Gëzuar Krishtëlindjet dhe vitin e ri 2012 Hâros Cârciunul sh-anul ...

durrëse përmuajshme kulturore artistikeviti i dytË I botimit nr. 21, dhjetor 2012Vllehë, çobanë jemi.Vllehë, çobanë jemiNë gjak këtë emër kemiNeve kemi gjuhën tonëGjuhë vllaçe asaj i thonëQë kur doli IradejaGjuha vllaçe u hap si rejaËshtë gjuhë me shumë vleraS’krahasohet me të tjeraËshtë kjo gjuhë që na dallonËshtë kjo gjuhë që na bashkonNa tregon se jemi një kombKëtë komb neve kërkojmëLigjërisht ne ta gëzojmëGjuha vllaçe, gjuhë e nënësKush e shkruan, kush e fletKa kulturë ka dinjitetTa mësojmë që në djepQë të rrojë mot e jetë.Petraq GogoPërmet 25.11.2012Armânji, rrâmănji himuArmânji, râmânji himuTru sândzi avemu aistâ numâLimba noastră noi avemuRâmâneshti ii dzitsemuDi cându scoisirâ IradeauaLlumbursi tish ca scântiauaEasti limbă multu avutăDi tuti cama durutâEasti limba tsi ni aledziLimba tsi ni adună n’s-toguUnâ natsii ea ni spuniNatsii tsi noi u câftâmuS-da un nomu s-u hârsimu.Limba noastrâ atsea di mumâCari u greshti shi u schirâAri tinjii shi culturâ.S-u ‘nvintsâmu di-tu surmunitsâS-bineadzâ tru eta tutâGëzuar Krishtëlindjetdhe vitin e ri 2012 2013Hâros Cârciunulsh-anul nou 2012 2013• Sesion shkencor“Roli i Arumunëve/Vllehëve në 100 vjetorin e pavarësisë së shqipëris딕 vreari di la prota videari• Ndoauâ plirufurii ligati di isturia a nisiiljei thassos• Treilu congres a partiiljei a armãnjlor dit machedonii• 1 Dhjetor - Festa e popullit Rumun• Fusha e Tavanit - Nga Spiro Basho

4 5ku figurat më të spikatura janë nga familjet Gero,Kilica, Xoxe, Dashi etj, një qytet që gjashtëshkolla kanë emrat e arumunëve/vllehëve MarkDashi, Pinellopi Piro, Liri Gero, Janaq Kilica,Jakov Xoxa si dhe Jani Bakalli. Në këtë takimishte ftuar edhe kryetari shoqatës”Arumunët eShqipërisë” z. Koçi Janko si dhe kryetari filialitFier, por të dy zotërinjt nuk morrën pjesë. Arsyet...ka sa të duash po mos të dëshirosh pjesmarrjen.Pamje nga takimi në Fier.Një takim identik me atë të Fierit u zhvilluaedhe në qytetin e Përmetit ku në të dy këto takimepjesmarrja ishte shumë e kënaqëshme, vetëmme një përjashtim që në takimin e Përmetit njëndihmesë shumë të madhe dha z. Dhimitraq Liçi,kryetar i filialit Përmet si dhe kryetari i partisëABDE Përmet z. Kristaq Thomanasto, si dheveçanti tjetër ishte këngët dhe vallet e etnis tonëtë kënduara nga z. Lili Nasi etj. Përmeti ka njëgrup artistik shumë të mirë. Një vjershë shumëtë bukur për gjuhën tonë recitoi z. Petraq Gogo.Zoti Pano bakalli duke diskutuar.Pamje nga takimi në FierPamje nga takimi në Fier.Zoti Ilia Gjoka, konsulli shtetit rumun DanielOnisor, kryetarja e Bashkisë Patos zj RajmondaDupi-Balili dhe z. Zisa Musha.Zoti Dhimitraq Liçi duke përshëndetur takimin.Zoti Mihal Krimçe duke diskutuar.Pamje nga takimi në Fier.Së bashku me zotin Altin Kaso një ngapërkthyesit e librit “Vllahia Madhe”Zoti Lirim Muho, kryetar i shoqërisë civile Fier.Pamje nga takimi në Përmet.Zj Marsela Kerri duke referuar për aktivitetin earumun/vllehëve Berat dhe Ura Vajgurore.Zonja Rainica Pupi, në takimin FierPjesmarrësit në takimin e Përmetit.Pamje nga takimi në Përmet.

8 9Në hyrje të sallës së kongresit në hotelin“Aleksandar Palas”, një hotel me pesë yje, na pritimiku im i vjetër nga Bitola-Manastiri zoti HristuCiolaku si dhe shumë miq të tjerë arumun/vlleh siprof. Popnikolla, zoti Mita Puro, zoti Simeon mebashkëshorten, zoti Zoran Mitrov, i pari gazetarqë unë kam dhënë intervistë në Radio Shkupin nëgjuhën arumune/vllahe.Mbas kësaj zoti Mita Papuli mbajti raportinllogaridhënës në gjuhën maqedonase, ngakongresi në kongres. Në fund ai tha: për respekttë delegacionit të Partisë”ABDE” të kryesuarnga miku Valentino Mustaka, do të flas nëgjuhën arëmëne sepse ata nuk njohin gjuhënmaqedonase. Për ne ky ishte një respekt që inderuari Mita Papuli kishte për partinë tonë dhepër gjithë arumunët/vllehët e Shqipërisë.Mbas përfundimit të kongresity ku zoti Mita Papuli u rizgjodh President i saj, gjë për të cilën ne epërgëzuam, ne dhamë intervista në TVShkupin dhe Radio Shkupin në gjuhën arumun/vllahe.U ndamë nga vllezërit tanë të Maqedonisë me urimet për suksese në të ardhmen dhe në takime tëtjera për të shkëmbyer eksperiencën midis dy Partive motra.Përshëndetja në Kongres nga z. Valentin MustakaU ulëm në vendet e rezervuara për ne, dëgjuamhimnet dhe menjëherë filluan përshëndetjet ngatë ftuarit. Unë në emër të partisë përshëndeta itreti kongresin. Përshëndetja u duartrokit dy herënga pjesmarrësit në sallë( rreth 500 vetë).Mbas zotit Mita Papuli, u mbajt raporti iKomisionit Kontroll-Revizionimit partisë. Një raportkonkret dhe i hapur. U lexuan me emra kush kishtesponsorizuar, u lexuan shpenzimet që ishin bërë përaktivitetet e ndryshme, por konkrete me emëra, dhenë fund sa ishte gjëndja e lekëve në arkën e partisë.Për mua si ekonomist kjo ishte një rrugë ligjore ezbatuar konkretisht, ndërsa për ata që nuk e kuptojnëu habitën me këtë llogaridhënie të spjeguar imtësisht.Pse u habitën, sepse ata nuk janë mësuar që tek ne tëjepet llogari kaq imtësisht. Shpresojmë që edhe ne meorganizimin e librave të të ardhurave dhe shpenzimevedo të kemi llogarira të sakta të pa dyshueshme. Ne siparti jemi e re, por llogaria është llogari.Tinjisite domnu Mita Papuli,Tinjisits frats sh-surâr armânji,Am mari harauâ sh-easti mari tinjii câ mi-aflu aoa tu Machedonii, namisa di voi, s-vâ aduc pi numa ali Partii tiDrept sh-Egaliteati Euraopean (ABDE) din Albania; salutari shi ma bunili urârii ti Congreslu a Partidul a vostruArmânescu.Scupolu a nostru ca Partii ari obiectiv apârara a dreptulor tsi nâ tihisescu ca natsionaliteati armâneascâ, pi dupuleghi sh-documentili Europeani.Lucrul tu comuniteati adutsi sucsesul a nostru. Avem sh-multi cheditsi, di afarâ ama sh-di nuntr, di niscântsarmânji. Ama ma s-hibâ comunitetea a nostrâ unitâ, sh-ma s-lucrâm itsi dzuâ tu comuniteati cu tiniriâ armânjiama sh-cu toati bârnili, aesti chedits va si njicuradzâ, sh-nu va s-aducâ znjii mari.Partia a voastrâ easti fundatâ anji ma ninti, sh-noi ca Partii di un an avem ananghi ti ecsperientsa a vostrâ, tiorganizari, ti lucrul concret tsi fitsets, sha.Noi in Albania avem dit anul 1992 tsi lucrâm cu Sutsatâ Culturalâ Armâneascâ, ama s-vedi câ cu ahtari Sutsati,cu tut lucrul fapt, nu poati si agiungâ drepturli tsi nâ tihisescu. Aestu ira shi cazul tsi noi thimil'iusim aestâ Partiiun an ma ninti.Azâ avem Presidentsa centralâ, shi atseali dit reghionurli iu ari organizati localâ. Partia pânâ tora ari nsus di 6njil'iâ di membri, sh-va s-aibâ cama mults.Avem programuri ti itsi domenâ, sh-va s-avem multi activiteturi tu comuniteati.Cu vrerea al DUMNIDZA, sh-cu lucrul nicurmat cu vreari dit inimâ va s-imnâm ninti.S-baneadzâ Partia Armânjilor dit Machedonii !S-baneadzâ Armânamea !Valentino MustacaPresidentu a Partidul ti Drept shi Eagaiteati European (ABDE) din Albania

10 11Ndoauâ plirufurii ligati diisturia a nisiiljei ThassosDi cara nâ turnãmù di Crushuva, tu tãxidheadi astâ vearâ tsi u feciu pritù locurli di arâzgâditù vâsiliili balcanitsi deadunù cu altsâ vârâ 40di Armânji, neasimù ti unâ dzuâ di u vidzumù shinisia Thassos.Musheatù locù. Tutù tsi vidzumù aclo, a njiaunlu, multu-nji lo hari. Nisia easti ndreaptâ tamamùashi cumù easti ndreaptâ unâ vâsilii, cu câsâbadzshi hori shi ari, sigura, sh-unâ capitalâ: Thassos.Ea s-aflâ tu Amarea Egee, naparti di Cavala, cala vârâ 25 di km. shi pots s-u fats aestâ cali pi apâcu pamporea (feribotlu).Easti mplinâ di masinji sh-di virdeatsâ. Iaramardzinea di-amari ari locù ti plaji câtù vedz cuocljilj (vârâ 115km).Pritù cãrtsâli tsi-nji câdzurâ tu mânâ, cumù shipritù plirufuriili tsi suntu dati di partea gârtseascâaflãmù câ pi nisia Thassos avea tricutâ shi-u aveastãpuitâ ti prota oarâ Fenicianjlji, cari avea adratâcâsâbadz tu cafi nai pritù cari avea tricutâ.Ma amânatù, Tratslji chindruirâ sh-elji pi nisiaThassos, amintândalui puteari lucrânda-li avutilimadenji (mine ro.) di malâmâ sh-marmurâ.Tu chirolu a pulematlorù Persani, nisia Thassosfu acâtsatâ di Persanji.Tu eta 2 shi 1 n.a Hr. nisia Tassos fu acâtsatâ diRomanji, iara tu chirolu bizantin ea fu acâtsatâ shiprãdatâ di Avari shi di Sarazanji.Deapoa, tu anlu 1455, nisia fu loatâ di Turtsâ.Tu anlu 1770, Arushlji u loarâ shi elji nisia, iaratu anlu 1813 tricu sumù stãpuirea a Eghipteanjlorù.Deapoa, ditù anlu 1902, Turtsâlji u loarâ sumùstãpuiri shi u tsânurâ pânâ tu chirolu a PulematilorùBalcanitsi, cându nisia Tassos tricu sumù stãpuira aGretslorù.Tu anlu 1916, tu chirolu a Protlui PolimùMondial, nisia Thassos fu acâtsatâ di puterli aliAntanta, iara ditù anlu 1941 pânâ tu bitisita aDoilu Polimù Mondial, nisia Thassos fu acâtsatâdi Vâryari. Deapoaia fu loatâ di Grets. Aesta eastishcurta isturii a nisiiljei Thassos, dupâ cumù nâspunù plirifuriili gârtseshtsâ.Ama, tsi nu nâ spunù cãrtsâli gârtseshtsâ eastiatsea câ nisia Thassos fu shi sumù stãpuirea aMachiduneanjlorù cumândusits di Filip sh-diAlexandru. Tu unù locù ama, aflãmù shi aesti lucri:“Nisia Thassos easti cunuscutâ shi ti vecljili a ljeihori di munti. Niscânti di eali suntu cu unù stil, cuunù tip arhitectural ahoryea “Macedonean”, cucãljiuri anvâliti cu ploaci di cheatrâ...”.Easti mari ciudi câ informatsiili gârtseshtsâputurâ di li agârshirâ s-li spunâ tamamù aesti lucrithâmâsiti adrati di Machiduneanj!Pirmislu ali IvropâVa s-dau ma nghiosù shi unù pirmisù ligatù diNisia Thassos shi Fenicianjlji.Tu chirolu anda elji câfta calea câtâ Ivropa,hiljea a vâsiljelui a lorù, Agenor, fu furatâ di Zeusshi dusâ pi nisia Thssos. Aestu, Zeus, mâyipsitù shizurlusitù di sivdaia ti aestâ featâ cari purta numadi Ivropa - câ sivdaia ti dutsi niscânti ori chiola shila zurleatsâ, dupâ cumù u pâtsâ chiola shi mâratluZeus (!?) -, s-alâxi tu unù bicù albu. Iara Ivropa,anda-lù vidzu musheatlu bicù, s-alinã pi pâltãrli alui shi albulù bicù, furù hitru, aesta ashtipta... shi ufurã. Ti atsea loclu iu u dusi feata Zeus lo numa diIvropa.Unù altu pirmisù aspuni câ Zeus, di cara u furãIvropa, u dusi tu nisia Creta.Cata cumù Gretslji aspunù tu dzâlili a noasti câtu itsi câsâbã icâ itsi hoarâ armâneascâ ditù parteaditù Machidunii tsi u loarâ elji, ti prota oarâ, tu anlu1913, bânâtorlji di aclotsi, taha, vinirâ di nu shtiuiu sh-nu eara di a loclui, tutù ashi sh-cu pirmislu cufurarea a Ivropâljei.Entipusi mãyipsitiCalea di Cavala, aclo iu fumù aprucheats, pânâla pampori u featsimù cu autocarlu, iara apa pânâ lanisia Thassos u tricumù cu pamporea, tsi s-cljeamâferibotù.Di cumù caltsâ pi loclu a nisiiljei canda eshtsâmãyipsitù di mushutetsli tsi li vedz.Pi calea tsi u featsimù cu autocarlu deanvârligaa nisiiljei pânâ agiumsimù la loclu iu chindruimù tiplaji vidzumù câ aproapea itsi palmâ di locù eastilucratâ sh-ufilisitâ ti tsiva.Oaminjlji cu cari nâ stâvârsimù pi aclotsi ljiavdzâmùcâ zbura gârtseashti, ama ndoi di elji, zburamucâneashti. Eara di atselji tsi lucreadzâ veara pila restauranti. Shi, ti unù shcurtu chiro, s-avdzâcâ sâ zbura shi armâneashti. Aeshtsa earamù noi,oaspitslji armânji ditù diaspora.Ndoi di noi nu shidzumù multu pi mindueari shinâ aurlãmù tu calda apâ di amari. Apa ali AmareaEgei, caldâ shi dhixitoari, ti fâtsea ta s-anotscu harauâ shi s-ti tsânji piusupra-lji fârâ ta s-tiahânducuseshtsâ.Di ansâratâ tsi eara.Di cara nâ sâturãmù di banji inshimù ditù apâ shineasimù, deadunù cu fratslji Chihaia, la unâ birâ launlu di restaurantili tsi s-afla ninga mardzinea diamari.Dupâ unù chiro vini la measa a noastâ shi Santaalù Todi sh-nâ bâgã unâ ciudioasâ ntribari: ti carifurnjii atselji ditù pareia alù Alexandru Gica intrarâtu apâ nviscuts sh-cu câciulili pi capù ?!?Dinâoarâ atumtsea mâtrim sh-noi câtâ apâ tas-videm ca tsi s-tihiseashti pri aclo shi nu njicâ nâfu ciudisirea.Tu apâ, nu alargu di mardzinea di-amari, s-videaunâ parei di vârâ 8-10 inshi, tuts cu capitli anvâliti cucâciuli lai, fârâ fundâ, altsâ cu capeli lai iara muljerlicu distimeli pi capù... Shi tuts anuta niacumtinatùanvârligânda-si ca tu unù tsercljiu. Vahi eara unùsemnu cari vrea s-nâ spunâ câ elji facù parti ditùcunuscutlu TsLCA di la SCA di Bucureshti! Mariciudii! Iara deanvârliga a lorù eara unù locù golùdi vârâ 10-15 m., has ca unâ cârari arucutoasâ piapâ. Alantsâ oaminji ditù apâ, tsi eara cu capitlidizvâliti, anuta alargu di elji di canda lâ eara fricâsâ s-aproschi.Di Armânù s-aspuni câ sh-oarfânù s-hibâ, tutùpri celnic va sh-u aducâ. Di aestâ oarâ ama, tuapa di pi ninga nisia Thassos, Armânjlji s-alegù dioaminjlji ditù tuti alanti milets pritù turlia a lorùdi nvishteari cându facù banji. Easti shi aestu unùsemnu di identitati armâneascâ ahoryea.Nu njicâ nâ fu ciudia shi atumtsea cându-lùvidzumù sotslu a nostu Santa alù Todi cari, di carash-li avea scoasâ paputsâli, sh-u avea datâ mpadipantalonea shi sh-lu avea datâ mpadi paltulù, nchisicâtâ apâ cu unù imnaticù amirãrescu. Oaminjljiimiri di pi plaji, tsi s-afla dinintea a lui, anda-lùvidzurâ cumù eara nviscutù: cu pãlãria lai pi capù,cu câmeashi sh-cu cravatâ la gushi, tu zmeani laish-cu pârpodz n cicioari, sh-dzâsirâ tu minti câfatsi parti ditù pareia a atsilorù cu capitli anvâlitishi s-dâdea dinâoarâ cushia nanâparti. Idyealui shcuatselji tsi s-afla tu apâ. Cârari di apâ lji-si fâtseaalù Santa.Shi Santa a nostu ahurhi di anuta has ca unùtiniracù. Dupâ unù chiro, nu sâ shtii cumù s-featsicâ unâ tãlazi di apâ ma mari anãvãli pisti elù shiljilo shi capela di pi capù. Capela sâ shutsâ shis-umplu cu apâ shi prighiosù s-dusi. Santa a nostu,ca unù gioni, s-ahândâcusi tu apâ dupâ ea, u aflãsh-u scoasi. Shi a câ ea eara mplinâ di apâ tutù ubâgã pi capù. Shi ashi inshea ditù apâ.Dinâoarâ cu elù inshea ditù apâ shi pareia alùAlexandru. A oaminjlorù di pi plaji nu lâ yineas-pistipseascâ cându vidzurâ câ ditù apâ insheaniscântsâ oaminji nviscuts, di canda eara tsivascafandri!Una di muljerli a lorù, Mirela Sima, nviscutâ cupantaloni lai, câmeashi lai shi distimeli aroshi picapù, di dzâtseai câ easti vârâ cadânâ di unù chiro,nâinti ta s-easâ ditù apâ, s-alinâ tu pâltãrli a bârbatsui.Shi bârbat-su, nviscutù tutù tu laiù, inshea ditùapâ cu ea angrishca, has ca Zeus cu Ivropa pi pâltãri!Lumea di pi plaji mâtrea la elji ca la ursi. Ashitsiva nu sh-avea vidzutâ pânâ atutsea.Aclo iu earamù la measâ vini shi ospâtarlu, carieara Român, deadunù cu unù altu insu, cari earaGrecù di a loclui, sh-nâ ntribâ desi-lji cunushtemùatselji tsi facù banji nviscuts sh-cu câciuli pi capù.Lji-apândâsimù câ-lji cunushtemù shi câ suntu di anoshtsâ.- Shi tuts suntu salami tu minti?, nâ ma ntribãelù. Lji-apândâsimù câ dealithea suntu salami tuts,pân di unù.Tsi-lji dzâtseamù noi a cushurilui elù ljiaaspuneaa Greclui, iara Greclu, multu cuturburatùshi ciudusitù, nâ dzâsi câ elù di-anda s-amintã piaestânisii ashi tsiva nu-lji vidzurâ ocljij pânâ torash-nâ ntribâ sh-elù ti cari furnjii sotslji a noshtsâfacù banji tu amari nviscuts sh-naca nu suntu tsivaTalibanji.Lji-apândâsimù câ atselji tsi facù banji tu amarinviscuts suntu Armânji icâ Vlahi ditù România shinu altutsiva.Cushuradzlji fudzirâ di la noi niheamâ cicârdâsitsdi minti.Tacu Piceava

12 13NË ndihmË tË studiuesve arumunFUSHA E TAVANIT• Adina Berciu Drăghicescu – “Românii dinBalcani : cultură şi spiritualitate. Sf. Sec. XIXînceputulsec. XX”; Ed. Globus, Bucureşti1996;• Theodor Capidan, “Macedoromânii-Etnografie,Istorie, Limbă”; Bucureşti 1942;• George Murnu - “The History of Romanians ofPindus - Great Wallachia” (1913, re-editat en1984 per N. Şerban-Tanasoca);• Capidan, Theodor (1932) Aromânii. Dialectularomân, Academia Româna• Friedman, Victor A., “The Vlah Minority inMacedonia: Language, Identity, Dialectology,and Standardization” a Selected Papersin Slavic, Balkan, and Balkan Studies, ed.Juhani Nuoluoto, Martii Leiwo, Jussi Hallaaho.Slavica Helsingiensa 21. University ofHelsinki, 2001. online• Koukoudis, Asterios I. - The Vlachs: Metropolisand Diaspora, ISBN 960-7760-86-7• Baldaci - “The Romanians of Albania”(1924);• Ioan Caragiani - “Historical studies about theRomanians of the Balkan Peninsula” (1891,re-edited in 1941), * Apostol Margarit - “Etudeshistoriques sur les Valaques du Pinde” -Constantinople (1880) and “Les Grecs, *Les Valaques, et les Albanais de l’EmpireOttoman” - Bruxelles (1886);• V. Papacostea - “Aromanian Documents”(1860 - 1870);• Epaminonda Balamace - “How wereestablished the first Romanian schools ofAlbania” (1922);• George Zuca - “Study on the economy of theAromanians of Pindus” (1906);• P. Papahagi - “Aromanian Speeches” (1905)and “The popular literature of the Aromanians“ - (1900) - Vol. I & II);• Tache Papahagi - “The Lexicon of theAromanian Dialect” (1963, revised in1974), “Images d’ethnographie roumaine etaroumaine” (3 vols.) - Bucharest 1928-1934);• Valeriu Papahagi - “The Aromanians ofMoschopole” (1935);• Th. Capidan - “The Farseroti - Linguisticalstudy on the Romanians of Albania” (1935),“The Nomadic Romanians” Cluj (1926), “TheMegleno-Romanians - Their history andspeech” (vol. I) and “Their popular literature”(vol. II) - Bucharest 1925 - 1928);• G. Papacostea-Goga - “Macedo-Romanianawakening” (1924);• N. Zdrulla - “The movements of theAromanians of Pindus” (1922);• V. Diamandi-Aminceanu: “The Romanians ofthe Balkan peninsula” - Bucharest 1938;• D. Caracosta - “Miorita la Aromani/PastoralBallades of the Aromanians – 1927;• Matilda Caragiu-Marioteanu - “Glota undEthos der Aromunen” (1971);• N. Haciu - “The Aromanians - Comerce, Arts,Expansion, Civilization” - Putna (1936);• Noe - “Les Roumains Koutzo-Valaques” -Bucharest (1913);• N. Saramandu - “Le parler Aromun” -Bucharest (1979);• P. N. Vaidomir - “Contributii la istoriaRomanilor sud Dunareni” - Medias (1943);• N. Batzaria - “Istoricul fundarii orasuluiCrusova” - (1904), Marcu Beza - “Paper onRumanian People” (London - 1920);• H. Candroveanu - “Caleidoscop Aroman”(1999);• Burileanu - “Visiting the Romanians ofAlbania”;• Ioan Arginteanu - “The History of the Macedo-Romanians” (1904);Vazhdon në nr e ardhshëmTë flasësh për historin e fshatit Andon Poçiështë sa e vjetër edhe e bukur sa nuk mjaftonnjë faqe, as një libër ,por një bibliotekë e tërëpër të përshkruar një histori që kanë kontribuar vllehëritfeudalë për arsyen që të jenë së bashku siç kanë qenëndër vite që me kohën e Moskopolit (Voskopoja esotme). Kanë kaluar tashmë 56 vite nga propozimi ithemeleve për ndërtimin e fshatit në fjalë, me shpresën enjë fillimi dhe jetese të re së bashku edhe në neopolitikën esapolindur komuniste diktatoriale. Arsya madhore ishte:mosshfarimin e personave me edeologji perëndimoreose e thënë më qartë tregtarë progresistë dhe politikanëme prirje demokratike të kohës. Ata synonin gjithashtumodernizimin e Shqipërisë sipas standardeve Perëndimore. Katër vite më vonë më 1960 paszyrtarizimit nga diktatori komunist Enver Hoxha për ndërtimin e një fshati të ri 16 km në veri tëqytetit Gjirokastër, u morë dhe u bë realitet. Në atë kohë emri ose nofka e ngjitur nga neobanorët përarsye të terrenit kodër në lindje dhe poshtë ku do hidheshin themelet ishte fushë e madhe që s’kishtembarim, ishte Tavan-i. Në vitet 90 do të thoshja që banorët akoma e njihnin me këtë emër, por metë vërtet më 1960 Thedor Basho e kishte pagëzuar me emrin që ajo mbart sot, partizanit të luftësnacional çlirimtare Andon Poçi …(.Do ju sugjeroja që shkrimtari, poeti njohur vllah Manol Basho kabotuar librin “FUSHA E TAVANIT” për të gjithë ata persona që duan ta lexojnë me detaje formimin,zhvillimin dhe vendimet e marra për ndërtimin e fshatit). Në këtë vitë kominizmi po shteronte, ishtedrejte fundit të kapitullimit të tij. Ishte e pa mundur që diktatura mos linte plumbin në zemrat ebanorëve të fshatit në fjalë. 14-të ish të burgosur fituan lirinë, por duke lënë pjesën më të bukur që kanjeriu “RININ” një plag e pashërueshme për njeriun.Kushtuar shpirtrave që ju mohua liria1. Ndina Jano 16.Sterjo Jano2. Vasillaq Zharkalli 17.Vasil.N.Jano3. Vasil Shupuli 18.Thoma Combi4. Tusha Basho 19.Dhionis Basho5. Taqi Dimireli 20. Kosta Karamani6.Miho Basho 21.Andon Nica7.Todi Basho 22.Leonidha Nica8.Nuli Anxhara9.Nako Jano10.Gelo Zharkalli11.Kristo Zharkalli12.Petro Zharkalli13.Leonidha Zharkalli14.Vasil Jano15.Nasho Jano

14 15Monumenti I kultures qe eshte ndertuar ne qender te fshatit si nje perkujtimore per ish te denuaritne regjimin komuniste te komunes Odrie dhe si nje symbol per respektin e personave qe humbennje pjese nga jeta dhe nga vetja .keta njerez perballen me friken,dhimbjen me ferrin.Persona qepersonalitete dhe diplomate i quajne ajka e vendit dhe heronjte e demokracis.Partite renagate 20-vjecare vazhdojne ti zvarritin neper kembe edhe sot e kesaj dite duan te shfarosin kete shtres pertekat e tyre personale-politike. Kete e beren dhe po e bejne me vazhdimin e viteve , me vendimetpolitike qe jane mare dhe meren cdo dite ne kurriz te popullit puntore shqitare.Ne distancen e 22viteve qe nga hapja e kufireve dhe nga fakti se ky fshat I presekutuar nga diktatura kishte lenje njelledhe ne mosshkollimin e femijeve per arsyen e “lufta e klasave” si quhej ne komunizem tashme kjo“lufte” kishte demoralizuar te rrinje e fshatit qe skishin nje te ardheme si femijet e komunisteve qejane neper postet te medha edhe sot e kesaj dite.Te rinjte e ketij fshati ishin tashme kishin vetem njerrugzgjidhje te emigronin kjo ishte edhe ”fatkeqesia” e ketij fshatit EMIGRIMI por sic thot popullicdo njeri perpiqet per nje jete me te mire dhe me te bukur per familjen dhe veten e tyreVITET E DEMOKRACISQe heret ne imagjinaten e themeluesve ishte krijuar ideja per te ardhmen e ketij fshati, perrevolucionin ekonomik pavaresishte nga politika qe do te ushtrohej nder vite ne vend.Ajo qeparashikohej ndodhi!!. Ne 2002 nje mengjes nje eskort e tere makinash ndertimi shihej nga larg ,atakishin ardhur per ndertuar te ardhmen ekonomike politike shoqerore te fshatit.Drejtoheshin ne vendine me te pasur ku fshati fshihte per shume kohe “ARIN E ZI”. Piknisja ishte 2002 dhe perfundojepunimet ne 2009 brenda 7-vitesh u ndertua vepra te medha si kisha, ura nje nga veprat ku firmaitaliane hapi rrugen per te hedhur edhe hapat e tjera, asfaltimi i rrugeve fshatit dhe rikonstruktimi ishkolles 9-vjecare per nxenesit. Sot fshati Andon Poci eshte nje nga pikat me te bukura turistike perte vizituar ne rrethin e gjirokaster. Histirine, kulturen, traditat, zakonet, dashuria ajo eshte gatshmetju ofroj te gjithe personave qe jane te interesuar per ta vizituar kete fshat tashme edhe turistik ne 4stinet e vitit.Polifonia vllahe e fshatit Andon PociPolifonia vllahe eshte aq e lashte sa vete historia.22-vitet e fundit grupi polifonik Andon poci kamare dhe marin pjese ne shume evenimente nevendet e ballkanit dhe me gjere. Ky grupe i perberenga: Dhionis Basho, Jeras Basho,Vasil Basho,Kristaq Basho, Zisa Basho, Prokopi Zharkalli,Andon Hanxhara. Personat e posapermendur melarte kane kenduar ne shume vende si ne Shqiperi,Greqi, Rumani ne vendet ku vlleherit organizojneevenimente mbi kulturen traditat dhe zakonetvllahe. Me 2006 grupi Andon Poci me kontributine profesorit Rumun te Universitetit e Jena neGjermani personalitet europian te historiografisThade de Cahl, grupi ne fjale ka xhiruar dheka publikuar nje CD me kenge polifonike vllahe.Kjo polifoni qe po shkruan histori neper vendet ku ajo shkele, duke lene edhe nje flaket e zjartemallengjimi ne zemrat e njerezve qe i degjojne.Dua te flas me shume per gazeta nuk ka kaq faqe per te mbartur peshen e fjaleve te mia ,faleminderitte gjithve persona qe I kushtuan vemendje.me respect Spiro. K. BashoSHKOLLA F.M.U“AZEM BEJTA”- PREKAZ I EPËRMPrekazi është vendbanim i lashtë nëtruallin Dardan. Daton që nga vitet ePerandorisë Bizantine, atëherë kur nëBallkan bëheshin lëvizje të mëdha të popullsisë.Përmendet në regjistrin kadastral të Sanxhakuttë Vushtrrisë,të vitit 1566. Supozohet se kyvendbanim është shumë më i lashtë, por përarsye se i pari i Prekazit, zoti PREKA mefanatizëm ka ruajtur autonomin familjare dukemos lejuar ndikimin osman në këtë truall.Arsimi në këtë trevë ka filluar me vonesë. Objekti ipare u ndërtua gjatë sundimit serb, në vitin 1926/27.Themelimi i shkollës katërklasëshe u bë në vitin1927, në të cilën mësimet e para i filluan dy paralelemuslimane të mësimbesimit islam. Mësues në këtëkohë ishte caktuar Hysen Musa Prekazi, me titullfetar Myderiz, i cili kishte kryer dy fakultete nëStamboll, atë Teologjik dhe atë të Historisë.Myderiz Hysen Musa gjatë veprimtarisë së tijkontriboi edhe në çështjen kombëtare duke mbajturedhe orë mësimi në gjuhën shqipe. Ishte në kontaktme intelektual nga Shqipëria, prej nga sillte tekste nëgjuhën shqipe. Zbulohet nga serbosllavet, largohetnga puna dhe vihet në përcjellje të sigurimit serb,torturohet deri në vdekje(1952).Më vonë me 1928 filloi mësimi me programdhe mësues serb vetëm në gjuhën serbe. Ky mësimzgjati deri në vitin 1939, atëherë kur Shqipëriadhe një pjesë e Kosovës bie nën pushtimin Italian.Prej vitit 1941-1943, mësimi u zhvillua në gjuhënshqipe, i ndihmuar nga Ministria e Arsimit tëShqipërisë, me minister Ernest Koliqin në qeverinëe Rexhep Mitrovicës. Mësues i parë ishte Til Andoninga fshati Pojan i rrethit të Fierit të Shqipërisë.Më vonë mësues ishin edhe Demir Sulo dhe RrokGega, që të dy nga Shqipëria. TIL ANDONITil Andoni u lind në fshatin Pojan të rrethittë Fierit në Shqipëri, me 15 gusht të vitit 1922.Prindërit e tij kishin ardhur nga Voskopoja eKorçës, qendër e rëndësishme e patriotizmit dhekulturës mbarëkombëtare. Në moshën e miturngelet jetim. Fëmijërin e kalon në strehimorëne Tiranës. Shkollën shtatëklasëshe dhe atëteknike e mbaroi në shkollën”Harri Fule”. Mëvonë kreu edhe pedagogjinë në liceun e Korçës.Në vitin 1941, si shumë të rinj nga Shqipëriavjen në Kosovë, në Drenicë, pikërisht në fshatinheroik në Prekaz. Këtu filloi misionin e shenjtë tëmësuesit të popullit. Atë botë Prekazi ishte qendërkomunale. Kryetar komune ishte Isa Zymberinga familja atdhetare e heroit të popullit-AhmetDelia. Tili ishte pedagog i spikatur. Ligjërontevrullshëm dhe me plot ngrohtësi prindërore. Përkëtë me admirim, respekt dhe dashuri flitninnxënësit e Tilit: Hamit Neza, Bislim Bislimi,Beqir Lutfiu, Xheladin Ferizi, Miftar Mehmeti,Hamit Jashari, Murtez Rama, Rizah Ramadani etj.Til Andoni gjeti në Drenicë vatrën e patriotizmit etë rezistencës kombëtare. Këtu pasuroj me ndjenjapatriotike shpirtin revolucionar. Ishte luftëtar nëBrigadën e Shaban PolluzhësPër veprimtari patriotike, arrestohet ngaxhandarmeria, para nxënësve në orën e mësimit,prej nga dërgohet në burgun e Pejës. Gjatë luftësnacionalçlirimtare rreshtohet në brigadën e shtatëkosovare, ku edhe gradohet-Komisar Batalioni.Pas çlirimit (1945) emërohet referent e më vonëedhe përgjegjës i arsimit në Therandë(Suharekë).Qëndroi në Kosovë deri në vitin 1946, ku hapidisa shkolla. Kthehet në Shqipëri ku vazhdoiprofesionin e nderuar të mësuesit. Veprimtarinëarsimore e përfundoi në Portez të rrethit tëFierit, ku edhe u pensionua në vitin 1977.Ndahet nga jeta me 13 janar 2000. Për kontributine tij patriotik e arsimor, komuna e Portezit me 7mars-ditën e mësuesit e shpall qytetar nderi i kësajkomune. Për arsye të zhvillimeve luftarake gjatëluftës së dytë botërore, mësimi ishte ndërpre përtë vazhduar pas luftës së dytë botërore, përserinë gjuhën shqipe me program jugosllav. Mësuestë parë, të cilët hapën shkollën pas çlirimit ishin:Selami Kreka nga Shqipëria, Hilmi Spahiu ngaPeja, Jonuz Ramaxhiku, Musa Panasheci etj.Ndërsa nga vendasit mësues i parë ishte ShabanMurat Jashari. Gjatë kësaj periudhe shkolla ishteemëruar me disa emra. Në vitin 1967 shkollaemërohet me emrin më të merituar të komandantittë çetave kaçake të Kosovës “Azem Bejta”.Azem Bejtë Galica-ky heroi kombëtar, luftetartrim,kryekomandant i çetave kaqake të Kosovës ulind ne fshatin historik Galicë 10.12.1889.U lind nënjë familje me tradita luftarake për liri e të drejtakombëtare.Trimërin e luftëtarit të epur e trashëgoinga i ati Bejtë Galica, i cili ra heroikisht ne luftë meturqit ne betejën e Deviçit me 1907. Kryengritjete përgjakshme 1910-1912 për pavarësin e tokaveshqiptare Azemin e gjetën në moshën 20 vjeçare.Iinspiruar nga trimëria e bashëkombasve të vetë,ukyq si luftëtar i lirisë në çetën e Shaqir Smakës.

16 17Pas vrasjes së Shaqir Smakës,Azemi formoiçetën e vet kaçake dhe me aksione te armatosurasulmoi gjandarmërinë austriake e më vonë edheatë serbe. Çetat kaqake të Kosovës e shtuan edheintesifikuan luftën kundër kreaturës se re tëMbretërisë Serbo-Kroato-Slovene. Për veprimetluftarake, Azemi merrte instruksione nga KomitetiKombëtar i cili vepronte në Shkodër. Për shkaktë rrethanave luftarake,ekonomike te cilat aty ngaviti 1923 u ashpërsuan shumë, Azemi u detyrua tëbëj një marrëveshje me qeverinë serbe te NikollaPashiqit. Rezultat i kësaj marrëveshje ishteformimi i zonës se lirë te Drenicës e cila njihet si“Arbëria e Vogël” (dhjetor 1921) e cila përfshinte3 fshatra:Lubovecin, Mikushnicën dhe Galicën.Marrëveshja e nënshkruar kishte këtë përmbajtje:1. Azemi me çetën e tij mbesin te armatosurbrenda territorit të vet. 2. Popullsia e këtyrefshatrave lirohet nga çdo obligim shtetror. 3.Brendaterritorit nuk guxojnë të hyjnë organet shtetroreserbe. Gjatë kësaj kohe Azemi ndërtoi kullën22 metra të gjatë me dy hyrje dhe me 32 frengji.Mbi 5000 veta moren pjesë në përurimin e saj.“Arbëria e Vogël” qëndroi e lirë deri më 15 korrik1924, kur u sulmua dhe u pushtua nga ushtriaserbe te cilën e komandonte Zhumpani.Gjatë këtijsulmi pati shumë viktima ne civil te të gjithamoshave dhe gjinive. Azemi plagoset rëndë dhenga kjo plagë vdes ne prani te shokëve dhe gruasësë tij Shotës të cilën e pati edhe shoqe lufte.Sipas amanetit te Azemit i cili kishte thenë se: “Qëtrupi i tij mos të bie në dorë të armikut as i gjallë eas i vdekur”, trupi i tij u varros në shpellën ”Çukuqe kërcet”ne malët e Përqevës, 73 metra e thellë.Aty mbeti deri me 22 maj 1971 nga aty e nxorri dhee qiti ne dritën e diellit te tokës mëmë,të cilën Azemiaq shumë e deshti saqë ia fali krejt çka kishte e nëfund edhe gjakun e vetë,eshtrat e tij i nxori AvdylKrasniqi-historian.Rivarrimi i eshtrave të Azemit ubë me 28 maj 1971 ne vendlindjen e tij në Galicë.Vyrtytet e larta njerzore si: trimëria, ndershmëria,burrëria, drejtësia, zemërgjërsia dhe pjekurialuftarake e bën Azemin figurë mashështore dhetë ndritshme kombëtare. Jemi krenar që shkollajonë mbanë emrin e këtij kolosi kombëtar ekryekomandant të çetave kaqake të Kosovës,icili ra heroikisht në altarin e lirisë për të mosvdekur kurrë, për tu murosur në lapidarin elirisë.Sot në oborrin e shkollës fillore të mesmetë ulët ”Azem Bejta”, qëndron busti i AzemBejtës me fytyrë nga Galica, sikur donte tëshihte çdo pëllëmbë të vendlindjes, ku u lind e uburrërua, ku shpirtin e pasuroi me atdhedashurie mendjen me idealin e lirisë e të sakrificës.Emërimi ishte i merituar për arsye se objektishkollor në vitin 1926/27 u ndërtua nga gurët ekullës së Azem Bejtës dhe me gurët e kullavetë tjera,të cilat ishin shkatërruar nga agresioniserb, siç ishte edhe kulla e bashkëluftëtarittë Azem Bejtë Galicës,Shaban Mangjollit.Prekazin sot e kanë zbukuruar Kullat historike,Përmendorja e Dëshmorëve të UÇK-së, Memorialinë lagjën Jashari, shtëpitë dy e tri katëshe,shkollae re tri katëshe, Zyra e vendit, Qendra e mjekësisëfamiljare,të cilat i lidh rruga e asfaltuar. Rruga easfaltuar lidh rrugën Mitrovicë-Pejë me kullathistorike të Ahmet Delisë, Tahir Mehës,të IlazKodrës me Memorialin përkujtimor” AdemJashari”. Në qoftëse udhëton nga Ternava nëkilometrin e pestë, shfaqet përpara një objekt ibukur trekatësh. Kjo bukuroshe e fshatit ështëshkolla fillore “Azem Bejta” e Prekazit, në tëcilën gjatë rrugëtimit të saj arsimor e edukativu arsimuan dhe u edukuan shumë gjeneratatë brezave të fshatrave: Prekaz,Mikushnicë eLubovec (tani Arbni). Tani është vatër e arsimit,edukimit dhe emancipimit bashkëkohor evropian.Para luftës së UÇK-së shkolla kishte mëse1200 nxënës.Gjatë luftës nga agresioniserb,shqiptarëve të Kosovës iu imponua migrimi.Migruan në vende të ndryshme të botës. Për këtënumri i nxënësve u zvogëlua në masën 50%.Tani shkolla ka afro 600 nxënës. Në këtë shkollëpërveç veprimtarisë edukativo-arsimore zhvillohenedhe aktivitete të lira.Veprojnë grupet profesionalepër të gjitha lëndët mësimore. Nxënësit e kësajshkolle kanë marrë pjesë në gara të nivelit komunaldhe Republikan. Në garat sportive të nivelit komunalshumëherë e ka zënë vendin e parë dhe të dytëNdërsa në nivel Republikan në garat që i organizon“KOSOVISIONI”, klasët e pesta në vitin 2008 dhe2010 kanë fituar nga 500 euro, e këto të holla janëshfrytëzuar për rregullimin e kopshteve shkollore.Në garat për dramë e vitit 2010 në nivel regjioninxënësja Antigona Maliqi zuri vendin e parë siaktorja më e mirë.Pastaj për çdo vit pjesëmarrja nëgarat e tjera komunale dhe më gjerë, siç ishte ajo ekëtij viti ku në garat e matematikës në nivel komunalnxënësi: Visar Mehaj e zuri vendin e parë, kursenë garat e kimisë që mbahën në kolexhin ”MehmetAkif”, nxënësit e shkollës sonë zunë vendin e dytënë nivel komune,kurse nxënësja Blerta Rexha ngaklasa e VIII-të e zuri vendin e parë.Marre nga internetiFestimet e 26 Nëntorit 2012 në qytetin e Durrësit,ngritja e flamurit në Durrës.Nisja e karavanit Ismail Qemalit për në Vlorë, dukekaluar nga Kavaja, Divjaka, Fieri e deri në Vlorë.

18 19Bana vearde, geometrie alba80 di an’i pi-anumir, zborlu tsi si dzaseTi-un “Cartu-vean”, Arman, di “Sira-cuze”,“Cunache” sun-tru etsle tut tsi cura^Tru hirlu-a an’lor caier tsi s-misura^S-algheasca, dzac decan’l’i, ca OlimpulCa piramida tsi zighseashte timpulTra-s dzatsim ca Napoleon francezluSh-ca Lale Iancul geometro-geodezlu.S-uram al Toma Chiurci dza^sa veacl’eCu la^na suma^ alba^ pi ureacl’eCum fac numtarl’i tsi-agarshira-adeteaCulac tsi-arup shi-l’i gusta-a lui lizetea,Sh-cu lana sh-si harsescu biringeadz,U baga pi ureacl’e gion’i chiurcceadz.Nu basca^, chiurcu, cheale, nu-s nivol’e,Tra-s oara tuts, pi-arada, ntreaga soie,Tra bana^ cumu-i lana tsea surina -Oi albe sh-cheatra - di Stara Planina.Di codri verdza i^nviscuta^ ghineSh-fida^^n’i, shi-amure, sh-roiuri di alghineS-u fatsim frandza di paduri cruiala^Sh-”Sutsata tsea di Pane Mondiala” (FAO)Tsi-l trapse la “Cupac’lu”-l’i pi CuniaCu-a lui Congrese IUFRO-n RomaniaSh-cu Barba sh-fac isape-a lor zanateLa Istrul, axa di romanitate, (Odos “Aqua-tia”)La vecl’i Codri tsi-s dzatsea VlasieShi teshi ca Dacie sh-tru VarghariePri-tru retradzire-aurealianaTru m’iadza-dzua moesianaSh-cum duse apa hirlu dunareanCu statlu vecl’u, -al Petru shi-al AsanUnire fapta^ di la crashtinareA hanlui Boris, -Mihail, cu hare.S-uram tr-arman’i cu numa di Sofie,“Unire” sh-Minte (sophia), vreare, prucuchieS-ura^^m tra an’i, “sin-tsarilor”, shi (tra) fala^^Cu cash valah, cu pane sh-bucuvala^^,Shi-al Toma Chiurci dzatsim “plani-na”,“Tsezaru ‘s Men” (ficiorl’i-a Tsarlui), “un popul carisva”,S-u lom di cartea, numa^, al Trifon:Shi s-him “din Pind”, les maitres des moutonsShi s-dzatsim ca^ntu-”alternu” ca al (Vergilius)Maro (Bucolica)Sh-ca farshirots, sh-ca Godi, cu “Mor-Maro”.(Georgica, adica pi shcurtu, sau pi shcreta ?, ...gica:)(L’irtare Gica Godi: s-algheshtsa - la boatse dimalama, agiundze pana tru sone shi perlu di asime -ca un munte, pi care va lu aleaga aleptul geometru anostru, lale Iancu Perifan ! Statistician’l’i, di Syracuse,suntu ma multu cu padurile - shi paradzl’i !,sigur shi editurile, shi revistile, shi dictsionarile, shi...-, verdza ! :)S-baneadza armanamea, “un popul care s-va”!Cu tim’ie,hristu steriuKALENDARI ARËMËN- VLLAHPËR MUAJIN DHJETOR 201208. 12. 1998- S-dishchisi shcola aromanaDiviaca, Arbinishii, di dascalu Koci jancu10 .12. 1966 – muri poetlu shdramaturgulGeorge Perdichi, Neë York,tu SUA , faptu tu 22.05.1912, Perivoli,tu Gârtsie11.12.1887 – s-featsi clisura, tuGârtsie, Ioan Fotti, poet, prozator shpublicistu,muri tu 1946?17.12.1944 – s-featsi hoara Rakitovo(Munţâlj Rodopi), tu Vâryârie, poetluş-regizorlu di filmu Costa Bicov23.12.1951 – s-feaţi Tetovo,R.Machidunia scriitorlu sh-istoricluBranislav Stefanoski23 .12.1996 - muri Bucureshti poetluAtanasie Nasta, faptu tu 2.11.1912,Gramaticuva, tu GârtsieKalendari OrtodoksMuaji Dhjetor 20126 dhjetor., Dësh. Nikolla9 dhjetor.. Zënia e Sh. Anës, nënës sëHyjëlindëses10 dhjetor.. Dësh. Minai, dësh Mariani.12 dhjetor.. Shën Spiridhoni iTrimithundës.13 dhjetor.. Dësh. Efstrati, Oresti,Evgjeni, Luçia14 dhjetor.. Dësh. Ariani, Apolloni,Filiomoni.19 dhjetor.. Dësh Bonifati, Agallia, dësh. Ari.24 dhjetor.. Dësh. Evgjenia, Filipi25 dhjetor.. Lindja Trupore e Zotit TonëJisu Krisht.1 dhjetor,festa e popullit Rumun