 2009 r.). Rozkład zachorowań według wieku chorychbył w 2010 r. porównywalny z obserwowanym w Polscewe wcześniejszych latach (tab. III). Niemniej, o ilew latach 2000-2009, najwyższe wskaźniki zapadalnościnotowano w grupach dzieci 6- i 5-letnich (ryc. 5), tow roku 2010 najwyższą zapadalność odnotowano wśróddzieci 5-letnich (624,9 na 100 000 dzieci w tym wieku)i 4-letnich (603,1). Współczynnik zapadalność dzieci6-letnich (550,1) był dopiero trzeci pod względem wysokości.Ponieważ pewne przesunięcie modalnej zapadalnościw kierunku młodszych roczników dało się teżzauważyć w latach 2008-2009, nie można wykluczyć, żejest to trwała zmiana obrazu sytuacji epidemiologiczneji powrót do rozkładu wieku chorych obserwowanegow latach 80. XX w.W skali województw, najwyższą zapadalnośćwśród dzieci 5-letnich zarejestrowano w dziesięciuwojewództwach, wśród dzieci 4-letnich - w czterech,a wśród dzieci 6-letnich - w dwóch województwach.Na obszarze województw współczynniki zapadalnościdzieci 4-letnich wahały się w granicach od 260,8 w woj.podkarpackim do 870,7 w mazowieckim; dzieci 5-letnich- od 319,9 w łódzkim do 914,3 w śląskim; a dzieci6-letnich - od 227,7 w podlaskim do 784,0 w śląskim.Z powodu płonicy hospitalizowano w Polscew 2010 r. 167 osób - 1,2% (od 0% w woj. lubuskim do7,2% w woj. podlaskim) ogółu osób, które zachorowałyna tę chorobę. Przy znacznych wahaniach wysokościodsetka hospitalizowanych osób na przestrzeni lat, wyraźniedaje się zauważyć spadkowy trend hospitalizacjioraz odwrotnie proporcjonalny związek hospitalizacjiz zapadalnością: niskiej zapadalności towarzyszy wyższyodsetek hospitalizacji, niskiej – wyższy (ryc. 6).Zgonów z powodu płonicy - wg danych DepartamentuBadań Demograficznych GUS - nie zarejestrowano.Od wdrożenia w nadzorze epidemiologicznymnad płonicą w Polsce definicji przypadku tej chorobyi klasyfikowania wszystkich zgłoszonych zachorowańzgodnie z tą definicją, tj. od 2005 r., nie zauważa sięZapadalność na 100 000 ludności450400350300250200150100501980-19891990-19992000-2009Ryc. 5.Fig. 5.00 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10-14 15-19 20+Grupy wieku (w latach)Płonica w Polsce w latach 1980-1989, 1990-1999 i 2000-2009. Przeciętna roczna zapadalność (na 100 000 ludności)według wiekuRyc. 5. Płonica w Polsce w latach 1980-1989, 1990-1999 i 2000-2009. Przeciętna roczna zapadalność(na 100 000 ludności) według wiekuScarlet fever Fig. in 5. Scarlet Poland fever in in 1980-1989, Poland in 1980-1989, 1990-1999 1990-1999 and and 2000-2009. Mean annual annual incidence incidence rate rate per 100 000 populationby age groupper 100 000 population by age group

220 Ewa Staszewska, Barbara Kondej, Mirosław P CzarkowskiNr 2Zapadalność na 100 000 ludności200,0180,0160,0140,0120,0100,080,060,040,020,0Zapadalność% hospitalizowanych% hospitalizowanych (trend)4,03,53,02,52,01,51,00,5Odsetek hospitalizowanychRyc. 6.Fig. 6.0,01975 1977 1979 1981 1983 1985 1987 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009RokPłonica w Polsce w latach 1975-2010. Zapadalność na 100 000 ludności oraz odsetek hospitalizowanychScarlet Ryc. fever 6. Płonica in Poland w Polsce 1975-2010. w latach 1975-2010. Incidence Zapadalność per 100 000 na 100 population 000 ludności and oraz percentage odsetek hospitalizowanych of hospitalizationFig. 6. Scarlet fever in Poland 1975-2010. Incidence per 100 000 population and percentage of hospitalization0,0niestety wzrostu odsetka zachorowań, w których rozpoznaniakliniczne potwierdza się laboratoryjnie. Jakoprzypadki „możliwe”, czyli rozpoznane wyłącznie napodstawie objawów klinicznych, w 2010 r. stacje sanitarno-epidemiologicznezaklasyfikowały aż 99,7%wszystkich zachorowań (13 898 przypadków), jakoprzypadki „prawdopodobne”, czyli powiązane epidemiologiczniez potwierdzonymi laboratoryjnie - 0,1%,(16), a jako przypadki „potwierdzone” laboratoryjnie- 0,2% (26). Tak niski odsetek potwierdzeń laboratoryjnychpłonicy świadczyć może o sporadycznymtylko zlecaniu przez lekarzy badań laboratoryjnych(pomocnych w różnicowaniu z odrą, różyczką, anginą,reakcjami alergicznymi), ale też budzić wątpliwości codo kompletności danych o zachorowaniach na płonicęgromadzonych przez stacje sanitarno-epidemiologiczne.PODSUMOWANIE I WNIOSKIudziału dzieci, tj. populacji szczególnie podatnej nazakażenie, a tym samym zmniejszania się możliwościtransmisji zakażeń.Z punktu widzenia zapobiegania i zwalczania płonicy(szczególnie w okresie epidemii) niezbędne jestpodjęcie działań obliczonych na wydatne zwiększenieodsetka przypadków zachorowań, w których diagnozakliniczna jest potwierdzana wynikiem badania bakteriologicznego.Otrzymano: 3.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 6.04.2012 r.Adres do korespondencji:Ewa StaszewskaZakład Epidemiologii, Narodowy Instytut ZdrowiaPublicznego - PZHul. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: estaszewska@pzh.gov.plKorzystna sytuacja epidemiologiczna płonicy obserwowanaw Polsce to w znacznej mierze efekt zmiandemograficznych – zmniejszania się w społeczeństwie

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 221 - 228Kronika epidemiologicznaNatalia Parda, Aleksandra PolkowskaZAPALENIA OPON MÓZGOWO - RDZENIOWYCH I ZAPALENIA MÓZGUW POLSCE W 2010 ROKUMENINGITIS AND ENCEPHALITIS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego –Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEWstęp. W Polsce corocznie rejestruje się ok. 2 000-3 000 zachorowań na zapalenia opon mózgowo – rdzeniowychi mózgu. Wśród rejestrowanych przypadkówbakteryjnego zapalenia opon mózgowo - rdzeniowychi/lub mózgu o ustalonym czynniku etiologicznymdominują zakażenia wywołane przez N. meningitidis,S. pneumoniae, H. influenzae typu B oraz L. monocytogenes.Wśród dzieci przeważają natomiast zakażeniao etiologii E. coli, S. agalactiae oraz H. influenzaetypu B. Do najczęstszych zakażeń ośrodkowego układunerwowego o etiologii wirusowej należą zachorowaniawywoływane przez enterowirusy z grupy ECHO orazCoxsackie A i B. Wśród identyfikowanych czynnikówetiologicznych występują również, m.in.: arbowirusy,wirus opryszczki oraz wirus świnki.Cele pracy. Celami pracy są analiza występowaniazapaleń opon mózgowo - rdzeniowych i zapaleń mózguw Polsce w 2010 r. oraz przedstawienie informacjiodnośnie szczepień ochronnych stosowanych przeciwomawianym jednostkom chorobowym.Materiał i metody. Analiza sytuacji epidemiologicznejzapaleń opon mózgowo - rdzeniowych i zapaleńmózgu w Polsce została przeprowadzona na podstawiejednostkowych zgłoszeń zachorowań na zapalenia oponmózgowo – rdzeniowych i mózgu, danych z biuletynów„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.”oraz „Szczepienia ochronne w Polsce w 2010 r.” (MPCzarkowski i wsp., Warszawa 2011, NIZP-PZH, GIS),publikacji „Definicje przypadków chorób zakaźnych napotrzeby nadzoru epidemiologicznego stosowane w latach2009-2011” oraz informacji zawartych w ProgramieSzczepień Ochronnych na rok 2010.Wyniki. W 2010 r. na terenie Polski zarejestrowanoogółem 3 063 zachorowania na zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych i/lub mózgu, co w porównaniu z 2009 r.stanowiło wzrost o niemal 22%. Zapadalność wynosiła8,03 na 100 000 mieszkańców. Z analizy danych wynika,że spośród zgłoszeń zachorowań - 1 619 osób stanowiłoprzypadki o etiologii wirusowej, 846 - bakteryjnejoraz 598 o etiologii innej, określonej lub nieokreślonej.ABSTRACTIntroduction. Annually 2 000-3 000 cases ofmeningitis and encephalitis are notified to the Polishsurveillance system. The leading etiologic agents of thebacterial infections are: N. meningitidis, S. pneumoniae,H. influenzae type B and L. monocytogenes. The mostcommon causes of bacterial infections in children are:E. coli, S. agalactiae and H. influenzae type B. Theviral infections are mainly caused by the followingpathogens: Echovirus, Coxsackie virus group A and B.The agents responsible for the viral infections are also:arboviruses, Herpes simplex virus and mumps virus.Objectives. The objectives of the present articleare to analyze the epidemiology of meningitis andencephalitis in Poland in 2010 and to present the informationon the vaccines used to prevent the discussedinfections.Material and methods. The analysis wasbased on the data retrieved from the questionnaires usedfor the surveillance purposes, aggregated data on meningitisand encephalitis published in “Infectious diseasesand poisonings in Poland in 2010”, aggregated data onthe vaccination coverage published in “Vaccinations inPoland in 2010”, “Case definitions for the infectiousdiseases used for the surveillance purposes in 2009-2011” and Polish Immunization Programme for 2010.Results. In 2010, Poland reported 3 063 neuroinfections– nearly 22% more than in 2009. The incidencerate was 8.03 cases per 100 000 population. From theanalysis of data transpired that of the notified cases, 1 619were of viral etiology, 846 – were bacterial and 598 ofother or unknown origin. Given the bacterial infectionsof determined etiology, the leading pathogenic agent wasS. pneumoniae (180 cases), following by N. meningitidis(146 cases) and Haemophilus influenzae typu B (11cases). Among confirmed cases of the viral infections,the predominant were tick-borne encephalitis cases (294).Conclusions. Compared to the data from2009, the epidemiologic situation of the meningitisand encephalitis in Poland in 2010 has not changedsignificantly.

222 Natalia Parda, Aleksandra PolkowskaNr 2Spośród zgłoszonych przypadków bakteryjnego zapaleniaopon mózgowo - rdzeniowych i/lub mózguo ustalonym czynniku etiologicznym przeważały zakażeniao etiologii: S. pneumoniae (180), N. meningitidis(146) oraz H. influenzae typu B (11). Wśród zakażeńośrodkowego układu nerwowego o etiologii wirusowejdominowały zachorowania wywoływane przez wiruskleszczowego zapalenia mózgu (294).Podsumowanie. Sytuacja epidemiologicznazapaleń opon mózgowo – rdzeniowych i/lub mózguw Polsce w 2010 r. nie uległa zasadniczej zmianiew porównaniu do sytuacji w 2009 r.Słowa kluczowe: zapalenie opon mózgowo – rdzeniowych,zapalenie mózgu, epidemiologia, Polska, rok 2010Key words: meningitis, encephalitis, epidemiology,Poland, 2010WSTĘPW Polsce corocznie rejestruje się ok. 2 000-3 000zachorowań na zapalenia opon mózgowo – rdzeniowychi mózgu. Etiologia tych zachorowań jest warunkowanawieloma czynnikami, m.in. zależy od wieku chorych,chorób współistniejących oraz indywidualnych czynnikówryzyka. Wśród rejestrowanych przypadkówbakteryjnego zapalenia opon mózgowo - rdzeniowychi/lub mózgu o ustalonym czynniku etiologicznym dominujązakażenia wywołane przez Neisseria meningitidis,Streptococcus pneumoniae, Haemophilus influenzaetypu B oraz Listeria monocytogenes. Wśród dzieci przeważająnatomiast zakażenia o etiologii Escherichia coli,Streptococcus agalactiae oraz Haemophilus influenzaetypu B. Do najczęstszych zakażeń ośrodkowego układunerwowego o etiologii wirusowej należą zachorowaniawywoływane przez enterowirusy z grupy ECHO orazCoxsackie A i B. Wśród identyfikowanych czynnikówetiologicznych występują również, m.in. arbowirusy,wirus opryszczki oraz wirus świnki.Celem pracy jest ocena występowania zapaleń oponmózgowo - rdzeniowych i zapaleń mózgu w Polscew 2010 r., rejestrowanych w oparciu o obowiązującedefinicje przypadków poszczególnych jednostek chorobowych(zakażenia wywołane przez N. meningitidis,S. pneumoniae, H. influenzae typu B oraz wirus kleszczowegozapalenia mózgu). Ocenę sytuacji epidemiologicznejuzupełniono informacjami dotyczącymistosowanych szczepień ochronnych.MATERIAŁ I METODYOcena występowania zapaleń opon mózgowo- rdzeniowych i zapaleń mózgu w Polsce w 2010 r.powstała w oparciu o wyniki analizy następującychdanych źródłowych:• raporty jednostkowe o zachorowaniach na chorobyzakaźne przesyłane obligatoryjnie przez stacje sanitarno- epidemiologiczne do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH• dane zbiorcze o zachorowaniach na choroby zakaźneopublikowane w biuletynie rocznym „Choroby zakaźnei zatrucia w Polsce w 2010 r.” (CzarkowskiMP i in., Warszawa, NIZP – PZH i GIS)• dane zbiorcze zawarte w biuletynie rocznym „Szczepieniaochronne w Polsce w 2010 r.” (CzarkowskiMP i in., Warszawa, NIZP – PZH i GIS)• Definicje przypadków chorób zakaźnych na potrzebynadzoru epidemiologicznego stosowane w latach2009-2011 (Zakład Epidemiologii, NIZP-PZH)• Program Szczepień Ochronnych na rok 2010 (Załącznikdo komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnegoz dn. 22 października 2009 r.)WYNIKIW 2010 r. na terenie Polski zarejestrowano ogółem3 063 zachorowania na zapalenia opon mózgowo- rdzeniowych i/lub mózgu, w tym 1 619 o etiologiiwirusowej, 846 - bakteryjnej oraz 598 o etiologii innejokreślonej lub nieokreślonej (tab.I). Liczba neuroinfekcjizarejestrowanych w 2010 r. była wyższa niż w rokuubiegłym (546 zachorowań więcej, wzrost o 21,7%).Z analizy porównawczej danych za lata 2009 i 2010wynika, iż w omawianym roku sprawozdawczymzgłoszono większą liczbę zakażeń ośrodkowego układunerwowego o etiologii wirusowej oraz innej, określonejlub nieokreślonej, natomiast wykazano mniej zachorowańo etiologii bakteryjnej.Poniżej omówiono szczegółowo wyniki analizyi ocenę sytuacji epidemiologicznej z uwzględnieniemetiologii zachorowań.

Nr 2Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2010 roku 223Tabela I. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu w Polsce w latach 2009-2010 wg czynnika etiologicznego. Liczba zachorowańi zapadalność na 100 000 mieszkańcówTable I. Meningitis and encephalitis in Poland in 2009-2010 by etiological agent. Number of cases and incidence per 100000 populationmediana 2004-2008Zapalenie opon mózgowych i/lub mózguCzynnik etiologiczny2009 r. 2010 r.Zachorowania Zapadalnośćzachorowania zapadalność zachorowania zapadalnośćNeisseria meningitidis 148 0,39 190 0,5 146 0,38Haemophilus influenzae 39 0,10 13 0,03 11 0,03Streptococcus pneumoniae 119 0,31 163 0,43 180 0,47inne bakteryjne określone 161 0,42 127 0,33 148 0,39bakteryjne nieokreślone 512 1,34 372 0,98 361 0,95wirusowe określone* 308 0,81 412 1,08 371 0,98wirusowe nieokreślone 1215 3,18 832 2,18 1248 3,26poszczepienne 1 0,00 - - - -inne i nieokreślone 374 0,98 408 1,07 598 1,57ogółem 2877 7,53 2517 6,6 3063 8,03* w tym zapalenia mózgu przenoszone przez kleszczeŹródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r. NIZP-PZH, GIS, Warszawa, 2011 r. oraz wywiady epidemiologiczneWSSE, opracowanie PZH.ZAPALENIE OPON MÓZGOWO –RDZENIOWYCH I ZAPALENIE MÓZGUO ETIOLOGII BAKTERYJNEJW Polsce w 2010 r. zarejestrowano ogółem 846zachorowań na zapalenia opon mózgowo – rdzeniowychi/lub mózgu o etiologii bakteryjnej, a zapadalność wyniosła2,21 na 100 000. W porównaniu z 2009 r. orazmedianą za lata 2004-2008 liczba zarejestrowanychzachorowań była niższa odpowiednio o 19 oraz 133przypadków. Najwyższą zapadalność zarejestrowanow województwie pomorskim (2,96 na 100 000),najniższą zaś w województwie dolnośląskim – 1,6 na100 000 (tab. II).Podobnie jak w ubiegłych latach zapadalność mężczyzn(2,78 na 100 000) była wyższa niż kobiet (1,69na 100 000) oraz zapadalność mieszkańców wsi byławyższa (2,4 na 100 000) niż mieszkańców miast (2,09na 100 000) (tab. III).Rozkład zachorowań według wieku wskazuje, iżpodobnie jak w ubiegłym roku, najwyższą zapadalnośćodnotowano wśród dzieci do 4 roku życia - 10,87na 100 000. Ponadto wysoka zapadalność wystąpiław grupie wieku 5 – 9 lat – 2,76 na 100 000 (tab. IV).Wśród 846 zachorowań na bakteryjne zapaleniaopon mózgowo-rdzeniowych czynnik etiologicznyzostał określony w 39,8% przypadków. Zauważalna jestzależność pomiędzy częstością izolowanych czynnikówetiologicznych a wiekiem osób chorujących (tab. IV).Wśród dzieci do 4 roku życia dominowały zachorowaniao etiologii N. meningitidis oraz S. pneumoniae,stwierdzone odpowiednio u 32,6% oraz 19,3% chorych.Wśród osób w wieku 15-24 lata przeważały zakażeniaN. meningitidis, stwierdzane u 26,4% chorych. W grupieosób powyżej 24 roku życia najczęściej rozpoznanymczynnikiem etiologicznym była dwoinka zapalenia płucS. pneumoniae, która odpowiadała za 24,9% zakażeń.ZAPALENIA OPON MÓZGOWO –RDZENIOWYCH I/LUB MÓZGUWYWOŁANE PRZEZ NEISSERIAMENINGITIDISNadzór epidemiologiczny nad meningokokowymzapaleniem opon mózgowych i/lub mózgu został wdrożonyw 1970 r. Od 2005 roku w Polsce obowiązkowizgłoszenia podlegają zarówno przypadki zapaleń oponmózgowo – rdzeniowych, jak i posocznicy. Klasyfikowaniei rejestracja przypadków w 2010 roku opierałasię na definicji przypadków opracowanej w 2009 r.obejmującej kryteria kliniczne, laboratoryjne i epidemiologiczne.Jako przypadek prawdopodobny postaci inwazyjnejklasyfikuje się zachorowania spełniające kryteriakliniczne i epidemiologiczne. Jako przypadek potwierdzony– każdą osobę spełniającą kryteria laboratoryjne.A. Kryteria kliniczne obejmują spełnienie co najmniejjednego z następujących pięciu kryteriów: gorączka,objawy oponowe, wysypka wybroczynowa, wstrząsseptyczny, septyczne zapalenie stawów.B. Kryteria epidemiologiczne – jest to kontakt z osobązakażoną umożliwiający przeniesienie zakażeniaz człowieka na człowieka.C. Kryteria laboratoryjne – dla przypadków potwierdzonychkonieczne jest spełnienie co najmniej

224 Natalia Parda, Aleksandra PolkowskaNr 2Tabela II. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańcówwg czynnika etiologicznego i województwTable II. Meningitis and encephalitis in Poland in 2010. Number of cases and incidence per 100 000 population by etiologicalagent and voivodeshipWojewództwoNeisseriameningitidisBakteryjne zapalenie opon mózgowych i/lub mózguHaemophilusinfluenzaeStreptococcuspneumoniaeinne bakteryjneokreślonei nieokreślonerazemWirusowe zapalenie oponmózgowych i/lub mózgukleszczoweokreślonezapaleniei nieokreślone*mózguZapalenieopon mózgowychi/lubmózgu innei nieokreśloneliczba zap. liczba zap. liczba zap. liczba zap. liczba zap. liczba zap. liczba zap. liczba zap.Polska 146 0,38 11 0,03 180 0,47 509 1,33 846 2,21 1325 3,466 294 0,77 598 1,571. Dolnośląskie 14 0,49 2 0,07 8 0,28 22 0,76 46 1,6 63 2,19 11 0,38 32 1,112. Kujawsko-pomorskie 8 0,39 - - 18 0,87 31 1,5 57 2,76 60 2,9 2 0,1 11 0,533. Lubelskie 10 0,46 1 0,05 9 0,42 19 0,88 39 1,81 50 2,32 7 0,32 26 1,24. Lubuskie 4 0,4 - - 6 0,59 16 1,58 26 2,57 14 1,39 - - 4 0,45. Łódzkie 6 0,24 2 0,08 15 0,59 24 0,95 47 1,86 47 1,86 2 0,08 25 0,996. Małopolskie 10 0,3 1 0,03 12 0,36 52 1,57 75 2,26 143 4,32 10 0,3 119 3,67. Mazowieckie 16 0,31 2 0,04 29 0,55 69 1,32 116 2,22 194 3,717 19 0,36 64 1,228. Opolskie 2 0,19 - - 3 0,29 23 2,23 28 2,71 86 8,35 6 0,58 30 2,919. Podkarpackie 9 0,43 - - 8 0,38 22 1,05 39 1,86 119 5,658 6 0,29 50 2,3810. Podlaskie 1 0,08 - - 6 0,5 28 2,35 35 2,93 52 4,38 137 11,52 48 4,0411. Pomorskie 19 0,85 - - 18 0,81 29 1,3 66 2,96 92 4,11 1 0,04 22 0,9912. Śląskie 19 0,41 1 0,02 14 0,3 74 1,6 108 2,33 75 1,612 6 0,13 90 1,9413. Świętokrzyskie 6 0,47 1 0,08 4 0,32 23 1,81 34 2,68 51 4,029 5 0,39 17 1,3514. Warmińsko-mazurskie 6 0,42 - - 3 0,21 24 1,68 33 2,31 70 4,9 80 5,6 11 0,7715. Wielkopolskie 9 0,26 1 0,03 20 0,59 37 1,08 67 1,96 148 4,34 1 0,03 43 1,2616. Zachodniopomorskie 7 0,41 - - 7 0,41 16 0,94 30 1,76 61 3,6 1 0,06 6 0,36*wirusowe neuroinfekcje, z wyłączeniem kleszczowego zapalenia mózguŹródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r. NIZP-PZH, GIS, Warszawa, 2011 r. oraz wywiady epidemiologiczneWSSE, opracowanie PZH.jednego z następujących czterech kryteriów:- izolacja N. meningitidis z miejsca lub- wykrycie kwasu nukleinowego N. meningitidisw miejscu, które w warunkach prawidłowych jestjałowe, w tym w wybroczynach śródskórnych,- wykrycie antygenu N. meningitidis w płynie mózgowo-rdzeniowym,- wykrycie dwoinek Gram-ujemnych w płynie mózgowo-rdzeniowym.Sytuacja epidemiologiczna. W 2010 r. zgłoszono146 zachorowań na meningokokowe zapalenie oponmózgowo - rdzeniowych i/lub mózgu. Liczba zarejestrowanychprzypadków była niższa niż w 2009 r. (o 44zachorowania mniej) oraz nieco niższa od mediany zalata 2004-2008 (148 zachorowań) (tab. I). Najwyższązapadalność zanotowano w województwie pomorskim(0,85 na 100 000), najniższą zaś w województwie podlaskim(0,08 na 100 000) (tab. II).Najwięcej zachorowań na meningokokowe zapalenieopon mózgowo-rdzeniowych i/lub mózguzarejestrowano w miesiącach jesiennych i zimowych(październik – 20 zachorowań, grudzień – 18 zachorowań,luty – 18 zachorowań).Grupę serologiczną N. meningitidis określono dla129 spośród 146 zachorowań (88,4%) (tab. V). Podobniejak w roku ubiegłym najczęściej izolowano N.meningitidis grupy serologicznej B (51,9%). Równieżwysoki jest odsetek zachorowań wywołanych przezN. meningitidis grupy serologicznej C - 43,4%. Wzrostzachorowań wywołanych przez meningokoki grupyC jest zauważalny od 2002 r. Jest to istotne z punktuwidzenia zdrowia publicznego, gdyż meningokokigrupy C są przeważnie źródłem ognisk epidemicznychbądź epidemii. W latach 2006-2008 zanotowano kilkaognisk epidemicznych wywołanych meningokokamiz serogrupy C.Szczepienia. W Polsce dostępne są szczepionkiprzeciw serotypom A, C, Y i W135.Dostępne są dwa rodzaje szczepionek: szczepionkipolisacharydowe oraz skoniugowane. Szczepionka polisacharydowazalecana jest dla dzieci powyżej 2 rokużycia i dorosłych, natomiast szczepionka skoniugowanadla dzieci od 2 miesiąca życia. Program SzczepieńOchronnych w 2010 r. zakładał obowiązkowe szczepienieprzeciw N. meningitidis osób z czynnikami ryzykaoraz w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego lubstanu epidemii. Wskazanie stanowiły m.in.: niedobór

Nr 2Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2010 roku 225końcowych składowych układu dopełniacza lub properdyny,przebywanie w miejscach pobytu zbiorowegooraz podróż do miejsc endemicznego występowaniazakażeń meningokokowych.Według oficjalnych danych za 2010 r. liczba osóbzaszczepionych przeciw N. meningitidis wyniosła50 930. W porównaniu z danymi za rok ubiegły zanotowano38,9-procentowy spadek stanu zaszczepienia.ZAPALENIA OPON MÓZGOWO –RDZENIOWYCH I/LUB MÓZGUWYWOŁANE PRZEZ HAEMOPHILUSINFLUENZAE TYPU BInwazyjna choroba wywołana przez H. influenzaetypu B została objęta nadzorem epidemiologicznym od2005 r. W latach wcześniejszych choroba rejestrowanabyła w grupie zachorowań na ropne zapalenia oponmózgowo – rdzeniowych.W 2010 r. rejestracja zachorowań wywołanychprzez H. influenzae typu B traktowanych jako przypadkipotwierdzone opierała się na definicji przypadkówopracowanej w 2009 r. Zgodnie z tą definicją dla rozpoznaniazachorowania o etiologii H. influenzae typu Bkonieczne jest spełnienie co najmniej dwóch kryteriówlaboratoryjnych. Są to:- izolacja H. influenzae z miejsca, które w warunkachprawidłowych jest jałowe,- wykrycie kwasu nukleinowego H. influenzae w miejscu,które w warunkach prawidłowych jest jałowe.Tabela III. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu w Polscew latach 2009-2010. Zapadalność na 100 000mieszkańców wg płci i środowiskaTable III. Meningitis and encephalitis in Poland in 2009-2010. Incidence per 100 000 population by genderand surroundingsRozpoznanieBakteryjne (ropne)zapalenie oponmózgowych i/lubmózguWirusowe (surowicze)zapalenieopon mózgowychi/lub mózgu*Kleszczowe zapaleniemózguRokOgółemPłećŚrodowiskomężczyźnikobiety miasto wieś2009 2,3 2,96 1,62 2,11 2,522010 2,2 2,78 1,69 2,09 2,402009 2,3 2,63 2,07 2,34 2,342010 3,5 4,13 2,85 3,55 3,332009 0,9 1,12 0,73 0,67 1,322010 0,77 1,01 0,55 0,61 1,02*aseptyczne neuroinfekcje z wyłączeniem kleszczowegozapalenia mózguŹródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.NIZP-PZH, GIS, Warszawa, 2011 r. oraz wywiady epidemiologiczneWSSE, opracowanie PZH.Jeżeli to możliwe, należy przeprowadzić typowanieizolatu.Sytuacja epidemiologiczna. W 2010 r. zgłoszono11 zachorowań wywołanych przez H. influenzae,nieznacznie mniej niż w 2009 r. (13 zachorowań)i znacząco mniej od mediany za lata 2004-2008 (39zachorowań) (tab. I). Zachorowania zgłoszono z terenu8 województw, przy czym najwyższą zapadalnośćzaobserwowano w województwach: łódzkim (0,08na 100 000), świętokrzyskim (0,08 na 100 000) orazdolnośląskim (0,07 na 100 000), nie zarejestrowanozachorowań w 8 województwach (tab. II). Zachorowaniawywołane przez Haemophilus influenzae typuB wystąpiły głównie u dzieci w grupie wieku 0-4 lat(45,5% wszystkich zachorowań).Szczepienia. Szczepienie przeciw H. influenzaetypu B zostało wprowadzone do Programu SzczepieńOchronnych jako szczepienie obowiązkowe w 2007 r.W Polsce dostępne są szczepionki koniugowaneróżniące się zastosowanym nośnikiem białkowym.Szczepionki przeciw zakażeniom H. influenzae występująjako szczepionki monowalentne oraz szczepionkiskojarzone. Pełen cykl szczepień zakłada podanie 3dawek szczepienia pierwotnego według schematu 2-4-6m.ż. oraz jednej dawki uzupełniającej podawanej w 2roku życia. Szczepienie zalecane jest wśród dzieci do6 roku życia niezaszczepionych w ramach szczepieńobowiązkowych. Do grupy z czynnikami ryzyka należądzieci przejawiające obniżoną odporność immunologicznąw wyniku, m.in. wystąpienia zakażenia HIVbądź choroby nowotworowej.Liczba osób szczepionych przeciw H. influenzaetypu B systematycznie wzrasta. Według oficjalnychdanych w 2010 r. stan zaszczepienia dzieci w 2 rokużycia wynosił 98,9%.ZAPALENIA OPON MÓZGOWO –RDZENIOWYCH I/LUB MÓZGUWYWOŁANE PRZEZ STREPTOCOCCUSPNEUMONIAEZachorowania o etiologii S. pneumoniae podlegająobowiązkowi rejestracji od 2005 r. W poprzednichlatach rejestrowano je w grupie ropnych zapaleń oponmózgowo – rdzeniowych. Klasyfikowanie zachorowańo tej etiologii w 2010 r. opierało się na definicji przypadkówopracowanej w 2009 r. uwzględniającej wyłączniekryteria laboratoryjne.Kryteria te obejmują:- izolację S. pneumoniae,- wykrycie kwasu nukleinowego S. pneumoniae,- wykrycie antygenu S. pneumoniae z miejsca, którew warunkach prawidłowych jest jałowe.

226 Natalia Parda, Aleksandra PolkowskaNr 2Tabela IV. Zapalenia opon mózgowych i/lub mózgu w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000mieszkańców wg czynnika etiologicznego i wiekuTable IV. Meningitis and encephalitis in Poland in 2010. Number of cases and incidence per 100 000 population by etiologyand age groupCzynnik etiologicznyGrupa wieku (lata)0-4 5-9 10-14 15-19 20-24 25-44 45-64 65 i > razemNeisseria meningitidis 71 10 5 15 8 17 15 5 146Haemophilus influenzae 5 1 1 2 - 1 1 - 11Streptococcus pneumoniae 42 8 7 4 3 36 58 22 180Inne bakteryjne określone i nieokreślone 100 30 13 28 27 83 153 75 509Bakteryjnerazemliczba 218 49 26 49 38 137 227 102 846zapadalność 10,87 2,76 1,32 2,03 1,33 1,20 2,15 1,97 2,21Wirusowe, określone i nieokreślone 71 128 119 199 138 411 189 70 1325Kleszczowe zapalenie mózgu 1 6 5 16 16 96 108 46 294Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r. NIZP-PZH, GIS, Warszawa, 2011 r. oraz wywiady epidemiologiczneWSSE, opracowanie PZHSytuacja epidemiologiczna. W 2010 r. zarejestrowano180 przypadków zapaleń opon mózgowo – rdzeniowychi/lub mózgu wywołanych przez S. pneumoniae.W porównaniu z rokiem ubiegłym liczba zachorowańwzrosła o 10,4% (tab. I). Zachorowania osób powyżej25 r.ż. stanowiły 64,4% wszystkich zachorowańna inwazyjną chorobę pneumokokową. Zanotowanorównież wysoką liczbę zachorowań dzieci do 4 rokużycia (42 zachorowania). Zachorowania wywołaneprzez S. pneumoniae zgłoszono z terenu wszystkichwojewództw, przy czym najwyższą zapadalność zanotowanow województwach: kujawsko-pomorskim(0,87 na 100 000) oraz pomorskim (0,81 na 100 000),najniższą zaś w województwie warmińsko – mazurskim(0,21 na 100 000) (tab. II).Szczepienia. W Polsce dostępne są dwa rodzajeszczepionek przeciw zakażeniom S. pneumoniae:polisacharydowe oraz koniugowane. Szczepienieobowiązkowe przewidziane jest dla dzieci z grup podwyższonegoryzyka (dzieci od 2 m.ż. do ukończenia 5r.ż. po urazach i z wadami oun przebiegającymi z wyciekiempłynu mózgowo-rdzeniowego lub chorującena przewlekłe choroby serca z niewydolnością układukrążenia, schorzenia immunologiczno-hematologiczne,małopłytkowość idiopatyczną, ostrą białaczkę,chłoniaki, sferocytozę wrodzoną, asplenię wrodzonąlub po splenektomii, zespół nerczycowy o podłożugenetycznie uwarunkowanej strukturopatii, pierwotnezaburzenia odporności, zakażone HIV, przed planowanymprzeszczepem lub po przeszczepie szpiku,narządów wewnętrznych lub wszczepieniu implantuślimakowego, a także dzieci przedwcześnie urodzonedo ukończenia 1 r.ż. chore na dysplazję oskrzelowo--opłucną). Zalecane jest również podanie szczepionkiosobom powyżej 65 roku życia, dzieciom powyżej 2roku życia oraz dorosłym z grup ryzyka (chorującymna przewlekłe choroby serca i płuc, cukrzycę, chorobęalkoholową, nabyte zaburzenia odporności, osobompo splenektomii) (szczepionka polisacharydowa) orazdzieciom od 2 miesiąca życia do 2 roku życia i dzieciomw wieku 2—5 lat z grup ryzyka (m.in. uczęszczającedo żłobka, przedszkola lub z chorobami przewlekłymi,w tym z zaburzeniami odporności) (szczepionkakoniugowana).Z oficjalnych danych wynika, że liczba osób zaszczepionychprzeciw S. pneumoniae wzrosła z 148 664w 2009 r. do 155 258 w 2010 r.ZAPALENIE OPON MÓZGOWO –RDZENIOWYCH I ZAPALENIE MÓZGUO ETIOLOGII WIRUSOWEJW 2010 r. zarejestrowano ogółem 1 619 neuroinfekcjio etiologii wirusowej (zapadalność 4,24 na 100 000),w tym 294 zachorowania na zapalenie mózgu przenoszoneprzez kleszcze (zapadalność 0,77 na 100 000).W porównaniu z danymi za rok 2009 liczba wirusowychzakażeń oun uległa wzrostowi o 30,1% (tab. I). Najwyższązapadalność wykazano w województwach: podlaskim(15,9 na 100 000) oraz warmińsko-mazurskim(10,5 na 100 000) (tab. II). Wyższa liczba neuroinfekcjiwirusowych zgłaszanych w północnej oraz wschodniejczęści Polski najprawdopodobniej związana jest z endemicznymwystępowaniem kleszczowego zapaleniamózgu na tych terenach.W analizowanym roku zarejestrowano ogółem 452zachorowania na wirusowe zapalenia mózgu. Wśródzachorowań o ustalonej etiologii największy odsetekstanowiło kleszczowe zapalenie mózgu (65%).Zapadalność na neuroinfekcje o etiologii wirusowejbyła wyższa wśród mężczyzn niż kobiet (odpowiednio5,13 i 3,40 na 100 000) oraz wśród mieszkańców wsi(4,35 na 100 000) niż mieszkańców miast (4,17 na100 000) (tab. III).

Nr 2Zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia mózgu w Polsce w 2010 roku 227Kleszczowe zapalenie mózgu (kzm)Zachorowania na kzm podlegają obowiązkowizgłaszania od 1975 r. Zasady klasyfikacji przypadkówkzm zostały opracowane w 2005 r. Nowa definicjaprzypadków została wdrożona w 2009 r. i obejmowałanastępujące kryteria kliniczne, laboratoryjne i epidemiologiczne.- Kryteria laboratoryjne przypadku potwierdzonegoobejmują:- wykrycie obecności swoistych przeciwciał w klasieIgM oraz IgG,- wykazanie syntezy swoistych przeciwciał w ośrodkowymukładzie nerwowym,- dodatni test neutralizacji dla przeciwciał swoistychdla kleszczowego zapalenia mózgu. Konieczne jestspełnienie co najmniej jednego kryterium.- Kryterium laboratoryjnym przypadku prawdopodobnegojest wykazanie obecności swoistychprzeciwciał IgM w surowicy osoby nieszczepionejw kierunku kleszczowego zapalenia mózgu i/lubinnych flawiwirusów w ciągu ostatnich 3 miesięcy.- Kryterium epidemiologicznym jest powiązanieepidemiologiczne poprzez spożywanie niepasteryzowanegomleka z tego samego źródła co przypadekpotwierdzony.A. Jako przypadek możliwy traktowana jest każda osobaspełniająca kryteria kliniczne, która przebywałana terenach endemicznych w czasie poprzedzających6 tygodni przed zachorowaniem, w okresie zwiększonejaktywności kleszczy(kwiecień-listopad) .B. Za przypadek prawdopodobny uważa się osobę,która spełnia kryteria kliniczne i co najmniej jednoz dwóch kryteriów: epidemiologiczne lub laboratoryjneprzypadku prawdopodobnego.Zapadalność na 100 000 mieszkańców10,90,80,70,60,50,40,30,20,1019911992199319941995199619971998199920002001200220032004200520062007200820092010RokŹródło: wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowaniePZHRyc. 1. Kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce w latach1991-2010. Zapadalność na 100 000 mieszkańcówFig. 1. Tick-borne encephalitis, Poland, 1991-2010. Incidenceper 100 000 populationC. Przypadek potwierdzony jest to zachorowanieosoby, która spełnia kryteria kliniczne i laboratoryjneprzypadku potwierdzonego.Sytuacja epidemiologiczna. Na terenie Polskicorocznie rejestruje się 200-300 zachorowań na kleszczowezapalenie mózgu. W 2010 r. zanotowano ogółem294 przypadki zapaleń mózgu przenoszonego przezkleszcze (0,77 na 100 000), co stanowiło 18,2% ogółuprzypadków zgłoszonych jako zapalenia opon mózgowo– rdzeniowych i/lub mózgu o etiologii wirusowej.W porównaniu z rokiem poprzednim zanotowano spadeko 57 zachorowań. W ostatniej dekadzie najwyższewspółczynniki zapadalności stwierdzono w latach 2003i 2009, odpowiednio 0,89 oraz 0,92 na 100 000 mieszkańców(ryc. 1). Obserwowany wzrost zgłaszalnościzachorowań w 2009 r. był w dużym stopniu związanyz realizacją ogólnopolskiego projektu „Aktywny nad-7060Liczba zachorowań50403020100MiesiącŹródło: wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowanie PZHRyc. 2. Sezonowy rozkład zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce w 2010 r.Fig. 2. Seasonal distribution of tick-borne encephalitis in Poland in 2010Źródło: wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowanie PZHRyc. 2. Sezonowy rozkład zachorowań na kleszczowe zapalenie mózgu w Polsce w 2010 r.Fig. 2. Seasonal distribution of tick-borne encephalitis in Poland in 2010

228 Natalia Parda, Aleksandra PolkowskaNr 2zór nad neuroinfekcjami wirusowymi”, realizowanegoprzez NIZP-PZH, w ramach którego ze szpitali z terenu11 województw przesyłano materiał do badania w kierunkukzm. Program w znaczący sposób przyczynił siędo zwiększenia czułości nadzoru nad neuroinfekcjamiw Polsce.Analiza terytorialnego występowania kzm wskazuje,iż choroba jest obecna w większości województwkraju. W 2010 r. zachorowania na kzm zarejestrowanow 15 województwach (poza województwem lubuskim),przy czym 73,8% przypadków zgłoszono w dwóchwojewództwach: podlaskim (137 zachorowań) orazwarmińsko-mazurskim (80 zachorowań) (tab. II).W 2010 r. zapadalność w województwie podlaskimoraz warmińsko-mazurskim wyniosła odpowiednio11,52 oraz 5,6 na 100 000. Nasilone występowaniekzm w północno-wschodniej części Polski związanejest z sąsiadowaniem tych terenów z ogniskami endemicznymiw krajach bałtyckich.Zachorowania na kzm występowały od kwietnia dogrudnia, przy czym najwięcej przypadków zarejestrowanow okresie od czerwca do października (ryc. 2).Rozkład zachorowań odpowiada sezonowości typowejdla kzm.Wiek chorych wahał się od 4 do 86 lat (mediana 47lat). Najwięcej zachorowań zanotowano wśród osóbw wieku 25-44 (32,7%) oraz 45-64 lat (36,7%) (tab.IV). Przeważały zachorowania mężczyzn (63,3%) orazmieszkańców wsi (51,7%) (tab. III). Najwięcej przypadkówzanotowano wśród emerytów i rencistów (26,5%),bezrobotnych (13,9%), rolników i pracowników leśnych(13,9%) oraz uczniów i studentów (8,8%). Większośćprzypadków zgłaszała ukłucie przez kleszcza (60,2%).Szczepienia. Kleszczowe zapalenie mózgu jestchorobą, której można zapobiegać drogą szczepień.W Programie Szczepień Ochronnych szczepieniaprzeciw kzm należą do szczepień zalecanych osobomzamieszkującym bądź udającym się na tereny endemiczne,a przede wszystkim grupom zawodowympodwyższonego ryzyka zakażenia (osoby zatrudnioneprzy eksploatacji lasu, stacjonujące wojsko, funkcjonariuszestraży pożarniczej i granicznej, rolnicy, młodzieżodbywająca praktyki, turyści oraz uczestnicy obozówi kolonii).Szczepionka przeciw kzm jest szczepionką inaktywowaną.Schemat szczepienia obejmuje trzy dawkiszczepionki w cyklu zbliżonym do 0-3-12 miesięcy.Przewiduje się również podawanie dawek przypominających.Stan zaszczepienia przeciw kzm w naszymkraju jest niski. W 2010 r. dawkę szczepionki kończącącykl szczepienia pierwotnego, podstawowego lub stanowiącąktórąś z kolejnych dawek przypominającychotrzymało 42 670 osób, co w porównaniu z danymi za2009 r. stanowi spadek o 12%. Najwięcej osób byłoszczepionych w województwie mazowieckim – 11 327.Na drugim miejscu było województwo dolnośląskie– 5 565. Najmniej osób szczepiono w województwieświętokrzyskim – 326.WNIOSKISytuacja epidemiologiczna zapaleń opon mózgowo– rdzeniowych i/lub mózgu w Polsce w 2010 r. nieuległa zasadniczej zmianie w porównaniu do sytuacjiw 2009 r. Należy zwrócić uwagę na rozpropagowanieszczepień przeciwko chorobie pneumokokowej.Otrzymano: 13.03.2012 r.Zaakceptowano do druku: 30.04.2012 r.Adres do korespondencji:Natalia PardaZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego - PaństwowyZakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: nparda@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 229 - 233Kronika epidemiologicznaHanna Stypułkowska-Misiurewicz, Michał CzerwińskiLEGIONELOZA W POLSCE W 2010 ROKULEGIONELLOSIS IN POLAND IN 2010Zakład Bakteriologii, Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego -Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECel. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejlegionelozy w Polsce w 2010 roku w porównaniudo sytuacji w ubiegłych latach.Materiał i metody. Głównym źródłem danychdla analizy epidemiologicznej były biuletyny roczne „Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.” i wcześniejszeoraz wywiady epidemiologiczne o zachorowaniu na legionelozyprzesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH.W Polsce rejestrowane oraz wykazywane w sprawozdaniachsą zachorowania spełniające kryteriadefinicji przypadku, stosowanej w celu ujednolicenianadzoru epidemiologicznego na terenie Unii Europejskiej(Decyzja Komisji 2008/426/WE z dnia 28 kwietnia2008 r.), które przystosowano do potrzeb nadzoru wPolsce. W rutynowym nadzorze epidemiologicznymnad chorobami zakaźnymi przyjęto, że wykazanieznamiennego wzrostu swoistych przeciwciał przeciwLegionella pneumophila, bez ustalenia grupy serologicznej– kryterium przypadku prawdopodobnego w ramachWspólnoty – jest wystarczające dla zarejestrowaniazachorowania jako przypadek potwierdzony.Wyniki. W 2010 r. zarejestrowano 36 przypadkówchoroby legionistów, o 26 więcej niż w 2009 r., i o 15 więcejod mediany z lat 2004-2008. Zapadalność na 100 000ludności, wyniosła 0,09. Jako przypadki potwierdzonezarejestrowano ogółem 9 zachorowań (25% ogólnejliczby) – w 6 przypadkach wykryto antygen Legionellapneumophilla grupy serologicznej 1 w moczu; w pozostałych(3 zachorowania) wykazano znamienny wzrostswoistych przeciwciał przeciw Legionella pneumophila.W żadnym przypadku nie wyizolowano Legionella sp.z wydzieliny drzewa oskrzelowego. Kryteria przypadkuprawdopodobnego spełniło 27 chorych, z których 21przypadków zostało zgłoszona na podstawie objawówklinicznych (zapalenia płuc) i powiązania epidemiologicznegoale bez potwierdzenia laboratoryjnego.Zapadalność wśród mężczyzn (0,12 na 100 000 ludności)było nieco wyższa od zapadalności kobiet (0,07),a najwyższa u osób starszych z grupy wieku 60-69 lat.Prawie 78% chorych (28 przypadków) stanowiły osobyw wieku powyżej 49 lat.ABSTRACTMETHODS. The main objective of this article isto assess the epidemiology of legionellosis in Polandin 2010, using national surveillance data. In Poland,legionellosis is a mandatory notifiable disease basedon the European Union (probable or confirmed) casedefinition, however Legionella pnemophila of unknownserogroup specific antybody response meets also laboratorycriteria for case confirmation.RESULTS. The number of legionellosis casesreported has increased over the past years. Between2004-2008 the median annual number of cases in years2004-2008 was 21. In 2009, alone, was 10 cases. In2010 a total 36 legionellosis cases (0.09 per 100,000inhabitants) - including 9 confirmed cases (6 cases withdetected Legionella pneumophila antigen in urine and 3cases with Legionella spp. specific antybody response)and 27 probable cases - were registered. Among probablecases - 21 were reported on the basis of clinicalsymptoms (e.g. pneumonia) and the presence of an‘epidemiological link’ (exposure from the same source),without laboratory confirmation. Sporadic cases (12)represented only one-third of the total number of registeredcases. A total of 3 outbreaks were reported, all inthe province Slaskie, the largest involved 19 patients.All outbreaks were caused by the presence of Legionellain the public hot water systems.Incidence among men (0.12 per 100 000 population)was slightly higher than the incidence among women(0.07); the highest incidence was observed among peopleaged 60-69 years. Nearly 78% of cases (28) werepeople aged over 49 years of age.All patients presented with pneumonia, and all except1 were hospitalized. No deaths related to the diseasewere reported. Furthermore, there were no importedcases nor cases associated with travel.CONCLUSIONS. We conclude that there is an urgentneed to improve surveillance of Legionellosis inPoland, particularly in terms of laboratory capacity. Introductionof rapid tests for detection of Legionella antigenin urine should increase the number of diagnosedpatients who present with symptoms of pneumonia.

230 Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Michał CzerwińskiNr 2Zachorowania sporadyczne (12) stanowiły jednątrzecią ogólnej liczby zarejestrowanych przypadków.Zanotowano 3 ogniska epidemiczne, wszystkie w woj.śląskim; w największym ognisku zachorowało 19 osób.Wszystkie zachorowania o charakterze epidemicznymbyły związane z obecnością pałeczek Legionella w instalacjiwodociągowej wody ciepłej (wodociąg publiczny).Wszystkie zarejestrowane zachorowania byłyprzypadkami rodzimymi (nabytymi na terenie kraju).Wnioski: Wyniki przeprowadzonej analizy wskazująna wniosek - konieczność poprawy nadzoru nadlegionelozą w Polsce, przede wszystkim w obszarzediagnostyki laboratoryjnej. Duże nadzieje wiąże sięz dostępnością w naszym kraju szybkich testów do wykrywaniaantygenu Legionella w moczu; co może przyczynićsię do zwiększenia w Polsce liczby prawidłowodiagnozowanych chorych z objawami zapalenia płuc.Słowa kluczowe: choroba legionistów, legioneloza, atypowezapalenie płuc, Legionella sp., choroby zakaźne,epidemiologia, Polska, rok 2010Key words: Legionnaires diseases, Legionellosis,atypical pneumonia, Legionella sp., infectious disease,epidemiology, Poland, 2010WSTĘPZachorowania na legionelozę w Polsce zgłaszanesą w oparciu o Ustawę o zapobieganiu oraz zwalczaniuzakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2008 r. Nr234, poz. 1570). W raportach o zgłaszanych przypadkachwykazywane są wyłącznie zachorowania spełniającetzw. kryteria definicji przypadku, stosowane w celuujednolicenia nadzoru epidemiologicznego na terenieUnii Europejskiej (Decyzja Komisji z dnia 28 kwietnia2008 r. zmieniająca decyzję 2002/253/WE w sprawieustanowienia definicji przypadku w celu zgłaszaniachorób zakaźnych do sieci wspólnotowej na podstawiedecyzji nr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiegoi Rady). W rutynowym nadzorze epidemiologicznymnad chorobami zakaźnymi w Polsce, przyjęto jednak, żewykazanie znamiennego wzrostu swoistych przeciwciałprzeciw Legionella pneumophila bez ustalenia grupyserologicznej – kryterium przypadku prawdopodobnegow ramach Wspólnoty – jest wystarczające dla zarejestrowaniazachorowania jako przypadek potwierdzony.W Polsce zgłaszaniu podlegają zarówno zachorowaniana chorobę legionistów (ciężką postać legionelozyprzebiegającą z zapaleniem płuc), jak i na gorączkęPontiac (łagodną, grypopodobną postać zakażenia, przebiegającąbez zapalenia płuc) zgłaszaną wobec brakuwspólnotowej definicji, na podstawie definicji polskiej.Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejlegionelozy w Polsce w 2010 r. oraz interpretacja zmianjakie zachodzą w ostatnich latach.MATERIAŁY I METODYAnalizę przeprowadzono na podstawie danych z:- biuletynu rocznego „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce w 2010 r.” (Czarkowski MP i in. Warszawa,NIZP-PZH i GIS) oraz roczniki biuletynu z lat2004-2009;- wywiadów epidemiologicznych o zachorowaniu nalegionelozy przesłanych do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne;- sprawozdania Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnegodla województwa śląskiego z opracowaniaogniska epidemicznego.WYNIKIW 2010 roku zarejestrowano w Polsce 36 przypadkówchoroby legionistów (legionelozy przebiegającejz objawami zapalenia płuc), o 26 przypadków więcej niżw 2009 r., i o 15 więcej od mediany z lat 2004-2008 (tab.I). Zapadalność, w przeliczeniu na 100 000 ludności,wyniosła 0,09. Podobnie jak w roku poprzednim, niezarejestrowano ani jednego przypadku gorączki Pontiac.Jedna czwarta z ogólnej liczby zgłoszonych zachorowań(9 przypadków) została zarejestrowana,zgodnie z definicją przyjętą na potrzeby nadzoru epidemiologicznego,jako przypadki potwierdzone, czylizachorowania, w których diagnoza kliniczna zostałapotwierdzona dodatnimi wynikami badań laboratoryjnychtj. wykryciem antygenu Legionella pneumophillagrupy serologicznej 1 w moczu (6 zachorowań) lub

Nr 2Legioneloza w Polsce w 2010 roku 231wykazaniem znamiennego wzrostu swoistych przeciwciałprzeciw Legionella pneumophila (3 zachorowania).W żadnym przypadku nie wyizolowano Legionella sp.z wydzieliny drzewa oskrzelowego.Kryteria przypadku prawdopodobnego spełniło 27chorych, przy czym ponad dwie trzecie zachorowań(21 przypadków) zostało zgłoszone wyłącznie na podstawieobjawów klinicznych (zapalenia płuc) i tzw.‘powiązania epidemiologicznego’ (narażenia przez tosamo źródło), ale bez jakiegokolwiek potwierdzenialaboratoryjnego (w materiale klinicznym pobranymod chorych). Jedynie 6 zachorowań zgłoszonych jakoprzypadki prawdopodobne potwierdzono dodatnimiwynikami badań laboratoryjnych - wykrywano wysokiemiana przeciwciał przeciw Legionella sp. w pojedynczymoznaczeniu.Najwyższą zapadalność w 2010 r. - 0,56 na 100 000ludności zanotowano w województwie śląskim;w którym wystąpił największy wzrost zapadalnościw stosunku do roku poprzedniego i do mediany z lat2004-2008. Było to związane z wystąpieniem dużegoogniska epidemicznego obejmującego 19-osób. Natomiastnajwiększy spadek zapadalności (w porównaniudo mediany za lat 2004-2008) zarejestrowano w województwiemazowieckim. W ośmiu innych województwach:dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, łódzkim,opolskim, podkarpackim, podlaskim, pomorskim, warmińsko-mazurskimi wielkopolskim, nie zarejestrowanozachorowań na legionelozę (tab. I).W 2010 r. najwięcej zachorowań na legionelozęzanotowano w czerwcu (19 przypadków) i lipcu (9 przypadków),co było również związane z zachorowaniamio charakterze epidemicznym w województwie śląskim.Zapadalność wśród mężczyzn (0,12 na 100 000 ludności)była nieco wyższa od zapadalności kobiet (0,07),przy czym najwyższą zapadalność zanotowano u osóbstarszych w grupie wiekowej 60-69 lat. Prawie 78%chorych (28 przypadków) stanowiły osoby w wiekupowyżej 49 lat. Nie zanotowano natomiast zachorowańdzieci do 9 roku życia, a więc w grupie wieku, któradotychczas (lata 2005-2009) stanowiła najliczniejszągrupę chorych (tab. II).Zachorowania sporadyczne (12) stanowiły zaledwiejedną trzecią ogólnej liczby zarejestrowanych przypadków.Zanotowano 3 ogniska epidemiczne, wszystkiew woj. śląskim; w największym ognisku zachorowało19 osób, zanotowano też po jednym ognisku 2-osobowymi 3-osobowym. Wszystkie zachorowania o charakterzeepidemicznym były związane z obecnościąpałeczek Legionella w instalacjach wody ciepłej, przyczym w dwóch większych ogniskach (19 i 3 –osobowe)obecność bakterii Legionella stwierdzono w wodociągupublicznym, natomiast w 2-osobowym ognisku - w wodociąguszpitalnym. W zachorowaniach sporadycznych,badanie środowiska przeprowadzono w 4 przypadkachTabela I. Legioneloza w Polsce w latach 2004-2010. Liczbazachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wgwojewództwTable I. Legionellosis in Poland in 2004-2010. Numberof cases and incidence per 100 000 population byvoivodeshipMediana2009 r. 2010 r.2004-2008WojewództwozachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćPOLSKA 21 0,055 10 0,026 36 0,0941. Dolnośląskie - - 3 0,104 - -2. Kujawsko--pomorskie1 0,048 1 0,048 - -3. Lubelskie 1 0,046 1 0,046 1 0,0464. Lubuskie - - - - 1 0,0995. Łódzkie - - - - - -6. Małopolskie - - - - 1 0,0307. Mazowieckie 15 0,291 - - 4 0,0768. Opolskie - - - - - -9. Podkarpackie - - - - - -10. Podlaskie - - - - - -11. Pomorskie - - 1 0,045 - -12. Śląskie 3 0,064 2 0,043 26 0,56113. Świętokrzyskie - - 1 0,079 1 0,07914. Warmińsko--mazurskie- - 1 0,070 - -15. Wielkopolskie - - - - - -16. Zachodniopomorskie- - - - 2 0,118Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP--PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2004-2010ale obecność bakterii Legionella udało się wykryć tylkow jednym przypadku (obecnością pałeczek Legionellaw instalacji wodociągowej wody ciepłej).W 2010 r. podobnie jak w 2009 r. wszystkie zachorowaniaprzebiegały z zapaleniem płuc i wszyscy chorzy- z wyjątkiem jednej osoby byli hospitalizowani. Nieodnotowano zgonów z powodu legionelozy. Ostatniezgony z powodu legionelozy wystąpiły na przełomie2006 / 2007 r.Wszystkie zarejestrowane zachorowania były przypadkamirodzimymi (nabytymi na terenie kraju). Niezgłoszono również żadnego zachorowania u turysty popobycie w Polsce.PODSUMOWANIE I WNIOSKIZnaczący wzrost liczby zachorowań i zapadalnościna legionelozę w 2010 r. był spowodowany wykryciemdużego ogniska epidemicznego na terenie województwaśląskiego. Dochodzenie epidemiologiczne, które dopro-

232 Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Michał CzerwińskiNr 2Tabela II. Legioneloza w Polsce w latach 2005-2009. Liczba zachorowań, średnia roczna zapadalność na 100 000 ludnościi odsetek zachorowań wg wieku i płciTable II. Legionellosis in Poland in 2005-2009. Number of cases, mean annual incidence rate per 100 000 population andpercentage of cases by age and genderWiekMężczyźni Kobiety Razemw latach zachorowania zapadalność % zachorowania zapadalność % zachorowania zapadalność %0 - 9 20 0,209 24,69 35 0,386 43,21 55 0,296 33,9510 - 19 11 0,086 13,58 14 0,114 17,28 25 0,100 15,4320 - 29 3 0,019 3,70 10 0,064 12,35 13 0,041 8,0230 - 39 5 0,037 6,17 5 0,038 6,17 10 0,037 6,1740 - 49 16 0,122 19,75 4 0,030 4,94 20 0,076 12,3550 - 59 11 0,082 13,58 4 0,027 4,94 15 0,053 9,2660 - 69 10 0,141 12,35 7 0,079 8,64 17 0,107 10,4970+ 5 0,077 6,17 2 0,017 2,47 7 0,038 4,32Ogółem 81 0,088 100 81 0,082 100 162 0,085 100Źródło danych: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologicznewadziło do wykrycia ogniska zostało wszczęte dopieropo otrzymaniu przez stację sanitarno-epidemiologicznąinformacji o zwiększającej się liczbie pacjentów leczonychz powodu zapalenia płuc w jednym z powiatowychzakładów opieki zdrowotnej. Wkrótce ustalono, że 17osób spośród 28 chorych hospitalizowanych w tymokresie z powodu zapalenia płuc to mieszkańcy tychsamych bloków, co doprowadziło do ustalenia czynnikai źródła zachorowań (wodociąg publiczny) a takżepozwoliło na wdrożenie odpowiedziach działań przeciwepidemicznych.Warto również zauważyć, że dziękidziałaniom podjętym przez stacje sanitarno-epidemiologiczną,wykryto wkrótce kolejne mniejsze ogniskozwiązane z innym wodociągiem publicznym.Wydaje się, że klinicyści często stosują leki przeciwbakteryjnena zasadzie empirycznej, rzadko korzystającz badań laboratoryjnych w celu rozpoznaniaetiologii choroby. Tylko w latach 2009-2010 zarejestrowanow Polsce 1501 zgonów z powodu nieokreślonegobakteryjnego zapalenia płuc (ICD-10: J15.9). Jakiw nich udział miały zachorowania o etiologii Legionellanie wiadomo.Zwraca również uwagę wysoka liczba zachorowańbez potwierdzenia laboratoryjnego (w materiale klinicznympobranym od chorych), zgłoszona wyłącznie napodstawie objawów klinicznych (zapalenia płuc) i tzw.‘powiązania epidemiologicznego’. Często podejrzenielegionelozy podejmowane było zbyt późno, by laboratoryjniepotwierdzić zakażenie. Potwierdzenie laboratoryjnejest jednak szczególnie istotne również w świetleobecnej tendencji w nadzorze epidemiologicznymna terenie Unii Europejskiej, przywiązywania corazwiększej wagi do przypadków w sposób prawidłowypotwierdzanych laboratoryjnie, i postulowanych zmianwe wspólnotowej definicji przypadku.Przez wiele lat większość wykrywanych i zgłoszonychw Polsce zachorowań na legionelozę występowałau dzieci, natomiast w 2010 r. i 2009 r. chorowały wyłącznieosoby dorosłe. Nie wydaje się jednak prawdopodobne,by w Polsce następowała jakaś zasadniczazmiana sytuacji epidemiologicznej. Obserwowanezmiany w strukturze wieku zachorowań są raczej konsekwencjąograniczonej dostępności do diagnostyki i ustaniasubsydiowania badań przez MNiSW. Większośćzachorowań dzieci wykryta i zgłoszona w poprzednichlatach, była rozpoznana dzięki prowadzonym (w latach2005-2007) przez NIZP-PZH badaniom naukowymi dobrej współpracy z pediatrami.Na podstawie przeprowadzonej analizy można sformułowaćnastępujący wniosek - istnieje koniecznośćpoprawy nadzoru nad legionelozą w Polsce, przedewszystkim w zakresie diagnostyki laboratoryjnej. Decydującedla potwierdzenia laboratoryjnego chorobyjest wczesne podejrzenie zachorowania, które powinnobyć podejmowane już przez lekarza pierwszegokontaktu, na podstawie informacji z wywiadu epidemiologicznego.Warto jest również częściej korzystaćz dostępnych w Polsce szybkich testów wykrywającychantygen Legionella w moczu, a także innych badańlaboratoryjnych: diagnostyki metodami genetycznymi,hodowlanymi i serologicznymi.Duże nadzieje wiąże się z dostępnością w naszymkraju szybkich testów do wykrywania antygenu Legionellaw moczu; być może, podobnie jak w innychkrajach UE, przyczynią się do zwiększenia w Polsceliczby diagnozowanych chorych z objawami zapaleniapłuc. Testy te, jak dotychczas stwierdzono w międzynarodowychbadaniach międzylaboratoryjnych, sąwystarczająco swoiste i czułe, by mogły służyć dowstępnego rozpoznawania legionelozy. Mogą też byćwykorzystane do wyłonienia pacjentów, u których ba-

Nr 2Legioneloza w Polsce w 2010 roku 233dania metodą posiewu materiału (z wydzieliny drzewaoskrzelowego) umożliwiłyby wykrywanie nie tylko L.pneumophila grupy serologicznej 1, ale również innychLegionella sp.Otrzymano: 26.03.2012 r.Zaakceptowano do druku: 30.03.2012 r.Adres do korespondencji:Prof. dr hab. Hanna Stypułkowska-MisiurewiczZakład BakteriologiiNarodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawatel. 0-22 54 21 376, fax: 0-22 54 21 307e-mail: hstypulkowska@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 235 - 239Kronika epidemiologicznaHanna Stypułkowska-Misiurewicz, Anna Baumann - PopczykCZERWONKA BAKTERYJNA I PEŁZAKOWA W POLSCE W 2010 ROKUDYSENTERY AND AMOEBIASIS IN POLAND IN 2010Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEWstęp. Czerwonka bakteryjna, (dysentery), chorobazakaźna i zaraźliwa, zgodnie z jej etiologią, jestrejestrowana jako szygeloza (shigellosis) we wszystkichpaństwach należących do Unii Europejskiej (EU),Europejskiego Wspólnego Rynku(EFTA) oraz podlegaobowiązkowi zgłoszenia zachorowań do EuropejskiegoCentrum Zapobiegania i Kontroli nad Chorobami(ECDC). Zapadalność w Polsce poniżej 0,1/100 000mieszkańców jest najniższa wśród krajów EU/EFTA,sumaryczna dla wszystkich zgłaszających krajów wynosiona 1,78/100 000 mieszkańców.Materiał i metody. Analizowano dane dotyczącezachorowań zawarte w biuletynie rocznym (CzarkowskiMP i in. „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce– 2010 rok”. Warszawa, NIZP - PZH i GIS 2010) pochodząceze zgłoszeń nadsyłanych przez wszystkie StacjeSanitarno-Epidemiologiczne dotyczące zachorowań i zesprawozdań za 2010 r. nadesłanych z pracowni bakteriologicznych16 WSSE i podsumowanych w ZakładzieBakteriologii NIZP-PZH, oraz danych z formularzyognisk oraz wyników reidentyfikacji szczepów Shigellaw pracowni referencyjnej dla pałeczek gram-ujemnychZakładu Bakteriologii NIZP-PZH.Wyniki. W 2010 r. nie uległa zmianie liczba zachorowańi zapadalność w porównaniu do 2009 roku,zgłoszono 30 zachorowań (zapadalność 0,08 /100 000ludności), tak jak w ubiegłym roku. Jest to niższa o 60%liczba zachorowań niż wynosiła mediana w latach 2004-2008 - 64 zachorowania (zapadalność 0,17/100 000).Najwięcej zachorowań zarejestrowano w województwiekujawsko-pomorskim - 11 (zapadalność 0,53/ 100 000),w którym mediana zachorowań w latach 2004-2008wynosiła 1, a zapadalności 0,05/ 100 000.Według danych z laboratoriów 16 WSSE pałeczkiczerwonki wykryto tylko u 14 osób na ponad 600 000zbadanych: S. sonnei u 10 osób, S. flexneri u 4 osób.Shigella wykryto tylko u jednej osoby chorej z objawamibiegunki w woj. małopolskim. Nie wykryto ani jednegoprzypadku zakażenia S. dysenteriae, ani S. boydii.Dyskusja i wnioski. Zachorowania zarejestrowanew Polsce mogły być bakteriologicznie potwierdzonew innych laboratoriach niż WSSE. WprowadzonaABSTRACTIntroduction. Dysentery as infective andcontagious disease is registered by all EU and EFTAcountries only as shigellosis according to etiologicalclassification of the infectious diseases. The cases arealso registered by ECDC. According to ECDC Reportfor 2006-2008 the incidence rate in Poland

236 Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Anna Baumann-PopczykNr 2odpłatność za badanie bakteriologiczne chorych wpływaniekorzystnie na wykrywanie czynnika etiologicznegochorób zakaźnych, szczególnie u osób ze wsi orazu dzieci i młodzieży. Wynikiem tego jest brak wiarygodnejrejestracji zachorowań. W 2010 r. nie zgłoszonozachorowań na czerwonkę pełzakową, która od 2008 r.nie podlega obowiązkowej rejestracji.Słowa kluczowe: czerwonka bakteryjna, czerwonkapełzakowa, zakaźne schorzenie jelitowe, zapadalność,etiologia, Polska, rok 2010examination of suspected cases is one of reason that patientis treated with antibacterial drugs without determinationof etiological agent of the infection. It concern the populationof small and medium towns as well as populationof farmers living in the country, children and youth. Theregistration of shigellosis in Poland is not valuable.In 2010 no case of amoebiasis was registered asin 2008 the disease no more should be obligatoryregistered.Key words: shigellosis, amoebiasis, dysentery, intestinalinfection, incidence rate, aetiology, Poland, 2010WstępCzerwonka bakteryjna choroba zakaźna i zaraźliwa,rejestrowana jest jako szigeloza (shigellosis) we wszystkichpaństwach należących do Unii Europejskiej (EU),Europejskiego Wspólnego Rynku (EFTA) oraz podlegaobowiązkowi zgłoszenia zachorowań do EuropejskiegoCentrum Zapobiegania i Kontroli nad Chorobami(ECDC). Przyjęto, że o rejestracji przypadku decydująkryteria kliniczne i laboratoryjne: wyizolowanie pałeczkiczerwonki (Shigella spp.) z próbki kału pobranejod chorego z typowymi objawami klinicznymi: bólówbrzucha, biegunki, wymiotów i podwyższonej ciepłotyciała (przypadek potwierdzony) lub tylko kryteriakliniczne i epidemiologiczne (przypadek prawdopodobny).Materiał i metodyW analizie danych dotyczących zachorowań naczerwonkę w Polsce w 2010 roku wykorzystano informacjeo zachorowaniach zgłoszonych przez wszystkieStacje Sanitarno-Epidemiologiczne i opublikowanychTabela I. Czerwonka bakteryjna w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowań i zapadalność wg województw na 100000 mieszkańcówTable I. Shigellosis in Poland in 2004-2010. Number of cases and incidence per 100 000 population (by date of registration),by voivodeshipRokMediana 2004-2008Województwo2009 2010zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalnośćPOLSKA 64 0,17 30 0,08 30 0,08Dolnośląskie 2 0,07 1 0,03 - -Kujawsko-pomorskie 1 0,05 - - 11 0,53Lubelskie 4 0,18 1 0,05 3 0,14Lubuskie 1 0,10 - - - -Łódzkie - - 2 0,08 - -Małopolskie 4 0,12 1 0,03 5 0,15Mazowieckie 4 0,08 2 0,04 3 0,06Opolskie - - 1 0,10 - -Podkarpackie 4 0,19 15 0,71 2 0,10Podlaskie - - 1 0.08 1 0,08Pomorskie 5 0,23 - - 1 0,04Śląskie 3 0,06 5 0,11 1 0,02Świętokrzyskie - - - - - -Warmińsko-mazurskie 1 0,07 - - 1 0.07Wielkopolskie 2 0,06 - - 2 0,06Zachodniopomorskie 3 0,18 1 0,06 - -

Nr 2Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2010 roku 237w biuletynie rocznym (Czarkowski MP i in. „Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce – 2010 rok”. Warszawa,NIZP-PZH i GIS 2010), dane ze sprawozdań za 2010 r.nadesłane z pracowni bakteriologicznych 16 WSSEi podsumowanych w Zakładzie Bakteriologii NIZP--PZH, dane z formularzy ognisk zbiorowego zatrucia/zakażenia pokarmowego nadesłanych przez Stacje Sanitarno-Epidemiologicznez terenu całego kraju oraz wynikówreidentyfikacji szczepów Shigella nadesłanychdo pracowni referencyjnej dla pałeczek gram-ujemnychZakładu Bakteriologii NIZP-PZH.WynikiW 2010 r. zarejestrowano ogółem 30 zachorowańna czerwonkę bakteryjną, zapadalność wyniosła0,08/100 000 ludności. Podobnie jak w latach ubiegłychzaobserwowano spadek liczby zgłoszonych zachorowań(tab. I). Nie zarejestrowano zgonów z powoduczerwonki. W 2010 r. podobnie jak w 2009 r. zachorowaniazgłoszono z terenu 10 różnych województw.Najwięcej zachorowań zarejestrowano w województwiekujawsko-pomorskim – 11 (zapadalność na 100tyś 0,53), z którego w roku 2009 nie zgłoszono anijednego zachorowania, a mediana liczby zachorowańzgłoszonych w latach 2004-2008 wynosiła 1. Ponadtow województwie małopolskim zarejestrowano 5 zachorowań(zapadalność na 100 tys. 0,15), a w mazowieckim3 (zapadalność 0,06). Nie zgłoszono zachorowańz województw: dolnośląskiego, lubuskiego, opolskiegoi zachodnio-pomorskiego oraz trzech: łódzkiego, opolskiego,świętokrzyskiego, w których mediana liczbyzachorowań zgłoszonych w latach 2004-2008 wynosiła0 (tab. I).Z powodu zachorowań na czerwonkę bakteryjnąhospitalizowano ogółem 16 osób (53,3% zachorowań),najmniej 3 z 11 zgłoszonych chorych (27,3%) w województwiekujawsko-pomorskim. Najwięcej zachorowańzanotowano w grudniu 6 (20,0%) i marcu - 5 (16,7 %).W 2010 r. zgłoszono dwa ogniska; w jednym czynnikiemetiologicznym była S. sonnei, w drugim było tozawleczenie zakażenia S. flexneri (tab. II.) przez 2 osobypowracające z Indii. W województwie mazowieckimwykryto zachorowanie wywołane przez S. flexneri 2a ,ale go nie zgłoszono, ponieważ zakażenie było zawleczonez Egiptu.(tab. III).Tabela III. Czerwonka bakteryjna w Polsce w latach2006-2010. Liczba zachorowań w związku z podróżąza granicę wg kraju pobytu i województwazamieszkaniaTable III. Shigellosis in Poland In 2006-2010. Number ofcases imported to according to country of probableinfection and voievodeship of residenceMazowieckieRok2006KrajpobytuMiesiącRodzaj i typShigellaPłeć i wiekchorego wlatachMaroko I S .flexneri 1 K-8Indie II S .boydii 1 K- 32Etiopia II S.flexneri 1 M -31Indie II S. flexneri 3 dorośliEgipt IV S .sonnei 5Dorośli 41 dzieckoWojewództwoLiczbaosóbWielkopolskieLubelskie Anglia IX S. sonnei 1 M - 11ŚląskieIV-V S.flexneri1b 1 K - 27VI S .sonnei 1 K - 30Mazowieckie IX S. fletneri N 1 M - 23ZachodniopomorskieEgipt2007X-XI S flexneri1b 1 K – 12PomorskieXII S .flexneri 1 M – 37III S. sonnei 1 K – 35N Tunezja X S. sonnei 1 M - 27PomorskieEgipt V Shigella sp. 1 K - 34Małopolskie Tunezja X Shigella sp 1 K- NMazowieckie 2008 N- III Shigella sp 1K- NuchodźcaPodkarpackieUkraina VII/VIII S.sonnei 8 młodzieżPodkarpackiewycieczkaDorośli2009 Egipt V S.sonnei 9MazowieckieEgipt XI S.flexneri 2a 1 KMałopolskie2010DorośliIndie III S.flexneri 2wycieczkaWśród zachorowań w kraju, podobnie jak w latach2008-2009, rejestruje się mniej chorych wśród mieszkańcówwsi (8 zachorowań) niż miast (22 zachorowania)(tab. IV). Najwięcej zachorowań zgłoszonoz dużych miast, liczących ponad 100 tys. mieszkańców– 18 przypadków, zapadalność 0,16/100 000, nie zarejestrowanożadnego zachorowania w miastach liczących50-99 tys. mieszkańców.Struktura wieku chorych na czerwonkę uległa zmianiew stosunku do lat ubiegłych, gdy chorowały główniedzieci. W roku 2010 zachorowało tylko 5 dzieci, czworow wieku 0-4 lat, 2 na wsi i 2 w mieście i jedno w wiekuTabela II. Epidemie i ogniska czerwonki bakteryjnej w Polsce w 2010 rokuTable II. Outbreaks of shigellosis in Poland in 2010Liczba chorych/ narażonychwLp. Czynnik etiologicznyMiesiąc Województwo/ miejscowość ŚrodowiskoogniskuŹródło zakażenia(nośnik)1 S. sonnei 7/40 X-XI Kujawsko-pomorskie Kawiarnia w Bydgoszczy Zakażony personel2 S. flexneri 2/2 III Małopolskie Uczestnicy wycieczki-Indie Owoce(?)

238 Hanna Stypułkowska-Misiurewicz, Anna Baumann-PopczykNr 2Tabela IV. Czerwonka w Polsce w latach 2004-2010. Liczbazachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańcóww miastach i na wsiTable IV. Shigellosis in Poland in 2004-2010. Number ofcases and incidence per 100 000 in urban and ruralpopulationŚrodowisko2004-2010(mediana)Rok2009 2010zachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćMiasta < 20 tys. 7 0,14 - - 2 0,0420-49tys. 4 0,10 1 0,02 2 0,0550-99tys. 2 0,06 - - - ->100 tys. 18 0,16 21 0,19 18 0,16Miasto ogółem 30 0,13 22 0,09 22 0,09Wieś 16 0,11 8 0,05 8 0,05Ogółem 64 0,17 30 0,08 30 0,085-9 lat (tab.V) .Tak jak w latach poprzednich najwięcejzachorowań wystąpiło w grupie wieku od 20 do 39 lat –16 osób> (50%), w tym 11 kobiet. Podobnie jak w latachubiegłych ogółem zachorowało mniej mężczyzn – 11(zapadalność 0,09), niż kobiet – 19 (zapadalność 0,10).Ze sprawozdań za 2010 r. pracowni bakteriologicznychwszystkich 16 WSSE nadesłanych do ZakładuBakteriologii NIZP-PZH wynika, że badania w kierunkuShigella były mało efektywne: dla celów diagnostykibakteriologicznie zbadano 30 700 osób chorych,Shigella wykryto tylko u jednego chorego (Salmonella- u 2571 chorych (7,5%)) i u trzech ozdrowieńców,w sumie u 4 osób chorujących. Ponadto w ramach badańepidemiologicznych zbadano 15 599 osób ze stycznościz chorymi, wykrywając nosicielstwo Shigella u 2osób zbadanych (Salmonella u 1330 osób). W trzechTabela V. Czerwonka w Polsce w 2010 roku wg wieku.Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000mieszkańców, w mieście i na wsiTable V. Shigellosis in Poland in 2010 by age, genderand location. Number of cases and incidence per100 000 by age: in urban and rural populationTerenGrupamiastowieśOgółemwieku zachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćOgółem 22 0,09 8 0,05 30 0,090-4 2 0,17 2 0,24 4 0.205-9 1 0,10 - - 1 0,0610-19 2 0,08 - - 2 0,0420-29 6 0,17 3 0,12 9 0,1430-39 7 0,19 - - 7 0,1140-49 1 0,03 2 0,10 3 0,0650-59 2 0,05 - - 2 0,03>60 1 0,02 1 0,05 2 0,08województwach: lubuskim, małopolskim i warmińsko--mazurskim wykryto nosicielstwo Shigella u sześciuosób badanych w związku z dopuszczeniem do pracy,u dwóch S. sonnei, u czterech S. flexneri (tab. VI).Tabela VI. Czerwonka bakteryjna w Polsce w 2010 r. Liczbaosób z dodatnim wynikiem badania bakteriologicznegow kierunku pałeczek Shigella w województwachwg grup narażeniaTable VI. Shigellosis in Poland in 2010. Positive results ofbacteriological examination of cases, convalescents,carriers contacts and food workersLiczba osób z dodatnim wynikiem badań w kierunkuShigellaWojewództwoChorzyNosicieleDyskusjaStycznośćOzdrowieńcyBran--żowcyPOLSKA 2009 r. 12 2 3 1 1POLSKA 2010 r. 1 3 2 2 6Lubuskie - - - - 2 (1F)Małopolskie 1 - 1 2 2Podkarpackie - - - 1 -Podlaskie - - 1 - -Pomorskie - 1 - - -Warmińsko-mazurskie- 2 (F) - - 1(S),1(F)Izolowano głównie S.sonnei, tylko od 4 osób S.flexneri (F)Uwaga pominięto 10 województw, w których od nikogo niewyizolowano Shigella w pracowniach SSE: dolnośląskie,kujawsko-pomorskie, lubelskie, łódzkie, mazowieckie,opolskie, śląskie, świętokrzyskie, wielkopolskie, zachodniopomorskie.W ostatnich latach rejestruje się w Polsce niskąliczbę zachorowań na czerwonkę, a zapadalność poniżej0,1/100 000 mieszkańców jest najniższa w Europiei 20- krotnie niższa od średniej w krajach EU/EFTA,których sumaryczna zapadalność wynosi 1,78/100 000mieszkańców krajów zgłaszających zachorowania doECDC. Również Shigella są coraz rzadziej wykrywaniew badaniach bakteriologicznych wykonywanychw pracowniach SSE. Związane jest to z ukierunkowaniemtych badań na zatrucia i zakażenia pokarmowespowodowane zakażonymi produktami pochodzeniazwierzęcego i ograniczeniem badań diagnostycznychw innych chorobach biegunkowych. Na tę sytuacjęskładają się m. in. następujące przyczyny: rzadkobadane są dzieci ze względu na łagodne, coraz mniejcharakterystyczne objawy chorób oraz rozpoczynanieleczenia lekami przeciwbakteryjnymi na podstawieempirycznego doświadczenia. To samo dotyczy zacho-

Nr 2Czerwonka bakteryjna i pełzakowa w Polsce w 2010 roku 239rowań zawlekanych z podróży. Również należy braćpod uwagę co najmniej dwie możliwości techniczne- mniejszą żywotność Shigella w nadesłanych próbkachmateriału oraz brak doboru podłoży najbardziejodpowiednich dla Shigella.WniosekiUzyskane dane dotyczące zachorowań prawdopodobnienie przedstawiają rzeczywistej sytuacjiepidemiologicznej czerwonki w Polsce. Nadzór nadczerwonką w Polsce wymaga bardziej aktywnychdziałań epidemiologicznych.OSTRA CZERWONKA PEŁZAKOWA W 2010ROKUW roku 2010 nie wykazano zachorowań na ostrączerwonkę pełzakową, ponieważ nie podlegają oneobowiązkowi rejestracji na podstawie ustawy z 2008 r.Otrzymano:3.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 6.04.2012 r.Adres do korespondencji:Prof. dr hab. med. Hanna Stypułkowska-MisiurewiczNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego- PaństwowyZakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawatel.0-22 5421 376, fax:0-22 5421 307e-mail: hstypulkowska@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 241 - 248Kronika epidemiologicznaAnna Baumann-Popczyk, Małgorzata Sadkowska-TodysZATRUCIA I ZAKAŻENIA POKARMOWE W POLSCE W 2010 ROKUFOODBORNE INFECTIONS AND INTOXICATIONS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECEL. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejzatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w roku2010.MATERIAŁY I METODY. Ocena została przeprowadzonana podstawie wyników analizy danychz biuletynów rocznych (Czarkowski MP i in. „Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce” – 2004-2010. Warszawa,NIZP-PZH i GIS) oraz informacji z formularzy dochodzeńepidemiologicznych w ogniskach zatruć i zakażeńpokarmowych, nadesłanych przez stacje sanitarno-epidemiologicznedo Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH.WYNIKI. W 2010 r., po raz pierwszy od wielu latzaobserwowano wzrost liczby zakażeń i zatruć pokarmowycho etiologii bakteryjnej, choć w porównaniuz medianą za lata 2004-2008 widoczny jest znacznyspadek liczby tych przypadków. Nadal obserwowany jeststały i znaczący wzrost zapadalności zakażeń o etiologiiwirusowej, klasyfikowanych jako „wirusowe i inne zakażeniajelitowe”. W 2010 r. zarejestrowano 392 ogniskazatruć/zakażeń pokarmowych, w których zachorowały 6994 osoby (ogniska, w których zachorowały 4 lub więcejosób) oraz 145 ognisk, obejmujących od 2 do 3 osób.Dominującym czynnikiem etiologicznym w ogniskachbyły odzwierzęce typy pałeczek Salmonella (32,9%ognisk, 22,4% zachorowań) oraz wirusy (25,5% ognisk,30,0% zachorowań). W 38,3% ogniskach nie ustalonoczynnika etiologicznego. Głównym nośnikiem zatrucia/zakażeniaw ognisku były potrawy przygotowanez 3 i więcej surowców pochodzenia zwierzęcego (4,6%ognisk, 10,9% zachorowań) oraz potrawy z mleka i jaj(9,9% ognisk, 5,7% zachorowań). Do zachorowań najczęściejdochodziło po spożyciu jaj pochodzących z domowychgospodarstw hodowlanych (11,5% ognisk, 5,0%zachorowań). Najczęstszym miejscem, w którym doszłodo wystąpienia ogniska zatruć/zakażeń było mieszkanieprywatne (113 ognisk, 745 zachorowań) oraz szpital (92ogniska, 1254 zachorowania). W 2010 r. odnotowano 6ognisk, w których zachorowało 100 osób i więcej.WNIOSKI. W 2010 r., podobnie jak w latach ubiegłych,w większości ognisk zatruć/zakażeń pokarmowychnie ustalono czynnika etiologicznego, nośnikaABSTRACTAIM. The purpose of this paper was to describe theepidemiology of foodborne outbreaks in Poland in 2010.MATERIAL AND METHODS. The evaluation ofthe epidemiological situation was based on data fromoutbreak investigation forms, reported by Sanitary andEpidemiological Stations to the Department of Epidemiology,NIPH-NIH.RESULTS. In 2010 a notable increase in the numberof cases reported with a bacterial infection wasobserved. This increase however did not exceeded themedian number of cases reported in 2004-2008.In 2010 392 foodborne infections and food poisoninginvolving 6994 cases (outbreaks involving 4person or more) and 145 foodborne outbreaks (where2-3 persons became ill were reported.S. Enteritidis was the most frequently etiologicalagent in outbreaks associated with bacterial infection(32,9% of outbreaks 22,4% cases). Viruses caused 26%of outbreaks affected 30% of cases. In 38,3% outbreaksthe etiological agent could not be established. Themain vehicle of foodborne outbreaks were meals preparedfrom (>3) raw meats (4,6% of outbreaks, 10,9%cases) and meals prepared using milk and eggs (9,9%of outbreaks 5,7% cases). The most frequent places ofcontamination included farms who produced goodsfor human consumption (11,5% of outbreaks,5,0% ofcases). Private residences (113 outbreaks with 745 cases)and hospitals were the most common place wherefood poisoning outbreaks occurred. In 2010 there were6 outbreaks where more than 100 people were affectedin these settings.CONCLUSIONS. Like in previous years, in 2010 theetiological agents, vehicle and sources of infection werenot identified in most foodborne outbreaks. In order todecrease the number of outbreaks with undeterminedetiological agent, the spectrum of routine laboratorytests of samples taken in outbreaks should be broaden.

242 Anna Baumann-Popczyk, Małgorzata Sadkowska-TodysNr 2oraz źródła zatrucia/zakażenia. Wskazane jest poszerzeniespektrum wykonywanych badań diagnostycznychpróbek pobranych w ogniskach zatruć i zakażeńpokarmowych na terenie całej Polski.Słowa kluczowe: zatrucia i zakażenia pokarmowe,ogniska zatruć i zakażeń pokarmowych, epidemiologia,Polska, rok 2010Praca przedstawia sytuację epidemiologiczną zatrući zakażeń wywołanych patogenami przenoszonymidrogą pokarmową. Zwrócono uwagę na czynniki etiologicznepowodujące powstawanie ognisk w Polscew roku 2010. Rejestrację tych ognisk wdrożono w Polsceod połowy 2004 r. Od tego czasu rejestrowane sąogniska, w których zachorowały 2 lub więcej osób.MATERIAŁ I METODYOcenę sytuacji epidemiologicznej występowaniaognisk zatruć i zakażeń pokarmowych w Polscew 2010 r. przeprowadzono na podstawie wynikówanalizy danych z biuletynów rocznych (CzarkowskiMP i in. „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” –2004-2010. Warszawa, NIZP-PZH i GIS) oraz danychz formularzy ognisk zbiorowego zatrucia/zakażeniapokarmowego nadesłanych do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologicznez terenu całego kraju.WYNIKIW 2010 r. w przypadku większości jednostek chorobowychzatruć i zakażeń pokarmowych, spowodowanychczynnikami bakteryjnymi, liczby zachorowańoraz zapadalność na 100 000 ludności były wyższelub na podobnym poziomie jak w 2009 r., jednaknadal zdecydowanie niższe niż mediana za lata 2004-2008. Liczby zachorowań i wskaźniki zapadalnościzarejestrowanych zakażeń pałeczkami Salmonella,generalnie od wielu lat wykazujące stałą tendencjęspadkową, po raz pierwszy od dłuższego czasu byływyższe w porównaniu z rokiem poprzednim. W 2010 r.zarejestrowano około dwukrotny wzrost liczby zachorowańspowodowanych pałeczkami Listeria, zarównow porównaniu do roku 2009, jak i do mediany za lata2004-2008. Liczba przypadków i zapadalność zakażeńpokarmowych o etiologii wirusowej, klasyfikowanychjako „wirusowe i inne zakażenia jelitowe” była na podobnympoziomie co w roku 2009, ale ponad półtoraraza wyższa w stosunku do mediany zapadalności na100 000 ludności z lat 2004-2008. Natomiast w 2010Key words: foodborne and waterborne diseases, foodborneoutbreaks, epidemiology, Poland, 2010r. nastąpił znaczący spadek zapadalności na wirusowezapalenie wątroby typu A, co wskazuje na wygaśnięcieogniska tej choroby, które wystąpiło w latach 2009-Tabela I. Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w latach2004-2010. Liczba zachorowań i zapadalność na100 000 ludnościTable I. Foodborne infections and intoxications registeredin Poland in 2004-2010. Number of cases andincidence per 100 000 populationZatrucia i zakażenia Mediana z latpokarmowe2004-20082009 rok 2010 rokliczba zapad liczba zapad liczba zapado etiologii bakteryjnejDur brzuszny i duryrzekome6 0,02 8 0,02 6 0,02Czerwonka bakteryjna 64 0,17 30 0,08 30 0,08Salmonella - typy odzwierzęce13 210 34,6 8847 23,2 9732 25,5Staphylococcus aureus 430 1,1 146 0,38 217 0,57Clostridium botulinum 49 0,1 31 0,08 32 0,08Clostridium perfringens 4 0,0 1 0,019 8 0,021Inne bakterie 125 0,3 306 0,8 32 0,08Listerioza 28 0,06 33 0,009 64 0,17Leptospiroza 7 0,02 6 0,016 4 0,01Inny czynnik bakteryjny 3 357 8,8 1486 3,90 1626 4,30o etiologii wirusowejWirusowe i inne zak.jelitowe20 671 54,21 32863 86,1 32723 85,7w tym u dzieci do lat 2 10 036 1371,70 16476 1997 15853 1901,7Wirusowe zapaleniewątroby typu A95 0,25 652 1,71 155 0,41o etiologii pasożytniczejWłośnica 130 0,34 36 0,09 51 0,13Bąblowica 34 0,09 25 0,07 36 0,09o innej lub nieznanej etiologiiBiegunka i zap. żołądkowo-jelitoweu dzieci 8 637 1215,00 11882 1440,2 11581 1389,2do lat 2Zatrucia grzybami 125 0,33 30 0,08 93 0,24Zatrucia jagodami i innymiczęściami roślin13 0,03 10 0,026 5 0,013Zatrucia pestycydami 83 0,22 29 0,08 19 0,05Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP--PZH, MZiOS / GIS. Warszawa, Roczniki 2004-2010

Nr 2Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2010 roku 2432010. Sytuacja epidemiologiczna zachorowań na wzwtypu A została omówiona w osobnym rozdziale.W ostatnich latach nie stwierdzono większychzmian w występowaniu przypadków zarażeń o etiologiipasożytniczej. W tabeli I zestawiono szczegółowe danedotyczące liczby zachorowań i zapadalności zarejestrowanychzatruć i zakażeń pokarmowych w Polscew latach 2004 – 2010, z uwzględnieniem ich etiologii.W 2010 r., w grupie tzw. „bakteryjnych zatrućpokarmowych” (spowodowanych przez odzwierzęcetypy pałeczek Salmonella – A02.0, gronkowce – A05.0,Clostridium botulinum – A05.1, C. perfringens – A05.2,inne określone bakterie, w tym Vibrio parahaemolyticusi Bacillus cereus – A05.3-A05.8, oraz czynniki nieokreślone– A05.9) zarejestrowano 11 464 zachorowania (zapadalność30 na 100 000). Chociaż od lat liczba zachorowańwykazuje stałą tendencję spadkową, to w roku2010 była nieco wyższa niż w roku 2009 – 10 825, aleTabela II A. Bakteryjne* zatrucia i zakażenia pokarmowew Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowańi zapadalność na 100 000 ludności - wedługwojewództwTable II A. Bacterial foodborne infections and intoxicationsregistered in Poland in 2004-2010. Number ofcases and incidence per 100 000 population byvoivodeshipLp. Województwo Mediana z lat2004-20082009 rok 2010 rokliczba zapad liczba zapad liczba zapadPolska - ogółem 17 157 45,0 10825 28,4 11464 301. Dolnośląskie 917 31,8 500 17,4 642 22,32. Kujawsko-pomorskie1 104 53,4 601 29,1 635 30,73. Lubelskie 1 178 53,8 711 32,9 563 26,14. Lubuskie 484 48,0 161 15,9 242 23,95. Łódzkie 1 043 40,2 780 30,6 668 26,36. Małopolskie 1 371 41,9 991 30,1 797 24,17. Mazowieckie 1 960 37,7 1557 29,9 1873 35,88. Opolskie 288 27,7 333 32,3 155 15,19. Podkarpackie 1 142 54,4 663 31,6 802 38,110. Podlaskie 792 66,1 374 31,4 528 44,411. Pomorskie 1 555 70,6 740 33,3 843 37,712. Śląskie 2 051 43,7 1194 25,7 1565 33,713. Świętokrzyskie 583 45,3 426 33,5 284 22,414. Warmińsko--mazurskie693 48,5 422 29,6 538 37,715. Wielkopolskie 1 081 32,0 773 22,7 739 21,616. Zachodniopomorskie873 51,5 591 34,9 590 34,8* - salmonelozy odzwierzęce, zakażenia gronkowcowe, botulizmoraz zachorowania o objawach żołądkowo-jelitowych,spowodowanych przez niektóre inne bakterie oraz przezczynniki nieokreślone (bakteryjne)Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP--PZH, MZiOS / GIS. Warszawa, Roczniki 2004-2010mniejsza zarówno od zarejestrowanej w 2008 r. - 12217 zachorowań, jak i od mediany zachorowań z lat2004-2008 (17 157 przypadków). W większości województwzapadalność wyniosła około 30 na 100 tys.Największy wzrost liczby zachorowań stwierdzonow województwie podlaskim, w którym zapadalnośćbyła najwyższa w Polsce, i wyniosła ponad 44 na 100tys. ludności (tab. IIA).W 2010 r. zarejestrowano 93 przypadki zatruć toksynamigrzybów trujących (zapadalność 0,24). Liczbata jest porównywalna do wartości mediany za lata 2004-2008 – 125 (zapadalność 0,3), ale trzykrotnie wyższa odliczby zarejestrowanej w 2009 r. – zanotowano wówczastylko 30 przypadków (tab. IIB).W roku 2010, zapadalność na bakteryjne zatruciai zakażenia pokarmowe w mieście była nieznaczniewyższa do zapadalności na wsi, odpowiednio 30,5i 29,3. Tak samo jak w latach ubiegłych, zachorowaniawystępowały najczęściej w grupie wieku 0-4 lata i stanowiły39% ogółu zarejestrowanych przypadków. (tab.IIIA). Podobnie jak w latach poprzednich, w grupie wieku„0” oraz u osób powyżej 50 r.ż. zapadalność na wsiTabela II B. Zatrucia grzybami w Polsce w latach 2004-2010.Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000ludności wg województwTable II B. Mushroom poisonings in Poland in 2004-2010.Number of cases and incidence per 100 000population by voivodeshipMediana z latLp. Województwo 2004-20082009 rok 2010 rokliczba zapad liczba zapad liczba zapadPolska - ogółem 125 0,3 30 0,08 93 0,241. Dolnośląskie 4 0,1 1 0,03 4 0,142. Kujawsko-pomorskie9 0,4 1 0,05 8 0,393. Lubelskie 8 0,4 8 0,37 24 1,114. Lubuskie 5 0,5 1 0,1 9 0,895. Łódzkie 16 0,6 - - 6 0,246. Małopolskie 7 0,2 1 0,03 2 0,067. Mazowieckie 4 0,1 - - 2 0,048. Opolskie 1 0,1 4 0,39 1 0,19. Podkarpackie 5 0,2 8 0,38 7 0,3310. Podlaskie 4,5 0,4 1 0,08 1 0,0811. Pomorskie 5 0,2 - - 3 0,1312. Śląskie 10 0,2 1 0,02 6 0,1313. Świętokrzyskie6 0,5 1 0,08 3 0,2414. Warmińsko--mazurskie4 0,3 1 0,07 3 0,2115. Wielkopolskie 6 0,2 2 0,06 5 0,1516. Zachodniopomorskie5 0,3 - - 9 0,53Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP--PZH, MZiOS / GIS. Warszawa, Roczniki 2004-2010

244 Anna Baumann-Popczyk, Małgorzata Sadkowska-TodysNr 2Tabela III. Bakteryjne zatrucia i zakażenia pokarmowe zarejestrowane w Polsce w 2010 roku. Liczba zachorowań, udziałprocentowy i zapadalność - z uwzględnieniem wieku, płci i środowiska (miasto/wieś)Table III. Bacterial foodborne infections and intoxications registered in Poland in 2010.Number of cases, percentage andincidence by age, gender and residence (urban/rural)A. w miastach i na wsi (urban and rural areas)Wiek w latachMiasto Wieś Ogółeml.zachor. % zapad. l.zachor. % zapad. l.zachor. % zapad.0 - 4 2 858 40,2 247,2 1 629 37,4 197,4 4 487 39,1 226,50 535 7,5 218,1 433 9,9 251,3 968 8,4 231,81 776 10,9 317,9 423 9,7 246,1 1 199 10,5 288,22 642 9,0 275,6 346 7,9 206,3 988 8,6 246,63 510 7,2 231,1 227 5,2 142,7 737 6,4 194,14 395 5,6 185,4 200 4,6 129,6 595 5,2 161,95 - 9 868 12,2 87,0 544 12,5 69,3 1 412 12,3 79,210 - 19 666 9,4 27,4 526 12,1 25,7 1192 5,2 26,620 - 29 581 8,2 15,6 331 7,6 13,5 912 4,4 14,730 - 39 456 6,4 12,6 286 6,6 13,5 742 3,3 12,940 - 49 340 4,8 11,8 197 4,5 10,1 537 2,8 11,150 - 59 490 6,9 13,1 299 6,9 14,7 789 3,9 13,660 i > 844 11,9 17,9 549 12,6 20,5 1393 7,6 18,8Ogółem 7 103 100,0 30,5 4 361 100,0 29,3 11 464 100,0 30,0B. mężczyźni i kobiety (men and women)Wiek w latachMężczyźni Kobiety Ogółeml.zachor. % zapad. l.zachor. % zapad. l.zachor. % zapad.0 - 4 2 266 41,7 222,3 2 221 36,8 230,8 4 487 39,1 226,50 505 9,3 234,0 463 7,7 229,4 968 8,4 231,81 607 11,2 283,9 592 9,8 292,8 1 199 10,5 288,22 483 8,9 234,8 505 8,4 259,0 988 8,6 246,63 366 6,7 187,6 371 6,1 200,9 737 6,4 194,14 305 5,6 161,5 290 4,8 162,4 595 5,2 161,95 - 9 709 13,1 77,4 703 11,6 81,1 1 412 12,3 79,210 - 19 593 10,9 25,9 599 9,9 27,4 1192,0 5,2 26,620 - 29 410 7,6 13,0 502 8,3 16,5 912,0 4,4 14,730 - 39 367 6,8 12,6 375 6,2 13,2 742,0 3,3 12,940 - 49 214 3,9 8,9 323 5,4 13,4 537,0 2,8 11,150 - 59 346 6,4 12,5 443 7,3 14,7 789,0 3,9 13,660 i > 523 9,6 17,6 870,0 14,4 19,6 1393,0 7,6 18,8Ogółem 5 428 100,0 29,4 6 036 100,0 30,6 11 464 100,0 30,0Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010. NIZP-PZH, MZiOS / GIS. Warszawabyła wyższa niż w mieście, a zapadalność wśród kobietwynosząca 30,6/100 000 była zbliżona do zapadalnościmężczyzn – 29,4/100 000 (tabela IIIB).Według danych GUS w 2010 r. z powodu zakażeń:pałeczkami Salmonella zmarły 4 osoby, zakażenieClostridium difficile spowodowało 45 zgonów, oraz„zakażenie bakteryjne jelit, nieokreślone” 12.OGNISKA ZBIOROWYCH ZATRUĆI ZAKAŻEŃ POKARMOWYCHW roku 2010 zarejestrowano ogółem 549 ogniskzatruć/zakażeń pokarmowych, w których narażonebyły 37 534 osoby, a zachorowało 7 410, w tym 492dzieci do 14 lat. Hospitalizacji wymagały 1 264 osoby.Odnotowano 1 zgon w ognisku, które wystąpiło pospożyciu muchomora sromotnikowego. Z poniższejanalizy wyłączono, tak jak w latach ubiegłych 145ognisk (tab. IV), w których zachorowało od 2 do 3 osóboraz 2 ogniska czerwonki, 5 ognisk spowodowanychprzez Campylobacter jejuni, 4 ogniska włośnicy, którezostały opisane w innych opracowaniach za rok 2010.Dominującym czynnikiem etiologicznym powodującymzachorowania w ogniskach, były odzwierzęcepałeczki Salmonella (32,9% ognisk, 22,4% zachorowań)oraz wirusy (25,5% ognisk, 30,0% zachorowań).W przypadku 38,3% ognisk nie udało się ustalić czynnikaetiologicznego (tab. V). Najczęściej występującymserotypem wśród odzwierzęcych pałeczek Salmonella

Nr 2Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2010 roku 245Tabela IV. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowychw Polsce w 2010 r. (2 do 3 zachorowańw ognisku) Liczba i procent ognisk i zachorowańw ogniskach wg czynników etiologicznychTable IV. Outbreaks of foodborne and waterborne infectionsand intoxications in Poland in 2010 (2-3 numberof cases in outbreaks) Number and percentage ofoutbreaks and cases by etiological agent2009 r. 2010 r.ogniskazachorowanialiczba%liczba%ogniskaliczbaCzynnik etiologicznyzachorowanialiczba%Salmonella- typy odzwierzęce61 43,6 147 44,0 63 43,4 147 43,6Clostridiumbotulinum3 2,1 7 2,1 2 1,4 4 1,2Staphylococcusaureus2 1,4 5 1,5 1 0,7 2 0,6E.coli, pałeczkiz grupy coli1 0,7 2 0,6 - - - -Inne bakterie 4 2,9 8 2,4 1 0,7 2 0,6Wirusy 41 29,3 97 29,0 45 31,0 104 30,9Grzyby trujące - - - - 10 6,9 24 7,1Nie ustalono 28 20,0 68 20,4 23 15,9 54 16,0Ogółem 140 100,0 334 100,0 145 100,0 337 100,0* nie uwzględniono ognisk czerwonki i Campylobacter jejuniŹródło danych: formularze dochodzenia epidemiologicznegow ogniskach zbiorowego zatrucia i zakażenia pokarmowegoprzesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez StacjeSanitarno-Epidemiologicznebyła podobnie jak w latach ubiegłych S. Enteritidis(86,8% ognisk, 83,4% zachorowań), spośród pozostałychnajwięcej zachorowań spowodowała S. Infantis(4,7% ognisk, 7,1% zachorowań) (tab. VI).Najczęstszym nośnikiem czynnika patogennegow ogniskach były potrawy przygotowywane z 3 i więcejsurowców pochodzenia zwierzęcego (4,6% ognisk,10,9% zachorowań), następnie potrawy z mleka i jaj(9,9% ognisk, 5,7% zachorowań). W 236 ogniskach(60,2% ognisk, 60,1% zachorowań) nie ustalono czynnikaetiologicznego (tab. VII).Do wystąpienia ogniska najczęściej dochodziło pospożyciu jaj pochodzących z gospodarstw hodowlanych(11,5% ognisk, 5,0% zachorowań). Kolejnym miejscem,w którym najczęściej stwierdzano zanieczyszczeniepotraw, było mieszkanie prywatne (7,7% ognisk, 4,0%zachorowań). W 60,2% ognisk nie ustalono miejscazakażenia żywności (tab. VIII).Tak jak w roku ubiegłym, najczęstszym miejscem,w którym doszło do wystąpienia ogniska było mieszkanieprywatne (113 ognisk, 745 zachorowań) oraz szpital(92 ogniska, 1254 zachorowania). Ponadto odnotowano59 ognisk, w których wystąpiły 1404 zachorowania,%Tabela V. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych*w Polsce w latach 2009-2010. Liczbai procent ognisk i zachorowań w ogniskach wgczynników etiologicznychTable V. Outbreaks of foodborne and waterborne infectionsand intoxications in Poland in 2009-2010. Numberand percentage of outbreaks and cases by etiologicalagent2009 r. 2010 r.Czynnik etiologicznyzachorowaniaogniskaogniskaliczbba% licz-% liczbazachorowania% liczba%100 32,2 1433 30,0 129 32,9 1570 22,4Salmonella - typyodzwierzęceStaphylococcus 4 1,3 95 2,0 5 1,3 145 2,1aureusE.coli, pałeczki 4 1,3 123 2,6 5 1,3 133 1,9z grupy coliInne bakterie 6 1,9 159 3,3 2 0,5 16 0,2Wirusy 105 33,8 1517 31,7 100 25,5 2099 30,0Grzyby trujące 2 0,6 8 0,2 1 0,7 4 0,1Nie ustalono 90 28,9 1449 30,3 150 38,3 3 027 43,3Ogółem 311 100,0 4784 100,0 392 100,4 6994 100,1* nie uwzględniono ognisk czerwonki, włośnicy i CampylobacterjejuniŹródło danych: formularze dochodzenia epidemiologicznegow ogniskach zbiorowego zatrucia i zakażenia pokarmowegoprzesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez StacjeSanitarno-Epidemiologicznew miejscach związanych z organizacją przyjęć(restauracjach, domach weselnych).W 2010 r. w 281 (71,7%) ogniskach zatruć/ zakażeńpokarmowych nie udało się ustalić, na jakim etapiepostępowania z żywnością popełniono błędy mogąceprzyczynić się do zakażenia żywności. W 36 ogniskachustalono, że błędnym sposobem postępowania z żywnością,które przyczyniło się do wystąpienia zachorowań,był brak obróbki termicznej.Odnotowano 6 epidemii liczących 100 lub więcejosób, w których ogółem zachorowało 1030 osób (tab.IX).Obraz kliniczny zachorowań w ogniskach byłpodobny, jak w latach ubiegłych i zależał od czynnikaetiologicznego:- w zachorowaniach spowodowanych przez pałeczkiSalmonella dominowały: biegunka 86,7%, gorączka63,8% oraz bóle brzucha 61,3%. Wymioty wystąpiłyu 43,3% chorych;- w zachorowaniach o etiologii gronkowcowej występowałygłównie – wymioty 60,7% i bóle brzucha46,2%;- w zachorowaniach spowodowanych przez wirusydominowała biegunka 86,9%, wymioty 60,6% orazbóle brzucha 47,3%.

246 Anna Baumann-Popczyk, Małgorzata Sadkowska-TodysNr 2Tabela VI. Ogniska zbiorowych zatruć wywołanych odzwierzęcymitypami pałeczek Salmonella w Polsce*w latach 2009-2010. Liczba i odsetek ogniski zachorowań w ogniskach z uwzględnieniemtypów serologicznychTable VI. Outbreaks of foodborne and waterborne infectionsand intoxications caused by Salmonella bacilli,Poland, 2009-2010. Number and percentage ofoutbreaks and cases by serotypeTypy odzwierzęcych2009 r. 2010 r.pałeczekzachorowa-zachorowa-Salmonellaogniskaogniskanianialiczbbbbalicz-licz-licz-%%%%S.Enteritidis 91 91,0 1226 85,6 112 86,8 1309 83,4S.Typhimurium 2 2,0 8 0,6 3 2,3 51 3,2S.Infantis - - - - 6 4,7 112 7,1S. Saintpaul - - - - 3 2,3 26 1,7S. Mbandaka - - - - 1 0,8 5 0,3S. z gr. C 1 1,0 6 0,4 - - - -S. z gr. D 2 2,0 13 0,9 3 2,3 56 3,6S. Enteritidis +S. z gr. D- - - - 1 0,8 11 0,7S. Enteritidis +S. Infantis1 1,0 16 1,1 - - - -S. Enteritidis +S. Mbandaka1 1,0 63 4,4 - - - -S.sp. (typ nieokreślony)2 2,0 101 7,0 - - - -Salmonella -ogółem100 100,0 1433 100,0 129 100,0 1570 100,0* w Polsce 4 chore osoby i więcejŹródło danych: formularze dochodzenia epidemiologicznegow ogniskach zbiorowego zatrucia i zakażenia pokarmowegoprzesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez StacjeSanitarno-EpidemiologiczneOgniska spowodowane poszczególnymi czynnikamietiologicznymi wykazują sezonowość charakterystycznądla występowania zachorowań przez nie wywoływanych.Ogniska, których przyczyną były odzwierzęce pałeczkiSalmonella występowały przede wszystkim w sezonieletnim, ze szczytem zachorowań w lipcu, sierpniui we wrześniu (ryc. 1). Ogniska, w których czynnikiemetiologicznym były wirusy (Norovirus, Adenovirus,)najczęściej występowały w okresie zimowo-wiosennymi w miesiącach letnich. Szczególną uwagę zwracająogniska, w których nie ustalono czynnika etiologicznego.Kształt tej krzywej jest bardzo zbliżony do krzywejwystępowania ognisk zachorowań o etiologii wirusowej,co może świadczyć, że większość tych ognisk jest prawdopodobniespowodowanych tymi patogenami (ryc.1).W 2010 r. ogniska, w których było od 2 do 3 osóbchorych, stanowiły 20,6% ogólnej liczby wszystkichzarejestrowanych ognisk (4,6% zachorowań). Dominującymwykrytym czynnikiem etiologicznym byłypałeczki Salmonella (43,4% ognisk oraz 43,6% zachorowań),w przypadku 15,9% ognisk nie udało się ustalićczynnika etiologicznego. Najczęstszym nośnikiemzakażenia były potrawy z jaj (22,1% ognisk oraz 22,6%zachorowań). W przypadku 55,9% ognisk i 55,2% zachorowańnie ustalono nośnika. Do zakażenia żywnościdochodziło najczęściej w mieszkaniach prywatnych(41,1% ognisk, 28,2% zachorowań).W 43,6% ognisk nie ustalono miejsca zakażeniażywności.PODSUMOWANIE I WNIOSKI1. W 2010, podobnie jak w latach ubiegłych, w większościognisk zatruć/zakażeń pokarmowym nieudało ustalić się czynnika etiologicznego, nośnikaoraz źródła zatrucia/zakażeniaRyc. 1.Fig 1.50454035302520151050I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIMiesiącInne bakteryjne Salmonella Wirusy Nie ustalonoOgniska zakażeń pokarmowych w Polsce w 2010 roku. Liczba ognisk wg czynnika i miesiąca zachorowania (datypierwszych zachorowań w ognisku)Outbreaks of foodborne and waterborne infections in Poland in 2010. Number of reported outbreaks by monthLiczba ognisk

Nr 2Zatrucia i zakażenia pokarmowe w Polsce w 2010 roku 247Tabela VII. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowań w ogniskach wgnośnika zakażeniaTable VII. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2010. Number of cases inoutbreaks by vehicle of infectionNośnik zakażenia lub zarażeniap o t r a w y zCzynnik etiologicznySalmonella - typyodzwierzęceE.coli, pałeczki z grupycoliStaphylococcus aureusInne bakteryjneWirusy (norowirusy,rotawirusy, HAV)Grzyby trująceNie ustalonoOgółeml.%l.%l.%l.%l.%l.%l.%l.%woda1(11)0,8(0,7)1(23)20,0(17,3)2(34)0,5(0,5)mlekai jaj35(357)27,1(22,7)4(39)2,7(1,3)39(396)9,9(5,7)jaj29(203)22,5(12,9)1(4)1,0(0,2)2(17)1,3(0,6)32(224)8,2(3,2)mięsai jaj15(193)11,6(12,3)15(139)3,8(2,8)mięsa3(60)2,3(3,8)2(31)40(21,4)1(9)1,0(0,4)2(63)1,3(2,1)8(163)2,0(2,3)drobiui jaj8(80)6,2(5,1)1(18)0,7(0,6)9(98)2,3(1,4)ryb1(4)0,8(0,3)1(16)20,0(12,0)2(20)0,5(0,3)różnych (>3)sur. poch.zwierzęc.12(224)9,3(14,3)1(37)20,0(27,8)1(8)20,0(5,5)2(69)2,0(3,3)2(426)1,3(14,1)18(764)4,6(10,9)inne8(205)6,2(13,1)2(57)40,0(42,9)2(106)40,0(73,1)4(145)4,0(6,9)1(4)100(100)14(381)9,3(12,6)31(898)7,9(12,8)nieustalony17(233)13,2(14,8)2(16)100(100)92(1872)92,0(89,2)125(2083)83,3(68,8)236(4204)60,2(60,1)Ogółem129(1570)100(100)5(133)100(100)5(145)100(100)2(16)100(100)100(2099)100(100)1(4)100(100)150(3027)100(100)392(6994)100(100)* liczba ognisk** liczba osób chorych ( )Źródło danych: formularze dochodzenia epidemiologicznego w ogniskach zbiorowego zatrucia i zakażenia pokarmowegoprzesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne2. Dla poprawy w rozeznaniu udziału czynnikówetiologicznych w ogniskach zatruć i zakażeń pokarmowychna terenie całej Polski konieczne jestposzerzenie spektrum wykonywanych badań diagnostycznychpróbek pobranych w tych ogniskach.3. W większości ognisk, w których pobierane są próbki,badane są one rutynowo jedynie w kierunku SS(Salmonella, Shigella), niezależnie od objawówwystępujące u osób chorych, okresu wylęganiai podejrzanego źródła/nośnika zakażenia.Otrzymano: 16.05.2012Zaakceptowano do druku: 24.05.2012 r.Adres do korespondencji:Dr Małgorzata Sadkowska-TodysZakład EpidemiologiiNarodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - PaństwowyZakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawatel. 22 5421215; fax 22 5421327;e-mail mtodys@pzh.gov.pl

248 Anna Baumann-Popczyk, Małgorzata Sadkowska-TodysNr 2Tabela VIII. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2010 r. Liczba ognisk wg czynników patogennychoraz miejsca skażenia żywności lub wodyTable VIII. Outbreaks of foodborne and waterborne infections and intoxications in Poland in 2010. Number of outbreaksby etiological agent and place of infectionCzynnik etiologicznySalmonella - typyodzwierzęceE.coli, pałeczki z grupycoliStaphylococcusaureusInne bakteryjnel.%l.%l.%l.%gospodarstwohodowl.41 *(337) **31,8(21,5)mieszkaniepryw.26(237)20,2(15,1)1(8)20,0(5,5)Miejsce skażenia żywności lub wodyrestauracja, szkoła, internat, dom opiekikawiarnia, przedszkole, społecznej, inne miejscebarkolonia szpital113319(165)8,5(10,5)(138)2,3(8,8)1(25)20,0(17,2)(66)2,3(4,2)2(40)40,0(30,1)1(81)20,0(55,9)(193)14,7(12,3)2(56)40,0(42,1)Wirusy (norowirusy,14141l.rotawirusy, HAV)(4)(97)(40)(93)(75)%1,04,01,04,01,0(0,2) (4,6)(1,9)(4,4) (3,6)Grzyby trujące 1(4)100,0(100,0)Nie ustalono227826l.(10) (30) (191)(147)(37) (456)%1,31,34,75,31,34,0(0,3) (1,0) (6,3)(4,9)(1,2) (15,1)Ogółem 433022131229(347) (279) (453)(350)(317) (784)11,0 7,75,63,33,17,4(5,0) (4,0) (6,5)(5,0)(4,5) (11,2)różnemiejsca(>1)4(149)3,1(9,5)3(94)2,0(3,1)7(243)1,8(3,5)nie ustalono22(285)17,1(18,2)1(37)20,0(27,8)2(31)30,0(21,4)2(16)100(100)89(1790)89,0(85,3)120(2062)80,0(68,1)236(4221)60,2(60,4)Ogółem129(1570)100(100)5(133)100(100)5(145)100(100)2(16)100(100)100(2099)100(100)1(4)100,0(100,0)150(3027)100(100)392(6994)100(100)* liczba ognisk** liczba osób chorych ( )Źródło danych: formularze dochodzenia epidemiologicznego w ogniskach zbiorowego zatrucia i zakażenia pokarmowegoprzesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez Stacje Sanitarno-EpidemiologiczneTabela IX. Ogniska zbiorowych zatruć i zakażeń pokarmowych w Polsce w 2010 roku. Epidemie liczące powyżej 100zachorowań. Liczba zachorowań (w tym dzieci) oraz ogólna charakterystyka ognisk.Table IX. Outbreaks of foodborne infections and intoxications in Poland in 2010. Epidemics with 100 people and more.Number of cases (with children up to 14 y.) and common characteristic of the epidemic.Lp. Miesiąc 2010 r.Województwo (miejscowość), liczbaPodejrzany nośnik czynnika Miejsce związne z wystąpieniemCzynnik etiologicznyzachorowań (w tym dzieci)etiologicznegoepidemii1 Luty Małopolskie (Kraków) 185 (1) Norowirus Nie ustalono Restauracja2 Marzec Busko-Zdrój (Świętokrzyskie) 120 (0) Norowirus Nie ustalono Uzdrowisko3 Czerwiec Wojkowice (Śląskie) 379 (0) Nie ustalono Nie ustalono Zakład karny4 Wrzesień Toruń (Kujawsko-Pomorskie) 113 (81) Salmonella enteritidis Nie ustalono Internat szkolny5 Listopad Warszawa(Mazowieckie) 103 (96) Nie ustalono Nie ustalono Szkoła6 Grudzień Ustroń (Śląskie) 130 (0) Norowirus Nie ustalono UzdrowiskoŹródło danych: formularze dochodzenia epidemiologicznego w ogniskach zbiorowego zatrucia i zakażenia pokarmowegoprzesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 249 - 253Kronika epidemiologicznaSylwia Furman, Małgorzata Sadkowska-TodysJERSINIOZA W POLSCE W 2010 ROKUYERSINIOSIS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECel. Celem pracy jest przedstawienie sytuacjiepidemiologicznej jersiniozy jelitowej i pozajelitowejw Polsce w 2010 roku.Materiał i metody. Analizę przeprowadzonona podstawie danych z corocznych biuletynów „Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce” za lata 2005-2010(MP Czarkowski i in., PZH i GIS), wywiadów o indywidualnychzachorowaniach na jersiniozy, nadesłanychprzez stacje sanitarno-epidemiologiczne z terenu całegokraju oraz danych pochodzących z Departamentu BadańDemograficznych Głównego Urzędu Statystycznego.Wszystkie zachorowania były kwalifikowane zgodniez obowiązującą definicją przypadku. W opisie sytuacjiepidemiologicznej jersiniozy w kraju w 2010 rokuuwzględniono zmienne o objawach towarzyszącychchorobie, wieku osób chorych, miejscu zamieszkaniaoraz izolowanych serotypach pałeczek Yersinia.Wyniki. W 2010 roku odnotowano na tereniecałego kraju 233 przypadki zachorowań na jersiniozy,a zapadalność wyniosła 0,61 na 100 000 mieszkańców.Zgłoszono 206 przypadków jersiniozy jelitowej i 27przypadków jersiniozy pozajelitowej. Hospitalizowanychbyło 76,4 % chorych. Nie odnotowano zgonów,których przyczyną byłoby zakażenie pałeczkami Yersinia.Do najczęstszych objawów klinicznych w przypadkachjersiniozy jelitowej należały: biegunka (82%),gorączka (72%), bóle brzucha (39%) oraz wymioty(34%). W postaci pozajelitowej jersiniozy najczęstszymobjawem były dolegliwości ze strony układu kostno--stawowego, które wystąpiły u 59% chorych. Najwyższazapadalność na jersiniozę jelitową była wśród dzieciw wieku 0-4 lat (ok. 70% wszystkich zarejestrowanychzachorowań). Najwięcej przypadków jersiniozy odnotowanow województwie mazowieckim, a najmniejw podlaskim i świętokrzyskim. W 2010 roku wystąpiło1 ognisko, w którym czynnikiem etiologicznym byłypałeczki Yersinia. Typ serologiczny izolowanych pałeczekYersinia enterocolitica określono jedynie w 80przypadkach. Należały one do serotypów: O3 (71,2%), O8 (26,3%) oraz O9 (2,5%).ABSTRACTMaterial and methods. The study was basedon data from: the ” Infectious diseases and poisoningsin Poland” bulletins published annually between 2005-2010 (MP Czarkowski i in., PZH i GIS), individualcase interviews conducted by sanitary stations and datafrom Demographic Surveys Departament based in theCentral Statistical Office.Analysis of the incidence of yersiniosis in the countryduring 2010 was based on data on clinical symptomsassociated with the disease, age groups, the number ofcases in different provinces and the serotypes of Yersiniawhich were isolated.Results. A total of 233 yersiniosis cases werereported in 2010 in Poland. The incidence rate was0.61 per 100 000 inhabitants. In this year 206 casesof intestinal yersiniosis and 27 cases of extraintestinalyersiniosis were notified. No yersiniosis related deathswere reported . Approximately 76% of patients werehospitalized. The most common clinical symptomsof intestinal yersiniosis cases were: diarrhea (82%),high temperature (72%), abdominal pain (39%) andvomiting (34%). The most common symptom of theextraintestinal form of yersiniosis was discomfort topart of the osteoarticular system, which occurred in59% of patients. The highest incidence rate of intestinalyersiniosis was among children in 0-4 years old. Thelargest number of yersiniosis cases were reported inMazowieckie voivodeship, while the least number ofcases were reported in Podlaskie and Świętokrzyskievoivodeships. In 2010 only one outbreak of yersiniosiswas reported. Three serological types of Yersiniaenterocolitica were isolated: O3 (71.2%) , O8 (26.3%)and O9 (2.5%).Aim. The aim of this study is to present the epidemiologyof intestinal and extraintestinal yersiniosis inPoland in 2010.Conclusions. A very large percentage (65.6%) ofisolated strains of Yersinia were not serotyped. Yersiniaserotype O8 remains very common serotype reported,despite a decline in 2010 in the number of cases notified.

250 Sylwia Furman, Małgorzata Sadkowska-TodysNr 2Wnioski. Nadal w bardzo dużym odsetku (65,6%)izolowanych szczepów Yersinia nie jest rutynowookreślany typ serologiczny. Pomimo spadku w 2010roku liczby zachorowań wywołanych serotypem Yersiniaenterocolitica O8, przypadki zachorowań, któreodnotowano w różnych województwach świadcząo utrzymywaniu się rozsianego ogniska epidemicznegotych zakażeń. Wysoki odsetek hospitalizacji chorychwskazuje na fakt względnie rzadkiego kierowaniapacjentów z objawami ze strony układu pokarmowegona badania laboratoryjne w kierunku zakażeń Yersinia,przez lekarzy pierwszego kontaktu.Słowa kluczowe: postacie jersiniozy, epidemiologia,Polska, rok 2010The high percentage of hospitalization points thatpatients with gastrointestinal symptoms are relativelyrare direct to routine laboratory diagnostic of Yersiniainfection.Key words: yersiniosis, epidemiology, Poland, 2010W Polsce w 2010 roku zarejestrowano łącznie22 357 przypadków bakteryjnych zakażeń jelitowych.Pomimo iż zakażenia pałeczkami Yersinia stanowiąjedynie niewiele ponad 1% tych zachorowań, to sąistotnym z punktu widzenia zagrożenia epidemicznegoczynnikiem etiologicznym zachorowań przebiegającychz objawami nieżytu żołądkowo-jelitowego.Celem pracy jest przedstawienie sytuacji epidemiologicznejjersiniozy jelitowej i pozajelitowej w Polscew 2010 roku.MATERIAŁ I METODYAnalizę przeprowadzono na podstawie danychz corocznych biuletynów „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce” za lata 2005-2010 (MP Czarkowski i in., PZHi GIS), wywiadów o indywidualnych zachorowaniachna jersiniozy, nadesłanych przez stacje sanitarno-epidemiologicznez terenu całego kraju oraz danych pochodzącychz Departamentu Badań DemograficznychGłównego Urzędu Statystycznego. Wszystkie zachorowaniabyły kwalifikowane zgodnie z obowiązującądefinicją przypadku. W opisie sytuacji epidemiologicznejjersiniozy w kraju w 2010 roku uwzględnionozmienne o objawach towarzyszących chorobie, wiekuosób chorych, miejscu zamieszkania oraz izolowanychserotypach pałeczek Yersinia.WYNIKIW 2010 roku w Polsce zarejestrowano ogółem 233przypadki zachorowań na jersiniozy, a zapadalność wyniosła0,61 na 100 tys. mieszkańców (tab.I). Zarównoliczba zachorowań, jak i zapadalność są znacząco niższeniż w roku 2009 (326 – przypadków, 0,85 zapadalność/100tys. -) i odpowiadają liczbie zarejestrowanychzachorowań i zapadalności w 2007 roku.Tabela I. Jersiniozy w Polsce w latach 2005-2010. Liczbazachorowań, zapadalność, liczba i odsetek hospitalizowanychTable I. Yersiniosis in Poland in 2005-2010. Number of cases,incidence rate per 100 000 population, numberand percentage of hospitalizationRokLiczba zachorowań Liczbaw kwartałachZapadalność Hospitalizacjazachorowań -na 100 tyś.I II III IV razemLiczba %2005 19 28 46 43 136 0,36 113 83,12006 23 26 37 54 140 0,37 95 67,92007 80 47 44 62 233 0,62 142 60,92008 58 97 58 40 253 0,66 190 75,12009 45 185 62 34 326 0,85 248 76,12010 47 75 54 57 233 0,61 177 76„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” za lata 2005-2010(MP Czarkowski i in., PZH i GIS)Odsetek osób hospitalizowanych – 76,4 % podobniejak w latach ubiegłych utrzymał się na wysokim poziomie.Tak wysoki odsetek hospitalizowanych chorychświadczy o ciągle utrzymującym się niedorejestrowywaniuzachorowań na jersiniozy (tab.I) i wskazuje nawzględnie rzadkie kierowania pacjentów z objawami zestrony układu pokarmowego na badania laboratoryjnew kierunku zakażenia tym patogenem, przez lekarzypierwszego kontaktu.W Polsce kwalifikacja zachorowań wywołanychpałeczkami Yersinia odbywa się na podstawie obowiązującejw Unii Europejskiej definicji przypadku dlajersiniozy jelitowej i stworzonej na potrzeby nadzoruepidemiologicznego w kraju definicji jersiniozy pozajelitowej.Kryteria stosowanych definicji spełniłoogółem: 206 przypadków jersiniozy jelitowej - wszystkiepotwierdzone, oraz 27 przypadków jersiniozypozajelitowej, gdzie 21 (77,7%) zgodnie z kryteriamizakwalifikowano jako prawdopodobne, a 6 (22,2%) –jako potwierdzone (tab.II).

Nr 2Jersinioza w Polsce w 2010 roku 251Tabela II. Liczba zachorowań na jersiniozy w Polsce w 2010r. według definicji przypadkuTable II. Yersiniosis in Poland in 2010 by voivodeship.Number of suspected and confirmed casespostaćpostać pozajelitowajelitowaWojewództwoprzypadekpotwierdzonyprzypadekprawdopodobnyprzypadekpotwierdzonyOgółem1. Dolnośląskie 4 - - 42. Kujawsko-pomorskie 19 - - 193. Lubelskie 6 4 - 104. Lubuskie 5 - - 55. Łódzkie 17 1 - 186. Małopolskie 33 - - 337. Mazowieckie 44 2 2 488. Opolskie 4 8 1 139. Podkarpackie 3 2 - 510. Podlaskie 1 - - 111. Pomorskie 19 - - 1912. Śląskie 29 - - 2913. Świętokrzyskie 1 - 2 314. Warmińsko-mazurskie 9 - 1 1015. Wielkopolskie 6 4 - 1016. Zachodniopomorskie 6 - - 6RAZEM 206 21 6 233Ankiety o indywidualnych zachorowaniach na jersiniozy,nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczne.W 2010 roku wg danych Głównego Urzędu Statystycznegonie odnotowano zgonów, których wyjściowąprzyczyną byłoby zachorowanie spowodowanepałeczkami Yersinia enterocolitica lub Yersinia pseudotuberculosis.Takich informacji nie podano równieżw wywiadach jednostkowych nadesłanych przez stacjesanitarno-epidemiologiczne.W 2010 roku w kraju odnotowano 1 ognisko spowodowanepałeczkami Yersinia. To dwuosobowe ognisko rodzinnewystąpiło w województwie kujawsko-pomorskim.Obydwie chore osoby były hospitalizowane. Podobnie jakw większości małych ognisk rodzinnych i w tym przypadkunie udało się ustalić nośnika zakażenia.Zachorowania na jersiniozę jelitową zarejestrowanowe wszystkich województwach w liczbie niższej niżw 2009 r., z wyjątkiem województwa dolnośląskiegoi mazowieckiego (tab.III). Najwięcej przypadkówjersiniozy zarejestrowano w województwie mazowieckim(44 przypadki, w 2009 r. - 39) i małopolskim (33przypadki, w 2009 r. – 38). Największy, bo ponad trzykrotnyspadek zachorowań wystąpił w województwiezachodniopomorskim – z 22 w 2009 r. do 6 w 2010 r.W województwie śląskim, w którym w latach ubiegłychnotowana była największa liczba przypadków zakażeńjelitowych spowodowanych pałeczkami Yersinia(2008 r. – 45 przypadków, 2009r. – 49 przypadków) zarejestrowanojedynie 29 zachorowań. Najmniej zachorowańna jelitową postać jersiniozy było w województwach:podlaskim i świętokrzyskim (po 1 przypadku).Tabela III. Jersiniozy w Polsce w latach 2009-2010. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców wg. WojewództwTable III. Yersiniosis in Poland in years 2009-2010 by voivodeship. Number of cases and incidence rate per 100 000populationWojewództwo Jersinioza ogółem Jersinioza jelitowa Jersinioza pozajelitowa2009 2010 2009 2010 2009 2010l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad.1. Dolnośląskie 3 0,10 4 0,14 3 0,10 4 0,14 - 0,00 - 0,002. Kujawsko-pomorskie 31 1,50 19 0,92 29 1,40 19 0,92 2 0,10 - 0,003. Lubelskie 6 0,28 10 0,46 4 0,19 6 0,28 2 0,09 4 0,194. Lubuskie 7 0,69 5 0,50 6 0,59 5 0,50 1 0,10 - 0,005. Łódzkie 25 0,98 18 0,71 25 0,98 17 0,67 - 0,00 1 0,046. Małopolskie 38 1,15 33 1,00 38 1,15 33 1,00 - 0,00 - 0,007. Mazowieckie 41 0,79 48 0,91 39 0,75 44 0,84 2 0,04 4 0,088. Opolskie 21 2,04 13 1,26 5 0,48 4 0,39 16 1,55 9 0,879. Podkarpackie 7 0,33 5 0,24 7 0,33 3 0,14 - 0,00 2 0,1010. Podlaskie 3 0,25 1 0,08 3 0,25 1 0,08 - 0,00 - 0,0011. Pomorskie 42 1,88 19 0,85 40 1,79 19 0,85 2 0,09 - 0,0012. Śląskie 49 1,06 29 0,62 44 0,95 29 0,62 - 0,00 - 0,0013. Świętokrzyskie 2 0,16 3 0,24 2 0,16 1 0,08 5 0,39 2 0,1614. Warmińsko-mazurskie 10 0,70 10 0,70 10 0,70 9 0,70 - 0,00 1 0,0715. Wielkopolskie 19 0,56 10 0,30 11 0,32 6 0,16 8 0,23 4 0,1216. Zachodniopomorskie 22 1,30 6 0,35 22 1,30 6 0,35 - 0,00 - 0,00RAZEM 326 0,85 233 0,61 288 0,75 206 0,54 38 0,1 27 0,07Ankiety o indywidualnych zachorowaniach na jersiniozy, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczne.

252 Sylwia Furman, Małgorzata Sadkowska-TodysNr 2Tabela IV. Jersiniozy w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowańw grupach wiekuTable IV. Yersiniosis in Poland in 2010. Number of casesby ageGrupa wiekuliczba przypadkówjelitowa pozajelitowa ogółem0 42 - 421 81 1 822 18 - 183 15 - 154 7 - 70-4 163 1 1645-9 19 3 2210-19 9 5 1420-29 3 3 630-39 2 3 540-49 3 4 750-59 5 1 6>60 2 7 9Opracowanie własne.Zachorowania na jersiniozę pozajelitową zgłosiło 8województw. Najwięcej, bo 9 przypadków, podobniejak w latach ubiegłych zarejestrowano w województwieopolskim, co wskazuje na stałe wywiązywanie się lekarzyz obowiązku zgłaszania tej jednostki chorobowej.Głównym objawem towarzyszącym zachorowaniom natę postać jersiniozy były charakterystyczne objawy zestrony układu kostno-stawowego (60% przypadków).Na jersiniozę jelitową chorowały przede wszystkimdzieci w wieku 0-4 lata (79%) (tab. IV). Postać pozajelitowajersiniozy występowała głównie u osób po 60. r.ż.(7 osób), choć pojedyncze przypadki tych zachorowańrejestrowano we wszystkich grupach wieku.W jelitowej postaci zachorowań dominowała biegunka(89,3%) - u prawie 10% chorych z domieszkąkrwi oraz wysoka gorączka (76,2%). Ponadto, zachorowaniomtowarzyszył ból brzucha oraz wymioty, którewystąpiły odpowiednio u 41,7% oraz 36% osób.Typ serologiczny wyizolowanych chorobotwórczychpałeczek Yersinia został określony jedynie w 34%wszystkich zachorowań (tab.V). Wśród tych przypadkówdominowały zakażenia serotypem O3 (71,2%),najmniej bo niecały 1% stanowiły zakażenia typemserologicznym O9. W porównaniu do ubiegłego rokuzarejestrowano prawie trzykrotnie mniejszą liczbę zakażeńY. enterocolitica O8 (tzw. „serotyp amerykański”)- 21 przypadków w roku 2010, a 59 w 2009 r. Niemniejjednak, zakażenia te wystąpiły z różnym nasileniemna terenie województw: kujawsko-pomorskiego, lubuskiego,łódzkiego, małopolskiego, mazowieckiego,śląskiego, warmińsko-mazurskiego, wielkopolskiegooraz zachodniopomorskiego. Największą liczbę jersiniozwywołanych typem serologicznym O8 odnotowanow województwie mazowieckim (10 przypadków),Tabela V. Typy serologiczne pałeczek Yersinia wyizolowanychod pacjentów w Polsce w 2010 r. z podziałemna jersiniozę jelitową i pozajelitowąTable V. The serotypes of Yersinia strains isolated from casesin Poland in 2010Województwo Jersinioza jelitowa Jersinioza pozajelitowaTypy serologiczne Typy serologiczneY.enterocoliticliticaY.enteroco-nieokreślonślonenieokre-O3 O8 O9 O3 O8 O91. Dolnośląskie - - - 4 - - - -2. Kujawsko-pomorskie 1 1 - 17 - - - -3. Lubelskie 4 - - 2 - - - 44. Lubuskie 2 1 - 2 - - - -5. Łódzkie 6 - - 11 - - 1 -6. Małopolskie 4 1 - 28 - - - -7. Mazowieckie 18 9 - 17 1 1 - 28. Opolskie - - - 4 - - 99. Podkarpackie 3 - - - - - - 210. Podlaskie - - - 1 - - - -11. Pomorskie - - - 19 - - - -12. Śląskie 14 3 1 11 - - -13. Świętokrzyskie - - - 1 1 - - 114. Warmińsko-mazurskie- 2 - 7 - - - 115. Wielkopolskie 1 2 - 3 - - 416. Zachodniopomorskie 2 1 - 3 - - - -RAZEM 55 20 1 130 2 1 1 23Opracowanie własne.a w pozostałych województwach liczba ta wahała sięod 1 do 3 przypadków. Największy, w porównaniu dozeszłego roku spadek liczby zachorowań, w którychczynnikiem etiologicznym była Yersinia O8 zarejestrowanow województwie śląskim: 16 przypadkóww 2009 r. do 3 w roku 2010. Hospitalizacji wymagało80% przypadków zachorowań wywołanych tym typemserologicznym, co świadczy o cięższym przebiegutych zakażeń. Najdłuższy czas jej trwania wyniósł 18dni, i dotyczył dwuletniego dziecka, u którego opróczobjawów jelitowo-żołądkowych wystąpiło zapaleniegardła i powiększenie węzłów chłonnych.Ponadto, według danych z 2010 r. było tylko 1zachorowanie na jersioniozę pozajelitową wywołaneserotypem O8. Jednak, ze względu na fakt, iż typserologiczny izolowanych pałeczek Yersinia w tychzachorowaniach został określony jedynie w 4 przypadkach(14,8%), nie należy wnioskować o spadku udziałutypu serologicznego O8 w ogólnej liczbie przypadkówpozajelitowych.Zachorowania na jersiniozę wywołaną tzw. „serotypemamerykańskim” występowały głównie u dzieciw wieku do 4 r.ż. (81% przypadków) i od 5 do 9 lat(14,3% przypadków) oraz 20-29 lat (4,7% przypadków).Najwięcej zakażeń Yersinia serotyp O3 potwierdzono

Nr 2Jersinioza w Polsce w 2010 roku 253wśród dzieci między 0 a 4 r.ż. (79% przypadków). Ponadto,w przedziałach wieku: 5-9 lat (5,2%), 10-19 lat(7%), 30-39 (3,5%), 40-49 lat (1,75%) oraz powyżej60 r.ż (3,5%).PODSUMOWANIE I WNIOSKI1. W 2010r. w Polsce zgłoszono 233 zachorowaniana jersiniozę – w tym 206 przypadków jersiniozyjelitowej i 27 przypadków jersiniozy pozajelitowej.2. Odsetek osób hospitalizowanych z powodu jersiniozywyniósł w 2010r. 76% i podobnie jak w latachubiegłych utrzymał się na wysokim poziomie. Możeto świadczyć o braku diagnozowania zachorowańo lżejszym przebiegu i/lub niekompletnym zgłaszaniuzachorowań. Dlatego uzasadnione wydajesię wprowadzenie do rutynowej diagnostyki badańw kierunku zakażenia pałeczkami Yersinia, w przypadkuchorób przebiegających z biegunką.3. Podobnie jak w latach ubiegłych wyraźnie większaliczba przypadków jersiniozy pozajelitowej, zgłoszonaprzez jedno województwo, świadczy o niskiejzgłaszalności tej jednostki chorobowej w Polsce,zwłaszcza przez szpitale o profilu reumatologicznym.4. Pomimo wyraźnego spadku liczby zachorowańwywołanych serotypem O8, wystąpienie ich w 2010roku na znacznym obszarze kraju pozwala sądzić, iżrozsiane ognisko epidemiczne zakażeń tym typemserologicznym pałeczek Yersinia nadal istnieje.5. Nadal bardzo duży procent (65,6%) wyizolowanychszczepów Yersinia nie podlega w rutynowej diagnostyceserotypowaniu, co utrudnia ocenę sytuacjiepidemiologicznej zakażeń tym patogenem.Otrzymano: 2.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 6.04.2012 r.Adres do korespondencji:Dr Małgorzata Sadkowska-TodysZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego - PaństwowyZakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawatel. 22 54-21-204

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 255 - 258Kronika epidemiologicznaMałgorzata Sadkowska-Todys, Bożena KucharczykKAMPYLOBAKTERIOZA W POLSCE W 2010 ROKUCAMPYLOBACTERIOSIS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia PublicznegoPaństwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECEL. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejkampylobakteriozy w Polsce w 2010 roku.MATERIAŁ I METODY. Ocenę przeprowadzonona podstawie wyników analizy danych z corocznychbiuletynów „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” zalata 2009-2010 (MP Czarkowski i in., PZH i GIS), informacjiz formularzy o indywidualnych zachorowaniachi z formularzy dochodzeń epidemiologicznych w ogniskachkampylobakteriozy, nadesłanych przez stacjesanitarno-epidemiologiczne do Zakładu Epidemiologiioraz danych pochodzących z Departamentu BadańDemograficznych Głównego Urzędu Statystycznego.Wszystkie zachorowania były kwalifikowane zgodniez obowiązującą w nadzorze definicją przypadku.WYNIKI. W 2010 r. w Polsce zarejestrowano 375zachorowanń na kampylobakteriozę, zapadalność 0,98na 100 000 mieszkańców. Zgłoszono 367 przypadkówpotwierdzonych i 8 prawdopodobnych. Nie zarejestrowanozgonów. Najwięcej zachorowań zarejestrowanow województwie śląskim - 171 przypadków, 45,6%wszystkich zachorowań. Najwyższą zapadalność odnotowanow województwie warmińsko-mazurskim – 4,76na 100 tys. Hospitalizowano 54,1% chorych najmniejw województwie warmińsko-mazurskim – 17,6%a w pięciu województwach powyżej 90%.Gatunek pałeczek Campylobacter określono u 305chorych (około 81,3%). W 2010 r. zachorowanie 275osób (około 73,3%) było wywołane przez C. jejuni a 27(7,2%) przez C. coli. Zachorowania spowodowane C.coli były głównie rejestrowane w województwie małopolskim- ponad 55% wszystkich przypadków wywołanychprzez pałeczki tego gatunku w Polsce. Najwięcejzachorowań 292 -77,6% odnotowano w grupie wiekuod 0 do 4 lat. Zachorowało 209 mężczyzn i 166 kobiet.W 2010 r. zarejestrowano 4 rodzinne ogniskaspowodowane pałeczkami Campylobacter oraz jednowśród dzieci przebywających na koloniach, gdzie byłonarażonych 78 osób, w tym 53 dzieci do 14 roku życia.Zachorowało 12 dzieci w wieku 8-14 lat.WNIOSKI. Pomimo wzrostu liczby odnotowanychzachorowań na kamylobakteriozę w Polsce jest to nadalABSTRACTAIM. The aim of this work is to evaluate the epidemiologicalsituation of Campylobacter in Poland in2010MATERIAL AND METHODS. The evaluationwas based on results from analysis of: the yearlybulletin “Infectious Diseases and food poisoning inPoland” between the years 2009-2010 (MP Czarkowskii in., PZH i GIS), reports from individual cases andepidemiological investigations of outbreaks linked toCampylobacter, sent by Epidemiological Departmentsin Sanitary Stations to the Department of Epidemiologyat NIZP-PZH. Data was also collected from theDepartment of Demographical Research based at theCentral Statistics Office. All reported cases were verifiedin accordance with the case definition requiredfor surveillance.RESULTS. In 2010, 375 cases of Campylobacterwere reported in Poland, yielding an incidence of 0.98per 100,000 inhabitants. Of cases reported 367 wereconfirmed and 8 probable. No deaths were reported.Over, 46% (171) of all cases reported were from theSląskie voivodship. The highest incidence of 4.76per 100,000 was observed in Warmińsko-Mazurskievoivodship. Fifty-four per cent of people were hospitalized,the least in Warmińsko-Mazurskie voivodship(17.6%) and in 5 voivodships over 90% of their caseswere hospitalized.Campylobacter was isolated in 305 people whowere ill (approximately 81%). In 2010, 275 (73.3%)people were identified as being infected with C. jejuniand 27 (7.2%) with C. coli. Illness due to infection withC.coli was mainly reported in Małopolskie Voivodship,over 55% of all cases were infected with thisspecies. The highest number of cases (292; 77.6%)was observed among children aged between 0-4 years.In terms of gender, a total of 209 men and 166 womenwere reported as ill.In 2010 4 family outbreaks caused by Campylobacterwere reported. One outbreak was also reportedamong children attending a summer camp, where 78people were exposed, 53 children of which were up to

256 Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena KucharczykNr 2choroba, która jest nie wystarczająco często diagnozowana,rozpoznawana i rejestrowana na terenie kraju.Gatunek izolowanych pałeczek Campylobacter, odpowiedzialnychza zachorowanie jest określany w znaczącejliczbie zachorowań - i zwiększa się sukcesywniew ostatnich latach.Słowa kluczowe: kampylobakterioza, epidemiologia,Polska, rok 201014 years of age. A total of 12 children between 8-14years became ill.CONCLUSIONS. Despite the increase in cases ofCampylobacter reported, the disease remains underdiagnosedand under-reported. The species of Campylobacterresponsible for diseases has been identified ina significant number of cases and has steadily increasedin recent years.Key words: campylobacteriosis, epidemiology, Poland,2010W Polsce istnieje obowiązek rejestracji zachorowańna kampylobakteriozę, określony w ustawie o zapobieganiuoraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnychu ludzi z dnia 5 grudnia 2008 r. Jednak zgłaszalnośćzachorowań jest bardzo niska – zapadalność utrzymujesię na poziomie ok. 1 na 100 000 w porównaniu do krajówUnii Europejskiej, gdzie np. w 2004 r. kształtowałasię na poziomie ok. 48/100 000.Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejkampylobakteriozy w Polsce w 2010 r. w porównaniuz latami wcześniejszymi.MATERIAŁ I METODYOcenę sytuacji epidemiologicznej kampylobakteriozyw Polsce w 2010 r. przeprowadzono na podstawiewyników analizy danych z: rocznego biuletynu „Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 roku”(CzarkowskiMP i in., W-wa, NIZP-PZH i GIS) , informacjiz formularzy o indywidualnych zachorowaniach i z formularzydochodzeń epidemiologicznych w ogniskachkampylobakteriozy nadesłanych do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno--epidemiologiczne oraz danych z Departamentu BadańDemograficznych Głównego Urzędu Statystycznego.Przypadki zachorowań na kampylobakteriozęklasyfikowane były zgodnie z kryteriami zawartymiw definicji przyjętej przez Komisję Europejską w decyzjiz dnia 28 kwietnia 2008 r. zmieniającej decyzję2002/253/EC i wprowadzonej do rutynowego nadzoruw Polsce w 2009 r.WYNIKIW Polsce w 2010 r. zgłoszono 375 zachorowań nakampylobakteriozę, czyli o 15 zachorowań więcej niżw roku 2009. Zapadalność wyniosła 0,98 na 100 000mieszkańców. Zarejestrowano 367 zachorowań, którespełniały kryteria przypadku potwierdzonego i 8 zakwalifikowanychjako prawdopodobne.Zachorowania na kampylobakteriozę odnotowanow 11 województwach, jednak tylko w 6 z nich (lubuskim,małopolskim, mazowieckim, śląskim, warmińsko-mazurskimi wielkopolskim) są zgłaszane onecorocznie. Świadczy to, że w województwach tychprzynajmniej czasami, w przypadku diagnostyki różnicującejchoroby przebiegające z biegunką, uwzględnianesą w badaniach, również zakażenia pałeczkamiCampylobacter. Najwięcej zachorowań, jak co roku,zarejestrowano w województwie śląskim. Łączniew województwie tym wystąpiło 171 przypadków, costanowi 45,6% wszystkich zachorowań zgłoszonychw Polsce. Natomiast najwyższą zapadalność odnotowanow województwie warmińsko-mazurskim – 4,76.Ponadto wysoka zapadalność była w województwach:lubuskim – 3,66 na 100 tys., przy łącznej liczbiezachorowań 34 oraz w małopolskim – 2,26, liczbazachorowań 36. Jednak w województwach tych ponad90% zgłoszonych przypadków było hospitalizowanych,co wobec w większości zachorowań względniełagodnego przebiegu klinicznego wskazuje na dużeniedorejestrowanie tych zachorowań. W województwiekujawsko-pomorskim w porównaniu z poprzednimilatami, kiedy rejestrowano tylko pojedyncze przypadkikampylobakteriozy, w 2010 r. odnotowano ich 23, codało zapadalność 0,63 na 100 tys. Ponieważ odsetekhospitalizacji zarejestrowanych przypadków jest wyższyniż 90% oznacza to, że przynajmniej w niektórychprzypadkach osób chorych, które były hospitalizowane,są wykonywane badania w kierunku zakażenia pałeczkamiCampylobacter. W pozostałych województwachzgłaszane są tylko pojedyncze zachorowania w roku,co świadczy o niedostatecznej diagnostyce tej choroby.Odsetek osób hospitalizowanych w Polsce z powodukampylobakteriozy był podobny jak w poprzednichlatach i wyniósł 54,1%, najmniejszy odnotowano w województwiewarmińsko-mazurskim – 17,6% i śląskim– 41,5%. W pozostałych województwach wynosił onpowyżej 65% (tab.I).Według formularzy - wywiadów o chorobie zakaźnejnadesłanych przez stacje sanitarno - epidemiologicznez terenu całego kraju, w 2010 r. nie odnotowano

Nr 2Kampylobakterioza w Polsce w 2010 roku 257Tabela I. Kampylobakterioza w Polsce w latach 2009-2010. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 mieszkańców,liczba i odsetek hospitalizowanych wg. Województw*Table I. Campylobacteriosis in Poland in years 2009-2010. Number of cases and incidence rate per 100 000 populationby voivodeshipWojewództwo 2009 r. 2010 r.Liczba zachorowańLiczba zachorowańw kwartałach ogółemHospitalizacjazapad.w kwartałach ogółemHospitalizacjazapad.zach.zach.I II III IV liczba % I II III IVliczba %Kujawsko-Pomorskie - 1 - 1 2 0,10 2 100 4 1 1 7 23 0,63 12 92,3Lubelskie 1 - - - 1 0,05 1 100 - - - - - - - -Lubuskie 3 11 21 12 47 4,66 47 100 6 9 12 7 34 3,36 33 97,1Małopolskie 5 11 11 9 36 1,09 31 86,1 6 15 7 13 34 1,24 34,00 90,2Mazowieckie 4 2 6 5 17 0,33 8 47,1 3 6 5 8 22 0,42 16 72,7Podkarpackie - - - - - - - - - 1 - 3 4 0,19 4 100Pomorskie 1 - - 1 2 0,09 1 50 - - - 3 3 0,13 2 66,7Śląskie 24 43 54 50 171 3,68 65 38 24 46 56 45 171 3,69 71 41,5Świętokrzyskie - - - - - - - - - - 2 - 2 0,16 - -Warmińsko-mazurskie 3 4 18 14 39 2,73 9 23,1 11 10 33 14 68 4,76 12 17,6Wielkopolskie 11 8 13 13 45 1,32 45 100 10 5 1 1 17 0,50 16 94,1RAZEM 52 80 123 105 360 0,94 209 58,1 64 93 117 101 375 0,98 203 54,1Źródło danych: „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce” za lata 2005-2010 (MP Czarkowski i in., PZH i GIS)* - w 5 województwach nie zarejestrowano zachorowań na kampylobakteriozęŹródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2009-2010Tabela II. Kampylobakteriozy w Polsce w 2010 r. Gatunkipałeczek Campylobacter wyizolowanych od chorychwg województwTable II. Campylobacteriosis in Poland in 2010. The speciesof Campylobacter strains isolated from casesWojewództwogatunek pałeczek CampylobacterC. jejuni C. coli C. upsalensis C. lari nieokreśloneKujawsko-Pomorskie 2 - - - 11Lubelskie 11 - - - 23Małopolskie 15 15 - - 11Mazowieckie 20 2 - - -Podkarpackie 4 - - - -Pomorskie 1 - - - 2Śląskie 158 8 - - 5Świętokrzyskie 2 - - - -Warmińsko-mazurskie 49 1 - - 18Wielkopolskie 13 1 1 2 -RAZEM 275 27 1 2 70Źródło danych: ankiety o indywidualnych zachorowaniachna kampylobakterizę, nadesłane przez Wojewódzkie StacjeSanitarno-Epidemiologiczne do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH.zgonów, których wyjściową przyczyną były zakażeniapałeczkami Campylobacter. Potwierdzają to także danez Głównego Urzędu Statystycznego.Gatunek pałeczek Campylobacter, odpowiedzialnychza zachorowanie określono u 305 chorych (około81,3%). Odsetek wyizolowanych od chorych pałeczekCampylobacter, u których określono gatunek,zwiększasię sukcesywnie w ostatnich latach. W 2010 r. zachorowanie275 osób (około 73,3%) było wywołane przezC. jejuni, a 27 (7,2%) przez C. coli. Zachorowania spowodowaneC. coli były przede wszystkim rejestrowanew województwie małopolskim. Zarejestrowano tamponad 55% wszystkich pałeczek tego gatunku, którewystąpiły w Polsce, ponadto stanowiły one w tymwojewództwie ponad 36,5% wszystkich zgłoszonychprzypadków kampylobakteriozy. Zachorowania C. coliwystępowały także w województwie śląskim i choćbyło to ponad 29% przypadków zarejestrowanychw kraju, to w województwie tym stanowiły one tylkoniewiele ponad 4,6% wszystkich zachorowań. Ponadtostwierdzono zachorowania wywołane przez pałeczki C.upsalenssis - 1 zachorowanie i C. lari – 2 zachorowania.Podobnie jak w latach ubiegłych zachorowania, którychczynnikiem etiologicznym były pałeczki C. upsalenssisi C. lari wystąpiły jedynie w województwie wielkopolskim.W 70 przypadkach (około 18,6%) nie określonogatunku bakterii (tab. II).Większość zachorowań na kampylobakteriozę (292przypadki – ponad 77,6%) wystąpiła u dzieci z grupywieku od 0 do 4 lat oraz dzieci starszych i młodzieżyw grupie wieku 5-19 lat - 50 przypadków (pond 13%).U osób w wieku 20-49 lat zarejestrowano 17 zachorowań,natomiast u osób powyżej 50 r.ż. - 15 zachorowań(tab. III). W 2010 r. zachorowało 209 mężczyzn i 166kobiet.Dominującym objawem u osób chorych byłabiegunka, która wystąpiła u 362 osób (ponad 96,5%),w tym u 137 (około 38%) była z krwią lub ze śladami

258 Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena KucharczykNr 2Tabela III. Kampylobakterioza w Polsce w 2010 roku. Liczbaprzypadków zachorowań w podziale na wiek igatunek pałeczek CampylobacterTable III. Campylobacteriosis in Poland in 2010. Numberof cases by ageGrupa wiekugatunek pałeczek CampylobacterC. jejuni C. coli C. upsalensis C. lari nieokreślone ogółem0 82 8 1 2 21 1141 64 9 - - 31 1042 41 3 - - 7 513 14 - - - 3 174 5 - - - 1 60-4 206 20 1 2 63 29205-09 22 1 - - 2 2510-19 22 1 - - 2 2520-49 14 1 - - 2 1750-59 3 2 - - 1 6>60 8 2 - - - 10Źródło danych: ankiety o indywidualnych zachorowaniachna kampylobakterizę, nadesłane przez Wojewódzkie StacjeSanitarno-Epidemiologiczne do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH.krwi. Gorączka wystąpiła u ponad 59,7% osób chorycha u 28% chorych (tab. IV).W 2010 r., odnotowano 5 ognisk kampylobakteriozyw kraju – 2 w lubuskim i po jednym w śląskim,świętokrzyskim i warmińsko-mazurskim. Cztery byływywołane gatunkiem Campylobacter jejuni, a w jednymnie określono gatunku pałeczek Campylobactercoli. W czterech przypadkach były to, tak jak w większościognisk spowodowanych tym patogenem, małeogniska rodzinne, w których chorowały po dwie osoby.Natomiast piąte ognisko było pierwszym tak dużymogniskiem wywołanym przez pałeczki Campylobacterw Polsce. Wystąpiło w ośrodku wypoczynkowym i byłospowodowane przez pałeczki C. jejuni. Łącznie byłonarażonych 78 osób, w tym 53 dzieci do 14 roku życia.Zachorowało 12 osób – były to dzieci w wieku 8-14 latTabela IV. Kampylobakterioza w Polsce w 2010 roku. Najczęściejwystępujące objawyTable IV. Campylobacteriosis in Poland in 2010. Mainsympotmsobjawygatunek pałeczek CampylobacterC. jejuni C. coli C. upsalensis C. lari nieokreśloneRazembiegunka(z krwią)266(112)26(12)1(0)2 67(13)362(137)bóle brzucha 53 4 - 1 14 72wymioty 70 9 - 1 25 105gorączka 169 14 - 1 40 224inne 51 2 - - 16 69Źródło danych: ankiety o indywidualnych zachorowaniachna kampylobakterizę, nadesłane przez Wojewódzkie StacjeSanitarno-Epidemiologiczne do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH.PODSUMOWANIE I WNIOSKI1. W Polsce zachorowania na kampylobakteriozę nie sąwystarczająco często diagnozowane, rozpoznawanei rejestrowane. Świadczy o tym zarówno coroczneraportowanie zachorowań tylko z 6 województwz terenu kraju oraz to, że w wielu województwachponad 65% zgłaszanych zachorowań to przypadkihospitalizowane.2. Gatunek pałeczek Campylobacter, odpowiedzialnychza zachorowanie jest określany w znaczącejliczbie przypadków - w 2010 około 81,3% i odsetekten zwiększa się sukcesywnie w ostatnich latach.3. W roku 2010 mieliśmy po raz pierwszy do czynieniaz nierodzinnym i dość dużym ogniskiem spowodowanymprzez pałeczki C. jejuni, które wystąpiłou dzieci przebywających w ośrodku wypoczynkowymna koloniachOtrzymano: 14.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 20.04.2012Adres do korespondencji:Dr Małgorzata Sadkowska-TodysZakład EpidemiologiiNarodowego Instytutu Zdrowia Publicznego - PaństwowegoZakładu Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawamtodys@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 259 - 266Kronika epidemiologicznaMałgorzata Sadkowska-Todys, Sylwia Furman, Mirosław P CzarkowskiSALMONELOZY W POLSCE W 2010 ROKUSALMONELLOSIS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECEL. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejsalmonelozy w Polsce w 2010 roku.MATERIAŁ I METODY. Ocenę przeprowadzonona podstawie wyników analizy danych z biuletynu„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce 2010”, informacjiz laboratoriów stacji sanitarno-epidemiologicznychi z formularzy dochodzeń epidemiologicznychw ogniskach salmonelozy, nadesłanych przez stacjesanitarno-epidemiologiczne do Zakładu Epidemiologiioraz danych pochodzących z Departamentu BadańDemograficznych Głównego Urzędu Statystycznego.Zachorowania były kwalifikowane zgodnie z obowiązującąw nadzorze definicją przypadku.WYNIKI. W 2010 r. zarejestrowano w Polsce ogółem9 732 zachorowania na salmonelozy odzwierzęce,w tym 8 549 przypadków salmonelozy jelitowej i 183pozajelitowej, a zapadalność ogółem wyniosła 25,5 na100 000 ludności. Ponad 95% zachorowań spełniałokryteria przypadku potwierdzonego. Liczba zarejestrowanychprzypadków była wyższa niż w dwóch poprzednichlatach, ale nadal możemy mówić o utrzymującejsię tendencji spadkowej liczby przypadków salmonelozw Polsce. Zachorowania na salmonelozy występowałygłównie u dzieci w wieku poniżej 5 lat. Nie zarejestrowanozgonów, w których salmoneloza była wskazanajako ich wyjściowa przyczyna. Nadal utrzymuje sięwysoki odsetek, około 70%, hospitalizacji osób zakażonychodzwierzęcymi pałeczkami Salmonella. Natomiastodsetek hospitalizacji w ogniskach jest prawiedwa i pół razy niższy -29%. W 2010 r. zgłoszono 189ognisk wywołanych przez pałeczki Salmonella, w którychzachorowało 1 662 osób (prawie 18% wszystkichzarejestrowanych przypadków salmonelozy jelitowej).W większości były to małe ogniska rodzinne. Nadalnajczęstszym czynnikiem etiologicznym w Polsce jestS. Enteritidis. W roku 2010 w porównaniu z latamipoprzednimi zarejestrowano wzrost zachorowań spowodowanychprzez pałeczki S. Mbandaka, S. Infantisi S. Virchow. Liczba badań w kierunku nosicielstwaosób pracujących z żywnością zmniejszyła się o ponad10%, a zwiększył się odsetek badanych osób z wynikiemdodatnim z 0,3% 0,5%.ABSTRACTAIM. The aim of this study is to present the epidemiologyof salmonellosis in Poland in 2010.MATERIAL AND METHODS. The study was basedon data from: the ” Infectious diseases and poisoningsin Poland 2010” , information from laboratories basedin sanitary stations, the forms of outbreaks investigationsconducted by sanitary stations and data from DemographicSurveys Departament based in the CentralStatistical Office. All cases were classified accordingto the case definition used by surveillance.RESULTS. A total of 9 732 salmonellosis cases werereported in Poland. Among them 8 549 cases were intestinaland 183 were extraintestinal. The incidence ratewas 25.5 per 100 000 inhabitants. Over 95% of casesmet the criteria for a confirmed case. The number of registeredcases was higher than in the previous two years,despite this an overall decreasing trend was observed inthe number of cases of salmonellosis in Poland. Casesof salmonellosis occurred primarily among childrenunder 5-years old. There were no deaths reported dueto salmonellosis. There is still a high percentage, about70%, hospital admissions of people infected with zoonoticSalmonella. The percentage of hospitalization inoutbreaks is almost two and a half times lower -29%.In 2010, 189 outbreaks caused by Salmonella werereported, affecting 1 662 people (almost 18% of allreported cases of intestinal salmonellosis). Most weresmall family outbreaks. Still the most common etiologicagent in Poland is S. Enteritidis. When compared withprevious years, in 2010 there was an increase in thenumber of cases caused by S. Mbandaka, S. Infantis andS. Virchow. The number of screening tests for carriersamong food handlers decreased by over 10% howeverthe percentage diagnosed with positive result increasedfrom 0.3% to 0.5%.CONCLUSIONS. Human salmonellosis is still a significantpublic health problem in Poland. The very highpercentage (70%) of hospitalization, persisting for manyyears indicates that diagnosis and reporting of salmonellosisin Poland is mainly among severe cases. This allowsto conclude that the incidence of salmonellosis in Polandis largely under-diagnosis and under-reported.

260 Małgorzata Sadkowska-Todys, Sylwia Furman, Mirosław P CzarkowskiNr 2WNIOSKI. Salmoneloza ludzi jest nadal istotnymproblemem zdrowotnym na terenie Polski. Bardzowysoki odsetek hospitalizacji, utrzymujący się odwielu lat na poziomie 70% świadczy o rozpoznawaniui zgłaszaniu w Polsce przede wszystkim przypadkówsalmoneloz o cięższym przebiegu, wymagających leczeniaszpitalnego. Pozwala to stwierdzić, że zachorowaniana salmonelozy na terenie Polski są w znacznym stopniuniedodiagnozowanie i niedorejestrowane.Słowa kluczowe: salmonelozy, zakażenia pokarmowe,salmonelozy jelitowe, salmonelozy pozajelitowe, epidemiologia,Polska, rok 2010Key words: salmonellosis, foodborne infections, intestinalinfection, extraintestinal infection, epidemiology,Poland, 2010W Polsce salmonelozy są nadal najczęściej rejestrowanąjednostka chorobową wśród chorób bakteryjnychprzebiegających z nieżytem żołądkowo-jelitowym.Oprócz postaci jelitowej zakażenia pałeczkami Salmonellamogą prowadzić także do zakażeń pozajelitowych.Obie postaci tej choroby są obowiązkowo rejestrowanew Polsce.Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejsalmonelozy w Polsce w 2010 r. w porównaniu z latamiwcześniejszymi.MATERIAŁ I METODYAnalizę sytuacji epidemiologicznej salmonelozw Polsce w 2010 r. przeprowadzono na podstawie danychz rocznego biuletynu „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce w 2010 roku” (NIZP-PZH, GIS, Warszawa2011). Wykorzystano także dane z nadesłanych doNIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne:- formularzy dochodzeń epidemiologicznych w ogniskach- informacji z laboratoriów stacji sanitarno-epidemiologicznych.Przypadki zachorowań na salmonelozy jelitowe klasyfikowanesą w oparciu o kryteria zawarte w definicjipodanej przez Komisję Europejską w decyzji z dnia 28kwietnia 2008 r. zmieniającej decyzję 2002/253/EC,a na salmonelozy pozajelitowe na podstawie definicjiopracowanej w kraju na potrzeby nadzoru epidemiologicznego.Definicje stosowane w rutynowym nadzorzeod 2009 r. zamieszczone są na stronie http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/inne/Def_PL2_Rob_1h.pdf .WYNIKIW 2010 r. w Polsce zarejestrowano ogółem 9 732zachorowania na salmonelozy odzwierzęce (zapadalność25,5 na 100 000 ludności) (tab. I). Po raz pierwszyod ośmiu lat liczba zarejestrowanych przypadków byławiększa niż w roku poprzednim. Pomimo tego nadalmożemy uważać, że utrzymuje się tendencja spadkowaw liczbie rejestrowanych zachorowań na salmonelozyw kraju. W porównaniu z 2009 r. zgłoszono o 760przypadków więcej, a z 2008 r. o 124 więcej, natomiastw stosunku do mediany za lata 2003-2007 było o 4 928mniej zachorowań. Odsetek hospitalizacji jest nadalbardzo wysoki i utrzymuje się na poziomie 70%. Wzrostodsetka osób hospitalizowanych jest szczególnie widoczny,gdy porównuje się go z odsetkiem z początkulat 90., kiedy wynosił niewiele ponad 40%. Świadczy too wykonywaniu badań laboratoryjnych głównie u osób,które z powodu objawów chorobowych wymagająhospitalizacji i niezlecaniu przez lekarzy pierwszegokontaktu wykonania posiewu kału u chorego na nieżytżołądkowo-jelitowy.Podobnie jak w poprzednich latach, zachorowaniawystępowały przede wszystkim w sezonie letnim, zeszczytem przypadającym na sierpień i wrzesień (ryc. 1).Ponad 95% wszystkich zarejestrowanych zachorowańna salmonelozy spełniało kryteria przypadkupotwierdzonego (tab. II). Największy odsetek prawdopodobnychprzypadków odnotowano w województwachwielkopolskim (13,9%) i dolnośląskim (11,1%).Natomiast w województwie małopolskim nie zgłoszonożadnego przypadku prawdopodobnego.W 2010 r. znaczący spadek zapadalności na salmonelozyodzwierzęce ogółem (przynajmniej o 5%w porównaniu do roku poprzedniego) zanotowano w 6województwach. Największy w województwie świętokrzyskim(ponad 20%) (tab. III). Jednak w dziewięciuwojewództwach nastąpił wyraźny wzrost zapadalności,z czego w 6 o ponad 20%, a w podlaskim, pomorskimi warmińsko-mazurskim o ponad 35%.W 2010 r. zarejestrowano 183 zachorowania na salmonelozypozajelitowe (zapadalność 0,48 na 100 000),66 przypadków więcej niż w 2009 r. i o 43 więcej niżwynosi mediana za lata 2004-2007.

Nr 2Salmonelozy w Polsce w 2010 roku 261Tabela I. Salmonelozy w Polsce w latach 1985-2010. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności, procent hospitalizowanychoraz liczba zgonówTable I. Salmonellosis in Poland in 1985-2010. Number of cases, incidence per 100 000 population, percentage of hospitalizationand number of deathsRok Zatrucia pokarmowe 1) Zakażenia pozajelitowe 2) Razeml. zach. zapad. % hosp. l. zach. zapad. % hosp. l. zach. zapad. % hosp. l. zgonów1985-1989 3) 26 622 70,7 37,9 22 726 67,5 48,7 49 242 130,7 42,9 171990 28 352 74,4 43,6 21 155 55,5 44,9 49 507 129,9 44,2 161991 31 144 81,4 46,4 20 983 54,9 47,1 52 127 136,3 46,7 121992 24 558 64,0 49,5 17 503 45,6 50,0 42 061 109,6 49,7 81993 19 220 50,0 47,4 11 934 31,0 48,8 31 154 81,0 47,9 61994 36 277 94,1 47,6 67 0,17 94,0 36 344 94,3 47,6 51995 30 029 77,8 49,7 64 0,17 85,9 30 093 78,0 49,8 31996 26 052 67,5 52,1 54 0,14 88,9 26 106 67,6 52,2 81997 23 157 59,9 53,7 49 0,13 93,9 23 206 60,0 53,8 31998 26 675 69,0 52,7 64 0,17 95,3 26 739 69,2 52,8 31999 23 381 60,5 62,7 55 0,14 83,6 23 436 60,6 62,8 72000 22 712 58,8 64,9 87 0,23 93,1 22 799 59,0 65,0 62001 19 788 51,2 66,7 93 0,24 88,2 19 881 51,5 66,8 52002 20 575 53,8 67,8 113 0,30 91,2 20 688 54,1 68,0 72003 16 496 43,2 72,5 121 0,32 90,1 16 617 43,5 72,7 62004 15 818 41,4 70,7 140 0,37 89,3 15 958 41,8 70,8 62005 15 815 41,4 70,1 191 0,50 91,1 16 006 41,9 70,3 82006 13 210 34,6 71,3 152 0,40 94,7 13 362 35,0 71,6 42007 11 568 30,3 70,4 136 0,36 93,4 11 704 30,7 70,6 12008 9 478 24,9 70,6 130 0,34 90,8 9 608 25,2 70,8 62009 8 855 23,2 69,3 117 0,31 93,2 8 972 23,5 69,6 62010 9 549 25,0 69,7 183 0,48 86,3 9 732 25,5 70,0 41)zmiana w rejestracji: do 1993 r. wyłącznie zatrucia pokarmowe, od 1994 r. zatrucia pokarmowe oraz inne zakażeniażołądkowo-jelitowe2)zmiana w rejestracji: do 1993 r. inne salmonelozy niż zatrucia pokarmowe, od 1994 r. wyłącznie zakażenia pozajelitowe3)medianyŹródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, MZiOS / GIS. Warszawa, Roczniki 1985-2010Podobnie jak w latach poprzednich, najczęściej nasalmonelozy chorowały dzieci w wieku poniżej 5 lat,przy czym najwyższa zapadalność 278,4 na 100 000wystąpiła u dzieci w 1. roku życia (tab. IV). Natomiastsalmonelozy pozajelitowe najczęściej rozpoznawanou dzieci do pierwszego roku życia, a zapadalność wynosiła3,59 na 100 000 i była zdecydowanie wyższa niżw roku 2009 i jak mediana za lata 2004-2008 (tab. IV).Wg danych GUS w roku 2010 zarówno salmonelozajelitowa, jak i pozajelitowa nie były wyjściowąprzyczyną zgonu ludzi w Polsce.W roku 2010 w ramach nadzoru nad chorobamiprzenoszonymi drogą pokarmową zgłoszono 189ognisk wywołanych przez pałeczki Salmonella. Łączniew ogniskach tych zachorowały 1 662 osoby, copodobnie jak w latach ubiegłych stanowi prawie 18%wszystkich zarejestrowanych przypadków salmonelozyjelitowej. W większości były to małe ogniska rodzinne.Zgłoszono 7 większych ognisk, definiowanych jako 30lub więcej zachorowań, w tym w trzech zarejestrowanoponad 50 chorych (tab. V). W 173 ogniskach (prawie92% wszystkich zgłoszonych) czynnikiem etiologicznymbyła S. Enteritidis, w 4 była S. Typhimurim. Potrzy ogniska spowodowały S. Infantis i 3 S. Mbandaka.W porównaniu do ponad 70% hospitalizowanychspośród wszystkich osób zakażonych odzwierzęcymipałeczkami Salmonella w 2010 r., w ogniskach odsetekhospitalizacji był zdecydowanie mniejszy i wynosiłniecałe 29%.W 7 największych ogniskach salmoneloz, zachorowałołącznie 378 osób, z tego 47 hospitalizowano. W 5ogniskach czynnikiem etiologicznym była S. Enteritidis,w jednym S. Infantis i w jednym S. Typhimurium. Informacjena temat ognisk zakażeń pokarmowych wywołanychprzez pałeczki Salmonella zostały zamieszczonew opracowaniu pt. „Zatrucia i zakażenia pokarmowe”.W roku 2010 w grupie 5 serotypów najczęściejpowodujących zachorowania zaszły pewne zmiany,ale nadal we wszystkich województwach najczęstszymczynnikiem etiologicznym zarówno w ogniskach, jaki zachorowaniach sporadycznych, pozostawała S. Enteritidis(tab. V, VI). Udział zachorowań wywołanych tym

262 Małgorzata Sadkowska-Todys, Sylwia Furman, Mirosław P CzarkowskiNr 2Tabela II. Salmonelozy w Polsce w 2010 r. Liczba i procentowyudział zachorowań wg kategorii definicjiprzypadku i województwTable II. Salmonellosis in Poland in 2010. Number of casesand percentage by case definition and voivodeshipPrzypadekWojewództwoprawdopodobnyRazempotwierdzonyliczba % liczba % liczba %POLSKA 475 4,9 9 257 95,1 9 732 100,01. Dolnośląskie 40 11,1 320 88,9 360 100,02. Kujawsko-pomorskie 56 9,0 566 91,0 622 100,03. Lubelskie 11 2,2 497 97,8 508 100,04. Lubuskie 7 3,5 194 96,5 201 100,05. Łódzkie 15 2,3 637 97,7 652 100,06. Małopolskie 0 0,0 718 100,0 718 100,07. Mazowieckie 63 3,5 1 731 96,5 1 794 100,08. Opolskie 10 6,5 144 93,5 154 100,09. Podkarpackie 60 7,5 745 92,5 805 100,010. Podlaskie 27 5,8 437 94,2 464 100,011. Pomorskie 33 4,6 679 95,4 712 100,012. Śląskie 20 2,3 836 97,7 856 100,013. Świętokrzyskie 1 0,4 267 99,6 268 100,014. Warmińsko-mazurskie 14 2,6 523 97,4 537 100,015. Wielkopolskie 97 13,9 603 86,1 700 100,016. Zachodniopomorskie 21 5,5 360 94,5 381 100,0Źródło danych: Roczne sprawozdania o zachorowaniach nachoroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach (MZ-56) nadesłanedo Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkiestacje sanitarno-epidemiologicznetypem serologicznym w ogólnej liczbie zachorowań nasalmonelozy w Polsce w 2010 r. wyniósł prawie 74%(tab. V, VI), czyli tyle samo co w ostatnich latach. ChoćS. Typhimurium nadal zajmuje drugą pozycję wśród serotypówwywołujących zachorowania, to liczba salmonelozspowodowana tym serotypem – 561 przypadkówbyła zdecydowanie niższa niż w latach 2009 i 2008.W 2010 r. trzecim pod względem częstości powodowanychzachorowań był serotyp S. Mbandaka, a czwartemiejsce zajęła S. Infantis, mimo że w porównaniu do2009 r. wzrosła liczba zachorowań wywołanych przezten serotyp. Ponad dwukrotnie więcej niż w roku 2009zanotowano także salmoneloz spowodowanych S.Virchow.W 2010 r. ponownie wzrósł odsetek izolatów,w których nie określono typu serologicznego pałeczekSalmonella – ponad 10% (987 przypadków zachorowań).Ponad 46% izolatów nie zostało określonychw województwie pomorskim (330 izolatów o ponad100 więcej niż w roku 2009). Również w województwiełódzkim liczba przypadków, w których nie określonoserotypu jest dość duża – 202 izolaty (31% wszystkichizolowanych na terenie tego województwa) oraz w województwiemazowieckim – ponad 12% i warmińsko--mazurskim – ponad 9% (tab. V).Typy serologiczne pałeczek Salmonella najczęściejizolowane od chorych i od osób z innych badanychgrup, w tym tzw. branżowców (osoby wykonujące pracęw określonych zawodach) zestawiono w tabeli VIII.Tabela III. Salmonelozy w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województwTable III. Salmonellosis in Poland in 2004-2010. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeshipWojewództwo Salmonelozy ogółem Zakażenia pozajelitowe2004-20082004-20082009 r. 2010 r.(mediany)(mediany)2009 r. 2010 r.l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad. l. zach. zapad.POLSKA 13 362 35,0 8 972 23,5 9 732 25,5 140 0,37 117 0,31 183 0,481. Dolnośląskie 675 23,4 337 11,7 360 12,5 5 0,17 8 0,28 5 0,172. Kujawsko-pomorskie 865 41,9 516 24,9 622 30,1 15 0,73 7 0,34 9 0,433. Lubelskie 1 088 50,2 607 28,1 508 23,6 3 0,14 0 0,00 0 0,004. Lubuskie 342 33,9 162 16,0 201 19,9 6 0,59 3 0,30 13 1,295. Łódzkie 881 34,1 727 28,6 652 25,7 5 0,20 6 0,24 14 0,556. Małopolskie 1 062 32,4 814 24,7 718 21,7 9 0,28 9 0,27 26 0,797. Mazowieckie 1 798 34,8 1 540 29,5 1 794 34,3 28 0,54 17 0,33 23 0,448. Opolskie 281 27,0 177 17,2 154 15,0 2 0,19 4 0,39 3 0,299. Podkarpackie 1 111 53,0 629 29,9 805 38,3 9 0,43 4 0,19 7 0,3310. Podlaskie 496 41,2 340 28,6 464 39,0 5 0,42 1 0,08 6 0,5011. Pomorskie 1 152 52,3 523 23,5 712 31,8 14 0,63 10 0,45 9 0,4012. Śląskie 1 161 24,8 675 14,5 856 18,5 20 0,43 16 0,34 33 0,7113. Świętokrzyskie 526 40,9 346 27,2 268 21,1 5 0,39 4 0,31 1 0,0814. Warmińsko-mazurskie 546 38,2 384 26,9 537 37,6 3 0,21 2 0,14 7 0,4915. Wielkopolskie 977 28,9 729 21,4 700 20,5 17 0,51 19 0,56 18 0,5316. Zachodniopomorskie 421 24,9 466 27,5 381 22,5 5 0,29 7 0,41 9 0,53Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2004-2010

Nr 2Salmonelozy w Polsce w 2010 roku 263Tabela IV. Salmonelozy w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i udziałprocentowy wg wiekuTable IV. Salmonellosis in Poland in 2004-2010. Number of cases, incidence per 100 000 population, and percentage ofcases by ageGrupaSalmonelozy ogółemZakażenia pozajelitowewieku 2004-20082004-20082009 r. 2010 r.(mediana)(mediana)2009 r. 2010 r.l. zach. zapad. l. zach. zapad. % l. zach. zapad. % l. zach. zapad. l. zach. zapad. % l. zach. zapad. %Razem 13 362 35,0 8 972 23,5 100,0 9 732 25,5 100,0 140 0,37 117 0,31 100,0 183 0,48 100,00 1 147 311,8 891 209,8 9,9 926 221,7 9,5 9 2,27 2 0,47 1,7 15 3,59 8,21 1 403 391,6 1 071 267,6 11,9 1 158 278,4 11,9 6 1,71 7 1,75 6,0 3 0,72 1,62 1 033 293,9 758 199,6 8,4 863 215,4 8,9 3 0,84 2 0,53 1,7 5 1,25 2,73 754 215,1 610 166,0 6,8 643 169,3 6,6 2 0,56 0 0,00 0,0 1 0,26 0,54 567 158,7 420 117,4 4,7 521 141,8 5,4 1 0,28 0 0,00 0,0 2 0,54 1,10 - 4 4 900 274,7 3 750 194,3 41,8 4 111 207,5 42,2 19 1,06 11 0,57 9,4 26 1,31 14,25 - 9 1 511 79,4 968 53,7 10,8 1 148 64,4 11,8 3 0,16 3 0,17 2,6 4 0,22 2,210-19 1 395 27,1 734 15,8 8,2 804 17,9 8,3 2 0,04 0 0,00 0,0 5 0,11 2,720-29 1 263 19,7 686 10,9 7,6 680 11,0 7,0 6 0,09 5 0,08 4,3 8 0,13 4,430-39 846 16,3 553 9,9 6,2 588 10,2 6,0 8 0,15 6 0,11 5,1 10 0,17 5,540-49 852 15,7 425 8,6 4,7 447 9,3 4,6 11 0,22 9 0,18 7,7 12 0,25 6,650-59 994 17,9 696 12,0 7,8 680 11,8 7,0 28 0,50 24 0,41 20,5 29 0,50 15,860 + 1 601 23,9 1 160 16,2 12,9 1 274 17,2 13,1 64 0,96 59 0,82 50,4 89 1,20 48,6Źródło: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2004-2010Tabela V. Salmonelozy w Polsce w 2010 r. Charakterystyka największych ognisk zbiorowych zatruć pokarmowych wywołanychprzez pałeczki Salmonella (powyżej 30 zachorowań w ognisku)Table V. Salmonellosis in Poland in 2010. Outbreaks of foodborne infections caused by Salmonella involving 30 cases andmoreLiczba Liczba hospitalizowanych(typ serologicznyCzynnik etiologicznyMiejsce i okoliczności związane z wystąpieniemogniskaTeren wystąpienia ogniskazachorowań(w tym dzieci 0-14 lat) Salmonella)województwo powiatMiesiąc113 (81) 9 (6) Enteritidis Szkoła (żywienie zbiorowe) kujawsko-pomorskie Toruń wrzesień64 (2) 4 (0) Infantis Restauracja (przyjęcie weselne) podkarpackie lubaczowski sierpień54 (0) 2 (0) Enteritidis Dom Pomocy Społecznej (żywienie zbiorowe) podkarpackie rzeszowski kwiecień40 (8) 13 (6) Enteritidis Hotel, dom (przyjęcia okolicznościowe) wielkopolskie jarociński kwiecień40 (0) 5 (0) Typhimurium Dom Weselny (przyjęcie okolicznościowe) podlaskie wysokomazowiecki lipiec34 (0) 3 (0) Enteritidis Dom Weselny (przyjęcie weselne) mazowieckie Warszawa sierpień33 (4) 13 (2) Enteritidis Mała gastronomia (przyjęcie weselne) zachodniopomorskie wałecki wrzesieńŹródło danych: Formularze z opracowania ognisk zatruć pokarmowych i zakażeń żoładkowo jelitowych nadesłane doZakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologicznePonad 81% chorych i ponad 35% osób zdrowych badanychw związku z wykonywanymi pracami zawodowymibyło zakażonych S. Enteritidis. Wysoki, odsetek„branżowców”, ponad 20%, był zakażony pałeczkamiS. Mbandaka, natomiast S. Infantis było zakażonych8,5% osób pracujących z żywnością (tab. VIII).Rok 2010 jest kolejnym, w którym zmniejszyła sięliczba osób badanych w kierunku pałeczek Salmonella,pracujących z żywnością. O ile w 2009 r. w porównaniudo 2008r. liczba spadła o 4,4%, to różnica pomiędzyrokiem 2009 a 2010 wynosiła już ponad 11% (tab. IX).W 2010 r. wzrósł utrzymujący się od lat odsetek osóbz dodatnim wynikiem badania z 0,3% do 0,5%.PODSUMOWANIE I WNIOSKI1. W 2010 r. w Polsce zarejestrowano ogółem 9 732zachorowania na salmonelozy odzwierzęce (zapadalność25,5 na 100 000 ludności). Pomimo, żeliczba ta była większa niż rejestrowana w dwóchwcześniejszych latach, to nadal można uważać, żeutrzymuje się tendencja spadkowa w liczbie rejestrowanychprzypadków salmoneloz w kraju.2. Utrzymujący się od 2003 r. wysoki odsetek hospitalizacji,na poziomie 70% świadczy o rozpoznawaniui zgłaszaniu w Polsce przede wszystkim przypadkówsalmoneloz o cięższym przebiegu, wymagających

264 Małgorzata Sadkowska-Todys, Sylwia Furman, Mirosław P CzarkowskiNr 2Tabela VI. Salmonelozy w Polsce w latach 2009-2010. Liczba zachorowań wg typu serologicznego pałeczek Salmonellaoraz województwTable VI. Salmonellosis in Poland in 2009-2010. Number of cases by serotype and voivodeshipPolskaWojewództwoTyp serologicznySalmonella2009 r. 2010 r.DolnośląskieKujawsko-pomorskieLubelskieLubuskieŁódzkieMałopolskieMazowieckieOpolskiePodkarpackiePodlaskiePomorskieŚląskieŚwiętokrzyskieWarmińsko-mazurskieWielkopolskieZachodniopomorskieRazem 8 964 9733* 360 622 508 201 652 718 1 794 154 805 464 712 857 268 537 700 381Enteritidis 6 691 7 163 265 520 408 149 377 571 1 340 108 702 302 319 590 227 406 570 309Typhimurium 691 561 26 26 28 14 22 42 116 11 30 70 30 33 9 31 55 18Mbandaka 237 343 10 17 11 2 16 45 17 13 6 10 5 129 7 26 18 11Infantis 156 235 13 19 6 3 12 23 21 7 44 10 19 28 2 4 16 8Virchow 83 175 8 8 12 6 11 10 29 10 2 26 4 17 6 12 7 7Agona 56 35 2 2 5 3 5 7 1 1 7 2Hadar 35 28 2 4 2 1 11 1 2 2 3Saintpaul 24 28 3 1 1 1 2 5 1 9 1 3 1Newport 21 16 1 1 2 3 2 1 1 1 1 1 2Derby 18 14 1 8 1 4Kentucky 12 14 1 2 2 2 1 4 2Braenderup 11 13 1 3 1 1 2 2 1 1 1Jerusalem 9 11 4 6 1Schleissheim 8 9 5 1 2 1London 8 8 1 2 4 1Djugu 7 7 1 5 1Chester 7 5 1 1 2 1Livingstone 5 5 2 1 1 1Inny określony 81 76 5 2 3 5 2 5 8 4 8 6 2 7 3 3 9 4Nieokreślony 804 987 24 17 29 1 202 7 220 0 3 28 330 29 13 50 15 19* - Różnica w stosunku do Mz-56 o 1 (woj. śląskie: u 2-letniego dziecka wyizolowano dwa rodzaje czynnika etiologicznego:S. typhimurium i S. infantis)Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do ZakładuEpidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologicznehospitalizacji. Tak wysoki odsetek hospitalizacji pozwalastwierdzić, że zachorowania na salmonelozyna terenie Polski są w znacznym stopniu niedodiagnozowaniei niedorejestrowane.3. Nadal na terenie całego kraju najczęstszym czynnikiemetiologicznym zarówno w ogniskach, jaki przypadkach sporadycznych, jest S. Enteritidis,a udział zachorowań wywołanych tym typemserologicznym w ogólnej liczbie zachorowań nasalmonelozy w Polsce wyniósł prawie 74%.4. W znacznym stopniu (ponad 10%) zmniejszyła sięliczba badań w kierunku nosicielstwa osób pracującychz żywnością oraz zwiększył się odsetekbadanych osób z wynikiem dodatnim z 0,3% 0,5%.Otrzymano: 02.06.2012Zaakceptowano do druku: 04.06.2012Adres do korespondencji:Dr Małgorzata Sadkowska-TodysZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego - PaństwowyZakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawatel. 022 54-21-215

Nr 2Salmonelozy w Polsce w 2010 roku 265Tabela VII. Salmonelozy w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowań wg typu serologicznego pałeczek Salmonella oraz wiekuosób chorychTable VII. Salmonellosis in Poland in 2010. Number of cases by serotype and ageTyp serologiczny RazemGrupa wiekuSalmonella liczba % 0 1 2 3 4 0-4 5-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60 +Razem 9733* 100,0 926 1 159 864 643 521 4 113 1 148 804 680 588 447 680 1 273Enteritidis 7 163 73,6 600 830 670 494 421 3015 950 585 470 436 345 497 865Typhimurium 561 5,8 65 68 58 32 24 247 47 31 37 48 18 37 96Mbandaka 343 3,5 48 58 26 22 12 166 29 47 14 12 13 23 39Infantis 235 2,4 28 18 8 6 3 63 10 23 42 16 17 25 39Virchow 175 1,8 28 17 1 2 1 49 3 21 13 12 10 19 48Agona 35 0,4 4 3 1 3 5 16 4 3 4 - 1 1 6Hadar 28 0,3 5 1 1 2 - 9 2 2 4 1 - 1 9Saintpaul 28 0,3 4 5 1 1 - 11 2 3 1 1 1 3 6Newport 16 0,2 3 1 2 - 1 7 - - 1 1 2 2 3Derby 14 0,1 1 1 1 - - 3 - 2 1 - - 1 7Kentucky 14 0,1 4 2 - - - 6 1 1 1 - - 3 2Braenderup 13 0,1 3 1 - 2 - 6 1 2 - - 1 - 3Jerusalem 11 0,1 - 5 2 1 - 8 - 1 1 1 - - -Schleissheim 9 0,1 3 - - 1 - 4 1 1 - 1 1 - 1London 8 0,1 - - - - - 0 - - 2 - 1 3 2Djugu 7 0,1 - 1 3 - - 4 - 1 1 - - - 1Chester 5 0,1 2 - - 1 - 3 - 1 - - - - 1Livingstone 5 0,1 - - - - - 0 - - 2 - - - 3Inny określony 76 0,8 15 8 3 3 1 30 2 12 5 4 5 7 11Nieokreślony 987 10,1 113 140 87 73 53 466 96 68 81 55 32 58 131Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do ZakładuEpidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne* - Różnica w stosunku do Mz-56 o 1 (woj. śląskie: u 2-letniego dziecka wyizolowano dwa rodzaje czynnika etiologicznego:S. typhimurium i S. infantis)2 5002 000Liczba zachorowań1 5001 0005000I II III IV V VI VII VIII IX X XI XIIMiesiąc2010 r. 2009 r. Mediana 2004-2008Ryc. 1.Fig. 1.Salmonelozy w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowań wg miesiąca zachorowaniaSalmonellosis in Poland in 2004-2010. Number of cases by month of onsetRyc. 1. Salmonelozy w Polsce w latach 2004-2010. Liczbazachorowań wg miesiąca zachorowaniaFig. 1. Salmonellosis in Poland in 2004-2010. Numberof cases by month of onset

266 Małgorzata Sadkowska-Todys, Sylwia Furman, Mirosław P CzarkowskiNr 2Tabela VIII. Salmonelozy w Polsce w 2010 r. Typy serologiczne pałeczek Salmonella najczęściej izolowane od zarejestrowanychchorych oraz izolowane od osób chorych i zdrowych badanych w laboratoriach stacji sanitarno--epidemiologicznychTable VIII. Salmonellosis in Poland in 2010. Prevalent serotypes of Salmonella strains from registered cases and fromcases, contacts and food staff examinated in laboratories of sanitary epidemiological stationsTyp serologicznySalmonellaBadani w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznychChorzy (ogółem) 2)1) chorzy otocz. chorych branżowcyliczba % liczba % liczba % liczba %Razem2009 r. 8 964 100,0 2 554 100,0 1 069 100,0 1 560 100,02010 r. 9733* 100,0 2 571 100,0 1 105 100,0 1 902 100,0Enteritidis 7 163 73,6 2 099 81,6 822 74,4 680 36,0Typhimurium 561 5,8 123 4,8 56 5,1 104 5,4Mbandaka 343 3,5 114 4,4 90 8,1 411 21,6Infantis 235 2,4 81 3,2 53 4,8 162 8,5Virchow 175 1,8 50 1,9 25 2,3 110 5,8Agona 35 0,4 14 0,5 10 0,9 21 1,1Hadar 28 0,3 5 0,2 1 0,1 33 1,7Saintpaul 28 0,3 8 0,3 2 0,2 8 0,4Newport 16 0,2 4 0,2 3 0,3 31 1,6Derby 14 0,1 3 0,1 1 0,1 25 1,3Kentucky 14 0,1 4 0,2 4 0,4 16 0,8Braenderup 13 0,1 5 0,2 - - 7 0,4Jerusalem 11 0,1 - - - - 5 0,3Schleissheim 9 0,1 3 0,1 1 0,1 1 0,1London 8 0,1 2 0,1 1 0,1 11 0,6Djugu 7 0,1 2 0,1 1 0,1 18 0,9Chester 5 0,1 1 0,0 - - 2 0,1Livingstone 5 0,1 - - 1 0,1 4 0,2Inny określony 76 0,8 23 0,9 11 1,0 170 8,9Nieokreślony 987 10,1 29 1,1 20 1,8 83 4,31)Źródło: Roczne sprawozdania o zachorowaniach na salmonelozy wg czynnika etiologicznego i wieku nadesłane do ZakładuEpidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne2)Źródło: Roczne sprawozdania z badań laboratoryjnych w kierunku zakażeń wywołanych przez pałeczki Salmonella i Shigellanadesłane do Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne* - Różnica w stosunku do Mz-56 o 1 (woj. śląskie: u 2-letniego dziecka wyizolowano dwa rodzaje czynnika etiologicznego:S. typhimurium i S. infantis)Tabela IX. Salmonelozy w Polsce w 2010 r. Wyniki badań bakteriologicznych w kierunku pałeczek Salmonella i Shigellaprowadzonych w laboratoriach stacji sanitarno-epidemiologicznych wg grup badanych osóbTable IX. Salmonellosis in Poland in 2010. Results of bacteriological examinations of different groups of persons: cases,convalescents, carriers, contacts, food staff and othersBadane grupy Liczba osób badanychLiczba osób z wynikiem dodatnimOgółem (%) S. Typhi S. Paratyphi In. Salm. ShigellaChorzy 30 700 2 571 8,4 - - 2 571 1Ozdrowieńcy 9 200 3 499 38,0 - 1 3 498 3Nosiciele 6 153 2 894 47,0 3 4 2 887 2Kontakty 15 599 1 330 8,5 - 2 1 328 2Branżowcy 419 101 1 902 0,5 1 3 1 907 6Inne grupy 2 223 27 1,2 - - 27 -Źródło: Roczne sprawozdania z badań laboratoryjnych w kierunku zakażeń wywołanych przez pałeczki Salmonella i Shigellanadesłane do Zakładu Bakteriologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 267 - 271Kronika epidemiologicznaMichał Czerwiński, Mirosław P Czarkowski, Barbara KondejZATRUCIA JADEM KIEŁBASIANYM W POLSCE W 2010 ROKUBOTULISM IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego –Państwowy Zakład HigienySTRESZCZENIECel. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejzatruć jadem kiełbasianym w Polsce w 2010roku w porównaniu do sytuacji w ubiegłych latach.Materiał i metody: Głównym źródłem danychdo analizy epidemiologicznej był biuletyn roczny „Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.” i wcześniejsze,oraz wywiady epidemiologiczne o zachorowaniu na botulizmprzesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH.W Polsce rejestrowane oraz wykazywane w sprawozdaniachsą zachorowania spełniające kryteriadefinicji przypadku, stosowanej w nadzorze epidemiologicznymna terenie Unii Europejskiej (DecyzjaKomisji 2008/426/WE z dnia 28 kwietnia 2008 r.).Wobec ograniczonej dostępności badań laboratoryjnych,w Polsce dodatkowo dopuszcza się stosowanie kategoriiprzypadek „możliwy” dla zachorowań zgłoszonychprzez lekarzy na podstawie objawów klinicznych, bezpotwierdzenia laboratoryjnego.Wyniki. Najwięcej, blisko 70% zachorowań (22przypadki) zostało zarejestrowanych, zgodnie z definicjąprzyjętą na potrzeby nadzoru epidemiologicznego,jako przypadki laboratoryjnie potwierdzone wykazaniemobecności toksyny botulinowej w materiale klinicznympobranym od chorego; dominowały zatruciawywołane toksyną typu B, której obecność stwierdzonou 20 chorych; w 2 przypadkach wykryto toksyny typuB/E. Jedno zachorowanie spełniło kryterium przypadku„prawdopodobnego” – diagnoza kliniczna orazpotwierdzenie epidemiologiczne (narażanie przez tosamo źródło). Pozostałe zachorowania (9 przypadków)zarejestrowane jako przypadki „możliwe”, zgłoszono napodstawie diagnozy klinicznej lekarza.Zapadalność na terenach wiejskich była 9-krotniewyższa, aniżeli w miastach. Częściej chorowali mężczyźni– zapadalność mężczyzn była prawie 2-krotniewyższa od zapadalności kobiet. Najwyższą zapadalność(0,17 na 100 000 ludności) zanotowano u osóbw grupie wiekowej 50-59 lat. Wszyscy chorzy pozajedną osobą, byli w wieku powyżej 25 lat. Najwięcej- 28% wszystkich zachorowań wystąpiło po spożyciukonserw z mięsa wieprzowego produkcji domowej.ABSTRACTObjective. The main objective of this articleis to assess the epidemiology of foodborne botulismin Poland in 2010, using national surveillance data.In Poland, botulism is a mandatory notifiable diseasebased on the European Union case definition (probableor confirmed), however given limited laboratory capacity,in national surveillance we also use “possible” casedefinition for cases reported by physicians based onclinical symptoms (with no laboratory confirmation)Results. The number of botulism cases reportedhas decreased over the past years. Between 2004-2008the median annual number of cases in years 2004-2008was 49, whereas in 2009 alone, was only 31 cases. In2010 a total 32 botulism cases (0.08 per 100,000 inhabitants)- including 22 confirmed cases (in 20 cases – toxintype B, and in 2 -toxin type B / E was found) were reported.There was only one – ‘probable case’ - reportedon the basis of clinical symptoms and the presence of an‘epidemiological link’ (exposure from the same source).Other cases (9 patients) were reported, on the basis ofclinical diagnosis without laboratory confirmation andregistered as ‘possible cases’.Incidence in rural areas (0.18) was 9-fold higherthan the incidence in urban areas. Men had higher (0.12)incidence than women (0.05); the highest incidence(0.17) was observed among people aged 50-59 years.All cases were people aged over 25 years of age.In 28% of all cases – homemade canned pork wasimplicated. Canned fish were also a common vehicle.All patients were hospitalized – for between 5 and35 days (median 11 days). No deaths related to thedisease were reported.Conclusions. Botulism in Poland is still animportant epidemiological problem. A large number ofpoisonings is primarily due to consumption of homemadecanned foods.

268 Michał Czerwiński, Mirosław P Czarkowski, Barbara KondejNr 2Często jako nośnik zatrucia wskazywane były równieżkonserwy rybne produkcji przemysłowej.Prawie dwie trzecie zachorowań miało przebiegkliniczny określony jako „średni”; pozostałe miały przebiegciężki lub średnio ciężki. Hospitalizowano wszystkichchorych, okres hospitalizacji był w granicach od 5do 35 dni (mediana 11 dni). Zgonów nie odnotowano.Wnioski. Zatrucia jadem kiełbasianym stanowiąw Polsce wciąż istotny problem epidemiologiczny.Duża liczba zatruć wynika głównie ze spożywaniadużych ilości żywności konserwowanej w warunkachdomowych tzw. weków.Słowa kluczowe: botulizm, zatrucia jadem kiełbasianym,zatrucia pokarmowe, epidemiologia, Polska,rok2010Key words: botulism, foodborne intoxication, epidemiology,Poland, 2010WSTĘPObowiązek zgłaszania przez lekarzy przypadkówzatrucia jadem kiełbasianym (botulizmu) określony jestw ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu orazzwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 2008 r. Nr 234, poz. 1570). W sprawozdaniachwykazywane są zachorowania spełniające tzw. kryteriadefinicji przypadku, stosowane w celu ujednolicenianadzoru epidemiologicznego na terenie Unii Europejskiej(Decyzja Komisji z dnia 28 kwietnia 2008 r.zmieniająca decyzję 2002/253/WE w sprawie ustanowieniadefinicji przypadku w celu zgłaszania choróbzakaźnych do sieci wspólnotowej na podstawie decyzjinr 2119/98/WE Parlamentu Europejskiego i Rady).Wobec ograniczonej dostępności do badań laboratoryjnychw Polsce, pozwalających na wykazanie obecnościtoksyny botulinowej w materiale klinicznym pobranymod chorego – kryterium przypadku „potwierdzonego”,w Polsce dodatkowo dopuszcza się stosowanie kategorii„przypadek możliwy” dla zachorowań zgłoszonychprzez lekarzy na podstawie objawów klinicznych, bezpotwierdzenia laboratoryjnego.Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejzatruć jadem kiełbasianym w Polsce w 2010 r.MATERIAŁ I METODYW analizie sytuacji epidemiologicznej wykorzystanodane z następujących źródeł:- biuletynów rocznych „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce” za lata 2004-2010 (NIZP-PZH, GIS,Warszawa);- wywiadów epidemiologicznych o zatruciach toksynąbotulinową przesłanych do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczne.WYNIKIW 2010 r. zarejestrowano w Polsce 32 przypadkizatruć pokarmowych toksyną botulinową, o 1 zachorowaniewięcej niż w 2009 r., ale o 17 mniej od medianyz lat 2004-2008 (tab. I). Zapadalność, w przeliczeniuna 100 000 ludności, wyniosła 0,08 i należała do jednejz najniższych od czasu wprowadzenia w Polsce obowiązkuzgłaszania botulizmu. (ryc. 1).Najwięcej, blisko 70% zachorowań (22 przypadki),zarejestrowano zgodnie z definicją przyjętą na potrzebynadzoru epidemiologicznego jako przypadki potwierdzone,czyli zachorowania, które rozpoznano na podstawieobjawów klinicznych i które zostały potwierdzonewykazaniem obecności toksyny botulinowej w materialeklinicznym pobranym od chorego. Podobnie jakw latach poprzednich, dominowały zatrucia wywołanetoksyną typu B, której obecność stwierdzono u 20chorych; w 2 przypadkach wykryto toksyny typu B/E.Pozostałe zachorowania (10 przypadków) zostałyzgłoszone przez lekarzy bez jakiegokolwiek potwierdzenialaboratoryjnego. Jedno zachorowanie spełniłokryterium przypadku „prawdopodobnego” – zgłoszonoje na podstawie objawów klinicznych oraz potwierdzeniaepidemiologicznego (narażanie przez to samoźródło). Pozostałe zachorowania (9 przypadków)zarejestrowane jako przypadki „możliwe”, zgłoszonona podstawie diagnozy klinicznej lekarza i informacji(z wywiadu) o spożywaniu przez chorego żywnościniewłaściwie konserwowanej lub pasteryzowanej.W związku ze zmniejszającą się w ostatnich latachliczbą przypadków zatruć toksyną botulinową zacierasię typowy sezonowy rozkład zachorowań. W 2010 r.najwięcej zachorowań (po 5 przypadków) wystąpiłow lipcu i listopadzie (ryc. 2). W latach wcześniejszychszczyt zachorowań obserwowano w miesiącach letnich– od maja do lipca.

Nr 2Zatrucia jadem kiełbasianym w Polsce w 2010 roku 269Tabela I. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach2004-2010. Liczba zachorowań i zapadalność na100 000 ludności wg województwTable I. Intoxications caused by botulinum toxin in Polandin 2004-2010. Number of cases and incidence per100 000 population by voivodeshipMediana2004-20082009 r. 2010 r.Województwo zachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćPOLSKA 49 0,13 31 0,08 32 0,081. Dolnośląskie - - 1 0,03 - -2.Kujawsko--pomorskie5 0,24 1 0,05 - -3. Lubelskie 6 0,27 3 0,14 5 0,234. Lubuskie - - - - - -5. Łódzkie 1 0,04 - - 2 0,086. Małopolskie 1 0,03 - - 3 0,097. Mazowieckie 2 0,04 6 0,12 2 0,048. Opolskie 2 0,19 - - - -9. Podkarpackie - - 2 0,10 - -10. Podlaskie 4 0,33 1 0,08 4 0,3411. Pomorskie 5 0,23 2 0,09 3 0,1312. Śląskie 2 0,04 - - 1 0,0213. Świętokrzyskie 1 0,08 - - - -14.Warmińsko--mazurskie2 0,14 3 0,21 2 0,1415. Wielkopolskie 15 0,44 10 0,29 6 0,1816.Zachodniopomorskie1 0,06 2 0,12 4 0,24Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP--PZH, GIS, Warszawa. Roczniki 2004-2010Najwyższą zapadalność w 2010 r. zanotowanow województwie podlaskim (0,33 na 100 000 ludności),zachodniopomorskim (0,24), lubelskim (0,23)i wielkopolskim (0,18). W latach wcześniejszych pozaWielkopolską, najwyższe zapadalności notowanow pasie województw wschodnich i na Pomorzu (ryc. 3).W 2010 r. dominowały zachorowania sporadyczne(26 przypadków). Wystąpiły jedynie trzy małe (2-osobowe)ogniska rodzinne (tab. II). Nie zarejestrowanozatruć toksyną botulinową w pięciu województwach:kujawsko-pomorskim, lubuskim, opolskim, podkarpackimi świętokrzyskim.Zapadalność na terenach wiejskich była 9-krotniewyższa, aniżeli w miastach. Zdecydowanie częściejchorowali mężczyźni – zapadalność mężczyzn byłaprawie 2-krotnie wyższa od zapadalności kobiet, przyczym najwyższą zapadalność (0,17 na 100 000 ludności)zanotowano u osób w grupie wiekowej 50-59 lat (tab.III). Chociaż wiek osób chorych był w granicach od16 do 77 lat (mediana 47 lat), to wszyscy chorzy pozaLiczba zachorowań6543210Ryc. 2.I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII2010 2009 mediana 2004-2008Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach2004-2010. Liczba zachorowań w miesiącach (wgdaty zachorowania)Intoxications caused by botulinum toxin in Polandin 2004-2010. Number of cases by month of onsetRyc. 2. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach 2004-2010.Liczba zachorowań w miesiącach (wg daty zachorowania)Fig. 2. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 2004-2010.Fig. 2.Number of cases by month of onsetjedną osobą, byli w wieku powyżej 25 lat.Podobnie jak w latach poprzednich, najwięcejzachorowań wystąpiło po spożyciu konserw z mięsawieprzowego produkcji domowej (ogółem 28%wszystkich zachorowań). Często jako nośnik zatruciaZapadalność0,500,450,400,350,300,250,200,150,100,050,00Zapadalność / Liczba zachorowań180160140120100806040200Liczba zachorowańRyc. 1. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach 1991-2010. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludnościRyc. 1. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w latach 1991-2010. Liczba zachorowań i zapadalnośćFig. 1. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 1991-2010. Number of cases and incidence per 100 000na 100 000 ludnościpopulationFig. 1. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 1991-2010. Number of cases and incidenceper 100 000 population

270 Michał Czerwiński, Mirosław P Czarkowski, Barbara KondejNr 20,180,250,120,240,380,060,000,430,080,25Roczna zapadalnośćw latach 2000-20090,25 do 0,43 (4)0,12 do 0,24 (4)0,06 do 0,11 (4)0,00 do 0,05 (4)0,050,24 0,040,030,080,10Ryc. 3.Fig. 3.Zatrucia toksyną Ryc. 3. Zatrucia botulinową toksyną botulinową w Polsce w Polsce w w latach 2000-2009. Mediana Mediana rocznej zapadalność rocznej na 100 zapadalność 000 na 100 000 ludnościludności wg województwwg województwFig. 3. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 2000-2009. Median annual incidence perIntoxications caused 100 000 by population botulinum by voivodeship toxin in Poland in 2000-2009. Median annual incidence per 100 000 populationby voivodeshipTabela II. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w 2010 r. Liczba ognisk oraz liczba i odsetek zachorowań wg wielkościognisk i środowiska (miasto/wieś)Table II. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 2010. Number of outbreaks and number and percentage ofcases by outbreaks and location (urban/rural)ZachorowaniaMiasto Wieś Ogółemliczba ognisk liczba zach. % zach. liczba ognisk liczba zach. % zach. liczba ognisk liczba zach. % zach.Pojedyncze x 3 60,0 x 23 85,2 x 26 81,3W ogniskach 2-osobowych 1 2 40,0 2 4 14,8 3 6 18,8Ogółem 1 5 100,0 2 27 100,0 3 32 100,0Źródło danych: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologicznewskazywane były również konserwy rybne produkcjiprzemysłowej (tab. IV). Należy zwrócić jednak uwagę,że w żadnym przypadku nie badano żywności podejrzanejo spowodowanie zatrucia. Prawdopodobny nośnikzatrucia ustalano na podstawie informacji (z wywiadu)o spożywanej przez chorego żywności w okresie poprzedzającymwystąpienie objawów zatrucia.Do najczęściej zgłaszanych dolegliwości należałyprzede wszystkim zaburzenia widzenia (90%), suchośćw jamie ustnej (69%) i trudności połykania (53%);stosunkowo często występowały też objawy ze stronyprzewodu pokarmowego, przede wszystkim wymioty(59%), a także zaparcia i bóle brzucha (37,5%). Prawiedwie trzecie zachorowań (17 chorych; 53% przypadków,w których podano ocenę kliniczną przebieguzachorowania) miało przebieg kliniczny określony jako„średni”; pozostałe to zachorowania o przebiegu ciężkimlub średnio ciężkim (9 chorych). Hospitalizowanowszystkich chorych, okres hospitalizacji wahał się od 5do 35 dni (mediana 11 dni). Zgonów nie odnotowano.PODSUMOWANIE I WNIOSKIW 2010 r. sytuacja epidemiologiczna zatruć jademkiełbasianym nie uległa zasadniczym zmianom,zarejestrowana liczba zachorowań i zapadalność nabotulizm była zbliżona do liczby z roku poprzedniego.Pozostał także podobny rozkład geograficzny i charakterystykazachorowań. Porównywalny z 2009 r. poziomzapadalności nie wyklucza możliwości utrzymania siętendencji spadkowej liczby zatruć jadem kiełbasianymobserwowanej w Polsce w ostatnim dwudziestoleciu,także w kolejnych latach.Pomimo nie kwestionowanej poprawy sytuacji epidemiologicznej,zatrucia jadem kiełbasianym stanowiąwciąż istotny problem epidemiologiczny. Stosunkowoduża liczba zatruć rejestrowanych w Polsce wynikagłównie ze spożywania w znacznych ilościach żywnościkonserwowanej w warunkach domowych, tzw. weków.

Nr 2Zatrucia jadem kiełbasianym w Polsce w 2010 roku 271Tabela III. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludności i odsetekzachorowań wg wieku, płci i środowiska (miasto/wieś)Table III. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland in 2010. Number of cases, incidence per 100 000 population,and percentage of cases by age, gender and location (urban/rural)WiekPłećŚrodowiskowmężczyźni kobiety miasto wieśOgółemzachorowanidalnośrowanidalnośrowanidalnośrowanidalnośrowanidalnośćzacho-zacho-zacho-zacho-zapa-%%%%latachzapa-zapa-zapa-zapa-%0 - 14 - - - - - - - - - - - - - - -15 - 19 - - - 1 0,08 11,1 - - - 1 0,09 3,7 1 0,04 3,120 - 24 - - - - - - - - - - - - - - -25 - 29 4 0,24 17,4 1 0,06 11,1 2 0,10 40,0 3 0,24 11,1 5 0,15 15,630 - 39 6 0,21 26,1 1 0,04 11,1 2 0,06 40,0 5 0,24 18,5 7 0,12 21,940 - 49 3 0,12 13,0 1 0,04 11,1 - - - 4 0,21 14,8 4 0,08 12,550 - 59 7 0,25 30,4 3 0,10 33,3 1 0,03 20,0 9 0,44 33,3 10 0,17 31,360 + 3 0,10 13,0 2 0,05 22,2 - - - 5 0,19 18,5 5 0,07 15,6Ogółem 23 0,12 100,0 9 0,05 100,0 5 0,02 100,0 27 0,18 100,0 32 0,08 100,0Źródło danych: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczneTabela IV. Zatrucia toksyną botulinową w Polsce w 2010 r. Liczba i odsetek zachorowań wg środowiska (miasto/wieś) iprawdopodobnego nośnika toksyny botulinowejTable IV. Intoxications caused by botulinum toxin in Poland 2010. Number and percentage of the cases by vehicle andlocation (urban/rural)Rodzaj żywności (prawdopodobny nośnik toksyny)Miasto Wieś Ogółemliczba % liczba % liczba %Konserwy z mięsa wieprzowegoprod. przemysłowa - - 1 3,7 1 3,1prod. domowa - - 9 33,3 9 28,1Konserwy z innych, różnychprod. przemysłowa 3 60,0 3 11,1 6 18,8i nie określ. gatunków mięsaprod. domowa 1 20,0 1 3,7 2 6,3Konserwy rybneprod. przemysłowa - - 4 14,8 4 12,5prod. domowa - - 3 11,1 3 9,4Konserwy mięsno-jarzynoweprod. przemysłowa - - 1 3,7 1 3,1prod. domowa 1 20,0 1 3,7 2 6,3Konserwy z grzybów, owoców, jarzynprod. przemysłowa - - - - - -prod. domowa - - 1 3,7 1 3,1Wędliny, wyroby wędliniarskieprod. przemysłowa - - - - - -prod. domowa - - 1 3,7 1 3,1Inne i różne potrawy mięsne - - - - - -Inne i różne potrawy - - 1 3,7 1 3,1Nie ustalono - - 1 3,7 1 3,1Ogółem 5 100,0 27 100,0 32 100,0Źródło danych: Wywiady epidemiologiczne przesłane do Zakładu Epidemiologii PZH przez stacje sanitarno-epidemiologiczneOtrzymano: 2.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 6.04.2012 r.Adres do korespondencji:Michał CzerwińskiZakład Epidemiologii, Narodowy InstytutZdrowia Publicznego - PZHul. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: mczerwinski@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 273 - 276Kronika epidemiologicznaAnna Baumann - PopczykWIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU A W POLSCE W 2010 ROKUHEPATITIS A IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higienyw WarszawieSTRESZCZENIECel. Celem pracy jest przedstawienie sytuacji epidemiologicznejwirusowego zapalenia wątroby typu A wPolsce w 2010 r. w porównaniu do sytuacji w roku 2009.Materiał i metody. Ocenę sytuacji epidemiologicznejprzeprowadzono na podstawie analizy wynikówdanych zbiorczych opublikowanych w biuletynachrocznych:” Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce – 2010rok” oraz „Szczepienia ochronne w Polsce w 2010 roku”Czarkowski i in., NIZP - PZH i GIS Warszawa. Wykorzystanorównież dane z formularzy ognisk zbiorowegozatrucia/zakażenia pokarmowego nadesłanych przezstacje sanitarno-epidemiologiczne.Wyniki. W 2010 r. zarejestrowano w Polsce 155zachorowań na wzw typu A. Zgłoszono zgodnie z definicjąprzypadku jako potwierdzone 153 zachorowania(98,7%) i tylko dwa zachorowania jako prawdopodobne(1,3%). Zapadalność w przeliczeniu na 100 000 mieszkańcówwynosiła 0,41. Najwięcej zachorowań stwierdzonow województwie mazowieckim (37 zachorowań),śląskim i wielkopolskim po 35 zachorowań. Natomiastnajwyższą zapadalność odnotowano w województwiewielkopolskim 1,03 na 100 000 mieszkańców. Zapadalnośćwśród mężczyzn była wyższa niż wśród kobiet- odpowiednio 0,53 i 0,29 na 100 000 ludności. Odnotowano5 ognisk, w których zachorowało łącznie 10osób. Nie stwierdzono zgonów z powodu wzw typu A.Wnioski. W roku 2010 odnotowano prawie czterokrotnyspadek liczby zachorowań w porównaniu doroku 2009 (odpowiednio 155 i 625). Jednak ze względuna dużą grupę osób w populacji podatnych na zakażenie,nadal możliwy jest ponowny wzrost liczby zachorowań,a nawet wybuch epidemii lokalnej.Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typuA, epidemiologia, zdrowie publiczne, Polska, rok 2010ABSTRACTObjectives. The purpose of this paper was todescribe the epidemiology of hepatitis A in Poland in 2010.Materials and methods. The evaluation ofthe epidemiological situation was based on data publishedin the annual bulletins (Czarkowski MP et al. Infectiousdiseases and poisonings in Poland in 2010 Warsaw,NIPH - NIH and CHI, Vaccinations in Poland in 2010,NIPH - NIH and CHI).Results. In Poland in 2010 were reported 155cases of hepatitis A. The incidence rate in 2010 were0.41 per 100 000 population. Most cases were registered inmazowieckie voivodeship (37 cases), slaskie voivodeshipand wielkopolskie voivodeship (35 cases). The highestincidence were observed in wielkopolskie voivodeship1,03 per 100 000 inhabitants. Incidence was higheramong men than among women - 0.53 and 0.29 per 100 000population, respectively. In 2010 were notify of 5 foodborneoutbreaks involving 10 cases There were no death casesresulting from the infections hepatitis A.Conclusion. In 2010, compared with 2008 – 2009(0.55 and 1.71 per 100 000 respectively), incidence waslower. However, it is possible to increase the number of casesand a local outbreak of hepatitis A due to a large groupsusceptible to infection.Key words: hepatitis A, epidemiology, public health,Poland, 2010WSTĘPZgodnie z X Rewizją Międzynarodowej KlasyfikacjiChorób w 1997 r. zachorowania na wirusowezapalenie wątroby typu A (wzw typu A) zostały wyodrębnionez grupy rejestrowanej jako zachorowaniana wzw „nie B”. W 1997 r. zapadalność na wzw typuA w Polsce wynosiła 10 na 100 000. Okres od 1997 r.do 2002 r. zalicza się do okresu endemiczności niskiej.Po 2002 r. obserwowano w Polsce endemiczność bardzo

274 Anna Baumann-PopczykNr 2niską. W latach 2001 i 2009 wystąpił okresowy wzrostzapadalności. Na sytuację epidemiologiczną wzw typuA w Polsce pewien wpływ mają zachorowania zawlekane,jakkolwiek ich udział w ogólnej liczbie maleje,w 2009 r. było 56 przypadków zawleczonych – przyogólnej liczbie 652 zachorowań.Szczepienia przeciwko wzw typu A w programieszczepień ochronnych należą do grupy zalecanych dlaosób: wyjeżdzających do krajów o wysokiej i pośredniejendemiczności wzw A, osób zatrudnionych przyprodukcji i dystrybucji żywności, usuwaniu odpadówkomunalnych i nieczystości i konserwacji urządzeń doTabela I. Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w latach 2009-2010. Zachorowania i zapadalność na 100 000 ludnościoraz liczba osób hospitalizowanych wg województwTable I. Hepatitis A in Poland in 2009-2010. Number of cases, incidence per 100 000 population and hospitalization byvoivodeshipWojewództwo 2009 r. 2010 r.zachorowania zapadalnośćhospitalizacja hospitalizacjahospitalizacja hospitalizacjazachorowania zapadalnośćliczba%liczba%Polska 652 1,71 642 98,5 155 0,41 152 98,1Dolnośląskie 38 1,32 36 94,7 9 0,31 9 100Kujawsko-Pomorskie 18 0,87 17 94,4 5 0,24 5 100Lubelskie 27 1,25 27 100 2 0,09 2 100Lubuskie - - - - 1 0,1 1 100Łódzkie 77 3,02 77 100 3 0,12 3 100Małopolskie 44 1,34 44 100 6 0,18 6 100Mazowieckie 269 5,16 264 98,1 37 0,71 37 100Opolskie 4 0,39 4 100 2 0,19 2 100Podkarpackie 6 0,29 6 100 6 0,29 6 100Podlaskie 17 1,43 17 100 3 0,25 3 100Pomorskie 8 0,36 8 100 2 0,09 2 100Śląskie 53 1,14 52 98,1 35 0,75 35 100Świętokrzyskie 5 0,39 5 100 1 0,08 1 100Warmińsko-Mazurskie 7 0,49 7 100 3 0,21 3 100Wielkopolskie 70 2,06 69 98,6 35 1,03 32 91,4Zachodniopomorskie 9 0,53 9 100 5 0,3 5 100Tabela II. Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w latach 2009-2010. Liczba zachorowań i zapadalnośc na 100 000ludności wg wieku, płci.Table II. Hepatitis A in Poland 2009-2010. Nuber of cases, incidence per 100 000 population and by age, sex.Grupy2009 r. 2010 r.wiekuMężczyzni Kobiety Ogółem Mężczyzni Kobiety Ogółemzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalność0-4 8 0,81 7 0,75 15 1,24 2 0,2 3 0,31 5 0,255-9 16 1,73 16 1,82 32 1,77 6 0,65 3 0,35 9 0,510-14 19 1,78 11 1,08 30 1,44 3 0,29 2 0,2 5 0,2515-19 26 1,98 15 1,19 41 1,59 10 0,79 5 0,41 15 0,6120-24 103 6,71 31 2,09 134 4,44 9 0,61 13 0,91 22 0,7625-29 115 6,96 23 1,43 138 4,24 14 0,84 11 0,68 25 0,7630-34 83 5,45 13 0,88 96 3,19 10 0,65 4 0,26 14 0,4635-39 51 3,89 10 0,78 61 2,35 17 1,25 4 0,3 21 0,7840-44 28 2,38 9 0,77 37 1,58 7 0,59 4 0,34 11 0,4745-49 18 1,4 6 0,46 24 0,93 4 0,32 1 0,08 5 0,250-54 16 1,09 8 0,52 24 0,8 9 0,63 2 0,13 11 0,3755-59 7 0,53 5 0,34 12 0,43 3 0,22 3 0,2 6 0,2160-64 4 0,43 1 0,09 5 0,25 1 0,1 1 0,08 2 0,0965-74 1 0,09 2 0,12 3 0,11 3 0,26 1 0,06 4 0,1575+ x x x x x x x x x x x xOgółem 495 2,69 157 0,80 652 1,71 98 0,53 57 0,29 155 0,41

Nr 2Wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2010 roku 275Tabela III. Wybrane zarejestrowane ogniska zachorowań na wirusowe zapalenie wątroby typu A w Polsce w 2010 rokuTabela III. The selected outbreaks of hepatitis A registered in Poland in 2010WojewództwoLiczba osóbnarażonych chorych chorych do 14 r.żMiejsce i okoliczności związane z wystąpieniem ogniskaŚląskie 9 2 0 Nie ustalonoMazowieckie 202 2 2 Ośrodek dla UchodźcówMazowieckie 6 2 0 Nie ustalonoWielkopolskie 6 2 1 Zachorowania importowaneWielkopolskie 3 2 0 Zachorowania importowanetych celów oraz dzieci w wieku przedszkolnym, szkolnymi młodzieży, które nie chorowały na wzw typu A.Celem pracy jest analiza sytuacji epidemiologicznejzachorowań na wirusowe zapalnie wątroby typuA w Polsce w roku 2010.MATERIAŁ I METODYOcenę sytuacji epidemiologicznej występowaniawzw typu A w Polsce w 2010 roku przeprowadzono napodstawie wyników analizy danych zbiorczych zawartychw biuletynach:” Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce– 2010 rok” oraz „Szczepienia ochronne w Polscew 2010 roku” Czarkowski i in., NIZP - PZH i GISWarszawa. Ponadto wykorzystano dane z formularzyognisk zbiorowego zatrucia/zakażenia pokarmowegonadesłanych przez stacje sanitarno-epidemiologiczne.WYNIKIW roku 2010 zarejestrowano ogółem 155 zachorowańna wzw typu A. W przeliczeniu na 100 000 ludnościzapadalność wynosiła 0,41 (tab. I).W 2010 r. zachorowania na wzw typu A stanowiły4,1 % wszystkich zachorowań na wirusowe zapaleniawątroby w Polsce.Zgodnie z definicją przypadku jako potwierdzonezgłoszono 153 zachorowania (98,7%) i tylko dwa zachorowaniajako przypadki prawdopodobne (1,3%).W 2009 r. sytuacja była podobna z 652 zachorowań -644 (98,8%) zgłoszono jako potwierdzone, a 8 (1,2%)jako prawdopodobne. Zachorowania wystąpiły wewszystkich województwach, najwięcej odnotowanow województwie mazowieckim – 37 oraz śląskim i wielkopolskimpo 35 (tab. I). Współczynnik zapadalnościbył najwyższy w województwie wielkopolskim 1,03,a najniższy w województwie świętokrzyskim 0,08 na100 000 ludności (tab. I).Zapadalność wśród mężczyzn w 2010 r., podobniejak w roku ubiegłym, była wyższa niż wśród kobiet -odpowiednio 0,53 i 0,29 na 100 000 ludności. Wyższązapadalność mężczyzn odnotowano we wszystkichgrupach wieku za wyjątkiem grup od 0 do 4 lat oraz odTabela IV. Liczba i udział procentowy osób zaszczepionychprzeciw wzw typu A w Polsce w latach 2009-2010wg województw.Table IV. Number and percentage of persons vaccinated inPoland against hepatitis A in the years 2009-2010,by voivodeshipWojewództwo 2009 r. 2010 r.Liczba% Liczba%zaszczepionych zaszczepionychPolska 54 750 100 47 046 100Dolnośląskie 2722 5,0 3053 6,5Kujawsko-Pomorskie 1373 2,5 1254 2,7Lubelskie 666 1,2 606 1,3Lubuskie 698 1,3 797 1,7Łódzkie 1713 3,1 1532 3,3Małopolskie 4096 7,5 3830 8,1Mazowieckie 26695 48,8 20934 44,5Opolskie 785 1,4 709 1,5Podkarpackie 716 1,3 946 2,0Podlaskie 374 0,7 520 1,1Pomorskie 3143 5,7 2809 6,0Śląskie 5227 9,5 3938 8,4Świętokrzyskie 329 0,6 457 1,0Warmińsko-Mazurskie 1174 2,1 770 1,6Wielkopolskie 3453 6,3 3771 8,0Zachodniopomorskie 1586 2,9 1120 2,420 do 24 lat. Tak jak w roku ubiegłym nie zarejestrowanozachorowań osób powyżej 75 roku życia (tab. II).W 2010 r. odnotowano 5 ognisk zachorowań na wzwA, w których zachorowało ogółem 10 osób (tab. III).W 2010 r. hospitalizowano 152 osoby chore na wzwtypu A (tab. I). Nie zarejestrowano zgonów z powoduwzw typu A.Liczbę osób zaszczepionych przeciwko wzw typuA w 2010 r. przedstawiono w tabeli IV. W porównaniudo 2009 r. zmniejszyła się liczba osób zaszczepionychz 54 750 do 47 046. Podobnie jak w latach ubiegłychnajwięcej osób zaszczepiono w województwie mazowieckim(44,5 % wszystkich osób zaszczepionychprzeciwko wzw typu A w Polsce).

276 Anna Baumann-PopczykNr 2PODSUMOWANIE I WNIOSKIOd roku 2002 w Polsce występuję bardzo niskaendemiczność zachorowań na wzw typu A. W roku2010 odnotowano spadek liczby zachorowań w porównaniudo lat 2008 (0,55 na 100 000) – 2009 (1,71na 100 000). Pomimo to, możliwy jest ponowny wzrostliczby zachorowań, a nawet wybuch epidemii lokalnejlub wyrównawczej ze względu dużą grupę osób w populacjipodatnych na zakażenie.Otrzymano: 10.05.2012 r.Zaakceptowano do druku: 16.05.2012 r.Adres do korespondencji:Anna Baumann - PopczykZakład Epidemiologii Narodowego Instytutu ZdrowiaPublicznegoPaństwowy Zakład HigienyUl. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: abaumann@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 277 - 285Kronika epidemiologicznaMałgorzata Stępień, Mirosław P CzarkowskiWIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU B W POLSCE W 2010 ROKUHEPATITIS B IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECel pracy. Ocena sytuacji epidemiologicznejwzw B w Polsce w 2010 r w porównaniu z latamiwcześniejszymi.Metody. Analiza zachorowań na wzw B w Polscezarejestrowanych w 2010 r. w oparciu o dane jednostkowedotyczące ostrych postaci wzw B przesyłane doNIZP-PZH przez Stacje Sanitarno-Epidemiologiczneoraz dane zbiorcze publikowane w biuletynach rocznych„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce”. Klasyfikacjizachorowań na potrzeby nadzoru epidemiologicznegodokonano w oparciu o definicję przypadku ostrego wzwB obowiązującą w krajach EU oraz rozpoznanie lekarzazgłaszającego zachorowanie na wzw B. Zgodnie z definicjąjako ostre rejestrowane są przypadki objawowepotwierdzone laboratoryjnie (wykazanie obecnościanty-HBc IgM), jako prawdopodobne przyjmuje sięprzypadki objawowe powiązane epidemiologiczniez przypadkiem potwierdzonym wzw B.Wyniki. W 2009 r. w Polsce zgłoszono 1633 zachorowaniana wzw B, w tym 38 zachorowań mieszanychwywołanych zakażeniem wirusami HBV i HCV. Zapadalność- 4,28 na 100 tys. ludności była o 10,6% wyższaniż w roku poprzednim. Ostre postaci wzw B stanowiły7,8% całkowitej liczby zachorowań, zapadalność - 0,34na 100 tys. Utrzymuje się wyraźna tendencja spadkowazachorowań ostrych i nieznaczny wzrost zapadalnościzachorowań przewlekłych. Pogłębia się zróżnicowaniegeograficzne zapadalności na wzw B zarówno ostre jaki przewlekłe. Zapadalność na ostre wzw B była najwyższaw woj. małopolskim (0,64 na 100 tys.), a najniższaw woj. pomorskim (0,04 na 100 tys.), a na przewlekłewzw B najwyższa w woj. opolskim (11,6 na 100 tys. ),najniższa w małopolskim (0,18 na 100 tys.) – może tobyć efekt terytorialnego zróżnicowania jakości nadzoru.Zachorowania przewlekłe były najczęstsze w grupiewieku 15-19 lat – co odzwierciedla bardzo wysokązapadalność dzieci do lat 4 na początku lat 90. Wśródzachorowań ostrych odnotowano dwa szczyty zapadalności:w grupie wieku 25-29 lat (głównie mieszkańcówmiast) oraz wśród osób po 75 r. ż.(mieszkających na wsi).ABSTRACTObjectives. The objective of this study was todescribe the epidemiology of hepatitis B in Poland in2010 in comparison to previous years.Methods. The study included cases that were collectedand registered by the State Sanitary Inspection in2010 in Poland. Data reported was verified, processedand published by National Institute of Public Health -National Institute of Hygiene. Analysis of cases wasconducted on case-based data for acute hepatitis B andon aggregated data for all stages of hepatitis B. Caseclassification included confirmed and probable casesof acute hepatitis B. A confirmed case was defined, inaccordance with the EU case definition, as any personmeeting the clinical criteria (compatible with hepatitis)and having laboratory confirmation through detectionof IgM antibodies for hepatitis B core antigen (IgManti-HBc+) . For probable cases both clinical criteriaand presence of an epidemiological link to a confirmedcase was required.Results. A total of 1,633 hepatitis B cases, including38 cases of co-infection with hepatitis C (HCV)was reported in 2010. Incidence was 4.28 per 100,000population, higher than the previous year. Acute casesconstituted 7.8% of people reported as hepatitis B positive.Since 2005 a steady downward trend in incidenceof acute hepatitis B has been observed, in 2010 thelowest ever rate of 0.34 per 100,000 population wasrecorded. The number of newly detected chronic infections, however have increased in recent years witha different epidemiological profile. There is a distinctgeographical variation in acute and chronic hepatitis Bincidences in the country, the acute hepatitis B incidenceranges from 0.04 to 0.64/100,000 and that of chronicfrom 0.18 to 11.6/100,000. Such diversity may be dueto differences in reporting and quality of surveillancebetween regions. As in 2009, chronic hepatitis B wasmost frequently diagnosed among people aged 15-19,which is most likely connected to the very high incidenceobserved among children under 4 years in theearly 90s.

278 Małgorzata Stępień, Mirosław P CzarkowskiNr 2Częściej chorowali mężczyźni niż kobiety oraz częściejmieszkańcy miast niż wsi. Hospitalizowano 99% zachorowańostrych i 54,6% przewlekłych. W 2010 r. zmarło5 osób z powodu ostrego wzw B i 42 osoby z powoduprzewlekłego wzw B.Wnioski. Utrzymuje się tendencja spadkowa zapadalnościna ostre wzw B osiągnięta głównie dziękiobowiązkowym szczepieniom ochronnym noworodkówi osób szczególnie narażonych. Zachorowania ostrenajczęściej występowały u młodych mężczyzn mieszkającychw miastach, co wskazuje na rosnący udziałpozamedycznych dróg zakażenia (kontakty seksualne,tatuaże, przyjmowanie narkotyków droga dożylną),chociaż w Polsce nadal dominującą drogą zakażenia sąprocedury medyczne (59% zakażeń).Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typu B,choroby zakaźne, epidemiologia, zdrowie publiczne,szczepienia ochronne, Polska, rok 2010We observed two peaks of acute hepatitis B – amongpeople aged 25-29 living in urban areas and those over75 years living in rural areas. Both acute and chroniccases were more often among males than females andthose residing in urban areas. In 2010, 99% of acute and54.6% chronic hepatitis B cases were hospitalized, 5people died because of acute hepatitis B and 42 due tochronic hepatitis B.Conclusions. The decreasing trend of acutehepatitis B incidence in Poland is attributed primarilyto the universal HBV vaccination among infants andhealthcare workers over the past 15 years. Acute hepatitisB infection occurred mainly among unvaccinatedyoung males aged 25-29 years who lived in urban areas,pointing to a change in transmission patterns andincreasing sexual transmission, tattooing and injectingdrug usage. However the main transmission route inPoland is still attributed to medical procedures in hospitaland nonhospital health-care associated settingsaccounting for 59% of acute infections.Key words: hepatitis B, infectious diseases, epidemiology,public health, immunization, Poland, 2010Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejwirusowego zapalenia wątroby typu B (wzw B) w Polscew 2010 r w porównaniu z latami wcześniejszymi.MATERIAŁ I METODYAnaliza sytuacji epidemiologicznej wzw B w 2010r. w Polsce została przeprowadzona na podstawie zbiorczychdanych publikowanych w biuletynach „Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.” i „Szczepieniaochronne w Polsce w 2010 r.” (Warszawa 2011, NIZP--PZH, GIS) oraz danych zarejestrowanych w raportachjednostkowych (wywiadach epidemiologicznych)o przypadkach zachorowań na ostre wzw B nadesłanychdo Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH przez WojewódzkieStacje Sanitarno-Epidemiologiczne. Wykorzystanorównież dane dotyczące zgonów z powodu wzw Budostępnione przez Departament Badań DemograficznychGUS.Zachorowania na wzw B zgłaszane są do PaństwowejInspekcji Sanitarnej na podstawie obowiązującychprzepisów prawnych określających podmioty zobowiązanedo zgłaszania i jednostki chorobowe podlegającezgłaszaniu (Ustawa o zapobieganiu oraz zwalczaniuzakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, Dz. U. z dnia 30grudnia 2008 r.), a rejestrowane w oparciu o kryteriadefinicji przypadku dla celów nadzoru epidemiologicznegoujednolicone w krajach UE (Decyzja Komisji z dn.28 kwietnia 2008 r. zmieniająca decyzję 2002/253/WEw sprawie ustanowienia definicji przypadku w celuzgłaszania chorób zakaźnych do sieci wspólnotowej napodstawie decyzji nr 2119/98/WE PE i Rady, 2008/426/WE). Aktualnie obowiązująca definicja przypadku dlawzw B została określona tylko dla zachorowań ostrych.Dla przewlekłego wzw B dotychczas nie wprowadzonojednolitych kryteriów rejestracji zapewniającychporównywalność danych, dlatego analiza tej postaciwzw B oparta jest na zbiorczych danych rejestrowanychtylko w oparciu o rozpoznanie lekarzy zgłaszających.WYNIKI I ICH OMÓWIENIEW 2010 r. zarejestrowano w Polsce ogółem 1633zachorowania na wzw B, w tym 38 (2,3%) zachorowańwywołanych przez mieszane zakażenie wirusami HBVi HCV, zapadalność wynosiła 4,28 w przeliczeniu na100 tys. ludności. W porównaniu z rokiem 2009 (1475;3,87) zapadalność wzrosła o 10,6% i był to wzrostporównywalny z odnotowanym w poprzednim roku(ryc.1). Obserwowany od 2 lat wzrost ogólnej liczby zachorowańmoże oznaczać zahamowanie wcześniejszejtendencji spadkowej (osiągniętej głównie przez programszczepień ochronnych). Obserwacja w kolejnychlatach wykaże, czy zmiana ta ma charakter przejściowyczy ulegnie utrwaleniu, nie należy jej jednak traktować

Nr 2Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2010 roku 279Tabela I. Wirusowe zapalenie wątroby typu B (ogółem) w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowań, zapadalność na100 000 ludności, procentowy udział przypadków ostrych i przewlekłych oraz liczba i procent zakażeń mieszanych(HBV/HCV) wg województwTable I. Hepatitis B (total) in Poland 2004-2010. Number of cases and incidence per 100 000 population, percentage ofacute and chronic caces, number and percentage of HBV/HCV coinfections by voivodeshipWojewództwoMediana2010 r.2009 r.2004-2008ogółem ostre przewlekłe HBV/HCVzachoro- zapadal- zachoro- zapadal- zachoro- zapadal-zachoro-% %%wania ność wania ność wania nośćwaniaPOLSKA 1 570 4,11 1 475 3,87 1 633 4,28 7,8 92,2 38 2,31. Dolnośląskie 182 6,31 164 5,70 114 3,96 7,0 93,0 0 0,02. Kujawsko-pomorskie 126 6,09 99 4,79 113 5,46 4,4 95,6 2 1,83. Lubelskie 106 4,90 76 3,52 69 3,20 7,2 92,8 1 1,44. Lubuskie 17 1,69 18 1,78 31 3,07 9,7 90,3 4 12,95. Łódzkie 189 7,32 209 8,21 185 7,29 5,9 94,1 5 2,76. Małopolskie 69 2,11 20 0,61 27 0,82 77,8 22,2 0 0,07. Mazowieckie 178 3,43 208 3,99 282 5,39 9,2 90,8 13 4,68. Opolskie 49 4,69 82 7,95 122 11,85 2,5 97,5 0 0,09. Podkarpackie 47 2,24 45 2,14 67 3,19 10,4 89,6 0 0,010. Podlaskie 27 2,25 20 1,68 13 1,09 38,5 61,5 1 7,711. Pomorskie 67 3,04 41 1,84 63 2,82 1,6 98,4 2 3,212. Śląskie 184 3,95 185 3,98 134 2,89 9,7 90,3 1 0,713. Świętokrzyskie 71 5,57 76 5,98 48 3,78 2,1 97,9 3 6,314. Warmińsko-mazurskie 30 2,10 10 0,70 11 0,77 9,1 90,9 0 0,015. Wielkopolskie 139 4,13 192 5,64 324 9,49 3,1 96,9 6 1,916. Zachodniopomorskie 31 1,83 30 1,77 30 1,77 26,7 73,3 0 0,0Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2004-2010jako sygnału o możliwości pogorszenia sytuacji epidemiologicznejwzw B w Polsce.Wzrost ogólnej zapadalności na wzw B, podobniejak w roku 2009, jest efektem rozbieżnych tendencjiw zachorowaniach ostrych i przewlekłych: wzrostuzapadalności na przewlekłe wzw B i dalszego spadkuzapadalności na ostre wzw B (ryc.2).Wzrost zapadalności ogólnej był zróżnicowanyterytorialnie – najwyższy odnotowano, podobnie jakw 2009 r. - w woj. lubuskim (o 72,5%) i zbliżonyZapadalność na 100 tys.10,09,08,07,06,05,04,03,02,01,00,0Ryc. 1.Fig. 1.OgółemMężczyźniKobiety2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010RokWirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce wlatach 2000-2010. Zapadalność na 100 000 ludnościwg płciHepatitis B in Poland 2000-2010. Incidence per100 000 population by genderRyc. 1. Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w latach 2000-2010. Zapadalnośćna 100 000 ludności wg płci.Fig. 1. Hepatitis B in Poland 2000-2010. Incidence per 100 000 population by gender.(o 68,3%) w woj. wielkopolskim (tab. I). Łączniezapadalność wzrosła w 9 województwach, w jednym(zachodniopomorskim) nie zmieniła się, a w 6 odnotowanospadek (największy w woj. świętokrzyskimo 37%). Zauważalne jest dalsze pogłębianie się różnicw zapadalności na obszarze kraju: stosunek zapadalnościnajwyższej (w woj. opolskim 11,85/100 tys.) doZapadalność na 100 tys.4,03,53,02,52,01,51,00,50,0Przewlekłe wzw B Ostre wzw B2005 2006 2007 2008 2009 2010RokRyc. 2. Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątrobyRyc. 2. Ostre i przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polscetypu B w Polsce w latach 2005-2010. Zapadalnośćw latach 2005-2010. Zapadalność na 100 000 ludnościna 100 000 ludnościFig. Fig. 2. 2. Acute Acute and chronic and chronic hepatitis hepatitis B in Poland B in 2005-2010. Poland 2005-2010. Incidenceper 100 Incidence 000 population per 100 000 population

280 Małgorzata Stępień, Mirosław P CzarkowskiNr 2najniższej (w woj. warmińsko-mazurskim 0,77/100tys.) wynosił 15,4:1.Ze względu na rosnącą liczbę wykrywanych zachorowańna przewlekłe wzw B, nabytych w większościw odległej przeszłości, uzasadniona jest odrębna analizazachorowań na przewlekłą i ostrą postać wzw B w celulepszego ukierunkowania działań zapobiegawczychi zwalczających wzw B.ZACHOROWANIA NA OSTRĄ POSTAĆWZW BW 2010 r. zarejestrowano ogółem 128 zachorowańna ostre wzw B (zapadalność 0,34 na 100 tys. ludności),co stanowiło 7,8% całkowitej liczby zachorowań na wzwB (tab. II). Zauważalny jest dalszy spadek liczby ostrychzachorowań (o 34% w stosunku do roku poprzedniego),jednak spadek odnotowany w 2010 r. jest efektem zarównoutrzymującej się tendencji spadkowej, jak i wzmocnienianadzoru epidemiologicznego nad ostrym wzw B.Tabela II. Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polscew latach 2005-2010. Liczba zachorowań orazzapadalność na 100 000 ludności wg województw.Table II. Acute hepatitis B in Poland 2005-2010. Numberof cases and incidence per 100 000 population byvoivodeshipMediana 2005-2009 r. 2010 r.2008WojewództwozachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćPOLSKA 436 1,14 199 0,52 128 0,341. Dolnośląskie 25 0,85 5 0,17 8 0,282. Kujawsko--pomorskie18 0,85 5 0,24 5 0,243. Lubelskie 21 0,96 6 0,28 5 0,234. Lubuskie 9 0,84 6 0,59 3 0,305. Łódzkie 29 1,11 19 0,75 11 0,436. Małopolskie 43 1,30 17 0,52 21 0,647. Mazowieckie 68 1,31 38 0,73 26 0,508. Opolskie 15 1,44 9 0,87 3 0,299. Podkarpackie 18 0,83 6 0,29 7 0,3310. Podlaskie 20 1,67 14 1,18 5 0,4211. Pomorskie 19 0,84 6 0,27 1 0,0412. Śląskie 83 1,78 34 0,73 13 0,2813. Świętokrzyskie 13 0,98 3 0,24 1 0,0814. Warmińsko--mazurskie17 1,19 8 0,56 1 0,0715. Wielkopolskie 28 0,83 16 0,47 10 0,2916. Zachodniopomorskie8 0,47 7 0,41 8 0,47Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP--PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2005-2010W rezultacie szczegółowej analizy przypadkówjako ostrą postać zarejestrowano ostatecznie tylko 85%zachorowań zgłoszonych przez lekarzy (128 spośród150 zgłoszonych), a uwzględniając kryteria definicjidla potwierdzonych przypadków ostrego wzw B – tylko68% (102 zachorowania potwierdzone laboratoryjnie).Część zgłaszanych przez lekarzy zachorowań o przebieguklinicznym typowym dla postaci ostrych możebyć efektem zaostrzenia przewlekłego wzw B (ang.flare), w tych przypadkach obecność antyHBc IgMnie jest rozstrzygająca. W przypadkach wątpliwychkonieczna jest analiza pełnego profilu serologicznego,oznaczenie poziomu wiremii HBV DNA i pogłębionywywiad epidemiologiczny.Mimo powyższych zastrzeżeń dotyczących czułościnadzoru obserwuje się utrzymującą się tendencjęspadkową zapadalności na ostre wzw B z niewielkimiwahaniami rocznymi we wszystkich województwach.Przewaga zachorowań ostrych w ogólnej liczbie zachorowań(tab. I) utrzymuje się aktualnie jedynie w woj.małopolskim (77,8% ogółu zachorowań na wzw B),natomiast w pozostałych województwach z przewagąostrych postaci w 2009 r. nastąpił znaczący spadek (do38,5% w woj. podlaskim i 9,1% w woj. warmińsko-mazurskim).Najniższy procentowy udział postaci ostrychw ogólnej liczbie zachorowań na wzw B zarejestrowanow woj. pomorskim (1,6%).Najwyższa zapadalność na ostre wzw B wystąpiław woj. małopolskim (0,64 na 100 tys. ludności), równieżw woj. mazowieckim zapadalność była względniewysoka (0,50 na 100 tys.). Najniższą zapadalność odnotowanow woj. pomorskim – 0,04 na 100 tys., ogółemw trzech województwach (pomorskim, warmińsko--mazurskim i świętokrzyskim) zarejestrowano tylko pojednym zachorowaniu na ostre wzw B.Hospitalizowano wszystkie zachorowania z wyjątkiemjednego w woj. małopolskim, co daje współczynnikhospitalizacji ostrego wzw B dla kraju 99,2%.Poza zróżnicowaniem geograficznym, podobniejak w latach poprzednich widoczne jest silne zróżnicowaniezapadalności ze względu na płeć, środowiskozamieszkania i wiek (tab. IV). Zapadalność mężczyznbyła ponad dwukrotnie wyższa niż kobiet (z najwyższąprzewagą, ponad 6-krotną, w grupie wieku 30-34 lata)oraz zapadalność w miastach wyższa niż na wsiach(o 28%). W porównaniu z rokiem poprzednim przewagazapadalności mężczyzn utrzymuje się, natomiastprzewaga zapadalności w miastach wyraźnie zmalałai zapadalność w miastach zbliżyła się do poziomu obserwowanegona wsi.Ogółem najwyższą zapadalność odnotowano w grupiewieku 25-29 lat (0,76 na 100 tys.) i drugi szczytzapadalności wśród osób powyżej 75 r. ż. (0,74 na 100tys.) (ryc.3 i 4), zapadalność w grupach wieku byłajednak inna w miastach niż na wsi. Szczyt zapadalności

Nr 2Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2010 roku 281987Przewlekłe wzw BOstre wzw BZapadalność na 100 tys.6543210Ryc. 3.Fig. 3.Grupa wiekuOstre i przewlekle Ryc. 3. Ostre wirusowe i przewlekle zapalenie wirusowe wątroby zapalenie typu wątroby B w Polsce typu B w Polsce 2010 r. w Zapadalność 2010 r. na 100 000 ludności wgwieku. Zapadalność na 100 000 ludności wg wieku.Acute and Fig. chronic 3. Acute hepatitis and chronic B in hepatitis Poland in B in 2010. Poland Incidence in 2010. Incidence per 100 000 per 100 population 000 population by age.by age.1,4Ostre wzw B 2010 Mężczyźni1,2Kobiety1,00,80,60,4Zapadalność na 100 tys.0,20,0Wiek w latachRyc. 4. Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2010 r. Zapadalność na 100 000 ludności wg wieku i płci.Fig. 4. Acute hepatitis Ryc. B 4. Ostre in Poland wirusowe in 2010. zapalenie Incidence wątroby per typu 100 B w 000 Polsce population w 2010 r. by age and gender.Zapadalność na 100 000 ludności wg wieku i płci.Fig. 4. Acute hepatitis B in Poland in 2010. Incidence per 100 000 populationwśród osób młodych 25-29 lat wystąpił tylko w miastach,natomiast wysoka zapadalność wśród osób po 75 epidemiologicznego.nie udokumentowano w pełni wymaganego powiązaniaby age and gender.r. ż. dotyczyła wyłącznie wsi. Najniższa zapadalność W 76 zarejestrowanych zachorowaniach (59%)zarówno w miastach jak i na wsi wystąpiła w grupie uzyskano informację o szczepieniach przeciwko wzwwieku 0-19 lat objętej obowiązkowymi szczepieniami B: w tej grupie 12 osób (16%) było wcześniej szczepionych,w tym 3 osoby (4%) otrzymały pełen cyklprzeciwko wzw B, tj. w rocznikach szczepionych jakoOSTREnoworodki lub w wieku 14 lat. W tej grupie wystąpiły szczepienia podstawowego, 8 osób było zaszczepionychczęściowo (2 dawki), w jednym przypadku nieWiekw latach 0 - 4 5 - 9 10 - 14 15 - 19 20 - 24 25 - 29 30 - 34 35 - 39łącznie 2 zachorowania: jedno nabyte w drodze transmisjiwertykalnej i jedno u osoby 18-letniej prawdopodob-ustalono liczby dawek szczepienia (brak dokumentacjiMężczyźni 0,10 0,00 0,00 0,08 0,41 1,26 0,84 0,44Kobiety 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,25 0,13 0,15nie nieszczepionej (brak danych na temat szczepienia). szczepienia).W odniesieniu do definicji przypadku stosowanej Na podstawie danych z jednostkowych raportóww nadzorze epidemiologicznym 80 % zarejestrowanych dotyczących zachorowań na ostre wzw B dokonanozachorowań spełniało kryteria przypadku potwierdzonego(tj. stwierdzono typowe objawy kliniczne i wy-czynników ryzyka zakażenia. Podobnie jak w rokutakże analizy prawdopodobnych dróg zakażenia orazkazano obecność anty-HBcIgM), jednak w większości poprzednim dominującą drogą zakażenia były zabiegiprzypadków zarejestrowanych jako prawdopodobne medyczne, w tym stomatologiczne. W 59% zachorowań

282 Małgorzata Stępień, Mirosław P CzarkowskiNr 2drobne lub duże procedury wykonywane w placówkachopieki zdrowotnej były jedynymi narażeniamiw okresie wylęgania choroby, w jednym przypadku dozakażenia doszło podczas hemodializy. Wśród innychzidentyfikowanych dróg zakażenia w 5 przypadkachwskazano kontakty seksualne, w 5 dożylne przyjmowanienarkotyków, w trzech – wykonanie tatuażu orazpo jednym: przez kontakt domowy, przez ekspozycjęzawodową i na drodze wertykalnej. W 34 przypadkachzachorowań (27%) nie udało się zidentyfikować możliwejdrogi zakażenia.Uzyskane dane potwierdzają, że w warunkach polskichdo zakażenia wzw B nadal dochodzi najczęściejpodczas wykonywania procedur medycznych (zarównodrobnych jak i poważnych), co wskazuje na wciąż niewystarczającypoziom przestrzegania podstawowychzasad bezpieczeństwa wykonywania zabiegów przezpersonel medyczny.Obniżaniu się zapadalności na ostre wzw B w Polscetowarzyszy wyraźna tendencja spadkowa liczbyodnotowywanych zgonów z powodu tej choroby. Wgdanych GUS w 2010 r. z powodu ostrego wzw B zmarło5 osób, ponad dwukrotnie mniej niż w 2009 r.ZACHOROWANIA NA PRZEWLEKŁĄPOSTAĆ WZW BW 2010 r. liczba zgłoszonych zachorowań na przewlekłewzw B utrzymywała się na względnie wysokimpoziomie: wynosiła 1505 (zapadalność 3,94 na 100 tys.ludności) i była o 18% wyższa niż w roku poprzednim.Przewlekłe zachorowania stanowiły 92,2% ogółu zgłoszonychzachorowań na wzw B. Od początku odrębnejrejestracji ostrego i przewlekłego wzw B obserwuje sięsystematyczny wzrost udziału postaci przewlekłychw ogólnej liczbie zachorowań (z 62% w 2005 r. do 92%w 2010) z jednoczesnym obniżaniem się zapadalnościna ostre wzw B. Należy jednocześnie podkreślić, żewiększość obecnie rejestrowanych zachorowań przewlekłychzostała nabyta w przeszłości.Obecnie w nadzorze epidemiologicznym nad wzwB nie jest stosowana definicja dla postaci przewlekłych,a rejestracja dokonywana jest na podstawie rozpoznanialekarskiego. Nie można jednak wykluczyć wielokrotnegozgłaszania przez lekarzy tych samych przypadkówna różnych etapach diagnostyki i przewlekłej opieki.Oba te czynniki skłaniają do poważnej ostrożnościw interpretacji danych z nadzoru.W skali kraju obserwuje się bardzo duże zróżnicowanieterytorialne występowania przewlekłego wzw B:najwyższą zapadalność odnotowano w woj. opolskim(11,6 na 100 tys.), najniższą w małopolskim (0,18 na 100tys.) (tab. III). Tak duże różnice zapadalności pomiędzywojewództwami (ponad 60-krotne) mogą sugerowaćTabela III. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B wPolsce w latach 2005-2010. Liczba zachorowańoraz zapadalność na 100 000 ludności wg województwTable III. Chronic hepatitis B in Poland 2005-2010. Numberof cases and incidence per 100 000 population byvoivodeshipWojewództwo Mediana 2005-2009 r. 2010 r.2008zachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćzachorowaniazapadalnośćPOLSKA 1084 2,84 1 276 3,34 1 505 3,941. Dolnośląskie 139 4,8 159 5,53 106 3,682. Kujawsko--pomorskie108 5,2 94 4,54 108 5,223. Lubelskie 93 4,3 70 3,24 64 2,974. Lubuskie 8 0,7 12 1,19 28 2,775. Łódzkie 159 6,2 190 7,46 174 6,856. Małopolskie 17 0,5 3 0,09 6 0,187. Mazowieckie 95 1,8 170 3,26 256 4,898. Opolskie 40 3,8 73 7,07 119 11,559. Podkarpackie 32 1,5 39 1,86 60 2,8510. Podlaskie 6 0,5 6 0,50 8 0,6711. Pomorskie 55 2,5 35 1,57 62 2,7712. Śląskie 121 2,6 151 3,25 121 2,6113. Świętokrzyskie 60 4,7 73 5,74 47 3,7114. Warmińsko--mazurskie8 0,5 2 0,14 10 0,7015. Wielkopolskie 128 3,8 176 5,17 314 9,2016. Zachodniopomorskie22 1,3 23 1,36 22 1,30Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce. NIZP--PZH, GIS. Warszawa, Roczniki 2005-2010zarówno niepełną zgłaszalność wykrytych zachorowań,jak i różny sposób traktowania przez nadzór zakażeńnabytych w przeszłości. Należy również zaznaczyć, żezgodnie z ogólnymi zaleceniami dotyczącymi wykazywaniaw raportach przypadków przewlekłego wzw B,nie powinny być w nich wykazywane zachorowaniazarejestrowane wcześniej jako przypadki ostre.W porównaniu z rokiem poprzednim zapadalnośćna przewlekłe wzw B wzrosła w 10 województwach,natomiast spadła w 6. Największy spadek odnotowanow woj. świętokrzyskim (o 35%) oraz podobny w woj.dolnośląskim (o 33,5%). Najwyższy wzrost zapadalnościwystąpił w woj. warmińsko-mazurskim (5-krotny),jednak ogólna liczba zachorowań na przewlekłe wzwB w tym województwie od początku rejestracji jesti pozostała bardzo niska.Odsetek hospitalizacji przewlekłych postaci wzwB w Polsce w 2010 r. wynosił 54,6% i wahał się od23% w woj. mazowieckim do 98,3% w woj. podkarpackim.

Nr 2Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2010 roku 283Tabela IV. Ostre wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000ludności i udział procentowy wg wieku, płci i środowiskaTable IV. Acute hepatitis B in Poland 2010. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age,gender, and location (urban/rural)WiekPłećŚrodowiskow latachmężczyźni kobiety miasto wieśOgółemzachoro- zapadalność-wania ność-wania ność-wania ność-wania nośćzachoro- zapadal-zachoro- zapadal-zachoro- zapadal-zachoro- zapadal-%%%%-wania%0 - 4 1 0,10 1,2 - - - - - - 1 0,12 2,3 1 0,05 0,85 - 9 - - - - - - - - - - - - - - -10 - 14 - - - - - - - - - - - - - - -15 - 19 1 0,08 1,2 - - - - - - 1 0,09 2,3 1 0,04 0,820 - 24 6 0,41 7,1 - - - 5 0,29 5,9 1 0,08 2,3 6 0,21 4,725 - 29 21 1,26 24,7 4 0,25 9,3 22 1,08 25,9 3 0,24 7,0 25 0,76 19,530 - 34 13 0,84 15,3 2 0,13 4,7 12 0,61 14,1 3 0,27 7,0 15 0,49 11,735 - 39 6 0,44 7,1 2 0,15 4,7 6 0,36 7,1 2 0,19 4,7 8 0,30 6,340 - 44 1 0,08 1,2 5 0,43 11,6 3 0,22 3,5 3 0,32 7,0 6 0,26 4,745 - 49 5 0,40 5,9 1 0,08 2,3 3 0,20 3,5 3 0,30 7,0 6 0,24 4,750 - 54 8 0,56 9,4 4 0,26 9,3 7 0,37 8,2 5 0,46 11,6 12 0,41 9,455 - 59 6 0,45 7,1 7 0,47 16,3 10 0,53 11,8 3 0,31 7,0 13 0,46 10,260 - 64 2 0,20 2,4 2 0,17 4,7 2 0,13 2,4 2 0,27 4,7 4 0,18 3,165 - 74 7 0,62 8,2 6 0,38 14,0 6 0,34 7,1 7 0,72 16,3 13 0,48 10,275 + 8 0,99 9,4 10 0,61 23,3 9 0,61 10,6 9 0,93 20,9 18 0,74 14,1Ogółem 85 0,46 100,0 43 0,22 100,0 85 0,37 100,0 43 0,29 100,0 128 0,34 100,0Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 roku. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, 2011Zapadalność mężczyzn na przewlekłe wzw Bw 2010 r. była prawie 2-krotnie wyższa niż zapadalnośćkobiet (odpowiednio 5,08 i 2,88 na 100 tys.) z widocznymzróżnicowaniem w zależności od wieku: w grupiewieku 45-49 lat przewaga zapadalności mężczyzn byłaniemal 3-krotnie wyższa niż kobiet podczas gdy wśródnajmłodszych, do 14 r. ż., nie obserwowano różniczapadalności w związku z płcią (tab. V).Zapadalność w miastach była nieznacznie wyższaniż na wsiach. W grupie wieku 15-19 lat o najwyższejzapadalności, odnotowano minimalną przewagę zapadalnościw miastach (w 2009 r. w tej grupie wiekuprzeważała zapadalność na wsiach), wyższa zapadalnośćwśród mieszkańców wsi wystąpiła tylko w grupiewieku 45-49 lat.Wiek nadal pozostaje czynnikiem najbardziej różnicującymzapadalność na przewlekłe wzw B; najwyższazapadalność zarówno w miastach jak i na wsi wystąpiław grupie wieku 15-19 lat (odpowiednio 8,76 i 8,70/100tys.) (ryc.3). Wysoka zapadalność na przewlekłe wzw Bw tej grupie wieku utrzymuje się od 2006 r. i można sięspodziewać, że w ciągu kolejnych lat będzie się stopniowoobniżać wraz z wchodzeniem w tę grupę wiekuroczników objętych obowiązkowym szczepieniem noworodków.W 2015 r. grupę wieku 15-19 lat w całościbędą stanowić osoby zaszczepione w okresie noworodkowym,a szczyt zapadalności powinien przesunąć sięna starsze roczniki. Jak pisano w komentarzach z latpoprzednich wysoka zapadalność na przewlekłe wzwB w grupie wieku 15-19 lat jest konsekwencją bardzowysokiej zapadalności dzieci (szczególnie chłopców)do lat 4 w latach 80. i na początku lat 90. XX w. Ryzykorozwinięcia przewlekłego wzw B u najmłodszychdzieci jest największe i wynosi ~90%, dlatego obecnietylko grupa wieku 15-19 lat odzwierciedla sytuacjęz okresu najwyższej zapadalności dzieci w przeszłości.Dodatkowo czynnikiem zwiększającym wykrywalnośćprzewlekłego wzw B w tej grupie wieku są badaniawykonywane w krwiodawstwie (pierwszorazoweoddawanie krwi w wieku 18-19 lat). Na poprawę sytuacjiw tej grupie wieku nie wpłynęły obowiązkoweszczepienia 14-latków przeciwko wzw B (które objęłyomawianą grupę w całości), ponieważ szczepienia niemogły zapobiec rozwinięciu się choroby u osób z nabytymwcześniej zakażeniem.W pozostałych grupach wieku w 2010 r. wysokązapadalność odnotowano wśród osób w wieku 35-39lat (6,67/100 tys.) oraz również wysoką w grupie 20-24 latków.Osoby po 60 r.ż., spośród wszystkich nieobjętychszczepieniami obowiązkowymi, pozostają grupą o niskiejzapadalności na przewlekłą postać wzw B.W 2010 r. z powodu przewlekłego wzw B zmarływ Polsce 42 osoby, co stanowi 89% wszystkich zgonówz powodu wzw B. Liczba zgonów w porównaniu z rokiemubiegłym nie zmieniła się, jednak nie uwzględniaona wszystkich zgonów spowodowanych odległyminastępstwami przewlekłego wzw B. Zgony z powodu

284 Małgorzata Stępień, Mirosław P CzarkowskiNr 2Tabela V. Przewlekłe wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2010 r. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000ludności i udział procentowy wg wieku, płci i środowiskaTable V. Chronic hepatitis B in Poland 2010. Number of cases, incidence per 100 000 population and percentage by age,gender, and location (urban/rural)WiekPłećŚrodowiskowmężczyźni kobiety miasto wieśOgółemlatach l. zach. zapad. % l. zach. zapad. % l. zach. zapad. % l. zach. zapad. % l. zach. zapad. %0 - 4 - - - 1 0,10 0,2 1 0,09 0,1 - - - 1 0,05 0,15 - 9 1 0,11 0,1 1 0,12 0,2 1 0,10 0,1 1 0,13 0,2 2 0,11 0,110 - 14 1 0,10 0,1 1 0,10 0,2 2 0,19 0,2 - - - 2 0,10 0,115 - 19 155 12,27 16,6 61 5,04 10,7 119 8,76 11,8 97 8,70 19,7 216 8,73 14,420 - 24 103 6,96 11,0 86 6,04 15,1 115 6,77 11,4 74 6,14 15,0 189 6,51 12,625 - 29 106 6,36 11,3 72 4,45 12,7 117 5,77 11,6 61 4,86 12,4 178 5,42 11,830 - 34 100 6,46 10,7 65 4,31 11,4 128 6,53 12,6 37 3,37 7,5 165 5,40 11,035 - 39 106 7,82 11,3 73 5,50 12,8 127 7,66 12,5 52 5,07 10,5 179 6,67 11,940 - 44 82 6,97 8,8 46 3,95 8,1 84 6,05 8,3 44 4,62 8,9 128 5,47 8,545 - 49 84 6,80 9,0 29 2,32 5,1 66 4,43 6,5 47 4,72 9,5 113 4,54 7,550 - 54 64 4,45 6,8 41 2,70 7,2 83 4,42 8,2 22 2,04 4,5 105 3,55 7,055 - 59 44 3,28 4,7 29 1,94 5,1 55 2,93 5,4 18 1,88 3,7 73 2,58 4,960 - 64 34 3,34 3,6 22 1,83 3,9 48 3,23 4,7 8 1,09 1,6 56 2,52 3,765 - 74 36 3,17 3,8 23 1,44 4,0 40 2,28 4,0 19 1,95 3,9 59 2,16 3,975 + 20 2,46 2,1 19 1,17 3,3 26 1,76 2,6 13 1,34 2,6 39 1,60 2,6Ogółem 936 5,08 100,0 569 2,88 100,0 1 012 4,35 100,0 493 3,31 100,0 1 505 3,94 100,0Źródło danych: Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 roku. NIZP-PZH, GIS. Warszawa, 2011pierwotnego raka wątroby nie są w większości uwzględnianew tej liczbie, ponieważ niski odsetek potwierdzeńhistopatologicznych nowotworów wątroby nie pozwalana wyodrębnienie tych typów, które są odległym skutkiemprzewlekłego procesu zapalnego.SZCZEPIENIA PRZECIWKO WZW BObowiązkowe szczepienia ochronne noworodkówprzeciwko wzw B wprowadzane w latach 1994-1996 sąnadal podstawą programu zapobiegania wzw B w Polsce.Zgodnie z obowiązującym programem szczepieńochronnych (PSO) obowiązkowym szczepieniom przeciwkowzw B podlegają także osoby narażone w sposóbszczególny na zakażenie, w tym osoby wykonującezawody medyczne, uczniowie średnich i policealnychszkół medycznych oraz studenci uczelni wyższychkształcących na kierunkach medycznych, jeżeli nie byliuprzednio zaszczepieni podstawowo przeciwko wzw B.Obowiązkowym szczepieniom podlegają także osobyz bliskiego otoczenia chorych na wzw B i nosicieliHBV (jeżeli wcześniej nie były szczepione) oraz chorzyz przewlekłym uszkodzeniem nerek (szczególnie przedrozpoczęciem dializoterapii), osoby zakażone wirusemHCV, HIV, dzieci z wrodzonym lub nabytym defektemodporności i osoby przygotowywane do zabiegóww krążeniu pozaustrojowym. Obowiązuje schematszczepienia 3-dawkowego 0; 1; 6 miesięcy; u osóbzdrowych nie przewiduje się w PSO szczepień przypominających.W roku 2010 zakończono obowiązkoweszczepienia 14-latków, ponieważ właśnie w tym rokuroczniki dzieci zaszczepione jako pierwsze w wiekunoworodkowo-niemowlęcym osiągnęły 14 rok życia.Według danych opublikowanych w biuletynie„Szczepienia ochronne w Polsce w 2010 r.” stan zaszczepieniaprzeciwko wzw B dzieci w 2 r. ż. (rocznik2009) w stosunku do objętych sprawozdaniami wynosił99,8%, z bardzo małym zróżnicowaniem terytorialnym(najniższy odsetek zaszczepionych dzieci w 2 r.ż. w woj.pomorskim 99,5%). Stan zaszczepienia młodzieżyz roczników objętych szczepieniami 14-latków takżebył wysoki i w rocznikach 1991-1995 osiągnął 99,6-99,7%.Należy jednak pamiętać, że 4 do 5% wszystkichzaszczepionych nie wytwarza skutecznej odpornościposzczepiennej (ang. non responders), a część osóbzaszczepionych w 14 r. ż. zetknęła się już z wirusemHBV we wcześniejszym okresie życia.Wśród osób szczególnie narażonych na zakażeniepodlegających szczepieniom obowiązkowym najwyższeodsetki osób nieszczepionych odnotowano wśródstudentów uczelni medycznych (13,7% nieszczepionych)oraz osób z otoczenia nosicieli HBV (34,9%).W przypadku studentów uczelni medycznychmożna mieć jednak poważne wątpliwości co do wiarygodnościdanych, ponieważ od lat 2006-2007 studiapodejmują roczniki młodzieży objętej obowiązkowymiszczepieniami przeciwko wzw B w wieku 14 lat, tj.roczniki w których poziom zaszczepienia wahał się

Nr 2Wirusowe zapalenie wątroby typu B w Polsce w 2010 roku 285w granicach 98-99% (karta uodpornienia znajduje sięu lekarza podstawowej opieki zdrowotnej).Szczepionki przeciwko wzw B (II generacji, rekombinowane)uznawane są za szczepionki o niskiejreaktywności. Ogółem w 2010 r. w Polsce odnotowano9 miejscowych niepożądanych odczynów poszczepiennych(NOP) po szczepionkach przeciwko wzw B, costanowi 1,9% wszystkich miejscowych NOP odnotowanychw 2010 r. oraz 12 NOP o charakterze ogólnym(1,9% wszystkich ogólnych NOP). Dane te dotycząodczynów po szczepionkach monowalentnych (Euvax,Engerix B, Hepavax Gene), natomiast nie uwzględniająodczynów po szczepionkach skojarzonych (InfanrixHexa, Twinrix) ponieważ komponent szczepionki przeciwkowzw B z najmniejszym prawdopodobieństwemodpowiada za odczyn po szczepionce skojarzonej.Niepożądane odczyny po szczepionkach przeciw wzwB to najczęściej miejscowy obrzęk z zaczerwienieniemw miejscu podania, pokrzywka, gorączka oraz pojedynczeepizody hypotensyjno-hyporeaktywne i wymioty.Żaden z odczynów nie został uznany za ciężki wgklasyfikacji NOP przyjętej przez NIZP-PZH.PODSUMOWANIE I WNIOSKIUtrzymuje się tendencja spadkowa zachorowańna ostre wzw B, co świadczy o skuteczności działańzapobiegawczych opartych na szczepieniach ochronnychi poprawie stanu sanitarnego placówek opiekimedycznej. Ostre zachorowania występowały w 2010 rnajczęściej w grupie młodych mężczyzn (25-29 lat)mieszkających w miastach, co może wskazywać na rosnącyudział pozamedycznych dróg zakażenia (kontaktyseksualne, przyjmowanie narkotyków droga dożylną,tatuaże) wśród osób, które nie zostały objęte szczepieniamiobowiązkowymi.Uzasadnione jest więc wzmacnianie działań zwiększającychświadomość społeczną w zakresie możliwychdróg zakażenia wzw B, szczególnie przypominanie, żewzw B przenosi się drogą kontaktów seksualnych orazzalecanie szczepień osobom narażonym na zakażenieze względu na tryb życia.Natomiast sytuacja epidemiologiczna w zakresieprzewlekłego wzw B wymaga dalszej uważnej obserwacjii działań w celu poprawy jakości nadzoru,w tym zapewnienie porównywalności danych z różnychobszarów.Otrzymano: 22.03.2012 r.Zaakceptowano do druku: 23.03.2012 r.Adres do korespondencji:Małgorzata StępieńZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego– Państwowy Zakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawatel. (022) 5421-248email: mstepien@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 287 - 292Kronika epidemiologicznaMagdalena Rosińska, Franciszek Radziszewski, Małgorzata StępieńWIRUSOWE ZAPALENIE WĄTROBY TYPU C W POLSCE W 2010 ROKUHEPATITIS C IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEWPROWADZENIE. Wirusowe zapalenie wątrobyC (wzw C) jest rejestrowane odrębnie w systemienadzoru epidemiologicznego od 1997 r. Zgłoszeń dokonująlekarze, z wyjątkiem lat 2006 – 2008, kiedy toprzejściowo wprowadzony został dodatkowo obowiązekzgłaszania przez laboratoria. Początkowa definicjaUnii Europejskiej, wdrożona w 2005 r. obejmowałaprzypadki objawowe lub przebiegające z podwyższonympoziomem transaminaz potwierdzone obecnościąprzeciwciał, co odpowiadało wcześniejszej praktycew Polsce. Według poprawionej definicji wprowadzonejw Polsce w 2009 r., rejestracji podlegają wszystkieprzypadki potwierdzone laboratoryjnie.Cel. Ocena sytuacji epidemiologicznej wzw Cw Polsce w 2010 r. w porównaniu do lat poprzednich.MATERIAŁ I METODA. Wykorzystano danezbierane w ramach rutynowego systemu nadzoru. Klasyfikacjęzgłoszonych przypadków wg definicji z 2005 r.i definicji z 2009 r. zweryfikowano na podstawie wywiadówindywidualnych.WYNIKI. W 2010 r. zarejestrowano w Polsce2021 przypadków zachorowań na wzw C wg definicjiz 2005 r. (zapadalność 5,29 na 100 tys.), w tym 38zachorowań wywołanych przez zakażenia mieszaneHCV i HBV. Jest to niewielki wzrost w porównaniu do2009 r. (1939, zapadalność 5,08), tym samym tendencjaspadkowa obserwowana od 2006 r. uległa zahamowaniu.Natomiast łącznie 2212 przypadków (5,79 na 100 tys.)sklasyfikowano jako spełniające definicję z 2009 r. Byłato liczba wyższa niż w 2009 r., ale nadal kilkukrotnieniższa niż rejestrowana w latach 2006 – 2008 liczbanowo wykrytych zakażeń HCV.Z powodu wzw typu C zmarło w 2010 r. 167 osób(umieralność 0,44 na 100 tys.), w tym 8 z powoduostrej postaci choroby. Jest to najwyższa umieralnośćz powodu wzw C obserwowana od 1996 r.WNIOSKI. Niska liczba rejestrowanych przypadkówwg definicji z 2009 r. wskazuje na potrzebę poprawykompletności zgłoszeń, np. poprzez przywróceniezgłaszalności przez kierowników laboratoriów. Uzasadniateż przejściowe utrzymanie stosowania definicjiABSTRACTBACKGROUND. Hepatitis C is registered asa separate entity in the national infectious diseasessystem in Poland beginning from 1997. All physicianswho diagnose the disease are mandated to report itand, additionally, in the years 2006 – 2008, mandatoryreporting of positive results of HCV test by laboratorieswas also implemented. The initial definition adopted atthe European Union level was implemented in Polandin 2005 (2005 definition) and it included cases withsymptoms or elevated liver function tests, which coincidedwith the earlier practice. The amended Europeandefinition was implemented in 2009 (2009 definition)to require registration of all laboratory confirmed cases.AIM. To assess epidemiological situation of hepatitisC in Poland in 2010 in comparison to the precedingyears.MATERIAL AND METHODS. We performeddescriptive analysis of data collected through routinemandatory surveillance system. Case classificationaccording to 2005 definition and 2009 definition wasverified based on individual case reports.RESULTS. In 2010 in Poland 2021 hepatitis C casesmeeting 2005 definition were registered (incidence5.29 per 100,000), including 38 with mixed HBV-HCVinfection. As compared to 2009 (1939 cases, incidence5.08) the incidence increased by 4%. In consequencethe decreasing trend observed since 2006 slowed down.Overall 2212 reported cases (5.79 per 100,000) met the2009 definition. This number was higher than in 2009,but still several times lower than the number of newlydiagnosed HCV cases registered in 2006 – 2008.In total 167 persons died due to hepatitis C (mortality0.44 per 100,000) , including 8 due to acute hepatitisC. This constitutes the highest hepatitis C mortalityobserved since 1996.CONCLUSIONS. Low number of registered casesmeeting the 2009 definition indicates the necessity toimprove the completeness of reporting, in ex. throughrestoring laboratory reporting. It also justifies maintainingthe classification according to 2005 definitionin order to monitor trends of the disease, even though

288 Magdalena Rosińska, Franciszek Radziszewski, Małgorzata StępieńNr 2z 2005 r. w celu oceny kształtowania się tendencji zachorowańw czasie, mimo że nie jest ona optymalna dooceny rzeczywistej skali problemu. Wzrost umieralnościz powodu wzw C wskazuje na konieczność dalszejpoprawy diagnostyki i leczenia tej choroby.Słowa kluczowe: wirusowe zapalenie wątroby typu C,epidemiologia, choroby zakaźne, zdrowie publiczne,Polska, rok 2010WSTĘPZakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C(HCV) i choroba wywoływana przez wirus jest obecniepoważnym problemem zdrowia publicznego zarównow Polsce, jak i w Europie. Ze względu na przewlekłyprzebieg kliniczny zakażenia monitorowanie występowaniaHCV nastręcza wielu trudności i, jak dotąd,nie osiągnięto pełnej harmonizacji sposobu zbieraniadanych umożliwiającego ich porównanie pomiędzykrajami. Jednakże w myśl przyjętych ustaleń nadzórepidemiologiczny powinien opierać się na monitorowaniunowo wykrywanych zakażeń wirusem HCV.Podejście to zaowocowało opracowaniem odpowiedniejdefinicji wirusowego zapalenia wątroby C (wzw C) dostosowania w nadzorze nad wzw C w Unii Europejskiej(Decyzja Komisji z dnia 28 kwietnia 2008 r. zmieniającadecyzję 2002/253/WE w sprawie ustanowienia definicjiprzypadku, w celu zgłaszania chorób zakaźnych do sieciwspólnotowej, na podstawie decyzji nr 2119/98/WEParlamentu Europejskiego i Rady). Definicja ta obejmujewszystkie potwierdzone laboratoryjnie (test potwierdzeniaobecności przeciwciał lub wykrycie materiaługenetycznego wirusa) przypadki niezależnie od obrazuklinicznego i ewentualnych dowodów na przewlekłezapalenie wątroby (def. 2009 r.). W szczególności w tędefinicję włączone są przypadki bezobjawowe, takżeprzypadki zgłoszone przez kierowników laboratoriów.Z uwagi na zachowanie ciągłości nadzoru epidemiologicznegow Polsce przejściowo utrzymano jednakpodsumowania liczby zachorowań zgodnie z definicjąz 2005 r., według której wykazywane były przypadkiz objawami klinicznymi lub przypadki wykrycia podwyższonegopoziomu transaminaz w przebiegu zakażeniawirusem HCV (def. 2005 r.). Podobna definicjabyła stosowana, choć nieformalnie, od rozpoczęciarejestracji wzw C jako osobnej jednostki w 1997 r.MATERIAŁ I METODYthe number of cases meeting this definition underestimatesthe real problem. The increase in mortalitysuggests that further improvements in diagnosis andaccess to treatment are necessary.Key words: hepatitis C, epidemiology, infectious diseases,public health, Poland, 2010Analiza epidemiologiczna występowania wzwC (wzw C) w Polsce w 2010 r. w odniesieniu do latpoprzednich została przeprowadzona na podstawiezbiorczych danych dotyczących przypadków zarejestrowanychw 2010 r. wykazywanych przez PaństwowąInspekcję Sanitarną i publikowanych w biuletynie rocznym(Czarkowski MP i in. „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce w 2010 roku.” Warszawa, NIZP - PZH i GIS).Weryfikacja poprawności kwalifikacji przypadkówwg odpowiedniej definicji została przeprowadzona napodstawie indywidualnych Raportów o zachorowaniuudostępnianych przez Stacje Sanitarno-Epidemiologiczne,uzupełnianych w oparciu o wywiad z pacjentemi dokumentację medyczną. Wykorzystano również danedotyczące zgonów z powodu wzw C publikowane przezGłówny Urząd Statystyczny (GUS).WYNIKI I ICH OMÓWIENIEZachorowania na wirusowe zapalenie wątrobytypu C. W 2010 r. odnotowano niewielki wzrost liczbyzachorowań na wzw C w stosunku do danych z 2009r., choć nadal zapadalność pozostała poniżej poziomuodnotowanego w latach 2006 – 2008. Zarejestrowano2 021 przypadków spełniających kryteria definicjiwzw C z 2005 r. (przypadki z wystąpieniem objawówklinicznych lub podwyższonym poziomem transaminaz).Zapadalność (5,29 na 100 tys.) pozostała napoziomie podobnym jak w 2009 r. (5,08) z niewielkątendencją wzrostową (o 4%). Trzydzieści osiem spośródtych zachorowań (1,9% w skali kraju) stanowiłyzakażenia mieszane wirusami typu B i C.Odnotowano istotne różnice pomiędzy województwami.Najwięcej zachorowań wystąpiło w dużychwojewództwach: mazowieckim (443), dolnośląskim(245) i wielkopolskim (211), najmniej zaś w województwach:podlaskim (24) i małopolskim (25). Zapadalnośćw przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców wahała sięw województwach od 0,76 w woj. małopolskim i 1,62w woj. podkarpackim do wartości przewyższającychśrednią dla kraju o ponad 50% w województwach:lubuskim (13,85), dolnośląskim (8,52) i mazowieckim(8,47) (tab. I).Zwraca uwagę zmiana w rozkładzie geograficznymzachorowań na wzw C. W poprzednich latach największązapadalność obserwowano w województwach świętokrzyskim,łódzkim, dolnośląskim i wielkopolskim.W ciągu ostatnich lat jednak w kilku województwach

Nr 2Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2010 roku 289Tabela I. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w latach 2004-2010. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000ludności oraz procent zakażeń mieszanych wg województwTable I. Hepatitis C in Poland 2004-2010. Number of cases and incidence per 100 000 population, number and percentageof HCV/HBV co-infection by voivodeship2009 r.* 2010 r.* 2010 r.(wg def z 2009 r.)Mediana 2004-2008Województwoogółem ogółem w tym HCV/HBV ogółeml.zach zapad. l.zach zapad. l.zach zapad. l.zach % l.zach zapad.1.Dolnosląskie 336 11,6 250 8,69 245 8,52 0 0,0 307 10,672.Kujawsko-pomorskie 181 8,8 131 6,33 153 7,39 2 1,3 190 9,183.Lubelskie 231 10,6 122 5,65 110 5,10 1 0,9 118 5,484.Lubuskie 29 2,9 60 5,94 140 13,85 4 2,9 134 13,265.Łódzkie 280 10,8 260 10,21 168 6,62 5 3,0 230 9,066.Małopolskie 70 2,1 30 0,91 25 0,76 0 0,0 15 0,457.Mazowieckie 394 7,6 323 6,20 443 8,47 13 2,9 322 6,158.Opolskie 47 4,5 37 3,59 79 7,67 0 0,0 85 8,259.Podkarpackie 46 2,2 30 1,43 34 1,62 0 0,0 41 1,9510.Podlaskie 28 2,3 27 2,27 24 2,02 1 4,2 30 2,5211.Pomorskie 117 5,3 89 4,00 77 3,44 2 2,6 51 2,2812.Śląskie 287 6,2 189 4,07 146 3,15 1 0,7 160 3,4513.Świętokrzyskie 198 15,4 66 5,19 88 6,94 3 3,4 77 6,0714.Warmińsko-mazurskie 32 2,2 24 1,68 39 2,73 0 0,0 39 2,7315.Wielkopolskie 303 8,9 257 7,55 211 6,18 6 2,8 364 10,6616.Zachodniopomorskie 85 5,0 44 2,60 39 2,30 0 0,0 49 2,89POLSKA 2753 7,22 1939 5,08 2021 5,29 38 1,9 2212 5,79* wg. definicji z 2005 r.; meeting 2005 definitionwystąpiła wyraźna tendencja wzrostowa. W stosunkudo 2009 r. zapadalność wzrosła o ponad 50% w województwach:lubuskim (o 133%), opolskim (o 114%)i warmińsko-mazurskim (o 63%), zaś w stosunku domediany za lata 2004 – 2008 istotny wzrost odnotowanow województwach: lubuskim (o 381%), opolskim(o 70%) i warmińsko-mazurskim (o 22%). Należy przytym zaznaczyć, że w wielu województwach wystąpiłznaczny spadek zapadalności w stosunku do medianyza lata 2004 – 2008, największy w województwach:małopolskim (o 65%), świętokrzyskim (o 55%) orazlubelskim i zachodniopomorskim (o 52%) (tab. I).Podobnie jak w latach ubiegłych zapadalność nawzw C w miastach dwukrotnie przewyższała zapadalnośćna obszarach wiejskich (odpowiednio 6,61 i 3,23),a także była wyższa wśród mężczyzn niż wśród kobiet(6,09 i 4,55). Różnice według płci były największew grupie młodych dorosłych w wieku 25 – 39 lat, corównież jest tendencją obserwowaną poprzednio. Wśródosób w grupie wieku powyżej 50 r.ż. zapadalność wśródmężczyzn i kobiet była porównywalna (tab. II). Szczytzapadalności zarówno wśród mężczyzn, jak i wśródkobiet obserwuje się w grupie wieku 50-54. W porównaniudo 2009 r. przy ogólnym wzroście zapadalnościo 4%, o 19% wzrosła zapadalność wśród dorosłychw wieku 35-54 lata. Wzrost ten dotyczył w większymstopniu mężczyzn niż kobiet (o odpowiednio 28% i 9%)oraz w większym stopniu mieszkańców wsi (o 44%)niż miast (o 12%).W 2010 r. zarejestrowano ogółem 2 212 przypadkówwg definicji wzw C z 2009 r. (zapadalność 5,79na 100 tys. mieszkańców), o 321 (17%) więcej niżw 2009 r. Analiza sposobu kwalifikacji przypadkówujawniła jednak, że nadal kwalifikacja według tej definicjimoże budzić wątpliwości, zwłaszcza jeśli chodzio przypadki bezobjawowe.Hospitalizacja i umieralność z powodu wzw C.W 2010 r. z powodu wzw C (def. z 2005 r.) hospitalizowanow Polsce 1 198 osób, co stanowi 59,3% ogółuzarejestrowanych przypadków. Odsetek osób z wzwC hospitalizowanych na przestrzeni ostatnich kilku latutrzymuje się na podobnym poziomie. Podobnie jakw latach ubiegłych obserwuje się znaczne wahaniaodsetka hospitalizacji pomiędzy województwami, od25,7% w woj. mazowieckim do ponad 80% w województwachkujawsko-pomorskim, łódzkim, opolskim,podkarpackim i pomorskim (tab. III). Odsetek hospitalizacjiwśród przypadków spełniających kryteria definicjiz 2009r. był niemal identyczny (54%). Warto jednakzauważyć, że prawie w połowie województw liczbahospitalizacji przypadków wzw C wg def. z 2009 r. przewyższałaliczbę hospitalizacji wzw C wg def. z 2005 r..Według danych Głównego Urzędu Statystycznegow 2010 r. z powodu wzw C zmarło łącznie 167 osób(umieralność 0,44 na 100 tys.), w tym 8 z powodu ostrejpostaci choroby. Stanowi to najwyższą notowaną dotądumieralność z powodu wzw C w Polsce. Jednocześnie

290 Magdalena Rosińska, Franciszek Radziszewski, Małgorzata StępieńNr 2Tabela II. Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2010 roku. Liczba zachorowań, zapadalność na 100 000 ludnościi udział procentowy według wieku, płci i środowiskaTabela II. Hepatitis C in Poland 2010. Number of cases, incidence per 100 00 population and percentage by age, sex andlocation (urban/rural)PłećŚrodowiskoGrupaOgółemmężczyźni kobiety miasto wieświekul.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. % l.zach. zapad. %0-4 1 0,10 0,1 1 0,10 0,1 1 0,09 0,1 1 0,12 0,2 2 0,10 0,15-9 2 0,22 0,2 - - - 1 0,10 0,1 1 0,13 0,2 2 0,11 0,110-14 4 0,39 0,4 - - - 2 0,19 0,1 2 0,21 0,4 4 0,20 0,215-19 49 3,88 4,4 33 2,73 3,7 48 3,53 3,1 34 3,05 7,1 82 3,32 4,120-24 78 5,27 6,9 51 3,58 5,7 88 5,18 5,7 41 3,40 8,5 129 4,44 6,425-29 120 7,20 10,7 60 3,71 6,7 145 7,14 9,4 35 2,79 7,3 180 5,48 8,930-34 117 7,56 10,4 54 3,58 6,0 143 7,29 9,3 28 2,55 5,8 171 5,59 8,535-39 96 7,08 8,5 49 3,69 5,5 103 6,22 6,7 42 4,09 8,7 145 5,40 7,240-44 102 8,66 9,1 57 4,90 6,3 129 9,29 8,4 30 3,15 6,2 159 6,79 7,945-49 116 9,39 10,3 78 6,24 8,7 139 9,33 9,0 55 5,52 11,4 194 7,80 9,650-54 154 10,71 13,7 153 10,09 17,0 226 12,04 14,7 81 7,53 16,8 307 10,39 15,255-59 94 7,01 8,4 101 6,77 11,2 162 8,63 10,5 33 3,45 6,8 195 6,88 9,660-64 74 7,26 6,6 97 8,05 10,8 136 9,14 8,8 35 4,75 7,3 171 7,69 8,565-74 74 6,51 6,6 115 7,22 12,8 143 8,14 9,3 46 4,72 9,5 189 6,92 9,4>75 42 5,17 3,7 49 3,01 5,5 73 4,95 4,7 18 1,86 3,7 91 3,73 4,5Ogółem 1123 6,09 100,0 898 4,55 100,0 1539 6,61 100,0 482 3,23 100,0 2021 5,29 100,0zwraca uwagę wzrost liczby zgonów z powodu ostrejpostaci choroby, których notowano w latach 2007-2009poniżej 5 rocznie. Porównując krzywą liczby zgonówdo krzywej zapadalności można zauważyć, że wykazujeona podobne tendencje z przesunięciem o 4 lata (ryc. 1).W 2010 r. ponad połowę wszystkich zgonów z powoduwzw C stanowiły zgony mieszkańców trzech województw:wielkopolskiego (29), śląskiego (27) i mazowieckiego(26). Najwyższą umieralność w przeliczeniuna 100 tys. ludności odnotowano w województwach:wielkopolskim (0,85), śląskim i świętokrzyskim (po0,63) oraz mazowieckim (0,55).PODSUMOWANIEW 2010 r. trend spadkowy liczby zachorowańna wzw C obserwowany w latach 2006 – 2009 uległzahamowaniu. Wnioskowanie na temat tendencji ogólnokrajowychnastręcza jednak wiele trudności. Wiążesię to z różnicami regionalnymi w postępowaniu diagnostyczno– klinicznym (np. dostępnością badań, liczbąhospitalizacji w celach diagnostycznych, kolejkamido specjalistycznej opieki medycznej) oraz sposobierejestracji zachorowań, co uwidacznia się np. w obserwowanychdużych wahaniach odsetka hospitalizacjiwśród zgłoszonych przypadków. Różnice w częstościZapadalność8,07,06,05,04,03,02,01,0ZapadalnośćLiczba zgonówKrzywa zgonówprzesunięta o 4 lata1701501301109070503010L. zgonówRyc.1.Fig.1.0,0-101997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Wirusowe Ryc.1. zapalenie Wirusowe wątroby zapalenie wątroby typu typu C w C w Polsce w w latach latach 1997-2010. 1997-2010. Zapadalność na 100 000 ludności oraz liczbazgonów Zapadalność na 100 000 ludności oraz liczba zgonów.Fig.1. Hepatitis C in Poland 1997-2010. Incidence per 100 000 populationHepatitis C in Poland 1997-2010. per 100 000 population and number of deathsand number of deaths

Nr 2Wirusowe zapalenie wątroby typu C w Polsce w 2010 roku 291Tabela III. Odsetek hospitalizacji wśród przypadków wzw C w latach 2009 - 2010, według definicji przypadku i województwaTable III. Hospitalization rate among cases of hepatitis C registered in 2009 - 2010, by case definition and voievodship2009 r. 2010 r.Wg. definicji z 2005 r. Wg. definicji z 2009 r. Wg. definicji z 2005 r. Wg. definicji z 2009 r.WojewództwoLiczba hospitalizacjtalizacjtalizacjtalizacjiLiczba hospi-Liczba hospi-Liczba hospi-Odsetek*Odsetek*Odsetek*Odsetek*1.Dolnosląskie 146 58,4 120 51,1 182 74,3 192 62,52.Kujawsko-pomorskie 93 71,0 70 78,7 131 85,6 155 81,63.Lubelskie 67 54,9 43 47,8 65 59,1 64 54,24.Lubuskie 32 53,3 19 24,1 92 65,7 70 52,25.Łódzkie 242 93,1 150 51,0 143 85,1 135 58,76.Małopolskie 18 60,0 5 23,8 15 60,1 11 73,37.Mazowieckie 76 23,5 38 24,7 114 25,7 79 24,58.Opolskie 27 73,0 37 63,8 71 89,9 74 87,19.Podkarpackie 25 83,3 23 79,3 34 100,0 39 95,110.Podlaskie 22 81,5 4 22,2 18 75,0 9 30,011.Pomorskie 74 83,1 20 37,0 69 89,6 19 37,312.Śląskie 114 60,3 101 64,3 66 45,2 119 74,413.Świętokrzyskie 32 48,5 47 31,5 28 31,8 35 45,514.Warmińsko--mazurskie22 91,7 12 48,0 28 71,8 24 61,515.Wielkopolskie 167 65,0 200 52,2 115 54,5 139 38,216.Zachodniopomorskie 33 75,0 32 57,1 27 69,2 31 63,3POLSKA 1190 61,4 921 48,7 1198 59,3 1195 54,0* w odniesieniu do wszystkich zarejestrowanych przypadków wg. danej definicji; with respect to all cases meeting the casedefinitionhospitalizacji, utrzymujące się w kolejnych latach, mogąwynikać zwłaszcza z kwalifikowania jako hospitalizacjipobytów jednodniowych w celach diagnostycznych.W trakcie takich pobytów jest między innymi potwierdzanezakażenie wirusem HCV (badanie PCR), comoże wyjaśniać większą w części województw liczbęhospitalizacji przypadków sklasyfikowanych jako wzwC (def. 2009 r.) (potwierdzone zakażenie wirusem HCV,często bez objawów klinicznych) niż jako wzw C (def.2005 r.) (obecne objawy kliniczne lub podwyższonypoziom transaminaz).Pomimo powyższych różnic ogólne tendencjewystępowania wzw C znajdują potwierdzenie w statystykachdotyczących umieralności z powodu wzwC (w 95% - 99% z powodu przewlekłego wzw C).Pozwala to z jednej strony uwiarygodnić obserwowanezmiany zapadalności na wzw C, a z drugiej przewidywaćliczbę zgonów w kolejnych latach. Zgodniez obserwowaną krzywą zapadalności, w następnychlatach powinien nastąpić spadek umieralności, nawetw przypadku braku poprawy dostępności diagnostykii leczenia. Natomiast spadek liczby zgonów, który odnotowanowe wstępnych danych za 2009 r. okazał sięmniej wyraźny w ostatecznych danych i nie utrzymałsię w 2010 r. Można zatem domniemywać, że poprawadostępności leczenia i organizowane akcje testowaniaw kierunku zakażenia HCV, mające na celu wcześniejszewykrywanie zachorowań nie były wystarczające, byzmienić niekorzystne tendencje umieralności z powodutej choroby. Szczególnie zwraca uwagę wzrost liczbyzgonów i jej koncentracja w trzech województwach –mazowieckim, śląskim i wielkopolskim. Wskazuje onana rzeczywiste różnice terytorialne w występowaniuprzewlekłych zapaleń wątroby typu C.Ponadto, na poziomie województw możemy wyróżnićcałkowicie odmienne tendencje - w części województwspadkowe, a w kilku wyraźnie wzrostowe.Korelacja pomiędzy zapadalnością a wystąpieniem tendencjiwzrostowej jest niewielka, choć dwa województwa,gdzie odnotowano najszybszy wzrost (lubuskiei opolskie) należą również do województw o najwyższejzapadalności. Powód tak znacznego wzrostu wymagadalszych badań i powinien skłonić Inspekcję Sanitarnądo nasilenia działań prewencyjnych.Z uwagi na dużą rozbieżność liczby wykazywanychprzypadków wzw C (def. 2009 r.) w stosunku do zgłaszanejw latach 2006-2008 liczby przypadków nowowykrytych zakażeń (kilkukrotna różnica) należy sięspodziewać, że wykazana liczba przypadków spełniającychkryteria definicji z 2009 r. jest zaniżona. Może towynikać ze spadku czułości nadzoru wskutek wycofaniaobowiązku zgłaszania nowo wykrytych zakażeń przezlaboratoria i przemawia za koniecznością jego przywrócenia.Należy jednak zauważyć, że wśród przypadków

292 Magdalena Rosińska, Franciszek Radziszewski, Małgorzata StępieńNr 2zgłaszanych w latach 2006 – 2008 wykazywano równieżprzypadki bez potwierdzenia zakażenia. Dlatego teżobserwowana różnica może również wynikać z brakulub opóźnienia dalszej diagnostyki po otrzymaniu dodatniegowyniku anty-HCV.Należy podkreślić, że podawane wskaźniki zapadalności,ze względu na przebieg kliniczny wzw typu C,odnoszą się w praktyce do zachorowań przewlekłychrozpoznanych w danym roku. Tylko w niewielkim odsetkuzgłoszeń istniejące dane pozwalają stwierdzić, żesą to zachorowania ostre, w których do zakażenia doszłow roku wykrycia (ostry przebieg zakażenia, uchwytnaserokonwersja, ustalenie ekspozycji). W przeważającejczęści zgłoszonych zachorowań nie udaje się ustalićczasu i okoliczności zakażenia, lub są one tylko prawdopodobne.Dlatego możliwość wnioskowania na temataktualnej dynamiki szerzenia się wirusa w populacji napodstawie danych z nadzoru jest ograniczona.WNIOSKI1. Tendencje zapadalności na wzw C wykazują różniceterytorialne. Wzrost odnotowany w województwachlubuskim, opolskim i warmińsko-mazurskim stanowiwskazanie do nasilenia działań prewencyjnychoraz profilaktyki wtórnej (wczesna diagnostykai leczenie).2. Zbyt niska w stosunku do oczekiwanej liczba rejestrowanychprzypadków wg definicji z 2009 r.wskazuje na potrzebę poprawy kompletności zgłoszeń,np. poprzez przywrócenie zgłaszalności przezkierowników laboratoriów.3. Stosowanie definicji z 2005 r. pozwala na ocenękształtowania się tendencji zachorowań w czasie,dlatego też powinno zostać utrzymane do czasuosiągnięcia satysfakcjonującego poziomu zgłaszaniai rejestracji wg definicji z 2009 r., pomimoże definicja z 2005 r. nie jest optymalna do ocenyrzeczywistej skali problemu.4. Wzrost umieralności z powodu wzw C wskazuje nakonieczność dalszej poprawy diagnostyki i leczeniatej choroby.Otrzymano: 10.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 16.04.2012 r.Adres do korespondencji:Dr n med. Magdalena RosińskaZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego– Państwowy Zakład Higienyul. Chocimska 24 00-791 Warszawae-mail:mrosinska@pzh.gov.pltel.: 022 54 21 206

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 293 - 296Kronika epidemiologicznaAndrzej Zieliński, Jolanta RudowskaTĘŻEC W POLSCE W 2010 ROKUTETANUS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higienyw WarszawieSTRESZCZENIEEpidemiologiczna ocena występowania tężcaw Polsce w 2010 r. została oparta na podstawie analizyzbiorczych danych udostępnionych przez PaństwowąInspekcję Sanitarną i publikowanych biuletynie rocznym:Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.W ostatniej dekadzie zapadalność na tężec pozostawałaponiżej 0,08/100 000 mieszkańców.W 2010 r. zarejestrowano 16 zachorowań, przy czymjedno zgłoszenie dotyczyło zachorowania, które wystąpiłow 2009 r. Wszystkie zachorowania zgłoszono jakoprawdopodobne – rozpoznanie opierało się na objawachklinicznych i informacji o skaleczeniu. Zachorowaniazgłoszono z dwunastu województw. Zapadalność ogólnawyniosła 0,042/ 100 000, co stanowiło niewielkąi nieznamienną różnicę w stosunku do zapadalnościw 2009 r. (0,05/100 000).Wszystkie zachorowania w 2010 r. dotyczyły osóbpo 59 roku życia, co stanowi mocny wyraz obserwowanejod lat tendencji, że zachorowania dotyczą starszychgrup wieku, w których poziom zaszczepienia przeciwtężcowi jest szczególnie niski.ABSTRACTEpidemiological assessment of the incidence oftetanus in Poland in 2010 was based on the analysis ofaggregate data provided by the State Sanitary Inspectionand published an annual newsletter: Infectious diseasesand intoxications in Poland in 2010, compiled by MPCzarkowski, E Cielebąk, B Kondej, E Staszewska, Warsawin 2011 and based on an annual newsletter: Vaccinationsin Poland in 2010, compiled by MP Czarkowski,E Cielebąk, B Kondej, E Staszewska, Warsaw 2011.A more accurate characterization of disease was basedon the individual reports sent to the Department ofEpidemiology, NIPH-NIH.In the last decade the incidence of tetanus has remainedbelow 0.08 / 100 000 inhabitants. The averageannual incidence was lower than in the previous decade,but within the last ten years to the annual variation isdifficult to assign a distinct incidence tendency. Rather,they correspond to random fluctuations. In 2010, 16cases were reported, including which occurred in 2009.All cases was reported as probable - diagnosis based onclinical signs and information about injuries. Overallincidence was 0.042 / 100 000, which was small and notsignificanty different from incidence in 2009 (0.05 / 100000). All cases in 2010, were over 59 years of age, whichis a strong expression of the trend observed for yearsthat the disease is present in older age groups where thelevel of vaccination against tetanus is particularly low.Among people infected, there were three men and 13women. Four cases ended with deaths. Three of thesewere women, among whom mortality was 23.1%, andone death occurred in a man, mortality 33.3%. Threedeaths occurred among the 6 cases in people over 79years of age, mortality 50%. The incubation period ofthe disease in 3 cases was less than 7 days, in 4 cases8-14 days, in 4 cases 15-21 days, in 2 cases 22 daysand more.Portals of entry of infection in 7 cases accounted forabrasion or laceration, in 6 cases the puncture woundin one it was bitten wound, and in 2 cases, the gates ofinfection remained unknown. In 3 cases involved peoplegetting vaccinated, and 13 were not given information

294 Andrzej ZielińskiNr 2liczbę przypadków zarejestrowano w województwach:małopolskim (cztery), w podkarpackim zarejestrowanodwa zachorowania, a w pozostałych, skąd nadeszłyraporty, po jednym zachorowaniu. Z czterech województwnie nadesłano zgłoszeń o zachorowaniach.Zapadalność ogólna wyniosła 0,042/ 100000, co stanowiłoniewielką i nieznamienną różnicę w stosunkudo zapadalności w 2009 r. (0,05/100000).Wszystkie zachorowania w 2010 r. wystąpiły u osóbpo 59 roku życia, co stanowi mocny wyraz obserwowaaboutthe vaccination. No case has not occurred ina person with a documented vaccination.High degree of vaccination of children and adolescentsagainst tetanus makes the tetanus, in these agegroups almost completely eliminated, and the few casesoccured in people in older age groups. But this is nota disease that can be eliminated from the environmentand the risk of non-vaccinated people will always be inthe case of injury with rupture of skin and contaminationof the wound. Therefore it is important to maintainthe current level of children and adolescents vaccinatedagainst tetanus and pay attention to vaccination afterinjuries and adequate supply of injuries. This is particularlytrue of the elderly population.Słowa kluczowe: tężec, nadzór epidemiologiczny,Polska, rok 2010Key words: tetanus, epidemiology, surveillance, Poland,2010Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejtężca w Polsce w 2010 r.MATERIAŁ I METODYEpidemiologiczna ocena występowania tężcaw Polsce w 2010 r. została oparta na analizie zbiorczychdanych udostępnionych przez Państwową Inspekcję Sanitarnąi publikowanych w biuletynie rocznym: Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.; opracowanie:MP Czarkowski, E Cielebąk, B Kondej, E Staszewska,Warszawa 2011 oraz na podstawie biuletynu rocznego:Szczepienia ochronne w Polsce w 2010 r.; opracowanie:MP Czarkowski, E Cielebąk, B Kondej, E Staszewska,Warszawa 2011. Dokładniejsza charakterystyka zachorowańzostała opracowana na podstawie raportówindywidualnych nadsyłanych do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH.WYNIKIZACHOROWANIA I ZAPADALNOŚĆW ostatniej dekadzie zapadalność na tężec pozostawałaponiżej 0,08/100000 mieszkańców. Średnia rocznazapadalność była niższa, niż w poprzedniej dekadzie,ale w obrębie ostatnich dziesięciu lat trudno rocznymwahaniom zachorowań przypisać jakąś wyraźną tendencję.Raczej odpowiadają one wahaniom losowym.W 2010 r. zarejestrowano 16 zachorowań przy czymjedno zgłoszenie dotyczyło zachorowania, które wystąpiłow 2009 r. Wszystkie zachorowania zgłoszono jakoprawdopodobne – rozpoznanie opierało się na objawachklinicznych i informacji o skaleczeniu. Zachorowaniazgłoszono z dwunastu województw (tab. I). NajwiększąTabela I. Tężec w Polsce w latach 2009 - 2010. Zachorowaniai zapadalność na 100 000 mieszkańców wgwojewództwTable I. Tetanus in Poland in 2009 - 2010. Number of casesand incidence per 100 000 population by voivodeshipWojewództwo 2009 2010l.zach. zapad. l.zach. zapad.Polska 19 0,050 16 0,0421. Dolnośląskie 2 0,070 1 0,0352. Kujawsko-Pomorskie 1 0,048 - -3. Lubelskie 1 0,046 1 0,0464. Lubuskie - - - -5. Łódzkie - - 1 0,0396. Małopolskie 6 0,182 4 0,1217. Mazowieckie 2 0,038 - -8. Opolskie 1 0,097 1 0,0979. Podkarpackie - - 2 0,09510. Podlaskie 1 0,084 1 0,08411. Pomorskie - - - -12. Śląskie 4 0,086 1 0,02213. Świętokrzyskie - - 1 0,07914. Warmińsko-Mazurskie 1 0,070 1 0,07015. Wielkopolskie - - 1 0,02916. Zachodniopomorskie - - 1 0,059

Nr 2Tężec w Polsce w 2010 roku 295Tabela II. Tężec w Polsce w roku 2010. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców oraz zgony wg płci i wiekuTable II. Tetanus in Poland in 2010. Number of cases, incidence per 100 000 and deaths by age and sexGrupyMężczyźni Kobiety Ogółemwieku l.zach. zapad. zgony % l.zach. zapad. zgony % l.zach. zapad. zgony %0-19 - - - - - - - - - - - -20-29 - - - - - - - - - - - -30-39 - - - - - - - - - - - -40-49 - - - - - - - - - - - -50-59 - - - - - - - - - - - -60-69 1 0,06 - - 2 0,10 - - 3 0,084 - -70-79 1 0,10 - - 6 0,39 1 16,7 7 0,279 1 14,380 i > 1 0,26 1 100,0 5 0,55 2 40,0 6 0,464 3 50,0Ogółem 3 0,02 1 33,3 13 0,07 3 23,1 16 0,042 4 25,0nej od lat tendencji, że zachorowania dotyczą starszychgrup wieku, w których poziom zaszczepienia przeciwtężcowi jest szczególnie niski. Zachorowało trzechmężczyzn i 13 kobiet. Zmarły cztery osoby; wśród nichtrzy kobiety i jeden mężczyzna Śmiertelność wyniosłaodpowiednio: 23,1% i 33.3%. Trzy zgony wystąpiływśród 6 przypadków u osób powyżej 79 roku życia,śmiertelność 50%. Jest to prawidłowość obserwowanaregularnie, że zaawansowany wiek stanowi zarównowiększe ryzyko zachorowań z racji niskiego poziomuzaszczepienia, jak i większe ryzyko zgonu w przypadkuzachorowania. (tab. II).W 2010 r. więcej zachorowań (9) wystąpiło w miastachniż na wsi (7), inaczej niż w większości poprzednichlat, kiedy obserwowano więcej zachorowań na wsii wiązano to z ryzykiem, jakie niesie za sobą praca naroli (tab.III).Jak wynika z doświadczenia poprzednich lat zachorowaniana tężec występują w ciągu całego roku, jednaknajwięcej ich jest w miesiącach letnich. Z szesnastuzachorowań zgłoszonych w 2010 r., na czerwiec, lipiec,sierpień i wrzesień przypadło dziesięć. Nie zarejestrowanozachorowań w styczniu, październiku i grudniu.Okres wylęgania choroby w 3 przypadkach wyniósłponiżej 7 dni, w 4 przypadkach 8-14 dni, również 4 zachorowania15-21 dni, natomiast u 2 chorych 22 i więcejdni. W 3 przypadkach okres wylęgania był nieznany.Wrota zakażenia w 7 przypadkach stanowiło otarcielub skaleczenie, w 6 przypadkach rana kłuta, w jednymrana kąsana, u 2 chorych wrota zakażenia pozostałynieznane.Tabela III. Tężec w Polsce w roku 2010. Zachorowania i zapadalność na 100 000 mieszkańców wśród mężczyzn i kobietw mieście i na wsi oraz zgony wg województwTable III. Tetanus in Poland in 2010. Number of cases and incidence per 100 000 by sex in urban and rural population anddeaths by voivodeshipWojewództwo Mężczyźni Kobiety Miasto Wieś Zgonyl.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad. l.zach. zapad.Polska 3 0,02 13 0,07 9 0,04 7 0,05 41. Dolnośląskie - - 1 0,07 - - 1 0,12 -2. Kujawsko-Pomorskie - - - - - - - - -3. Lubelskie - - 1 0,09 - - 1 0,09 -4. Lubuskie - - - - - - - - -5. Łódzkie - - 1 0,08 1 0,06 - - 16. Małopolskie 1 0,06 3 0,18 2 0,12 2 0,12 37. Mazowieckie - - - - - - - - -8. Opolskie - - 1 0,19 - - 1 0,20 -9. Podkarpackie 1 0,10 1 0,09 2 0,23 - - -10. Podlaskie - - 1 0,16 - - 1 0,21 -11. Pomorskie - - - - - - - - -12. Śląskie - - 1 0,04 1 0,03 - - -13. Świętokrzyskie - - 1 0,15 1 0,17 - - -14. Warmińsko-Mazurskie 1 0,14 - - 1 0,12 - - -15. Wielkopolskie - - 1 0,06 - - 1 0,07 -16. Zachodniopomorskie - - 1 0,11 1 0,09 - - -

296 Andrzej ZielińskiNr 2ZAPOBIEGANIE PRZEDiPONARAŻENIOWEW 3 przypadkach zachorowania dotyczyły osóbnieszczepionych, a w 13 nie podano informacji o szczepieniu.Nie zarejestrowano zachorowania u osobyz udokumentowanym szczepieniem.W 11 przypadkach nie podano żadnej profilaktyki,w 2 podano anatoksynę, a w trzech przypadkach brakinformacji o profilaktyce ponarażeniowej.Podobnie jak w latach poprzednich nie odnotowanozakażeń szpitalnych. Od roku 1984 nie zanotowanorównież w Polsce przypadku tężca noworodków.PODSUMOWANIE I WNIOSKIWysoki stopień zaszczepienia dzieci i młodzieżyprzeciw tężcowi sprawia, że tężec, w tych grupach wieku,został niemal całkowicie wyeliminowany, a nielicznezachorowania występują u osób w starszych grupachwieku. Jednak tężec nie jest chorobą, którą można wyeliminowaćze środowiska i zagrożenie ludzi nieszczepionychbędzie występować zawsze w wypadku urazówz przerwaniem ciągłości powłok i zanieczyszczeniemrany. Dlatego ważne jest utrzymanie obecnego poziomuzaszczepienia dzieci i młodzieży przeciw tężcowi orazzwrócenie pilniejszej uwagi na szczepienia ponarażeniowet.j. po zranieniach oraz właściwe zaopatrywaniezranień. Szczególnie dotyczy to ludności w starszymwieku. Ważna jest rola lekarza pierwszego kontaktu,który powinien nie tylko interweniować w przypadkachdo niego zgłaszanych, ale również szerzyć świadomośćzagrożeń, jakie niosą zranienia, oraz wiedzę na tematmożliwości zapobiegania zachorowaniom na tężec. Łatwadostępność szczepień i świadomość tej dostępnościjest warunkiem utrzymania lub dalszego zmniejszeniazachorowalności na tężec. Wskazane jest szczepienieprzypominające osób przewlekle narażonych na zanieczyszczenierany w przypadkach owrzodzeń podudzioraz szczepienie osób szczególnie narażonych na zranieniaz racji wykonywanej pracy jak np. zatrudnieniw straży pożarnej.Otrzymano: 10.02.2012 r.Zaakceptowano do druku: 21.02.2012 r.Adres do korespondencji:Prof. dr hab. Andrzej ZielińskiZakład Epidemiologii Narodowego Instytutu ZdrowiaPublicznego - Państwowego Zakładu Higienyul. Chocimska 24, 00-791 WarszawaTel. 22 54 21 204

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 297 - 302Kronika epidemiologicznaMałgorzata Sadkowska-Todys, Bożena KucharczykWŚCIEKLIZNA W POLSCE W 2010 ROKURABIES IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECEL. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejwścieklizny w Polsce w 2010 roku.MATERIAŁ I METODY. Ocenę przeprowadzonona podstawie wyników analizy danych z nadesłanychprzez Wojewódzkie Stacje Sanitarno-Epidemiologiczneankiet: osób szczepionych przeciw wściekliźnie ponarażeniu w Polsce i ankiet osób szczepionych przeciwwściekliźnie po narażeniu w innych krajach oraz danychz rocznego biuletynu „Choroby zakaźne i zatrucia wPolsce w 2010 roku”(Czarkowski MP i in., W-wa, PZHi GIS) i danych epizootycznych udostępnionych przezGłówny Inspektorat Weterynarii.WYNIKI. W 2010 r. w Polsce zarejestrowano 152przypadki wścieklizny zwierząt. Zachorowania zwierzątwystępowały przede wszystkim w województwie małopolskim,gdzie od września 2010 r. obserwowano znaczącywzrost liczby przypadków wścieklizny zwierząt.Zachorowania na wściekliznę zwierząt naziemnych,podobnie jak w poprzednich latach, występowały takżew województwie lubelskim i podkarpackim a takżepojedyncze w województwie mazowieckim. W innychregionach krajów rejestrowano jedynie pojedynczeprzypadki wścieklizny nietoperzy.W 2010 r. zaszczepiono przeciwko wściekliźnie7243 osoby, w tym 261 (3,6%) z powodu narażeniaprzez zwierzęta, u których potwierdzono wściekliznę.Wśród osób szczepionych z powodu kontaktu ze zwierzęciem,u którego potwierdzono wściekliznę aż 92osoby (ponad 35%) były szczepione w wyniku kontaktuz lisem. Podobnie jak w poprzednich latach ludzieszczepieni byli przede wszystkim po narażeniu przezzwierzęta, głównie psy i koty, u których nie można byłowykluczyć wścieklizny – 6326 osób (ponad 87%). Wroku 2010 zostało zaszczepionych poekspozycyjnie 106osób w wyniku potencjalnego narażenia na zakażeniewirusem wścieklizny w innych krajach.WNIOSKI. Pomimo zarejestrowania w 2010 r.wzrostu liczby wścieklizny zwierząt w kraju sytuacjaepizootyczna tej choroby jest dobra i od kilku lat wykazujestałą tendencję spadkową. Jest to bezpośrednia konsekwencjarealizacji programu doustnego szczepieniaABSTRACTAIM. The aim of this work is to evaluate the epidemiologicalsituation of rabies in Poland in 2010MATERIAL AND METHODS. The evaluation wasbased on analysis of data submitted by voivodshipsanitary stations survey which included information onpeople who had been vaccinated for rabies followingexposure in Poland and other countries. Additional datafrom the yearly bulletin “Infectious Diseases and foodpoisoning in Poland” between the years 2009-2010 (MPCzarkowski i in., PZH and GIS) and epizoonotic dataprovided by the Chief Veterinary Inspectorate was used.RESULTS. In 2010 in Poland, 152 cases of animalrabies were reported. The majority of animals camefrom Małopolskie voivodship where from June 2010an increase in the number of cases of animal rabieswas observed. Rabies cases reported among terrestrialanimals, as in previous years, also occurred in Lublinand Podkarpackie voivodships. One case was also observedin Mazowieckie voivodship. In other regions ofthe country isolated cases of bat rabies were recorded.In 2010, a total of 7,243 people were vaccinatedagainst rabies of which 261 (3.6%) were due to exposureof an animal that was confirmed to have rabies.Among people who were vaccinated due to contact withanimals where rabies infection was confirmed, a totalof 92 (more than 35%) were as a result of fox contact.However as reported in previous years the majorityof people were vaccinated after exposure to animals,mainly dogs and cats, among whom rabies could notbe ruled out- 6326 people (over 87%). In 2010, 106people were vaccinated as a result of possible exposureto rabies in other countries.CONCLUSIONS. Despite an increase in the numberof rabies cases being observed in Poland, the situationremains under control with a steady decreasing trend beingobserved. This decrease is a direct consequence of theimplementation of the oral vaccination of wild animalswhich was introduced to Poland in 1993. There is a visible,albeit slower, decrease in the number of people beingvaccinated against rabies among people who came intocontact with animals potentially infected with the virus.

298 Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena KucharczykNr 2zwierząt dzikich, wprowadzonego w kraju w 1993 r.Zdecydowanie wolniej natomiast spada liczba podejmowaniaszczepień przeciw wściekliźnie wśród ludzi, uktórych doszło do kontaktu ze zwierzęciem potencjalniebędącym źródłem zakażenia wirusem wścieklizny.Słowa kluczowe: wścieklizna, epidemiologia, Polska,rok 2010Key words: rabies, epidemiology, Poland, 2010W Polsce istnieje obowiązek rejestracji zachorowańna wściekliznę ludzi, określony w ustawie o chorobachzakaźnych i zakażeniach z dn. 6 września 2001 r. Rejestrowanesą także szczepienia ludzi przeciw wściekliźnie,które wykonywane są w kraju.Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejwścieklizny w Polsce w 2010 r. w porównaniu z latamiwcześniejszymi.MATERIAŁ I METODYAnalizę sytuacji epidemiologicznej wściekliznyw Polsce w 2010 r. przeprowadzono na podstawie informacjiz następujących źródeł:- ankiet nadesłanych do Zakładu EpidemiologiiNIZP-PZH przez Wojewódzkie Stacje Sanitarno--Epidemiologiczne, w tym:- 7 243 ankiety osób szczepionych przeciw wściekliźniepo narażeniu w Polsce,- 106 ankiet osób szczepionych przeciw wściekliźniepo narażeniu w innych krajach,- danych z: rocznego biuletynu „Choroby zakaźnei zatrucia w Polsce w 2010 roku”(Czarkowski MPi in., W-wa, PZH i GIS),- danych epizootycznych udostępnionych przez GłównyInspektorat Weterynarii.WYNIKIW roku 2010 w Polsce nie zarejestrowano zachorowaniaczłowieka na wściekliznę. Ostatni przypadekwścieklizny człowieka w kraju odnotowano w roku2002.ZACHOROWANIA ZWIERZĄTNA WŚCIEKLIZNĘW 2010 r. zarejestrowano 152 przypadki zachorowańzwierząt na wściekliznę. Po dziewięcioletnim okresiestałego spadku liczby zachorowań na wściekliznęzwierząt jest to pierwszy rok, w którym w porównaniudo ostatnich lat wystąpił znaczący wzrost liczby przypadków.Jest on przede wszystkim związany ze wzrostemliczby przypadków wścieklizny zwierząt, którybył obserwowany w województwie małopolskim odwrześnia 2010 r. Dla porównania w 2009 r. zarejestrowano8 przypadków, w 2008 r. było ich 28, natomiastw 2007 r. – 70, w 2005 r. i 2004 r. odpowiednio 138 i 136przypadków. Największa liczba przypadków wściekliznyzwierząt w Polsce wystąpiła w 2001 r. i wynosiła3 037 chorych zwierząt. W 2010 r. przypadki wściekliznyu zwierząt naziemnych zarejestrowano jedyniew 4 województwach południowo-wschodniej częściPolski. Wściekliznę stwierdzono zarówno u zwierzątdzikich, jak i domowych. Wściekliznę stwierdzano,przede wszystkim u lisów – 117 (prawie 77%), w tymw województwie lubelskim – 9, w podkarpackim – 13,w podlaskim – 1 i w małopolskim - 94. Odnotowanotakże 6 przypadków wścieklizny nietoperzy – dwaw podlaskim i po jednym w województwie mazowieckim,warmińsko-mazurskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim.Liczby chorych zwierząt i liczby ludzi szczepionychprzeciwko wściekliźnie z powodu styczności ze zwierzętamikategorii AB, C i D podano w tabelach I i II.REJESTRACJA OSÓB NARAŻONYCHNA ZAKAŻENIEW roku 2010 otrzymano 7243 formularze rejestracjiosób szczepionych przeciwko wściekliźnie, czyli o 281(3,7%) mniej niż zarejestrowana liczba w druku Mz-56.Szczegółowe dane o rejestracji szczepień ludzi przeciwwściekliźnie w poszczególnych województwachzawiera tabela II.W 60 ogniskach wścieklizny zaszczepiono 261osób. W porównaniu z poprzednimi latami liczba osóbszczepionych była znacznie wyższa – w roku 2009 wynosiłaona tylko 10, w roku 2008 - 60 osób, w 2007 r.– 91, w 2006 r. – 99. Natomiast była zdecydowaniemniejsza od liczby osób szczepionych w ogniskachwścieklizny w 2001 r., w którym to zaszczepiono łącznie3 080 osób.Od lat najwyższy jest odsetek osób szczepionychz powodu narażenia przez zwierzęta, u których nie wykluczonowścieklizny. W 2010 wynosił on ponad 87%

Nr 2Wścieklizna w Polsce w 2010 roku 299Tabela I. Liczba zwierząt chorych na wściekliznę (AB) iliczba ludzi szczepionych przeciwko wściekliźnie,narażonych przez zwierzęta chore (AB) i podejrzaneo wściekliznę (CD) w 2010 r.Table I. Number of rabid animals (AB) and number ofvaccinated persons exposed by rabid (AB) or rabiessuspected (CD) animals in Poland in 2010ZwierzęLiczbazwierzątchorych%Liczba osób szczepionychz powodu styczności zezwierzętami kategoriiRazemAB C Dpies 7 5 33 4325 545 4903kot 8 5 36 1209 105 1350zwierzęta hodowlane 8 5 71 38 4 113lis 117 77 92 84 1 177borsuk 1 1 3 - 3jenot 1 1 3 1 - 4kuna 3 2 3 46 - 49tchórz - - - 6 - 6łasica - - - 11 - 11nietoperz 6 4 12 127 - 139szczur - - - 213 - 213mysz - - - 61 - 61piżmak - - - - 0wiewiórka - - - 59 1 60dziki chomik - - - 1 - 1dzikie przeżuwacze 1 1 11 18 - 29jeż - - - 20 - 20kret - - - 13 - 13zając - - - 30 - 30inne - - - 34 - 34niezidentyfikowane - - - 27 - 27Razem 152 100 261 6326 656 7243AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnielub klinicznieC - wścieklizna u zwierzęcia niewykluczonaD - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycjiŹródła danych: Miesięczne raporty o wściekliźnie zwierzątw Polsce, GIW; ankiety osób szczepionych poekspozycyjnieprzeciw wściekliźnie, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczne;i był podobny do wartości uzyskiwanych w ostatnichczterech latach (tab. II.).W Polsce w 2010 r. mężczyźni byli nieznacznieczęściej szczepieni niż kobiety (tab. III). Podobnie jakw poprzednich latach, najwyższa liczba szczepień przypadłana II i III kwartał roku ( tab. IV ). Zaszczepiono1,5 razy więcej osób mieszkających w mieście, choćszczepienia na wsi, jak i w mieście, były najczęściejpodejmowane z powodu narażenia przez zwierzęta,u których nie wykluczono wścieklizny (kategoria C)- tabela V.Tabela II. Liczba ludzi szczepionych przeciwko wściekliźniew Polsce w 2010 r. narażonych przez zwierzętachore (AB) i podejrzane (CD)Table II. Number of persons vaccinated against rabies inPoland in 2010, exposed to rabid (AB) or rabiessuspected (CD) animalsWojewództwoLiczba osób szczepionych zpowodu zwierząt kategorii Razem RejestracjaMz-56AB C DDolnośląskie - 232 16 248 250Kujawsko-Pomorskie - 391 16 407 398Lubelskie 13 216 34 263 261Lubuskie - 118 8 126 126Łódzkie - 617 83 700 724Małopolskie 212 880 88 1180 1172Mazowieckie 1 853 35 889 900Opolskie - 112 3 115 110Podkarpackie 13 505 55 573 588Podlaskie 15 200 12 227 221Pomorskie - 455 50 505 545Śląskie - 430 1 431 641Świętokrzyskie - 163 4 167 174Warmińsko- Mazurskie 2 424 147 573 571Wielkopolskie 1 421 79 501 502Zachodnio-Pomorskie 4 309 25 338 341Polska 261 6326 656 7243 7524AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnielub klinicznieC - wścieklizna u zwierzęcia niewykluczonaD - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycjiŹródła danych: Ankiety osób szczepionych poekspozycyjnieprzeciw wściekliźnie, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczne;Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce w 2010.NIZP-PZH, GIS, Warszawa.ŹRÓDŁA NARAŻENIA LUDZINA ZAKAŻENIE WŚCIEKLIZNĄDane o źródłach narażenia ludzi na zakażenie wirusemwścieklizny zamieszczono w tabelach I, VI i VII.W ogniskach wścieklizny w Polsce w 2010 r. jednozwierzę chore narażało na zakażenie średnio 4 osoby.Łącznie po narażeniu przez zwierzę wściekłe zostałozaszczepionych 261 osób. W 2010 r. ludzie byli szczepieniz powodu kontaktu z 60 zwierzętami chorymi,w tym między innymi 30 lisami i 5 nietoperzami oraz6 kotami i 5 psami – tabela VI. Jednak podobnie jakw latach ubiegłych najczęstszą przyczyną podejmowaniaszczepień ludzi było narażenie przez podejrzaneo zakażenie zwierzęta domowe i hodowlane – prawie79% szczepionych (tab. I). Szczepienia w większościprzypadków są wynikiem narażenia przez niebadanepsy i koty – 76,4% wszystkich szczepionych (tab. VII).W 2010 r. zaszczepiono 106 osób, u których donarażenia doszło poza granicami kraju. Do narażenia

300 Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena KucharczykNr 2Tabela III. Wiek i płeć osób szczepionych przeciwko wściekliźniew Polsce w 2010 r.Table III. Human antirabies vaccination in Poland in 2010by age and genderPłeć Wiek(lata)0-6 7-18 >18 RazemMężczyźni 259 845 2662 3766Kobiety 225 721 2531 3477Razem 484 1566 5193 7243Źródło danych: Ankiety osób szczepionych poekspozycyjnieprzeciw wściekliźnie, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczneTabela IV. Sezonowość szczepień ludzi przeciwko wściekliźniew Polsce w 2010 r.Table IV. Seasonal distribution of human antirabies vaccinationin Poland in 2010, by quarterKwartałKategoria osób szczepionychAB C D razemI 9 1154 91 1254II 7 1906 254 2167III 92 1979 195 2266IV 153 1287 116 1556Razem 261 6326 656 7243AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnielub klinicznieC - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczonaD - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycjiŹródło danych: Ankiety osób szczepionych poekspozycyjnieprzeciw wściekliźnie, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologicznedochodziło zarówno w innych krajach europejskich(np. Ukraina, Niemcy, Bułgaria, Włochy), jak równieżw krajach pozaeuropejskich jak np.: Tajlandia,Tabela V. Szczepienie ludzi przeciwko wściekliźnie w Polscew mieście i na wsi w 2010 r.Table V. Human antirabies vaccination in Poland in 2010according to urban/rural distribution of casesLiczba osób szczepionych z powodu zwierząt kategoriiAB C D razemMiasto 42 4006 362 4410Wieś 219 2320 294 2833Razem 261 6326 656 7243AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnielub klinicznieC - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczonaD - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycjiŹródło danych: Ankiety osób szczepionych poekspozycyjnieprzeciw wściekliźnie, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczneTunezja,Turcja, Maroko czy Indie. Głównie narażeniepowodowały psy – 60 osób (ponad 56%) oraz koty –18 (prawie 17%). Najwięcej osób zostało narażonychw okresie wakacyjnym, czyli w trzecim kwartale roku– 50,9%. W 26 przypadkach szczepienie rozpoczęto jużna terenie kraju, w którym doszło do narażenia.SKUTECZNOŚĆ I BEZPIECZEŃSTWOSZCZEPIEŃ LUDZI PRZECIWKOWŚCIEKLIŹNIESkuteczności szczepień zależy od wielu czynnikóww tym, obok stosowania wysoko immunogennej szczepionkii surowicy, jest: ciężkość obrażeń zadanych przezzwierzęta chore i podejrzane, czas podania szczepionkipo narażeniu i przestrzeganie schematu szczepieniazalecanego przez producenta.Tabela VI. Narażenie ludzi na zakażenie w ogniskach wścieklizny (AB) w Polsce w 2010 r. Liczby chorych zwierząt domowychi dzikich mających kontakt z ludźmi, liczby osób szczepionych, ekspozycja na zakażenieTable VI. Human exposure in animal rabies focuses (AB) in Poland in 2010. Number of rabid domestic and wild animals(AB)WojewództwoLiczba ognisk wścieklizny, Liczba chorych zwierząt*Liczba szczepionych osóbw których szczepiono ludzi dzikich domowych z uszkodzeniami powłok skóry bez uszkodzeń powłok skóry RazemLubelskie 3 1 2 2 11 13Małopolskie 45 30 15 10 202 212Mazowieckie 1 1 - 1 - 1Podkarpackie 5 5 - - 13 13Podlaskie 3 2 1 5 10 15Warmińsko- Mazurskie 1 1 - 1 1 2Wielkopolskie 1 1 - 1 - 1Zachodnio-Pomorskie 1 1 - 1 3 4Polska 60 42 18 21 240 261* opracowano w Zakładzie Epidemiologii NIZP-PZH na podstawie ankiet osób szczepionych z powodu zwierząt z rozpoznanąwściekliznąŹródło danych: Ankiety osób szczepionych poekspozycyjnie przeciw wściekliźnie, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczne

Nr 2Wścieklizna w Polsce w 2010 roku 301Tabela VII. Przyczyny szczepień przeciwko wściekliźnie wkategorii C w 2010 r.Table VII. Human antirabies vaccination caused by rabiessuspected animals (C)Liczba osób szczepionychz powodu zLiczba osób szczepionych ponieważ:powodu narażeniaprzez:*zwierzętadomowezwierzętadzikiezwierzęzbiegłozwierzę:zabite,padłe,niebadanenieuwzględnionowynikówbadańlaboratoryjnych**brakwywiadu ozwierzęciu5572 727 5848 330 21 1* w 27 przypadkach nie rozpoznano zwierzęcia** w 126 przypadkach wykluczono laboratoryjnie wścieklizneu zwierzęcia i przerwano szczepienie człowiekaŹródło danych: Ankiety osób szczepionych poekspozycyjnieprzeciw wściekliźnie, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczneW ogniskach zaszczepiono 261 osób, w tym u 21doszło do uszkodzenia powłok skórnych (pokąsanie lubpodrapanie), zaś u 240 nie było uszkodzenia powłokciała (tab. VI). Najwięcej ciężkich pokąsań zadają chorei podejrzane o zakażenie psy i koty (tab. VIII).W 2010 r. stwierdzono następujące uchybieniaw wykonawstwie szczepień (tab. IX):- surowica została podana zaledwie 5 osobom, któremiały kontakt ze zwierzęciem chorym na wściekliznęi u których doszło do przerwania powłokciała. Ponadto surowice podano jedynie 60 osobomnarażonym przez zwierzęta podejrzane o zakażenie- późne (7 dni i powyżej od ekspozycji) szczepieniarozpoczęto u 1007 osób,- głównym odstępstwem od schematu szczepieniabył brak dawki przypominającej lub kontynuowanieszczepień, pomimo wykluczenia wścieklizny u narażającegozwierzęcia.W 2010 r. nie było nieskutecznego szczepieniaczłowieka przeciwko wściekliźnie.W 2010 r. zgłoszono 15 odczynów po szczepieniuprzeciw wściekliźnie: 5 miejscowych i 10 ogólnych.PODSUMOWANIE I WNIOSKI1. Pomimo wzrostu rejestrowanej liczby przypadkówwścieklizny zwierząt w 2010 r. można stwierdzić,że sytuacja epizootyczna tej choroby w Polsce jestdobra i od kilku lat wykazuje stałą tendencję spadkową.2. Korzystna sytuacja epizootyczna wścieklizny w krajujest konsekwencją realizacji programu doustnegoszczepienia zwierząt dzikich, wprowadzonegow kraju w 1993 r.3. Pomimo bardzo szybkiego spadku liczby zwierzątTabela VIII. Rodzaj narażenia ludzi na zakażenie wścieklizną w Polsce przez zwierzęta chore (AB) i podejrzane (CD)domowe i dzikie w 2010 rokuTable VIII. Human exposure to rabies infection in Poland in 2010 by rabid (AB) and rabies suspected (CD) domestic andwild animals. Kind of injuresLiczba osób podejrzanych o zakażenie przezpsy i koty zwierzęta hodowlane zwierzęta dzikie* zwierzęta dzikie**niezidentyfikowaneA C D A C D AB C D AB C D CBrak kontaktu, mleko, kontakty pośrednie,dotykanie skóry42 51 6 60 4 - 99 25 - 11 2 - 1Oślinienie 16 23 - 7 1 3 5 22 - - 4 -Podrapanie 4 140 25 3 1 - 0 28 - - 2 - 2Pokąsanie powierzchowne dłoni lub głowy 4 1897 209 1 20 - 5 493 1 - 16 1 8Pokąsanie głębokie dłoni lub głowy - 511 129 - 0 1 - 23 - - 3 - 1Pokąsanie powierzchowne tułowia, kończyn,ramion3 2641 241 - 11 - 1 84 - - 14 - 14Pokąsanie głębokie tułowia, kończyn,ramion- 271 40 - 1 - 4 - - 7 - 1Razem 69 5534 71 71 38 4 110 679 1 11 48 1 27* zwierzęta kąsające: lis, borsuk, jenot, kuna, piżmak, wilk, tchórz, wiewiórka, szczur, mysz, kret, dziki chomik** zwierzęta niekąsające: sarna, zając, dzikAB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnie lub klinicznieC - wścieklizna u zwierzęcia nie wykluczonaD - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycjiŹródło danych: Ankiety osób szczepionych poekspozycyjnie przeciw wściekliźnie, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologiczne

302 Małgorzata Sadkowska-Todys, Bożena KucharczykNr 2Tabela IX. Postępowanie zapobiegawcze u osób narażonychna zakażenie wścieklizną w Polsce w 2010 r.Table IX. Prophylactic procedures in persons exposed torabies infection in Poland in 2010Informacja o postępowaniu zapobiegawczym Liczba osób szczepionychz powodu zwierzątkategoriiAB C DŁączna liczbaosób szczepionych261 6326 656Podano surowicędo 72 godz. po ekspozycji 4 49 1powyżej 72 godz. po ekspozycji 6 11 2Podano szczepionkędo 72 godz. po ekspozycji 31 4328 5354-6 dni po ekspozycji 110 853 627-14 dni po ekspozycji 89 870 48powyżej 14 dni po ekspozycji 31 274 11Szczepiono zgodnie z instrukcją 257 5834 609AB - zwierzę wściekłe, wścieklizna potwierdzona laboratoryjnielub klinicznieC - wścieklizna u zwierzęcia niewykluczonaD - zwierzę zdrowe w momencie ekspozycjiŹródło danych: Ankiety osób szczepionych poekspozycyjnieprzeciw wściekliźnie, nadesłane przez stacje sanitarno-epidemiologicznewściekłych na terenie kraju i bardzo małej liczbyzwierząt wściekłych rejestrowanych w ostatnichlatach, liczba podejmowanych szczepień przeciwwściekliźnie wśród ludzi, u których doszło do kontaktuze zwierzęciem, potencjalnie będącym źródłemzakażenia wirusem wścieklizny, spada nieproporcjonalniewolniej, i w ostatnich latach utrzymuje się napoziomie 6-7 tysięcy osób.Otrzymano: 29.05.2012Zaakceptowano do druku: 31.05.2012Adres do korespondencji:Dr Małgorzata Sadkowska-TodysZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego - PaństwowyZakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawaemail: mtodys@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 303 - 306Kronika epidemiologicznaIwona Paradowska-Stankiewicz, Irena ChrześcijańskaBORELIOZA Z LYME W POLSCE W 2010 ROKULYME BORRELIOSIS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEWSTĘP. Borelioza jest odzwierzęcą, wieloukładowąchorobą zakaźną przenoszoną przez kleszcze (wektorprzenoszenia) z rodzaju Ixodes. Zasięg występowaniaboreliozy pokrywa się z obszarem występowania tychkleszczy i obejmuje półkulę północną. W naszym krajurejestracja zachorowań na boreliozę prowadzona jestprzez Zakład Epidemiologii Narodowego InstytutuZdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higienyod roku 1996. Najwięcej zachorowań na boreliozę jestrozpoznawanych w regionie północno-wschodnim,jednak choroba już przestała być wyłącznie problememtego obszaru Polski.Cel pracy. Celem pracy jest ocena sytuacjiepidemiologicznej boreliozy w Polsce w 2010 r. w porównaniudo sytuacji w ubiegłych latach.Materiał i metody. Ocena sytuacji epidemiologicznejboreliozy w Polsce została przeprowadzonana podstawie jednostkowych zgłoszeń podejrzeńzachorowań na boreliozę nadsyłanych do ZakładuEpidemiologii NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne,danych z biuletynu „Chorobyzakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.” (MP Czarkowskii wsp., Warszawa 2011, NIZP-PZH, GIS).Wyniki. W 2010 r. zarejestrowano w Polsce 9005zachorowań na boreliozę, tj. o 13% mniej w porównaniuz poprzednim rokiem, i także o 13% niższą zapadalnośćwynoszącą 23,6 na 100 000 ludności. Najwyższą zapadalnośćna boreliozę wynoszącą 76,0 na 100 000 osóbzarejestrowano w województwie podlaskim. Z powoduboreliozy hospitalizowano 2318 osób.Podsumowanie i wnioski. W roku 2010 poraz pierwszy od ośmiu lat zaobserwowano zahamowanietendencji wzrostowej zgłaszanej liczby przypadków boreliozy.Zarejestrowano o około 13% mniej zachorowańw porównaniu z poprzednim rokiem. Nadal utrzymujesię dość niski odsetek wykonawstwa testu potwierdzeńmetodą Western blot.Słowa kluczowe: borelioza z Lyme, epidemiologia,Polska, rok 2010ABSTRACTIntroduction. Lyme borreliosis is an animal,affecting multiple systems infectious disease transmittedto humans by the ticks (vector) belonging to thegenus Ixodes. The incidence of Lyme borreliosis is conterminouswith the ticks habitat and covers the NorthernHemisphere. The Department of Epidemiology ofNational Institute of Public Health – National Instituteof Hygiene (NIPH-NIH) is liable for the registration ofLyme borreliosis since 1996. The highest incidence ofLyme borreliosis is observed in the north-east region,but it should be noted that the disease is not only restrictedto the aforesaid area of Poland.Objectives. The aim of the present article isto analyze the epidemiological situation of Lyme borreliosisin Poland in 2010 with its comparison to thesituation observed in the previous years.Material and methods. The epidemiologicalsituation of Lyme borreliosis in Poland was analyzedon the basis of case-based questionnaires for Lymeborreliosis sent to Epidemiology Department NIPH-NIH by the Sanitary and Epidemiological Stations andthe data from the bulletin – “Infectious diseases andpoisonings in Poland in 2010” (MP Czarkowski et al.,Warsaw 2011, NIPH-NIH, Chief Sanitary Inspectorate).Results. In 2010, 9005 Lyme borreliosis caseswere registered in Poland, which constitutes a 13%decrease in the number of reported cases and incidence(23.6 per 100 000 population) in the comparison withthe previous year. The highest incidence, accounting for76.0 per 100 000 population, was reported in podlaskievoivodeship. 2318 persons were hospitalized due toLyme borreliosis.Conclusions. In 2010, for the first time ineight years, an increased tendency of the number ofregistered Lyme borreliosis cases was not observed. Anapproximately 13% decline in the number of notifiedcases was reported in comparison with the previousyear. There is still a low number of Western blot testsperformed to confirm the disease.Key words: Lyme borreliosis, epidemiology, Poland,2010

304 Iwona Paradowska-Stankiewicz, Irena ChrześcijańskaNr 2WSTĘPBorelioza jest odzwierzęcą, wieloukładową chorobązakaźną przenoszoną przez kleszcze (wektor przenoszenia)z rodzaju Ixodes. Zasięg występowania boreliozypokrywa się z obszarem występowania tych kleszczyi obejmuje półkulę północną. Wrażliwość populacjina zakażenie krętkiem Borrelia burgdorferi jest powszechna.Przechorowanie boreliozy nie chroni przedponownym zachorowaniem. Rejestracja zachorowań naboreliozę jest prowadzona przez Zakład EpidemiologiiNarodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-PaństwowegoZakładu Higieny od roku 1996. Wówczas liczbaodnotowanych zachorowań wynosiła 751, a zapadalność1,9 na 100 tys. ludności i systematycznie wzrastałado 2009 r. (ryc.1). Najwięcej zachorowań na boreliozęjest rozpoznawanych w regionie północno-wschodnimPolski, choroba nie jest wyłącznie problemem tegoobszaru.CEL PRACYCelem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejboreliozy w Polsce w 2010 r. w porównaniu do sytuacjiw ubiegłych latach.MATERIAŁ I METODYOcena wyników analizy sytuacji epidemiologicznejboreliozy w Polsce została przeprowadzona na podstawiejednostkowych zgłoszeń podejrzeń zachorowań naboreliozę nadsyłanych do Zakładu Epidemiologii NIZP--PZH przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne,danych z biuletynu „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce w 2010 r.” (MP Czarkowski i wsp., Warszawa2011, NIZP-PZH, GIS). Klasyfikacja przypadków zachorowańna boreliozę w 2010 r. opierała się na definicjiopracowanej na potrzeby nadzoru epidemiologicznegoprzez Zakład Epidemiologii NIZP-PZH, obowiązującejw latach 2009-2011 („Definicje przypadków choróbzakaźnych na potrzeby nadzoru epidemiologicznego”,Zakład Epidemiologii NIZP-PZH). Według obowiązującejwówczas klasyfikacji wyodrębniono przypadkiprawdopodobne i potwierdzone. Jako przypadek prawdopodobnyklasyfikowano osoby spełniające kryteriakliniczne fazy późnej boreliozy, po wykluczeniu innychprzyczyn objawów klinicznych, natomiast przypadekpotwierdzony – osoby spełniające kryteria klinicznewczesnej fazy (bez potwierdzenia laboratoryjnego)lub każda osoba spełniająca kryteria kliniczne i laboratoryjne.Kryteria kliniczne spełnia każda osoba, u której wystąpiłyobjawy fazy wczesnej lub późnej boreliozy. Fazawczesna obejmuje występowanie rumienia, zaś późnajedną lub więcej z wymienionych postaci klinicznych:• Borelioza układu kostno-stawowego, tzn. nawracająceepizody ostrego zapalenia dużych stawówz obrzękiem, rzadko przechodzące w stan przewlekły,• Neuroborelioza-limfocytarne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowychi/lub zapalenie nerwów czaszkowych,zwłaszcza twarzowego i/lub zapaleniewielokorzeniowe, rzadko zapalenie mózgu i rdzenia,• Borelioza układu krążenia-blok przedsionkowo-komorowyII lub III stopnia, rzadko z towarzyszącymzapaleniem mięśnia sercowego,• Lymphocytoma• Zanikowe zapalenie skóry.Kryteria laboratoryjne obejmują:• Dla wszystkich postaci boreliozy - izolację krętkówBorrelia spp. z materiału klinicznego,• Dla postaci kostno-stawowej – wysokie miano swoistychprzeciwciał IgG,• Dla neuroboreliozy, co najmniej jedno z dwóchwymienionych kryteriów: - wykazanie miejscowejsyntezy swoistych przeciwciał w ośrodkowymukładzie nerwowym, - znamienny wzrost swoistychprzeciwciał w surowicy,• Dla boreliozy układu krążenia i lymphocytoma - znamiennywzrost swoistych przeciwciał w surowicy.Zaleca się potwierdzenie przeciwciał wykrytychmetodami immunoenzymatycznymi metodą Westernblot.WYNIKISytuacja epidemiologiczna boreliozy w 2010 r.W 2010 r. zarejestrowano 9005 zachorowań na boreliozętj. ok. 13% mniej niż w roku ubiegłym. (tab.I).Zapadalność ogółem w 2010 r. w Polsce wynosiła 23,6na 100 tys. ludności i była także o 13% niższa w porównaniuz zapadalnością w roku 2009.Podobnie jak w 2009 r., utrzymała się tendencjado znacznego zróżnicowania terytorialnego zapadalności:od 6,2 w województwie pomorskim do 76,0w podlaskim (tab. I). W 2010 r. najwięcej zachorowań,stanowiących 47% wszystkich przypadków, wystąpiłow województwach: śląskim, podlaskim, mazowieckimi warmińsko-mazurskim. W porównaniu z 2009 r.w większości województw wystąpił spadek zachorowań– największy w województwie śląskim, o 244przypadków mniej, oraz dolnośląskim – o 243. Najwyższywzrost zachorowań na boreliozę zarejestrowanow województwach: warmińsko-mazurskim (wzrosto 130 przypadków) i województwie lubuskim (wzrosto 74 przypadki). W ogólnej liczbie zachorowań wedługdefinicji przypadku było 665 prawdopodobnych (7,4%)

Nr 2Borelioza z Lyme w Polsce w 2010 roku 305Tabela I. Borelioza w Polsce w latach 2008-2010. Liczba zachorowań i zapadalność na 100 000 ludności wg województwTable I. Lyme borreliosis in Poland in 2008-2010. Number of cases and incidence per 100 000 population by voivodeshipWojewództwo2008 2009 2010zachorowania zapadalność zachorowania zapadalność zachorowania zapadalnośćPOLSKA 8 255 21,7 10 329 27,1 9 005 23,61. Dolnośląskie 401 13,9 801 27,8 558 19,42. Kujawsko-pomorskie 265 12,8 378 18,3 356 17,23. Lubelskie 534 24,7 784 36,3 739 34,34. Lubuskie 209 20,7 283 28,0 357 35,35. Łódzkie 257 10,1 347 13,6 214 8,46. Małopolskie 1044 31,8 1045 31,7 767 23,27. Mazowieckie 721 13,9 878 16,8 902 17,28. Opolskie 240 23,2 346 33,5 301 29,29. Podkarpackie 661 31,5 659 31,4 673 32,010. Podlaskie 979 82,1 1358 114,0 904 76,011. Pomorskie 155 7,0 179 8,0 138 6,212. Śląskie 1491 32,1 1766 38,0 1522 32,813. Świętokrzyskie 160 12,6 163 12,8 179 14,114. Warmińsko-mazurskie 609 42,7 754 52,8 884 61,915. Wielkopolskie 264 7,8 349 10,3 256 7,516. Zachodniopomorskie 265 15,7 239 14,1 255 15,1Żródło: Wywiady epidemiologiczne WSSE, opracowanie NIZP-PZHi 8340 potwierdzonych (92,6%). W 2009 r. z ogólnejliczby zachorowań - 10332, było 690 prawdopodobnych(6,7%) i 9642 ( 93,3%) potwierdzonych.Z danych z ankiet nadsyłanych przez stacje sanitarno-epidemiologicznedo Zakładu Epidemiologii NIZP--PZH wynika, że w 2010 r., podobnie do lat ubiegłych,ponad połowa zachorowań na boreliozę wystąpiławśród ludności miejskiej. Przeważały zachorowaniapracowników umysłowych i fizycznych (23%) orazemerytów (24%), natomiast częstość zachorowańwśród leśników i rolników w porównaniu z innymigrupami zawodowymi była na dość niskim poziomiei wynosiła odpowiednio 2,6% i 5,9%. Jedynie w 2008r. zaobserwowano wzrost częstości zachorowań leśników,wynoszący 4%. Najwięcej zachorowań w 2010 r.,podobnie jak w 2009 r. i 2008 r. wystąpiło wśród osóbdorosłych >30 r.ż. i osób starszych, łącznie u ok. 90%osób. Ponadto częściej chorowały kobiety w porównaniuz mężczyznami (58% wszystkich zachorowań).Symptomatologia boreliozy. Obraz kliniczny boreliozyjest zróżnicowany. Swoista dla boreliozy jestzmiana skórna o charakterze rumienia wędrującego,występująca w miejscu zakażenia u 50% osób. Uważasię, że około połowa pacjentów, u których występujerumień wędrujący, pamięta o kontakcie z kleszczem,a w przypadku późnego stadium choroby odsetek jestznacznie niższy.W 2010 r. zmiany skórne wystąpiły u 70% pacjentówpod postacią rumienia lub zaczerwienienia i/lubobrzęku, natomiast u 0,8% osób wystąpiły późne objawyskórne pod postacią nawracającego rumienia, zmiano charakterze guzka, czy wysypki. Objawy stanu zapalnegostawów i ich obrzęku wystąpiły u 12%. Objawyze strony układu sercowo-naczyniowego pod postaciązaburzeń rytmu, bloku przedsionkowo-komorowegooraz objawów niespecyficznych zanotowano u 1,1%osób. Wśród objawów ze strony ośrodkowego układunerwowego, które wystąpiły u niespełna 1% osób, dominowałozapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu,objawy sugerujące zajęcie układu nerwowego, mózgui rdzenia, z których u 3,1% uzyskano potwierdzenielaboratoryjne za pomocą badania płynu mózgowo-rdzeniowego.Ponadto zarejestrowano objawy ze stronyobwodowego układu nerwowego, które wystąpiłyu 3,8%, pod postacią porażenia nerwów czaszkowych(twarzowego, trójdzielnego, wzrokowego), zespołówkorzeniowych oraz innych zmian określanych ogólniejako zmiany neuropatologiczne.Diagnostyka mikrobiologiczna boreliozy. Diagnostykamikrobiologiczna (serologiczna) odgrywapodstawową rolę w rozpoznaniu boreliozy z Lyme.Aktualnie stosowane są testy ELISA wykrywająceprzeciwciała klasy IgM i IgG. Ze względu na możliwośćotrzymania wyników fałszywie dodatnich (testcharakteryzuje wysoka czułość przy niższej swoistości)stosowany jest dwuetapowy protokół diagnostyczny,obejmujący badanie metodą ELISA, a w przypadku wynikudodatniego i wątpliwego badanie potwierdzającemetodą Western blot. W 2010 r. badania laboratoryjnewykonano u 68% pacjentów (w 2009 r. u 71% pacjentów),z czego dodatni wynik otrzymano u 65%. W 11%przypadków wykonano badanie potwierdzające metodą

306 Iwona Paradowska-Stankiewicz, Irena ChrześcijańskaNr 2120003010000zachorowaniazapadalność25Zachorowania800060004000201510Zapadalność2000501998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010RokŹródło: „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.”, NIZP-PZH, GIS,Warszawa 2011 r.Ryc. 1. Borelioza Żródło: "Choroby w Polsce zakaźne w latach i zatrucia 1998-2010. w Polsce Zapadalność w 2010r. ", na NIZP-PZH, 100 000 GIS,Warszawa ludności. 2011 r.Fig. 1. Lyme Ryc. 1. borreliosis Borelioza w in Polsce Poland w in latach 1998-2010. 1998-2010. Incidence Zapadalność per 100 na 000 100 population. 000 ludności.Fig. 1. Lyme borreliosis in Poland in 1998-2010. Incidence per 100 000 population.Western blot. Należy dodać, że w przypadku wystąpieniarumienia wędrującego u pacjenta, rozpoznaniekliniczne opiera się wyłącznie na objawach klinicznych,bez potwierdzenia serologicznego.W leczeniu boreliozy w 2010 r. lekarze najczęściejstosowali antybiotyki tetracyklinowe oraz penicylinowe.W roku 2010 hospitalizowano z powodu boreliozy2318 pacjentów (25,7%).rokiem. Należy dążyć do zwiększenia odsetka chorych,u których wykonywane są laboratoryjne badaniadiagnostyczne – zwłaszcza serologiczne. Ważne jestzwiększenie dotychczas bardzo niskiego odsetka potwierdzeńwyników metodą Western blot.Otrzymano: 4.05. 2012 r.Zaakceptowano do druku: 8.05.2012 r.0PODSUMOWANIE I WNIOSKIW roku 2010 po raz pierwszy od ośmiu lat zaobserwowanozahamowanie tendencji wzrostowej zgłaszanejliczby przypadków boreliozy. Zarejestrowano około13% mniej zachorowań w porównaniu z poprzednimAdres do korespondencji:Dr med. Iwona Paradowska-StankiewiczZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego– Państwowy Zakład HigienyUl. Chocimska 24, 00-791 Warszawae-mail: istankiewicz@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 307 - 310Kronika epidemiologicznaMałgorzata Sadkowska-Todys 1 , Elżbieta Gołąb 2WŁOŚNICA W POLSCE W 2010 ROKUTRICHINELLOSIS IN POLAND IN 20101Zakład Epidemiologii i 2 Zakład Parazytologii LekarskiejNarodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higienyw WarszawieSTRESZCZENIECel. Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejwłośnicy w Polsce w 2010 roku.Materiał i metody. Ocena została przeprowadzonana podstawie wyników analizy danychz biuletynu „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce 2010”,informacji z formularzy o indywidualnych zachorowaniachi z formularzy dochodzeń epidemiologicznychw ogniskach włośnicy, nadesłanych przez stacje sanitarno-epidemiologicznedo Zakładu Epidemiologiioraz danych pochodzących z Departamentu BadańDemograficznych Głównego Urzędu Statystycznego.Zachorowania były kwalifikowane zgodnie z obowiązującąw nadzorze definicją przypadku.Wyniki. W 2010 r. w Polsce zarejestrowano 51przypadków zachorowań na włośnicę. Zapadalnośćwyniosła 0,13 na 100 000 mieszkańców. Zgłoszono 10przypadków potwierdzonych i 41 prawdopodobnych.Nie odnotowano zgonów spowodowanych włośnicą,a około 43% chorych było hospitalizowanych. W roku2010 zarejestrowano 4 ogniska włośnicy, które wystąpiływ województwach, na terenie których rejestruje sięje regularnie prawie co roku. W ramach dochodzeniaepidemiologicznego ustalono, że przyczyną wystąpieniaognisk było spożycie produktów przygotowanych z mięsadzika, przede wszystkim surowej kiełbasy. Produktybędące przyczyną zachorowań ludzi były przygotowanena użytek własny i zostały rozprowadzone wśród rodzinyoraz znajomych.Wnioski. Występowanie ognisk zachorowańo charakterze rodzinnym świadczy o niedostatecznejkontroli produktów mięsnych przeznaczonych na użytekwłasny oraz wskazuje na niedostateczną świadomośćspołeczeństwa o zagrożeniu związanym ze spożywaniemsurowych/półsurowych produktów przygotowywanychz mięsa z dzika lub mięsa wieprzowego bezuprzedniego badania weterynaryjnego. Należy zwracaćuwagę na znaczenie badań poubojowych tusz świńi dzików w zapobieganiu włośnicy.ABSTRACTIntroduction. Trichinellosis is still anepidemiological problem in Poland as well as in othercountries in the European Union (EU). Across the EU,reporting cases of trichinellosis is mandatory. In Poland,tirchinellosis is an endemic disease, occurring mainly interritories where it is customary to eat raw meat productsprepared from pigs and wild boars.Aim. The aim of this work is to evaluate the epidemiologicalsituation of trichinellosis in Poland in theyear 2010 in comparison to previous years.Material and methods. Cases of trichinellosisinfections were classified according to criteriacontained in the definition approved by the EuropeanCommittee on 28 th April 2008 amending the decision2002/253/EC, and was introduced in Poland in 2009.Case definitions used in are available at http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/inne/Def_PL2_Rob_1h.pdfAn infection was classified and reported as Trichinellaspp. if the genus of Trichinella that caused the infectionwas not specified using molecular examination.Results. In 2010 the number of registered humantrichinellosis cases was similar to the average numberof cases from the last several years, and it did not exceed55 (the exceptions were in 2004 and 2007, when largeroutbreaks occurred).In 2010, 51 Trichinella infections were registered,yielding an infection rate of 0.13 per 100 000 inhabitants.The infections occurred in 5 voivodeships (table1). Using the criteria from the definitions, 41 cases wereclassified as probable and 10 were confirmed cases.Trichinella infections diagnoses were based on the presenceof clinical symptoms and an epidemiological link .Serological diagnostic tests confirming the presence ofTrichinella antibodies was performed in approximately20% of the cases. Four individual cases were reported,along with 4 outbreaks in which a total of 47 peoplewere infected?. The infections were generally mild.Twenty-two infected persons were hospitalised (43%).Just like in previous years, no trichinellosis-relateddeaths were reported.

308 Małgorzata Sadkowska-Todys, Elżbieta GołąbNr 2The outbreaks of trichinellosis in 2010 occurred invoivodships where they are reported almost every year.Groups of 10 people and above were affected , consistingof family and friends. The incidence rate in threeoutbreaks ranged from 24% to 37% . In the Pomorskievoivodship this number was much higher – above 82%.This could mean that the infected products containeda large number of Trichinella larvae or that not all ofthe infected people were reached by the sanitary services.Small children are very rarely infected. In 2010in the Wielkopolskie voivodeship, two such cases werereported in children who were 4 and 6 years old. Epidemiologicalinvestigation revealed that in the reportedoutbreaks the infections were most likely caused by theconsumption of wild boar meat products, especiallyraw sausages. This finding was confirmed by analysingmeat samples using the artificial digestion method.The particular genus of Trichinella was not specifiedin any of the cases and therefore they were classifiedas caused by Trichinella spp. The reason why infectedwild boar meat was permitted to be consumed in twoof the outbreaks was due to faulty carcass examinationresults. These examinations were conducted using thetrichinoscopy method, which is still allowed in Polanddespite being less sensitive than the artificial digestionmethod. In the Podlaskie voivodship outbreak thecarcasses were not examined, and in the Pomorskievoivodship outbreak it could not be determined whetherany examinations had been conducted.Conclusions. The annual occurrence of trichinellosisoutbreaks and infections points to insufficientcontrol of consumable meat products and lack of publicawareness about the dangers of consuming raw/rarewild boar meat and pork that has not undergone priorveterinary inspectionSłowa kluczowe: włośnica, epidemiologia, Polska,rok 2010Key words: trichinellosis, epidemiology, Poland, 2010Włośnica jest jednym z wciąż aktualnych problemówepidemiologicznych, zarówno w Polsce,jak i w krajach Unii Europejskiej, dlatego jest objętaobowiązkiem zgłaszania zarówno w kraju, jak i w UE.W Polsce włośnica jest chorobą endemiczną, występującąprzede wszystkim na terenach, na których rozpowszechnionyjest zwyczaj spożywania produktówsporządzonych z surowego mięsa dzików i świń.Celem pracy jest ocena sytuacji epidemiologicznejwłośnicy w Polsce w 2010 r. w porównaniu z latamiwcześniejszymi.MATERIAŁ I METODYOcenę sytuacji epidemiologicznej włośnicy w Polscew 2010 r. przeprowadzono na podstawie wynikówanalizy danych z: rocznego biuletynu „Choroby zakaźnei zatrucia w Polsce w 2010 roku”(Czarkowski MPi in., W-wa, NIZP-PZH i GIS), informacji z formularzyo indywidualnych zachorowaniach i z formularzy dochodzeńepidemiologicznych w ogniskach włośnicy,nadesłanych do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZHprzez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczneoraz danych z Departamentu Badań DemograficznychGłównego Urzędu Statystycznego.Przypadki zachorowań na włośnicę były klasyfikowanena podstawie kryteriów zawartych w definicji

Nr 2Włośnica w Polsce w 2010 roku 309Tabela I. Włośnica ludzi w Polsce w 2010 roku wg województwi kwartału zachorowania. Rejestracjazachorowań w formularzu Mz-56Table I. Human trichinellosis in Poland in 2010 by provinceand quarterWojewództwoLiczba zachorowańzgłoszonychw kwartaleI II III IVprzypadku, przyjętej przez Komisję Europejską w decyzjiz dnia 28 kwietnia 2008 r., zmieniającej decyzję2002/253/EC i wprowadzonej do rutynowego nadzoruw Polsce w 2009 r. Definicje przypadku stosowanew nadzorze epidemiologicznym w Polsce zamieszczonesą na stronie http://www.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/inne/Def_PL2_Rob_1h.pdf. Przyjęto, że zachorowanie jestklasyfikowane i zgłaszane jako wywołane przez Trichinellaspp. jeżeli nie określono metodami molekularnymigatunku włośni, które spowodowały zarażenie.WYNIKIRazemZapadalnośćna 100 tys.mazowieckie - 1 - 1 2 0,04podlaskie 7 - - - 7 0,59pomorskie 14 - - - 14 0,63warmińsko-mazurskie 10 1 1 - 12 0,84wielkopolskie - 16 - - 16 0,47Polska 31 18 1 - 51 0,13Źródło danych: biuletyn „Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce2010” (MP Czarkowski i in., PZH i GIS)W roku 2010 w Polsce liczba zarejestrowanychprzypadków włośnicy ludzi była zbliżona do przeciętnejliczby przypadków zachorowań rejestrowanychw ostatnich kilkunastu latach, która nie przekraczała55 (wyjątek stanowił rok 2004 i 2007, kiedy wystąpiływiększe ogniska zachorowań).W 2010 r. zarejestrowano 51 zachorowań na włośnicę,a zapadalność wyniosła 0,13 na 100 tys. populacji.Zachorowania wystąpiły w 5 województwach (tab. I).Stosując kryteria definicji 41 przypadków sklasyfikowanojako prawdopodobne, a 10 jako potwierdzone.Włośnicę rozpoznawano przede wszystkim na podstawieobjawów klinicznych i powiązania epidemiologicznego.Serologiczne badania diagnostyczne na obecnośćprzeciwciał przeciwko Trichinella były wykonane tylkou około 20% chorych. Zgłoszono 4 pojedyncze zachorowaniaoraz 4 ogniska, w których łącznie zachorowało47 osób. Zachorowania miały przebieg kliniczny, przeważnieśredni. Hospitalizowano 22 osoby (43%). Takjak w poprzednich latach, w 2010 r. nie odnotowanozgonów ludzi na włośnicę.Ogniska włośnicy w 2010 r. wystąpiły w województwach,na terenie których występują one regularnieprawie w każdym roku. Narażonych było odkilkunastu do kilkudziesięciu osób, które należały dorodziny i grona znajomych. Współczynnik zapadalnościw trzech ogniskach wynosił od 24% do prawie 37%.Natomiast w ognisku w województwie pomorskimbył on bardzo wysoki i wyniósł ponad 82%, co możeświadczyć o bardzo dużym zawłośniczeniu spożytychproduktów lub o zbyt późnym dotarciu informacjio zarażeniu produktów do wszystkich osób narażonych.Zachorowania na włośnicę bardzo rzadko występująwśród małych dzieci. W roku 2010 w ognisku, którewystąpiło w woj. Wielkopolskim, wystąpiły dwa takiezachorowania u dzieci w wieku lat 4 i 6. W ramachdochodzenia epidemiologicznego ustalono, że zgłoszoneogniska były prawdopodobnie spowodowanespożyciem produktów przygotowanych z mięsa dzika,przede wszystkim surowej kiełbasy. Potwierdzonoto wynikami badań metodą wytrawiania. Ponieważw żadnym przypadku nie określono gatunku larw włośniwyizolowanych z produktów, wszystkie zachorowaniazostały sklasyfikowane jako wywołane przez Trichinellaspp. Powodem dopuszczenia do spożycia zarażonegoTabela II. Włośnica ludzi w Polsce w 2010 roku. Dane o płci, wieku, środowisku zamieszkania chorych, hospitalizacji orazprzebiegu chorobyTable II. Human trichinellosis in Poland in 2010. Number of cases by sex, age, urban/rural distribution, and course ofdiseaseWojewództwo Kobiety MężczyźniDzieci do14 latMiasto Wieś Liczba hospitalizowanych Przebieg klinicznymazowieckie 1 1 - 1 1 2 lekki, średnipodlaskie 6 1 - 6 1 4 średnipomorskie 8 6 - 5 9 3 lekki, średniwarmińsko-mazurskie 5 7 - 8 4 7 lekki, średni, ciężkiwielkopolskie 8 8 2 6 10 6 lekki, średni, średnio-ciężkirazem 28 23 2 26 25 22Źródło danych: ankiety o indywidualnych zachorowaniach na włośnicę, nadesłanych przez wojewódzkie stacje sanitarno--epidemiologiczne do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZH

310 Małgorzata Sadkowska-Todys, Elżbieta GołąbNr 2Tabela III. Włośnica ludzi w Polsce w 2010 roku. Źródła zarażeniaTable III. Human trichinellosis in Poland in 2010. Kind of infected meat productWojewództwoKwartał,w którymzgłoszonozachorowanieogniskpojedynczychzachorowańLiczbanarażonychosób wogniskuchorychosóbZwierzę, któregomięsobyło źródłemzarażeniaMetoda badaniapoubojowego tuszyw kierunku włośniRodzaj wyrobu, który byłprzyczyną zakażeniaMiejscewprowadzeniawyrobu doobrotumazowieckieII - 1 - - nie ustalono nie ustalono nie ustalono nie ustalonoIV - 1 - - nie ustalono nie ustalono nie ustalono nie ustalonopodlaskie I 1 - 19 7 dzik nie badanokiełbasa surowa, surowapolędwicawyrób własnypomorskie I 1 - 17 14 dzik nie ustalono szynka wyrób własnyI - 1 - - nie ustalono nie ustalono nie ustalono nie ustalonowarmińsko-trichinoskopia kiełbasa, szynka, poledwica,mięsoII 1 - 28 10 dzik-mazurskieujemnawyrób własnyIII - 1 - - nie ustalono nie ustalono nie ustalono nie ustalonowielkopolskie II 1 - 66 16 dziktrichinoskopia kiełbasa surowa, szynkaujemnasurowawyrób własnyrazem 4 4 130 47Źródło danych: ankiety o indywidualnych zachorowaniach na włośnicę oraz raporty z dochodzeń w ogniskach włośnicy,nadesłane przez wojewódzkie stacje sanitarno-epidemiologiczne do Zakładu Epidemiologii NIZP-PZHmięsa dzika w dwóch ogniskach były nieprawidłowewyniki badania poubojowego. Badania te wykonanometodą trichinoskopii, która nadal może być stosowanaw Polsce do badania mięsa dzików, pomimo żejest mniej czuła niż metoda wytrawiania i nawet przyprawidłowo wykonanym badaniu, możliwe jest uzyskaniewyników fałszywie ujemnych. W ognisku, którewystąpiło w woj. Podlaskim, nie badano tuszy, a w tym,które wystąpiło w woj. Pomorskim, nie ustalono, czytakie badania wykonano.PODSUMOWANIE I WNIOSKI1. W 2010 r. liczba zarejestrowanych przypadkówwłośnicy ludzi była zbliżona do przeciętnej liczbyzachorowań z ostatnich kilkunastu lat, a zachorowania/ogniskawystępowały na terenach tych samychwojewództw.2. Głównym źródłem zarażenia larwami Trichinellaw Polsce jest obecnie mięso dzików i jego przetwory.3. Coroczne występowanie ognisk oraz pojedynczychzachorowań na włośnicę świadczy o niedostatecznejkontroli produktów mięsnych przeznaczonych dospożycia oraz wskazuje na niedostateczną świadomośćspołeczeństwa o zagrożeniu związanym zespożywaniem surowych/półsurowych produktówprzygotowywanych z mięsa z dzika lub mięsa wieprzowego,bez uprzedniego badania weterynaryjnego.Otrzymano: 21.04.2012 r.Zaakceptowano do druku: 26.04.2012 r.Adres do korespondencji:Dr Małgorzata Sadkowska-TodysZakład Epidemiologii,Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego– Państwowy Zakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawaemail: mtodys@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 311 - 313Kronika epidemiologicznaMaria WalochTASIEMCZYCE TKANKOWE W POLSCE W 2010 ROKUCYSTIC ECHINOCOCCOSIS IN POLAND IN 2010Zakład Parazytologii Lekarskiej Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECelem pracy była ocena częstości występowaniatasiemczyc tkankowych u ludzi w Polsce w roku 2010,w porównaniu do liczby zarejestrowanych przypadkóww 2009 r. i wcześniejszych latach.Materiał i metody. Ocenę sytuacji epidemiologicznejprzeprowadzono na podstawie wynikówanalizy danych opublikowanych w rocznym biuletynie„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2010 r.” M.Czarkowski i wsp. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PaństwowyZakład Higieny, Główny InspektoratSanitarny. Ponadto korzystano z danych nadesłanychdo Zakładu Parazytologii Lekarskiej NIZP-PZH przezwojewódzkie stacje San-Epid - Zestawienia tasiemczyc.Wyniki. W 2010 roku zarejestrowano 36 przypadkówbąblowicy (zapadalność 0,09). Były to: 34 przypadkiwywołane przez Echinococcus granulosus (zapadalność0,09) i 2 przypadki wywołane przez Echinococcusmultilocularis (zapadalność 0,005). Wystąpił niewielkiwzrost zachorowalności na tasiemczyce tkankowew porównaniu z rokiem ubiegłym – w 2009 było to 25przypadków, zapadalność 0,07. Najwięcej zachorowańzanotowano na terenie województwa mazowieckiego(12 przyp. 33,3% wszystkich zgłoszonych przypadkówtasiemczyc tkankowych z terenu Polski w 2012 r.; zapadalność0,23), najmniej w województwie kujawsko-pomorskim– jeden przypadek - zapadalność 0,05. Zgłoszeńprzypadków bąblowicy stwierdzono więcej na wsi (25przyp. 69,44%) niż w mieście (11 przyp. 30,56%). Zarównona wsi jak i w mieście częściej chorowały kobiety(31 przyp. 86,11%) niż mężczyźni (5 przyp. 13,89%).Bąblowicę wielojamową rozpoznano u jednej kobietyi jednego mężczyzny ze wsi. W 2010 r. z powodu bąblowicyhospitalizowano 26 chorych (72,2%), oznacza tospadek odsetka osób hospitalizowanych w porównaniudo lat poprzednich – w 2008 r. hospitalizowano 100%a w 2009 r. – 92%. Przypadków wągrzycy nie zgłoszono.Wnioski. Konieczne jest ciągłe propagowaniewiedzy obywatelom w Polsce dotyczącej zarażeń tasiemczycamitkankowymi.Słowa kluczowe: tasiemczyce, epidemiologia, Polska,rok 2010ABSTRACTThe study objective was to assess the prevalenceof human cystic echinococcosis in Poland in 2010, ascompared with the number of registered cases in 2009,and former years.Materials and methods. Evaluation ofepidemiological situation was based on the analysis ofdata published in the annual bulletin Infectious diseasesand poisonings in Poland in 2010, M. Czarkowski et al.,National Institute of Public Health - National Instituteof Hygiene, Chief Sanitary Inspectorate. In addition,the data on taeniases provided to the Department ofMedical Parasitology NIPH-NIH by regional sanitaryepidemiologicalstations were analyzed.Results. 36 cases of echinococcosis (incidence0.09) were recorded in 2010: 34 cases caused byEchinococcus granulosus (incidence 0.09) and 2 casestriggered by Echinococcus multilocularis (incidence0.005). There was a slight increase in the incidence ofcystic echinococcosis as compared to the preceding year(25 cases in 2009, incidence 0.07). Most cases were reportedin the Masovian province (12 cases, 33.3% of allreported cases, incidence 0.23), and the smallest numberin the Kuyavian-Pomeranian province (1 case, incidence0.05). More cases of echinococcosis (25 cases,69.44%) were recorded in the countryside than in cities(11 cases, 30.56%). Both, in the rural and urban areas,women suffered more frequently (31 cases, 86.11%)than men (5 cases, 13.89%). Multilocular echinococcosiswas diagnosed in one woman and one man fromthe countryside. 26 patients (72.2%) were hospitalizedin 2010, which indicates a decline in the percentageof hospital admissions as compared to previous years:100% of patients were hospitalized in 2008, and 92%in 2009. There were no reported cases of cysticercosis.Conclusions. It is essential to continuallypropagate information relative to infection cystic echinococcosisin human in Poland.Key words: cestode infections, epidemiology, Poland,2010

312 Maria WalochNr 2WSTĘPTasiemczyce tkankowe wywołane są przez Taeniasolium, bąblowce z rodzaju Echinococcus.Przebieg inwazji tkankowych uzależniony jest odlokalizacji i liczby larw tych tasiemców.Celem pracy była ocena częstości występowaniatasiemczyc tkankowych u ludzi w Polsce w roku 2010,w porównaniu do liczby zarejestrowanych przypadkóww 2009 r. i wcześniejszych latach.MATERIAŁ I METODYOcenę sytuacji epidemiologicznej przeprowadzonona podstawie wyników analizy danych opublikowanychw rocznym biuletynie „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce w 2010 r.” M. Czarkowski i wsp. NarodowyInstytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny,Główny Inspektorat Sanitarny. Ponadto korzystanoz danych nadesłanych do Zakładu ParazytologiiLekarskiej NIZP-PZH przez wojewódzkie stacje San--Epid - Zestawienia tasiemczyc.WYNIKIW 2010 zarejestrowano w Polsce 36 przypadkówzachorowań na bąblowicę (zapadalność 0,09) w tym34 spowodowane E. granulosus (zapadalność 0,09)i 2 przypadki wywołane E. multilocularis (zapadalność0,005). Rozpowszechnienie bąblowicy u ludziw poszczególnych województwach w Polsce w 2010 r.wg środowiska i płci przedstawia tabela I. Najwięcejzachorowań zanotowano na terenie województwa mazowieckiego(12 przyp. 33,3% wszystkich zgłoszonychprzypadków tasiemczyc tkankowych z terenu Polskiw 2012 r.; zapadalność 0,23), najmniej w województwiekujawsko-pomorskim – jeden przypadek - zapadalność0,05. Zgłoszeń przypadków bąblowicy stwierdzonowięcej na wsi (25 przyp. 69,44%) niż w mieście (11przyp. 30,56%). Zarówno na wsi jak i w mieścieczęściej chorowały kobiety (31 przyp. 86,11%) niżmężczyźni (5 przyp. 13,89%). Bąblowicę wielojamowąrozpoznano u jednej kobiety i jednego mężczyzny zewsi. W 2010 r. z powodu bąblowicy hospitalizowano26 chorych (72,2%), oznacza to spadek odsetka osóbhospitalizowanych w porównaniu do lat poprzednich– w 2008 r. hospitalizowano 100% a w 2009 r. – 92%chorych (tabela II).W 2010 r. nie zgłoszono zachorowań na wągrzycę.Tabela I. Tasiemczyce tkankowe (bąblowica jednojamowai wielojamowa) u ludzi w Polsce w 2010 r. wgśrodowiska i płciTable I. Larval cestode infections (Echinococcus granulosusi Echinococcus multilocularis) in humans inPoland in 2010 according to the place of livingand sexBąblowica (echinokokoza) wg środowiska i płciWojewództwoŚrodowiskoZapadalnośćRazem PolskawieśmiastoK M K M liczba %na100 000Kujawsko-Pomorskie1 0 0 0 1 2,79 0,05Lubelskie 3 2 2 0 7 19,44 0,32Mazowieckie ** 9 0 3 0 12 33,33 0,23Podkarpackie * 2 0 1 0 3 8,33 0,14Podlaskie * 1 0 2 1 4 11,11 0,34Warmińsko-4/1 1/1 2 0 9-Mazurskie * 250,63Liczba 21 4 10 1 36 0,09Polska % 58,33 11,11 27,78 2,78 100,00 100,00* dane uzyskane z Zakładu Epidemiologii NIZP PZH** dane po weryfikacji z wywiadami przysłanymi do ZakładuEpidemiologii NIZP-PZH, po ukośniku przypadki E.multilocularisK- kobiety, M-mężczyźniOMÓWIENIE WYNIKÓWSchemat postępowania przy podejrzeniu bąblowicyu pacjenta jest następujący: pobraną od pacjenta krewzleca się zbadać testem ELISA (test skryningowyinaczej przesiewowy) w celu stwierdzenia obecnościprzeciwciał klasy G świadczących o zarażeniu echinokokozą(bablowicą).W przypadku otrzymania wyniku dodatniegowykonywane są badania różnicujące za pomocą testuTabela II. Bąblowica. Liczba zachorowań i procent hospitalizowanychw Polsce latach 2006-2010 *Table II. Larval cestode infections and percent hospitalizationin Poland in 2006-2010Rok Liczba zachorowań ZapadalnośćHospitalizacjaw roku na 100 000 liczba %2006 65 0,17 53 81,52007 40 0,10 35 87,52008 28 0,07 28 100,02009 25 0,07 23 92,02010 36 0,09 26 72,2*dane z rocznych biuletynów „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce”. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego-PaństwowyZakład Higieny - Zakład Epidemiologii, GłównyInspektorat Sanitarny-Departament Przeciwepidemiczny

Nr 2Tasiemczyce tkankowe w Polsce w 2010 roku 313Western-blot. Zarażenie E. multilocularis potwierdzatest ELISA Em2 +. . Wszystkie zgłoszone przypadkitasiemczyc tkankowych były zróżnicowane na E. granulosuslub E. multilocularis.Z rocznych biuletynów „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce” zamieszczających między innymi danedotyczące liczby pacjentów z bąblowicą wynika, żewiększość z nich była hospitalizowana (od 81,5% do100,00%) jak przedstawiono w tabeli II.Zapadalność na echinokokozę na 100 000 mieszkańcówzmniejszała się co roku; od 0,17 w roku 2006 do0,07 w roku 2008 i 2009. Niewielki wzrost zapadalnościzarejestrowano w 2010 r. (zapadalność 0,09). Najprawdopodobniejwszystkie przypadki hospitalizowane sązgłaszane zgodnie z wymaganiami MZiOS, natomiastsą wątpliwości co do kompletności zgłaszania przypadkówosób leczonych ambulatoryjnie.WNIOSKIKonieczne jest ciągłe dostarczanie wiedzy obywatelomw Polsce, dotyczącej zarażeń tasiemczycamitkankowymi.Otrzymano: 22.05.2012 r.Zaakceptowano do druku: 31.05.2012Adres do korespondencji:Mgr Maria WalochZakład Parazytologii LekarskiejNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego– Państwowy Zakład HigienyUl. Chocimska 24, 00-791 WarszawaTel. (022)-54-21-220

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 315 - 323Kronika epidemiologicznaMarta Niedźwiedzka-Stadnik, Magdalena RosińskaZAKAŻENIA HIV I ZACHOROWANIA NA AIDS W POLSCE W 2010 ROKUHIV AND AIDS IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego– Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEWPROWADZENIE. Od wdrożenia nadzoru epidemiologicznegonad HIV/AIDS w 1985 r. do końca 2011r. zarejestrowano zakażenie HIV u 15.196 obywateliPolski, 2.704 zachorowania na AIDS oraz 1.136 zgonówosób chorych na AIDS.Cel. Ocena sytuacji epidemiologicznej nowo wykrytychzakażeń HIV i zachorowań AIDS w Polscew roku 2010.MATERIAŁ I METODY. Ocenę sytuacji epidemiologicznejHIV/AIDS w Polsce w 2010 r. przeprowadzonona podstawie wyników analizy nowo wykrytychprzypadków HIV/AIDS, zgłoszonych przez lekarzyi kierowników laboratoriów do wojewódzkich stacjisanitarno-epidemiologicznych, jak również wynikówcorocznej ankiety skierowanej do kierowników laboratoriówdotyczącej liczby wykonanych badań w kierunkuHIV.WYNIKI. W 2010 r. w Polsce rozpoznano zakażenieHIV u 951 osób (w tym u 28 obywateli innych krajów)(2,5 na 100 tys.), 171 (0,45 na 100 tys.) zachorowań naAIDS oraz 53 (0,14 na 100 tys.) zgony osób chorychna AIDS. W porównaniu do 2009 r. wśród nowo wykrytychosób zakażonych HIV wzrósł udział zakażeńnabytych w drodze kontaktów homoseksualnych pomiędzymężczyznami (MSM) (z 34,2% do 51,9% zakażeńo znanej drodze transmisji). W całym kraju zakażeniaHIV dotyczą głównie osób w wieku od 20 do 39 lat(68,8%) i mężczyzn (73,0%). Ponadto odsetek osób,u których zakażenie HIV zostało wykryte na późnymetapie, równocześnie z rozpoznaniem AIDS, pozostałna podobnym poziomie (9,1% nowo wykrytych zakażeńHIV) pomimo wzrostu liczby późnych rozpoznańo około 14,5% w stosunku do 2009 r. Wśród pacjentówz AIDS, u których zakażenie HIV wykryto wcześniej,w 58% nie podjęto żadnej próby leczenie antyretrowirusowegoprzed rozpoznaniem AIDS.WNIOSKI. Znaczny wzrost liczby zakażeń HIVw grupie MSM wymaga podjęcia intensywnych działańprewencyjnych w tej grupie. Późne rozpoznania zakażeniawirusem HIV oraz nieskuteczne objęcie opieką osóbz rozpoznanym zakażeniem stanowią obecnie główneABSTRACTINTRODUCTION. Since the implementation ofHIV/AIDS surveillance in Poland in 1985 until theend of 2011 15,196 HIV cases among Polish citizens,2,704 AIDS cases and 1,136 deaths of AIDS patientswere registered..OBJECTIVE. To analyze the epidemiological situationof newly diagnosed HIV infections and AIDS casesin Poland in 2010.MATERIALS AND METHODS. The analysis ofthe epidemiological situation of HIV / AIDS in Polandin 2010 was based on reports of newly detected HIV/ AIDS cases provided by physicians and laboratoriesto the provincial sanitary-epidemiological stations andthe testing frequency obtained from annual survey tolaboratories offering HIV testRESULTS. In 2010 there were 951 (2.5 per 100,000)HIV cases diagnosed in Poland, including 28 amongnon-Polish citizens; the total number of AIDS caseswas 171 (0.45 per 100,000) and there were 53 (0.14per 100,000) deaths of AIDS patients.Among the newly diagnosed HIV cases an increaseof the share of infections acquired through homosexualcontact between men (MSM) (from 34,2% to 51,9% ofcases with known transmission route) was observed ascompared to 2009. Across the country HIV infectionis the most frequently detected among people aged 20to 39 years (68.8%) and among males (73.0%). Furthermore,the percentage of late diagnosed, as definedby time between HIV and AIDS diagnoses of less than3 months, remained at the same level (9.1% of newlydiagnosed HIV cases), although the number of latepresenters increased by 14.5% as compared to 2009.Among non-late presenting AIDS cases 58% neverreceived any antiretroviral treatment. before they werediagnosed with AIDS.CONCLUSIONS. The significant increase of HIVinfections among MSM calls for intensified preventionmeasures in this high-risk group. Late HIV diagnosisand failure of referrals for care are two main reasonsfor AIDS morbidity, which should prompt educationalactivities and the promotion of testing as well as

316 Marta Niedźwiedzka-Stadnik, Magdalena RosińskaNr 2przyczyny zachorowalności na AIDS, co wymagaprowadzenia ciągłych działań edukacyjnych i promującychbadania w kierunku zakażenia HIV, jak równieżewaluację strategii testowania i kierowania do dalszejopieki osób z rozpoznanym zakażeniem. Przedstawionewyniki ogranicza fakt braku informacji dotyczącejprawdopodobnej drogi transmisji w znacznym odsetkuzgłoszeń nowo wykrywanych zakażeń HIV.Słowa kluczowe: AIDS, zakażenie HIV, epidemiologia,Polska, rok 2010evaluation of the current testing and referral strategies.Our findings are limited by high rate of missing data onthe probable transmission route.Key words: AIDS, HIV infection, epidemiology, Poland,2010WSTĘPOcenę sytuacji epidemiologicznej HIV/AIDSw Polsce w 2010 r. oparto na wynikach analizy zgłoszeńnowo wykrytych zakażeń HIV i zachorowań naAIDS, przekazanych przez lekarzy i/lub kierownikówlaboratoriów do wojewódzkich stacji sanitarno-epidemiologicznychi zweryfikowanych do końca stycznia2012 r. Weryfikacja obejmuje wykluczenie powtórnychzgłoszeń tego samego przypadku na poziomiewojewódzkim, a następnie centralnym oraz ustaleniespełniania kryteriów definicji przypadku HIV i AIDS docelów nadzoru epidemiologicznego zgodnie z DecyzjąKomisji Europejskiej z dnia 19 marca 2002 r. ustalającądefinicje przypadków w celu zgłaszania choróbzakaźnych do sieci Wspólnoty na podstawie DecyzjiNo 2119/98/EC Parlamentu Europejskiego i RadyEuropejskiej. Wykorzystano również dane dotycząceliczby wykonanych badań przesiewowych w kierunkuzakażenia HIV w 2010 r. uzyskane na podstawie ankietyprzeprowadzanej corocznie wśród kierowników laboratoriówoferujących badanie w kierunku HIV w Polsce.Pełnej analizy sytuacji epidemiologicznej nowowykrytych zakażeń HIV w 2010 r. można było dokonaćdopiero po uwzględnieniu zgłoszeń, które dotycząprzypadków rozpoznanych w 2010 r., a zgłoszonychi zweryfikowanych z opóźnieniem w 2011 r., a nawetna początku 2012 r.Ponadto wykorzystano dane Departamentu BadańDemograficznych Głównego Urzędu Statystycznegodotyczące wielkości populacji (szacowanej na koniecczerwca danego roku) oraz zgonów z powodu chorobywywoływanej przez wirus HIV (kod ICD-10 B20 –B24).WYNIKI I ICH OMÓWIENIEZAKAŻENIA HIV W 2010 ROKUW 2010 r. wykonano ogółem co najmniej 1 448 758testów przesiewowych w kierunku zakażenia HIVwśród obywateli polskich (tab. I), co odpowiada 38testom na 1000 mieszkańców, a po wykluczeniu testówwykonywanych rutynowo u kandydatów na dawcówkrwi, około 6 testom na 1000 osób. Ogólna liczba wykonywanychtestów przesiewowych w kierunku obecnościprzeciwciał anty-HIV wzrosła o 2% w porównaniu z rokiemubiegłym, co może być związane z większą liczbąsprawozdań w porównaniu z 2009 r. (221 laboratoriaprzysłały sprawozdania w 2010 r. w porównaniu doTabela I. Badania w kierunku obecności przeciwciał anty--HIV oraz nowo wykryte przypadki zakażenia HIVw Polsce w 2010 r.Table I. Testing for HIV and newly diagnosed HIV infectionsin Poland in 2010Grupa badanychLiczbabadańogółemNowo wykrytezakażeniaLiczbaCzęstość*osóbMężczyźni utrzymujący kontakty seksualnez mężczyznami (MSM)349 153 43,84Stosujący środki odurzające we wstrzyknięciach(IDU)657 36 5,48Osoby świadczące usługi seksualne (CSW) 27 0 0,00Biorcy krwi, nasienia, tkanek i narządów 1 495 0 0,00Chorzy na hemofilię 739 0 0,00Osoby utrzymujące ryzykowne kontaktyheteroseksualne4 046 91 2,25Osoby z w/w grup razem 7 313 280 3,83Dawcy krwi 1 220 589 47 0,00Dawcy nasienia, tkanek i narządów 364 0 0,00Inni/brak danych 220 492 596 0,27Obywatele polscy ogółem 1 448 758 923 0,06Obcokrajowcy 1 613 28 1,74* nowo wykryte przypadki zakażenia w stosunku dowykonanych badań (w przeliczeniu na 100 badań)* newly detected HIV cases with respect to number of screeningtests (per 100 tests)** znana drogra transmisji dla dawców krwi: IDU - 1, heteroseksualna- 2; dla obcokrajowców: MSM - 1, IDU - 1,heteroseksualna - 6, wertykalna - 2** known transmission route for blood donors: IDU - 1,heterosexual - 2; for forein citizens: MSM - 1, IDU - 1, heterosexual- 6, vertical - 2

Nr 2Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2010 roku 317205 w 2009 r.). W laboratoriach tych wykonano takżeco najmniej 1613 testów u obywateli innych państwprzebywających lub zamieszkałych na terenie Polski.W porównaniu z danymi za rok 2009 r. zwiększyłasię liczba badań u biorców krwi, nasienia, tkaneki narządów, osób chorych na hemofilię. Zwiększyłasię także liczba badań wykonanych u dawców krwii osób nieposiadających obywatelstwa polskiego, aleprzebywających czasowo lub na stałe na terenie Polski.Odnotowano natomiast znaczny spadek liczby badańwykonanych u osób stosujących środki odurzające wewstrzyknięciach (IDU), mężczyzn mających kontaktyseksualne z mężczyznami (MSM), osób utrzymującychryzykowne kontakty heteroseksualne. Ponadto zmniejszyłasię liczba badanych w grupie osób świadczącychusługi seksualne oraz dawców tkanek, narządów i nasienia.Może to jednak wynikać z braku odnotowaniapowodu badania w dużej liczbie laboratoriów, zwłaszczaprywatnych. W grupie „innych” warto podkreślić,że co najmniej 52 920 badań (23,2% ogólnej liczby powyłączeniu badań wykonywanych w krwiodawstwie) tobadania oferowane rutynowo, bez wskazań medycznychlub epidemiologicznych, np. przed zabiegiem, w trakcieprzyjmowania do pracy lub wymagane do uzyskaniawizy. Z kolei 7 275 badań wykonano wśród kobietw ciąży, co stanowi wzrost w porównaniu do 2009 r.(4 094 badań). Liczbę tę należy odnieść do 413 300urodzeń żywych w 2010 r. i choć z dużym prawdopodobieństwemjest zaniżona, może świadczyć o nadalniskim odsetku objętych tym badaniem kobiet w ciąży.Liczba nowo wykrywanych zakażeń HIV wśródobywateli polskich w stosunku do liczby wykonywanychtestów wyniosła 0,06 na 100. Zdecydowanienajwyższy wskaźnik odnotowano wśród mężczyznutrzymujących kontakty seksualne z mężczyznami.W tej grupie wzrósł on od 6,1 na/100 w 2005 roku doTabela II. Nowo wykryte przypadki HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w latach 2004-2010, wg województwTable II. Newly diagnosed HIV infections and AIDS cases in Poland in 2004-2010, by voyvodeshipNowo wykryte zakażenia HIV* wZachorowania na AIDS* w latach:Zgony na AIDS* w latach:latach:Województwomediana2004 - 20082009 2010mediana2004 - 20082009 2010ogółem w latach1986-2010mediana2004 - 20082009 2010ogółem w latach1986-2010l.** zap. l. zap. l. zap. l.** zap. l. zap. l. zap. liczba l.** um. l. um. l. um. liczba1.Dolnośląskie 123 4,25 117 4,07 102 3,55 47,0 1,63 38 1,32 35 1,22 570 16,0 0,56 10 0,35 15 0,52 2282.Kujawsko-pomorskie21 1,02 42 2,03 37 1,79 9,0 0,44 3 0,15 6 0,29 163 5,0 0,24 1 0,05 4 0,19 783.Lubelskie 9 0,41 15 0,69 20 0,93 7,0 0,32 1 0,05 7 0,32 73 2,0 0,09 3 0,14 3 0,14 284.Lubuskie 15 1,49 42 4,16 24 2,37 4,0 0,40 6 0,59 10 0,99 102 2,0 0,20 2 0,20 3 0,30 435.Łódzkie 48 1,85 55 2,16 53 2,09 13,0 0,51 8 0,31 18 0,71 155 4,0 0,15 2 0,08 3 0,12 606.Małopolskie 31 0,95 42 1,28 38 1,15 7,0 0,21 12 0,36 6 0,18 84 4,0 0,12 6 0,18 4 0,12 397.Mazowieckie 106 2,05 114 2,19 201 3,84 9,0 0,17 9 0,17 10 0,19 377 4,5 0,08 4 0,08 1 0,02 1828.Opolskie 12 1,15 18 1,74 14 1,36 3,0 0,29 3 0,29 6 0,58 61 2,5 0,19 1 0,10 0 0,00 309.Podkarpackie 11 0,52 14 0,67 10 0,48 6,0 0,00 8 0,38 4 0,19 33 5,0 0,00 7 0,33 1 0,05 1910.Podlaskie 8 0,67 17 1,43 22 1,85 5,5 0,33 4 0,34 2 0,17 47 1,0 0,08 1 0,08 0 0,00 1711.Pomorskie 39 1,77 36 1,62 56 2,51 13,0 0,59 9 0,40 20 0,89 265 5,0 0,23 1 0,04 11 0,49 11412.Śląskie 60 1,28 40 0,86 99 2,13 17,0 0,36 5 0,11 17 0,37 301 5,0 0,11 0 0,00 4 0,09 11413.Świętokrzyskie7 0,54 8 0,63 10 0,79 2,0 0,16 1 0,08 1 0,08 25 1,0 0,08 0 0,00 0 0,00 1414.Warmińsko--mazurskie33 2,31 23 1,61 21 1,47 9,0 0,63 7 0,49 8 0,56 83 2,0 0,14 1 0,07 0 0,00 2015.Wielkopolskie32 0,95 63 1,85 64 1,87 12,0 0,36 8 0,24 11 0,32 114 3,0 0,09 6 0,18 3 0,09 5716.Zachodniopomorskie30 1,77 36 2,13 32 1,89 3,0 0,18 5 0,30 10 0,59 113 1,0 0,06 1 0,06 1 0,06 42brak danych 161 279 148 0,0 0 0 0,0 0 0POLSKA 808 2,12 961 2,52 951 2,49 165,0 0,43 127 0,33 171 0,45 2566 65,0 0,17 46 0,121 53 0,139 1085* rejestrowane wg miejsca zamieszkania; jako liczbę zachorowań, zgonów i liczbę ludności przyjęto liczby z 16 województw* AIDS cases or deaths by place of residence; data adjusted for administrative division for 16 voyvodeships** l. - liczba, zap. - zapadalność, um. - umieralność na 100 000 mieszkańców.** l. - number, zap. - incidence, um. - mortality per 100,000 population

318 Marta Niedźwiedzka-Stadnik, Magdalena RosińskaNr 210,36 w 2009 r. i 43,8 w 2010 r. Częstość rozpoznawaniazakażeń HIV w grupie osób utrzymujących ryzykownekontakty seksualne zwiększyła się nieznaczniew porównaniu z rokiem poprzednim, z 1,06 do 2,3na 100 badań. W grupie osób stosujących dożylnienarkotyki mimo niewielkiego wzrostu w porównaniuz rokiem ubiegłym, utrzymuje się jednak tendencjaspadkowa (11,3/100 w 2006 r., 6,3/100 w 2007 r.,5,5/100 w 2008 r. 3,66/100 w 2009r. i 5,48/100w 2010 r.).Ogółem w 2010 r. rozpoznano zakażenie HIV u 951osób (2,49 na 100 000). Było to o 10 przypadków mniejniż w 2009 r. i o 17,7% więcej niż wyniosła mediana zalata 2004 – 2008. Wśród wszystkich nowo wykrytychzakażeń, w 28 przypadkach potwierdzono zakażenieHIV u osób będących obywatelami innego kraju w tymm. in. z: Rosji – 6 osób, Czeczenii – 4 osoby oraz pojednym przypadku zakażenia HIV u osób pochodzącychz Nigerii, Kenii, Filipin, Włoch i Ukrainy.Spośród wszystkich nowo wykrytych w 2010 rokuprzypadków zakażenia HIV, 331 przypadków (34,8%ogółu) zostało zgłoszonych z opóźnieniem w roku 2011,a 24 przypadki dopiero w 2012 roku.Najwięcej osób, u których rozpoznano zakażenieHIV w 2010 r. zarejestrowano w województwie mazowieckim– 201 (3,84 na 100 000), a najmniej po 10przypadków w woj. podkarpackim (0,48 na 100 000)i świętokrzyskim (0,79 na 100 000). W porównaniuz rokiem poprzednim tendencję wzrostową odnotowanow 6 województwach: lubelskim, mazowieckim,podlaskim, pomorskim, śląskim, świętokrzyskim, natomiastspadek liczby nowo wykrytych zakażeń wystąpiłw trzech województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim,lubuskim. Nieznaczne różnice w liczbie nowowykrytych osób zakażonych HIV między 2009 r., a 2010r. wystąpiły w 7 województwach: łódzkim, małopolskim,opolskim, podkarpackim, warmińsko-mazurskim,wielkopolskim i zachodniopomorskim. W 2010 r. 148(15,6%) zgłoszeń nie zawierało informacji na tematmiejsca zamieszkania osoby zakażonej i było to o prawiepołowę mniej przypadków niż w 2009 r. (tab. II)Najwięcej osób zakażonych HIV wykryto w grupiewieku od 30 do 39 lat – 343 (36,1% wszystkichzarejestrowanych przypadków zakażeń) oraz w grupieosób od 20 do 29 lat – 312 (32,8%). Najwyższy odsetekosób zakażonych powyżej 30 roku życia odnotowanow województwie podkarpackim (80,0%), kujawsko--pomorskim (73,0%), opolskim (71,4%). Natomiastosoby zakażone poniżej 30 roku życia dominowaływ województwach: podlaskim (72,7%), lubelskim(50,0%) i warmińsko-mazurskim (47,6%). W 2010 r.zakażenie HIV rozpoznano u 25 osób w grupie wiekuponiżej 20 lat (2,6%), w tym 3 przypadki u niemowląt,8 u dzieci w grupie wieku 1-10 lat oraz 14 zakażeńHIV u młodzieży w wieku 18-19 lat (tab. III). Ogólnieśrednia wieku w momencie rozpoznania wzrosła od29,5 lat w 2000 r. do 33,7 lat w 2010 r.W 2010 r., podobnie jak w latach ubiegłych, przeważałyzakażenia mężczyzn - 694 przypadki (73,0% ogółuosób zakażonych); wśród kobiet wykryto 153 przypadkizakażonych HIV (16,1% ogółu). W 104 zgłoszeniach(11,0%) brak było informacji o płci osoby zakażonej.W dwu województwach udział procentowy zakażonychkobiet w ogólnej liczbie zakażonych był większyniż 30% - w podkarpackim (40,0%) i w warmińsko-mazurskim(38,1%). Najniższy odsetek nowo wykrytychzakażonych kobiet odnotowano w województwach:pomorskim (7,1%) i mazowieckim (8,0%) oraz w woj.świętokrzyskim, gdzie nie rozpoznano zakażenia HIVu ani jednej kobiety (tab. III).W tabeli IV zestawiono nowo wykryte przypadkizakażenia HIV według prawdopodobnej drogi zakażenia.Podobnie jak w roku ubiegłym o większościosób (654 – 68,8% ogółu) brak jest informacji co dodrogi zakażenia wirusem HIV. Wśród osób o znanejdrodze transmisji zakażenia najliczniejszą grupę stanowiąmężczyźni utrzymujący kontakty seksualnez mężczyznami – 154 osoby (16,2% ogółu, 51,9%przypadków o znanej drodze transmisji) oraz osobyzakażone poprzez ryzykowne kontakty heteroseksualne– 97 osób (odpowiednio 10,2% i 32,7%). Trzecia co doliczebności grupa zakażonych to osoby, które prawdopodobniezakaziły się w wyniku stosowania dożylnychśrodków odurzających – 37 osób (odpowiednio 3,9%i 12,5%). W porównaniu do lat ubiegłych zwraca uwagęwzrost liczby zakażeń nabytych na drodze kontaktówhetero- jak i homoseksualnych, a spadek liczby zakażeńw wyniku stosowania dożylnych środków odurzających.W porównaniu z 2009 r. odnotowano wzrost zakażeńwśród MSM o ponad 144%, i wzrost zakażeń nabytychna drodze heteroseksualnej o 47%. Natomiast w porównaniudo 2009 r. o 16% uległa zmniejszeniu liczbaosób zakażonych w wyniku wstrzykiwania narkotyków.Szczególną uwagę zwracają różnice w drogachszerzenia się zakażenia w poszczególnych województwach.Biorąc pod uwagę jedynie zakażenia o znanejdrodze transmisji, zakażenia wśród MSM dominująw województwach: małopolskim (100,0%), kujawsko-pomorskim(87,5%), mazowieckim (84,6%),wielkopolskim (67,9%), opolskim (66,7%) i śląskim(63,6%), a w województwach świętokrzyskim (100,0%)i lubelskim (75,0%) dominują zakażenia poprzezkontakty heteroseksualne. Także w województwach:lubuskim, łódzkim, podlaskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim,ponad połowę wszystkich zakażeńo znanej drodze transmisji stanowią zakażenia drogąheteroseksualną. Zakażenia drogą wstrzykiwanianarkotyku są stosunkowo częstsze w województwiedolnośląskim, gdzie stanowią 42,9% nowo wykrytychzakażeń o znanej drodze transmisji.

Nr 2Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2010 roku 319Tabela III. Nowo wykryte przypadki zakażenia HIV w Polsce w 2010 r. Podział wg województwa zamieszkania, płci i wieku zakażonychTable III. HIV infections detected in Poland in 2010, by voivodship of inhabitance, gender and age of the infected personsWOJEWÓDZTWOGrupa wieku dolnośląskie kuj.-pom. lubelskie lubuskie łódzkie małopolskie mazowieckie opolskie podkarpackieM K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R 1 1 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0 2 0 2 2 0 2 4 0 4 0 0 0 1 0 1brak danych 0 1 1 0 0 0 0 0 0 0 1 1 0 0 0 0 0 0 2 0 4* 0 0 0 0 0 0Ogółem 79 22 102* 29 7 37* 14 5 20* 15 9 24 38 11 53* 31 6 38* 163 16 201* 11 3 14 6 4 10WOJEWODZTWOGrupa wieku podlaskie pomorskie śląskie świetokrzyskie warm.-maz. wielkop. zachodniop.Brak danych POLSKAM K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K R M K b.d. R 0 0 0 1 0 1 1 0 1 0 0 0 2 0 2 0 1 1 1 1 2 2 0 2 17 3 0 20brak danych 0 0 0 1 0 20* 2 0 3* 0 0 0 1 0 2* 0 0 5* 0 0 1* 7 2 17* 13 4 37 54Ogółem 17 5 22 32 4 56* 72 14 99* 8 0 10* 12 8 21* 50 8 64* 23 8 32* 94 23 148* 694 153 104 951* w tym przypadki z b.d. dla płci; * includes cases with missing data for sex

320 Marta Niedźwiedzka-Stadnik, Magdalena RosińskaNr 2AIDS W 2010 ROKUKlasyfikację przypadków zachorowań AIDS przeprowadzonow oparciu o kryteria zawarte w Europejskiejdefinicji przypadku AIDS skorygowanej do celównadzoru epidemiologicznego.W 2010 r. rozpoznano 171 zachorowań na AIDS. Byłoto o 44 więcej niż w roku poprzednim i o 6 przypadków więcejniż wynosiła mediana za lata 2004-2008. Zapadalnośćw 2010 r. wyniosła 0,45 na 100 000 mieszkańców, codaje wzrost o 36,4% w stosunku do 2009 r. i o 4,7%w stosunku do mediany z lat 2004 – 2008.Zgłoszenia zachorowań na AIDS często napływająze znacznym opóźnieniem w stosunku do daty rozpoznaniachoroby, często ze względu na koniecznośćwielokrotnej weryfikacji zgłoszonych zachorowań.Spośród wszystkich 171 przypadków rozpoznanychw 2010 roku, 81 (47,4%) zgłoszono dopiero w 2011 r.Wśród przypadków AIDS zgłoszonych w 2010 r., byłopo jednym zachorowaniu rozpoznanym w latach: 1993,1994, 2006, 2007; dwa rozpoznane w 2008 r., oraz31 zachorowań rozpoznanych w 2009 r. Biorąc poduwagę opóźnienia zgłoszenia jakie zaobserwowanow przypadku zachorowań zgłoszonych w 2010 r., a rozpoznanychw latach poprzednich, należy założyć, żeostateczna liczba zachorowań rozpoznanych w 2010 r.będzie wyższa.W roku 2010 rozpoznano zachorowania na AIDS wewszystkich województwach. Liczba zachorowań wahałasię od jednego przypadku w woj. świętokrzyskimdo 35 zachorowań (20,5% ogółu) w woj. dolnośląskim.Odnotowano również znaczne różnice w zapadalności:od 0,08 w woj. świętokrzyskim do 1,22 w woj. dolnośląskim(tab. II).W 2010 r. wzrost zapadalności w stosunku do2009 r. nastąpił w 11 województwach, a spadek zapadalnościw 4 województwach: dolnośląskim, małopolskim,podkarpackim, podlaskim (tab. II). Na tym samympoziomie jak w roku ubiegłym pozostała zapadalnośćw województwie świętokrzyskim.W 2010 r. rozpoznano AIDS u 130 mężczyzn(76,0%) i 41 kobiet (24,0%). Wśród chorych na AIDSnajliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku od 30 do39 lat - 69 zachorowań (40,4% ogółu), natomiast zachorowaniaosób w wieku od 20 do 29 lat - 23 przypadki,stanowiły tylko 13,5% z ogólnej liczby zachorowań.Zachorowało 6 osób w wieku 60 lat i więcej (3,5%ogółu) i dwie osoby poniżej 20 roku życia (1,2% ogółu)(tab. V).W 69 przypadkach (40,4% ogółu) do zakażeniadoszło najprawdopodobniej w drodze wstrzykiwaniaśrodków odurzających. Zakażenie poprzez iniekcjenarkotyków najczęściej dotyczyło osób w wieku 30 - 39Tabela IV. Nowo wykryte zakażenia HIV w Polsce w 2010 r. Podział wg województw i grup transmisji zakażeniaTable IV. Newly diagnosed HIV infections in Poland reported in 2010. By voivodeship and the transmission groupWojewództwoGrupa zakażonych*MSM IDU B Het MtC I/Bd OgółemWskaźnik na 100tys. mieszkańcówZakażenia wykrytewśród kandydatówna dawców krwiPOLSKA 154 37 0 97 9 654 951 2,5 471.Dolnośląskie 1 9 0 10 1 81 102 3,5 72.Kujawsko-pomorskie 7 0 0 1 0 29 37 1,8 03.Lubelskie 0 0 0 3 1 16 20 0,9 34.Lubuskie 0 1 0 2 1 20 24 2,4 25.Łódzkie 16 5 0 25 0 7 53 2,1 26.Małopolskie 3 0 0 0 0 35 38 1,2 07.Mazowieckie 66 3 0 9 0 123 201 3,8 68.Opolskie 2 1 0 0 0 11 14 1,4 09.Podkarpackie 2 0 0 2 1 5 10 0,5 010.Podlaskie 2 2 0 6 1 11 22 1,9 111.Pomorskie 6 1 0 8 0 41 56 2,5 312.Śląskie 21 7 0 4 1 66 99 2,1 1013.Świętokrzyskie 0 0 0 1 0 9 10 0,8 114.Warmińsko-mazurskie 1 1 0 4 0 15 21 1,5 215.Wielkopolskie 19 4 0 5 0 36 64 1,9 716.Zachodniopomorskie 1 1 0 5 2 23 32 1,9 3Brak danych 7 2 0 12 1 126 148 0* MSM - mężczyźni utrzymujący kontakty seksulane z mężczyznami, IDU - stosujący środki odurzające we wstrzyknięciach,B - biorcy krwi i preparatów krwiopochodnych, Het - zakażeni drogą kontaktów heteroseksualnych, MtC - dzieci matekzakażonych HIV, I/Bd - inni/brak danych* MSM - men who have sex with men, IDU - injecting drug users, B - blood receipients, Het - infected heterosexually,MtC - child of HIV+ mother, I/Bd - other/unknown

Nr 2Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2010 roku 321Postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia 1Kryptosporydioza jelitowa z biegunką trwającą dłużej niż 1 miesiąc 2Kandydoza oskrzeli, tchawicy lub płuc 2Chłoniak pierwotny mózgu 2Inwazyjny rak szyjki macicy 2Nawracająca posocznica wywołana przez bakterie z rodzaju Salmonella 2Chłoniak immunoblastyczny (lub o nazwie równoznacznej) 3Chłoniak Burkitta 3Herpes simplex: przewlekłe owrzodzenia 3Pozapłucna kryptokokoza7Zespół wyniszczenia w przebiegu zakażenia HIV46Zakażenia oportunistyczne, bliżej nie określone16Kandydoza przełyku42Zapalenie płuc Pneumocystis carinii27TB: zmiany płucne >15 r.ż.29Nawracające zapalenie płuc12Mięsak Kaposiego6Encefalopatia HIV17Toksoplazmoza mózgu14Zak. bakteryjne, liczne lub nawracające

322 Marta Niedźwiedzka-Stadnik, Magdalena RosińskaNr 2do 199 komórek CD4 na mikrolitr, a u 25 osób (18,7%)wynosiła powyżej 200 komórek CD4 na mikrolitr.Z grupy 171 chorych, u których rozpoznano AIDSw 2010 roku, tylko 31 osób (18,1% chorych) byłoleczonych antyretrowirusowo przed rozwinięciem siępełnoobjawowego AIDS, w 10 przypadkach brak jestinformacji o podjęciu leczenia farmakologicznego.AIDS rozpoznano praktycznie równocześnie z wykryciemzakażenia u 87 osób (50,9% chorych). Po 3lub więcej latach od wykrycia zakażenia HIV zachorowało58 osób (33,9% chorych). W 5 przypadkachbrak jest danych o czasie jaki minął od zakażenia HIVdo rozpoznania AIDS. Należy podkreślić, że wzrostliczby zachorowań na AIDS dotyczył zarówno osóbz nierozpoznanym poprzednio zakażeniem HIV, jaki osób, które znały wcześniej swój serostatus (tab. VI).Tabela VI. AIDS w latach 1986-2010. Podział wg roku rozpoznaniaAIDS oraz czasu między stwierdzeniemzakażenia HIV a zachorowaniem na AIDSTable VI. AIDS cases in Poland in 1986-2010, by the yearof diagnosis and time lapse between the diagnosisof HIV infection and AIDSCzas między stwierdzeniem zakażenia HIV aRok rozpoznaniaAIDS rozpoznanie poniżej 1 rok do 3 3 lata izachorowaniem na AIDSogółem**równoczesne* roku lat powyżej1986-1995 143 28 98 150 4191996 40 4 10 60 1141997 34 10 21 62 1271998 42 6 24 59 1311999 43 1 19 74 1372000 52 5 13 57 1272001 61 7 7 58 1332002 43 10 18 53 1242003 66 4 11 63 1442004 96 7 14 57 1742005 83 4 13 51 1512006 91 5 13 54 1632007 71 5 15 48 1392008 102 6 12 54 1742009 76 7 9 33 1252010 87 7 14 58 166RAZEM 1131 116 311 991 2549* stwierdzenie zachorowania w ciągu 3 miesięcy od zakażeniaHIV.** w 17 przypadkach brak danych o czasie od wykrycia zakażeniaHIV do rozpoznania AIDS (przypadki nie ujęte w tabeli)* AIDS within 3 months of HIV diagnosis** in 17 cases time from HIV diagnosis to AIDS is missing(cases are not included in the table)ZGONY OSÓB CHORYCH NA AIDS W 2010ROKUWedług zgłoszeń, które wpłynęły do Zakładu EpidemiologiiNIZP - PZH do końca 01.01.2012 r., w 2010 r.zmarło 53 chorych na AIDS. Umieralność wyniosła0,14 na 100 000. Zgonów nie odnotowano w województwach:opolskim, podlaskim, świętokrzyskimi warmińsko-mazurskim. W pozostałych województwachliczba zgonów wahała się od jednego do 15(w woj. dolnośląskim). W województwach, gdzie odnotowanozgony, umieralność mieściła się w granicachod 0,02 na 100 000 mieszkańców w woj. mazowieckimdo 0,52 w woj. dolnośląskim (tab. II). Wśród zmarłychprzeważały osoby zakażone drogą wstrzykiwania substancjiodurzających - 16 osób (38,1% ogółu zgonów),11 zmarłych osób zakaziło się drogą kontaktów heteroseksualnych,7 drogą kontaktów homoseksualnychpomiędzy mężczyznami, a dla 7 osób nie podano informacjina temat drogi zakażenia. Odnotowano jedenzgon dziecka matki zakażonej HIV.Łącznie zmarło 36 mężczyzn (68,0%) i 17 kobiet(32,1%). W wieku 20-29 lat – zmarły 4 osoby, w wieku30-39 lat – 18 osób , 40-49 lat – 18 osób, w grupieosób w wieku 50-59 lat – 10 osób i w najstarszej grupiewiekowej, powyżej 60 r.ż. – 2 osoby, ponadto zmarłojedno niemowlę.Wśród wszystkich zgonów osób chorych na AIDS,zgony związane z AIDS stanowiły 67,9% (36 osób),w tym najczęstszą przyczyną zgonu był zespół wyczerpania– 9 osób i zapalenie płuc wywołane Pneumocystiscarini – 6 osób. Wśród pozostałych zgonów nie związanychbezpośrednio z AIDS, najczęstszą przyczynązgonu były: niewydolność serca (5 osób), zapaleniepłuc (5 osób) i posocznica – 6 osób.Do końca 2011 roku otrzymano informację o zgonie42 osób (24,6%) spośród 171 chorych, u którychAIDS rozpoznano w 2010 roku. W ciągu pół roku odrozpoznania zmarło 40 osób (wczesna śmiertelnośćAIDS – 23,4%).Z kolei wg danych Głównego Urzędu Statystycznego(GUS) z przyczyn związanych z chorobą wywoływanąprzez wirus HIV zmarło 135 osób. Jeśli przyjąćdane GUS za kompletne, odsetek zgonów z powoduHIV/AIDS zgłoszonych do Państwowej Inspekcji Sanitarnejwynosi 26,7% (36/135). Może to świadczyćo znacznym niedoszacowaniu umieralności wśród osóbżyjących z HIV w Polsce.PODSUMOWANIEPomimo rozpoznania mniejszej liczby nowo wykrytychzakażeń HIV w roku 2010 r. w stosunku do roku2009 r., nie można mówić o tendencji spadkowej nowowykrywanych zakażeń HIV w Polsce, gdyż może byćto wynikiem opóźnień w raportowaniu nowo rozpoznanychprzypadków zakażenia. Nadal utrzymuje się

Nr 2Zakażenia HIV i zachorowania na AIDS w Polsce w 2010 roku 323tendencja wzrostowa liczby osób zakażonych poprzezkontakty homo- i heteroseksualne, przy zmniejszającymsię udziale i liczbie osób zakażonych drogą wstrzykiwaniaśrodków odurzających. Szczególnie niepokojącymzjawiskiem, obserwowanym także w innych krajachEuropy Zachodniej, jest szerzenie się HIV w grupieMSM, zwłaszcza wśród młodych mężczyzn, co wymagapodjęcia intensywnych działań prewencyjnych w tejgrupie podwyższonego ryzyka.Nadal w przeważającej większości nowo wykrywanychzakażeń HIV brak jest określenia prawdopodobnejdrogi nabycia zakażenia. Wśród przyczyn tej sytuacjimożna wymienić: niedostateczną współpracę inspekcjisanitarnej i lekarzy zajmujących się opieką nad osobamiżyjącymi z HIV i brak takiego pytania na obecnieobowiązującym wzorze „Formularza zgłoszenia zachorowaniana AIDS lub zgłoszenia zakażenia HIV”. Jestto sytuacja niepokojąca, gdyż brak wiedzy dotyczącejdróg szerzenia się HIV ogranicza możliwość odpowiedniegoukierunkowania działań profilaktycznychHIV w naszym kraju skierowanych zarówno na grupyo zwiększonym ryzyku zakażenia HIV, jak i nadzorunad zachowaniami ryzykownymi zwiększającymi możliwośćzakażenia HIV.Jednocześnie w porównaniu z rokiem 2009, o prawiepołowę zmniejszyła się liczba braków informacjio miejscu zamieszkania zakażonych osób, co możewynikać z lepszej weryfikacji nowo wyrywanychprzypadków prowadzonej przez stacje sanitarno-epidemiologicznei zwiększa wiarygodność pozyskiwanychdanych. Z drugiej strony należy zwrócić uwagę,że w ponad 11% nowo wykrytych zakażeń brak jestinformacji o płci zakażonych osób.W 2010 roku zdiagnozowano 171 zachorowańAIDS. Województwami o najwyższej zapadalności naAIDS w tym okresie były województwa: dolnośląskie,lubuskie, pomorskie i łódzkie. U ponad połowy chorychosób, u których wykryto zakażenie HIV, praktycznierównocześnie rozpoznano zachorowanie AIDS, co sugeruje,że dość dużo osób nie jest świadomych swojegozakażenia i ryzykownych zachowań sprzyjających zakażeniuHIV podejmowanych w przeszłości. Może to teżświadczyć o niskiej dostępności badań lub obaw przedrozpoznaniem zakażenia wiążącego się w niektórychśrodowiskach ze znaczną stygmatyzacją.Zwraca uwagę także fakt, że duży odsetek zachorowańAIDS dotyczy osób, u których zakażenie wirusemHIV rozpoznano wcześniej. Wśród nich jedynie około42% stanowią osoby, u których podjęto jakąkolwiekpróbę leczenia antyretrowirusowego. ZachorowaniaAIDS w tej grupie odzwierciedlają w dużej mierzestopień objęcia opieką medyczną osób żyjących z HIV.WNIOSKIPropagowanie wykonywania badań w kierunkuzakażenia HIV oraz skuteczne kierowanie osób z nowowykrytym zakażeniem do placówek specjalistycznejopieki medycznej powinno nadal znajdować się wśródpriorytetów przeciwdziałania epidemii HIV i zwalczaniajej skutków w Polsce.Monitorowanie sytuacji epidemiologicznej nowowykrywanych przypadków zakażenia HIV, w tym najczęstszychdróg przenoszenia zakażenia i określeniepopulacji osób szczególnie narażonych na zakażenie,daje możliwość właściwego ukierunkowania działańprofilaktycznych i zmniejszanie ryzyka rozprzestrzenianiasię zakażeń. Dlatego konieczne jest podjęcie działańmających na celu poprawę jakości danych zbieranychw ramach rutynowego systemu nadzoru nad HIV/AIDSw Polsce oraz poprawa wymiany informacji międzyosobami sprawującymi opiekę nad osobami zakażonymii osobami sprawującymi nadzór nad zakażeniami HIV,zwłaszcza na szczeblu lokalnym.Otrzymano: 14.03.2012 r.Zaakceptowano do druku: 16.03.2012 r.Adres do korespondencji:Dr n. med. Magdalena RosińskaZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego– Państwowy Zakład Higienyul. Chocimska 2400-791 Warszawae-mail:mrosinska@pzh.gov.pltel.: 022 54 21 206

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 325 - 328Kronika epidemiologicznaMałgorzata StępieńMALARIA W POLSCE W 2010 ROKUMALARIA IN POLAND IN 2010Zakład Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego- Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECel pracy. ocena sytuacji epidemiologicznejmalarii w Polsce w 2010 r w porównaniu z latamiwcześniejszymiMateriał i metody. analiza przypadkówzachorowań na malarię w Polsce zarejestrowanychw 2010 r. w oparciu o indywidualne wywiady przesyłanedo NIZP-PZH przez Stacje Sanitarno-Epidemiologiczneoraz dane zbiorcze publikowane w biuletynach rocznych„Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce”. W klasyfikacjizachorowań na potrzeby nadzoru epidemiologicznegostosowano definicję przypadku obowiązującą w krajachEU. Zgodnie z definicją rejestrowane są wyłącznieprzypadki objawowe, które wystąpiły w Polsce orazzostały potwierdzone laboratoryjnie (przez stwierdzenieobecności zarodźca w rozmazie krwi lub wykryciekwasu nukleinowego Plasmodium spp. metodą PCRlub wykrycie antygenu zarodźca w szybkim teściediagnostycznym)Wyniki. W 2010 r. zarejestrowano w Polsceogółem 35 przypadków malarii zawleczonych z krajówendemicznego występowania potwierdzonych zgodniez definicją przypadku stosowaną w krajach UE. Jest too 13 przypadków więcej niż w roku ubiegłym. Wśródzgłoszonych zachorowań odnotowano u jednej osobynawrót malarii wywołanej przez P. vivax oraz u dwóchosób nawrót objawów malarii tropikalnej po nieskutecznymwcześniejszym leczeniu. Z ogółu wszystkichzachorowań 49% zostało zawleczonych z Afryki,ale w porównaniu z wcześniejszymi latami znaczniewzrosła liczba zawleczeń z Azji (37% ogółu), główniez Indii i Indonezji. Wśród zachorowań o ustalonymgatunku zarodźca 19 (63%) było wywołanych przez P.falciparum, 9 (30%) przez P. vivax i po jednym przezP. ovale i P. malariae. Mediana wieku chorych wynosiła42 lata (zakres 9 miesięcy-71 lat), 69% chorychstanowili mężczyźni, 31% kobiety; trzy osoby byłyobywatelami Indii czasowo przebywającymi w Polsce.Do zarażenia dochodziło najczęściej podczas wyjazdówturystycznych (57%) oraz związanych z pracą (37%),jedna osoba odwiedzała rodzinę, w jednym przypadkunie podano celu podróży. ChemioprofilaktykęABSTRACTObjectives. The objective of this study wasto describe the epidemiology of imported malaria inPoland in 2010 in comparison to previous years.Methods. The study included malaria casesthat were collected and registered by the State SanitaryInspection in 2010 in Poland. Data reported was verified,processed and published by National Institute ofPublic Health - National Institute of Hygiene. All caseswere laboratory confirmed by blood film, polymerasechain reaction or rapid diagnostic tests outlined by theEU case definition. Differences in the distribution ofdemographic, parasitological and clinical characteristics,and incidence were analyzed.Results. In 2010, a total of 35 confirmed malariacases were notified in Poland, 13 more than 2009. Allcases were imported, 49% from Africa, including 1 casewith relapsing malaria caused by P. vivax and 2 cases ofrecrudescence falciparum malaria following failure oftreatment. The number of cases acquired in Asia (37%of the total), mainly from India and Indonesia, wassignificantly higher than observed in previous years.Among cases with species-specific diagnosis 19(63%) were caused by P. falciparum, 9 (30%) by P.vivax, one by P. ovale and one by P. malariae.The median age of all cases was 42 years (range 9months to 71 years), males comprised 69% of patients,females 31%, three patients were Indian citizens temporarilyin Poland. Common reasons for travel to endemiccountries were tourism (57%), work-related visits(37%), one person visited family and in one case thereason for travel was unknown. Sixteen travelers tookchemoprophylaxis, but only three of them appropriately(adherence to the recommended drug regimen, continuationupon return and use of appropriate medicines). In2010, there were no deaths due to malaria and clinicalcourse of disease was severe in 7 cases.Conclusions. When compared with 2009, therewas a marked increase in the number of imported malariacases in Poland, however the total number of notifiedcases remained low . Serious malaria (caused by P. falciparum),most frequently due to delayed diagnosis and

326 Małgorzata StępieńNr 2stosowało 16 osób, w tym trzy osoby zgodnie z zaleceniami.Przebieg kliniczny choroby w 7 przypadkachbył ciężki, a w trzech średnio-ciężki. W 2010 r. nieodnotowano zgonów z powodu malarii.Wnioski. Pomimo znaczącego wzrostu liczbyodnotowanych zachorowań na malarię importowanąw porównaniu z rokiem poprzednim, całkowita liczbazgłaszanych przypadków pozostaje niska. Głównymproblemem zawlekanej do Polski malarii jest ciężkiprzebieg zachorowań (wywołanych gł. przez P. falciparum).Jest to najczęściej następstwem zbyt późnegorozpoznania i wdrożenia leczenia, co wskazuje na potrzebęwłaściwego informowania osób wyjeżdżającycho zagrożeniu malarią i dostępnych środkach zapobiegawczych.Słowa kluczowe: malaria (zimnica), epidemiologia,Polska, rok 2010treatment, is a continual problem. Such cases underlinethe need for adequate pre-travel information regardingthe risk of malaria and preventive measures available.Key words: malaria, epidemiology, Poland, 2010Cel pracy: ocena sytuacji epidemiologicznej malariiw Polsce w 2010 r w porównaniu z latami wcześniejszymiMateriał i metody: W analizie sytuacji epidemiologicznejmalarii w Polsce w 2010 r. wykorzystanodane z biuletynu rocznego „Choroby zakaźne i zatruciaw Polsce w 2010 roku” (Czarkowski MP i in., W-wa,NIZP-PZH i GIS) oraz z formularzy o indywidualnychzachorowaniach nadesłanych do NIZP-PZH przez WojewódzkieStacje Sanitarno-Epidemiologiczne.W Polsce rejestrowane są zachorowania na malarię,które wystąpiły na terenie Polski i spełniają kryteriazawarte w definicji podanej przez Komisję Europejskąz dn. 28.04.2008 r. zmieniającej decyzję 2002/253/EC. W 2009 r. definicja przypadku malarii do celównadzoru epidemiologicznego została zaktualizowana;kryteria laboratoryjne rozszerzono o wykrycie antygenuPlasmodium spp.Wyniki i ich omówienie: W 2010 r. zarejestrowano35 zachorowań na malarię (zapadalność 0,09 na 100 000ludności); wszystkie zgłoszone przypadki to zachorowaniaimportowane. Liczba zachorowań była wyższao 13 (o 59%) przypadków niż w 2009 r. i wyższa odmediany za lata 2004-2008 o 75%. Mimo widocznegowzrostu liczby zachorowań w stosunku do roku poprzedniegoi osiągnięcia najwyższej wartości w ciąguostatnich 10 lat, liczba zachorowań pozostaje nadalwzględnie niska, zbliżona do wartości odnotowywanychw II połowie lat 90. i mieszcząca się w granicachoczekiwanych wahań. W 2010 r., podobnie jak w 2009r., nie odnotowano zgonów z powodu malarii. Jedenprzypadek rozpoznano jako późny nawrót (relapse)malarii wywołanej przez P. vivax, w dwóch przypadkachobserwowano nawrót objawów (recrudescence) malariifalciparum po wcześniejszym nieskutecznym leczeniu(początkowe leczenie miało miejsce w jednym przypadkuw Sudanie, a w jednym – w Polsce, w Krakowie).Trzy zachorowania dotyczyły obywateli Indii czasowoprzebywających w Polsce.Spośród 35 przypadków zachorowań 33 zostałypotwierdzone badaniem mikroskopowym (wykryciemzarodźców w rozmazach krwi), jeden – badaniem molekularnymmetodą PCR i jeden testem wykrywającymantygen P. falciparum. Badanie molekularne metodąPCR wykonano ogółem w 4 przypadkach; w jednymprzypadku wynik badania był podstawą rozpoznania,a w trzech pozostałych stanowił uzupełnienie badaniamikroskopowego. Gatunek zarodźca określono w 30spośród 35 zarejestrowanych zachorowań, wśród przypadkówo określonym gatunku 19 było spowodowanychprzez P. falciparum (63%), w 9 przypadkach rozpoznanoP. vivax (30%) i po jednym przypadku P. ovalei P. malariae. 68% zachorowań wywołanych przez P.falciparum zostało zawleczonych z Afryki.U żadnego chorego nie stwierdzono inwazji mieszanej.Przebieg kliniczny większości zachorowań (70%)był średni i lekki, jednak u 7 chorych (21%) ciężki,a u kolejnych trzech średnio-ciężki. Na szczególnąuwagę zasługuje fakt, że wśród zachorowań o przebieguciężkim i średnio-ciężkim 4 wywołane były przezgatunek zarodźca inny niż P. falciparum, który w poprzednichlatach był odpowiedzialny za ponad 90%przypadków malarii o ciężkim i śmiertelnym przebiegu.U 4 chorych z ciężkim przebiegiem klinicznym stwierdzonowykładniki ciężkiej malarii zgodne z kryteriamiWHO (severe malaria) w postaci niewydolności nerek,zaburzeń krzepnięcia (DIC), samoistnych krwawień,hemoglobinurii i wstrząsu.W 2010 r zachorowało więcej mężczyzn (24 zachorowania;69%), wiek chorych wahał się od 9 miesięcydo 71 lat, mediana wieku wynosiła 42 lata. Najwięcejzachorowań było w grupie wieku 20-40 lat (43%),

Nr 2Malaria w Polsce w 2010 roku 327a następnie w grupie osób po 50 roku życia (31%). Połowaz ogólnej liczby zachorowań o ciężkim przebieguwystąpiła u osób starszych – po 50 r.ż.W tabeli I zestawiono kraje, w których najprawdopodobniejdoszło do zarażenia malarią. Podobnie jakw poprzednich latach najwięcej zachorowań (17 z 35;49%) zostało zawleczonych z krajów afrykańskich,jednak przewaga zawleczeń z Afryki jest mniejsza niżwe wcześniejszych latach. 76% zarażeń nabytych nakontynencie afrykańskim zostało wywołanych przez P.falciparum (13 z 17 przypadków). Z Azji zawleczono13 przypadków – w ubiegłym roku nie zarejestrowanozachorowań nabytych w krajach azjatyckich.Tabela I. Importowane zachorowania na malarię w Polsce w2010 r. wg kraju narażenia i gatunku PlasmodiumTable I. Number of imported malaria cases in Poland in2010 by country of exposure and species of PlasmodiumGatunek PlasmodiumKontynent i kraj narażeniaLiczbaprzypadkówfalciparumvivaxovalemalariaesppAfryka RAZEM 17 13 2 1 - 1Ghana 1 - 1 - - -Ghana,Mali,BurkinaFaso2 2 - - - -Gwinea 1 1 - - - -Kenia 2 2 - - - -Kongo,Gabon 1 1 - - - -Kongo,Kamerun 1 1 - - - -Nigeria 1 1 - - - -Rep.Środkowej Afryki 1 - 1 - - -Sudan 1 1 - - - -Tanzania 1 - - - - 1Uganda 2 2 - - - -Wyb. Kości Słoniowej 1 1 - - - -Wyb. Kości Słoniowej,Kongo1 1 - - - -Zambia 1 - - 1 - -Azja RAZEM 13 4 4 - 1 4Indie 6 2 2 - 1 1Indonezja 3 - 1 - - 2Korea Płd. 1 - 1 - - -Sri Lanka 1 1 - - - -Syria 1 1 - - - -Wietnam, Kambodża,Laos1 - - - - 1AmerykaPłdAustraliai OceaniaRAZEM 4 1 3 - - -Brazylia 1 - 1 - - -Wenezuela 3 1 2 - - -RAZEM 1 1 - - - -Papua Nowa Gwinea 1 1 - - - -OGÓŁEM 35 19 9 1 1 5Większość chorych uległa zarażeniu malarią podczaswyjazdów turystycznych (20 osób, 57%), drugimco do częstości celem podróży były wyjazdy związanez pracą (13 osób; 37%, w tym dwie osoby z załogi statkui trzech misjonarzy). W jednym przypadku celem wyjazdubyły odwiedziny u rodziny w Afryce, a w jednymcel podróży pozostał nieznany.Informacje o stosowaniu chemioprofilaktyki przeciwmalarycznejuzyskano od 28 osób, w tej grupiechemioprofilaktykę stosowało 16 osób (57%), w tymtylko trzy osoby przyjmowały lek zgodnie z zaleceniamilekarskimi i właściwie dobrany do miejsca docelowegopodróży. Mimo, że odsetek stosujących chemioprofilaktykębył wyższy niż w poprzednich latach, to nadalpowszechnym błędem było zaprzestanie przyjmowaniapreparatu po opuszczeniu strefy endemicznejlub stosowanie niewłaściwie dobranego preparatu,co tłumaczy nieskuteczność podejmowanych działańprofilaktycznych.Komentarz: Od lat obserwuje się w Polsce wysokąw stosunku do innych krajów europejskich śmiertelnośćz powodu malarii; w ciągu ostatnich 2 lat nie odnotowanozgonów z powodu malarii, jednak wysoki odsetekopóźnionych rozpoznań i duża liczba przypadkówo ciężkim przebiegu klinicznym (ok. 20%) wskazuje,że malaria wciąż stanowi poważny problem medyczny.W 2010 r. ponad 40% przypadków zbyt późnego rozpoznaniai w konsekwencji opóźnionego rozpoczęcialeczenia przeciwmalarycznego było spowodowanychpóźnym zgłoszeniem się chorego do lekarza (≥4 dni odwystąpienia objawów; nie uwzględniając zachorowań,które miały początek w trakcie podróży), co świadczyo wciąż małej świadomości zagrożenia malarią osóbnarażonych. Kolejną przyczyną opóźnionego rozpoczęcialeczenia jest błędna pierwsza diagnoza, najczęściejw placówkach podstawowej opieki zdrowotnej, gdziemalaria rzadko jest brana pod uwagę w różnicowaniuobjawów. W wielu przypadkach powodem błędnej diagnozyjest pominięcie wywiadu dotyczącego podróży,jeżeli wyjazd nie nastąpił w bezpośredniej przeszłości(np. po upływie 2 tygodni od powrotu).Szybkie rozpoczęcie leczenia (optymalnie w ciągu24 godz. od wystąpienia objawów) jest warunkiemuniknięcia powikłań i obniżenia śmiertelności zachorowańna malarię.Wnioski: Wszystkie wymienione czynniki wskazująna konieczność podnoszenia świadomości osób narażonychna zarażenie malarią (co powinno być zapewnioneprzede wszystkim przez organizatorów wyjazdów na terenyendemiczne, zgodnie z obowiązującą ustawą) orazpropagowanie poradnictwa przedwyjazdowego w celupodniesienia skuteczności działań profilaktycznych.

328 Małgorzata StępieńNr 2Otrzymano: 07.03.2012 r.Zaakceptowano do druku: 16.03.2012 r.Adres do korespondencji:Małgorzata StępieńZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego– Państwowy Zakład Higienyul. Chocimska 24, 00-791 Warszawatel. (022) 5421-248email: mstepien@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 329 - 334Kronika epidemiologicznaMaria Korzeniewska- KosełaGRUŹLICA W POLSCE W 2010 ROKUTUBERCULOSIS IN POLAND IN 2010Instytut Gruźlicy i Chorób PłucZakład Epidemiologii i Organizacji Walki z GruźlicąSTRESZCZENIECEL PRACY. Ocena sytuacji epidemiologicznejgruźlicy w Polsce przez porównanie z krajami UniiEuropejskiej.MATERIAŁ I METODY. Analiza danych o zgłoszonychprzypadkach z Krajowego Rejestru Zachorowańna Gruźlicę, wyników posiewów i lekowrażliwościprątków gruźlicy nadesłanych z laboratoriów prątkaz całego kraju, danych Głównego Urzędu Statystycznegoo zgonach według przyczyn, Narodowego InstytutuZdrowia Publicznego- Państwowego Zakładu Higienyo przypadkach gruźlicy jako choroby wskaźnikowejAIDS oraz raportu European Centre for DiseasesPrevention and Control „Tuberculosis Surveillance inEurope in 2010”.WYNIKI. W 2010 roku zarejestrowano w Polsce7509 zachorowań na gruźlicę (współczynnik 19,7 na100 000 ludności). Średnie roczne tempo spadku zapadalnościw latach 2001- 2010 wynosiło 2,9%. Utrzymująsię znaczne różnice w zapadalności na gruźlicę międzywojewództwami od 12,8 w woj. opolskim do 31,9w woj. łódzkim. Nowe zachorowania stanowiły 88,0%zarejestrowanych przypadków (6610, współczynnik17,3). W 6992 przypadkach rozpoznano gruźlicę płuc(współczynnik 18,3). Przypadki gruźlicy pozapłucnej(517, współczynnik 1,4) stanowiły 6,9% ogółu zarejestrowanych.Zgłoszono 62 zachorowania u dziecido lat 14. Zachorowania te stanowiły 0,8% ogólnejliczby zachorowań. 45,8% zachorowań mieściło sięw przedziale wieku 45- 64 lata. Zapadalność na gruźlicęwśród mężczyzn była ponad dwukrotnie większa niżu kobiet (28,0 v. 11,9). Mieszkańcy miast chorowali nagruźlicę częściej niż ludność wiejska (współczynnik19,8 v. 19,4).W 4585 przypadkach gruźlicy płuc (65,6%) chorobępotwierdzono bakteriologicznie. U 2803 chorychna gruźlicę płuc (40,1%) dodatni był wynik badaniabakterioskopowego. Zgłoszono 215 przypadków gruźlicyu osadzonych w zakładach karnych. Cudzoziemcyw liczbie 45 stanowili 0,6% ogółu zarejestrowanych.Gruźlica była chorobą wskaźnikową u 24 chorych naHIV/AIDS. 30 chorych miało MDR-TB, co stanowiłoABSTRACTAIM OF THE STUDY. To evaluate the mainfeatures of TB epidemiology in 2010 in Poland and tocompare with the corresponding EU data.METHODS. Analysis of case- based clinical anddemographic data on TB patients from Central TB Register,of data submitted by laboratories on anti-TB drugsusceptibility testing in cases notified in 2010, data fromNational Institute of Public Health- National Instituteof Hygiene on cases of tuberculosis as AIDS-definingdisease, from Central Statistical Office on tuberculosisas underlying cause of death based on death certificates,data from ECDC report “Tuberculosis surveillance inEurope 2010”.RESULTS. 7509 TB cases were reported in Polandin 2010. The incidence rate was 19.7 cases per 100000,with large variability between voivodeships from 12,8to 31.9. The mean annual decrease of TB incidence in2001 - 2010 was 2,9%. 6610 cases had no history ofprevious treatment i.e. 17.3 per 100000. The numberof all notified pulmonary tuberculosis cases was 6992i.e. 18.3 per 100 000. The proportion of extrapulmonarytuberculosis was 6.9% (517 cases). TB was diagnosedin 62 children (0.8% of all cases, incidence 1,1). Theincidence of tuberculosis increased with age to 34.9among patients 65 years old and older. The mean age ofTB patients was 52.7 years. The incidence among meni.e. 28.0 was more than two times higher than amongwomen i.e. 11.9. The incidence in rural population wasslightly lower than in urban, respectively 19.4 and 19.8.Bacteriologically confirmed cases (4585) constituted65.6% of all pulmonary TB cases. The number ofsmear positive pulmonary TB cases was 2803 (40.1%).There were 45 cases of tuberculosis registered amongforeigners and 215 cases registered among prisoners.There were 30 patients with MDR-TB (0.8% of 3706cases with DST results). TB was initial AIDS indicativedisease in 24 cases. There were 743 deaths dueto tuberculosis in 2009 (2.0 TB deaths per 100 000).Mortality among males – 3.2 – was four times higherthan among females – 0.8.

330 Maria Korzeniewska-KosełaNr 20,8% przypadków z dostępnymi wynikami lekowrażliwości(3706). W 2009 roku gruźlicę jako przyczynęzgonu rozpoznano u 743 zmarłych (współczynnik 2,0).Umieralność mężczyzn była czterokrotnie większa niżkobiet (odpowiednio współczynniki 3,2 i 0,8).Wnioski: W Polsce w ostatnim dziesięcioleciuzapadalność na gruźlicę zmniejszyła się o blisko 30%ale jest wyższa niż średnia w krajach UE. Najwyższazapadalność występuje w starszych grupach wieku, jestwyższa u mężczyzn. Korzystnym zjawiskiem, takżena tle innych krajów UE, jest niska zapadalność nagruźlicę u dzieci oraz niski odsetek chorych na gruźlicęwywołaną przez prątki lekooporne, w tym gruźlicy wielolekoopornej.Pozyskiwanie danych o lekowrażliwościz wykazów laboratoryjnych powinno być systematycznieprowadzone także w następnych latach.Słowa kluczowe: gruźlica, zapadalność, nowe zachorowania,wznowy, potwierdzenie bakteriologiczne,lekooporność, umieralność, Polska, rok 2010Krajowy Rejestr Zachorowań na Gruźlicę jest prowadzonyw Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc. DecyzjąGłównego Inspektora Sanitarnego z dnia 03.09.2009 rokuInstytut został wskazany jako krajowa specjalistycznajednostka właściwa w zakresie gruźlicy. Obowiązekzgłaszania zachorowań na gruźlicę nakłada na lekarzyi felczerów ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r., określającazasady i tryb zapobiegania oraz zwalczania zakażeńi chorób zakaźnych u ludzi (dz.U. z dnia 30 grudnia 2008r.). Placówki medyczne wysyłają formularze z danymio przypadku gruźlicy do Wojewódzkich Poradni ChoróbPłuc i Gruźlicy lub do Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych.Stamtąd formularze, za pośrednictwemWojewódzkich Stacji Sanitarno-Epidemiologicznychtrafiają w kwartalnym rytmie do Instytutu.CONCLUSIONS: In Poland in the last decade theincidence of tuberculosis has decreased by nearly30% but is higher than the average in EU countries. In2010 the highest incidence occurred in older agegroups and was higher in men. Positive characteristicalso when compared with the situation in manyEU countries is the low incidence of tuberculosis inchildren and the low percentage of patients with drugresistanttuberculosis.Key words: tuberculosis, incidence, new cases, relapses,cases confirmed by culture, anti-TB drug resistance,mortality, Poland, 2010danych Głównego Urzędu Statystycznego o zgonachwedług przyczyn, danych Narodowego Instytutu ZdrowiaPublicznego- Państwowego Zakładu Higieny o przypadkachgruźlicy jako choroby wskaźnikowej AIDS orazraportu European Centre for Diseases Prevention andControl „Tuberculosis Surveillance in Europe in 2010”.Ocena lekowrażliwości była możliwa dzięki laboratoriom,które nadesłały do Zakładu Epidemiologiii Organizacji Walki z Gruźlicą, gdzie rejestr zachorowańjest prowadzony, wykazy dodatnich wynikówposiewów i lekowrażliwości od wszystkich chorychdiagnozowanych przez dane laboratorium w 2010 roku.Wykazy laboratoryjne umożliwiły ponadto identyfikacjęprzypadków jeszcze nie zgłoszonych przez placówkimedyczne i uzupełnienie braków.CEL PRACYOcena sytuacji epidemiologicznej gruźlicy w Polscew 2010 roku przez porównanie z krajami UniiEuropejskiej w odniesieniu do zapadalności w grupachwieku i płci, udziału przypadków potwierdzonychbakteriologicznie, występowania wznów gruźlicy orazlekooporności prątków, umieralności a także współwystępowaniagruźlicy i HIV.MATERIAŁ I METODYAnaliza danych o przypadkach zgłoszonych w 2010roku do Krajowego Rejestru Zachorowań na Gruźlicę,analiza wyników lekowrażliwości prątków, ponadtoWYNIKIWyniki zapadalność na gruźlicęW 2010 roku zarejestrowano w Polsce 7509 zachorowańna gruźlicę. Było to o 727 zachorowań mniej niżw roku poprzednim i o 3163 mniej niż w 2001 roku.Zapadalność na gruźlicę wszystkich postaci w 2010 rokuwyniosła 19,7 na 100 000 ludności i była niższa o 8,8%w porównaniu z rokiem 2009 oraz niższa o 28,7% niżprzed dziesięcioma laty (Tabela I). Średnie roczne tempospadku zapadalności w latach 2001-2010 wynosiło 2, 9%.W 2010 roku obserwowano, podobnie jak w latachwcześniejszych, znaczne różnice w zapadalnościna gruźlicę między województwami (Tabela II-III).Najwyższą zapadalność na gruźlicę zarejestrowanow województwach: łódzkim – współczynnik 31,9,

Nr 2Gruźlica w Polsce w 2010 roku 331Tabela I. Gruźlica wszystkich postaci w Polsce w latach 2001 – 2010 wg wieku. Dane z Krajowego Rejestru Zachorowańna GruźlicęTable I. Tuberculosis in Poland in 2001- 2010 by age. Data from TB RegisterRokYearLiczba zachorowań w grupach wiekuNumber of cases in age groups (years)Zapadalność na 100 000 w grupach wiekuIncidence rates per 100 000 in age groups (years)RazemRazem0-14 15-19 20-44 45-64 65+TotalTotal0-14 15-19 20-44 45-64 65+2001 10.672 124 199 3.600 4.052 2.697 27,6 1,7 6,0 25,4 44,2 56,32002 10.475 125 211 3.203 4.175 2.761 27,4 1,8 6,4 23,1 44,8 56,82003 10.124 100 184 3.045 3.968 2.827 26,5 1,5 5,8 21,9 41,7 57,62004 9.493 120 129 2.836 3.835 2.573 24,9 1,9 4,2 20,3 39,5 51,72005 9.269 99 156 2.717 3.760 2.537 24,3 1,6 5,3 19,4 38,0 50,92006 8.587 69 156 2.529 3.655 2.178 22,5 1,1 5,5 18,0 36,4 42,82007 8.614 74 135 2.538 3.762 2.105 22,6 1,2 4,9 18,0 37,0 41,12008 8.081 76 115 2.248 3.685 1.957 21,2 1,3 4,3 15,9 35,8 38,12009 8.236 99 131 2.250 3.704 2.025 21,6 1,7 5,1 15,8 35,6 39,92010 7.509 62 114 2.086 3.441 1.806 19,7 1,1 4,6 14,6 32,8 34,9Tabela II. Gruźlica w Polsce w 2010 roku wg lokalizacji choroby, leczenia przeciwprątkowego w przeszłości i województw.Dane z Krajowego Rejestru Zachorowań na GruźlicęTable II. Tuberculosis (TB) in Poland in 2010 by site of disease, previous anti-TB treatment status and voivodeships. Datafrom TB RegisterGruźlica wszystkich postaciGruźlica płuc.Gruźlica pozapłucnaWojewództwaVoivodeshipsRazem/TotalTB all formsNowe zach/ NewcasesWznowy/RelapsesRazem/TotalPulmonary TBNowe zach/ NewcasesWznowy/RelapsesRazem/TotalExtrapulmonary TBNowe zach/ NewcasesPolska 7509 6610 899 6992 6109 883 517 501 16Dolnośląskie 582 501 81 538 457 81 44 44 -Kujawsko-pomorskie 386 338 48 355 308 47 31 30 1Lubelskie 646 557 89 586 501 85 60 56 4Lubuskie 135 122 13 122 110 12 13 12 1Łódzkie 810 705 105 775 671 104 35 34 1Małopolskie 490 418 72 468 398 70 22 20 2Mazowieckie 992 876 116 905 790 115 87 86 1Opolskie 132 112 20 122 102 20 10 10 -Podkarpackie 302 279 23 280 257 23 22 22 -Podlaskie 158 139 19 153 134 19 5 5 -Pomorskie 449 394 55 430 376 54 19 18 1Śląskie 1181 1055 126 1108 984 124 73 71 2Świętokrzyskie 284 260 24 262 238 24 22 22 -Warmińsko-mazurskie 260 229 31 243 212 31 17 17 -Wielkopolskie 441 387 54 406 353 53 35 34 1Zachodnio-pomorskie 261 238 23 239 218 21 22 20 2Wznowy/Relapseslubelskim – współczynnik 30,0 i śląskim – współczynnik25,5. Najniższą w kraju zapadalność na gruźlicęzarejestrowano w województwach opolskim – 12,8i wielkopolskim – 12,9. Wzrost zapadalności w porównaniuz rokiem 2009 odnotowano w 2 województwach(łódzkim o 8,5% i śląskim o 5,8%). W pozostałych 14województwach zarejestrowano spadek zapadalnościna gruźlicę: największy w województwach opolskimo 32,6% i w świętokrzyskim o 30,7%.Nowe zachorowania w liczbie 6610 stanowiły88,0% zarejestrowanych przypadków (współczynnik17,3 na 100000 ludności). 899 chorych (12,0% ogółuzachorowań, współczynnik 2,4) było w przeszłościleczonych z powodu gruźlicy.93,1% zarejestrowanych przypadków stanowiłagruźlica płuc (6992 chorych, zapadalność 18,3). 517chorych miało wyłącznie gruźlicę pozapłucną, costanowiło 6,9% ogółu zarejestrowanych zachorowań(współczynnik 1,4). Najczęstszą postacią gruźlicy pozapłucnejbyło zapalenie opłucnej (199 zachorowania,38,5% wszystkich przypadków gruźlicy pozapłucnej),gruźlica obwodowych węzłów chłonnych (84 chorych),

332 Maria Korzeniewska-KosełaNr 2Tabela III. Gruźlica w Polsce w 2010 roku. Zapadalność na1000 000 ludności wg województw. Dane z KrajowegoRejestru Zachorowań na GruźlicęTable III. Tuberculosis in Poland in 2010. Incidence per100 000 population by voivodeship. Data fromTB RegisterRanking województwRank of voivodeshipsWspółczynnikRateWspółczynnikRateWojewództwoVoivodeshipPolska 19,7 Polska 19,7Dolnośląskie 20,2 Opolskie 12,8Kujawsko-pomorskie 18,7 Wielkopolskie 12,9Lubelskie 30,0 Podlaskie 13,3Lubuskie 13,4 Lubuskie 13,4Łódzkie 31,9 Podkarpackie 14,4Małopolskie 14,8 Małopolskie 14,8Mazowieckie 19,0 Zachodnio-pomorskie 15,4Opolskie 12,8 Warmińsko-mazurskie 18,2Podkarpackie 14,4 Kujawsko-pomorskie 18,7Podlaskie 13,3 Mazowieckie 19,0Pomorskie 20,1 Pomorskie 20,1Śląskie 25,5 Dolnośląskie 20,2Świętokrzyskie 22,4 Świętokrzyskie 22,4Warmińsko-mazurskie 18,2 Śląskie 25,5Wielkopolskie 12,9 Lubelskie 30,0Zachodnio-pomorskie 15,4 Łódzkie 31,9Tabela IV. Odsetek przypadków gruźlicy potwierdzonejbakteriologicznie wśród wszystkich przypadkówgruźlicy wg województw, Polska, 2010 rokTable IV. The percentage of tuberculosis cases confirmedby culture among all tuberculosis cases by voivodeship,Poland, 2010WojewództwoRanking województw%VoivodeshipRank of voivodeships%Polska 63,3 Polska 63,3Dolnośląskie 59,3 Kujawsko-pomorskie 87,3Kujawsko-pomorskie 87,3 Małopolskie 83,3Lubelskie 63,6 Wielkopolskie 76,2Lubuskie 60,7 Podlaskie 75,9Łódzkie 41,6 Opolskie 68,9Małopolskie 83,3 Podkarpackie 66,9Mazowieckie 63,3 Zachodnio-pomorskie 66,7Opolskie 68,9 Pomorskie 65,0Podkarpackie 66,9 Lubelskie 63,6Podlaskie 75,9 Mazowieckie 63,3Pomorskie 65,0 Lubuskie 60,7Śląskie 57,7 Dolnośląskie 59,3Świętokrzyskie 57,0 Śląskie 57,7Warmińsko-mazurskie 57,3 Warmińsko-mazurskie 57,3Wielkopolskie 76,2 Świętokrzyskie 57,0Zachodnio-pomorskie 66,7 Łódzkie 41,6gruźlica kości i stawów (79 zachorowań, w tym 30przypadków gruźlicy kręgosłupa), gruźlica narządówmoczowo-płciowych (74). U 8 chorych wykryto gruźliczezapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.Nie było wśród nich dzieci i młodzieży.W 2010 roku, podobnie jak w latach wcześniejszych,zapadalność na gruźlicę wzrastała wraz z wiekiem, odwspółczynnika 1,1 wśród dzieci do współczynnika 34,9wśród osób w wieku 65 lat i starszych. Największy odsetekzachorowań (45,8% ogółu) mieścił się w przedzialewieku 45- 64 lata, średni wiek chorych wynosił 52,7 lat.Gruźlica u dzieci do lat 14 stanowiła 0,8% ogólnejliczby zachorowań (62 przypadki). Najczęstszą postaciągruźlicy u dzieci była gruźlica węzłów chłonnych klatkipiersiowej (27 przypadków) i gruźlica płuc ( 22 przypadki).Potwierdzenie bakteriologiczne uzyskano w 20 (32,3%)przypadkach ( gruźlica płuc- 15, gruźlica pozapłucna- 5).Najwyższą zapadalność wśród dzieci zarejestrowanow województwach: lubelskim – współczynnik 2,7 i kujawsko-pomorskim– współczynnik 2,2. Wzrost zachorowańTabela IV. Gruźlica w Polsce w 2010 roku wg płci i wieku. Współczynniki zapadalności na 100000. Dane z KrajowegoRejestru Zachorowań na Gruźlicę.Table IV. Tuberculosis in Poland in 2010 by sex and age. Incidence rates per 100000. Data from TB Register.mężczyźni (males)kobiety (females)70605047,658,355,352,948,853,54036,43023,726,928,0Ryc. IFig. I20100,5 1,501,01,6 0,8 1,14,74,57,613,516,79,0 9,710,1 10,414,1Gruźlica w Polsce w 2010 roku wg płci i wieku. Współczynniki zapadalności na 100 000. Dane z KrajowegoRejestru Zachorowań na Gruźlicę.Tuberculosis in Poland in 2010 by sex and age. Incidence rates per 100 000. Data from TB Register.11,213,617,114,7 14,011,9

Nr 2Gruźlica w Polsce w 2010 roku 333nastąpił w 6 województwach: w kujawsko-pomorskim,lubelskim, łódzkim, śląskim, świętokrzyskim i warmińskopomorskim.W 7 województwach zarejestrowano spadekzachorowań; w województwach: lubuskim, opolskimi podlaskim nie zarejestrowano żadnego zachorowania nagruźlicę wśród dzieci.Przypadki gruźlicy u młodocianych w wieku od15 do 19 lat stanowiły 1,5% ogółu zachorowań (114przypadków, współczynnik 4,6).W 2010 roku, podobnie jak w latach poprzednich,mężczyźni chorowali na gruźlicę ponad dwukrotnieczęściej niż kobiety. Zarejestrowano 5157 zachorowańw grupie mężczyzn – współczynnik 28,0 i 2352zachorowania w grupie kobiet – współczynnik 11,9.Zachorowania wśród mężczyzn stanowiły 68,7% ogółuzachorowań. Największe różnice zapadalności międzymężczyznami i kobietami obserwowano w starszychgrupach wieku. Mężczyźni w wieku 50-54 lata mieliponad czterokrotnie większą zapadalność na gruźlicęniż kobiety w tym samym wieku (58,3 v. 13,6) (ryc. 1).Tempo spadku zapadalności w obu tych grupach byłow ubiegłej dekadzie podobne.W 2010 roku zarejestrowano 4618 zachorowań nagruźlicę w miastach i 2891 zachorowań wśród mieszkańcówwsi. Ludność wiejska przez wiele chorowała nagruźlicę częściej niż ludność miejska. W latach 2001-2010 spadek zapadalności na gruźlicę wśród ludnościwiejskiej był szybszy niż w mieście, zaś w 2010 rokupo raz pierwszy zapadalność mieszkańców wsi byłanieznacznie niższa (wspólczynnik19,4) niż zapadalnośćmieszkańców miast – współczynnik 19,8.Potwierdzenie bakteriologiczne (dodatnie wynikiposiewu materiałów diagnostycznych) uzyskano u 4756chorych (63,3% wszystkich zachorowań), w gruźlicypłuc – u 4585 (65,6%). U 2803 chorych tzn. u 40,1%wszystkich chorych na gruźlicę płuc dodatni był takżewynik badania bakterioskopowego plwociny (współczynnik7,3). W gruźlicy pozapłucnej potwierdzeniechoroby uzyskano w 33,1%. Utrzymywały się różnicemiędzy województwami odsetka chorych na gruźlicę potwierdzonąbakteriologicznie (Tabela IV). W odniesieniudo gruźlicy płuc odsetek przypadków z potwierdzeniemw badaniu bakteriologicznym wśród ogółu zachorowańna tę postać gruźlicy wahał się od 42,7% w woj. łódzkimi 57,6% w woj. warmińsko- mazurskim do 90,4% w woj.kujawsko-pomorskim i 84,8% w woj. małopolskim.Wśród chorych na gruźlicę w 2010 roku było 215osób przebywających w aresztach śledczych i zakładachkarnych (współczynnik zapadalności 260). Wśródchorych zarejestrowanych z powodu gruźlicy w 2010roku było 45 cudzoziemców (0,6% przypadków). Wg.danych Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego -Państwowego Zakładu Higieny z 2010 roku gruźlicabyła chorobą wskaźnikową u 24 chorych na HIV/AIDS.Lekooporność prątków gruźlicyWedług danych ze sprawozdań MZ-13 w 2010 roku43 chorych leczono z powodu MDR-TB (multidrug--resistant tuberculosis) czyli gruźlicy wielolekoopornej,wywołanej przez prątki oporne jednocześnie na dwagłówne leki przeciwprątkowe tzn. na ryfampicynęi izoniazyd (chorobowość). W Krajowym RejestrzeZachorowań na Gruźlicę w 2010 roku zarejestrowano30 przypadków gruźlicy wielolekoopornej, w tym jedenprzypadek XDR-TB (extensively drug-resistant tuberculosis).Wyniki lekowrażliwości zanotowano u 3706chorych, lekooporność typu MDR stanowiła 0,8%.Oporność na izoniazyd wykryto u 169 chorych (4,6%przypadków z dostępnymi wynikami lekowrażliwości).Umieralność z powodu gruźlicy (rok 2009).Podobnie jak w latach ubiegłych ocena umieralnościdotyczy zgonów, w których lekarz, wypisujący kartęzgonu, jako wyjściową przyczynę podał gruźlicę. Napodstawie tych kart Główny Urząd Statystyczny (GUS)publikuje zbiorcze zestawienie zgonów wg przyczyn.W 2009 roku gruźlicę jako przyczynę zgonu rozpoznanou 743 zmarłych (umieralność 2,0 na 100000 ludności).Z powodu gruźlicy płuc zmarło 721 chorych – współczynnik1,9. Z powodu gruźlicy o innej lokalizacjizmarły 22 osoby. Według danych GUS zgony z powodugruźlicy stanowiły 0,2% ogółu zgonów i 26,7% zgonówz powodu wszystkich chorób zakaźnych i pasożytniczychw Polsce.Z powodu gruźlicy umierają głównie starsi chorzy.Zmarli w wieku 65 lat i więcej stanowili 40,1% ogółuzmarłych z tej przyczyny. Współczynnik umieralnościw tej grupie wieku był najwyższy i wynosił 5,8.W 2009 roku z powodu gruźlicy zmarło 1 dziecko –przyczyną zgonu było gruźlicze zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Nie zarejestrowano zgonów wśródmłodocianych. Mężczyźni umierali z powodu gruźlicyczterokrotnie częściej, niż kobiety – odpowiedniowspółczynniki – 3,2 i 0,8. Umieralność mieszkańcówwsi z powodu gruźlicy – 1,8 i była niższa niż mieszkańcówmiast – 2,1. W latach 2000-2009 umieralnośćz powodu gruźlicy zmniejszyła się o 25,9%.Najwyższą umieralność z powodu gruźlicy zarejestrowanow województwie śląskim (współczynnik 3,9)i lubuskim (współczynnik 2,6), najniższą- w województwiekujawsko- pomorskim (współczynnik 0,8) i podkarpackim(współczynnik 0,9). W latach 2005-2009w 8 województwach umieralność z powodu gruźlicyzmniejszyła się; natomiast w 5 (lubuskim, małopolskim,mazowieckim, śląskim i warmińsko-mazurskim)wzrosła, o 27,3%, w woj. małopolskim.Do Krajowego Rejestru zgłoszono znacznie mniejzgonów niż wskazują dane GUS oparte na kartach zgonu.Wśród 8236 chorych na gruźlicę zarejestrowanychw 2009 roku, u których oceniano wyniki leczenia, z po-

334 Maria Korzeniewska-KosełaNr 2wodu gruźlicy zmarło 158 chorych tzn. 1,9% kohorty;150 zmarłych miało gruźlicę płuc, w tym 112 gruźlicępłuc potwierdzoną bakteriologicznie. Ośmioro chorychzmarło z powodu gruźlicy pozapłucnej.DYSKUSJAW 2010 roku w epidemiologii gruźlicy w Polscenie wystąpiły nowe zjawiska. Od lat dominującą grupęchorych na gruźlicę stanowią mężczyźni w wiekuśrednim i podeszłym.W porównaniu z rokiem poprzednim zarejestrowanomniej zachorowań, jednakże zapadalność na gruźlicębyła w Polsce wyższa niż średnia zapadalność w krajachUnii Europejskiej (UE) oraz w Norwegii i Islandii (14,6zachorowań na 100000 ludności - dane dla 2010 roku).W większości krajów Europy zachodniej mimo napływuimigrantów z krajów o dużym rozpowszechnieniu gruźlicyzapadalność jest niska (np. Niemcy- współczynnik5,3 na 100 000; Francja- 7,9; Włochy- 5,4; Holandia-6,5). Łącznie chorzy na gruźlicę w trzech krajach:Polsce, Rumunii i Wielkiej Brytanii stanowili w 2010roku połowę z 73996 zachorowań zarejestrowanych wewszystkich 27 krajach UE oraz w Norwegii i Islandii.W Polsce utrzymywały się, obserwowane w latachwcześniejszych, różnice zapadalności w poszczególnychwojewództwach. Najwyższą zapadalność nagruźlicę zarejestrowano w Łódzkiem i w Lubelskiem,najniższą w województwach opolskim i wielkopolskim.W Polsce potwierdzenie bakteriologiczne gruźlicypłuc tzn. potwierdzenie dodatnimi wynikami posiewówuzyskano w nieco wyższym odsetku przypadków niżw całej UE (63,6% v. 61%). Utrzymują się, obserwowanew Polsce od lat, znaczące różnice między województwamidotyczące odsetka przypadków gruźlicypłuc potwierdzonej bakteriologicznie.W Polsce największa zapadalność na gruźlicę występujew starszych grupach wieku; gruźlica u dziecistanowiła w 2010 roku niewielki odsetek ogółu zachorowań(0,9%, współczynnik 1,1 na 100000), niższyniż w krajach UE oraz w Norwegii i Islandii (4%,współczynnik 3,8). Najwyższą zapadalność u dzieciodnotowano w 2010 roku w krajach o wysokiej zapadalnościna gruźlicę w całej populacji: na Litwie,Bułgarii i w Rumunii – było to od 18 do 25 przypadkówna 100 000. W krajach zachodniej Europy gruźlicarozpoznawana jest w większości u dzieci imigrantów.Wśród ludności miejscowej w tych krajach, podobniejak w Polsce, przeważali chorzy w wieku 45 lat i starsi.Najwyższy odsetek osób powyżej 64 lat wśród chorychna gruźlicę, pochodzenia miejscowego odnotowanow Słowenii, Finlandii i Czechach. Średnia wieku chorychna gruźlicę Finów wynosiła 67,5 lat.W krajach UE gruźlica, podobnie jak w Polsce, występujeczęściej u mężczyzn (1:1,8). Przewaga płci męskiejjest większa u chorych urodzonych w tych krajach.W Polsce 2010 roku, podobnie jak w latach ubiegłych,odsetek przypadków gruźlicy pozapłucnej w całkowitejliczbie zachorowań był niski. W wielu krajóweuropejskich udział gruźlicy pozapłucnej jest większy,przekraczając 40% na Malcie, w Norwegii, Holandiii Wielkiej Brytanii. Różnice tłumaczyć można cechamichorych na gruźlicę w tych krajach: młodych chorych,pochodzących z Afryki i Azji.W 2010 roku zmniejszyła się umieralność z powodugruźlicy obliczana z certyfikatów zgonów (współczynnik:1,9 zgony na 100 000 ludności).W Polsce, inaczej niż w Europie zachodniej, imigracjama dotychczas niewielki wpływ na wskaźnikiepidemiologiczne gruźlicy. W 2010 roku największyodsetek imigrantów wśród chorych na gruźlicę odnotowanow Szwecji (86%) i w Norwegii (85%). W Polscewspółwystępowanie zakażenia HIV i gruźlicy jestzjawiskiem rzadkim. W 2010 roku w całej UE odsetekzakażonych HIV wśród chorych na gruźlicę wyniósł6% (wynik badania na zakażenie HIV znany w 24%przypadków gruźlicy) .W Polsce odsetek przypadków gruźlicy z opornościąprątków na leki jest niski. Wspomnieć można, żena Litwie, Łotwie i w Estonii od 11 do 19% nowychprzypadków gruźlicy płuc to MDR-TB.WNIOSKIW Polsce w ostatnim dziesięcioleciu zapadalnośćna gruźlicę zmniejszyła się o blisko 30%, ale jestnadal wyższa niż średnia w krajach UE. Najwyższazapadalność występuje w starszych grupach wieku, jestwyższa u mężczyzn. Korzystnym zjawiskiem, takżena tle innych krajów UE, jest niska zapadalność nagruźlicę u dzieci oraz niski odsetek chorych na gruźlicęwywołaną przez prątki lekooporne, w tym na gruźlicęwielolekooporną. Pozyskiwanie danych o lekowrażliwościz wykazów laboratoryjnych powinno być systematycznieprowadzone także w następnych latach.Otrzymano: 13.02.2012 r.Zaakceptowano do druku: 10.03.2012 r.Adres do korespondencji:Prof. Maria Korzeniewska-KosełaInstytut Gruźlicy i Chorób PłucZakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicąul. Płocka 26, 01-138 WarszawaTel. 22 43 12 123e-mail: m.korzeniewska@igichp.edu.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 335 - 339Problemy zakażeń1Paweł Kozłowski, 1 Joanna Pogorzelska, 1 Tadeusz Wojciech Łapiński, 2 Oksana Kowalczuk, 2 Jacek Nikliński,1Robert FlisiakWYSTĘPOWANIE GENOTYPÓW HCV I POLIMORFIZMU SNP rs12979860WŚRÓD ZAKAŻONYCH HCV PÓŁNOCNO-WSCHODNIEJ POLSKITHE OCCURRENCE OF HCV GENOTYPES AND SINGLE POLYNUCLEOTIDEPOLYMORPHISMS OF rs12979860 AMONG HCV INFECTED PATIENTSIN NORTHEASTERN POLAND1Klinika Chorób Zakaźnych i Hepatologii, Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku2Zakład Klinicznej Biologii Molekularnej, Uniwersytetu Medycznego w BiałymstokuSTRESZCZENIEHCV jest odpowiedzialny za rozwój przewlekłegozapalenia wątroby typu C, marskości wątroby oraz rakawątrobowokomórkowego. W Polsce dominuje genotyp1, a w następnej kolejności występują zakażeniagenotypami 3 i 4. Badania wykazały, że zmiany SNPrs12979860 ludzkiego chromosomu 19 wpływają namożliwość eliminacji zakażenia zarówno spontanicznie,jak też pod wpływem terapii przeciwwirusowej.Celem pracy. była ocena częstości zakażeniaposzczególnymi genotypami HCV w województwiepodlaskim w okresie od 2002 do 2011 roku oraz określenieczęstości występowania poszczególnych genówzwiązanych z polimorfizmem miejsca rs12979860wśród kwalifikowanych i leczonych chorych.Badania i metody. Ocenę genotypów przeprowadzonou 923 osób zakażonych HCV, a określeniegenów SNP rs12979860 wykonano u 126 chorych (97,zakażonych genotypem 1, 17 - genotypem 3 i 12 - genotypem4). Zakażenie HCV stwierdzono na podstawiewykrycia w surowicy krwi HCV-RNA i jego genotypumetodą RT- nested - PCR (Syngen Biotech, USA).Polimorfizm rs12979860 wykrywano metodą sekwencjonowania,przy użyciu metody PCR. Ostateczną ocenęokreślano korzystając z aparatury 3500 Genetic Analyzer(Applied Biosystems, Foster City, USA).Wyniki. Zakażenie HCV obserwowano częściejwśród mężczyzn (60%). Genotyp 1 stwierdzono u 66%chorych, genotyp 3 u 27%, a genotyp 4 u 7% chorych.W czasie 10 lat stwierdzono powolny wzrost odsetkachorych zakażonych genotypem 4 HCV. Wśród zakażonychgenotypem 1 HCV oczekujących na leczenieprzeciwwirusowe i chorych po zakończonej terapiiwystępowanie genotypu C/C stwierdzano u 21%, C/Tu 59%, a T/T u 20% badanych.Wnioski. Najczęściej w Polsce północno –wschodniej występuje genotyp 1 HCV. Obserwuje siępowolny wzrost zakażeń genotypem 4. U 79% chorychABSTRACTHCV is responsible for the development of chronichepatitis C, cirrhosis and hepatocellular carcinoma. ThePolish population is mainly dominated by genotype 1infections, genotypes 3 and 4 are less common. Studieshave shown that changes in SNP rs12979860 of humanchromosome 19 affect their ability to eliminate infectionboth spontaneously and during the antiviral therapy.The aim of this study was to evaluate thefrequency of different HCV genotype infections in thePodlasie region during the period from 2002 to 2011 andto determine the frequency of particular genes associatedwith rs12979860 polymorphism amongst patientsboth eligible for treatment and currently undergoingthe treatment.Methods. Research and evaluation of thegenotypes was performed in 923 cases of HCV andin 126 cases genes rs 12.97986 were identified (97patients infected with genotype 1, 17 - genotype 3 and12 - genotype 4). HCV infection was confirmed by thedetection of HCV-RNA and it’s genotype in serum withRT-nested - PCR (Syngen Biotech, USA). Rs12979860polymorphism was detected by sequencing, using PCR.The final scores were determined using 3500 GeneticAnalyzer (Applied Biosystems, Foster City, USA).Results. HCV infection was more frequentamong men (60%). Genotype 1 was found in 66% ofpatients, genotype 3 in 27% and genotype 4 in 7% of patients.During period of 10 years slow increase of genotype4 HCV infection prevalence was observed. Amongpatients infected with genotype 1 HCV waiting for thetreatment and those who already completed antiviraltherapy the presence of genotype C/C was found in21%, C/T in 59% and T/T in 20%.Conclusions. The most common in NortheasternPoland is genotype 1 of HCV. There has been a slowincrease of infections with genotype 4. In 79% of patientsinfected with genotype 1 of HCV genotypes C/T

336 Paweł Kozłowski, Joanna Pogorzelska i inniNr 2zakażonych genotypem 1 HCV stwierdza się genotypC/T lub T/T będące niekorzystnym czynnikiem prognostycznymterapii.Słowa kluczowe: genotypy HCV, zmienność genetycznaIL-28Bor T/T have been found which is an adverse prognosticfactor of the treatment.Key words: HCV genotype, genetic variation in IL28BWSTĘPHCV jest wirusem odpowiedzialnym za rozwójprzewlekłego zapalenia wątroby typu C, marskościwątroby oraz raka wątrobowokomórkowego. Spośród6 znanych genotypów wirusa, w Europie i AmerycePółnocnej dominuje genotyp 1, a w następnej kolejnościwystępują zakażenia genotypami 2 i 3. Zakażeniagenotypem 4 dotyczą najczęściej chorych z AfrykiPółnocnej i Bliskiego Wschodu, jednak coraz częściej,zakażenie tym genotypem jest rozpoznawane równieżw Europie (1, 2).Standardem w leczeniu przewlekle zakażonychHCV jest terapia interferonem pegylowanym alfa w skojarzeniuz rybawiryną. W 2011 roku zarejestrowanezostały również dwa leki o bezpośrednim działaniuprzeciwwirusowym (DAA – Direct Acting Antivirals),inhibitory proteazy: Telaprewir (TVR) i Boceprewir(BOC). Mogą być one dołączane do terapii interferonemi rybawiryną u zakażonych genotypem 1 HCV, u którychpowodują znaczącą poprawę skuteczności leczenia.Jednak nawet taka terapia trójlekowa nie zawsze jestskuteczna. Wyniki wieloośrodkowych badań klinicznychwskazują na bardzo wysoką, jednak nie 100%skuteczność nowych leków przeciwwirusowych. Obserwacjete potwierdzają istnienie czynników zależnychod pacjenta i wpływających na efektywność terapii.Najlepszymi predyktorami skuteczności leczenia jestuzyskanie odpowiedzi wirusologicznej w 4 tygodniu(RVR), lub w 12 tygodniu (EVR) leczenia. Ostatecznymwskaźnikiem równoważnym wyleczeniu jest uzyskanieprzetrwałej odpowiedzi wirusologicznej ocenianej w 6miesięcy po zakończeniu terapii (SVR). Badania nadczynnikami warunkującymi odpowiedź na leczenie,które mogą być określone jeszcze przed rozpoczęciemterapii stanowią bardzo zachęcające wyzwanie. Jednymz takich niedawno opisanych wskaźników skutecznościterapii jest polimorfizm pojedynczego nukleotydu(SNP) w promotorze genu IL-28B (rs12979860) zmapowanymna chromosomie 19. Stwierdzono występowaniezależności pomiędzy występowaniem genotypów C/C,C/T lub T/T, oraz prawdopodobieństwem spontanicznejeliminacji zakażenia, a także uzyskaniem odpowiedzina leczenie przeciwwirusowe.Celem pracy była ocena częstości występowaniagenotypów HCV w województwie Podlaskim i ewentualnajej zmienność w okresie od 2002 roku do 2011 roku.Ponadto określono częstość występowania genotypówpolimorfizmu rs12979860 wśród chorych kwalifikowanychdo leczenia w latach 2011-2012.MATERIAŁY I METODYHCV RNA w osoczu krwi pacjentów oznaczanometodą RT-nested-PCR ze starterami reakcji swoistymiwobec niekodującego 5’-końcowego obszaru genomu(5’-UTR) wirusowego. Genotyp wirusa określano metodąbezpośredniego sekwencjonowania uzyskanegow reakcji PCR produktu. Polimorfizm rs12979860oceniano na drodze sekwencjonowania produktu PCRobejmującego wyżej wymieniony SNP. Sekwencjonowaniewykonano metodą terminacji syntezy łańcuchaz zastosowaniem gotowej mieszaniny reakcyjnej BigDye Terminator v. 3.1 Cycle Sequencing Kit (AppliedBiosystems, USA).Izolację DNA z krwi pełnej pacjentów oraz RNAz osocza krwi wykonano na aparacie do automatycznejizolacji kwasów nukleinowych EasyMag (Biomerieux,Francja) techniką magnetyczną według protokołu producentaz wykorzystaniem gotowych odczynnikówtegoż producenta. Przed izolacją białka krwi zostałystrawione na drodze inkubacji z Proteinazą K (Sigma--Aldrich). Reakcje PCR wykonywano przy użyciupolimerazy DNA Taq i mieszaniny dNTPs (EURx,Gdańsk), odwrotną transkrypcję – polimerazy Tth (Epicentre,USA). Produkty PCR przeznaczone do sekwencjonowaniaoraz produkty reakcji terminacji syntezyłańcucha oczyszczano z zastosowaniem gotowych zestawówodczynników „Gel-Out” oraz „Ex-Terminator”(DNA II Gdańsk, Gdańsk). Sekwencjonowanie DNAwykonano na automatycznym sekwenatorze kapilarnymGenetic Analyzer 3500 (Applied Biosystems, USA).Uzyskane sekwencje analizowano przy użyciu programuBLAST (NCBI, USA).Analiza statystyczna. Analizę statystyczną przeprowadzonoużywając testów Spearmana i Chi-kwadrat(χ2). Istotność statystyczną określono jako p < 0,05.WYNIKIGenotyp HCV określono u 923 osób chorych, przewleklezakażonych HCV (369 kobiet i 554 mężczyzn)w wieku od 25 do 81 lat. Genotyp 1 stwierdzano u 66%

Ryc.1. Występowanie genotypów HCV wśród badanych 923 osób przewlekle zakażonychHCV na terenie województwa podlaskiego w okresie od 2002 do 2011 rokuNr 2Fig.1. The occurrence Występowanie of HCV genotypes genotypów amongHCV 923 i patients polimorfizmu with chronically SNP infected HCV337in the Podlasie region in the period from 2002 to 2011100%8060402002002(n=29)2003(n=37)2004(n=72)2005 2006 2007 2008(n=118) (n=139) (n=146) (n=151)2009(n=71)genotyp 4 genotyp 3 genotyp 12010(n=68)2011(n=92)wszyscybadani(n=923)Ryc.1.Fig.1.Występowanie genotypów HCV wśród badanych 923 osób przewlekle zakażonych HCV na terenie województwapodlaskiego w okresie od 2002 do 2011 rokuThe occurrence of HCV genotypes among 923 patients with chronically infected HCV in the Podlasie region inthe period from 2002 to 2011chorych, genotyp 3 u 27%, a genotyp 4 u 7% chorych.W okresie ostatnich dziesięciu lat nie stwierdzanoistotnych zmian częstości występowania genotypu1, natomiast obserwowano zmniejszenie się odsetkachorych zakażonych genotypem 3 i wzrost liczby chorychz genotypem 4 (ryc. 1). Zakażenie HCV częściejstwierdzano wśród mężczyzn (60%) niż u kobiet (40%),(ryc.2).Ocenę polimorfizmu na rs12979860 przeprowadzonou 126 chorych, w tym u 97 chorych zakażonychgenotypem 1. Oceniając wszystkich chorych zakażonychgenotypem 1, przed i po leczeniu, C/C występowałou 21%, C/T u 59%, a T/T u 20% badanych.W grupie chorych zakażonych genotypem 1 uprzednionie leczonych, Podlasie oczekujących in the period na terapię from 2002 wykazano to 2011 podobneodsetkowe występowanie genotypów C/C-19%,C/T-65%, T/T-16%, (ryc. 3). Rozkład polimorfizmuna rs12979860 u zakażonych genotypami 3 i 4 charakteryzowałsię wyższym odsetkiem występowaniaalleli C/C, ale stosunkowo nieduża liczebność tych grupuniemożliwia wyciąganie wniosków (ryc.3).DYSKUSJARyc.2. Chorzy przewlekle zakażeni HCV badani w zależności Wyniki naszych od płci na badań terenie oceniające częstość występowania2011 rokuposzczególnych genotypów HCV są zbliżonewojewództwa podlaskiego w okresie od 2002 dodo wyników badań z Chorwacji, Niemiec czy teżFig.2. Patients with chronic HCV infected examination Francji according (3, 4, 5), to sex jednak, in the w province przeciwieństwie of do tychkrajów interesujące jest, że wśród badanych przez1008060402002002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 wszyscybadani(n=923)Ryc.2.Fig.2.kobietymężczyźniChorzy przewlekle zakażeni HCV badani w zależności od płci na terenie województwa podlaskiego w okresie od2002 do 2011 rokuPatients with chronic HCV infected examination according to sex in the province of Podlasie in the period from2002 to 2011

genotypami HCVHCV genotypes338 Fig.3. Rs12979860 polymorphism Paweł Kozłowski, among the Joanna examined Pogorzelska 126 patients i inni infected with different 100%Nr 2HCV genotypes90%80%100%70%90%60%80%50%70%40%60%30%50%20%40%10%30%0%20%G1-wszyscy (n=97)Ryc.3.Fig.3.10%Polimorfizm rs12979860 wśród badanych 126 chorych zakażonych różnymi genotypami HCVG1- genotyp 1Rs12979860 polymorphism among the examined 126 patients infected with different HCV genotypesG3 - genotyp 3G4 - genotyp 4nas chorych praktycznie nie obserwowaliśmy zakażonychgenotypem 2 HCV (tab.I). U żadnego pacjentaw okresie ostatnich 10 lat nie stwierdzono zakażeniagenotypem 2 HCV. Natomiast charakterystyczny byłwzrost częstości występowania w ostatnich latachodsetka chorych zakażonych genotypem 4. Było toobserwowane również w innych krajach europejskichi wiązane głównie z parenteralną transmisją tego typuHCV poprzez dożylne środki odurzające lub tatuaże(6). W naszych, obserwacjach, podobnie jak opisująto inni autorzy, częstość zakażenia HCV była rzadszau kobiet (7), (tab.I).Tabela I. Występowanie genotypów HCV w wybranychkrajach europejskichTable I. The occurrence of HCV genotypes in selectedEuropean countriesLiczbabadanych0%Genotyp 1G1-wszyscy (n=97) G1-nie leczeni (n=64) G3 (n=17) G4 (n=12)Genotyp 2Genotyp 3Genotyp 4InneGrecja (8) 973 41,9% 7,2% 32,7% 16,2% 1,9% genotyp 5Rumunia (9) 241 98% 0 0,8% 1,2%Chorwacja (3) 1163 58,8% 2,2% 35,6% 3,4%Francja (4) 356 59,4% 9,2% 19,9% 9,2% 2% genotyp 5Słowacja (10) 198 90% 1,7% 6,6% 1,7%Czechy (11) 220 79,3% 1.0% 19,7% 0Niemcy (5) 10 326 61,7% 34,9% 0Według różnych opracowań, częstość występowaniagenotypu C/C polimorfizmu rs12979860 w populacjikaukaskiej (USA, Austria, Włochy, Hiszpania)wynosi 36-46% (C/T: 40-52%, T/T: 10-17%), a wśródAfro-amerykanów zaledwie 11-19% (CT: 48-61%,TT: 20-35%), co warunkuje gorszą skuteczność terapiiw tej populacji. Wstępna, niepublikowana analizaoparta o próbki 117 polskich pacjentów pochodzącychC/C C/T T/TG1- genotyp 1G3 - genotyp 3G4 - genotyp 4z różnych badań klinicznych wskazywała na występowaniegenotypu C/C u 23%, C/T u 58% i T/T u 19%.Analiza ta mogła być obarczona ryzykiem błędu wynikającegoz selekcji chorych do leczenia w badaniachklinicznych (pacjenci zazwyczaj w młodym wieku,bez współistniejących ostrych i przewlekłych chorób).Jednak przedstawione w niniejszej pracy wyniki badańwłasnych wskazują na niezwykle zbliżony rozkładczęstości występowania genotypów polimorfizmurs12979860, na który nie miała wpływu kwalifikacjachorych do rozpoczęcia terapii. Należy zwrócić uwagę,że wynika z tego, iż częstość występowania genotypuC/C jest w populacji podlaskiej (być może ogólnopolskiej)znacząco niższa od obserwowanej u przedstawicielirasy kaukaskiej w innych krajach. Niesie to ze sobąkonsekwencje w postaci gorszej skuteczności terapii,co można zniwelować przynajmniej częściowo stosującw ramach terapii trójlekowej zarejestrowane w UE,lecz niedostępne w Polsce inhibitory proteazy. Wartozwrócić też uwagę na brak różnic rozkładu częstościwystępowania genotypów polimorfizmu rs12979860pomiędzy zakażonymi genotypem 1 HCV wszystkimichorymi a chorymi wcześniej nieleczonymi, co wskazujena brak wpływu na wyniki preselekcji wynikającejz nieskuteczności wcześniejszego leczenia.Badania przeprowadzone wśród kobiet ciężarnychz obecnymi przeciwciałami anty-HCV wykazały obecnośćHCV-RNA u 61% posiadających genotypy C/Ci 82% C/T lub T/T, co wskazuje na częstszą eliminacjęspontaniczną w populacji chorych z genotypem C/C(12). Potwierdzeniem tego było badanie, które Thomasi wsp. (13) przeprowadzili wśród Europejczykówi Afrykańczyków wykazując częstą spontaniczną eliminacjęHCV związaną z genotypem C/C, szczególnieu chorych z niską wiremię HCV. Z kolei niska wiremiawśród chorych posiadających genotypy C/T i T/T nie

Nr 2Występowanie genotypów HCV i polimorfizmu SNP 339wpływała na spontaniczną eliminację wirusa. Równieżwśród noworodków obserwowano częstą, spontanicznąeliminację HCV zależną od obecności genotypu C/C(12). Konsekwencją tego jest znacznie rzadsze występowaniegenotypu C/C niż C/T wśród przewleklezakażonych HCV. Z drugiej strony trudno wytłumaczyćstosunkowo rzadkie występowanie alleli T/T, które niesprzyjają spontanicznej eliminacji zakażenia. Jest tozapewne związane z procesami dziedziczenia i wymagadalszych badań.Najwyższa częstość występowania genotypu C/C,jako kluczowego czynnika predykcyjnego uzyskaniaSVR, obserwowana jest wśród Azjatów (ponad 90%),rzadziej Europejczyków, Amerykanów i Latynosów,a najrzadziej wśród Afro-amerykanów (około 40%),(14). Wyniki badań własnych wydają się być zgodne.PODSUMOWANIE I WNIOSKIW Polsce północno-wschodniej najczęściejobserwowane są zakażenia genotypem 1 HCV. Naprzestrzeni ostatnich 10 lat obserwuje się powolnywzrost częstości występowania zakażeń genotypem 4.U 79% zakażonych genotypem 1 HCV stwierdza sięgenotypy C/T lub T/T polimorfizmu na rs12979860,będące niekorzystnym czynnikiem prognostycznymterapii. W związku z tym, że odsetek ten jest wyższy odstwierdzanego u osób rasy kaukaskiej w innych krajachEuropy i USA, pacjenci w Polsce powinni uzyskać jaknajszerszy dostęp do terapii trójlekowej, zwiększającejprawdopodobieństwo uzyskania trwałej odpowiedziwirusologicznej.PIŚMIENNICTWO1. Cornberg M, Razavi HA, Alberti A i in. A systematic reviewofhepatitis Cvirus epidemiology in Europe,Canadaand Israel. Liver Int 2011; 31 [Suppl 2]: 30-60.2. Łapiński TW, Pawluczuk P, Flisiak R. Charakterystykaepidemiologiczno-kliniczna zakażeń HCV genotypem 4w rejonie pólnocno-wschodniej Polski. Przegl Epidemiol2009; 4: 501-4.3. Vince A, Iscić-Bes J, Zidovec Lepej S i in. Distributionof hepatitis C virus genotypes in Croatia--a 10 year retrospectivestudy of four geographic regions. Coll Antropol2006; [Suppl 2]: 139-43.4. Cantaloube JF, Laperche S, Gallian P i in. Analysis ofthe 5’ noncoding region versus the NS5b region in genotypinghepatitis C virus isolates from blood donors inFrance. J Clin Microbiol 2006; 6: 2051-6.5. Hüppe D, Zehnter E, Mauss S i in. Epidemiology ofchronic hepatitis C in Germany--an analysis of 10,326patients in hepatitis centres and outpatient units. Z Gastroenterol2008; 1: 34-44.6. Roulot D, Bourcier V, Grando V i in. ObservationalVHC4 Study Group. Epidemiological Characteristicsand Response to Peginterferon Plus Ribavirin Treatmentof Hepatitis C Virus Genotype 4. J Viral Hepat 2007; 7:460-7.7. Juszczyk J. Hepatitis C Patogeneza i terapia. Poznań,Wyd Med, Termedia, 2009, 5-123.8. Karatapanis S, Tsoplou P, Papastergiou V i in. Hepatitis Cvirus genotyping in Greece: unexpected high prevalenceof genotype 5a in a Greek island. J Med Virol 2012; 2:223-8.9. Sultana C, Oprisan G, Szmal C i in. Molecular epidemiologyof hepatitis C virus strains from Romania. JGastrointestin Liver Dis 2011; 3: 261-6.10. Paralicová Z, Kristian P, Schréter I. Epidemiologicalsurvey of hepatitis C at the Clinic of Infectology andTravel Medicine in Kosice. Epidemiol Mikrobiol Imunol2009; 4: 158-62.11. Nēmecek V, Strunecký O. Genotypic heterogeneity ofhepatitis C virus (HCV) from blood donors in the CzechRepublic. Epidemiol Mikrobiol Imunol 2009; 2: 63-72.12. Ruiz-Extremera A, Muñoz-Gámez JA, Salmerón-RuizMA i in. l.: Genetic variation in interleukin 28B withrespect to vertical transmission of hepatitis C virus andspontaneous clearance in HCV-infected children. Hepatology2011; 53: 1830-8.13. Thomas DL, Thio CL, Martin MP i in. Genetic variationin IL28B and spontaneous clearance of hepatitis C virus.Nature 2009; 461: 798-801.14. Ge D, Fellay J, Thompson AJ, i in. Genetic variationin IL28B predicts hepatitis C treatment-induced viralclearance. Nature 2009; 461: 399-401.Otrzymano: 15.04.2012 rZaakceptowoano do druku: 30.05.2012 r.Adres do korespondencji:dr hab. Tadeusz W. ŁapińskiKlinika Chorób Zakaźnych i HepatologiiUniwersytetu Medycznego w Białymstoku,15-540 Białystok, ul. Żurawia 14e-mail: twlapinski@wp.pl

W dniu 05.06.2012 roku odbyło się Walne Zebranie członków Oddziału WarszawskiegoPolskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych.W czasie zebrania rozpatrzono sprawozdania z działalności Zarządu Oddziału i Komisji Rewizyjnej,udzielono absolutorium ustępującemu Zarządowi Oddziału. W wyniku tajnego głosowania wybranoCzłonków Zarządu Oddziału i Komisji Rewizyjnej oraz delegatów na Zjazd Krajowy PTEiLChZ.Po wyborach ukonstytuował się Zarząd w składzie:Przewodnicząca - Magdalena MarczyńskaSekretarz – Sabina DoboszSkarbnik - Paweł GrąbczewskiCzłonkowie - Regina Beata Podlasin, Zofia Przedlacka, Grażyna DulnyW kolejnym punkcie zebrania wybrano Komisję Rewizyjną w następującym składzie:• Małgorzata Aniszewska• Teresa Rzeszkowicz-Wasilewska• Przemysław Romelczyk•Ponadto wybrano 19 delegatów na zjazd krajowy PTEiLChZ:1. M.Marczyńska 11. M.Czerniawska-Ankiersztejn2. A.Wiercińska-Drapało 12. E.Firląg-Burkacka3. H.Stypułkowska-Misiurewicz 13. K.Zawadka4. A.Horban 14. G.Cholewińska5. B.Kowalik-Mikołajewska 15. M.Dąbrowska6. M. Aniszewska 16. J. Jabłońska7. M.Olszyńska-Krowicka 17. J.Wądołowska8. R.Podlasin 18. Z.Przedlacka9. P.Grąbczewski 19. A.Chylak10. T.Rzeszkowicz-Wasilewska

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 341 - 345Problemy zakażeńMałgorzata Aniszewska, Barbara Kowalik-Mikołajewska, Maria Pokorska-Śpiewak, Magdalena Marczyńska.BADANIE PRZECIWCIAŁ ANTY-HCV JAKO PODSTAWOWY STANDARDMONITOROWANIA ZAKAŻENIA ODMATCZYNEGO HCV: ZALETY I WADYMETODYANTI-HCV TESTING AS A BASIC STANDARD OF MONITORING HCV MOTHER-TO-CHILD INFECTION: ADVANTAGES AND DISADVANTAGES OF THE METHODKlinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu MedycznegoOddział XI, Wojewódzki Szpital Zakaźny w WarszawieSTRESZCZENIETransmisja wertykalna jest ważną drogą zakażeniaHCV dzieci. Zakażenie rozpoznaje się na podstawiedwukrotnego wykrycia HCV-RNA w 1rż lub/i przeciwciałanty-HCV powyżej >18 m-ca ż. Badanie HCV-RNART-PCR powinno być wykonane w wysokospecjalistycznymlaboratorium posiadającym odpowiednie certyfikaty.Komercyjne testy ELISA anty-HCV są tańszei dostępne bez ograniczeń. Cel: Ocena przydatnościbadania przeciwciał anty-HCV powyżej18m-ca ż. dodiagnostyki zakażenia wertykalnego HCV.Metody: Opieką objęto 317 dzieci matek zakażonychHCV, czas obserwacji 2-4 lata. HCV-RNAoznaczano w 2-5 m-cu ż, następnie co 6 m-cy; anty--HCV co 3-6 m-cy.Wyniki: Zakażenie HCV (na podstawie 2x HCVRNA+) rozpoznano u 26/317 (8,2%) dzieci. Anty--HCV + stwierdzono u: 288 (91%) w 3-6 m-cu życia,213 (67,2%) w 7-9 m-cu, 21(6,6%) powyżej18m-ca.W grupie anty-HCV - we wszystkich oznaczeniachw 1 r.ż. u żadnego dziecka nie wykryto HCV-RNA.Wśród 21 dzieci anty-HCV + powyżej18 m-ca ż: 18 byłoprzewlekle zakażonych (HCV-RNA+, anty-HCV + ),3 osiągnęło eliminację HCV-RNA (w tym 2 stało sięanty-HCV - , 1 pozostało anty-HCV + ). W grupie 296dzieci anty-HCV - powyżej 18 m-ca ż. było 5 u którychwykryto HCV-RNA 2x w 1 r.ż. i wyeliminowały HCV--RNA w ciągu dalszej obserwacji. U 4 (4/296, 1,3%)z nich powyżej 18 m-ca ż. przejściowo uzyskiwanowynik: anty-HCV - , HCV-RNA+.Wnioski: Wykrycie przeciwciał anty-HCVu dziecka urodzonego przez matkę zakażoną HCV:a) poniżej 18 m-ca ż. nie świadczy o jego zakażeniu.b) po 18 m-cu ż. pozwala rozpoznać zakażenie HCV(chociaż nie zawsze z aktywną replikacją). W większościprzypadków brak anty-HCV powyżej 18 m-caż. jest jednoznaczny z wykluczeniem replikacji, jednakw 1,3% przypadków stwierdzono obecność HCV-RNAw surowicy krwi dzieci. Badanie anty-HCV powyżej 18ABSTRACTVertical transmission is an important route of HCVinfection. Infants are considered to be infected if two ormore HCV-RNA results are positive and/or anti-HCV +over 18 mo of age. HCV-RNA RT-PCR testing requireshigh quality certificated centers. Anti-HCV ELISAcommercial tests are cheaper and may be performedin all laboratories.Aim: to estimate sufficiency of anti-HCV testingover 18 mo in the diagnostic process of HCV motherto-childinfection.Methods: 317 children born to HCV infectedmothers were observed for 2-4 years. HCV-RNA wasdetermined first at the age of 2-5 mo and subsequent in6 months intervals, anti-HCV every 3-6 months.Results: HCV infection (HCV-RNA twice presence)was recognized in 26/317(8.2%). Anti-HCV +were found in: 288 (91%) children in 3-6 mo of age,213(67.2%) in 7-9 mo, 21(6.6%) above 18 mo. HCV-RNA was negative during all observation in the groupwith anti-HCV - resultsgroup in all determinations in thefirst year of life. Among 21 children anti-HCV + over 18mo there were: 18 with chronic infection (HCV-RNA+,anti-HCV + ), 3 achieved HCV-RNA clearance (2 becameanti-HCV - , 1 anti-HCV + during following observation).Among 296 children anti-HCV - over 18 mo there were5 children HCV-RNA+ twice in the first year of life,but all became HCV-RNA- during follow up. In 4 ofthem (4/296, 1.3%) in spite of anti-HCV - we transientlyfound HCV-RNA+ above18 mo of age.Conclusions: Anti-HCV presence in childrenborn to HCV infected mothers: a) up to 18 mo of agedo not confirm HCV infection. b) over 18 mo of ageare indicative of HCV infection, but not always withactive HCV replication. Negative results of anti-HCVabove 18 mo of age usually allow us to exclude HCVreplication, but in 1,3% we found HCV-RNA in anti-HCV – children. Anti-HCV testing over 18 mo of age asonly diagnostic procedure may be not enough. Missing

342 Małgorzata Aniszewska, Barbara Kowalik-Mikołajewska i inniNr 2W latach 1998 – 2009 w Klinice Chorób ZakaźnychWieku Dziecięcego WUM przeprowadzono diagnostykęzakażenia HCV u 317 niemowląt urodzonych przezmatki zakażone HCV (HCV-RNA+ lub/i anty-HCV+).Informację o możliwości wykonania badań diagnostycznychu dzieci przekazywali lekarze oddziałównoworodkowych. Kryterium rozpoznania zakażeniawertykalnego HCV było dwukrotne wykrycie HCV--RNA w surowicy metodą RT-PCR w pierwszym rokużycia (pierwsze badanie w 2-5 miesiącu, drugie badaniew drugim półroczu życia). U dzieci zakażonych kontym-caż. jako jedyne badanie diagnostyczne może nie byćwystarczające do wykluczenia zakażenia wertykalnegoHCV. Rezygnacja z diagnostyki w 1rż uniemożliwiobserwację dzieci z mikroreplikacją HCV.Słowa kluczowe: HCV, zakażenie wertykalne, dzieci,anty-HCV, HCV-RNA, testy diagnostyczneWSTĘPTransmisja wertykalna (odmatczyna) jest uważanaobecnie za jedną z głównych dróg zakażenia HCV dzieci.Szacuje się, że w populacji europejskiej

Nr 2Badanie przeciwciał anty-HCV 343nuowano badanie HCV-RNA co 6 miesięcy przez kolejnetrzy lata, u niezakażonych przez jeden rok. U wszystkichoznaczano anty-HCV (test ELISA 3 generacji) poraz pierwszy w 2-5 miesiącu życia, następnie co 3-6miesięcy w ciągu całej obserwacji. Badanie HCV-RNAprzeprowadzano przy użyciu testów komercyjnychjakościowych (Amplico Roche) i ilościowych (RocheCobas TaqMan HCV, zakres liniowości pomiaru: 15-6,9 x10 7 IU/ml). Do oznaczania przeciwciał anty-HCVw surowicy krwi wykorzystano test ELISA 3 generacji(Ortho-Clinical Vitros ECi).WYNIKIZakażenie wertykalne HCV na podstawie dwukrotnegobadania RT-PCR rozpoznano u 26/317 dzieci(8,2%).Przeciwciała anty-HCV były obecne w 3-6 m-cużycia u 288 (91%), w 7-9 m-cu u 213 (67,2%). Powyżej18 m-ca przeciwciała anty-HCV wykryto u 21 dzieci(6,6%). W grupie 29 dzieci z wynikiem anty-HCV(-) wewszystkich badaniach w 1 r.ż. - żadne nie było zakażonewertykalnie. Wśród 21 dzieci anty-HCV (+) powyżej18 m-ca ż.: u 18 stwierdzono utrzymywanie się wiremiiHCV-RNA w ciągu całej obserwacji, 3 osiągnęło eliminacjęHCV-RNA (w tym dwoje stało się anty-HCV(-),jedno dziecko pozostało anty-HCV(+) do 4 r.ż., pomimobraku wykrywalnej replikacji HCV). Wśród 296 dzieci,u których nie wykryto anty-HCV powyżej 18 m-ca ż.,u 5 stwierdzono replikację HCV w 1 r.ż., jednak wyeliminowałyone HCV-RNA w ciągu dalszej obserwacji,w tym: jedno dziecko do 18 m-ca, dwoje dzieci powyżej18 m-ca, dwoje – z wiremią przerywaną (ostatnie dwabadania w 4 r.ż. nie wykazały replikacji). U 4 z nich(4/296, 1,3%) pomimo braku anty-HCV powyżej 18m-ca życia stwierdzany był materiał genetyczny wirusa.Obecność przeciwciał anty-HCV u dzieci z wiremiąi bez wiremii HCV przedstawia rycina 1.DYSKUSJAPorównywane metody diagnostyczne zakażeniawertykalnego HCV nie okazały się równoważne.Materiał genetyczny HCV-RNA wykryto dwukrotniew pierwszym roku życia (rozpoznając zakażeniewertykalne HCV) u 26 dzieci. Przeciwciała anty-HCVpowyżej 18 m-ca życia były obecne u 21 z nich. Pięciorozakażonych wertykalnie nie miało przeciwciałanty-HCV po 18 m-cu życia.Nie wydaje się aby przyczyną tych rozbieżnościbyły nieswoiście dodatnie wyniki badania RT-PCR.W materiale opublikowanym przez EPHN swoistośćbadania RT-PCR była wysoka, niezależnie od wiekudziecka i wynosiła około 98%. Częściej odnotowanowyniki fałszywie ujemne, co sugerowało, że zakażonedzieci mogą nie być zidentyfikowane, gdy poziom317 dzieci matek HCV(+)Anty-HCV (+) Anty-HCV (-) Wiek badanychLiczba dzieci288 29213 10421 2963-6 m-c ż7-9 m-c ż>18 m-cy żHCV-RNA(+) 2x w 1 rż u wszystkich 21 dzieci• HCV-RNA (+) w ciągu dalszej obserwacji – u 18• Eliminacja HCV-RNA - u 3HCV-RNA(+) 2x w 1rż – u 5 dzieci• HCV-RNA(+) w ciągu całej dalszej obserwacji u 0• Eliminacja HCV-RNA – u 5W tym:- 2 zanik anty-HCVW tym :- jedno dziecko 18 m-ca życia- u dwojga dzieci wiremia przerywana (ostatnie dwabadania HCV-RNA(-)U 4 dzieci (4/296, 1,3%) pomimo braku anty-HCV >18 m-cażycia stwierdzany był HCV-rnA(+)Ryc. 1.Fig.1.Obecność przeciwciał anty-HCV w kolejnych miesiącach życia w grupie dzieci urodzonych przez matki zakażoneHCVRyc. 1. Obecność przeciwciał anty-HCV w kolejnych miesiącach życia w grupie dzieciAnti-HCV presence in children born to HCV infected mothers during first months of lifeurodzonych przez matki zakażone HCV.Fig.1. Anti-HCV presence in children born to HCV infected mothers during first months of life.

344 Małgorzata Aniszewska, Barbara Kowalik-Mikołajewska i inniNr 2wiremii jest niski (3). Analiza EPHN 193 dzieci zakażonychi 354 dzieci niezakażonych wykazała niskączułość badania RT-PCR bezpośrednio po urodzeniu,wzrastającą > 80% powyżej 1 miesiąca życia. W badaniuprowadzonym w Klinice Chorób Zakaźnych WiekuDziecięcego WUM diagnozowano dzieci w wieku conajmniej 2 m-cy życia. Ponadto, aktualnie stosowanetesty RT-PCR charakteryzują się wysoką czułością, copozwala wyeliminować problem wyników fałszywieujemnych u dzieci obecnie zgłaszających się do badańdiagnostycznych. W analizowanej grupie wszystkiedzieci anty-HCV(+) powyżej 18 m-ca życia miałyuprzednio potwierdzoną wiremię HCV-RNA w pierwszymroku życia.Rozbieżność wyników testów diagnostycznychzakażenia wertykalnego HCV w omawianej grupienie wydaje się być również konsekwencją fałszywieujemnych wyników badania anty-HCV. Testy ELISA3 generacji charakteryzują się dużą czułością: >99%(4). Problemem bywa raczej zbyt mała specyficzność.Większość ośrodków europejskich systematycznie stosujemateriały kontrolne zewnętrznej kontroli jakości,by uzyskać prawidłowy, a przy tym powtarzalny wynik.Zasada ta wprowadzana jest stopniowo także w laboratoriachpolskich (5). Watterson i wsp. porównującnajczęściej wykorzystywany test ELISA 3 generacjiOrtho-Clinical Vitros ECi anty-HCV z testami ADVIACentaur HCV screen oraz Chiron recombinant immunoblotassay (RIBA) stwierdzili niezgodność wynikówodpowiednio w 63% i 75%. Wykazali oni wśródoznaczeń nisko-dodatnich wyniki fałszywie dodatnie,wymagające potwierdzenia inną metodą (6). W pracywłasnej nie odnotowano fałszywie dodatnich wynikówbadania anty-HCV. Wszystkie dzieci anty-HCV(+) po18 m-cu życia, miały uprzednio potwierdzone zakażenietestem RT PCR. Nie stosowano serologicznych testówpotwierdzenia (RIBA).U pacjentów dorosłych immunokompetentnychzakażenie HCV ma zwykle swoje odzwierciedleniew syntezie przeciwciał anty-HCV. Pojawiają się onew okresie 4-10 tygodni od zakażenia (średnio 7-8 tyg),są wykrywalne w ciągu całego czasu trwania infekcji,zwykle także po eliminacji HCV-RNA z krwi, czyli gdytest RT PCR daje wynik negatywny. Wykrycie anty--HCV potwierdza więc aktualną lub przebytą infekcję(7). Jednak część zakażonych nie wytwarza przeciwciałanty-HCV lub przeciwciała te zanikają po eliminacjiHCV-RNA. Meyer i wsp. (8) opisali 7 pacjentów którzywyeliminowali HCV-RNA w czasie 8-31 tygodniowejobserwacji, u 4 z nich nigdy nie wykryto przeciwciałanty-HCV. Autorzy podkreślają że w tych przypadkachjedynie badanie HCV-RNA RT-PCR umożliwia postawienierozpoznania. U dzieci zakażonych wertykalnieosiągających eliminację wiremii, częściej niż u dorosłychdochodzi do zaniku anty-HCV, co potwierdzająobserwacje własne (w badanej grupie w ciągu całejobserwacji stwierdzono anty-HCV(-) u 7 z 8 dzieci,które wyeliminowały HCV-RNA w krwi). Brak przeciwciałanty-HCV powyżej 18 m-ca życia nie wykluczaprzebytego wcześniej zakażenia.Rezygnacja z wykonania badania RT-PCR w pierwszymroku życia i ograniczenie do oznaczania przeciwciałanty-HCV po 18 m-cu, spowodowałoby brakprawidłowej diagnozy u 5/26 (19%) zakażonych. Dziecite osiągnęły samoistną eliminację HCV-RNA w surowicyw toku obserwacji (jedno przed zanikiem anty--HCV, czworo po zaniku). Według metaanalizy EPHNsamoistną eliminację HCV-RNA w ciągu pierwszych3 lat życia osiąga około 20% dzieci zakażonych wertykalnie.W badaniu własnym eliminację HCV-RNAstwierdzono u 30,7% (8/26) dzieci do 4 r.ż. Możliwajest utrzymująca się przez krótki okres czasu wiremiaprzerywana, która we wszystkich dotychczasowychdoniesieniach prowadziła do ostatecznego zanikuHCV-RNA w surowicy krwi/plazmie (3,9). Uzyskaniesamoistnej eliminacji HCV jest zjawiskiem korzystnym,jednak nie ma pewności, czy trwałym oraz czy jest jednoznacznez eradykacją zakażenia. Po eliminacji HCVu dzieci zakażonych wertykalnie nie opisano dotychczasreaktywacji z wykrywalną w surowicy wiremią HCV.Znaczenie przebytego zakażenia HCV dla dalszegorozwoju dzieci nie jest jasne.Ostatnio opisywane jest zjawisko tzw „ukrytego”zakażenia HCV, mikroreplikacji (occult HCV infection)(10,11,12):1. Wtórne - gdy poprzedzone jest rozpoznaniem zakażeniaHCV potwierdzonym standardowymi metodami,po samoistnej lub będącej następstwem leczeniaeliminacji HCV z surowicy/plazmy. W badaniachzazwyczaj stwierdzana jest obecność anty-HCV,prawidłowe aktywności aminotransferaz. HCV-RNAwykrywalny w bioptacie wątroby i w PBMC (nici„minus”). Wiremia może być okresowo obecna takżew surowicy lub plazmie, nie przekracza 200 kopii/ml.2. Kryptogenne - gdy aktywność aminotransferaz jestmiernie podwyższona, anty-HCV(-) w ciągu całejobserwacji, replikacja HCV-RNA jak wyżej.Częstość „occult replication” w niektórych grupachpacjentów jest wysoka, np. Barril i wsp. zjawisko toopisali u 45% pacjentów hemodializowanych z nieprawidłowymiaktywnościami aminotransferaz (12). Castilloi wsp. przedstawili 122 pacjentów z ukrytą formąinfekcji (HCV RNA w surowicy/plazmie(-), w bioptaciewątroby(+)), u których w 91% przypadków udało siępotwierdzić zakażenie także metodami nieinwazyjnymi:obecnością przeciwciał anty-HCV core, HCV-RNA(+)w PBMC lub HCV-RNA(+) po stymulacji. Autorzywykazali przydatność jednoczesnego wykorzystaniapowyższych trzech metod (93% zgodności w przypadkuwyników dodatnich) w celu potwierdzenia ukrytego

Nr 2Badanie przeciwciał anty-HCV 345zakażenia HCV u pacjentów po osiągnięciu eliminacjiHCV-RNA i anty-HCV z surowicy krwi, bez koniecznościwykonywania biopsji wątroby i oceny bioptatu (13).Ponadto ustalono różnice w wariantach wirusa replikującychw hepatocytach i PBMC. Jest prawdopodobne,że po eliminacji HCV-RNA z surowicy/plazmy- PBMCprzechowują wariant o mniejszej zdolności namnażania(14), którego wykrycie wymaga zastosowania wysokospecjalistycznychmetod aktywujących replikację(15,16). Przetrwała replikacja w PBMC jest częstszaw zakażeniu genotypem 1b (17), który nadal dominujew populacji polskiej. Wszystkie źródła zgodnie potwierdzająkonieczność dalszej obserwacji pacjentówz ukrytą infekcją HCV w celu ustalenia znaczenia klinicznegotakiego zakażenia (11,14,15,16).Objęcie dalszą opieką dzieci z mikroreplikacją HCVbędzie możliwe po wyłonieniu ich z grupy zakażonychwertykalnie, niezależnie od statusu przeciwciał anty-HCV.WNIOSKI1. Wykrycie przeciwciał anty-HCV u dziecka urodzonegoprzez matkę zakażoną HCV: a/ Poniżej 18miesiąca życia nie świadczy o jego zakażeniu. b/Od 18 miesiąca życia pozwala rozpoznać zakażenieHCV (chociaż nie zawsze z aktywną replikacją).2. W większości przypadków brak anty-HCV powyżej18 miesiąca życia jest jednoznaczny z wykluczeniemreplikacji, jednak w 1,3% przypadków stwierdzonoobecność HCV-RNA w surowicy krwi dzieci.3. Izolowane badanie anty-HCV powyżej 18 miesiącażycia nie jest wystarczające do wykluczenia zakażeniawertykalnego. Stwierdzenie obecności anty--HCV w pierwszym roku życia jest wskazaniemdo skierowania dziecka do ośrodka referencyjnegow celu przeprowadzenia pełnej diagnostyki na podstawiemetody RT-PCRPIŚMIENNICTWO1. European Paediatric Hepatitis C Virus Network. A significantsex – but not elective cesarean section - effecton mother-to-child transmission of Hepatitis C Virusinfection. J Infect Dis 2005;192:1872-9.2. Aniszewska M, Kowalik-Mikołajewska B, Pokorska-LisM, i in. Częstość występowania przeciwciał anty-HCVu kobiet ciężarnych. Analiza czynników ryzyka zakażeniaHCV. Przegl Epidemiol 2009;63:293-8.3. Pembrey L, Newell ML, Tovo PA, the EPHN Collaborators:The management of HCV infected pregnant womenand their children. European paediatric HCV network. JHepatol 2005;(43):515-25.4. Lange Ch, Sarrazin Ch. Diagnostic tests in acute andchronic hepatitis C. w: Mauss S, Berg T, Rockstrof J,Sarrazin Ch, Wedemeyer H, red. Hepatology - A clinicaltextbook. Wyd 2. Dusseldorf: Flying Publisher 2010:159-70. http://www.HepatologyTextbook.com/5. Madaliński K, Godzik P. European demands for theformation of a hepatological laboratory network. Experimentaland Clinical Hepatol 2009;5(2):39-43.6. Watterson JM, Stallcup P, Chernay P, i in. Evaluation ofthe Ortho-Clinical Diagnostic Vitros ECi anti-HCV test:comparison with three other methods. J Clin Lab Anal2007;21(3):162-6.7. Juszczyk J. Wirusowe zapalenie wątroby typu C. w:Cianciara J, Juszczyk J, red. Choroby Zakaźne i Pasożytnicze.Wyd 1. Lublin: Wyd Czelej;2007:601-7.8. Meyer MF, Lehmann M, Cornberg M, i in. Clearanceof low levels of HCV viremia in the absence of a strongadaptive immune response. Virology Journal 2007;4:58.http://www.virologyj.com/content/4/1/589. Aniszewska M, Kowalik-Mikołajewska B, Pokorska-LisM, i in. Spontaneus clearance of HCV-RNA in childrenwith vertically acquired HCV infection. Experimentaland Clinical Hepatol 2009;5(1):15-8.10. Pham TN, Coffin CS, Michalak TJ. Occult hepatitisC virus infection : what does it mean ? Liver Int2010;30(4):502-11.11. Kowala-Piaskowska A, Mozer-Lisewska I, Pham TN,i in. Przewlekłe zapalenie wątroby i mikroreplikacjaHCV. Postępy Biochem 2010;56(4):383-8.12. Barril G, Castillo J, Arenas MD, i in. Occult hepatitis Cvirus infection among hemodialysis patients. J Am SocNephrol 2008;19(12):2288-92.13. Castillo I, Bartolome J, Quiroga JA, i in. Diagnosis ofoccult hepatitis C without the need of liver biopsy. J MedVirol 2010;82(9):1554-9.14. Durand T, Di Liberto G, Colman H, i in. Occult infectionof peripheral B cells by hepatitis C variants whichhave low translational efficiency in cultured hepatocytes.Gut 2010;59:934-42 .15. Pham TN, Michalak TJ. Occult persistence and lymphotropismof hepatitis C virus infection. World J Gastroenterol2008;14(18):2789-93.16. Pham TN, Mulrooney-Cousins PM, Mercer SE, i in.Antagonistic expression of hepatitis C virus and alphainterferon in lymphoid cells during persistent occultinfection. J Viral Hepat 2007;14(8):537-48.17. Pham TN, Mercer SE, Michalak TJ. Chronic hepatitisC and persistent occult hepatitis C virus infection arecharacterized by distinct immune cell cytokine expressionprofiles. J Viral Hepat 2009;16(8):547-56.Otrzymano: 6.02.2012 r.Zaakceptowano do druku: 19.04.2012 r.Adres do korespondencji:Dr n. med. Małgorzata AniszewskaKlinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego WUMWojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie01-201 Warszawa, ul Wolska 37Tel 22 33 55 250e-mail: malgorzata.aniszewska@wum.edu.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 347 - 350Problemy zakażeńKarolina Świtaj 1 , Tomasz Chmielewski 2 , Piotr Borkowski 1 , Stanislawa Tylewska-Wierzbanowska 2 ,Maria Olszynska-Krowicka 1SPOTTED FEVER RICKETTSIOSIS CAUSED BY RICKETTSIA RAOULTII- CASE REPORTGORĄCZKA PLAMISTA WYWOŁANA PRZEZ RICKETTSIA RAOULTII- OPIS PRZYPADKU1Warszawski Uniwersytet Medyczny, Klinika Chorób Odzwierzęcych i Tropikalnych, SP ZOZWojewódzki Szpital Zakaźny w Warszawie / Medical University of Warsaw, Department of Zoonoticand Tropical Diseases, Regional Infectious Diseases Hospital in Warsaw2Samodzielna Pracownia Riketsji, Chlamydii i Krętków Odzwierzęcych, Narodowy Instytut ZdrowiaPublicznego – Państwowy Zakład Higieny / Laboratory of Ricckettsiae, Chlamydiae and EnzoticSpirochetes, National Institute of Public Health – National Institute of HygieneSTRESZCZENIECelem pracy. jest przedstawienie przypadkuriketsjowej gorączki plamistej, wywołanej najprawdopodobniejprzez Rickettsia raoultii, nowopojawiającysię patogen, poprzednio opisywany u pacjentów z limfadenopatiąpo pokąsaniu przez kleszcze (tick-bornelymphadenopathy -TIBOLA lub Dermacentor-bornenecrosis erythema and lymphadenopathy -DEBONEL).W piśmiennictwie nie ma wielu opisów przypadkówzakażeń wywołanych przez R. raoultii. Badanie kleszczyw Polsce (Ixodes ricinus i Dermacentor reticulatus)pokazało, że R. raoultii występuje we wszystkich regionachi przeważa nad innymi riketsjami z grupy gorączekplamistych (R. slovaca i R. helvetica).Opis przypadku. Do Kliniki Chorób Odzwierzęcychi Tropikalnych została przyjęta 17-letnia,dotychczas zdrowa pacjentka, z powodu gorączki,zmiany skórnej o typie owrzodzenia pokrytego strupem iwysypki w postaci licznych drobnych zmian rozsianychna tułowiu, kończynach, także na dłoniach i stopach orazna błonie śluzowej ust. Większość zmian skórnych byłanieznacznie wyniesiona, z obwódką, zaczerwienieniemi martwiczym środkiem, pojedyncze zmiany miały wyglądpęcherzyków. Z odchyleń w badaniu przedmiotowymstwierdzono ponadto powiększone węzły chłonneszyjne po stronie prawej.Wyniki badań. W badaniach laboratoryjnychstwierdzono leukopenię (z pałeczkami w rozmazie krwiw odsetku 22%), trombocytopenię, niewielki wzroststężenia CRP, przy wzroście także prokalcytoniny.Wyniki leczenia. Obserwowano szybką poprawępo rozpoczęciu leczenia ceftriaksonem i doksycykliną.W dwa tygodnie od początku choroby wykryto przeciwciaław klasie IgG w mianie 1:128 w reakcji z antygenemR. rickettsii. Następnie w testach IFA z antygenamiABSTRACTWe report the case of rickettsial eschar-associatedspotted fever, most probable due to Rickettsia raoultii,an emerging pathogen, which was previously describedin patients with tick-borne lymphadenopathy (TIBO-LA), also called Dermacentor-borne necrosis erythemaand lymphadenopathy (DEBONEL). The pathogenicityof R. raoultii is not well established. The survey of ticksfrom Poland (Ixodes ricinus and Dermacentor reticulatus)revealed that R. raoultii occur in all regions ofPoland and predominate over other rickettsiae of spottedfever group – R. slovaca and R. helvetica.A 17-year-old otherwise healthy girl was admittedto Department of Zoonotic and Tropical Diseases becauseof fever, eschar and rash. Multiple disseminatedsmall lesions were present on the skin of her head, trunkand limbs, also palms and soles, and mucosa of herlips. The majority of them had necrotic center slightlyelevated with redness around, single ones had vesicularappearance. The lymph nodes on the right side of herneck were enlarged. Laboratory investigations revealed:leukopenia (with 22% of bands in differential), thromocytopenia,slightly elevated C-Reactive Protein, as wellas procalcytonin. The quick improvement was observedwith a treatment with ceftriaxone and doxycycline.Two weeks after the onset of disease, IgG serumantibodies titer of 128 reacting with R. rickettsii antigenonly was detected. IFA tests with six SFG rickettsialspecies demonstrated the strongest reaction with R.raoultii group antigens in a titer of 64.The case we report, resembling boutonneuse fever,with leukopenia, thrombocytopenia and septic parametersindicates possible higher virulence of R. raoultiithan it was previously observed.

348 Karolina Świtaj, Tomasz Chmielewski i inniNr 2grupowymi sześciu gatunków riketsji gorączek plamistychnajsilniejszą reakcję wykazano dla antygenówgrupowych R. raoulti w mianie 1: 64.Wniosek: Przedstawiony przypadek riketsjozy,przypominający gorączkę śródziemnomorską, z leukopenią,trombocytopenią i parametrami sepsy sugerujepotencjalnie większą patogenność R. raoultii niż dotychczasopisywano.Słowa kluczowe: Rickettsia raoultii, gorączka plamista,choroby przenoszone przez kleszczeINTRODUCTIONSpotted fever group (SFG) rickettsioses are diseasesof diverse clinical course with highly virulent R. rickettsiiand relatively benign R. acari or R. conorii infections(1, 2, 3, 4). R. raoultii has been recently described asan unique species among SFG rickettsiae (5). It wasdetected in ticks throughout Europe and identified asone of etiologic agents of a syndrome named tick-bornelymphadenopathy (TIBOLA) or Dermacentor-bornenecrosis erythema and lymphadenopathy (DEBONEL)or scalp eschar and neck lymphadenopathy after tickbite (SENLAT) (6, 7, 8). However the pathogenicityof R. raoultii is not well documented and consideredas rather low (7).THE CASEIn April 2011 a 17-year-old otherwise healthy girlwas admitted to Department of Zoonotic and TropicalDiseases because of fever, eschar and rash.Six days earlier on the left site of her neck shenoticed a red spot and felt to be feverish. The fevercontinued the following days, dry cough and enlargementof the lymph nodes on the right side of her neckoccurred and primary lesion on the left side progressedin size. The generalized rash appeared five days afterthe onset of symptoms.The patient lived in a village in central Poland anddid not notice to be bitten by a tick. Nobody at homeor at school had similar symptoms. She did not travelabroad the previous year. Her past medical history wasnot significant.On admission: her axillary temperature was 38.6°C,her pulse, blood pressure and respiratory rate werenormal. An eschar, about 3 cm in diameter was presenton the left side of her neck, the second one similar insize was located on the left calf (Figure 1, panel A,B). Multiple disseminated small lesions were presenton the skin of her head, trunk and limbs, also palmsand soles, and mucosa of her lips (Figure 1, panel C,D). The majority of them had necrotic center slightlyKey words: Rickettsia raoultii, spotted fever, tick-bornediseaseselevated with redness around, single ones had vesicularappearance. The lymph nodes on the right side of herneck were enlarged.The examination of chest and abdomen was normal.No neurological abnormalities were found.Laboratory investigations revealed: leukopenia(white blood cells 3,700/µL with 22% of bands in differential,normal range 4,000-10,000/µL, with bands

Nr 2Gorączka plamista wywołana przez riketsje 349fever groups. The screening was performed at a titer of1:16. Then, serum samples positive for SFG rickettsiaewere assayed for the presence of antibodies to six SFGrickettsial species (Rickettsia Screen IFA IgG AntibodyKit, Fuller Laboratories, Fullerton, California). Purified,acetone-fixed, antigens of R. conorii, R. helvetica, R.felis, R. slovaca, R. sibirica, R. raoulti were applied asdiagnostics antigens. Highest titer of a given rickettsialspecies is considered indicative for the infection withthis specific Rickettsia species.To exclude other tick-borne diseases such as Lymeborreliosis and bartonellosis additional tests wereperformed. Levels of Bartonella spp. IgG antibodieswere determined by indirect immunofluorescence assay(Bartonella IFA IgG, Focus diagnostics, USA). B.burgdorferi IgM and IgG antibodies were checked withELISA tests (Borrelia 14kD+OspC IgM and BorreliaIgG +VlsE, DRG Diagnostics, Germany).PCRDNA from blood and skin samples, collected tendays after the onset of symptoms, were extracted withQIAamp Tissue Kit (Qiagen, Hilden, Germany). BacterialDNA was examined by PCR method for presenceof Rickettsia sp. citrate synthase (gltA) with RpCS.409dand RpCS.1258n primers for an initial screening toamplify fragment characteristic for all rickettsiae [9].PCR test included negative (water) and positive (R. conoristrain H24 from collection of NIPH-NIH) controls.Amplicons were analyzed in electrophoresis in 1,5%agarose gel stained with ethidium bromide.ResultsTwo weeks after the onset of disease, IgG serumantibodies titer of 128 reacting with R. rickettsii antigenonly was detected. Reaction with R. typhi was negative.IFA tests with six SFG rickettsial species demonstratedthe strongest reaction with R. raoulti group antigens ina titer of 64.DNA of Rickettsia spp. was not detected in bloodand skin samples with PCR.Specific antibodies to B. henselae and B. burgdorferi,were not detected either. Three weeks later,consequtive serologic tests showed IgG antibodies to R.rickettsii antigen in titer of 32 and to R. raoulti groupantigens in a titer of 16 .A) B)C) D)Fig. 1. Lesions of a patient with eschar-associated spotted fever caused by Rickettsia raoultii A) Eschar on the neck; B)eschar on the calf; C) papular rash on the limb; D) erosions on the lower lip.Ryc.1. Zmiany skórne związane z wystąpieniem gorączki plamistej wywołanej przez Rickettsia raoultii A) strup na szyi;B) strup na łydce; C) wysypka plamista kończyn górnych; D) zmiany nadżerkowe wargi dolnej.Figure 1. Lesions of a patient with eschar-associated spotted fever caused by Rickettsia raoultii A) Eschar onthe neck; B) eschar on the calf; C) papular rash on the limb; D) erosions on the lower lip.Ryc.1. Zmiany skórne związane z wystąpieniem gorączki plamistej wywołanej przez Rickettsia raoultii A)

350 Karolina Świtaj, Tomasz Chmielewski i inniNr 2CONCLUSIONSR. raoulti is an emerging pathogen recently isolatedand described (6, 7). The survey of ticks from Poland(Ixodes ricinus and Dermacentor reticulatus) revealedthat R. raoulti occur in all regions of Poland and werenoted in 18.2% of I. ricinus and 56.7% of D. reticulatusand predominate over other SFG rickettsiae – R. slovacaand R. helvetica (10).Due to the not characteristic symptoms of rckettsiosestheir diagnosis requires an extended set of serologicaltests. Their interpretation may be difficult due tocross reactions, which occur between the various speciesof rickettsiae antigens. IFA tests routinely used with asingle antigen do not allow for a final determination ofan etiologic agent and using several species-specific antigensare needed. The highest level of antibodies to oneof the species tested, allows to determine the etiologicagent. In addition, molecular testing can be performedby PCR to detect the DNA of individual species ofthe genus Rickettsia (11). In presented study, cuttingstaken from the changed skin and blood were negativewith PCR, probably due to initiation of treatment withantibiotics (fifth day of the therapy).The study of TIBOLA/DEBONEL suggested lowvirulence of R. raoulti, because in patients with asymptomatictick bites, all ticks positive by PCR harbored R.raoulti (7). The case we report, resembling boutonneusefever, with leukopenia, thrombocytopenia and septic parametersindicates possible higher virulence of R. raoultithan it was previously observed. Clinicians should bealert for rickettsial spotted fevers as emerging diseases.REFERENCES1. Jensenius M, Fournier PE, Raoult D. Rickettsiosesand the International Traveler. Clin Infect Dis,2004;39(10):1493-9.2. Walker DH. Rickettsiae and Rickettsial Infections: TheCurrent State of Knowledge. Clin Infect Dis, 2007;39-44.3. Center of Disease Control and Prevention (CDC). OtherTick-Borne Spotted Fever Rickettsial Infections. InfectiousDisease Information. [updated March 16, 2011;cited July 20, 2011]. http://www.cdc.gov/otherspottedfever/.4. Rathore MH, Maraqa NF. Rickettsial Infection. MedscapeReference. [updated May 11, 2009; cited July 20,2011]. http://emedicine.medscape.com/article/968385 .5. Mediannikov O, Matsumoto K, Samoylenko I, DrancourtM, Roux V, Rydkina E, et al. Rickettsia raoultiisp. nov., a spotted fever group rickettsia associated withDermacentor ticks in Europe and Russia. Int J Syst EvolMicrobiol, 2008;58:1635-9.6. Ibarra V, Otero JA, Portillo A, Saniabanez S, Blanco JR,Metola L, et al. Rickettsia slovaca infection: DEBONEL/TIBOLA. Ann N Y Acad Sci, 2006;1078:206-14.7. Parola P, Rovery C, Rolain JM, Brouqui P, Davoust B,Raoult D. Rickettsia slovaca and R. raoultii in Tick-borneRickettsioses. Emerg Infect Dis, 2009; 15(7):1105-8.8. Angelakis E, Pulcini C, Waton J, Imbert P, SocolovschiC, Edouard S, et al. Scalp Eschar and Neck LymphadenopathyCaused by Bartonella henselae after Tick Bite.Cin Infect Dis, 2010;50:549-51.9. Roux V, Rydkina E, Eremeeva M, Raoult D. CitrateSynthase Gene Comparison, a New Tool for PhylogeneticAnalysis, and its Application for the Rickettsiae. Int JSyst Bacteriol, 1997;47(2):252-61.10. Chmielewski T, Podsiadly E, Karbowiak G, Tylewska--Wierzbanowska S. Rickettsia spp. in Ticks, Poland.Emerg Infect Dis, 2009;15(3):486-8.11. ESCMID Study Group on Coxiella, Anaplasma, Rickettsiaand Bartonella; European Network for Surveillanceof Tick-Borne Diseases. Guidelines for the Diagnosis ofTick-borne Bacterial Diseases in Europe. Clin MicrobiolInfec, 2004;10:1108-1132.Received: 28.02.2012Accepted for publication: 20.03.2012Address for correspondence:Karolina Świtaj MD, PhDMedical University of Warsaw, Department of Zoonoticand Tropical Diseases, Regional Infectious DiseasesHospitalWolska 37 St.01-201 Warsaw, Polandtel. +48 22 33 55 288email: karolinaswitaj@yahoo.co.uk

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 351 - 356Zdrowie publiczneMałgorzata Kajko 1 , Janusz Ślusarczyk 1 , Mirosław Czarkowski 2 , Magdalena Rosińska 2PROFIL OSOBY Z OBJAWOWYM WIRUSOWYM ZAPALENIEM WĄTROBYTYPU C W POLSCE*DEMOGRAPHIC PROFILE OF A PERSON WITH SYMPTOMATIC HEPATITIS CIN POLANDKatedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny 1Zakład Epidemiologii, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego- Państwowy Zakład Higieny w Warszawie 2STRESZCZENIEW Polsce potwierdzono częste występowanie wirusowegozapalenia wątroby C (wzw C) wśród: osób zakażonychHIV, użytkowników narkotyków dożylnych,osób poddawanych dializie przed 1998 r., osób chorychna hemofilię urodzonych przed 1990 r. Do wielu zakażeńdochodzi poza ściśle zdefiniowanymi grupami ryzyka,a zapadalność różni się w zależności od czynników demograficznych.Celem badania było wyodrębnienie profilidemograficznych osób z rozpoznanym objawowymwzw C i odniesienie ich do znanych czynników ryzyka.Materiał i metody. Wykorzystano dane z rutynowegosystemu nadzoru epidemiologicznego nad wzwC. Włączono wszystkie przypadki zarejestrowanew 2006 r. – 2935 przypadków, w tym 97 (3,3%) ostrych,1281 (43,6%) kobiet. Profile określono analizą skupień,z wykorzystaniem głównych składowych obliczonychna podstawie danych demograficznych.Wyniki. Wyodrębniono 5 profili demograficznych:(1) młodzi mężczyźni, mieszkańcy obszarów wiejskichi małych miast; (2) starsi mieszkańcy tych obszarów,częściej kobiety; (3) młodzi i dorośli mężczyźni, mieszkańcywielkich miast; (4) starsze kobiety, mieszkankiwielkich miast; (5) mieszkańcy Warszawy, częściejw starszym wieku. Narażenia medyczne były najczęstszew każdym z profili, jednak rozkład narażeń i czynnikówryzyka różnił się istotnie pomiędzy profilami.Wnioski. Szerzenie się wzw C w Polsce wykazujeistotną heterogenność w zależności od czynników demograficznych.Wyniki te mogą pomóc ukierunkowaćakcje badań przesiewowych.ABSTRACTIn Poland high HCV prevalence was observed amongpeople infected with HIV, injecting drug users, peopledialyzed before 1998, people with hemophilia born before1990. However the majority of cases are diagnosed outsideof those groups and the incidence varies by demographicfactors. In this study we aimed to distinguish demographicprofiles among symptomatic cases diagnosed and reportedto the surveillance system and to assess the frequency ofexposures previously shown to impact HCV incidence inPoland in relation to the profiles.Material and methods. We used routine HCV surveillancedata collected on all cases registered in 2006:2935 cases, including 97 (3.3%) classified as acute and1281 (43.6%) females. The profiles were distinguishedby a two stage procedure – firstly constructing 2 mostimportant factors with principal component analysisbased on demographic variables. Then cluster analysisby Ward’s minimum variance was performed using these2 factors’ scores.Results. 5 profiles were found: (1) young men,inhabiting villages and small towns; (2) older inhabitantsof villages and small towns, frequently women;(3) young men, inhabiting large cities; (4) older womeninhabiting large cities; (5) inhabitants of Warsaw. Themedical exposures were the most common, but thedistribution of exposures was significantly differentbetween profiles. For example injecting drug use everwas reported by 3.4% of all cases, but was more commonin clusters 3 (6.0%) and 5 (5.5%) and very rarein cluster 4 (0.9%), in which hospitalization in the pastwas more common (63.1%) then on average (47.2%).Conclusion. HCV transmission patterns in Polandvary depending on demographic factors. Our results could* Publikacja zawiera poszerzenie wyników badań zamieszczonych w pracy magisterskiej M.Kajko (promotor: prof. Janusz Ślusarczyk)wykonanej w Katedrze i Zakładzie Zdrowia Publicznego WUM. Część wyników badań była prezentowana podczas XIII KonferencjiNaukowej Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego w Mikołajkach, czerwiec 2009.

352 Małgorzata Kajko, Janusz Ślusarczyk i inniNr 2help target screening campaigns that ideally should pick upHCV cases before they develop chronic hepatitis symptoms.Słowa kluczowe: wzw C, nadzór epidemiologiczny,PolskaKey words: hepatitis C, surveillance, PolandWSTĘPWirus zapalenia wątroby typu C (HCV) zostałzidentyfikowany po raz pierwszy w roku 1989 (1, 2).Liczne doniesienia o wynikach badań seroepidemiologicznychw różnych populacjach stały się podstawąoszacowania przez WHO liczby osób zakażonych naświecie na 170 – 300 mln, a także wskazały rejonygeograficzne o najwyższych odsetkach osób zakażonych(1). Badania serologiczne pozwoliły równieżna wyodrębnienie grup osób podwyższonego ryzykazakażenia HCV (2). Obecnie za grupy szczególnienarażone uznaje się osoby uzależnione od narkotyków,poddawane dializom, oraz osoby wielokrotnie hospitalizowanei poddawane iniekcjom medycznym zwłaszczaw krajach, gdzie nie wdrożono odpowiednich procedurzapobiegawczych (3, 4). Wyższe rozpowszechnienieHCV odnotowuje się wśród osób uzależnionych odalkoholu, odbywających kary pozbawienia wolnościoraz w grupach osób żyjących w ubóstwie (5-8).Wyniki jednego z pierwszych w Polsce badańseroepidemiologicznych opublikowano w roku 1991(9). Najwyższą częstość występowania zakażenia HCVw badanych wówczas grupach osób stwierdzono wśródużytkowników dożylnych narkotyków (78%) i wśródosób z przewlekłym zapaleniem wątroby typu nie-A,nie-B. Kolejne badania w 1994 r. wśród zakażonychHIV użytkowników narkotyków w Warszawie wykazałybardzo wysoką częstość zakażeń HCV w tej grupieosób, wynoszącą 97% (10). Z kolei badania wśród osób,które przynajmniej raz przyjęły narkotyk dożylnie, przeprowadzonew latach 2004 -2005 w 5 województwachwykazały częstość rzędu 60% we wszystkich lokalizacjach(11).Wysokie rozpowszechnienie anty-HCVnotowano również wśród osób poddawanych dializomw latach 1999 – 2003 – 15,5% do 44% wśród wszystkichdializowanych, a

Nr 2Profil osoby z objawowym wzw typu C 353objawem są podwyższone poziomy transaminaz (definicjadostępna na www.pzh.gov.pl\epimeld).Analiza statystyczna. Do określenia profilidemograficznych posłużono się analizą głównychskładowych, a następnie analizą skupień metodą maksymalizacjiwariancji Warda. Jako czynniki różnicująceuwzględniono płeć, wiek (w latach), wielkość miejscowościzamieszkania (liczba mieszkańców), gęstośćzaludnienia w powiecie i zamieszkanie w powieciesąsiadującym z miastem liczącym ponad 100 tys.mieszkańców. Rozkład cech w skupieniach porównanoz pomocą testu chi-kwadrat (zmienne kategoryczne)i testu t-Studenta (zmienne ciągłe).WYNIKIW 2006 roku zgłoszono 2 949 zachorowań na objawowewzw C. Do analizy włączono 2 935 przypadków,dla których były dostępne dane epidemiologiczne, w tym97 (3,3%) zgłoszonych jako ostre wzw typu C. W tejgrupie było 1 281 (43,6%) kobiet i 1 654 (66,4%) mężczyzn,średnia wieku wyniosła 44,5 lat (47,8 lat wśródkobiet i 42,0 lat wśród mężczyzn). U 1 861 (63,2%)osób ustalono w wywiadzie jedno lub więcej uznanychnarażeń, które mogły prowadzić do zakażenia: transfuzję,pobyt w szpitalu, drobny zabieg związany z naruszeniemciągłości tkanek wykonany w warunkach medycznychlub niemedycznych niezwiązany z pobytem w szpitalu,badanie endoskopowe, dializę, kontakt domowy z osobązakażoną HCV lub dożylne stosowanie narkotyku. Charakterystykębadanej grupy przedstawia tabela I.Analiza skupień ujawniła 5 odrębnych profili demograficznych,które można opisać następująco: 1) młodzimężczyźni, mieszkańcy obszarów wiejskich i małychmiast; 2) starsi mieszkańcy obszarów wiejskich i małychmiast, częściej kobiety; 3) młodzi i dorośli mężczyźni,mieszkańcy wielkich miast; 4) starsze kobiety, mieszkankiwielkich miast; 5) mieszkańcy Warszawy, częściejw starszym wieku. Dla każdego z profili następnie podsumowanoczęstość znanych narażeń i czynników ryzykaw wywiadzie. W zależności od profilu demograficznegoodnotowano istotne statystycznie różnice w występowaniuposzczególnych narażeń (tab. II, ryc. 1).DYSKUSJAPrzedstawiona powyżej analiza przypadków wzw C,oparta na danych zawartych w wywiadach epidemiologicznychprzeprowadzonych przez Państwową InspekcjęSanitarną, dotyczy przypadków objawowych: przewlekłychi ostrych łącznie. Analiza stanowi pierwsze podsumowaniedanych ogólnopolskich dotyczących wzw C,obejmujące również analizę ustalanych narażeń. Z uwagina długi okres bezobjawowy w przewlekłym wzw C, jakrównież różnorodność narażeń (zabiegi medycznie/ niemedyczne/kontakt domowy z osobą zakażoną/ wstrzykiwanienarkotyków) ustalenie drogi zakażenia jestczęsto bardzo trudne lub wręcz niemożliwe. W obecnymbadaniu ustalono przynajmniej jedno narażenie u 63,2%chorych. Brak informacji o domniemanym narażeniu,które mogło prowadzić do zakażenia, w tak dużym odsetkuprzypadków może wynikać z konstrukcji formularzawywiadu epidemiologicznego lub może być konsekwencjąsposobu prowadzenia wywiadów epidemiologicznychi niechęci chorych do ujawniania niektórych narażeń.Nie można jednak wykluczyć, że w chwili obecnej niedysponujemy pełną wiedzą, co do narażeń prowadzącychdo zakażenia wirusem HCV w Polsce. W innychbadaniach, nawet przy szczegółowym zbieraniu wywiaduwśród kobiet w ciąży w województwie mazowieckim,w 17% przypadków nie udało się odnotować narażeńprowadzących do zakażenia wirusem HCV, a w badaniuprzeprowadzonym wśród osób zakażonych wirusemHCV w Białymstoku prawdopodobną drogę zakażeniaokreślono u 59% osób badanych (19, 20).Zwraca uwagę bardzo niski odsetek osób, którychpotencjalną drogą narażenia było wstrzykiwanienarkotyku (3,4%). Nie można wprawdzie wykluczyćniedoszacowania tego narażenia w badaniu, nie mniejpotwierdzałoby to wcześniejsze obserwacje, że wstrzykiwanienarkotyków nie stanowi głównej drogi szerzeniasię HCV w Polsce (16, 19). W skali Europy jest todość nietypowe – w większości krajów wstrzykiwanienarkotyku jest głównym czynnikiem narażenia, odnotowywanymw 30% do 80% przypadków przewlekłychzachorowań na wzw C (21).W prezentowanym badaniu wyodrębniono 5 profilidemograficznych chorych na wzw C, które różniąsię rozkładem narażeń i czynników ryzyka. Wskazujeto na dużą heterogenność sytuacji epidemiologicznejw wzw C w Polsce. Z uwagi na to, że w badanej grupiezachorowania przewlekłe stanowiły 96,7%, wyniki należyinterpretować bardziej w kategoriach czynnikówzwiązanych z rozpowszechnieniem zakażeń wirusemHCV w Polsce niż z występowaniem nowych zakażeń(zapadalnością). Według dostępnych szacunków, jedynieniewielki odsetek zakażeń jest wcześnie rozpoznawany,toteż zaleca się zwiększenie częstości wykonywaniabadań przesiewowych wśród osób bez objawów choroby.Wyniki przeprowadzonej analizy wskazują, że zalecenia,na które osoby należy zwrócić szczególną uwagę,jeśli chodzi o wykonywanie takich badań, mogą byćzróżnicowane w zależności od miejsca zamieszkaniai populacji, której oferuje się badania. Różnice w rozkładzieczynników narażenia, choć istotne statystycznienie są jednak duże, a w większości przypadków dla każdegoz profili demograficznych istotną rolę odgrywająnarażenia medyczne. Są one ważniejsze w profilach

354 Małgorzata Kajko, Janusz Ślusarczyk i inniNr 2Tabela I. Zachorowania na wirusowe zapalenie wątroby C zarejestrowane z Polsce w 2006 r. według płci z uwzględnieniemwieku, środowiska, postaci klinicznej i ryzyka zakażeniaTable I. Hepatitis C cases registered in Poland in 2006 by sex taking into account age, residence place, clinical status andexposure factorsKobiety Mężczyźni RazemN % N % N %Razem 1281 1654 2935

Nr 2Profil osoby z objawowym wzw typu C 355Tabela II. Charakterystyka demograficzna i rozkład czynników narażenia na zakażenie HCV osób w profilach 1 – 5Table II. Demographic characteristics and HCV exposures distribution of persons in profiles 1-5Numer skupienia 1 2 3 4 5 wartość pLiczba osób w skupieniu 732 707 581 575 236% mężczyzn 92,1% 26,6% 85,9% 19,7% 50,4%

356 Małgorzata Kajko, Janusz Ślusarczyk i inniNr 22. Uzyskane w badaniach wyniki mogą być pomocnew ukierunkowaniu akcji badań przesiewowychniezbędnych ze względu na zbyt późne wykrywaniezakażeń HCV w Polsce. Akcje te w większymstopniu powinny uwzględniać cechy społeczno-demograficzneadresatów akcji.3. Działania skierowane do grup ryzyka, w szczególnościużytkowników substancji psychoaktywnych,choć niezbędne, nie pozwolą zapobiec większościzachorowań na wzw C w Polsce.PIŚMIENNICTWO1. World Health Organization. Hepatitis C. Weekly EpidemiolRec 1997; 72: 65 – 72.2. Ebeling F. Epidemiology of the hepatitis C virus. VoxSang 1998; 74 (suppl 2): 143 -146.3. Kew M, Francois G, Lavanchy D, Margolis H, VanDamme P, Grob P, Hallauer J, Shouval D, Leroux-RoelsG, Meheus A. Prevention of hepatitis C virus infection.J Viral Hepat 2004;11: 198–2054. Simonsen L, Kane A, Lloyd J, Zaffran M, Kane M.Unsafe injections in the developing world and transmissionof bloodborne pathogens: a review. Bull WHO1999;77:89–800.5. Hutchinson SJ, Goldberg DJ, King M, Cameron SO,Shaw LE, Brown A, MacKnezie J, Wilson K, MacDonaldL. Hepatitis C virus among childbearing womenin Scotland:prevalence, deprivation, and diagnosis. Gut2004;53:593-598.6. Jager J, Limburg W, Kretzschmar M, Postma M, WiessingL red. Hepatitis C and injecting drug use: impact, costsand policy options. EMCDDA Monographs, EuropeanMonitoring Centre for Drugs and Drug Addiction,2004:21–40.7. Sahajian F, Vanhems P, Bailly F, Fabry J, Trepo C, SepetjanM, members of ADHEC. Screening campaign ofhepatitis C among underprivileged people consulting inhealth centers of Lyon area, France. Eur J Pub Health.8. Sy T, Jamal MM. Epidemiology of hepatitis C virus(HCV) infection. Int J Med Sci 2006;3:41-46.9. Laskus T., Radkowski M., Lupa E. i in. Hepatitis C VirusAntibody in Poland. Scand J Infect Dis 1991; 23: 385 –386.10. Ślusarczyk J, Radkowski M, Wereżyńska T. Zakażeniapatogenami przenoszonymi drogą parenteralną wśródHIV-dodatnich narkomanów z terenu Warszawy. MateriałyNaukowe XIII Zjazdu Polskiego TowarzystwaEpidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych, Poznań22 – 24 września 1994; 349 – 350.11. Rosińska M. Oszacowanie rozpowszechnienia występowaniachorób zakaźnych (wirusowe zapalenia wątrobytypu C i B, HIV) wśród narkomanów przyjmującychśrodki odurzające w iniekcji ze szczególnym uwzględnieniemmigracji pomiędzy krajami. Raport z projektubadawczego (2006) dostępny na stronie: http://www.narkomania.gov.pl/index.htm.12. Podlasin RB. Zakażenie wirusem zapalenia wątroby typuC u chorych leczonych powtarzanymi dializami. PrzeglEpidemiol 2005;59(2):541-54713. Adamowicz-Salach A, Pawelec K, Łoch T, Zdziebłowska-PawińskaA, Brojer E, Walewska-Zielecka B, Rokicka-MilewskaR. Incidence and treatment of hepatitis Cvirus infection in children with haemophilia in Poland.Haemophilia 1999; 5:436–44014. Seyfried H, Brojer E, Grabarczyk P, Rosińska M, GronowskaA, Łętowska M. Analiza częstości wykrywaniamarkerów zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu C(HCV) u polskich dawców krwi w latach 1994 – 2003.Przegl Epidemiol 2005;59:807-81415. Brojer E., Grabarczyk P., Kopacz A. i in. Genotypy HCVu polskich dawców krwi w okresie 1995 – 2007. PrzeglEpidemiol 2008; 62: 163 – 169.16. Juszczyk J. Piętnaście lat badań nad wirusem C zapaleniawątroby w Polsce. Przegl Epidemiol 2005; 59: 373 – 384.17. Laskus I., Rosińska M. Wirusowe zapalenie wątrobytypu C w Polsce w 2007 roku. Przegl Epidemiol 2009;63: 251 – 25418. Aniszewska M, Kowalik-Mikołajewska B, Pokorska--Lis M, Kalinowska M, Cianciara J, Marczyńska M.Częstość występowania przeciwciał anty-HCV u kobietciężarnych. Analiza czynników ryzyka zakażenia HCV.Przegl Epidemiol 2009; 63: 293-29819. Chlabicz S, Flisiak R, Grzeszczuk A, Kovalchuk O, ProkopowiczD, Chyczewski L. Known and probable riskfactors for hepatitis C infection: a case series in north--eastern Poland. World J Gastroenterol. 2006;12:141-5.20. European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction.Annual report 2009: the state of the drugs problemin Europe. EMCDDA2009. Dostępne na stronie: http://www.emcdda.europa.eu/situation/analysis.21. Chlabicz S, Grzeszczuk A, Prokopowicz D. Medicalprocedures and the risk of iatrogenic hepatitis C infection:case-controlled study in north-eastern Poland. JHosp Infect. 2004;58:204-9.22. Zagożdżon P, Parszuto J, Raj A, Całus-Kania D, KorczakA, Ejsmont J. Częstość występowania I czynnikiryzyka zakażenia HCV wśród pracowników ochronyzdrowia w województwie pomorskim. Przegl Epidemiol.2009;63:39-4.Otrzymano: 27.12.2011 r.Zaakceptowano do druku: 27.03.2012 r.Adres do korespondencji:Dr n med. Magdalena RosińskaZakład EpidemiologiiNarodowy Instytut Zdrowia PublicznegoPaństwowy Zakład Higienyul. Chocimska 24 00-791 Warszawae-mail: mrosinska@pzh.gov.pltel.: 022 54 21 206

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 357 - 365Zdrowie publiczneKrzysztof Skotak, Jakub Bratkowski, Dorota Maziarka, Małgorzata Jamsheer-BratkowskaNowe zasady zarządzania jakością wody w kąpieliskachNew rules of the bathing water quality managementZakład Higieny Środowiska, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego - Państwowy Zakład Higienyw WarszawieSTRESZCZENIEOpublikowanie w 2006 roku Dyrektywy 2006/7/WEParlamentu Europejskiego i Rady Europy dotyczącejzarządzania jakością wody w kąpieliskach spowodowałokonieczność dostosowania polskich przepisówprawnych w zakresie prowadzenia szeroko rozumianegonadzoru nad jakością wody w kąpieliskach. Efektembyła nowelizacja ustawy Prawo wodne oraz wydanietrzech nowych aktów wykonawczych.Celem pracy była ocena wprowadzonych w krajowymprawodawstwie zmian w aspekcie oceny potencjalnychzagrożeń zdrowotnych dla osób kąpiących się.Zgodnie ze znowelizowanym prawem, prowadzenienadzoru powierzono przede wszystkim organizatoromi władzom lokalnym, zaś kontrolę obiektów i wykonywanieocen jakości wody - Państwowej InspekcjiSanitarnej. Specyfiką polskiego rozwiązania prawnegojest podział kontrolowanych obiektów na kąpieliskai miejsca wykorzystywane do kąpieli oraz w praktyceniemal całkowity brak kontroli miejsc tradycyjniewykorzystywanych do celów rekreacyjnych. Istniejeobawa, że aspekty proceduralne oraz nakładane naorganizatorów obowiązki oraz obciążenia finansowe,mogą doprowadzić do znacznego wzrostu liczby miejscwykorzystywanych do kąpieli kosztem kąpielisk, a tymsamym przyczynić się do obniżenia bezpieczeństwaosób kąpiących się.Słowa kluczowe: jakość wody, kąpieliska, zarządzanie,ryzyko zdrowotne, profile wodyWstępBezpieczna, wolna od chorobotwórczych mikroorganizmówi fizycznych zanieczyszczeń wodawykorzystywana do celów rekreacyjnych, ma istotneznaczenie w zakresie zapewnienia szeroko rozumianegobezpieczeństwa zdrowia publicznego. Brak systematycznejkontroli jakości wody w miejscach, z którychABSTRACTDirective 2006/7/EC concerning the managementof bathing water quality and repealing directive 76/160/EEC, adopted in 2006, resulted in changes polish lawsand regulations of this topic, which were necessary tocomply with the new Directive. These included WaterAct and three regulations: on bathing water qualitysurveillance, on bathing waters register and on bathingwater profile.The main changes in the sanitary surveillance onbathing waters quality and their consequences for bathershas been discussed in the article.According to new regulations conducting bathingwater quality monitoring was handed over to organizersof bathing sites and local government. Bathing watersupervision and water quality assessment is in PolishSanitary Inspection competence. Unique solution ofpolish law is division of bathing places into two categories:bathing sites and places used for bathing. Ina consequence regulations “create” another category ofsuch objects like places used according to custom forbathing by neighbourhood people, which will be leftwithout any supervision. There is significant threat thatnew formal aspects combined with organisers burdenedwith supervision and finance responsibilities, will leadto decrease number of bathing sites in favour of growingnumber of places used for bathing. This can inconsequence diminish bathers health safety.Key words: water quality, bathing sites, management,health risk, water profilekorzysta społeczeństwo, może w konsekwencji doprowadzićm.in. do wzrostu obserwowanych i zgłaszanychprzypadków występowania chorób i podrażnień skóry,a w skrajnych przypadkach być przyczyną pojawieniasię lokalnych ognisk chorób wodozależnych spowodowanychzakażeniami bakteryjnymi. Zapewnieniebezpieczeństwa zdrowotnego osób kąpiących sięrealizowane jest najczęściej poprzez: systematyczneobserwacje i badania jakości wody, stosowanie odpo-

358 Krzysztof Skotak, Jakub Bratkowski i inniNr 2wiednich środków zarządzania i zapewnienia jakościoraz informowanie społeczeństwa o zagrożeniach.Zachowanie odpowiednich procedur jest szczególnieistotne w miejscach, gdzie liczba osób korzystającychz kąpieli jest znaczna. Prawne regulacje tych założeńznalazły odzwierciedlenie w przyjętej przez ParlamentEuropejski i Radę Europy sześć lat temu Dyrektywie2006/7/WE dotyczącej zarządzania jakością wodyw kąpieliskach (1), uchylającą jednocześnie Dyrektywę76/160/EWG (2). Wymusiło to konieczność dostosowaniapolskich wymagań regulacji prawnych w zakresieszeroko rozumianego nadzoru nad jakością wodyw kąpieliskach. Efektem tych prac jest przeprowadzonanowelizacja ustawy Prawo wodne (3) oraz trzy noweakty wykonawcze: w sprawie prowadzenia nadzorunad jakością wody (4), ewidencji (5) oraz sporządzaniaprofilu wody w kąpielisku (6).Genezą wprowadzonych w ostatnich latach w UniiEuropejskiej zmian odnośnie nadzoru nad kąpieliskamibyło wcześniejsze przyjęcie przez Radę Europy ogólnychwytycznych dla przyszłego rozwoju w zakresie zasobównaturalnych i zdrowia publicznego, w tym dla politykidotyczącej wody w kąpieliskach. Realizacja założeńwytycznych znalazła swoje odzwierciedlenie w opublikowanejw 2002 roku Decyzji Nr 1600/2002/WEParlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającej szóstywspólnotowy program działań w zakresie środowiska naturalnego(7). Wspomniana Decyzja zdefiniowała szeregcelów Programu, których osiągnięcie ma przyczynić sięmiędzy innymi do zapewnienia takiego poziomu zanieczyszczenia,który nie powoduje szkodliwych skutkówdla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego.W aspekcie jakości wody w kąpieliskach, podstawowymcelem Programu jest osiągnięcie poziomu jakościgleby i wody powierzchniowej, które nie stanowiązagrożenia dla środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiegooraz zapewnienie zrównoważonego ich wykorzystania.Kontynuację tej polityki zawiera przywołanapowyżej Dyrektywa 2006/7/WE, której podstawowąideą jest zachowanie, ochrona i poprawa jakości środowiskaoraz ochrona zdrowia ludzkiego. Poza wielomaaspektami dotyczącymi nadzoru nad jakością wodyw kąpieliskach, wprowadza ona również zasady rozpowszechnianaaktualnych i wiarygodnych informacjio jakości wody w kąpieliskach. Ideą tej Dyrektywyjest wprowadzenie do nadzoru nad kąpieliskami, pozaobowiązkowymi obserwacjami i pomiarami, równieżoceny stosowanych środków zarządzania ryzykiemi zapewnienia jakości oraz zagwarantowanie, że ocenązostanie objęty każdy element wód powierzchniowych,gdzie w sezonie przewiduje się dużą liczbę osób korzystającychz kąpieli.Celem pracy była ocena wprowadzonych w krajowymprawodawstwie zmian wynikających z wdrożeniaDyrektywy 2006/7/WE dotyczącej zarządzania jakościąwody w kąpieliskach pod kątem potencjalnychpozytywnych i negatywnych jej skutków w aspekciezagrożeń dla zdrowia ludzi.Kluczowe zmiany Wprowadzonew krajowym prawodawstwieDo 2010 r., na mocy rozporządzenia MinistraZdrowia z 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinnaodpowiadać woda w kąpieliskach (8) oraz Ustawyo Państwowej Inspekcji Sanitarnej (9), nadzór nad jakościąwody w kąpieliskach finansowany był w całościz budżetu Państwa i realizowany przez pracownikówstacji sanitarno-epidemiologicznych. Nadzorem byłyobjęte niemal wszystkie znane Inspekcji kąpieliskai miejsca tradycyjnie wykorzystywane do kąpieli. Znowelizowanezapisy ustawy Prawo wodne (3) w praktycemodyfikują w znaczący sposób dotychczas przyjętezasady prowadzenia nadzoru, zmieniając jednocześniepodział obowiązków i kompetencji. Wprowadzają onem.in. pojęcie organizatora, którym może być osobafizyczna lub prawna bądź jednostka organizacyjnanieposiadającą osobowości prawnej, podejmująca sięprowadzenia działalności w zakresie organizowaniarekreacji nad wodą.Ustawodawca założył więc, że kontrolą objęte będątylko i wyłącznie miejsca wypoczynku nad wodą, dlaktórych możliwe będzie ustalenie podmiotu prowadzącegokąpielisko lub miejsce wykorzystywane do kąpieli.Pominięto w ten sposób często popularne wśród miejscowejludności miejsca tradycyjnie wykorzystywanedo kąpieli, gdzie w takiej sytuacji jakość wody w ogólenie będzie podlegała ocenie. Praktyka pokazuje, żew niektórych przypadkach w takich miejscach obserwujesię relatywnie znaczną liczbę osób korzystającychz kąpieli. Wydaje się, że przyjęcie takiego założeniamoże być istotnym zawężeniem określonego w Dyrektywie2006/7/WE zakresu oceny, której wdrożeniema gwarantować kontrolę każdego elementu wód powierzchniowych,gdzie przewidywana jest duża liczbaosób kąpiących się.Liczne obowiązki, głównie w zakresie informowaniaspołeczeństwa o jakości wody, z wyjątkiem ogólnopolskiegoserwisu informacyjnego, ustawodawcaprzerzucił z Państwowej Inspekcji Sanitarnej (PIS) nawładze samorządowe (wójtów, burmistrzów i prezydentówmiast), oraz na organizatorów kąpielisk i miejscwykorzystywanych do kąpieli. Organa PIS w praktycezmieniają swoją rolę z do tej pory nadzorujących kąpieliskana instytucję współpracującą w tym zakresiez władzami samorządowymi i kontrolującą działaniaprowadzone przez organizatora. Wspomniana kontrola(zwana w prawie kontrolą urzędową) obejmuje głównieocenę prowadzenia kontroli wewnętrznej (realizowanej

Nr 2Nowe zasady zarządzania jakością wody w kąpieliskach 359przez organizatora), zasad pobierania próbek wody orazich transportu, poprawności wykonywania badań próbekwody, wyznaczenia punktów pobierania próbek wodyoraz ocenę i klasyfikację jakości wody w kąpielisku.Zapisy nowelizowanej ustawy Prawo wodne wprowadzająszereg nowych pojęć związanych z obiektamiw zakresie rekreacji wodnej i wypoczynku. Najważniejszez nich związane są z wprowadzeniem podziałumiejsc wypoczynku nad wodą na kąpieliska i miejscawykorzystywane do kąpieli, z określeniem nowych zasaddokonywania ocen i klasyfikacji jakości wody orazz zasadami opracowania profili wody w kąpieliskach.Należy tu zaznaczyć, że wprowadzony w Polsce podziałna kąpielisko i miejsce wykorzystywane do kąpieli niema swojego odzwierciedlenia w zapisach Dyrektywy2006/7/WE i może mieć w przyszłości bardzo poważnekonsekwencje w aspekcie ochrony zdrowia publicznego.W praktyce obie grupy obiektów mogą się od siebiew ogóle nie różnić (np. wyposażeniem, liczbą osóbkąpiących się, czy jakością wody), funkcjonując równolegle.„Status” kąpieliska obiekt otrzymuje główniedzięki faktowi zgłoszenia obiektu przez organizatorado nadzoru i wprowadzeniu go do prowadzonej przezwładze samorządowe ewidencji kąpielisk. Skutkuje toprzyjęciem przez organizatora szeregu obowiązków,łącznie ze zwiększeniem częstotliwości wykonywanychbadań oraz koniecznością upublicznienia informacjio obiekcie. Takie zgłoszenie obiektu odbywa się coroczneprzed sezonem z półrocznym wyprzedzeniem,na podstawie formalnego wniosku kierowanego dowładz lokalnych. Sam wniosek zawiera informacjedotyczące lokalizacji planowanego kąpieliska, długośćlinii brzegowej, przewidywaną maksymalną liczbę osóbkorzystających dziennie z kąpieliska, opis infrastrukturykąpieliska, sposób gospodarki odpadami na danymterenie, pozwolenie wodnoprawne oraz aktualny profilwody w kąpielisku. Brak złożenia takiego wnioskuw praktyce powoduje, że dany obiekt co prawda możew ujęciu prawnym funkcjonować nadal, ale już jakomiejsce wykorzystywane do kąpieli. Z powyższegowynika, że należy się więc liczyć z tym, że w Polscebędą funkcjonowały dwie grupy organizatorów, prowadzącychw praktyce tę samą działalność gospodarczą,znacznie różniącą się jednak zakresem obowiązkóworaz ponoszonych kosztów i w konsekwencji odmiennympoziomem zapewnienia bezpieczeństwazdrowotnego osób kąpiących się. Podstawowe różnicedotyczą przede wszystkim innej częstotliwości badańjakości wody, różnego zakresu wykonywanych ocenoraz odmiennych zasad upublicznienia informacji o występującychi potencjalnych zagrożeniach dla zdrowia.Pobór próbek wody w sezonie kąpieliskowym podkątem oznaczeń parametrów mikrobiologicznych, o ilejej jakość nie budzi zastrzeżeń, w przypadku miejscwykorzystywanych do kąpieli wykonuje się zaledwiedwukrotnie tj. przed rozpoczęciem sezonu oraz razw trakcie jego trwania. Dla kąpielisk sytuacja wyglądajuż zupełnie inaczej, gdzie minimalna wymagana liczbapróbek jest już 4-krotnie wyższa (jedna próbka przedrozpoczęciem sezonu oraz nie mniej niż cztery próbkiwody w sezonie kąpielowym w okresie funkcjonowaniakąpieliska, pobrane w odstępie między badaniami niedłuższym niż miesiąc). Wyjątek od tej reguły stanowiąbadania wizualne, prowadzone pod kątem obecnościfizycznych zanieczyszczeń w wodzie oraz występowaniazakwitów sinic lub namnożenia się makroalg i fitoplanktonu,które organizator zarówno kąpieliska jaki miejsca wykorzystywanego do kąpieli musi prowadzićw sezonie na bieżąco. W stosunku do obowiązującychprzed nowelizacją przepisów, częstotliwość poboru próbekwody została zmniejszona 2-krotnie dla kąpieliski aż 8-krotnie w przypadku miejsc wykorzystywanychdo kąpieli.W przypadku ocen jakości wody, miejsce wykorzystywanedo kąpieli objęte jest tylko i wyłącznieoceną bieżącą, zaś kąpielisko dodatkowo także ocenąsezonową i czteroletnią. Zasady przeprowadzaniaocen omówiono w dalszej części artykułu poświęconejprowadzeniu nadzoru. Warto tu zaznaczyć, że efektemoceny czteroletniej jest klasyfikacja jakości wody w kąpielisku,która w przypadku wyniku niedostatecznegonakłada na organizatora obowiązek podjęcia określonychdziałań w celu ochrony zdrowia osób kąpiącychsię, ustalenia przyczyn zanieczyszczenia wody oraz ichwyeliminowania. Uprawnia ona także organy PaństwowejInspekcji Sanitarnej do wprowadzenia czasowegolub stałego zakazu kąpieli w tym miejscu (a więcw praktyce zakazu funkcjonowania obiektu) i jednoczesnegopowiadomienia o tym fakcie, w celu niezwłocznegorozpowszechnienia tych informacji, organizatorakąpieliska oraz władz lokalnych. Obowiązek wykonaniatej klasyfikacji nie dotyczy jednak miejsc wykorzystywanychdo kąpieli, które w praktyce mogą funkcjonowaćnawet w przypadku relatywnie gorszej jakościwody. Istotnym elementem przy podjęciu decyzji przezorganizatora co do „statusu” obiektu, który ma zamiarprowadzić może być fakt, iż niemal wszystkie badaniajakości wody będzie on musiał sfinansować z własnegobudżetu. Jest to szczególnie istotne w przypadku, gdystwierdzone zostaną odstępstwa jakości wody od określonychprawnie normatywów. W takich przypadkachustawodawca zobowiązuje prawnie organizatorów dowykonania kolejnych, poza ustalonym harmonogramembadań w celu weryfikacji uzyskanego wyniku. Badanietakie, w przypadku kąpieliska może również wykonaćpaństwowy powiatowy inspektor sanitarny. Na uwagęzasługuje fakt, że przepisy dopuszczają możliwośćwystąpienia krótkotrwałego (trwającego nie dłużejniż 72 godziny), mikrobiologicznego zanieczyszczeniawody, którego przyczyny można zidentyfikować.

360 Krzysztof Skotak, Jakub Bratkowski i inniNr 2W takich przypadkach prawo nakłada na organizatoradodatkowe zobowiązanie co do ustalenia przyczynyzanieczyszczenia i podjęcia działań mających na celuochronę zdrowia ludzi i poprawę jakości wody. Ustawodawcaniestety nie sprecyzował w jaki sposób organizatorma to zobowiązanie wypełnić. Dlatego też możesię to okazać zadaniem trudnym do wykonania (o ilew ogóle możliwym), szczególnie w zakresie poprawyjakości wody, w przypadku, gdy za zanieczyszczenieodpowiedzialne są czynniki nie zależne od organizatora(np. przemysł, rolnictwo, czy warunki atmosferyczne).Kryteria bieżącej oceny jakości wody w kąpieliskui miejscu wykorzystywanym do kąpieli są identycznei zostały określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowiaw sprawie prowadzenia nadzoru nad jakością wodyw kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli(3) omawianym w dalszej części artykułu.Ważną zmianą jaką wprowadza nowelizowanaustawa Prawo wodne jest obowiązek prowadzenia przezwładze samorządowe bieżącej ewidencji kąpielisk (3,5). Do tej pory ewidencję kąpielisk prowadziły organaPIS. Co więcej, wójt, burmistrz lub prezydent miasta sązobowiązani podać corocznie do publicznej wiadomościlistę organizowanych na ich terenie kąpielisk.Nowością, jaką wprowadzają zapisy ustawy, jestmożliwość łączenia kąpielisk położonych nad tymsamym akwenem, lub dokonywanie ich podziału.Łączenie kąpielisk w praktyce może znacznie ułatwićzarządzanie nimi oraz w wielu przypadkach zminimalizowaćkoszty funkcjonowania obiektów, szczególniew zakresie oznakowania i informowania oraz liczbywykonywanych analiz jakości wody. By kąpieliskamogły być połączone, obiekty muszą sąsiadować zesobą i mieć zbliżone oceny jakości wody w okresieostatnich 4 lat. Co więcej, muszą mieć opracowaneprofile wody (omawiane w dalszej części artykułu),w których nie będą wskazane żadne czynniki ryzykalub będą one wspólne. Problemem może być różnainterpretacja zapisu mówiąca o „zbliżonej ocenie jakościwody”. Brak wyznaczenia przez ustawodawcęprocedur autoryzacji łączenia (dzielenia) kąpielisklub np. wskazania określonego urzędu bądź instytucjiuprawnionej do oceny poprawności przeprowadzeniatego typu operacji, w praktyce pozostawia tę kwestiędo uznania organizatorom kąpielisk. W wielu przypadkach,celem minimalizacji kosztów ponoszonych przezorganizatorów, łączenie kąpielisk może być nagminnąpraktyką, niekoniecznie wynikającą z jakości wody czywspólnych procedur zarządzania ryzykiem.Ważnym elementem jaki wprowadzono ustawowojest zasada nieodpłatnej wymiany i udostępniania informacjioraz danych dotyczących kąpielisk. Dotyczyto przede wszystkim organów administracji publicznej.Dodatkowo, ustawodawca nakłada na GłównegoInspektora Ochrony Środowiska, Prezesa KrajowegoZarządu Gospodarki Wodnej oraz Głównego InspektoraSanitarnego obowiązek ustalenia w drodze porozumieniarodzaju, zakresu i sposobu nieodpłatnego przekazywaniainformacji niezbędnych do oceny i klasyfikacjiwody w kąpielisku. Dzięki takiemu podejściu wydajesię, że opinia publiczna będzie miała dostęp do istotnychinformacji, a tym samym, możliwość podejmowaniaodpowiednich decyzji np. przy wyborze bezpiecznegomiejsca wypoczynku. Warto tu podkreślić, że miejscwykorzystywanych do kąpieli ten zapis nie dotyczy,głównie ze względu na fakt, iż ustawodawca uznał zanieistotne gromadzenie i udostępnianie informacji natemat tego rodzaju obiektów.Jednym z kluczowych zapisów, jakie wprowadzaznowelizowana ustawa Prawo wodne, jest całkowitescedowanie na Państwową Inspekcję Sanitarną odpowiedzialnościza gromadzenie, weryfikację, analizęi ocenę danych, uzyskanych w wyniku kontroli jakościwody w kąpieliskach. Wynika to głównie z roli, jaką mapełnić Inspekcja w zakresie udostępnianiu informacjina poziomie krajowym (za pośrednictwem prowadzonegow trakcie sezonu kąpielowego internetowegoserwisu kąpieliskowego), autoryzacji wiarogodnościdanych oraz wymiany informacji na szczeblu międzypaństwowym,wynikającej ze zobowiązań i z umówmiędzynarodowych.Nowe zasady prowadzenia nadzoruWymagania, jakim powinna odpowiadać wodaw kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli,metody referencyjne i zakres badania wody, sposóbpobierania, przechowywania i transportu próbek wody,sposób oceny i klasyfikacji jakości wody w kąpieliskuokreślają zapisy rozporządzenia Ministra Zdrowiaw sprawie prowadzenia nadzoru (4). Kryteria, jakimpowinna odpowiadać jakość wody, zostały zróżnicowanew zależności od rodzaju wykonywanych przezorgana PIS ocen. Ocenę bieżącą, umożliwiającą podjęcieorganom PIS decyzji co do przydatności wodydo kąpieli, przeprowadza się zarówno dla kąpielisk,jak i miejsc wykorzystywanych do kąpieli. Wykonujesię ją z uwzględnieniem określonych wymagań mikrobiologicznych(liczby enterokoków i E. coli w 100 mlwody). Nie dopuszcza się przy tym możliwości występowaniazakwitów sinic, makroalg i fitoplanktonu orazobecności w wodzie fizycznych zanieczyszczeń (m.in.materiałów smolistych, szkła, tworzyw sztucznych, czygumy), których w sposób doraźny nie można usunąć.Podobne zasady oceny obowiązywały do tej pory, przyczym liczba obowiązkowo badanych parametrów byłaznacznie dłuższa (8).Znowelizowane przepisy prawne wprowadzają pozaobowiązkiem wykonywania ocen bieżących również

Nr 2Nowe zasady zarządzania jakością wody w kąpieliskach 361ocenę sezonowa. Ocena ta dotyczy tylko kąpielisk. Pozaanalizą wyników badań mikrobiologicznych obejmujeona szereg dodatkowych elementów, w tym ocenęstosowanych na danym obiekcie środków zarządzania,obejmujących aktualizację profilu wody, prowadzenieharmonogramu pobierania próbek wody, kontrolęjakości wody w kąpielisku, jej ocenę i klasyfikację.Podstawowym celem przeprowadzenia tej oceny jestzdefiniowanie przyczyn ewentualnego zanieczyszczeniawody, wskazanie ich możliwego szkodliwegowpływu na zdrowie ludzi, zgromadzenie informacji natemat podjętych środków zaradczych zapobiegającychnarażeniu osób kąpiących się oraz ocena sposobu informowaniaspołeczeństwa.Kolejną oceną, wykonywaną dla kąpielisk jestocena czteroletnia, której celem jest przeprowadzenieklasyfikacji wody. Podstawą tej oceny są wyniki badańpróbek wody dwóch parametrów mikrobiologicznych,E. coli oraz enterokoków, pobranych w okresie ostatnich4 sezonów (lat). Przepisy prawne dopuszczają równieżograniczenie liczby sezonów branych pod uwagę przyklasyfikacji, jeśli na kąpielisku wystąpiły zmiany mogącemieć wpływ na klasyfikację wody. Niestety ustawodawcanie sprecyzował o jaki rodzaj i o jaką skalęzmian chodzi, co w praktyce może prowadzić do różnejinterpretacji tego zapisu i dowolnego uwzględnianiabądź nie wyników badań (np. w celu wykazania lepszejniż w rzeczywistości jakości wody). Wyniki samej klasyfikacjiwody podawane są w 4 stopniowej skali, jakowoda niedostateczna, dostateczna, dobra i doskonała.Podstawę klasyfikacji stanowią dwa modele statystyczne,określające wartości percentyla 90 i 95, obliczanejednocześnie dla wspomnianych wcześniej dwóchparametrów mikrobiologicznych. Wstępne obliczeniaprzeprowadzone w Narodowym Instytucie ZdrowiaPublicznego – Państwowym Zakładzie Higieny napodstawie analiz próbek wody pobranych z kąpieliskw latach ubiegłych pokazują, że przy niewielkiej liczbiewyników jednostkowych, wartości percentyli są częstoznacznie wyższe niż obserwowane w rzeczywistościwyniki. Oznacza to, że w takich przypadkach wodaw danym kąpielisku może zostać sklasyfikowanaznacznie niżej niż by to wynikało z prowadzonych nabieżąco badań, a w skrajnych przypadkach, może daćwynik decydujący o zakazie funkcjonowania kąpieliskalub wprowadzeniu stałego zakazu kąpieli. Należy zaznaczyć,że w żadnej z omawianych ocen nie powinnouwzględniać się analiz próbek wody pobranych w okresachwystępowania krótkotrwałego zanieczyszczenia.Warto zwrócić uwagę na to, że obecnie praktyczniecały koszt badań jakości wody (pobór i transport próbekwody oraz wykonanie analiz w laboratoriach) ponosiłbędzie organizator. Wyjątek stanowią próbki wodypobierane przez właściwego terenowo państwowegoinspektora sanitarnego przed sezonem oraz w przypadkuzaistnienia sytuacji mogącej powodować pogorszeniejakości wody. Niestety zarówno ustawa jak i rozporządzenianie precyzują, o jakie sytuacje chodzi orazw jakim stopniu pogorszenie mikrobiologicznej jakościwody wymusza wykonanie takiego pomiaru, co decyzjęo badaniu wody przez organa PIS czyni subiektywnąi pozostawia w gestii i interpretacji urzędnika. Koniecznośćwykonania dodatkowych pomiarów wydajesię uzasadniona, szczególnie w przypadku przewidywanegopogorszenia jakości wody mogącego nastąpićw wyniku np. ekstremalnych zjawisk pogodowych (falupałów, obfitych deszczów, itd.), czy sytuacji awaryjnych(np. niekontrolowanych zrzutów ścieków, awariiprzemysłowych, itd.).Obowiązek dokumentowania informacji o stwierdzonymzanieczyszczeniu wody (zarówno wizualnym,jak i stwierdzonym w wyniku badań próbek wody),sytuacjach wyjątkowych wynikających ze splotu wydarzeńmających wpływ na jakość wody w kąpieliskuoraz o możliwości wystąpienia zmian, które mogły bymieć wpływ na pogorszenie jakości wody w kąpielisku,spoczywa na organizatorze. Wywiązanie się z tegoobowiązku wymaga od organizatora stałego śledzeniawielu dodatkowych informacji związanych nie tylkoz jakością wody, ale również otoczeniem samego obiektu,nie wspominając już o przewidywaniu potencjalnychzagrożeń (np. wynikających z awarii oczyszczalniścieków, odprowadzeniem większej niż przeciętnieilości ścieków i odpadów do wód oraz gruntu, zmianązagospodarowania przestrzennego najbliższego otoczeniaoraz ewentualnych zmian pogodowych). Wydajesię, że obowiązek ten w praktyce będzie trudny dowypełnienia, gdyż w wielu przypadkach organizator nietylko może mieć problemy z dostępem do wszystkichniezbędnych informacji (często bardzo specjalistycznych),ale również nie będzie miał możliwości orazwiedzy i narzędzi niezbędnych do ich przetworzeniai poprawnej interpretacji.prowadzenie ewidencji kąpieliskoraz oznakowanieZapisy ustawy Prawo wodne nakładają na samorządyterytorialne i organizatorów kąpielisk koniecznośćgromadzenia informacji na temat funkcjonujących naich terenie obiektów rekreacji wodnej i wypoczynkuoraz ich oznakowania. Szczegółowe zasady dotyczącepowyższych zagadnień reguluje rozporządzenie MinistraZdrowia w sprawie ewidencji kąpielisk oraz sposobuich oznakowania (5). Określa ono wzór ewidencjikąpielisk oraz opisuje sposób oznakowania kąpieliskai miejsca wykorzystywanego do kąpieli.Należy zaznaczyć, że zarówno ustawa Prawowodne jak i omawiane rozporządzenie nie wprowadza

362 Krzysztof Skotak, Jakub Bratkowski i inniNr 2obowiązku prowadzenia ewidencji miejsc wykorzystywanychdo kąpieli, co potwierdza wyżej wymienionąobawę, że informacje dotyczące tego typu obiektówmogą nie być w ogóle gromadzone. Może to być np.przeszkodą przy podejmowaniu decyzji o ewentualnymprzekwalifikowaniu miejsc wykorzystywanychdo kąpieli na kąpieliska i niemożności wykorzystaniawyników badań do klasyfikacji obiektu.Zgodnie z zapisami prawa, informacje dotyczącekąpielisk, gromadzone w ewidencji muszą być aktualizowane,szczególnie w przypadku wystąpieniaistotnych zmian związanych z obiektem. Określonyprawnie zakres gromadzonych w ewidencji informacjijest usystematyzowany i podzielony na dwie częścitematyczne: wykaz kąpielisk oraz kartę kąpieliska.W wykazie kąpielisk zawarte są informacje dotycząceobiektów, w tym ich nazwy, dane teleadresowe orazogólne informacje o organizatorach. Karta kąpieliska tozestaw dość szczegółowych informacji odnośnie opisuobiektu i jego otoczenia oraz jakości wody. Obejmująone m.in. informacje dotyczące charakterystyki akwenuwodnego, na którym zlokalizowane jest dane kąpielisko(w tym danych przestrzennych w postaci współrzędnychgeograficznych obszaru kąpieliska i długości jego liniibrzegowej), przewidywaną maksymalną liczbę osóbkąpiących się, dane teleadresowe organizatora kąpieliskai właściwego państwowego inspektora sanitarnegokontrolującego dany obiekt oraz szczegółowe informacjeodnośnie infrastruktury kąpieliska (np. liczbytoalet, natrysków, dostępu do wody przeznaczonej dospożycia i innych).Ze względu na nieprecyzyjne sformułowanie,wątpliwości może budzić zapis odnośnie gromadzeniadanych dotyczących gospodarki odpadami przy (sic!)kąpielisku. Jest to o tyle istotne, że różna interpretacjaw tym przypadku prowadzić może do pominięcia inwentaryzacjiodpadów znajdujących się poza obszaremkąpieliska, a mających często decydujące znaczeniew ocenie ryzyka zanieczyszczenia wody i tym samymochrony zdrowia kąpiących się. Ponadto, w ewidencjigromadzone będą również informacje o realizacji harmonogramubadań, stwierdzonych przekroczeniachnormowanych zanieczyszczeń wody, tymczasowychi stałych zakazach kąpieli, aktualnej klasyfikacji orazo występowaniu sytuacji wyjątkowych, mającychwpływ na jakość wody w kąpielisku. Stanowić onemogą istotny element oceny ryzyka zdrowotnego dladanego obiektu, ale ustawodawca nie przewidział obowiązkuudostępniania tych informacji w inny sposób niżna żądanie (dotyczy to również organów PIS).Ważnym elementem informowania opinii publicznejo potencjalnych zagrożeniach dla zdrowia występującychna kąpieliskach jest nałożony na organizatoranakaz sposobu oznakowania obiektu przy użyciuumieszczonej w łatwo dostępnym miejscu czytelnejtablicy informacyjnej. Ustawodawca zróżnicował zawartośćinformacji umieszczanych na tablicach informacyjnychw zależności od statusu obiektu (kąpieliskolub miejsce wykorzystywane do kąpieli). W przypadkukąpieliska, poza podstawowymi informacjami takimijak nazwa kąpieliska, dane teleadresowe organizatoraoraz kontrolującego kąpielisko właściwego inspektorasanitarnego, tablica powinna zawierać także w językunietechnicznym opis wody w kąpielisku, informacjeo możliwym wystąpieniu zanieczyszczeń krótkotrwałych,rodzaju i spodziewanym czasie trwania sytuacjiwyjątkowych mających wpływ na jakość wody orazinformacje o ewentualnym zakazie lub zaleceniu niekąpania się wraz z podaniem powodu. Ponadto na tablicyinformacyjnej muszą znaleźć się również informacjeodnośnie bieżącej oceny jakości wody w kąpielisku orazjej klasyfikacji. Poprawna interpretacja tych informacjiprzez osoby nieznające różnic pomiędzy zasadami wykonywaniaobu ocen bez umieszczenia dodatkowychwyjaśnień, może być trudna i w niektórych przypadkachdoprowadzić do nieporozumień, czy wręcz dodezinformacji (szczególnie gdy w pozycji ocena bieżącapojawi się zapis „woda przydatna”, a w pozycji klasyfikacji- „niedostateczna”). W przypadku wprowadzeniastałego zakazu kąpieli, organizator zobowiązany jestumieścić stosowną informację na tablicy. Ponadtowłaściwy wójt, burmistrz lub prezydent miasta jestzobowiązany we własnym zakresie oznakować obszarobiektu i umieścić czytelną informację o zamknięciukąpieliska wraz z podaniem przyczyny zamknięcia.Ustawodawca niestety nie sprecyzował, w jaki sposóbwładze samorządowe mają to zrobić. W porównaniuz oznakowaniem kąpieliska, wymagane oznakowaniemiejsca wykorzystywanego do kąpieli jest znacznieuproszczone. Zgodnie z regulacjami prawnymi powinnaona zawierać jedynie napis „Miejsce wykorzystywanedo kąpieli”, jego nazwę, dane teleadresowe organizatorai właściwego państwowego inspektora sanitarnego,okres na jaki zostało ono zorganizowane oraz bieżącąocenę jakości wody. W praktyce, traktowanie oznakowaniamiejsc wykorzystywanych do kąpieli w takisposób, brak obowiązku prowadzenia jakiejkolwiekewidencji tego typu obiektów (uniemożliwiając w tensposób dostępu do informacji na ich temat), nie mówiącjuż o niskiej częstotliwości prowadzenia badań orazbraku obowiązku wykonywania ocen sezonowej i czteroletniej,sprowadza je w praktyce do klasy obiektówdrugiej kategorii. Jednakże w pewnych przypadkachmoże to nie być zgodne z rzeczywistością, np. kiedymiejsce wykorzystywane do kąpieli jest lepiej wyposażonei utrzymane niż oficjalnie zgłoszone kąpielisko.W związku z powyższym osoby korzystające z tychobiektów powinny liczyć się z większym zagrożeniemdla ich zdrowia, o którym nikt, wliczając w to organiza-

Nr 2Nowe zasady zarządzania jakością wody w kąpieliskach 363tora, władze samorządowe i PIS nie będzie zobowiązanyich poinformować.Profil wody w kąpielisku jakoelement zarządzania jakościąWdrożenie przepisów Dyrektywy 2006/7/WE dopolskich przepisów prawnych wprowadza zupełnienowy element zarządzania jakością wody w kąpielisku,jakim jest profil wody. Sam profil zdefiniowany zostałjako zespół danych i informacji, dotyczących cechfizycznych, geograficznych i hydrologicznych wodyw kąpielisku oraz wód powierzchniowych, mającychwpływ na jej jakość. Obejmuje także identyfikacjęi ocenę przyczyn występowania zanieczyszczeń mogącychwywierać niekorzystny wpływ na jakość wodyw kąpielisku i stan zdrowia osób z niego korzystających.Oznacza to, że profil wody w kąpielisku jest skomplikowanymdokumentem, głównie ze względu naobszerny zakres i różnorodną tematykę. Szczegółowazawartość profili wody oraz ich forma nadal jest dyskutowanana szerokim forum państw członkowskich,a sama Dyrektywa 2006/7/EC zawiera jedynie podstawowyzakres informacji pokazując ideę dokumentui jego zastosowanie. W celu uściślenia szczegółów, 2lata po wejściu w życie Dyrektywy, na stronach KomisjiEuropejskiej udostępniony został nieformalnydokument napisany w formie wytycznych (10). Prezentowanew nim informacje pokazują, że profil powinienzawierać zarówno dane w postaci tabelarycznej, map,jak i informacje opisowe, ujęte w formie monografiidedykowanej dla danego kąpieliska lub grupy kąpielisk.Zakłada się, że umieszczone w nim powinny byćwszystkie dane związane z funkcjonowaniem kąpieliskawraz z analizą elementów środowiskowych (m.in. hydrologicznych,meteorologicznych, czy biologicznych)oraz antropogenicznych, mogących wpływać na zmianyjakości wody w kąpielisku i w konsekwencji na zdrowieosób kąpiących się.Ważną część profilu stanowić mają mapy, opracowanew różnych skalach, obrazujące ujęte na nichzjawiska i procesy. Skupienie tylu różnych elementóww jednym opracowaniu nadaje profilowi charakter bardzozłożonego, interdyscyplinarnego dokumentu o bardzoistotnym, obok bieżących analiz i ocen, znaczeniudla zapewnienia ochrony zdrowia osób korzystającychz kąpielisk. Co więcej, przepisy prawne zakładają, żedokument ten ma być ogólnie dostępnym źródłeminformacji dla wszystkich zainteresowanych na tematdanego kąpieliska.W Polsce aktem prawnym precyzującym zawartośćprofilu jest Rozporządzenie Ministra Środowiskaw sprawie profilu wody w kąpielisku (6). Obowiązeksporządzenia profilu wody nałożony został na organizatorakąpieliska, ale nie na organizatora miejsc wykorzystywanychdo kąpieli. Przygotowanie profilu wymagałobędzie zatem zebrania i przetworzenia szeregu danychpochodzących z wielu instytucji, w tym z PaństwowejInspekcji Sanitarnej i Inspekcji Ochrony Środowiska(IOŚ), Regionalnych Zarządów Gospodarki Wodnej(RZGW), Urzędu Żeglugi Śródlądowej (UŻŚ) i UrzęduMorskiego (UM), Instytutu Meteorologii i GospodarkiWodnej (IMGW) oraz władz samorządowych.Aby opracowanie profilu w ogóle było możliwe,ustawodawca wprowadził dla organów administracjipublicznej obowiązek udostępniania informacji, któremogą być wykorzystane przy sporządzaniu tegodokumentu. Niestety nie bezpłatnie. Opłaty za udostępnienieinformacji ustalone mają być na podstawierzeczywistych nakładów poniesionych na realizacjętego obowiązku przez każdą z instytucji. Oznacza tow praktyce, że przygotowywanie przez organizatorakąpieliska przedmiotowego opracowania będzie wymagałoponiesienia dodatkowych, być może znacznychkosztów. Możliwością znacznego obniżenia kosztówmoże okazać się łączenie kąpielisk i opracowaniejednego wspólnego profilu. Co prawda ustawodawcazdając sobie sprawę, że przeniesienie na organizatorakąpieliska większości obowiązków związanych z nadzorem,będzie wiązało się ze sporymi kosztami, dlategoteż w okresie dziesięciu lat od wejścia w życie zapisówznowelizowanej Ustawy, przewidział możliwość ubieganiasię o dofinansowanie działalności organizatoraz wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarkiwodnej. Niestety pełne dofinansowanie możnabędzie uzyskać jedynie w okresie pierwszych dwóch lat.W kolejnych ośmiu latach dofinansowanie zostało jużograniczone do poziomu połowy udokumentowanychprzez organizatora kosztów, zaś po roku 2021 w ogólenie będzie niemożliwe.Profil nie jest opracowaniem jednorazowym i podlegaaktualizacji w zależności od wyników klasyfikacjiwody w kąpielisku oraz zmian zagospodarowania naterenie i w otoczeniu kąpieliska, które mogą wpłynąćna zmianę jakości wody. Co więcej, zakres tematycznywymaganych w profilu opracowań kartograficznychwskazuje na ich dużą różnorodność i o ile część z tychzagadnień może już być opracowana i dostępna, o tylew pewnych przypadkach konieczne będzie opracowanieod podstaw nowych map, często wymagających przeprowadzeniaodrębnych prac studialnych. W praktycemoże się to wiązać z koniecznością zapewnienia przezorganizatora na te prace dodatkowych środków, pozawspomnianymi już kwotami przeznaczonymi na pozyskanieinformacji.Od organizatora ustawodawca wymaga równieżodpowiedniej wiedzy umożliwiającej przeprowadzeniekompilacji różnego rodzaju informacji i dokonaniafinalnej oceny zgromadzonego materiału. Należy więc

liczyć się z tym, że poprawne przeprowadzenie przezorganizatora oceny nie będzie możliwe bez znajomościspecjalistycznych zagadnień oraz biegłej obsługi różnegorodzaju narzędzi informatycznych (w tym obsługibaz danych oraz aplikacji z rodziny GeograficznychSystemów Informacyjnych). Nieobiektywna analizainformacji zawartych w profilu w konsekwencji możedoprowadzić do błędnych wniosków i w efekcie doniewłaściwego opisu kąpieliska. Oczywiście możnazałożyć, że organizator wynajmie specjalistyczną firmęlub instytucję do tego celu, ale wówczas musi się liczyćze znacznymi wydatkami, ponoszonymi przez niego naten cel cyklicznie.Analiza niezbędnych informacji przy tworzeniuprofilu oraz szereg pojawiających się wątpliwości codo interpretacji niektórych zapisów wskazuje, że w celuzachowania jednolitych zasad oceny danych zawartychw profilach wody oraz możliwości ich wzajemnegoporównywania (np. dla potrzeb łączenia kąpielisk, czyprzewidywania zagrożeń na danym akwenie), koniecznemoże być w przyszłości opracowanie wytycznychdla organizatorów kąpielisk, które mogłyby stanowićpomoc w sytuacjach wątpliwych. Wydaje się, że pozadanymi gromadzonymi w ewidencji, profil może stać siępodstawowym i kompletnym dokumentem opisującymkąpielisko w najbardziej wszechstronny sposób, a informacjew nim zawarte i płynące z nich wnioski będądecydowały o wyborze miejsca spędzania urlopu wieluludzi. Co więcej, ma on również w przyszłości stanowićjeden z dokumentów branych pod uwagę przy opracowywaniudokumentów planistycznych dotyczącychgospodarowaniu wodami. Należy zatem dążyć do jaknajlepszego i dokładnego sporządzania tego dokumentu,a wskazane w nim istniejące lub potencjalne zagrożeniadla zdrowia sukcesywnie ograniczać lub eliminować.Podsumowanie i wnioski1. Znowelizowane przepisy ustawy Prawo wodne oraztowarzyszące jej akty wykonawcze definiują nowezasady w zakresie prowadzenia szeroko rozumianegonadzoru nad jakością wody w kąpieliskach. Donajważniejszych zaliczyć należy zharmonizowanemetod ocen i analiz, wprowadzenie oznakowaniaobiektu i zasad informowania społeczeństwa oraz,poza obowiązkowymi obserwacjami i pomiarami,również obowiązkowej oceny stosowanych środkówzarządzania ryzykiem i zapewnienia jakości.2. W szeroko rozumiany nadzór nad kąpieliskamizostało zaangażowanych szereg instytucji, w tymPIS i IOŚ, RZGW, UŻŚ, UM, IMGW oraz władzesamorządowe oraz organizatorzy.3. Kluczowa rola w zakresie prowadzenia nadzoru nadobiektami (w tym wykonywanie pomiarów) w świetleznowelizowanego prawa została przeniesionaz PPIS na organizatora.4. Za prowadzenie ewidencji kąpielisk oraz informowaniena danym terenie o jakości wody wykorzystywanejw celach rekreacyjnych, odpowiedzialnośćponosić będą władze lokalne i samorządowe.5. PIS odpowiedzialna będzie za kontrolę poprawnościdziałań organizatorów, dokonywanie oceny i klasyfikacjijakości wody oraz prowadzenie ogólnopolskiegoserwisu informacyjnego i sprawozdawczościmiędzynarodowej w zakresie kąpielisk.6. Specyfiką polskiego rozwiązania w zakresie zarządzaniajakością wody jest podział kontrolowanychobiektów na kąpieliska i miejsca wykorzystywanedo kąpieli, gdzie w praktyce organizator ma decydującygłos przy podejmowaniu decyzji o rodzajuprowadzonego przez siebie obiektu.7. Istnieje obawa, że nakładany na organizatorówkąpielisk znaczny zakres obowiązków, wymaganiamerytoryczne oraz finansowe, doprowadzą dodrastycznego spadku liczby kąpielisk w Polscew wyniku ich przekształcenia w znacznie tańszew utrzymaniu miejsca wykorzystywane do kąpieli,a tym samym do obniżenia bezpieczeństwa osóbkąpiących się.8. Nie objęcie żadną kontrolą miejsc tradycyjnie wykorzystywanychdo kąpieli (niemających organizatora)w momencie, gdy korzysta z nich znacznaliczba osób, może w skali lokalnej doprowadzić dowzrostu obserwowanych negatywnych skutkówzdrowotnych wynikający z kąpieli w wodzie o nieodpowiedniejjakości.Piśmiennictwo1. Dyrektywa 2006/7/WE Parlamentu Europejskiego i Radyz dnia 15 lutego 2006 r. dotycząca zarządzania jakościąwody w kąpieliskach i uchylającej Dyrektywę 76/160/EWG. Dz. Urz. UE L 64 z 04.03.2006.2. Dyrektywa 76/160/EWG z dnia 8 grudnia 1975 r. dotyczącejjakości wody w kąpieliskach (Dz. Urz. WE L 31z 05.02.1976. Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne,rozdz. 15, t. 1, str. 26.3. Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o zmianie ustawy – Prawowodne. Dz. U. z 2010 r. Nr 44, poz. 253.4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 8 kwietnia 2011r. w sprawie prowadzenia nadzoru nad jakości wodyw kąpielisku i miejscu wykorzystywanym do kąpieli.Dz. U. z 2011 r. Nr 86 poz. 478.5. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 28 kwietnia2011 r. w sprawie ewidencji kąpielisk oraz sposobuoznakowania kąpielisk i miejsc wykorzystywanych dokąpieli. Dz. U. z 2011 r. Nr 91, poz. 527.6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 2 lutego2011 r. w sprawie profilu wody w kąpielisku. Dz. U.z 2011 r. Nr 36, poz. 191.

Nr 2Nowe zasady zarządzania jakością wody w kąpieliskach 3657. Decyzja Nr 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiegoi Rady z dnia 22 lipca 2002 r. ustanawiająca szóstywspólnotowy program działań w zakresie środowiskanaturalnego. Dz. U. L 242 z 10.9.2002.8. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16 października2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinna odpowiadaćwoda w kąpieliskach. Dz. U. z 2002 r. Nr 183 poz. 1530.9. Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej InspekcjiSanitarnej. Dz. U. z 1985 r. Nr 122. poz. 851.10. Bathing Water Profiles: Best Practice and Guidance,December 2009 (http://ec.europa.eu/environment/water/water-bathing/report2011/profiles_dec_2009.pdf, dostępdn. 2011-09-01).Otrzymano: 13.12.2011 r.Zaakceptowano do druku: 7.02.2012 r.Adres do korespondencji:Mgr inż. Krzysztof SkotakNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego – PaństwowyZakład HigienyZakład Higieny Komunalnejul. Chocimska 24, 00-791 WarszawaTelefon: (+48 22) 54-21-272Fax: (+48 22) 54-21-287e-mail: kskotak@pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 367 - 372WspomnieniaKazimierz MadalińskiPROFESOR ADAM NOWOSŁAWSKI (1925-2012) - TWÓRCA POLSKIEJ SZKOŁYIMMUNOPATOLOGIIPROFESSOR ADAM NOWOSłAWSKI (1925-2012) – FOUNDER OF THE POLISHSCHOOL OF IMMUNOPATHOLOGYPracownia Immunopatologii Zakażeń Hepatotropowych Zakładu WirusologiiNarodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny w WarszawieSTRESZCZENIEW dniu 3.02.2012 r. polska medycyna i immunologiaponiosły wielką stratę: zmarł Prof. dr hab.med. AdamNowosławski, twórca polskiej szkoły immunopatologiii członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk i PolskiejAkademii Umiejętności.Profesor Adam Nowosławski urodził się 30.04.1925r.w Rzeszowie. W czasie II Wojny Światowej brał udziałw ruchu oporu – był żołnierzem AK pułku ‘Baszta’. Byłwięźniem Pawiaka, Majdanka i Buchenwaldu. Studiaodbył na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznejw Warszawie w latach 1946-1951. Stopień doktoramedycyny uzyskał w 1963 r., doktora habilitowanegow zakresie immunopatologii w 1966 r. Tytuł profesoranadzwyczajnego otrzymał w 1973 r., a profesora zwyczajnego– w 1980.Dorobek naukowy Profesora liczy łącznie 170 publikacji,w tym 101 – to prace oryginalne. Jego publikacjebyły cytowane w kilku amerykańskich książkachdla studentów i lekarzy. Tematyka wczesnych pracdotyczyła immunopatogenezy pneumocystozowegozapalenia płuc u wcześniaków, reumatoidalnego zapaleniastawów i pochodzenia czynnika reumatoidalnego.Wielkie znaczenie miały prace nad wirusem zapaleniawątroby typu B, nad lokalizacją tkankową antygenów,zwłaszcza odkrycie HBcAg, oraz nad wykładnikamiodpowiedzi immunologicznej. Prace te były najczęściejcytowane w literaturze światowej, a także nagradzane.Działalność Profesora w dziedzinie zapobiegania HIV/AIDS, zarówno praktyczna, jak i naukowa została uhonorowananagrodą specjalną Ministra Zdrowia i OpiekiSpołecznej. Był honorowym członkiem PolskiegoTowarzystwa Patologów i Polskiego Towarzystwa Hepatologicznego.Profesor należał także do InternationalAssociation for the Study of the Liver oraz InternationalAcademy of Pathology.ABSTRACTProfessor dr med. Adam Nowosławski, has diedat age of 87, on February 3, 2012, the founder of thePolish school of immunopathology, member of PolishAcademy of Sciences and of Polish Academy of Artand Sciences. Professor was born on April 30, 1925 inRzeszów (SE Poland). During the Second World Warhe took part in the anti-nazi resistance movement; hewas the soldier of the ‘Baszta’ regiment of the HomeArmy. Subsequently, he was imprisoned in the Pawiakand concentration camps: Majdanek and Buchenwald.The medical studies he has completed at Warsaw MedicalAcademy between 1946-1951. The degree of doctorof medicine Prof. Adam Nowosławski has obtained in1963, habilitation degree in the field of immunopathology– in 1966; the title of Professor he has obtained in1980.His scientific achievements consist of 170 publications,including 101 original papers. His publicationswere quoted in several American books for students andphysicians. Topics of his early papers concerned theimmunopatogenesis of Pneumocystis carinii - inducedpneumonia in premature babies, immunopatogenesis ofrheumatoid arthritis, and the origin of rheumatoid factor.The enormous role in the field of hepatology playedresearch on the virus of hepatitis B. These studies dealtwith the discovery of HB core antigen which had thecellular localization different from HB surface antigenand with the parameters of the immune response to infection.Papers published on this topic were the mostlyquoted in the literature and earned him national awards.The activity of Prof. Adam Nowosławski in the field ofHIV/AIDS prevention was honored by the special prizeof the Minister of Health. Professor was the honorarymember of the two Societies: Polish Society of Pathologistsand Polish Society of Hepatology. He was alsothe member of International Association for the Studyof the Liver and International Academy of Pathology.

368 Kazimierz MadalińskiNr 2Profesor Adam Nowosławski został odznaczonyKrzyżem Kawalerskim, Krzyżem Oficerskim i KrzyżemKomandorskim Orderu Odrodzenia Polski, ZłotymMedalem za Zasługi dla Obronności Kraju i KrzyżemOświęcimskim. Otrzymał także medal Kopernika odPrezydium PAN oraz medal Gloria Medicinae.Prof. Adam Nowosławski received the nationalmedals: Polonia Restituta Crosses, Gold Medal for theMerits of the Country Defense, and the ‘Auschwitz’Cross. He was also the recipient of the medals: Copernicus(1997) and Gloria Medicinae (2001).Słowa kluczowe: historia medycyny, immunopatologia,pneumocystoza, Key reumatoidalne words: history zapalenie of medicine, stawów, immunopathology, Pneumocystis pneumonia, Pneumocystis rheumatoid pneumonia, arthritis, hepa-rheumatoidKey words: history of medicine, immunopathology,wirusowe zapalenia wątroby B, C i D; HIV AIDS. titis B, C, D; HIV/AIDSarthritis, hepatitis B, C, D; HIV/AIDSW dniu 3.02.2012 r, polska medycyna i immunologiaponiosły wielką stratę - zmarł Prof. dr hab.medycyny maturę Adam Nowosławski, uzyskał dopiero twórca w polskiej 1946 r., szkołyimmunopatologii, członek rzeczywisty PolskiejAkademii Nauk, wieloletni pracownik i wicedyrektorPaństwowego Zakładu Higieny w Warszawie.Dane biograficzne. Adam Nowosławski urodziłsię 30.04.1925 r. w Rzeszowie; Jego ojciec był pracownikiemUrzędu Polskiej Poczty i Telegrafu. W czasieII wojny Światowej Adam Nowosławski brał udziałw ruchu oporu – był żołnierzem AK pułku ‘Baszta’;pseudonim ‘Marysia’. Był więziony na Pawiaku orazw obozach koncentracyjnych – Majdanku i w Buchenwaldzie.Wojna przerwała Jego naukę, dlategomaturę uzyskał dopiero w 1946 r., w Gimnazjum im.Księcia J. Poniatowskiego w Warszawie. Studia odbyłna Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Warszawiew latach 1946-1951. Jeszcze w czasie studiówzawarł związek czynnika małżeński reumatoidalnego.z Wiesławą Grzegorzewską,b. więźniarką obozu w Majdanku i Ravensbrϋck. Poukończeniu Zakładu studiów, za przez własne 10 lat fundusze. pracował w ZakładzieAnatomii Patologicznej AM w Warszawie, podkierunkiem Prof. Ludwika Paszkiewicza. Prowadziłćwiczenia z anatomii patologicznej i histopatologii(1952-1964) dla studentów 3. roku, a ćwiczenia seminaryjnei wykłady dla studentów 5. roku WydziałuLekarskiego AM w Warszawie. W latach 1960-61 byłstypendystą Fundacji Rockefellera w Szpitalu ChirurgiiSpecjalnej Uniwersytetu Cornell w Nowym Jorku,gdzie współpracował z Dr Robertem C. Mellorsem,badając m.in. pochodzenie komórkowe czynnika reumatoidalnego.Na zakończenie pobytu w USA kupiłaparaturę dla Zakładu za własne fundusze.W roku 1964, wraz z Dr Witoldem J. Brzoskoi utworzonym przez nich zespołem, na zaproszenieProf. Włodzimierza Kuryłowicza podjął pracę w PaństwowymZakładzie Higieny w Warszawie, najpierwna stanowisku kierownika Pracowni, a następnie, od1967 r. - Zakładu Immunopatologii. Zakład ten, odpoczątku, stał się kuźnią pomysłów i znakomitych pracnaukowych oraz ośrodkiem szkolenia osób o podobnychzainteresowaniach, promieniującym na całą Polskę,a także zagranicę. Zakład harmonijnie współpracowałz innymi jednostkami Instytutu, np. przy ocenie szczepionkiprzeciwko poliomyelitis.Tytuł profesora zwyczajnego Adam Nowosławskiuzyskał w 1980 r. Członkiem rzeczywistym PolskiejAkademii Nauk został już w 1976; był równieżczłonkiem Nowojorskiej Akademii Nauk. W latach1980-1989 był Zastępcą Sekretarza Wydziału NaukMedycznych PAN. W latach 1982–1990 pełnił funkcjęzastępcy Dyrektora ds. Epidemiologii i MikrobiologiiPZH. Uczestniczył w pracach Kolegium DoradczegoPrzewodniczącego Wydziału Nauk Medycznych PANw latach 2001-2002. Był także członkiem ‘Board ofAdvisors of the Science Foundation of Japan’; and‘American Biographical Institute’. W 1998 r. zostałwybrany członkiem Polskiej Akademii Umiejętności.Dorobek naukowy Profesora liczy łącznie 170 publikacji,w tym 101 prac oryginalnych. W czasopismachzagranicznych ukazało się 37 prac oryginalnych o IFsięgającym 28. Według bazy Web of Knowledge – Scopus,prace Profesora były cytowane 1574 razy; każdąpracę zacytowano przeciętnie 15 razy. Co jest równieżbardzo ważne, prace te były także cytowane w podręcznikachdla studentów i lekarzy amerykańskich, np.w kilku kolejnych wydaniach prestiżowego podręcznikaG. Mandella i wsp. – Principles and Practices ofInfectious Diseases było zacytowanych po kilkanaścieW dniu 3.02.2012 r, polska medycyna i immunologiaponiosły wielką stratę - zmarł Prof. dr hab. medycyny AdamNowosławski, twórca polskiej szkoły immunopatologii, członekrzeczywisty Polskiej Akademii Nauk, wieloletni pracownik iwicedyrektor Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie.Dane biograficzne. Urodził się 30.04.1925 r. wRzeszowie; Jego ojciec był pracownikiem Urzędu PolskiejPoczty i Telegrafu. W czasie II wojny Światowej AdamNowosławski brał udział w ruchu oporu – był żołnierzem AKpułku ‘Baszta’; pseudonim ‘Marysia’. Był więziony na Pawiaku oraz w obozachkoncentracyjnych – Majdanku i w Buchenwaldzie. Wojna przerwała Jego naukę, dlategow Gimnazjum im. Księcia J. Poniatowskiego wWarszawie. Studia odbył na Wydziale Lekarskim Akademii Medycznej w Warszawie wlatach 1946-1951. Jeszcze w czasie studiów zawarł związek małżeński z WiesławąGrzegorzewską, b. więźniarką obozu w Majdanku i Ravensbrϋck. Po ukończeniu studiów,przez 10 lat pracował w Zakładzie Anatomii Patologicznej AM w Warszawie, pod kierunkiemProf. Ludwika Paszkiewicza. Prowadził ćwiczenia z anatomii patologicznej i histopatologii(1952-1964) dla studentów 3. roku, a ćwiczenia seminaryjne i wykłady dla studentów 5.roku Wydziału Lekarskiego AM w Warszawie. W latach 1960-61 był stypendystą FundacjiRockefellera w Szpitalu Chirurgii Specjalnej Uniwersytetu Cornell w Nowym Jorku, gdziewspółpracował z Dr Robertem C. Mellorsem, badając m.in. pochodzenie komórkoweNa zakończenie pobytu w USA kupił aparaturę dlaW roku 1964, wraz z Dr Witoldem J. Brzosko i utworzonym przez nich zespołem,na zaproszenie Prof. Włodzimierza Kuryłowicza podjął pracę w Państwowym ZakładzieHigieny w Warszawie, najpierw na stanowisku kierownika Pracowni, a następnie, od 1967 r. -Zakładu Immunopatologii. Zakład ten, od początku, stał się kuźnią pomysłów i znakomitych

Nr 2Profesor Adam Nowosławski (1925-2012) 369prac wykonanych pod kierunkiem Profesora. Należyw tym miejscu dodać, że w kwestii publikacji wynikówProfesor przestrzegał surowych zasad etyki, a każdy, niewyłączając Szefa, musiał mieć wyraźny udział.Prace badawcze. Tematyka prac badawczych Prof.Adama Nowosławskiego obejmowała immunopatologiępneumocystozowego zapalenia płuc, wczesne zmianymiażdżycowe w tętnicach wieńcowych oraz immunopatologięzmian stawowych w przebiegu reumatoidalnegozapalenia stawów. Ten drugi temat, dotyczącyrozmieszczenia białek osocza, w tym fibrynogenu, wewczesnych zmianach miażdżycowych, stał się podstawąpracy doktorskiej Profesora, obronionej w 1963 r.Już w 3 lata później uzyskał On tytuł doktora habilitowanegona podstawie rozprawy „Immunopatologiareumatoidalnego zapalenia stawów”. Najważniejszymosiągnięciem w tej dziedzinie było określenie tkankowegopochodzenia czynnika reumatoidalnego (RF) orazzidentyfikowanie kompleksów autoimmunologicznych(IgG-RF) w obrębie zmian patognomonicznych dlatego schorzenia. Badania te zostały wyróżnione zespołowąnagrodą Wydziału Nauk Medycznych PAN.W osiągnięciach badawczych Profesora olbrzymiąrolę odegrała świetna znajomość warsztatu naukowegoi solidne doń podejście. Wyrazem tego są m.in. pracemetodyczne – „Metodyka immunohistochemii” (1959;1964) oraz rozdziały w książce „Immunofluorescencja”pod red. Józefa F. Kubicy (1963).Prace dotyczące patogenezy i immunopatologiizapalenia płuc u wcześniaków wywołanegoprzez Pneumocystis carinii przyniosły pierwszyodzew środowiska naukowego z zagranicy i pierwszecytowania. Profesor i wsp. wykazali tworzeniesię wiążących dopełniacz kompleksów immunologicznychna powierzchni dwu form morfologicznychPneumocystis oraz obecność odczynowych komórekzapalnych wytwarzających swoiste przeciwciała. Praktycznymefektem zdobytej wiedzy było opracowanietestu immunofluorescencyjnego z użyciem substratuzakażonego płuca do wykrywania przeciwciał klasIgM i IgG przeciwko temu patogenowi. Artykuł byłszeroko cytowany, a z wielu stron świata nadchodziłyprośby o użyczenie tego substratu. Badaniate zostały wyróżnione Nagrodą Zespołową I st. MinisterstwaZdrowia i Opieki Społecznej (1964) i PaństwowąNagrodą Naukową II st. (1966).Współpraca naukowa i uzyskane wyniki. Nowytemat dla zespołu pojawił się wkrótce po habilitacjiProfesora. W roku 1968 doc. dr Halina Seyfriedowa i drElżbieta Kacperska z Instytutu Hematologii zwróciłysię z prośbą o wyjaśnienie natury lipoproteinowegoantygenu, który pojawiał się w surowicy pacjentówpo wielokrotnych transfuzjach. Trzy lata wcześniejBlumberg, Alter i Visnich donieśli o odkryciu w surowicychorych na białaczkę antygenu, którego obecnośćstwierdzili także w surowicy aborygena australijskiegoi nazwali go „Antygenem Australia” (Au Ag). Oczyszczonoantygen z surowicy; porównano oba systemyi wykazano ich identyczność. Zespół pod kierunkiemProfesora był znakomicie przygotowany pod względemwarsztatowym, by podjąć nowy temat. Powiązano zjawiskaserologiczne i zmiany morfologiczne zachodząceu pacjentów - obecność Au Ag w surowicy i w hepatocytach- metodą immunofluorescencji i mikroskopiielektronowej. Właściwie wszystkie prace wynikającez prowadzonych badań, były publikowane po angielsku;tylko pojedyncze po francusku. Ważnym krokiemw kierunku poznania natury Au Ag była obserwacjaw mikroskopie elektronowym sposobu układania sięw łańcuchy cząsteczek, sugerującego ich wirusowepochodzenie. Współpraca z biochemikami z InstytutuHematologii (prof. Jerzy Kościelak, dr WładysławJóźwiak) doprowadziła do wykrycia kwasu nukleinowegow preparatach Au Ag, jednak nie został on odrazu prawidłowo zidentyfikowany; korekta nastąpiław ciągu 2 lat.Drugim osiągnięciem Adama Nowosławskiego byłowykrycie dwu lokalizacji antygenów (‘hepatitis B antigen’)w hepatocytach: w jądrze i cytoplazmie; pozwoliłoto na zidentyfikowanie, odpowiednio: hepatitis B ‘coreantigen’ i hepatitis B ‘surface antigen’. W sferze Jegozainteresowań były badania pozawątrobowej lokalizacjiantygenów HBV oraz związanych z nią chorób, takichjak błoniaste kłębkowe zapalenie nerek u dzieci orazguzkowe zapalenie tętnic. Prace opublikowane przezProfesora i wsp. wzbudziły wielkie zainteresowaniew kraju i za granicą i przyniosły Mu i zespołowi dużyprestiż. Profesor Adam Nowosławski został przewodniczącymsesji „Wirusowe zapalenie wątroby” w czasieVI Międzynarodowego Kongresu Chorób Zakaźnychi Pasożytniczych w Warszawie, 1974. WHO powołała godwukrotnie, w 1974 i 1975 r., jako eksperta w dziedziniewirusowego zapalenia wątroby. W tych latach równieżwygłosił referaty programowe na: II Kongresie Immunologiiw Brighton, XIX Kongresie Pediatrii w BuenosAires oraz referat „Aspekty immunopatologiczne wzwB” na Międzynarodowym Sympozjum WirusowegoZapalenia Wątroby w Waszyngtonie, oraz na X KongresieGastroenterologii w Budapeszcie, 1976; w 2 latapóźniej przewodniczył sesji roboczej w San Francisco.W roku 1974 przybył do naszego Instytutu na półrocznystaż dr Paul Vincent Holland z Centrum KrwiodawstwaNarodowego Instytutu Zdrowia w Bethesdzie (USA).Przyjechał do Polski zachęcony wysokim poziomemprac naukowych zespołu Profesora. Został on szczerymi długoletnim przyjacielem Profesora.W latach 1980–2002 Profesor zajmował się m.in.współwystępowaniem albuminy i HBsAg w ludzkich

370 Kazimierz MadalińskiNr 2hepatocytach, co mogło świadczyć o inkorporacji albuminydo otoczki HBV. Innym tematem, z zakresuepidemiologii, był udział defektywnego wirusa HDV(obok HBV i HCV) w wywoływaniu przewlekłychwirusowych zapaleń wątroby w Polsce. Wspólnie z grupąchemików oraz biochemików pracował także nadanalogami peptydowymi HBsAg oraz właściwościamiimmunogennymi białek HBV i HIV, otrzymanych metodąrekombinacji DNA (nagroda zespołowa PolskiejAkademii Nauk). Zagrożenie, jakie przyniosła Polscew połowie lat 80. epidemia AIDS, dostarczyło teżważnego tematu praktycznego i badawczego zarównoZakładowi Immunopatologii, jak i całemu Instytutowi.Niedługo po wykryciu pierwszego przypadku AIDSw USA, powstała w Polsce grupa wykładowców, którzyprzybliżali drogi przenoszenia, patogenezę i klinikętej choroby; Profesor do niej należał. Została powołanaRada ds. AIDS, której stał się przewodniczącym(Jego ulubionym powiedzeniem było, że na szczęścieRada ds. AIDS liczy więcej osób, niż jest przypadkówtej choroby w Polsce). Zadaniem Zespołu było m.in.prowadzenie działalności edukacyjnej i popularyzatorskiej.Naturalnym Jego współpracownikiem w PZHzostał epidemiolog, prof. dr Wiesław Magdzik, z którymnapisali dwa artykuły poglądowe (1986; 1996), a z całymzespołem Rady – broszurę p.t. „Postępowaniezapobiegawcze, diagnostyczne i lecznicze w przypadkuzakażenia HIV lub zachorowania na AIDS” (1989).W dziedzinie badawczej – opublikowano dwie prace, nt.występowania limfadenopatii, a także przeważającychzakażeń wirusowych i grzybiczych u osób zmarłych naAIDS. Działalność Profesora w dziedzinie zapobieganiaAIDS została uhonorowana w 1996 r. nagrodą specjalnąMinistra Zdrowia i Opieki Społecznej.Znakomite opracowania Profesora, jako podsumowaniekolejnego okresu działalności, dotyczyłydiagnostyki etiologicznej (czynników wirusowych)przewlekłych zapaleń wątroby. Artykuł oryginalnypoświęcony był etiologii przewlekłych zapaleń wątrobyna podstawie badań biopsji wątroby i jednocześniesurowicy pod kątem zakażeń HBV, HCV, HDVi zakażeń mieszanych w latach 1993–95. Perfekcyjnyartykuł Profesora, zamieszczony jako komentarz dopracy prof. Juliana Stolarczyka, dotyczącej zmianyklasyfikacji przewlekłego zapalenia wątroby (1998)zawierał ilustrujące przykłady identyfikacji immunohistochemicznejantygenów wirusów hepatotropowych.Profesor był promotorem 8 przewodów doktorskich.Prace i osiągnięcia Profesora zostały wysoko ocenione,m.in. była to nominacja Międzynarodowej Unii TowarzystwMikrobiologicznych do King Faisal Prize forResearch on Viral Hepatitis (1984).Działalność na rzecz środowiska naukowego.Profesor brał udział w pracach Rad Redakcyjnych:Medycyny Doświadczalnej i Mikrobiologii, ArchiwumImmunologiae et Therapiae Experimentalis, PolishJournal of Pathology i Central European Journal ofImmunology. Brał także udział, a w wielu wypadkachprzewodniczył, radom i zespołom doradczym. I tak, byłprzewodniczącym Rad Naukowych: Instytutu Reumatologii(1986-2000); Centrum Medycyny Doświadczalneji Klinicznej PAN (1990-2000) oraz Wojskowego InstytutuHigieny i Epidemiologii (2001-2003). CzłonkiemRady Naukowej Państwowego Zakładu Higieny byłw latach 1972–1990; a Komitetu Immunologii PANw latach 1972–2011. Uczestniczył również w pracachFundacji Batorego (Komisja Kwalifikacyjna ProgramuDoskonalenia Lekarzy) i Zespołu Opiniodawczego ds.Upowszechniania Nauki KBN.Profesor Adam Nowostawski należał do następującychTowarzystw Naukowych: Polskie TowarzystwoPatologów (członek honorowy), Polskie TowarzystwoImmunologiczne, Towarzystwo Popierania i KrzewieniaNauk, Towarzystwo Naukowe Warszawskie, PolskieTowarzystwo Naukowe AIDS (członek honorowy), PolskieTowarzystwo Hepatologiczne (członek honorowy),International Association for the Study of the Liver orazInternational Academy of Pathology.Profesor został odznaczony Krzyżem Kawalerskim,Krzyżem Oficerskim i Krzyżem Komandorskim OrderuOdrodzenia Polski, Złotym Medalem za Zasługi dlaObronności Kraju i Krzyżem Oświęcimskim. Otrzymałtakże medal Kopernika od Prezydium PAN oraz medalGloria Medicinae.Profesor we wspomnieniach współpracowników.Profesor Adam Nowosławski był mądrym, prawymi szlachetnym Człowiekiem. Z racji Jego prawościi poczucia sprawiedliwości nazywaliśmy Go „surowymOjcem”. Oczywiście wszyscy, którzy się z Nim zetknęli,dostrzegali olbrzymią pracowitość, solidność i dokładnośćdziałania. Jedną z cech Profesora była umiejętnośćplanowania na odległą przyszłość. A także – niepowstrzymywał badań niespodziewanych „odkryć”i potrafił szybko rozpoznać ich potencjalne znaczenie.Należy dodać, że nigdy nie podnosił głosu; a naturalnekonflikty, które się zdarzały w zespole, rozładowywałraczej metodą ciętego dowcipu. My, Jego wychowankowie,byliśmy zawsze traktowani po partnersku, a to, żestaraliśmy się być dobrzy i ambitni było tak naturalne,że nie wymagało odrębnych pochwał. Byliśmy dumni,że w okresie epidemii AIDS znalazł się w RadzieMinisterstwa Zdrowia i często udzielał wywiadów,a dziennikarze szybko zorientowali się w Jego rozległejwiedzy, rozszerzali zakres pytań na inne dziedzinyi widzieli w Nim prawdziwy autorytet. Pod względemtowarzyskim był wspaniałym gawędziarzem, a Jegoopowieści były barwne i doskonale skonstruowane.

Nr 2Profesor Adam Nowosławski (1925-2012) 371W tym miejscu chciałbym przytoczyć kilka anegdotzwiązanych z osobą Profesora.Małżeństwo z Wiesławą.Pobrali się w 4 lata pozakończeniu wojny. Oboje na studiach, byli biedni jakprzysłowiowe myszy kościelne. Ślub się odbył i dostaliprezenty. Planowali podróż do Krościenka, ale jak zapłacić?I wtedy przydało się złote pióro wieczne, któreProfesor otrzymał, jako Pan Młody. Spieniężenie tegoprezentu zapewniło Młodożeńcom dwutygodniowewakacje!Przyjaźń z Witoldem Brzosko. Obaj pracowaliw Zakładzie Anatomii Patologicznej AM w Warszawie,a połączyło ich wspólne zainteresowanie poszukiwaniaantygenów i przeciwciał w tkankach metodą immunohistochemii.Adam i Witold wspaniale się uzupełniali:obaj zdolni i inteligentni; Adam – bardzo dociekliwy,dogłębny, dokładny i elegancki w swoich sformułowaniach.Witold zaś – rzutki i pomysłowy. Obaj nosilimuszki i byli nierozłączni. Ich przyjaźń przetrwała 18lat i zaowocowała stworzeniem jednego z najlepszychzespołów w polskiej medycynie eksperymentalnej tegookresu.Historia Zakładu Immunopatologii PZH to znaczącaczęść aktywnego życia Profesora. Stworzył On szkołęimmunopatologii i był niekwestionowanym autorytetemw tej dziedzinie. Wychowankami szkoły bylim.in.: Krzysztof Krawczyński, Kazimierz Madaliński,Agata Budkowska, Tomasz I. Michalak, Teresa Nazarewiczde-Mezer, Kazimiera Gajl-Pęczalska, JanuszŚlusarczyk, Hanna Świderska, Sylwia Karwowska,Bożenna Kalinowska, Małgorzata Jastrzębska, JoannaWoyciechowska, Bożena Walewska-Zielecka. Niektórzyz nich, po kilkunastu latach wspólnej pracy, rozpoczęlisamodzielną działalność naukową w kraju lub za granicą.Doktor Paweł Szalecki, choć w Zakładzie pracowałkrótko, zawsze był bardzo przywiązany do Profesorai opiekował się Nim z pełnym poświęceniem, gdy Profesorzaczął podupadać na zdrowiu.Wysoki poziom prac i wzorcową powtarzalnośćwyników zapewniały doskonałe asystentki techniczne:Barbara Bartocha, Helena Rachubik, Wanda Szymanek--Stós, Agata Kozera, Teresa Barszcz, Janina Łuczak,Hanna Pragert, Barbara Bereza, Alicja Gładkowska,Lucyna Mościcka, Anna Klarowicz, Irena Wojewódzkai inne oraz „złota rączka”- Mieczysław Prokopczuk.Świetną dokumentację fotograficzną, której wagę Profesorjako patomorfolog bardzo doceniał, zapewniła PaniJanina Suchenek. Nad częścią administracyjną Zakładuczuwały sekretarki - Magda Przybylska, Alina Tylińskai in. Należy tu wspomnieć, że również szereg osób, przeszkolonychw Zakładzie, uważało się za wychowankówAdama Nowosławskiego – prof. dr Jan Żeromski, prof.dr Andrzej Lange; a z zagranicy – dr Johannes Friis(Dania), dr Zsuzsa Schaff (Węgry), dr Mario Rizzetto(Włochy) i wspomniany dr Paul V. Holland. W Zakładziepanowała niezapomniana atmosfera życzliwościi solidarności, a słynne wspólne śniadania cementowałyducha zespołu. Wszyscy z nutką rozrzewnieniawspominają te wspaniałe i pracowite chwile spędzonew Zakładzie Immunopatologii PZH. Zespół odwiedzanybył także przez wybitnych przedstawicieli hepatologii,takich jak: Dr Baruch Blumberg (Filadelfia) - laureatNagrody Nobla; Dr Daniel Bradley (Emeryville), Prof.Ian Desmyter (Leeuven), Dr Christian Trepo (Lyon), DrHans Will (Hamburg), Dr Harold Margolis (Atlanta), DrMarolis Maynard (Phoenix), Dr Alfred M. Prince (NewYork) oraz Dr Staffan Sylvan (Sztokholm). Ideą tychwizyt były wykłady i wspólne posiedzenia naukowe,wymiana myśli i dyskusje nad najnowszymi trendamibadawczymi.Przyjaźnie zagraniczne. Robert Good, jeden z czołowychamerykańskich immunologów klinicznych; byłm.in. dyrektorem Instytutu Sloan Kettering w NowymJorku. Został zaproszony na wykład w PaństwowymZakładzie Higieny w 1969 r.: była to fascynująca,niesłychanie ciekawa prezentacja, ilustrowana ok. 200przezroczami. W prywatnej rozmowie potem zapytał:„a Wy nad czym pracujecie?” Profesor w odpowiedziprzedstawił mu założenia i wyniki pracy nad lokalizacjąkomórkową antygenu Australia u chorych z zespołamilimfoproliferacyjnymi (praca już była w zasadzie napisana).‘Ależ to wspaniały kawał dobrej roboty– zarekomendujęją do redakcji Lancet’, powiedział RobertGood. Napisał list; praca została przyjęta. I tak to sięzaczęło…Tenże Dr Robert Good na Sympozjum Immunopatologiiw Cavtat (Jugosławia), 1973, widząc Profesora,przygotowującego przezrocza do wykładu, obwieściłcałej sali: „Zobaczycie najpiękniejszą immunofluorescencjęna świecie!” Dr Ivan Roitt (Londyn) w słynnejksiążce „Immunologia” (współredaktorzy: R.N. Maini,J. Brostoff), w jej kolejnych wydaniach zamieszczałzdjęcie lokalizacji HBsAg i przeciwciał IgM w ścianietętnicy chorego na periarteriitis nodosa, autorstwaProfesora.Poczucie własnej wartości, ale i skromność.W roku 1997 zorganizowałem dwudniowe Sympozjum„Postępy badań nad wirusowym zapaleniem wątroby”,poświęcone osiągnięciom Profesora w dziedzinie immunopatologiiwzw. Zaprosiłem zagranicznych przyjaciółAdama Nowosławskiego i Jego wychowankówpracujących za granicą. Przyszły listy od kilku osóbznanych w hepatologii (m.in. napisała Prof. SheilaSherlock z Londynu). Profesor, gdy się dowiedział, żesympozjum jest dedykowane Jego osiągnięciom, poprosiłstanowczo o pominięcie tej informacji. Podczasotwarcia sympozjum, sytuacja znalazła się na momentw impasie. Rozładował ją niezawodny prof. JanuszKomender, który przemawiał w imieniu Prezydium

372 Kazimierz MadalińskiNr 2PAN i w pewnym momencie powiedział: „Cieszymysię, że jest wśród nas Profesor Adam Nowosławski”.Adam Nowosławski w oczach współczesnych.Epidemiolodzy, prof. Wiesław Magdzik, były DyrektorPaństwowego Zakładu Higieny oraz prof. Danuta Naruszewicz-Lesiukw rozdziale książki „Wakcynologia”(2005) napisali: „Kilku epidemiologów z PaństwowegoZakładu Higieny w latach 70. i 80. prowadziło badanianad immunogennością wirusa zapalenia wątroby typuB. Wymienić tu należy Adama Nowosławskiego i WitoldaBrzosko, a z młodszego pokolenia – KrzysztofaKrawczyńskiego, pracującego obecnie w CDC, Atlanta,oraz Kazimierza Madalińskiego i Janusza Ślusarczyka,przeprowadzających badania głównie w Polsce”.Obecnie, autorzy tego rozdziału uważają, że to byłozbyt lakoniczne określenie zasług tego zespołu.Hepatolog, prof. dr Jacek Juszczyk, w swoich licznychksiążkach, np. „Wirusowe zapalenie wątroby”(1999) i w referatach zawsze podkreślał zasługi ProfesoraAdama Nowosławskiego dla rozwoju immunopatologiii hepatologii.Spis najczęściej cytowanych prac badawczych Profesorajest dostępny w Bibliotece NIZP-PZH.Otrzymano: 20.03.2012Zaakceptowano do druku: 30.03.2012Adres do korespondencji:Prof. dr hab. med. Kazimierz MadalińskiKierownik Pracowni Immunopatologii Zakażeń HepatotropowychZakładu Wirusologii NIZP-PZH00-791 Warszawa, Chocimska 24kmadalinski@.pzh.gov.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 373 - 380WspomnieniaDorota Cianciara 1,2 , Jolanta Muszyńska 2Marcin Kacprzak (1888-1968) – non omnis moriarMartin kacprzak (1888-1968) – non omnis moriar1Zakład Epidemiologii i Promocji ZdrowiaCentrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego w Warszawie2Zakład Promocji Zdrowia i Szkolenia PodyplomowegoNarodowy Instytut Zdrowia Publicznego-Państwowy Zakład Higieny w WarszawieSTRESZCZENIECel pracy: celem pracy jest próba przedstawieniasylwetki naukowej profesora Marcina Kacprzaka zeszczególnym uwzględnieniem Jego związków z PaństwowymZakładem Higieny w Warszawie, z którym byłnajdłużej związany zawodowo.Materiał i metody: informacje pochodząz dokumentacji z archiwum NIZP-PZH, archiwumWarszawskiego Uniwersytetu Medycznego, czasopisma„Notatki Płockie”, sprawozdań Organizacji NarodówZjednoczonych (ONZ), w tym z przebiegu konferencjizałożycielskiej Światowej Organizacji Zdrowia (ŚOZ)w Nowym Jorku w 1946 r. oraz innych źródeł.Wyniki: Marcin Kacprzak urodził się w rodziniechłopskiej na Mazowszu, należącym wówczas do cesarstwarosyjskiego (zabór rosyjski). Studia medyczneodbył na Sorbonie w Paryżu. W latach 1922-1924 jakostypendysta Fundacji Rockefellera studiował higienęi organizację służby zdrowia w Johns Hopkins Universityw Baltimore. W latach 1924-1944 pracował w PaństwowejSzkole Higieny przy PZH jako kierownik działu epidemiologiii statystyki. Od 1945 do 1952 r. był kierownikiemtej Szkoły, a w latach 1954-1963 kierownikiem ZakładuHigieny Szkolnej w PZH. W latach 1946-1965 pracowałw Akademii Medycznej w Warszawie, gdzie pełnił funkcjędziekana wydziału lekarskiego (1948-1954) i rektora(1955-1962). W latach 1946-1948 uczestniczył w przygotowaniachdo powołania Światowej Organizacji Zdrowia.W 1957 r. został szóstym laureatem prestiżowej nagrodyFundacji Lèon’a Bernard’a, wręczanej podczas ŚwiatowegoZgromadzenia Zdrowia. Pierwszym laureatem w 1951r. był uczestnik prac w Paryżu i Nowym Jorku prof. RenèSand z Belgii, drugim w 1952 r. – prof. Charles-EdwardAmory Winslow z USA, bakteriolog, a nie lekarz, twórcapierwszej definicji zdrowia publicznego. Marcin Kacprzakbył członkiem honorowym American Public Health Association.Był autorem ponad 200 prac.Słowa kluczowe: higiena, zdrowie publiczne, historiamedycyny, Polska, Państwowy Zakład Higieny, AkademiaMedyczna w Warszawie, Światowa Organizacja ZdrowiaABSTRACTAim: the purpose of this study was to presenta scientific profile of Professor Martin Kacprzak withparticular emphasis on his relationship with nationalInstitute of Hygiene in Warsaw – where he was workingfor the longest time.Material and methods: information derivedfrom documentation from archives of NationalInstitute of Hygiene (NIH), Medical University ofWarsaw, magazine titled “Notatki Płockie”, UN andWHO records, including records of the InternationalHealth Conference held in New York in 1946, andother sources.Results: Martin Kacprzak was born in peasantfamily in Mazovia, at that time belonging to RussianEmpire (Russian partition). He studied medicine atSorbonne in Paris. In 1922-1924, as a Rockefeller FoundationFellow, he studied the hygiene and health careorganization at Johns Hopkins University in Baltimore.In 1924-1944 worked in State School of Hygiene in NIHas a head of epidemiology and statistics department.After WWII (1945-1952) he served as its director in1954-1962 he supervised the school hygiene departmentin NIH. From 1948 to 1965 he worked at MedicalUniversity of Warsaw, also as dean of medical faculty(1948-1954) and president (1955-1962). He participated(1946-1948) in preparatory work to establish WorldHealth Organization. In 1957 he was the sixth recipientof prestigious Léon Bernard Foundation prize, which ispresented at World Health Assembly. The first recipientin 1951 was prof. Renè Sand from Belgium, thesecond in 1952 prof. Charles-Edward Amory Winslow,bacteriologist, not a doctor, author of the first definitionof public health. Martin Kacprzak was an honorarymember of American Public Health Association. Hewrote over 200 articles.Key words: hygiene, public health, history of medicine,Poland, National Institute of Hygiene, Medical Academyin Warsaw, World Health Organization

374 Dorota Cianciara, Jolanta MuszyńskaNr 2WSTĘPProfesor Marcin Kacprzak jest symbolem higienyi medycyny społecznej oraz zdrowia publicznego w Polsce.O Jego życiu, działalności naukowej i społecznejnapisano już wiele, a większość prac wyszła spod piórauczniów Profesora oraz osób, które znały Go osobiście.Przy poszukiwaniu danych faktograficznych związanychz prof. M. Kacprzakiem można jednak odnaleźćnowe, nie opisane wcześniej wątki. Celem pracy byłapróba przedstawienia sylwetki naukowej prof. MarcinaKacprzaka ze szczególnym uwzględnieniem Jegozwiązków z Państwowym Zakładem Higieny (PZH)w Warszawie, z którym był najdłużej związany zawodowo.Nowe tematy i mniej znane fakty mogą stanowićprzyczynek do opracowania historii tego instytutu.Materiał i metodyAnalizie poddano materiały dotyczące prof. MarcinaKacprzaka zgromadzone w bibliotece i archiwumNarodowego Instytutu Zdrowia Publicznego-PaństwowegoZakładu Higieny w Warszawie (dokumenty z lat1940-1964) oraz w archiwum Warszawskiego UniwersytetuMedycznego (lata 1950-1965). Korzystanoz licznych publikacji zamieszczonych w periodykachm.in. „Notatkach Płockich” i czasopismach fachowych,a także ze sprawozdań Organizacji NarodówZjednoczonych (ONZ), w tym z przebiegu konferencjizałożycielskiej Światowej Organizacji Zdrowia (ŚOZ)oraz opracowań historycznych i aktów prawnych.W pracy wykorzystano bogaty dorobek naukowy prof.M. Kacprzaka, w tym pracę pt. „Tuberculosis andfertility” z 1924 r.WYNIKID a n e b i o g r a f i c z n e: l a t a n a u k i 1888-1915. Marcin Kacprzak urodził się 6 listopada 1888 r.w Podolszycach k. Płocka. Był synem Leona i Mariiz Dudzińskich Kacprzaków. Leon Kacprzak (1843-1907lub 1908) (1,2) z pierwszego małżeństwa z Wiktoriąz Ambroziewiczów miał czworo dzieci, z drugiego –ośmioro (3). Leon Kacprzak, drobny rolnik, był dróżnikiemi początkowo sprawował nadzór nad odcinkiemszosy warszawskiej przebiegającej przez Podolszyce.Później został przeniesiony do Lelic, gdzie dozorowałodcinek traktu pocztowego między Płockim i Mławą.Zamieszkał tam z rodziną. Lelice składały się z folwarkui wsi, która liczyła 22 domy, 300 mieszkanców i ok.1100 morgów ziemi. Do najbliższego lekarza w Bielskutrzeba było pokonać dystans 10 kilometrów. MariaKacprzakowa (1861-1942) prowadziła dom, pracowaław gospodarstwie, była też wzywana do porodów i lżejszychzachorowań. Ślub wzięli w 1885 r., obydwojespoczęli na cmentarzu w Bonisławiu (4).W 1894 r. M. Kacprzak dostał się do trzyklasowejszkoły początkowej w Lelicach, którą ukończyłw 1899 r. Uczący się w niej chłopcy pochodzili z 20 wsi.W szkole panował tłok i ciężkie warunki, a Kacprzakchodził tam z własnym stołkiem. W latach 1900-1905uczęszczał do męskiego rosyjskiego gimnazjum gubernialnegow Płocku. Korepetycje przed egzaminamiopłacił mu ojciec, a życzliwi darczyńcy z Płocka zapewnilimu mieszkanie i częściowe utrzymanie. Nie odnalezionoinformacji o mecenasie Kacprzaka, wiadomojednak, że został pochowany w Bonisławiu. W 1968 r.Wanda Żebrowska-Kacprzakowa składając kwiaty najego grobie powiedziała „to dzięki temu człowiekowi,mój mąż jest uczonym” (4).Demonstracje i strajki robotnicze z 1905 r. przyniosłyrównież protesty szkolne. Uczestniczyli w nichgimnazjaliści z Płocka, w tym M. Kacprzak, wówczasuczeń klasy IV. Wkrótce, wraz z wielu kolegami, zostałrelegowany ze szkoły. Dalszą naukę rozpoczął 4 września1906 r. w polskim gimnazjum męskim założonymprzez Polską Macierz Szkolną. Świadectwo dojrzałościuzyskał w czerwcu 1908 r. W polskim gimnazjumspotkał wielu znakomitych pedagogów, w tym dr.Aleksandra Macieszę (1875-1945), lekarza, który dwiegodziny w tygodniu wykładał higienę w VIII klasie. Byłon autorem szeregu artykułów i prac z dziedziny higienyspołecznej, komunalnej oraz higieny pracy, w którychposługiwał się metodami statystycznymi. W 1907 r.w czasopiśmie „Zdrowie” zamieszczono jego artykułpt. „Program higieny szkolnej w Gimnazjum Polskimw Płocku”. Po wojnie opublikowano korespondencjęnauczyciela i ucznia z lat 1926-1933 (5).Studia lekarskie odbył Kacprzak w latach 1908-1914 na Sorbonie w Paryżu. Egzamin lekarski złożyłw Charkowie (Ukraina) w 1915 r.L a t a p r a c y 1921-1944. W odręcznym życiorysiez 12 grudnia 1954 r. pisał „Pierwszą wojnę światowąprzebyłem w Rosji” (2). Z istniejących opracowańwiadomo, że pracował jako lekarz ziemski w GuberniPskowskiej (6,7). Do kraju wrócił w 1921 r. i przezrok był lekarzem sanitarnym m.st. Warszawy. W latach1922-1924 jako stypendysta Fundacji Rockefellera studiowałhigienę i organizację służby zdrowia w JohnsHopkins University w Baltimore. Studia ukończył zestopniem doktora higieny i służby zdrowia. W 1928 r.doktoryzował się w Krakowie (8). Znał cztery językiobce – francuski, rosyjski, angielski, gorzej niemiecki,„ale mówię i piszę” – podawał po wojnie.Pracę w PZH podjął 1 czerwca 1924 r. na stanowiskukierownika oddziału epidemiologii i statystyki PaństwowejSzkoły Higieny (PSH) (9). Pracował tam do wybu-

Nr 2Marcin Kacprzak (1888-1968) 375chu powstania warszawskiego. W latach 1928-1939 byłrównież naczelnikiem wydziału statystyczno-sprawozdawczegow Ministerstwie Opieki Społecznej. W okresietym wykładał higienę na wydziale humanistycznym UniwersytetuWarszawskiego (UW), na wydziale inżynieriilądowej Politechniki oraz w prywatnej szkole wyższej– Wolnej Wszechnicy Polskiej (2). We Wszechnicy bylizatrudnieni m.in. Ludwik Hirszfeld i Janusz Korczak.W 1928 r. po śmierci dr. Józefa Polaka objął redakcjęczasopisma „Zdrowie”. Był również współredaktorem„Medycyny Doświadczalnej i Społecznej” oraz „WarszawskiegoCzasopisma Lekarskiego”. Brał udział w życiuspołeczno-lekarskim, w tym w pracach NaczelnejIzby Lekarskiej, Polskiego Towarzystwa Higienicznego(PTH). Od 1937 r. był prezesem Towarzystwa MedycynySpołecznej (10). Przed wojną uczestniczył w pracachmiędzynarodowych organizacji związanych ze zdrowiem.Został odznaczony orderem Polonia Restituta Vklasy (Krzyż Kawalerski) (1).Ożenił się z inżynier rolnik Wandą Żebrowską(1890-1969?). W latach trzydziestych aktywnie uczestniczyław pracach organizacji kółek rolniczych. Byłaautorką „Książki gospodyni wiejskiej” oraz podręcznikadla uczniów przysposobienia rolniczego. Wymienianajest wśród osób zasłużonych w rozwoju szkół w Gołotczyźnie,wsi k. Ciechanowa (11).W czasie obrony Warszawy w 1939 r. dr Kacprzakopatrywał rannych w Szpitalu Ujazdowskim (12).W dniu 21 lutego 1940 r. lekarz gubernialny (szefWydziału Zdrowia Dystryktu Warszawskiego GG) drKaminski wystosował pismo do PZH (pod nazwą StaatlischeHygienische Instytut, dyrektorem był jeszczepułkownik doc. Gustaw Szulc) z prośbą o zatrudnieniew Zakładzie i wpisanie na listę płac trzech osób, które sąmu potrzebne do przeglądu i oceny akt byłego DepartamentuSłużby Zdrowia (zapewne w Ministerstwie OpiekiSpołecznej). Jedną z tych osób był dr. M. Kacprzak. Tydzieńpóźniej Kaminski informował, że Kacprzakowi należy sięwynagrodzenie od lutego i w kwestii tej interweniował jużw wydziale finansów szefostwa GG. Od listopada 1942r. w PZH prowadzono kursy dla kierowników kolumnprzeciwepidemicznych do walki z durem plamistym.M. Kacprzak wykładał tam epidemiologię. Ponadto,wspólnie ze Stanisławą Adamowiczową, gromadziłi opracowywał dane epidemiologiczne z terenu GG (13).W lutym 1944 r. przedstawił w PZH zaświadczenie(w wersji polskiej i niemieckiej) wystawione przez naczelnegolekarza w sanatorium w Rudce dr. ZygmuntaŚladkowskiego. Zaświadczał on, że dr M. Kacprzakcierpi na przewlekłe schorzenia mięśnia sercowego „jakrównież jest fizycznie i nerwowo wyczerpany”. A jegostan zdrowia „wymaga koniecznie kilkutygodniowegoleczenia wypoczynkowego w warunkach wiejskich”.Ówczesny dyrektor prof. Robert Kudicke udzielił mu2 tygodni urlopu od 14 lutego. Wykorzystał 12 dni (1).Sanatorium w Rudce k. Mrozów, przeznaczone początkowodla „chorych piersiowo”, powstało w 1908 r.Dr Śladkowski (1904-1986) pochodził z Górnego Śląska,studia ukończył na UJ i przed wybuchem wojnypracował w szpitalu przeciwgruźliczym w Otwocku.Namówiony przez Kacprzaka przeniósł się w 1943 r.do Rudki, gdzie objął stanowisko lekarza naczelnegoi dyrektora. Przeniesienie miało związek z pełnieniemprzez Kacprzaka w latach 1942-1950 funkcji prezesaKomitetu Sanatorium w Rudce. Wcześniej, w latach1934-1936 był członkiem tego Komitetu. Komitet byłpowoływany przez PTH i do Towarzystwa składanodoroczne sprawozdania oraz przedkładano projektrocznego budżetu. Uchwała Rady Ministrów z dnia22.12.1949 r. upaństwowiła Sanatorium, a Komitetzakończył swą działalność (14). Sanatorium przechodziłoróżne koleje losu, m.in. od 22 lipca 1941 r. dolutego 1943 r. leczono tam żołnierzy niemieckich chorychna gruźlicę, od marca 1944 r. do 20 lipca 1944 r.prowadzono trzytygodniowe turnusy wypoczynkowedla żołnierzy niemieckich. Od 23 lipca 1944 r. terenzarekwirowano dla potrzeb rannych żołnierzy ArmiiCzerwonej. Do sanatorium Kacprzak wrócił 24 maja1966 r. zaproszony do udziału w tzw. wieczorku artystycznym,poświęconym wspomnieniom.Przed wojną i w czasie okupacji mieszkał przy al.Niepodległości 157, około pół godziny drogi spaceremna ul. Chocimską 24. Od 5 września 1944 r. przebywałw Grodzisku Mazowieckim, od 17 październikaw Piotrkowie, później był zameldowany w Łodzi przyul. Zagajnikowej 40a (1).L a t a p r a c y 1945-1946. W Łodzi w dniu 1 lutego1945 r. napisał podanie do dyrektora PZH z prośbąo przyjęcie do pracy (1). Decyzję o reaktywowaniuPZH, tzw. Centrali PZH w Łodzi, podjął w styczniu1945 r. wiceminister zdrowia i Naczelny NadzwyczajnyKomisarz do Walki z Epidemiami dr Jerzy Morzycki.Dyrektorem został doc. Feliks Przesmycki, były inspektorfilii PZH i zastępca dyrektora ds. pracy terenowej(15). Pracę w PZH rozpoczęto 26 lutego 1945 r.,a działalność laboratoryjną w maju tego roku (16). M.Kacprzak pisał, że rozpoczął pracę „od wiosny 1945 r.,po odejściu Niemców” (1) na stanowisku kierownikaPSH. Poza podaniem i ankietą personalną składałzaświadczenie o okresie pracy w PZH przed wojnąi w czasie wojny oraz oświadczenie dwóch świadków,że „podczas okupacji był lojalnym w stosunku do PaństwaPolskiego”.W czerwcu i wrześniu 1945 r. został delegowanydo Ministerstwa Zdrowia (MZ) w Warszawie, w tymczasowejsiedzibie w gmachu PZH, „do załatwieniaspraw związanych z wydawnictwem pism lekarskich”.W dniu 4 grudnia 1945 r. wystosował podanie do dyr.Przesmyckiego o treści: „Wobec powrotu niektórych

376 Dorota Cianciara, Jolanta MuszyńskaNr 2oddziałów PSH do Warszawy proszę o przeniesieniedo filii w Warszawie z dniem 1 stycznia 1946 r.mnie i p. Stanisławy Adamowiczowej”. Dziesięć dnipóźniej (15.12.1945 r.) dyrektor zwrócił się do MZz prośbą o przeniesienie tych osób do filii w Warszawie.W dniu 5 stycznia 1946 r. dyrektor ponowniedelegował Kacprzaka do MZ (w zastępstwie delegacjępodpisał inspektor PZH dr Wł. Prażmowski; zapewneWładysław Prażmowski, przedwojenny organizator filiiPZH w Wilnie) i tego samego dnia minister (podpisnieczytelny) wyraził pisemnie zgodę na przeniesienieGo z dniem 1 stycznia do PSH w Warszawie „z zachowaniemdotychczasowego charakteru służbowegoi grupy uposażenia” (tj. wysokiej V gr.). Nieco później(12.01.1945 r.) minister dr Franciszek Litwin mianowałGo oficjalnie Kierownikiem PSH z uposażeniem w IVgrupie. Posiadana dokumentacja zdaje się wskazywać,że po przeniesieniu zamieszkał na Chocimskiej. Od tegomomentu kierownik filii w Warszawie doc. AleksanderSzczygieł kilkakrotnie delegował Go do Łodzi w sprawachsłużbowych (1).Równolegle od października 1945 r. prowadziłKatedrę i Zakład Higieny Ogólnej i Społecznej naWydziale Lekarskim Uniwersytetu Łódzkiego (UŁ),którego pierwszym rektorem by prof. Tadeusz Kotarbiński.W lutym 1946 r. został mianowany profesoremzwyczajnym higieny ogólnej i społecznej na WydzialeLekarskim UŁ. Dekret, podpisany przez StanisławaSzwalbe – (wice)Prezydenta Krajowej Rady Narodoweji Czesława Wycecha – Ministra Oświaty, otrzymałw dniu 3 czerwca 1946 r. (1).Od 18 marca do 5 kwietnia 1946 r. w Paryżu uczestniczyłw pracach 16 osobowego komitetu technicznegods. przygotowania międzynarodowej konferencjizdrowia i powołania przyszłej Światowej OrganizacjiZdrowia (ŚOZ). Od 19 czerwca do 22 lipca 1946 r. brałudział w konferencji w Nowym Jorku, która zatwierdziłaKonstytucję ŚOZ. W opinii liderów tych konferencji,dał się poznać jako osoba kompetentna i użyteczna.Z protokołów posiedzeń wynika, że kilkakrotnie wypowiadałsię proponując szeroki zakres kompetencjiprzyszłej ŚOZ (17,18).L a t a p r a c y 1947-1965. Na UŁ pracował do1947 r., a 5 sierpnia został przeniesiony z Łodzi na KatedręHigieny na Wydziale Lekarskim UW „w charakterzeprofesora zwyczajnego”. Przeniesienie podpisali B.Bierut – Prezydent RP oraz Stanisław Skrzeszewski –Minister Oświaty (1). Na UŁ pracował także w 1946 r.prof. F. Przesmycki, który prowadził Katedrę i ZakładBakteriologii (19).Wydział Lekarski UW rozpoczął pracę w 1945 r.Pierwszym kierownikiem Katedry Higieny został jejprzedwojenny zwierzchnik prof. Witold Gądzikiewicz.Po jego odejściu do Poznania prowadził ją doc. AleksanderSzczygieł. W roku akademickim 1946/47 RadaWydziału wybrała na kierownika prof. Kacprzaka.Z dniem 1 stycznia 1950 r. powołano samodzielnąAkademię Lekarską w Warszawie, a w marcu tegoroku przemianowano ją na Akademię Medyczną (AM)(20,21).Katedra Higieny AM jeszcze w latach 60-ychbyła zlokalizowana w siedzibie PZH. Kacprzak pełniłfunkcję kierownika Katedry Higieny AM do 1962 r.,a następnie (za zgodą ministra Jerzego Sztachelskiego)jeszcze do 1965 r. W latach 1948-54 był dziekanem WydziałuLekarskiego, a w latach 1955-62 rektorem AM.Był też pierwszym dyrektorem Studium DoskonaleniaLekarzy AM w Warszawie (SDL), przekształconegow 1958 r. z Instytutu Doskonalenia i Specjalizacji KadrLekarskich, który powstał w 1953 r. W 1971 r. SDLprzekształcono w Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego(CMKP) w Warszawie (22). Portret M.Kacprzaka otwiera poczet ojców założycieli i dyrektorówCMKP w sali obrad rady naukowej tej uczelni.W sierpniu 1965 r. rektor AM prof. Bolesław Górnickiwystąpił do MZ z prośbą o przedłużenie okresupracy Kacprzaka na kolejne 3 lata. Zgody nie byłoi w październiku wystosował do Niego oficjalne pismoz podziękowaniem i wyrazami uznania za wieloletniąofiarną pracę, „ogromną ofiarność w wychowaniumłodzieży akademickiej” oraz „trud włożony w rozwójUczelni” (2).Przynajmniej od marca 1948 r. M. Kacprzak mieszkałz żoną na poddaszu bursy PZH przy ul. Dolnej 42w ocalałym budynku, który przed wojną należał domokotowskiego ośrodka zdrowia – części PSH (tzw.posiadłość Amelin). W PZH pełnił funkcję kierownikaPSH do 17 listopada 1952 r., kiedy zwolniono Go zesłużby państwowej. Wkrótce potem zlikwidowanoPaństwową Szkołę Higieny. Od 1 listopada 1954 r. byłkierownikiem Zakładu Higieny Szkolnej w PZH, odgrudnia 1955 r. zastępcą dyrektora PZH do spraw higieny.W listopadzie 1961 r. dyr. Przesmycki wypowiedziałKacprzakowi dotychczasowe warunki płacy z końcemlutego 1962 r. Również w listopadzie Komisja Międzyresortowads. pracowników naukowych wyraziła zgodęna dalsze (dodatkowe) zatrudnienie. W lutym 1962 r.minister doc. Feliks Widy-Wirski zezwolił oficjalniena pracę w PZH na cały etat na stanowisku zastępcydyrektora do 30 września 1962 r. W efekcie dyrektorzatrudnił Go jako kierownika Zakładu Higieny Szkolneji swojego zastępcę ds. higieny na okres 1.03.-30.09.1962 r. Po upływie tego terminu dyrektor wystąpiłdo ministra z prośbą o wyrażenie zgody na podjęcieprzez Niego w PZH prac konsultacyjnych w zakresiehigieny szkolnej. W grudniu dyrektor Przesmycki i prof.Kacprzak otrzymali oddzielne pisma zezwalające nazatrudnienie na pół etatu do końca grudnia 1963 r.W grudniu spisano terminową umowę o zatrudnienie

Nr 2Marcin Kacprzak (1888-1968) 377w okresie 01.10.1962-31.12.1963 r. Do 31 stycznia1964 r. był członkiem Rady Naukowej w PZH. Zmarł14 lipca 1968 r.DOROBEK ZAWODOWYProf. M. Kacprzak był higienistą, badaczem, nauczycielem,rzecznikiem zdrowia, działaczem i filantropem.W Jego życiu działalność naukowa, dydaktyczna,organizacyjna i społeczna przeplatały się i uzupełniaływzajemnie. Z wiekiem coraz bardziej oddawał się zajęciomspołecznym. Na każdym z tych pól był bardzo aktywny,toteż nie sposób wymienić wszystkich dokonań.Był autorem przynajmniej 216 prac (23), w przytłaczającejwiększości jedynym autorem. Przed wojnąopracowywał kroniki epidemiologiczne (coroczniew latach 1925-1937) oraz pisał o epidemiologii choróbzakaźnych (w kolejności alfabetycznej: błonica, durbrzuszny, dur plamisty, gruźlica, odra, płonica, porażeniemózgowe), a także innych problemach zdrowotnychi społecznych (alkoholizm, bezrobocie, odżywianie,rozrodczość). Znaczący udział w jego dorobku, to artykułyna temat organizacji systemu zdrowotnego, jaknp.: „Organizacja Służby Zdrowia w Polsce po zniesieniuMinisterstwa Zdrowia” (1926), „Ośrodki zdrowiaw Polsce” (1929), „Czy należy robić oszczędności nazdrowiu publicznym” (1931), „Rozsiedlenie lekarzyw Polsce” (1937) czy „Prawo do zdrowia i jego realizacja”(1937). Sporo miejsca zajmują kroniki, sprawozdaniai opisy działań w innych krajach, np.: „Wrażeniaz Mediolanu” (1925), „Z zagadnień sanitarnych Jugosławii”(1926), „Sprawozdanie z konferencji w sprawiekultury wsi” (1936). Kolejne nurty, to prace na tematkształcenia w zawodach związanych z ochroną zdrowiai wymagań wobec takich osób, np.: „Nowe prądy w nauczaniuhigieny” (1928), „Prądy higieny współczesneja lekarz praktyk” (1933), czy „Pielęgniarka społecznana wsi” (1937), a także prace adresowane do szerokiegoaudytorium, np.„Jak pielęgnować zdrowie w chaciewiejskiej” (1927). Część prac przedwojennych nosifrancuskie lub angielskie tytuły. Przegląd ten nie dajeobrazu wszystkich zagadnień, jakie podejmował w publikacjach.Trzeba przy tym odwołać się do słów prof.Macieja Demela, że „pisał rzeczy głębokie i finezyjnejęzykiem komunikatywnym, z polotem, przepyszną,bogatą polszczyzną” (24) i prof. Ludwika Hirszfelda– „gorące serce i świetne pióro” (12).Spośród prac badawczych warto przypomnieć„Tuberculosis and fertility” z 1924 r. – pracę, którabyła zapewne podstawą do uzyskania dyplomu doktorahigieny i służby zdrowia. Została opublikowana w TheAmerican Journal of Hygiene (od 1965 r. AmericanJournal of Epidemiology) pod nazwiskiem MartinKacprzak z afiliacją Department of Biometry and VitalStatistics, School of Hygiene and Public Health, JohnsHopkins University (25). Licząca 33 strony praca składasię z części zasadniczej oraz podsumowania, piśmiennictwa,7 tabel i 10 rycin. Praca ma inną strukturę niżprace współczesne, ponieważ w części zasadniczejwyniki i dyskusja omawiane są en block w odniesieniudo poruszanych kolejno szczegółowych zagadnień.Praca powstała pod kierunkiem dr. Raymond’a Pearl’a,wymienionego z nazwiska na trzeciej stronietekstu. Pytanie badawcze brzmiało: czy osoby chorena gruźlicę są bardziej płodne niż zdrowe? A jeśli tak,do jakiego stopnia „efekt netto” jest korygowany przezkrótszy czas życia chorych. Badaniem objęto chorychna gruźlicę wybranych drogą losowania spośród osóbzarejestrowanych w urzędzie zdrowia Baltimore orazpacjentów szpitala Johns Hopkins University. Grupękontrolną losowano spośród osób zdrowych, karanychza błahe przestępstwa przed sądem dla nieletnich orazpacjentów tego szpitala. Ogółem przebadano 9 855 małżeństw(związków), z czego 1314 związków stanowiłypary, w których obydwoje małżonkowie byli chorzyna gruźlicę, chorował tylko mężczyzna albo tylkokobieta. Badani byli w wieku od 20 do 50 i więcej lat.Podstawą opracowania były wyniki wywiadów, któreprzeprowadzili pracownicy terenowi. Ustalano w nichliczbę żywych i martwych urodzeń, poronień i aborcjiw poszczególnych związkach. Liczby te posłużyły doustalenia liczby ciąż, traktowanej jako wskaźnik płodności.Zbierano również dane społeczno-demograficzne.Uzyskane wyniki analizowano wg obciążenia związkugruźlicą (czy i kto chorował), wieku matek, wieku ojcóworaz wieku matek i ojców. W pracy postawiono 7wniosków. Zasadniczy sprowadzał się do stwierdzenia,że płodność małżeństw, w których jeden z partnerówjest chory na gruźlicę była większa niż w grupie parzdrowych. Pozostałe wnioski stanowiły uzupełnienietej tezy i wprowadzały ograniczenia interpretacyjne.Po wojnie pisał mniej. Nadal jednak opisywał np.sytuację epidemiologiczną w Polsce i medycynę amerykańską.Wczesne lata 50. były w Polsce związanez apoteozą nauki radzieckiej, odkryć Olgi Lepieszyńskiej(rozwój komórek z materii bezkomórkowej) (26)oraz Trofima Łysenki (jedne gatunki, jak żyto, mogąpowstawać z innych, jak pszenica) (27). W okresie tymM. Kacprzak zredagował „Poradnik kontrolera sanitarnego”(1953), w którym pojawia się wiele odniesień domaterializmu dialektycznego i radzieckich rozwiązańw systemie zdrowotnym. W podręczniku tym podpisałsię pod neutralną ideowo przedmową (28).Jeśli rozpatrywać dorobek dydaktyczny, godzi sięprzypomnieć, że „ze szczególnym zamiłowaniem zajmowałsię wychowaniem młodzieży lekarskiej” (24).Był świetnym mówcą, czarodziejem słowa, a Jego maksymyi powiedzonka, takie jak „my, wojska sanitarnenie boimy się niczego” albo „nie mózg dziecka chodzi

378 Dorota Cianciara, Jolanta MuszyńskaNr 2do szkoły, lecz ono całe” są powtarzane w następnychpokoleniach. Potrafił bawić się słowem, gdy np. w ankieciepersonalnej z 1948 r. na pytanie o specjalnezamiłowania odpowiedział „specjalnych zamiłowańunikam” (1). W Jego pogrzebie w lipcu 1968 r. uczestniczylirównież studenci AM.Analizując działalność organizacyjną należywspomnieć, że nigdy nie należał do żadnej partii, alepiastował wiele różnych funkcji, a po wojnie był obsypywanyodznaczeniami i godnościami. Spośród jegolicznych ról na tym polu warto wymienić dwie: udziałw reaktywowaniu PTH od 3 kwietnia 1957 r. (w latach1956-1968 był prezesem tego Towarzystwa), a przedewszystkim wkład w powstanie Światowej OrganizacjiZdrowia. Poza wspomnianym już udziałem w konferencjiw Paryżu i Nowym Jorku uczestniczył w latach1947-1948 w pracach grupy ekspertów ds. przygotowania6 rewizji międzynarodowej klasyfikacji choróbi przyczyn zgonów oraz w pierwszym ŚwiatowymZgromadzeniu Zdrowia, które odbyło się w Genewiew dniach 24.06-24.07.1948 r. i faktycznie wprowadziłow życie ŚOZ (29-31).W 1957 r. został szóstym laureatem prestiżowejnagrody Fundacji Lèon’a Bernard’a, którą powołanoku pamięci jednego z założycieli Organizacji ZdrowiaLigi Narodów. Zarząd Fundacji od 1948 r. działa przyŚOZ, a nagrodę przyznaje się w czasie ceremonii naŚwiatowym Zgromadzeniu Zdrowia. Nagroda (medalz brązu i kwota 2500 CHF) jest przydzielana w zależnościod posiadanych środków finansowych, obecnie codwa lata. Pierwszym laureatem w 1951 r. był uczestnikprac w Paryżu i Nowym Jorku prof. Renè Sand z Belgii,drugim w 1952 r. – prof. Charles-Edward Amory Winslowz USA, bakteriolog, a nie lekarz, twórca pierwszejdefinicji zdrowia publicznego (32,33). M. Kacprzakbył honorowym członkiem American Public HealthAssociation (34,35).Gwoli prawdzie trzeba odnotować aktualne sugestiez prasy lekarskiej, że tzw. nakaz pracy dla lekarzy,który wprowadzono w 1950 r. i odwołano w 1958 r.(36-38) był związany z przedwojennymi poglądamiKacprzaka o tzw. rozsiedleniu lekarzy (39). Po wojnieKacprzak nie zmienił zadania, a być może miał też siłęoddziaływania na ówczesne władze (40-43). W GazecieLekarskiej czytamy zatem: „Płynące ze szlachetnychpobudek wnioski prof. Marcina Kacprzaka reali zowaliurzędnicy: ministrowie J. Szta chelski i B. Kożusznikoraz dyrektor de partamentu Z. Grynberg” (44).Jako darczyńca, po wojnie pomagał szkole w Lelicach.Ze swoich pieniędzy ufundował dla niej bibliotekę,gabinet lekarski, gabinet przyrodniczy z pełnymumeblowaniem, radioodbiornik „Bolero”, rzutnik,aparat fotograficzny, komplet płyt z nagraniami klasycznejmuzyki polskiej oraz sztandar, który przekazał23 czerwca 1968 r. w czasie ostatniego przed śmierciąpobytu w szkole. Przysyłał też pewne sumy pieniężnena nagrody dla wyróżniających się uczniów i zakuppomocy szkolnych. Dzięki jego interwencjom do Lelicprzyjeżdżał ambulans dentystyczny. Nazywano Go tam„nasz doktór” (45).W dniu 19 lipca 1964 r. otrzymałhonorowe obywatelsko miasta Płocka (46,47), jegoimię nosi Wojewódzki Szpital Zespolony w Płocku orazSzkoła Podstawowa w Starym Cykarzewie k. Częstochowy.W maju 2006 r. szkole podstawowej w Lelicachnadano imię Kardynała Stefana Wyszyńskiego.W 1960 r. razem z żoną Wandą Żebrowską-Kacprzakowąprzekazali w formie darowizny 500 000zł. do PTH na „Nasze Stypendium” przeznaczone naułatwienie młodym naukowcom dalszego kształceniasię lub prowadzenia pracy badawczej w dziedzinieochrony zdrowia, higieny i epidemiologii. Pieniądzete pochodziły m.in. ze sprzedaży niewielkiego majątkużony, zarekwirowanego po wojnie i zwróconegow 1956 r. (48).Charakterystyczną cechą Jego działalności jestwstawiennictwo za grupami społecznymi, które sąw gorszym położeniu duchowym i materialnym. W jegooczach byli to chłopi, dzisiaj można wymienić wieleinnych grup. Jak chyba nikt inny rozumiał związektrudnej sytuacji życiowej ze stanem zdrowia. Dzisiajświat naukowy wnikliwie analizuje zjawisko znanepod nazwą nierówności w zdrowiu na tle czynnikówkulturowych, społecznych, ekonomicznych i politycznych.Zmniejszenie nierówności w zdrowiu poprzezwyrównywanie różnic społecznych jest przedmiotemintensywnych prac w wielu krajach. Prace takie podejmowanesą także przez gremia międzynarodowe,takie jak ŚOZ, w tym np. Deklaracja z Rio, oraz UniaEuropejska. Profesor Marcin Kacprzak był pionieremtego sposobu myślenia i działania. W 1957 r. pisało promocyjnej funkcji medycyny – zalążku promocjizdrowia. Dlatego fałszywe są – wygłaszane gdzieniegdzie– opinie, że „kacprzakowskie zdrowie publicznejest już przeżytkiem”. Non Omnis Moriar.Autorki dziękują pracownikom Działu Informacji,Dokumentacji Naukowej z Biblioteką NIZP-PZH,a także p. prof. D. Naruszewicz-Lesiuk i mgr E. Buczak--Stec oraz pracownikom Warszawskiego UniwersytetuMedycznego za pomoc w gromadzeniu dokumentacji.PIŚMIENNICTWO1. Marcin Kacprzak. Teczka akt osobowych z PZH2. Marcin Kcprzak. Teczka akt osobowych z WUM.3. Kostanecki S. Młodość Marcina Kacprzaka. NotatkiPłockie 1968; 13 (4): 3-9. http://mazowsze.hist.pl/article.php?id=47634. Przyszlak J. Ostatni pobyt Marcina Kacprzaka w Płocku.Notatki Płockie 1968; 4(48)15-16.

Nr 2Marcin Kacprzak (1888-1968) 3795. Korespondencja doktora Marcina Kacprzaka z doktoremAleksandrem Macieszą z lat 1926-1933. Notatki Płockie1968; 48(4):10-14.6. Korczak C. Profesor Marcin Kacprzak. Higieniści polscy.Tom I. Hygeia 63. Warszawa: PTH; 2000: 100-104.7. Zdunkiewicz L. Marcin Kacprzak 1888-1968. Jubileuszowyzjazd naukowy Polskiego TowarzystwaEpidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych. Sesjahistoryczna. Kielce 1985;31-33.8. Manicki J. (red). Dzieje uczelni medycznych w Warszawiew latach 1944 - 1960. PZWL, Warszawa 1968:238-242.9. Naruszewicz-Lesiuk D. Rola Państwowego ZakładuHigieny w perspektywie historycznej. Przegl Epidemiol2008; 62 (4): 687 – 695.10. Wdowiak L, Bojar I, Steć A, Szwiec I. Marcin Kacprzakjako współtwórca idei medycyny społecznej w Polsce.Zdr Publ 2007; 117(1):3-5.11. Tygodnik Ciechanowski. Piąty zjazd absolwentów szkólw Gołotczyźnie. 04.08.2004.http://tc.ciechanow.pl/aktualnosc-2724 piaty_zjazd_absolwentow_szkol_w_golotczyznie.html12. Hirszfeld L. Historia jednego życia. Warszawa: Czytelnik;2000: 106,251.13. Gromulska M. Państwowy Zakład Higieny w czasie wojnyw latach 1939-1944. Przegl Epidemiol 2008; 62(4):719-725.14. Dusińska H, Gliński JB, Zambrzycka M. (red.). Rudka– sto lat w służbie zdrowia. Warszawa: SamodzielnySpecjalistyczny Zespół Zakładów Opieki Zdrowotnejw Rudce; 2008. http://rudka.com.pl/index.php?id=1215. Gromulska M. Filie Państwowego Zakładu Higieny.Przegl Epidemiol 2008; 62(4): 705-717.16. Kałużewski S. Przyczynek do historii PaństwowegoZakładu Higieny w latach 1945 – 1997. Roczniki PaństwowegoZakładu Higieny 1998; 49 (supl.): 101-112.17. United Nations, World Health Organization, InterimCommission. Official records of the World Health OrganizationNo 1. Minutes of the Technical PreparatoryCommittee for the International Health Conference heldin Paris from 18 March to 5 April 1946. http://whqlibdoc.who.int/hist/official_records/1e.pdf18. United Nations, World Health Organization, InterimCommission. Proceedings and final acts of the InternationalHealth Conference held in New York from 19June to 22 July 1946. June 1948. http://whqlibdoc.who.int/hist/official_records/2e.pdf19. Uniwersytet Medyczny w Łodzi. Pierwsze lata. http://www.umed.lodz.pl/65lat/?dir=part1&mn=p420. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 24 października1949 r. w sprawie założenia Akademii Lekarskich w Warszawie,Krakowie, Poznaniu, Lublinie i Wrocławiu.Dz.U. 1949 nr 58 poz. 450.21. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 marca 1950 r.w sprawie zmiany nazwy wyższych szkół akademickich,podległych Ministrowi Zdrowia. Dz. U. 1950 nr 9. Poz.92.22. Lewartowski B. Profesor Edward Rużyłło: nauczyciel,wychowawca, organizator. Postępy Nauk Medycznych2009; 4:321-322.23. Państwowy Zakład Higieny. Wykaz publikacji 1918-1967. Warszawa: PZH; 1969.24. Demel M. Kacprzak Marcin. Z dziejów promocji zdrowiaw Polsce. Tom I-II. Kraków: Akademia WychowaniaFizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie;2000:151-2.25. Kacprzak M. Tuberculosis and fertility. The AmericanJournal of Hygiene November 1924; 4(6):605-638.26. Lepieszyńska O. Rozwój komórek z żywej materii bezkomórkowej.Problemy 1951; 59(2):85-88.27. Łysenko T. Nowe dane naukowe o gatunku biologicznym.Problemy 1951; 61(4):232-239.28. Kacprzak M. Poradnik kontrolera sanitarnego. Warszawa,PZWL 1953: III.29. World Health Organization. Official records of the WorldHealth Organization no 11. Report of expert committesand other advisory bodies to the Interim Commission.Geneva 1948: 23-38. http://whqlibdoc.who.int/hist/official_records/11e.pdf30. World Health Organization. Official records of the WorldHealth Organization no 13. First World Health Assembly,Geneva 24 June to 24 July 1948. Geneva, December1948. http://whqlibdoc.who.int/hist/official_records/13e.pdf31. Doull J.A, Kramer M. The First World Health Assembly.Public Health Reports (22 October) 1948; 63(43): 1379-1403.32. World Health Organization. The Léon Bernard FoundationPrize. http://www.who.int/governance/awards/bernard/en/index.html33. Yale School of Public Health. Public Health at Yale 1880s- 1960s. Charles-Edward Amory Winslow (1877-1957).http://publichealth.yale.edu/about/history/index.aspx34. American Association of Public Health. Personals, Deathsand Conferences. American Journal of Public Health1971; 61(6):1275-1276.35. Brzeziński ZJ. Marcin Kacprzak. Nauka Polska 1967;1:62-66.36. Ustawa z dnia 7 marca 1950 r. o planowym zatrudnieniuabsolwentów średnich szkół zawodowych oraz szkółwyższych. Dz.U. 1950 nr 10 poz. 10637. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 listopada1950 r. w sprawie zasiłków osiedleńczych oraz zwrotukosztów przeniesienia fachowych pracowników służbyzdrowia. Dz.U. 1950 nr 55 poz. 501.38. Ustawa z dnia 2 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniudo określonej pracy i warunkach zatrudnianiamłodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażupracy. Dz.U. 1958 nr 45 poz. 226.39. Wasilewski Z. Ostatnia ustawa zdrowotna w II Rzeczypospolitej.Lekarze w II Rzeczypospolitej (25). GazetaLekarska 2008; 210(6): 36-39.40. Serejski J. Wpływ poglądów Marcina Kacprzaka na praktykęhigieny szkolnej. Zdr Publ 1990; 101 (11):644-648.41. Brzeziński ZJ. Marcin Kacprzak (1988-1968). NaukaPolska 1969; 1:184-188.42. Kirschner H. 100-lecie urodzin prof. Marcina Kacprzaka.Zdr Publ 1988; 99(11):545-549.

380 Dorota Cianciara, Jolanta MuszyńskaNr 243. Kirschner H. Postać Marcina Kacprzaka na tle rozwojumedycyny społecznej w Polsce. Archiwum Historiii Filozofii Medycyny 1988; 51(1):89-100.44. Wiśniewski Z. Lekarz społecznik lekarz zawodowiec?Lekarze w II Rzeczypospolitej (5). Gazeta Lekarska2006; 184(4): 32-33.45. Morawska B. Nasz doktor. Notatki Płockie 1962; 1(23):39-40. http://mazowsze.hist.pl/files/Notatki_Plockie/Notatki_Plockie-r1962-t7-n1_23/Notatki_Plockie-r1962-t7-n1_23-s39-40/Notatki_Plockie-r1962-t7--n1_23-s39-40.pdf46. Nowy honorowy obywatel miasta. Notatki Płockie 1964;3(29): 11-12.47. Kacprzak M. Przemówienie prof. d-ra Marcina Kacprzakawygłoszone w dniu 19 lipca b.r. po otrzymaniuhonorowego obywatelstwa miasta Płocka na uroczystejsesji MRN i MKFJN. Notatki Płockie 1964; 3(29): 11-12.48. Polskie Towarzystwo Higieniczne. Fundusz im. Marcinai Wandy Kacprzaków. http://www.pth.pl/historia.php?id_info=6&id_menu_left=41&sub_id_info_d=Otrzymano: 03.01. 2012 r.Zaakceptowano do druku: 27.02.2012 r.Adres do korespondencji:Dr hab.n.med. Dorota CianciaraZakład Epidemiologii i Promocji ZdrowiaSzkoła Zdrowia PublicznegoCentrum Medyczne Kształcenia Podyplomowegoul. Kleczewska 61/63, 01-826 Warszawatel. (022) 56 01 150, e-mail:dorotac@cmkp.edu.pl

PRZEGL EPIDEMIOL 2012; 66: 381 - 383SprawozdaniaTadeusz M ZielonkaSPRAWOZDANIE Z KONFERENCJI NAUKOWEJZ OKAZJI VI ŚWIATOWEGO DNIA GRUŹLICYREPORT OF THE VI th TUBERCULOSIS DAY CONFERENCEKatedra i Zakład Medycyny Rodzinnej Warszawski Uniwersytet MedycznyWarszawsko-Otwocki Oddział Polskiego Towarzystwa Chorób PłucSTRESZCZENIEW dniach 23-24 marca odbyła się w Warszawie jużpo raz szósty konferencja naukowa, zorganizowana zokazji Światowego Dnia Gruźlicy przez Warszawsko--Otwocki Oddział Polskiego Towarzystwa Chorób Płucprzy współpracy z przedstawicielami WHO w Polsce.Wykład inauguracyjny „Badania nad gruźlicą w Polscewczoraj i dziś” omawiał wyniki badań naukowych naddiagnostyką gruźlicy w ostatnich dwu wiekach, którychwdrożenie do praktyki spowodowało poprawę sytuacjiepidemiologicznej gruźlicy w naszym kraju.Sesje naukowe były poświęcone 1) omówieniuproblematyki gruźlicy wielolekoopornej, a zwłaszczaepidemiologii, diagnostyki i wytycznym WHO dotyczącymleczenia. 2) gruźlicy zawlekanej do Polskiprzez uchodźców i sposobom ich diagnozowaniaoraz leczenia. 3) gruźlicy wśród osób osadzonych wzakładach penitencjarnych, z uwzględnieniem badańmolekularnych, wykorzystywanych w dochodzeniachepidemiologicznych.Słowa kluczowe: imigranci, gruźlica wielolekooporna,gruźlica, gruźlica u więźniów, Światowy Dzień GruźlicyABSTRACTOn 23 - 24 Mars in Warsaw a scientific conferencewas held sixth time organised to celebrate the WorldTB Day by Warsaw-Otwock Branch of the Polish RespiratorySociety in collaboration with WHO, Poland.Welcoming lecture “TB Research in Poland, Past andPresent” discussed TB diagnosis scientific research results,achieved during the last two centuries, and whichcontributed, after practical application, to improvementof TB epidemiological situation in our country.Sessions devoted to, as follows: 1) Discussion ofmultidrug-resistant TB with special focus on epidemiology,diagnostics and WHU guidelines relativeto treatment; 2) Tuberculosis brought into Poland byrefugees and methods of diagnosis and treatment; 3)TB among persons detained in penitentiary institutionswith an outlook on molecular research (tests?) used inepidemiological investigations.Key words: immigration, multidrug-resistant TB,tuberculosis, tuberculosis in prisons, World TB DayZ okazji Światowego Dnia Gruźlicy już po raz szóstyWarszawsko-Otwocki Oddział Polskiego TowarzystwaChorób Płuc we współpracy z przedstawicielamiWHO w Polsce zorganizował konferencję naukową.Tematem sesji naukowych była gruźlica wielolekoopornaoraz zachorowania na gruźlicę więźniów, uchodźcówi obcokrajowców.Honorowy Patronat nad konferencją objął MinisterSpraw Wewnętrznych. Sesję naukową poprzedziłakonferencja prasowa, na której przedstawiono aktualnedane epidemiologiczne i działania podejmowanew Polsce i na świecie w celu ograniczenia zapadalnościi umieralności z powodu gruźlicy.Uroczystego otwarcia tegorocznych obchodóww dniu 23 marca w Pałacu Prymasowskim dokonali:dr Paulina Miśkiewicz, dyrektor biura Światowej OrganizacjiZdrowia w Polsce, dr Tadeusz M. Zielonka,przewodniczący Warszawsko-Otwockiego OddziałuPTChP i dr Maciej Kisiel, Główny Inspektor SanitarnyMinisterstwa Spraw Wewnętrznych. Wykład inauguracyjnyzatytułowany „Badania nad gruźlicą w Polsce– wczoraj i dziś” wygłosiła prof. Zofia Zwolska,wieloletni kierownik Zakładu Mikrobiologii InstytutuGruźlicy i Chorób Płuc. Było to przede wszystkimprzypomnienie ludzi, którzy przez ostatnie 200 latszczególnie przyczynili się do postępu w diagnostycegruźlicy. Nie byłoby sukcesów w ograniczeniu zapadalnościna tę chorobę w naszym kraju, gdyby nie wysiłekwielu, często zapomnianych już mikrobiologów, którzyprzyczyniali się do poprawy sytuacji epidemiologicznejw Polsce. Warto wspomnieć takie nazwiska jak: OdoBujwid, Janusz Zeyland, Eugenia Piasecka-Zeyland,

382 Tadeusz M ZielonkaNr 2Włodzimierz Kuryłowicz czy Mieczysław Janowiec.Na tle tych postaci zaprezentowano postęp metoddiagnostycznych, jaki się dokonał w ostatnim wieku,począwszy od badania mikroskopowego po nowoczesnetesty genetyczne.Na zakończenie pierwszego dnia konferencji odbyłsię koncert fortepianowy Filipa Błachnio. W programieznalazły się wybrane utwory Jana Sebastiana Bacha,Beli Bartóka i Fryderyka Chopina.W dniu 24 marca w Sali Wykładowej SGGW odbyłasię konferencja naukowa, która składała się z 3 sesji.Pierwsza dotyczyła gruźlicy wielolekoopornej. Rozpocząłją wykład Tadeusza M Zielonki z WarszawskiegoUniwersytetu Medycznego na temat epidemiologiigruźlicy opornej na leki. Na świecie choruje na nią400 000 ludzi, ale sytuacja jest bardzo zróżnicowania.W niektórych krajach, takich jak Szwajcaria, Holandiaczy Dania praktycznie nie stwierdza się przypadkówpierwotnej gruźlicy wielolekoopornej, podczas gdyw krajach byłego Związku Radzieckiego przekraczaona 10% wszystkich zachorowań. Prof. Ewa Augustynowicz-Kopeć,kierująca zakładem Mikrobiologiiw Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc, przedstawiła zasadydiagnostyki gruźlicy wielolekoopornej. Z powodumożliwej oporności prątków na leki zawsze koniecznejest założenie hodowli, nawet przy potwierdzeniu rozpoznaniaw badaniu bakterioskopowym i genetycznym.W przypadkach gruźlicy opornej na leki leczenie musibyć oparte na diagnostyce mikrobiologicznej z ocenąwrażliwości na leki. Zgodnie z rekomendacjami WHObez określenia wzoru oporności prątków skuteczneleczenie tej postaci choroby nie jest możliwe.Prof. Maria Korzeniewska-Koseła, kierownikZakładu Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicąw Instytucie Gruźlicy i Chorób Płuc, omówiła zmianywprowadzone w 2011 roku w wytycznych WHO dotyczącychleczenia gruźlicy wielolekoopornej. Podstawąleczenia w tych przypadkach musi być pirazynamid,etionamid i fluorochinolon. Leczenie minimum 5 lekamimusi trwać co najmniej 20 miesięcy.Drugą sesję poświęconą gruźlicy u obcokrajowcówotworzył dr Maciej Kisiel, który przedstawił specyfikępracy pionu sanitarnego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.Podkreślił konieczność stworzenia na granicypaństwa szczelnego filtru epidemiologicznego. NaPolsce jako krajowi wjazdowemu do strefy Schengenspoczywa obowiązek sprawdzenia nie tylko legalnościwjazdu obywateli z innych krajów, ale również ich stanuzdrowia pod kątem zagrożenia zawleczenia chorób zakaźnych,a zwłaszcza gruźlicy. Ponad 90% uchodźców,głównie z terenów Kaukazu, przekracza granicę Polskiw Terespolu. Następnie są oni kierowani do ośrodków,w których oczekują na decyzję w sprawie przyznaniaim statusu uchodźcy. Ważną rolę na tym etapie odgrywaocena stanu ich zdrowia, ze szczególnym uwzględnieniemchorób zakaźnych.Dr Adam Tołkacz z Urzędu ds. CudzoziemcówMSW przedstawił, w jaki sposób badani są w Polsceuchodźcy w kierunku gruźlicy. Opracowany schematpostępowania spełnia wszelkie unijne wymogi stawianesłużbom medycznym, stojącym na straży bezpieczeństwasanitarnego Unii Europejskiej. Realizacja tegoprogramu napotyka jednak na liczne trudności, którewiążą się z problemami natury kulturowej, religijnej czyjęzykowej. Wielokrotnie uchodźcy w trakcie leczeniaprzeciwprątkowego samowolnie opuszczają ośrodkipobytowe i są odnajdywani gdzieś daleko nad Atlantykiem.Zgodnie z przepisami są wówczas odsyłani doPolski, czyli kraju do którego przybyli starając się o statutuchodźcy. Dr Jacek Jagodziński przedstawił zagadnienieleczenia obcokrajowców w MazowieckimCentrum Leczenia Chorób Płuc i Gruźlicy w Otwocku.W ostatnim 10-leciu było ich 220, głównie Czeczeńców,Wietnamczyków i Ukraińców, którzy stanowili ponadpołowę wszystkich imigrantów leczonych na gruźlicę.Przedstawiciele innych krajów Azji, Afryki i z byłegoZwiązku Radzieckiego nie byli liczni (poniżej 10chorych). Wśród chorych dominowali młodzi ludzie,średni wiek 30 lat. W większości byli to chorzy prątkujący.Stwierdzono duży odsetek chorych zakażonychprątkami opornymi na leki. Na zakończenie dr med.Anna Zabost przedstawiła wzory molekularne szczepówprątków gruźlicy izolowanych od cudzoziemców.Zwróciła uwagę na szczepy o dużej oporności na leki.Identyczne genetycznie prątki znajdowano równieżu polskich chorych, co potwierdza transmisję zakażeniaod obcokrajowców.Trzecia, a zarazem ostatnia sesja poświęcona byłaproblematyce gruźlicy wśród osób osadzonych w zakładachpenitencjarnych.Dr Dorota Zira z Centralnego Zarządu SłużbyWięziennej przedstawiła epidemiologię gruźlicy wśródpolskich więźniów. Każdego roku blisko 500 chorychna gruźlicę jest leczonych w szpitalach więziennych.Jest to blisko dwa razy więcej niż znalazło się w centralnymrejestrze gruźlicy. Większość z nich trafia dojednego z trzech szpitali więziennych specjalizującychsię w leczeniu gruźlicy. Omówiono trudności związanez leczeniem chorych w tej grupie, gdyż choroba jestdla nich często szansą do wyjścia na wolność. Rodzi toodmienne zachowania pacjentów i trudniejsze relacjez lekarzami niż w cywilnej służbie zdrowia.Lidia Leśniewska, pielęgniarka epidemiologicznaw Szpitalu Więziennym Warszawa-Mokotów przedstawiłaschemat postępowania z osobami podejrzanymio gruźlicę w Areszcie Śledczym. Trzeba przyznać,że medyczne służby więzienne bardzo rygorystycznieprzestrzegają zaleceń dotyczących izolacji tychchorych. Diagnostyka w tych przypadkach jest stan-

Nr 2Sprawozdanie z konferencji – VI Światowy Dzień Gruźlicy 383dardowa. Na zakończenie Mgr Sylwia Brzezińskaprzedstawiła molekularne dochodzenia epidemiologicznew gruźlicy u osób osadzonych w zakładachpenitencjarnych w Polsce. Nie obserwowano częstegowystępowania identycznych wzorów molekularnych, coświadczy o skuteczności izolacji chorych na gruźlicęprzebywających w więzieniach.Wszystkim sesjom towarzyszyła bardzo ożywionadyskusja, która wynikała ze spotkania środowisk medycznychdziałających w różnych sektorach. Wymianadoświadczeń wzbogacała obie strony. Konferencjaspowodowała nawiązanie współpracy, która możezaowocować poprawą sytuacji epidemiologicznejgruźlicy w naszym kraju.Otrzymano: 21.05.20112 r.Zaakceptowano do druku: 5.06.2012 r.Adres do korespondencji:Tadeusz M ZielonkaWarszawski Uniwersytet Medyczny, Katedra i ZakładMedycyny Rodzinnej,02-097 Warszawa ul. Banacha 1aTel./fax.: +48 22 639 21 90 email: tmzielonka@wp.pl

Nr 2Instrukcja dla autorów 385INSTRUKCJA DLA AUTORÓWZASADY PRZYGOTOWANIA MANUSKRYPTÓW KIEROWANYCHDO PUBLIKACJI W PRZEGLĄDZIE EPIDEMIOLOGICZNYMMiędzynarodowy Komitet Redaktorów CzasopismMedycznych (The International Committeee of MedicalJournal Editors, ICMJE, dawniej Vancouver Group)wydał w 1997 roku piątą wersję „Ujednoliconych zasaddla rękopisów skierowanych do czasopism medycznych”(Uniform Requirements for Manuscripts Submitted toBiomedical Journals) (1).Około 500 czasopism medycznych na świecie stosuje„Ujednolicone zasady” (uz.). Redakcja Przeglądu Epidemiologicznego,podobnie jak redakcje innych czasopismwydawanych przez PZH, postanowiła zaakceptować uz.i stosować je jako instrukcje dla autorów pragnącychpublikować swe prace w naszym czasopiśmie. Zasadyte obowiązują autorów od nr 1 w roku 2001.Poniżej przedstawiamy główne punkty tych zasad.1. Zasady przygotowania pracy przesyłanej dopublikacjiZgłaszając artykuł do publikacji, autorzy powinninadesłać pisemne oświadczenie:A. Praca nie została i nie zostanie złożona do drukuw innym czasopiśmie przed opublikowaniem jejw Przeglądzie Epidemiologicznym.B. Poszczególni autorzy określą swój udział (wkład)w opracowanie artykułu.C. Praca nie narusza praw autorskich ani innych prawstron trzecich.D. Praca musi zawierać aprobatę kierownika zakładulub kliniki potwierdzoną jego podpisem.Podwójna publikacja jest to publikacja, której treśćzawiera istotne elementy pracy już uprzednio opublikowanej.Czytelnicy czasopism medycznych mają prawowierzyć, że publikowany artykuł jest pracą oryginalną.Jeżeli tak nie jest, artykuł powinien być poprzedzonywyraźnym oświadczeniem, że jest on powtórnie publikowanyi powody takiej publikacji powinny byćsprecyzowane. Należy również podać bibliograficznąpozycję pierwotnej publikacji.Autorzy powinni przestrzegać instrukcji dotyczącejcharakteru artykułów preferowanych przez kwartalnik.Przegląd Epidemiologiczny zamieszcza:a) prace doświadczalne, metodyczne i terenowe z dziedzinyepidemiologii, zapobiegania i zwalczaniachorób zakaźnych i niezakaźnych; analizy i szacunkiepidemiologiczne, prace z zakresu zdrowia publicznego;b) prace oraz doniesienia kliniczne z zakresu choróbzakaźnych;c) prace poglądowe z dziedziny epidemiologii, zapobieganiai kliniki chorób zakaźnych i zdrowiapublicznego;d) oceny książek i wydawnictw z wyżej wymienionychdziedzin;Redakcja przyjmuje prace napisane w języku angielskim.Strona edytorska tych prac powinna być zgodnaz Instrukcją dla Autorów: streszczenie w językachpolskim i angielskim, słowa kluczowe, podpisy tabeli rycin – w języku polskim i angielskim.The Polish Epidemiological Review accepts articlesin English. They have to be prepared accordingto Uniform Requirements for Manuscripts Submittedto Biomedical Journals [editorial]. New Engl J Med1997;336:309-15.Redakcja chętnie zamieszcza listy do redakcji,mające charakter dyskusji z autorami artykułów zamieszczonychw kwartalniku lub opinie o stosowanychw kraju sposobach zapobiegania i zwalczania choróbzakaźnych.2. Instrukcja dotycząca przygotowania maszynopisu2.1. Prace przeznaczone do druku powinny być nadesłanedo Redakcji w 2 egzemplarzach manuskryptuo formacie A4, pisane jednostronnie z zachowaniemmarginesu 4 cm z lewej strony i 1,5 odstępu pomiędzywierszami (28-31 wierszy na stronie). Poszczególnestrony manuskryptu powinny być numerowane.Do maszynopisu należy załączyć kopie artykułuw formie elektronicznej (na dyskietce, płycie CD).Dostarczając dyskietkę lub płytę autorzy powinniupewnić się, że tekst jest identyczny z tekstem maszynopisui podać wyraźną nazwę pliku, w którym jest zapisanyartykuł. Dopuszcza się dyskietki przygotowanew języku WORD (6,0 lub 7,0).Materiały na dyskietkach i papierze powinny byćprzygotowane z wykorzystaniem czcionki typu Arial dorycin, wykresów i fotografii (10–12 pkt.) oraz czcionkitypu Times do podpisów pod ryciny i pisania tekstupodstawowego.2.2. Pierwsza strona tekstu powinna zawierać kolejno naśrodku strony: pełne imię i nazwisko autora (autorów)kursywą, tytuł polski pracy (dużymi pogrubionymiliterami alfabetu), tytuł angielski (dużymi niepogrubionymiliterami alfabetu), nazwę (nazwy) placówki,

386 Instrukcja dla autorówNr 2w której wykonano pracę, a następnie streszczeniei abstrakt (Times 10-12 pkt).2.3 Redakcja zastrzega sobie prawo poprawiania usterekstylistycznych i nazewnictwa oraz dokonywaniakoniecznych skrótów w tekście.STRESZCZENIE I ABSTRAKT Streszczenie powinnorekapitulować fakty i wnioski zawarte w pracy.W najkrótszy sposób należy podać cel pracy, podstawowemetody i procedury, główne obserwacje i najważniejszewnioski. Powinno być nie krótsze niż jednastrona manuskryptuStreszczenie i abstrakt należy dołączyć do maszynopisuna oddzielnych, nienumerowanych kartkach.SŁOWA KLUCZOWE (3-5) w języku polskimi angielskim powinny być umieszczone: polskie podstreszczeniem, angielskie pod abstraktem, np.Słowa kluczowe: Hib, szczepienia, skutecznośćKey words: Hib, vaccination, effectivenessW tekście artykułu należy wyróżnić następująceczęści: Wstęp, Materiał i metody, Wyniki, Dyskusja,Wnioski, Piśmiennictwo, Adres do korespondencji.Poszczególne części tekstu mogą być wyróżnionepodtytułami, o ile uczyni to tekst bardziej przejrzystym.Zasady te dotyczą terenowych prac epidemiologicznychlub prac klinicznych, laboratoryjnych pracdoświadczalnych. Inne rodzaje artykułów, takie jakopisy przypadków klinicznych, prace poglądowe czysprawozdania mogą mieć odrębne formy.WSTĘP – należy uzasadnić cel podjęcia badań i wyraźniego sprecyzować. Cytowane we wstępie piśmiennictwonależy ograniczyć tylko do pozycji mającychbezpośredni związek z treścią wstępu. We wstępie niepodaje się wyników ani wniosków z przeprowadzonychbadań.MATERIAŁ I METODY – należy podać informacjedotyczące przedmiotu badań, zastosowanych metodi użytych materiałów w sposób na tyle wyczerpujący,aby umożliwić czytelnikowi powtórzenie doświadczeniaczy obserwacji. Należy precyzyjnie opisać leki,szczepionki, odczynniki czy substancje stosowanew pracy. Dla powszechnie znanych metod należypodać pozycję piśmiennictwa, łącznie z metodamistatystycznymi stosowanymi w pracy, dla metod jużopublikowanych ale powszechnie nieznanych, podaćkrótki opis z pozycjami piśmiennictwa, natomiast dlanowych lub istotnie zmodyfikowanych metod – podaćich pełny opis. W pracach epidemiologicznych należypodać informacje o planie (protokole) badania obejmującymbadaną populację (wiek, płeć, historię szczepieńochronnych i inne ważne cechy), metody randomizacji,czy przydziału do poszczególnych grup.WYNIKI – należy podać w logicznej sekwencjiw tekście, tabelach i rycinach. Danych z tabel i rycinnie należy powtarzać w tekście, gdzie powinny byćpodsumowane najważniejsze informacje.DYSKUSJA – należy podkreślić nowe lub ważneaspekty wyników badań i omówić ich implikacje orazpodać ich ograniczenia. Wyniki własnych badań powinnybyć ocenione na tle piśmiennictwa wykorzystywanegoprzez autorów artykułu. Nie należy powtarzaćszczegółowych danych przedstawionych w poprzednichczęściach artykułu.WNIOSKI – należy sprecyzować w punktach lub podaćkrótko w formie opisowej.Wnioski powinny łączyć się logicznie z celamipracy przedstawionymi we wstępie. Należy unikaćstwierdzeń i wniosków niewynikających z własnej obserwacji.Autorzy powinni wystrzegać się stwierdzeń natemat kosztów lub korzyści, jeżeli ich praca nie zawieraekonomicznych danych i ich analizy. Jeżeli proponujesię hipotezę, należ y jasno podać,że jest to hipoteza. Nienależy we wnioskach zamieszczać wyników!PIŚMIENNICTWO – należy ograniczyć tylko dopozycji cytowanych w tekście i mających bezpośrednizwiązek z tematem pracy – nie więcej niż 25 pozycji.Pozycje piśmiennictwa powinny być ułożone w kolejnościich cytowania.Przy cytowaniu prac w tekście należy podawaćw nawiasach okrągłych tylko liczbę porządkową odnośnejpublikacji w spisie piśmiennictwa. Należy równieżpodać pozycje cytowane w tabelach lub w legendzierycin oraz unikać cytowania streszczeń i niepublikowanychprac i sprawozdań.Prace akceptowane do druku, ale jeszcze niepublikowanepowinny być oznaczone jako: „w druku”;autorzy powinni uzyskać pisemną zgodę na zacytowanietakiej pracy, jak też potwierdzenie, że cytowana pracazostała zaakceptowana do druku. Informacje pochodzącez manuskryptów przesłanych do redakcji, ale nieakceptowanych do druku powinny być cytowane jako„niepublikowana praca” w tekście, a nie w wykazie piśmiennictwa– po uzyskaniu pisemnego pozwolenia odautora. Należy unikać cytowania „informacja własna” lub„informacja osobista” chyba, że dane takie dostarczająistotnych informacji niedostępnych z publikowanychźródeł. W takich przypadkach nazwisko osoby i datauzyskania informacji powinny być cytowane w tekście.W wykazie piśmiennictwa należy zachować następującąkolejność:a) nazwisko autora (-ów) i pierwsze litery ich imion.Jeżeli liczba autorów nie przekracza trzech należyzacytować wszystkich, jeżeli autorów jest więcej niżtrzech, należy zacytować trzech i dodać „i in.”

Nr 2Instrukcja dla autorów 387b) tytuł pracy w pełnym brzmieniu;c) tytuł czasopisma w uznanym skrócie (według TheList of Journal Indexed in Index Medicus);d) rok;e) tom;f) pierwsza i ostatnia strona pracyDla wydawnictw nieperiodycznych (np. książek)należy podać autora (-ów), tytuł rozdziału w pracachzbiorowych, tytuł książki, nazwisko i inicjały jej redaktora,miejsce wydania, wydawcę i rok wydania orazstrony od – do cytowanego rozdziału.PRZYKŁADY:Artykuły z obcojęzycznego czasopisma medycznego:Schmitt-Grohe S, Cherry JD, Heininger U, i in. Pertussisin German adult. Clin Infect Dis 1995;21:860–6.Vega KJ, Pina J, Krevsky B. Heart transplantation isassociated with an increased risk for pancreatobiliarydisease. Ann Intern Med 1996;124(11):980–3.Pozycje bez autora należy cytować jako: Anonimowelub Editorial. Np.: Cancer in South Africa [editorial].S Afr Med J 1994;84:15.Artykuły z polskojęzycznego czasopisma medycznego:Kostrzewski J. Postępy wykorzenienia poliomyelitisw świecie. Przegl Epidemiol 1994;48:355–60.Naruszewicz-Lesiuk D, Wieczorkiewicz N, Iwińska--Buksowicz B, i in. Podostre stwardniające zapaleniemózgu (SSPE) w Polsce w latach 1990–1993. Vetap badań epidemiologicznych. Przegl Epidemiol1995;49:261–6.Książki i monografieUwaga! Należy koniecznie podawać strony, na którepowołuje się Autor.1. Juszczyk J, Gładysz A. Diagnostyka różnicowa choróbzakaźnych. Wyd 2. Warszawa: Wydaw. Lek. PZWL;1996: strona od – do.2. Jeśli autorem jest organizacja to: World Health Organization/ United Nations Children’s Fund. State of theworld’s vaccines and immunization. Geneva: WHO;1996: strona od – do.3. Jeśli rozdział w książce to: Krotochwil-SkrzypkowaM. Odczyny i powikłania poszczepienne. W: Dębiec B,Magdzik W, red. Szczepienia ochronne. Wyd 2. Warszawa:PZWL;1991:76–81.4. Jeśli doniesienie z konferencji to: Bengtsson S, SolheimBG. Enforcement of data protection, privacy and securityin medical informatics. In: Lun KC, Degoulet P, PiemmeTE, Rienhoff O, editors. MEDINFO 92. Proceedings ofthe 7th World Congress on Medical Informatics; 1992Sep 6–10; Geneva, Switzerland. Amsterdam: North--Holland;1992,1561–5.5. Cytowanie artykułów rozpowszechnianych w formieelektronicznej przez internet może być dokonywaneprzez podanie ich adresu internetowego oraz danychbibliograficznych ich wersji drukowanej, jeśli taka istnieje,np.Outbreak of Bacterial Conjunctivitis at a College–New Hampshire. MMWR 2002;51:205-7. http://www.cdc.gov./mmwr/.Adres do korespondencji – należy podawać nazwęi adres miejsca pracy lub prywatny autora (autorów)oraz podać numery telefonów i adres e-mail).Tabele – należy pisać na oddzielnych stronach i ponumerowaćkolejno cyframi rzymskimi. Numeracjatabel powinna odpowiadać chronologii lub pojawianiusię w tekście. Tabele powinny być zaopatrzone w tytuły(u góry) w języku polskim i angielskim.Każda kolumna tabeli powinna posiadać krótkinagłówek, a szersze wyjaśnienia powinny być zamieszczonew odnośnikach pod tabelą, a nie w nagłówku.W wyjaśnieniach należy wyraźnie opisać statystycznemiary zmienności, takie np. jak standardowe odchylenieczy standardowy błąd średnich. Liczbę tabel należyograniczyć tylko do istotnie niezbędnych dla dokumentacjiuzyskanych wyników.Ryciny – na odwrocie każdej ryciny podać: nazwiskoautora, tytuł pracy, kolejny numer rycinyoraz oznaczyć jej dół i górę. Fotografie powinny byćczytelne, wykonane na błyszczącym papierze. Rycinymogą być wykonane techniką komputerową. Należy jedostarczać wraz z wydrukiem, w formacie TIF, Corel,jpg (w odpowiedniej rozdzielczości).Ryciny powinny być zaopatrzone w podpisyw języku polskim i angielskim. Na oddzielnej kartcenależy zamieścić podpisy pod ryciny w języku polskimi angielskim.W odpowiednim miejscu tekstu należy podać w nawiasachkolejne numery rycin lub tabel np. (ryc. 1) lub(tab. I). Miejsca włączenia materiału ilustracyjnegopowinny być zaznaczone ołówkiem na marginesiemaszynopisu.ZASADY RECENZOWANIA – każda praca jestpoddawana ocenie przez co najmniej 2 niezależnych recenzentów.Recenzenci i autorzy prac nie znają swoichtożsamości (tzw.”double-blind review proces”)Recenzja musi mieć formę pisemną i kończyć sięjednoznacznym wnioskiem co do dopuszczenia artykułudo publikacji, dopuszczenia po poprawkach lub jegoodrzucenia.Zasady kwalifikowania, dopuszczenia po poprawkachlub odrzucenia publikacji i formularz recenzencki

388 Instrukcja dla autorówNr 2są podane do publicznej wiadomości na stronie internetowejczasopisma.Raz w roku czasopismo podaje do publicznej wiadomościlistę recenzentów współpracujących z redakcją.InneZa prace publikowane w Przeglądzie Epidemiologicznymnie są pobierane opłaty.Autorzy prac oryginalnych i poglądowych otrzymująbezpłatnie co najmniej15 odbitek artykułu.Wydawca zastrzega sobie prawo przeznaczenianiektórych odbitek do handlu księgarskiego.PIŚMIENNICTWO1. Uniform Requirements for Manuscripts Submittedto Biomedical Journals [editorial]. New Engl J Med1997;336:309–15.