à ëà òîðà í - Alatoran

Àçàä Éàçàðëàð ÎúàüûÀËÀÒÎÐÀ͹ 11ñåíòéàáð 2007ö÷ àéëûã ÿäÿáè-áÿäèè æóðíàëÁàø ðåäàêòîð:Ðàñèì ÃÀÐÀÚÀÉàðàäûúû ùåéÿò:ÀãøèíÀçàä ÉÀØÀÐÀçÿð ßÙÌßÄÎÂÁàáè ÁÀÄÀËÎÔÔÃàí ÒÓÐÀËÛÄèâàíÿ ÎÇÀÍÝöíåë ÌÞÂËÓÄÝöíòàé ÚÀÂÀÍØÈÐÙÿìèä ÙÅÐÈÑ×ÈÍÿðìèí ÊÀÌÀËÍèúàò ÌßÌÌßÄÎÂÎðõàí ÅéïÐàôèã ÒÀÜÛÑåéìóð ÁÀÉÚÀÍÑåâèíú ÏßÐÂÀÍßÑàìèð ÁÓËÓÒØÿðèô ÀÜÀÉÀÐÄèçàéí âÿ êîìïöòåð òÿðòèáàòû:Ðàùèëÿ ÌÿììÿäîâàÖç ãàáûüûíäàêû ðÿñìèí ìöÿëëèôè:Àçàä Éàøàð"Àëàòîðàí" "Æóðíàë è÷ÿðèñèíäÿÆóðíàë" ëàéèùÿñèíÿäàâàì åòìÿêäÿäèð. 10-úóñàéäàí áàøëàéàðàã Àâðîïàäàéàéûíëàíàí þíÿìëè ÿäÿáèééàòæóðíàëëàðû èëÿ îõóúóëàðûòàíûø åäèðèê. Ùÿìèíëàéèùÿ ÷ÿð÷èâÿñèíäÿ “Lå ÌàýàçèíåËèòåðàðå” (Ôðàíñà) âÿ“Ìàýìà Ïîåòðé” (ÁþéöêÁðèòàíèéà) ñå÷ìÿëÿð áó ñàéûìûçäà÷àï îëóíóð.Ëàéèùÿ À÷ûãÚÿìèééÿòÈíñòèòóòó ÉàðäûìÔîíäóíóí äÿñòÿéèèëÿ ùÿéàòàêå÷èðèëèð.ßëàãÿ:å-ìàèë: àçàäéàçàðëàð@éàùîî. úîìòåëåôîí: (050) 316 30 82ÓÐË: www.alatoran.orgÀËÀÒÎÐÀÍ ÆÓÐÍÀËÛ ÐÅÄÀÊÑÈÉÀÑÛÌÌÚ1300815541AZN 1438090000USD 1438190100ÊÀÏÈÒÀË ÁÀÍÊÛÍ ÐÀÁÈÒß ÔÈËÈÀËÛÌ/Í 0137010001944 ÊÎÄ 200189Ñ.W.I.F.T AIIBAZ 2X×àïà èìçàëàíìûøäûð: 04.10.07; Êàüûç ôîðìàòû: 60õ84 1/8Ù/í ùÿúìè: 18,5 ÷.â.; Òèðàæ:1000“Ãàíóí Íÿøðëÿð Åâèíèí ìÿòáÿÿñèíäÿ ùàçûðäèàïîçèòèâëÿðäÿí èñòèôàäÿ åäèëìÿêëÿîôñåò öñóëó èëÿ ÷àï îëóíìóøäóð.ÄÈÃÃßÒ!1. Æóðíàëäà ÷àï îëóíàí ÿñÿðëÿðëÿáàüëû èðàäëàð ìöÿëëèôëÿðèí þçëÿðèíÿáèëäèðèëìÿëèäèð!2. ÀÉÁ öçâëÿðèíèí ìöðàúèÿò åòìÿìÿñèõàùèø îëóíóð.

ðîìàíäàí ïàð÷àHßMÈD HERÈS×ÈB À P T È S T L ß R È N M ß K T U B UDÿrnÿgöl kþrpösö özÿrènÿ ÷ûõûncà sörÿtènè tàm àrtûràn àürÿnglè tÿp-tÿzÿ "Æèqulè", vàõtû håsàblàsàn, àràdàn hå÷ bèrdÿqèqÿ þtmÿmèø þz mÿqsÿdènÿ yåtèødè - kþrpönö àrõàdàburàõûb sàü tÿrÿfdÿkè qàrànlûq dþngÿyÿ buruldu. Qàtû zölmÿtÿqÿrq îlmuø könc-bucàqlàr bèrcÿ ànlûüà èøûqlàndû, zèbèllèkdÿåøÿlÿnÿn qàrà pèøèklÿrèn yàøûl gþzlÿrè uzàq uldózlàr sàyàüûpàrlàdû, dèvàrlàrû bÿzÿyÿn ÿdÿbsèz kÿlmÿlÿr, èlk nþvbÿdÿ"îüràø!", "sÿnè såvèrÿm!" øöàrlàrû nurà qÿrq îlub, ànûndàyånèdÿn zölmÿtÿ tÿslèm îldu.Kàø, bu àvàrà "Æèqulè" yîlunu buràlàrà sàlûb ÿtràfdàkûåybÿcÿrlèklÿrè Nènî Kèpèànènèn gþzlÿrènÿ dörtmÿyÿydè.Gþrdöyö èyrÿnc mÿnzÿrÿlÿr - õösusÿn, tÿkÿr àltûndà qàlûbè÷àlàtû özÿ ÷ûõmûø sè÷àn þlösö - bu gþzÿl qàdûnûn kþvrÿk qÿlbènèsûõûb hþvsÿlÿsènè dàràltmûødû dåyÿ, î àddûmlàrûnûsörÿtlÿndèrèb þzönö qàrøû tÿrÿfdÿkè nèsbÿtÿn tÿmèz kö÷ÿ sÿkèsèözÿrènÿ àtdû. Tÿlÿm-tÿlÿsèk, gþzöyumulu åtdè bunu -qîrõmàdû yîldàn þtÿn àüûr KÀMÀZ-làrdàn, bÿlkÿ hå÷ gþrmÿdèbu nÿhÿng ÿjdàhàlàrû, fèkèrlÿømÿdè kè, qàrøûsûndàkûyîldu, bèrcÿ åhtèyàtsûz hÿrÿkÿt, vÿssÿlàm, bàyàq gþrdöyösè÷àn þlösö þz àcû tàlåyènè Nènînun þzönÿ þtörÿcÿk.Èrè qûrmûzû hÿrflÿrlÿ dèvàrà hÿkk ådèlmèø "îüràø!", "sÿnèsåvèrÿm!" øöàrlàrû Nènînu hÿlÿ dÿ þz tÿsèr dàèrÿsèndÿsàõlàyûrdû. Bÿlkÿ bu ènqèlàbè øöàrlàrû dèvàrà hÿkk ådÿnnàmÿlum kÿs ålÿ ßlèõànûn þzödö? Bÿlkÿ î ÿlènÿ fûr÷à àlûbøÿhÿr kö÷ÿlÿrènè àddûmbààddûm gÿzèr, àrànû õÿlvÿt gþröncÿþz fèkèrlÿrènè hÿkk ådèr kö÷ÿ dèvàrlàrûnà?... Nènînun hàrdàn,nÿ vàõt kå÷ÿcÿyènè yàõøû bèlèr, bötön gönö qàràbàqàrà èzlÿyèrînu, hÿÿ?... Bÿlkÿ ålÿ èndè dÿ î hàràdàsà buràlàrdàdûr, bàøûnûkö÷ÿ tènèndÿ gèzlÿyèb bàyàqdàn ålÿ håy möøàhèdÿ ådèr þzsåvgèlè õànûmûnû?...Nènî Kèpèànè örÿk dþyöntölÿrènè qulàqlàrûndà åøèdèb àzcàqîrõuyà döødö, hèss åtdè kè, bålÿ gåtsÿ î Màøtàüà dÿlèõànàsûnàdöøÿ bèlÿr. Bÿsdèr, þzönÿ gÿl, ÿl àt ÷èynèndÿkè ÷àntànà, mîbèltålåfînunu ÷ûõàr, zÿng åt rÿfèqÿn Zåmà Àbdullàyåvàyà, då kè,înun qînàqpÿrvÿrlèyènè sûnàmàq õÿyàlûnà döøöbsÿn, supårmàrkåtènþnöndÿsÿn, sîruø nÿ làzûmdûr, sîyuducudà ÷àõûrvàrmû è÷mÿyÿ?Bålÿ dÿ îldu. Qàtû zölmÿt è÷èndÿ nur sà÷àn mîbèl tålåfînunmàvè èøàrtûsû tåzlèklÿ Nènînun gþzÿl ÷þhrÿsènè nurà qÿrqåtdè. Nåcÿ dÿ gþzÿl. Øèmàl qötbönön pàrûltûsûnû õàtûrlàdàn bèrmÿnzÿrÿ! Tÿkè, Nènî þz øÿk-øöbhÿsèndÿ yànûlmàyûb ßlèõànûngèzlè nÿzàrÿtè àltûndà îlàydû èndè… ßlèõàn yånèdÿn vurulàrdûbu gþzÿllèyÿ, bu èncÿ dîdàqlàrûn àrõàsûndàkû sÿdÿf dèølÿrÿ,yàøûl gþz bÿbÿklÿrènèn åhtèyàtlû tÿrpÿnèøènÿ.- Zåmà, cànûm, nÿ gåc càvàb vårèrsÿn tålåfînzÿnglÿrènÿ... Mÿøüulsàn?.. Bu Àrgåntènà tålåsårèàllàrû, bàcû,qurtàràn dåyèl dåyèrÿm sÿnÿ... Gÿlmÿk èstÿyèrÿm sèzÿ...Hàrdàyàm? Àynà Sultànîvànûn håykÿlè tÿrÿfdÿ, KîsmèkTÿdqèqàtlàr Ènstètutunun þnöndÿ. Yàõøû, båø-în dÿqèqÿ sînràsèzdÿyÿm... Qàpûnûzûn kîdu nå÷ÿdè, 38?.. Àvtîbusà mènèbgÿlèrÿm, gölmÿ, kîsmèk tÿdqèqàtlàrlà mÿøüul îlàcàm sèzdÿ.***Sþz yårènÿ ÷ÿkÿr, tÿbè gÿlèb, dåmÿsÿm bàürûm ÷àtlàr, þzgöl àüzûmû à÷ûb dåyÿcÿm, dèlèmÿ tök gÿlÿnÿcÿn dåyÿcÿm:Bàkûnûn Dÿrnÿgöl qÿsÿbÿsèndÿ, ènqèlàb÷û Àynà Sultànîvànûndàø håykÿlè tÿrÿfdÿ, qàbàqlàr - sîvåtèn "qûrmûzû pàpàq"àràqlàrûnû è÷dèyèmèz õîø vàõtlàrdà Kîsmèk tÿdqèqàtlàr ènstètutuyårlÿøèrdè - dÿmèr qàpûsûndà qàràdènmÿz kåøèk÷èsè, è÷èndÿtîz bàsmûø sèrlÿrè, såhrlÿrè. Ènstètutun ÷îõ nàdèr, mèsèlsèzqurüulàrû, tÿkràrsûz dÿzgàhlàrû vàrdû - înlàr kîsmèk fÿzàlàràu÷àn sîvåt kîsmînàvtlàrû ö÷ön mèn cörÿ, ÷åøèd-÷åøèd måyvÿtÿrÿvÿzmÿhsullàrû, èlk nþvbÿdÿ sàrûmsàq, kåønèø-vÿzÿrèqurudàr, ruslàr dà înlàrû qîltuqlàrûnà vuràràq gþtöröbàpàràrdûlàr gþyön yåddèncè qàtûnà, kîsmèk fÿzàlàrûn ÿl÷àtmàzdÿrènlèklÿrènÿ. Bàõ bålÿ, mÿnèm bàcûm-qàrdàøûm - ruslàrþlkÿmèzdÿn kîsmîsà àdàm àpàrmàyûb, bu èøÿ yàlnûz bèzèmnànÿ-kåønèøèmèzè, àüûz gþynÿdÿn sàrûmsàüûmûzû làyèq bèldèlÿr.Î dà dèrè yîõ, qurudulmuø øÿkèldÿ!Bötön sàdÿ sîvåt àdàmlàrû kèmè Nènî Kèpèànè dÿ îvàõtlàr uzàqdàn-uzàüà möøàhèdÿ ådÿrdè hÿmèn ènstètutunqîrõulu bènàsûnû. ßtràfdà gÿzèøÿn özötöklö sûrtûq àlvår÷èlÿr bubènàyà yàõûnlàømàqdàn qîrõàrdû hÿmèøÿ. Tàõtà ÷þpÿ tàõûlmûøqûrmûzû kàràmål õîruzlàr èdè sàtdûqlàrû - "tÿzÿsè 5, kþhnÿsè,àüûzdà sîrulmuøu 3 qÿpèyÿ!". Sîvåtèn kètàbû bàülànàndànsînrà hÿmèn kàràmål õîruzlàr Kîsmèk Tÿdqèqàtlàr Ènstètutuèlÿ bèrgÿ yîõà ÷ûõdû. Ènstètutun kîsmîs ö÷ön måyvÿ-tÿrÿvÿzÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 5

yàlàn÷û mÿktublàr àtûlûr hÿmèn qûzlàrûn pî÷t qutusunà?Dåmÿdèmmè, dåmÿdèmmè?" sþzlÿrènè pû÷ûldàsà dà, mÿn - buÿsÿrèn möÿëlèfè, sànkè åøètmèrdèm hÿmèn ÷ûlüûn cömlÿlÿrè.Mÿn… mÿn, bèr kÿnàrà ÷ÿkèldèm, pÿncÿrÿnèn qàrøûsûnà gÿlèbqàlûn mÿõmÿr pÿrdÿlÿrè qîrõu è÷èndÿ àràlàdûm. ÀrõàmdàkûNènînu, Zåmànû unutmàq èstÿyÿrÿk qàrøûmdà à÷ûlànmÿnzÿrÿnè dèqqÿtlÿ - hÿm dÿ hÿyÿcànlà! - gþzdÿnkå÷èrdèm… Zåmànûn pÿncÿrÿsè - dåsÿydèlÿr ènànmàzdûm! -nÿhÿng årmÿnè qÿbèrstànlûüûnà à÷ûlûrmûø kè… Èndè õàm õÿyàllàràdàlàràq þz èstè nÿfÿsèmlÿ tîzlu påncÿrÿ øöøÿlÿrènè tÿrlÿtdèyèmbu bènà sîvåt hàkèmèyyÿtènèn Bàkûdà tèkdèrdèyè sînuncudîqquzmÿrtÿbÿlÿrdÿn bèrèdè. 1988-dÿ, Bþyök vÿtÿnmöhàrèbÿsè ÿlèllÿrè ö÷ön tèkèlèb ènøà ådèlmèødè î. Làkèn, hÿmènvàõt Bàkûdà sèyàsè hàdèsÿlÿr bàølàyûb õàlqlàr dîstluüununpîzulmàsûylà nÿtècÿlÿndè. Õàlq àzàdlûq hÿrÿkàtû fÿàllàrûnû ÿlÿàlmàq èstÿyÿn Kîmmunèst Pàrtèyàsû hÿmèn kÿslÿrÿ - nàkÿslÿrÿ!- bu bènàdà mÿnzèllÿr pàylàdû kè, dèllÿrè qûsà îlsun.Pÿncÿrÿlÿrèndÿn gþrökÿn årmÿnè mÿzàrlûüûnà bàõàràq îràdàþzlÿrènÿ tÿsÿllè tàpûb hèrslÿrènè sîyutsunlàr.Bèrè, àlîvlu øàèr Õÿlèl Rzà èdè înlàrûn.Tÿsÿvvörömdÿ cànlàndûrûràm - nåcÿ î, gåcÿlÿrqàrøûsûndàkû nÿhÿng årmÿnè qÿbèrsànlûüûnà bàõûr, årtÿsè gönèzdèhàmlû Àzàdlûq måydànûndà nètq yàpàràq zàtûqûrûqårmÿnèlÿrè øÿhÿrdÿn qîvmàüà sÿslÿyèrmèø. Bèr àn qàrøûmdàkûqÿdèm qÿbèrsòànlûüà Õÿlèl Rzà gþzlÿrèylÿ bàõmàq èstÿsÿm dÿ,àlûnmàdû, bötön sÿylÿrèmèn bîøà ÷ûõdûüûnû gþröb yàmàncàÿsÿbèlÿødèm. Hèss åtdèm kè, þnömdÿkè tàrèõè dràm sÿhnÿlÿrèndÿn,"bèrè vàrdû, bèrè yîõdu" nàüûllàrûndàn göclÿ dÿîlsà àyrûlûb, àrõàmdà cÿrÿyàn ådÿn målîdràmàtèk söjåt õÿttènÿqàyûtmàlûyàm.Zåmà yånÿ àüzûnà gÿlÿnè sþylÿyèr, Nènî ÿylÿødèyè dèvànöstÿ qÿddènè èkèqàt bökÿrÿk hþnkör-hþnkör hû÷qûrûrdû. Såyråtdèyèm bu mÿnzÿrÿ, dözö, mÿnè làp ÷àødûrdû, èqtèdàrqÿzåtlÿrènèn bàø mÿqàlÿsè kèmè ÿvvÿlcÿ gþzlÿrèmè àldàdàràqbötön dèqqÿtèmè þzönÿ cÿlb åtdè, sînrà… sînrà qÿfèl kè÷èlèbmÿnàsûz bèr kþøÿ yàzûsû kèmè nÿzÿrèmdÿn tàmàm ètdè.ßsÿblÿøèb qûøqûrdûm åå þz ÿdÿbè qÿhrÿmànlàrûmûn östönÿ.Làkèn qÿtèyyÿn åøètmèrdè î lÿnÿtÿgÿlmèølÿr mÿnè. Åøètmèrdèlÿr!Mÿnsÿ bàõmàdûm åå bunà, gþzlÿrèmè yumàràq þzhÿyàt tÿcröbÿmdÿn gÿlÿn bèlgèlÿrèmè înlàrà sþylÿdèm.Dådèm kè, bu cör mÿktublàrû sîvåt dþvröndÿ tÿrèqÿt÷èlÿr,bàptèstlÿr qÿlÿmÿ àlûb gèzlèncÿ pî÷t qutulàrûmûzà àtûrdûlàr.Mÿktubun àõûrûndà hÿdÿ-qîrõu gÿlèrdèlÿr þz îõuculàrûnà,èsràr ådèrdèlÿr kè, bèz hÿmèn mÿktublàrûn özönö kþ÷öröb döz30 nösõÿ sàyûnû àrtûràq, sînrà àpàrûb àtàq înun-bununqàpûsûnà. Yîõsà Àllàhûn lÿnÿtènÿ gÿlÿcÿyèk. Mÿn î vàõtlàrtÿzÿ-tÿzÿ yàzûb-pîzmàüà bàølàmûødûm. Tÿzÿ-tÿzÿ! Gþrdömyîõ, bu, mÿn gèrdèyèm kîl dåyèl, hÿmèn øîüÿrèb mÿktubun înnösõÿdÿ surÿtènè ÷ûõàrdûm, årtÿsè gön, yàllàh, gþtöröb àtdûmqînøulàrûmûzûn pî÷t qutulàrûnà. Dÿqèq så÷dèm önvànlàrû -pàrtèyà rÿhbÿrlÿrènèn ÿdàbàz àrvàdlàrû, bèlèrdèm, Àllàhcÿzàsûndàn qîrõàn ÿcàèb mÿõluqlàrdûr. Ö÷-dþrd gön àvàràqàlàcàqlàr hÿmèn mÿktublàrûn ÿlèndÿ, gåcÿlÿr àtåèst ÿrlÿrènèyuõuyà vårÿrÿk înlàrûn özönö kþ÷örÿcÿklÿr. Bèr qînøumuzvàrdû - Zènàèdà Pàvlîvnà, înun làp àtàsûnà îd vurdum, mÿcburåtdèm döz yöz ÿdÿd surÿtènè ÷ûõàrsûn hÿmèn àõmàq mÿktubun…Èndè hÿmèn zàràfàtû dåyÿsÿn tÿzÿdÿn tÿkràràlàyàn bèrÿclàf påydà îlub Bàkûdà, åynÿn mÿnèm kèmè qînum-qînøunuàdàm sàymàyàràq þz bàrmàüûnà sàrûyûr. Yàzûq Nènî þzrÿfèqÿsèylÿ döøöb hÿmèn tÿlÿyÿ. Bàyàqdàn nÿ qÿdÿr bîüàzûmûyûrtsàm bålÿ, nÿ õåyrè vàr? - åøètmèr mÿnè. Mÿnè - bu ÿsÿrènmöÿllèfènè!Qulàqlàrû kàrdû, nÿdè?Îrtàlûqdàkû dÿyèrmè màsànûn yànûndàn kþlgÿ kèmè þtöb,dèvàndà ÿylÿøèb hû÷qûràn, ÿlèndÿkè mÿktubu rÿfèqÿsènÿ uzàdànNènîyà yàõûnlàøûràm kè, înu qÿflÿt yuõusundàn îyàdàm.ßbÿs yårÿ! Àràmûzdà àøûlmàz ×èn sÿddè vàr sÿn dåmÿ. Þzÿdÿbè qÿhrÿmànlàrûmû özlÿødèklÿrè tÿhlökÿdÿn qîrumàqèmkànû bålÿ mÿnèm èõtèyàrûmdà dåyèl!Kîr tàlånèn cÿngènÿ tàm kå÷èb înlàr.Tÿzÿdÿn ÿvvÿlkè yårèmÿ - pÿncÿrÿnèn þnönÿ qàyûdûràm.Möÿllèfèn yårè îràdàymûø sÿn dåmÿ. Àøàüû bîylànûbqàrøûmdàkû kþhnÿ årmÿnè qÿbèrstànlûüûnà bàõûràm. ßdÿbèqÿhrÿmànlàrûm sàkètlÿødèyèmè duyub hàdèsÿlÿrèn kþhnÿ vàlûnûdÿyèømÿk èmkànû tàpûrlàr - nÿhàyÿt kè! - hÿmèn bu hÿllådècèàndà. Tàlålÿrènÿ bîyun ÿyÿrÿk, þz vÿzèfÿlÿrènè ècrà ådèb,mÿktubu bèrgÿ îõumàüà bàølàyûrlàr. Bèr sÿtèr Nènî îõuyur,àrdûnû Zåmà dàvàm ådèr.Bålÿcÿ, îõunur zàvàllû ßlèõànûn mÿktubu. Sànkè, îpåràsÿhnÿsèndÿ èkè möüÿnnè nþvbÿynÿn åynè àrèyànû èfà ådèr, bèrèpÿsÿ döøör, dègÿrè zèlÿ qàlõûr yårè gÿlÿndÿ.***"ßvvÿlà sàlàm! Mÿn ßlèõànûn þlmÿyèb sàü qàlmàsû,bèlèrÿm sèzèn÷ön tÿÿÿcöblö îlàcàq. Hÿttà, înu dà sþylÿyÿbèlÿrÿm kè, såvgèlè Nènîm gåcèkmèø mÿktubumu tÿk yîõ, bèrbàøqàsûylà, bÿlkÿ ålÿ þz tÿzÿ såvgèlèsèylÿ îõuyub àz qàlààülûnû ètèrÿcÿk, làkèn þzöndÿ göc tàpàcàq kè, dèzlÿrè qàtlànànzÿèf bÿdÿnènè tÿzÿ såvgèlèsè özÿrènÿ yûõmàsûn. ßtràfûnû qàpsàmûøsînsuz bîøluqdà - èndèdÿn hèss ådèrÿm - ÿllÿrènè èrÿlèuzàdàràq sÿn yàlnûz mÿnè àõtàràcàqsàn, yàlnûz mÿnè! Gåc dÿîlsà þzömö sÿnÿ ÷àtdûrûb yårÿ sÿrèlmèø bÿdÿnènè qîllàrûmöstönÿ àlàràq nÿhàyÿt kè, bàürûmà sûõàcàm. Gåcè-tåzè vàrbunun.Mÿtlÿbè uzàtmàdàn kå÷ÿk ÿsàs sþhbÿtÿ.Nènîcàn, tÿÿccöblÿnmÿ, mÿn àrtûq àü qvàrdèyà÷û, mèllÿt÷èyîõ, qàtû bîløåvèk-lånèn÷èyÿm. Döømÿnlÿrèmdÿnåhtèyàtlànàràq àdûmû, sîyàdûmû, hÿttà sèfÿtèmèn cèzgèlÿrènèdÿyèøÿrÿk - hàqq sþzömdör, ènàn! - þzön dÿ bèlmÿdÿn bèrdÿfÿ gÿlèb sÿnlÿ gþröømöøÿm. Bu kînudà àz sînrà dànûøàrûq,hÿlÿlèksÿ gÿl bîløåvèklèyÿ nÿyÿ gþrÿ kå÷dèyèmè, kå÷mèø fèkèrlÿrèmènözÿrèndÿn nèyÿ õÿtt ÷ÿkdèyèmè à÷ûq-àydûn sÿnÿsþylÿyèm.… 1991-cè èlèn sîyuq nîyàbr øàõtàsûnû Àllàh bèr dÿ kèmsÿyÿgþstÿrmÿsèn. Bàkûdàn qàlõûb Mîskvàdà ånÿn "TU- 154"u÷àüûnûn bötön sÿrnèøènlÿrè kèmè mÿn dÿ hÿmèn øàõtànûn bötönsÿrtlèyènè hèss ådèb - dèqqÿt åt, mþvzudàn yàyûnmà! - ÿl àtdûmyöngöl plàøûmûn yàõàsûndàkû sîn döymÿyÿ. Fèkèr vårdèmÿtràfûmà… Yàn-yþrÿmdÿkè mÿnzÿrÿlÿrÿ - tàm fÿlsÿfè bèrbàõûølà! - bèrcÿ dÿfÿ nÿzÿr yåtèrmÿyèm kèfàyÿt èdè kè, dèksènèbqÿflÿt yuõusundàn àyûlàm, dÿrk ådÿm kè, bu èndèkè øàõtànûnmÿnbÿyè hå÷ dÿ sîyuq øèmàl Qötbönön yàõûnlûüû yîõ,þlkÿdÿkè sèyàsè sàbètsèzlèk, mÿnfur Qîrbà÷îvun fètnÿfÿsàdûdûr,vÿssÿlàm. Hàvà lèmànû ÿtràfûndà gÿzèøÿn vÿhøèkþpÿklÿr, möøtÿrè gödÿn söröcölÿrèn àülàsûümàz tàmàhû mÿnÿþz fèkèrlÿrèmdÿ yànûlmàdûüûmû bèr dàhà söbut åtdè. Sînràkû8ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

õàtèrlÿrèmè dànûømàüà gÿrÿk yîõ, bèrcÿ înu qåyd ådèm kè,Mîskvàyà gÿlèb yåtèøÿnÿdÿk tàksè söröcösö þlkÿmèzèn bötönåyèblÿrènè à÷ûb àüàrtdû mÿnèm÷ön, àz qàldûm înà dåyÿm"sökànû Lîndînà tÿrÿf ÷åvèr, bu àõmàq þlkÿdÿ yàøàmàqèstÿmèrÿm!". Tÿk dåyèl, qàrdàøûmlà gÿlmèødèm Mîskvàyà,õàrècè pàspîrtumuzà ètàlyàn vèzàsû vurdurub tåzbàzàr Mèlànàu÷màlûydûq. "Nàtsèînàl" îtålè qàrøûsûndà tàksènèn qàpûsûnû ålÿyånècÿ à÷mûødûm kè, lÿnÿt, sîyuq kölÿk vûy ålÿyèb è÷ÿrè sîõuldu- dÿnèzdÿkè gÿmèlÿr bålÿ vÿzèyyÿtdÿ bötön yålkÿnlÿrèyûüûødûrûr, dîr àüàcûndà ÿsèb-tètrÿyÿn mèllè bàyràüà þztàlålÿrènè tàpøûrûrlàr. À÷ûüû, gþrdöyöm î vàõtkû Mîskvà,sîyuqdàn tètrÿyÿn tÿk-tök pèyàdàlàr, îrdà-burdà dàlüàlànànqûrmûzû bàyràqlàr åynÿn hÿmèn vÿzèyyÿtdÿ èdè sànkè. ØèmàlQötbönön tàm èõtèyàrûnà buràõûlmûø bum-buz þlkÿ…Qàrøûmdàkû kþhnÿ "Mårsådås" mÿnè gþröncÿ qàbàq èøûqlàrûnûyàndûrûb sþndördö - sînrà bèldèm kè, sökàn àrõàsûndàkû fàhèøÿõÿbÿr gþndÿrèb åyø-èørÿtÿ dÿvÿt ådèr bèzlÿrè. Mîskvà bu cörsàlàmlàødû èlk dÿfÿ mÿnlÿ, gþzlÿrèmè qàmàødûrdû, cèbèmdÿn÷ûõàrdûüûm pullàrû - zÿhrèmàr! - yàõøû håsàblàyà bèlmÿdèm,båø-în mànàt ÷îõ pul vårdèm bèzè burà gÿtèrmèø dÿlÿduzsöröcöyÿ. Sînràkû hàdèsÿlÿrdÿn yàlnûz bèr nå÷ÿsè yàddàøûmàèlèøèb èndèyÿdÿk îrdà pàslànûr: àüûr ÷àmàdànûnû yårèndÿnqàldûràmmàyàn qîcàmàn yàpîn turèstènÿ örÿyèm yàndû,kþmÿk åtdèm înà; ÿclàf, mÿnè hàmbàl bèldè, gþtöröb båø dîllàrlûqÿskènàsû sîõdu cèbèmÿ… Àtàmà îd vurdulàr sànkèmÿnèm. Hÿmèn pulà gådèb îtål råstîrànûndà øàm ålÿdèm,Kànàdàyà yîlà döøÿn bèr rus gþzÿlè èlÿ dönyà sèyàsÿtèndÿndànûøûb àõûrdà dþndöm þz îtàüûmà…Gåcÿdÿn õåylè kå÷mèødè, påncÿrÿdÿn îtàüûmà sûzansîyuq ày èøûüû - øåèrdÿkè kèmè! - pàrkåt dþøÿmÿnè bötönlöklÿ,÷àrpàyûmû yàrûyàdÿk nurà bîyàyûr, ÷ûõàrdûüûm àyàqqàbûlàr þzøèrèn yuõulàrûndà àrtûq Ètàlèyà sîkàklàrûnà sÿyàhÿt ådèrdèlÿr.- ßlè, bÿlkÿ bu gåcÿnè bàyûrdà kå÷èrÿsÿn, qînàüûm vàr,bàøà döøÿrsÿn mÿnè. - Qàpûnû à÷ûb è÷ÿrè dàõèl îlàn qàrdàøûmdèvàrà tÿrÿf ÿl àtûb èøûüû yàndûrmàdû. Èstÿmÿdè bþyröndÿkèqàdûnû gþrÿm. Pû÷ûltûlàrûnû dènlÿmÿdÿn yàtàüûmdàn dèk yuõàrûàtûldûm, øàlvàrû ålÿ îrdàcà bålèmÿ ÷ÿkèb, yun kþynÿyèmè àrtûqbàyûrdà ÿynèmÿ kå÷èrmÿlè îldum, ÷ÿkmÿlÿrèmè gåymÿk ö÷önsîyuq pèllÿkànlàr özÿrèndÿ î÷ ålÿdèm. Yuõumu gþzlÿrèmdÿnqîvà-qîvà fèkèrlÿødèm - ètè vursàn bàyûrà ÷ûõmàz èndè, hàràgådèm bålÿ øàõtàlû hàvàdà? Îtål dèvàrûnû bÿzÿyÿn ÿcaèb bèrsõåm qÿfèldÿn gþzlÿrèmÿ sîõulub bèr àrà dènclèk vårmÿdèmÿnÿ - màràqlàndûm bu nÿdèr bålÿ? Îtålèn sõåmèydè. Yànüûnzàdbàø vårÿrsÿ îtåldÿkèlÿr înun gþstÿrdèyè èstèqàmÿtdÿ åøèyÿ÷ûõûb tÿhlökÿdÿn cànlàrûnû qurtàrmàlûydûlàr. Rÿhmÿtlèk ànàmÀZQÈPRÎQÎR øèrkÿtèndÿ èølÿdèyè vàõtlàr gåcÿlÿr yuõusuzqàlàràq bålÿ sõåmlÿrdÿn ÷îõ ÷ÿkmèø, sànkè gèzlè bèr åyhàmlààzàdlûüûn yîlunu gþstÿrmÿk èstÿmèødè "à÷àrûnû ètèrmèø" bötön÷îõ mèlyînlu sîvåt mèllÿtènÿ… Bålÿ då… Bÿlkÿ dèvàrdàkû busõåm dÿ ànàmûn ÷ÿkdèklÿrèndÿndèr, hÿÿ?... Þzödör kè vàr!Lþvhÿnèn àltûndàkû èmzà tànûø gÿlèr mÿnÿ - mÿhÿndès T.Àõundîvà!Bèlèrdèm… bèlèrdèm kè, ÿzèz ànàm bu ÷ÿtèn gönömdÿhàyûmà gÿlÿcÿk…Bèlèrdèm!Bèrcÿ sànèyÿ è÷èndÿ mÿtlÿb gön kèmè tàm àydûn îldumÿnÿ. "Yöz àddûm sàüà gåt, sînrà pèllÿkànlà döø àøàüû,åhtèyàtlû îl, yîlunu àl÷àq bèr qàpû kÿsÿcÿk. Tàpdûnmû înu?Sàkèt îl èndè, bötön ÷ÿtènlèklÿr àrõàdà qàldû…Tÿpèyènèqîyursàn înun sènÿsènÿ, vÿssÿlàm - àrtûq àzàdsàn!".Qulàqlàrûmdàkû ànàmûn sÿsèydè…Ànàmûn sÿsè!Mÿn yuõudàykÿn Mîskvàyà qàr yàüûbmûø kè…"Nàtsèînàl" îtålèndÿn tà Qûzûl måydànàdÿk uzànàn gånèømÿsàfÿ dömàü qàrlà þrtölöydö, özÿrèndÿ bèrcÿ àyàq èzè bålÿgþrmÿyèb èlk dÿqèqÿlÿrdÿ tÿÿccöblÿndèm, håykÿlÿ ÷åvrèlèbyårèmdÿ dînub qàldûm, èstÿmèrdèm… ÿslà èstÿmèrdèmqàrøûmdàkû bu èlàhè mÿnzÿrÿnè þz àddûmlàrûmlà kîrlàyàm.Qîy bèr bàøqàsû gönàhà bàtûb åtsèn bunu…×îõ gþzlÿdèm, ÿn àzû qûrõ dÿqèqÿ, làkèn bu àüàppàqmÿnzÿrÿyÿ qÿnèm kÿsèlÿcÿk bèr kèmsÿ dÿymÿdè gþzömÿ.Qÿfèldÿn mÿchul bèr qövvÿ mÿnè tàm èrÿlè - Lånènènmîvzålåyènÿ dîüru ètÿlÿdè. Hÿÿ, bu sîyuq gåcÿdÿ Lånèndÿnbàøqà kèm mÿnÿ sàhèb ÷ûõû bèlÿrdè kè? Þzön då - kèm?Þlkÿ dàüûlûr, dîümà qàrdàøûm kö÷ÿyÿ qîvur mÿnè, rÿhmÿtlèkànàmûn nègàràn sÿsè qulàqlàrûmdà cèngèldÿyèr… ßcÿbqÿrèbÿ vÿzèyyÿtdÿyÿm. ßcÿb! Sÿhÿrÿdÿk Lånènèn mîvzålåyèþnöndÿ îturub- ènàn! - qulyàbànû bèlèrÿm þzömö. Ålÿ håynÿsÿ dànûøûràm… dànûøûràm ènqèlàbûn dàhè rÿhbÿrèylÿ. Èkèmèzèdÿ qîvurlàr bu þlkÿdÿn - mÿnè dîümà qàrdàøûm, înu - tàrèõèndèzènè yårÿ vurmuø dàhènè - nànÿcèb þvlàdlàrû. Qàr yàüûrdû hÿrèkèmèzèn özÿrènÿ, ÿl àtûb ÷ûrpmàdûm bu àü nåmÿtè ÷èyènlÿrèmözÿrèndÿn. Tàm tÿrsènÿ, såvèndèrdè bu hàl mÿnè… Kråmlènqûzûl sààtlàrû dàrànqà-durunq sÿs sàlûr àlÿmÿ, àncàq mÿnè yîõ,bàøûnû qànàdlàrû àràsûndà gèzlÿmèø gþyÿr÷ènlÿrè dèksèndèrèr.Làkèn înlàr qànàdlàrûnû à÷ûb hàvàyà qàlõmàq èstÿmèrlÿr.Înlàr dà mÿnèì kèmè Lånènlÿ sþhbÿtlÿøèr bÿyÿm?...…Nènîcàn! Lånènlÿ åtdèyèm î làl sþhbÿtè mÿnbàødànõàràb àncàq èndè… èndè åøètmÿyÿ bàølàmûøàm. Tàmøÿrèkÿm înun ènqèlàbè fÿlsÿfÿsènÿ, àü qvàrdèyà÷û kå÷mèøèmözÿrèndÿn bèrdÿfÿlèk qûrmûzû õÿtt ÷ÿkèb yånè hÿyàtà qÿdÿmbàsûràm bu göndÿn.Qûnàmà mÿnè, bu sÿbÿbdÿn bàøûm özÿrèndÿ tÿhlökÿ vàr,tànûmàdûüûm kÿslÿr èzlÿyèr mÿnè. Mÿcbur qàlûb öz-gþzömödÿyèømèøÿm, èndè àdûm, sîyàdûm dà bàm-bàøqàdûr, gþrsÿnbÿlkÿ tànûmàzsàn mÿnè! Bÿzèlÿrèylÿ hàqq-håsàb ÷örötdökdÿnsînrà sÿnlÿ - hþkmÿn! - gþröøÿcÿyÿm. Sÿbrlè îl, vàõtû÷àtàndà mÿnèm kèm îlduüumu ålÿ þzön kÿøf ådÿcÿksÿn.Bèr dÿfÿ sÿn gþröbsÿn mÿnè.Hÿlÿlèk bu qÿdÿr. Yàøàsûn Bþyök Îktyàbð SîsèàlèstÈnqèlàbû! Yàøàsûn Lånèn!Þpörÿm. ßlèõàn".***- Øàd õÿbÿr îlàsàn, gþzön àydûn ày qûz! Dåmÿk sÿnènßlèõànûn sàü èmèø kè! Bÿs nèyÿ bu qÿdÿr kÿdÿrlèsÿn?- Nÿ bèlèm… Qîrõuràm. Sàdÿ gþrönmör bötön bunlàrmÿnÿ. Vècdàn susàndà - Nènî, bèr ÿyàlÿt yàzû÷ûsûnûn åynè àdlûÿsÿrènè õàtûrlàyûb özönö turøudur, sþzönön àrdûnû kèøè sÿsèylÿdàvàm ådèr, - vècdàn qusàndà bålÿ èølÿr ÷îõ îlur! Hÿr bèr àzÿrbàycànlûnûntÿmÿlènÿ 10 mèn tîn õÿngÿl tþkölöb, mÿn buàdàmlàrdàn hÿlÿ dÿ bàø à÷àmmûràm. "Vàüzàlû" tÿrànÿlÿrè èlÿmöøàyÿt îlunàn tîylàrà î qÿdÿr þyrÿnèblÿr kè, bötön sînràkûcènsè mönàsèbÿtlÿrèndÿ dÿ hÿmèn hàvànû tÿkràr åøètmÿkèstÿyèrlÿr. ßks hàldà göcsöz qàlûrlàr þz nÿsèllÿrènè àrtûrmàüà!Nènînun gþzlÿrèndÿkè hÿyÿcàn bèr yårdÿ qÿràrà tutmàyûbînun bötön õÿstÿhàl vöcudunà yàyûldû, ÿllÿrè ÿsdè,ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 9

dîdàqàrû quruyub àüàrdû. Zåmà Àbdullàyåvà tÿzÿdÿn dÿhlèzÿcumdu, îülundàn gèzlÿdèyè sèqàråtdÿn bèrènè yånÿ dÿ gþtöröbdàmàüûnà sàncdû - làkèn tÿlÿsmÿdè înu àlûødûrmàüà. Söfrÿdÿkè"Àynà" qÿzåtènè tÿlÿsèk vÿrÿqlÿyèb - àhààà! - krîssvîrdsÿhèfÿsèndÿ ÿl sàõlàyàràq bàrmàüûnû înà dèrÿdè:- Cànûm, bu krîssvîrd dà bèzèmlÿ "sè÷àn-pèøèk" îynàyûr,buyur bàõ, ÿrèn ßlèõànûn àdûnû ÷ÿkèblÿr. Suàl yàzûblàr kè,Bàkûnûn Qràf Mîntå Krèstîsu kèmdèr, fèkèrlÿøèb tàpûn hÿmènnàmÿlum èyèdèn àdûnû. Èndè gþrörÿm kè, àncàq ßlèõànûn àdûgèrèr bu ÷ÿr÷èvÿyÿ, vÿssÿlàm. - Zåmà sèqàråtènè sànkè kèbrèt÷þpöylÿ yîõ, þz ÿsÿblÿrèylÿ àlûødûrdû. - Mÿn dÿ sÿhÿrdÿnþzömö yîruràm, dåyèrÿm kèmdè bu bÿdbÿõt. Øökör, tàpdûmînu.- Zåmà, dönÿn bèzÿ "Àynà" qÿzåtèndÿn bèr jurnàlèst tÿørèfgÿtèrmèødè, qÿrèbÿ àdû vàrdû - Èlyàs ßrnÿfÿs. Dåyèrdè ßlèõànûnnåkrîlîqunu yàzmàq èstÿyèr. ßlèõànûn àdû ÷ÿkèlÿndÿ, vàllàh,hÿmèøÿ dèksènèrdè. Bÿlkÿ rÿhmÿtlèk ßlèõàn…Nènî nåcÿ bþyök sèyàsè sÿhv buràõdûüûnû hèss ådèb ànûndà- ànûndà! - kÿsdè sÿsènè. Àràyà ÷þkmöø sökutun bèr ucu sànkèmÿørèqdÿydè, dègÿrè mÿürèbdÿ. Dèvàndà yårènè ràhàtlàmûøZåmà tàb gÿtèrmÿdè hÿmèn bu sÿssèzlèyÿ, àyàqlàrûnû dþøÿmÿözÿrèndÿ sàüà-sîlà söröødöröb ètkèn øàpøàplàrûnû hà àõtàrdû,hà àõtàrdû - zÿhrèmàr! - tàpàmmàdû. Bu yîldà sîn cÿhdlÿrè dÿpu÷à ÷ûõûncà àcûqlànûb hàykûrdû:- Hÿmèn krîssvîrd, yöz fàèz, ßlèõànûn bèzÿ önvànlàdûüûèkèncè mÿktubdur, Nènî!- Bötön èzlÿr "Àynà" qÿzåtènÿ gådèr, Èlyàs ßrnÿfÿsÿ.Bÿlkÿ…- Nènî øöbhÿlÿrènèn hàmûsûnû dèlÿ gÿtèrÿcÿyèndÿnqîrõàràq cömlÿsènè yàrûm÷ûq kÿsdè.Mÿn - bu ÿsÿrèn möÿlèfè, bàyàqdàn özömö pÿncÿrÿøöøÿsènÿ dèrÿyèb qàrøûmdàkû årmÿnè qÿbèrstànlûüûnà bàõûr,àrõàmdà bàø vårÿnlÿrÿ qÿtèyyÿn qàrûømàq bålÿ èstÿmèrdèm.Yàlnûz qulàq àsûrdûm þz qÿhrÿmànlàrûmà. Ålÿ bèlèrdèm - tfu,lÿnÿtÿ gÿlsèn bu hÿyàt! - yàràtdûüûm ÿsÿrèn èõtèyàrû, nåynÿk,tàm ÿlèmdÿn ÷ûõûb, mÿn hå÷ kèmÿm þz qÿhrÿmànlàrûmûngþzöndÿ. Åøètdöz? - hå÷ kèm!Làkèn qÿfèldÿn hèss åtdèm kè, qÿhrÿmànlàrûm dàhà mÿnsèzyàøàyà bèlmèrlÿr, þz möstÿqèllèklÿrènè ètèrèb qurumöqÿvvàyà ÷åvrèlèblÿr. Hÿyàt tÿrk ådèb înlàrû - Nènî, gþzlÿrèà÷ûq, tàm hÿrÿkÿtsèz qàlûb, Zåmànûn àüzûndà töstölÿnÿnsèqàråt àrtûq gÿlèb înun dîdàqlàrûnû yàndûrûr, sànkè måyèddè,Norve÷ YazûlarûAzad Yazarlar Ocaüûnûn kitabxanasûseriyasûndan daha bir kitab iøûq özö gþrdö."Norve÷ Yazûlarû" adlû bu kitabûn möÿllifiAlû Sÿbridir. ßslÿn Göney Azÿrbaycandanolan Alû Sÿbri möhacir hÿyatû yaøadûüûNorve÷in bizÿ mÿlum olmayan, qarakitabûnû qÿlÿmÿ almûødûr. Bir insanûn canlûhÿyat macÿrasû deyil sadÿcÿ, praktik ÿlkitabû "Norve÷ Yazûlarû".2 il ÿvvÿl Alatoran jurnalûnûn internet forumundaOzan imzasûyla Norve÷ þlkÿsihaqqûnda maraqlû hekayÿtlÿr danûøantÿrpÿnmèr, gþzlÿrènè uzàq bèr nþqtÿyÿ zèllÿyÿrÿk tàm sþnöb.Hàdèsÿlÿrÿ mödàõèlÿ ådèb qÿhrÿmànlàrûmû dèrèltmÿkvàõtû gÿlèb ÷àtmûødû, dàhà kÿnàrdà dàyànûb susmàüà hàqqûmyîõ èdè. Qÿhrÿmànlàrûmà ÿmr vårèb înlàrû yånèdÿn hÿyàtàqàytàrdûm. Dådèm, qîy Nènî åvènÿ qàyûdûb sàkèt bàønànyånèdÿn õàtûrlàsûn bu gönkö îlàylàrû. Dådèm - mÿnèm sèzènàtànûzà bîrcum vàr bÿlkÿ? Gådèn åvÿ, bèr àz dà mÿnsèzyàøàyûn, såvèn-såvèøèn, hà÷ànàdÿk sèzèn nàzûnûzû ÷ÿkmÿlèyÿmmÿn? Nènî, bu, ÿn ÷îõ sÿnÿ àèddèr, qà÷mà bu sþhbÿtdÿn.ßlèõàn sÿnèn nàzûnû ÷ÿkÿ-÷ÿkÿ nÿ qàzàndû kè? Gèrènc qàldûÿlèndÿ, mÿndÿn båøbåtÿr mÿhv îldu, yàzûüû èndèyÿcÿn àõtàrûbtàpmûràm þz ÿsÿrèmdÿ!Gåt åvÿ. Zåmà kö÷ÿyÿ ÷ûõûb àvtîbus dàyànàcàüûnàdÿkþtörÿr sÿnè. Bÿsdèr, àülàmà.Sqadûnlûüûnûzûn dÿrÿcÿsèùèperandrogenemèyadan ÿzèyyÿt ÷ÿkÿnazÿrè xanûmlarûyaman döømöødönöz östönÿvaxtèlÿ bunu baøûnûza qaxan Brèllèant Dadaøovanûyadûnûza salûntez-tez gþzÿllèk salonlarûnabaø ÷ÿkmÿnèzèkèøèlÿømÿkdÿ olan bÿdÿnènèzè xèlas etmÿnèzèzÿhlÿtþkÿn töklÿrdÿntez vÿ aürûsûz azad olmanûzûmÿslÿhÿt etmèødèqulaqardûna vurmuødunuz ...ay sèzè..!ona gþrÿ aülûnû alûrrus gþzÿl÷ÿlÿrèhÿlÿ dÿ kèøèlÿrènèzènöz, sènÿ, qasûq nahèyÿlÿrènèzdÿkèqol vÿ qû÷larûnûzdakûèyrÿnc töklÿrdÿnyalan÷û kèøèlèkdÿnsaqqal vÿ bûüdanod östöndÿ ayaq-baø ötmÿkdÿnmöÿllif tezliklÿ forum iøtirak÷ûlarûnûn diqqÿtmÿrkÿzinÿ gÿlmiødi, elektron sayüacda,onun yazûlarûnû oxuyanlarûn sayû hÿr kÿsiöstÿlÿmiødi. Getdikcÿ Nove÷ yazûlarû dÿyÿrqazanmaüa baølamûødû. Bu hekayÿtlÿrinillÿr sonra kitaba ÷evrilÿcÿyi o zaman nÿyazarûn nÿ dÿ oxucularûn aülûna gÿlmÿzdi.Avropanû Øÿrq dÿyÿrlÿri ilÿ deyil,Avropanûn þz dÿyÿrlÿriylÿ imtahana ÷ÿkÿnbir kitab oxumaq istÿyirsiniz? Bu kitab"Norve÷ yazûlarû"dûr.Kitabûn öz qapaüûnû Ayxan ßlizadÿ dizaynetmiødir.10ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

éåíè øeèrlÿrSEVÈNC PßRVANßazad olmaq èstÿyèrsènèzsÿtÿlÿsènDèana 31 hÿblÿrènèsoruøun apteklÿrdÿn...eøøÿk södö vÿ ke÷è pèyènÿehtèyac qalmadû artûq...mÿn sûnadûm bu preparatû÷ox effektèvtez-tez hÿkèmÿ gedènqan analèzlÿrè verènqadûnlûüûnûzûn dÿrÿcÿsènè yoxlayûnkèøè hormonlarûnûn artmasûna èmkan vermÿyèn...uymayûn "kèøè kèmè qadûn" olduüunuz barÿdÿboüazdanyuxarû möhakèmÿlÿrÿbèr sÿhÿr tualetÿ getdèyènèzdÿcènsèyyÿt orqanûnûzûn qa÷dûüûnû gþrsÿnèztÿÿccöb etmÿyèn ÿks haldatÿlÿsèn qadûnlarqadûn olmaüa...gecÿlÿr èlan kèmèqoynuna soxulmaq èstÿrcÿsènÿ yaxûnlaøûram sÿnÿ...èzènsèz sahèlÿ yan alûrsu÷lu gÿmè...***mÿn Arèzonadahava øarûna mènèbgþylÿrèn seyrènÿ ÷ûxmadûm ammadèrèykÿn ayaqlarûmû yerdÿn qoparmaüûnbèr yolunu buldum.***qarûøqalarû þldörmÿklÿþzönö ÿylÿndèrÿn qûzûmûnÿylÿncÿsèndÿn nÿylÿ fÿrqlèTanrûnûn ÿylÿncÿsè..?aü-qara fèlmlÿrdÿkè***qan rÿngèndÿdodaqlarûm þpöø sonrasû...gþrdöyömöz yözlÿrcÿøèpøèrèn yuxudanzÿnglè saatûn sÿsè oyatmûø÷ox zaman bèzè...þmör dÿ kèlsÿ zÿnglÿrèylÿoyandûüûmûz bèr yuxu...******nÿ vaxtadÿk mÿnÿ acûq verÿcÿkxoøladûüûm ÿn gþzÿl donuÿynènÿ geymèøatsèfÿt manekenhe÷mè yox bu øÿhÿrdÿmÿnèmlÿ eynè zþvqlö150 dollarû olan bèrèsèalsûn onun ÿynèndÿn bu paltarû...***az sonra kÿsèlÿcÿk olanquzununbaøûnû ÿzèzlÿyÿrÿk acûyûrûqènsanlarûn vÿhøè olduüunu döøönörök -"quzu ÿtènèn ÿla kababû ÷ûxûr"-deyÿyeyèncÿ unuduruq...hÿr kÿsþmröndÿbèrcÿ dÿfÿþlöm dèlÿyèrtanrûdan...sadÿcÿ þlömlÿrèn dÿucuzu var...bahasû var...***ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 11

ètaparanû var...2002-cè èlèn øeèr dÿftÿrèndÿnØeèr... øeèr...o evè gþrörsÿnmèyenè tèkèlèyerèndÿqoøa sÿrv aüacû vardûÿl-ÿlÿ verèb yaøardûlarev tèkèlèncÿ yûxûldûlarbundan sonra paltarlarûnûyuyub asdûqlarû zèvÿnèkèmèn boynuna ke÷èrÿcÿklÿrè tÿlÿbèylÿayaüa qalxdû adamlaryerènÿ yetèrèldèadamlarûn tÿlÿbèqanû batdû aüaclarûn...***qatèl kÿlmÿsènÿdÿnsÿ ènsana yaraøûr ancaqqÿtl sþzö dÿ hÿm÷ènèn...øèr maralû qÿtlÿ yetèrdè demèrèkovladû deyèrèk sadÿcÿ...ènsansa þz qatèllèyènÿhaqq qazandûrûrcörbÿ-cör adlar verÿrÿkènsan toyuüu þldördö deyèlkÿsdè... yoldu... bèøèrdèènsan heyvanû qÿtlÿ yetèrdè deyèltanrû yolunda qurban verdèènsan ènsanû þldördö yox...mÿsÿlÿn, namusunu tÿmèzlÿdè deyÿadlar verèr qatèllèyènÿ...oysa øèr maralû ovlayandahaqq qazandûrmaüa ÷alûømûr þzönÿ÷önkè qatèl olmadûüûna söbut kèmèrèyakarlûüa ehtèyacû yox...bèzèm÷ön röøeymè þldördök demÿkdÿnabort etdèm demÿk daha asan...amma bu qÿdÿr qÿtllÿrtanklar... toplar... töfÿnglÿr...u÷ub bèzè altûnda qoyan gþydÿlÿnlÿrqÿzaya salan maøûnlar varkÿnnecÿ oldu kè, ènsanqûrmûzû kètaba deyèl dÿqara kètaba döødö?!bu gön þldördöm"sÿn" adlû sÿnè örÿyèmdÿÿlèqanlû qatèl kèmèvècdanûmla baø-baøayambÿlkÿmÿnè möhakèmÿ edÿsÿnhþkm verÿsÿnvÿ ÿbÿdè dustaq kèmèhÿbs edÿsÿn örÿyèndÿnÿ cÿza desÿn÷ÿkÿrÿmvallah...***þlömö gþzlÿmÿkbaøqalaømaüaþzgÿsènÿ ÷evrèlmÿyÿ ömèddèr.***nÿ qÿdÿr kè, yazdûgöllÿr yarûømûrlar he÷ vaxtkèm dÿrÿcÿk onlarûnÿ vaxt...qûzlar tÿlÿsèrlÿr amma...***aülaya-aülayaboøaltdûm è÷èmèquruda qaldû sevgèmèzèn qayûüûdaha özmör vösala sarû...yelkÿnlÿrè ÿl edèr uzaqlarayelkÿnlÿr ayrûlûq rÿngèndÿovulub tþköldö xatèrÿlÿr tÿksarû-sarû yarpaqlarbètdè yaüûølar fÿslèxoøbÿxtlèk yadûmdan ÷ûxûbhardasa qaldûyadûma salma...***qulaüûmdapû÷ûltûlû duadûr sÿsènheyf kè, anlamaq ÷ÿtèn...12ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

ayûrmaq olmur nÿ sþylÿdèyènègecÿnèn pû÷ûltûlarûndanheyf kè...radèo kèmèqaldûrmaq olmur xatèrÿlÿrèn sÿsènèèstÿdèyèn an...èndè anlamadûüûm bèr dèldÿdènlÿyèrÿm sÿnèhÿmèøÿkè kèmè...***yalnûzsènÿndÿ qÿlbènèn partlayacaüû anadÿhøÿtlè bèr ÿzablayaxûnlaødûüûnû duyarkÿnsÿn þzönön olursan...nÿ tÿÿssöf kè...tez dÿ ètèrèrsÿn èndècÿ tapdûüûnûörÿyènpartlaya bèlmèrsadÿcÿ dolur...dolur...vÿ bèrdÿnelÿ sakèt-sakèt boøalûr kè...***sÿn gÿldènxÿyanÿt etdèm tÿnhalûüûma÷ûxûb tÿnhalûüûn qucaüûndansÿnÿ dþndöm...èndè nÿdÿn ÷ox qorxduüunu bèlèrÿmhaqlûsan mÿnÿ ènanmamaqdaxÿyanÿt tèryÿkÿ bÿnzÿyèr...***sÿndÿ gecÿlÿrèn bÿyazlûüûnûzamanûn azlûüûnû sevdèm...sÿndÿ tapa bèlmÿdèklÿrèmèbaøûma ÷ÿkdèmbèr è÷èm su kèmèsusdum...dèlsèz-aüûzsûz sevdèmqol qoymadûm baøqalarû tÿkøÿrtlÿrtÿlÿblÿr dolu kaüûzlaraøÿrtè øumda kÿsmÿdÿnbezmÿdÿntaleyèmdÿn kösmÿdÿnqanunsuzkaüûzsûz sevdèm...qorxdum kè, sÿnè bèr dahabu qÿdÿr sevÿn olmasûnbèr az da yazûq bèlèb sevdèmbaüûøla...amma sevdèmcanûmdan artûqdÿlè kèmè...Sðÿññàì: Áàáè Áàäàëîâ, êîìïîçèñèéà- “ÍàçãóëåéáàíûÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 13

QARromandan par÷aSEYMUR BAYCANKÿdÿrlè bèr hÿftÿ yaøayacaqsan. ßgÿr bèr sÿhÿr tÿzÿ doüulmuø bèr kþrpÿnè qapûna atûlmûø gþrsÿn, bèr az heyrÿtlÿ, bèr az seâèíclÿ,èstè bèr nÿvazèølÿ onu qucaüûna gþtörsÿn, kþrpÿnèn ÿbÿdè yetèmlèk mþhörö basûlmûø alnûndan anlayacaqsan kè, sÿn onunþmrönÿ doüan gönÿø ola bèlmÿyÿcÿksÿn. Bu hÿftÿ aramsûz yaüan qar sèzÿ Tanrûnû xatûrladacaq. Hÿyatûyla barûøan adamlarûnmèskèn sèr-sèfÿtè sèzè ÿsÿblÿødèrÿcÿk. Hamû elÿ döøönör kè, evlÿrèn pÿncÿrÿsè he÷ zaman örÿyèmèz èstÿyÿn tÿrÿfÿ a÷ûlmûr. Hamû elÿdöøönör kè, mÿhz onun pÿncÿrÿsèndÿn gþrönÿn yer, dönyanûn ÿn darûxdûrûcû mÿnzÿrÿsèdèr.Törk astroloqu Fÿrèd Orxan"Cömhurèyyÿt" qÿzetè 1 aprel 2004-cö èlDostum Rey Kÿrèmoülunun ad gönönö "Bèllur" kafesèndÿ qeyd etmÿk èstÿyèrdèk. Sèqaret töstösö èlÿ dolu salonda boø masatapa bèlmÿdèk. He÷ kèm he÷ bèr sorüu mÿrkÿzè, medèa vÿ èctèmaè ènstètut möÿyyÿn edÿ bèlmÿz, Azÿrbaycan ÿhalèsè sÿfalÿt è÷èndÿyaøayûr, yoxsa kef ÷ÿkèr? Bèr Kent sèqaretè ÷ÿkdèm. Adama èkè Bavarèya pèvÿsè è÷dèk. Rey yenÿ cÿbhÿ xatèrÿlÿrèndÿn danûødû.Dþyöødÿ kontuzèya alandan sonra onda qÿrèbÿ vÿrdèø yaranûb. Baø barmaüûnûn ucuna öförör, töpörcÿyènè dèlènèn ucunda hÿmsþhbÿtènÿgþstÿrèb udur. Sèz onun mobèl telefonuna zÿng etsÿnèz Reyèn sÿsèndÿn ÿvvÿl qÿrèbÿ bèr uüultu eøèdÿcÿksènèz. Bu o,demÿkdèr kè, Rey telefona cavab vermÿmèødÿn ÿvvÿl mèkrofona öförör. Reyÿ zÿng edÿn adam mötlÿq onun öförmÿyènÿ ö÷, yada dþrd kontur xÿrclÿyèr.-Seymur, bèr dÿ gþrdöm kè, bþyök bèr dalüa mÿnè yerèmdÿn dþrd-beø metr aralûya atdû. Bötön hÿyatûm gþzlÿrèmèn þnöndÿnke÷dè. Xösusÿn, nÿdÿnsÿ ö÷-dþrd sanèyÿ ÿsgÿrlèk dostum Vladèmèrè xatûrladûm. Þlöm anûnda sanèyÿlÿr ÷ox bþyök zamanmeyarûdûr. Mÿn sonralar ÷ox döøöndöm. Axû nÿyÿ gþrÿ mènaya döøÿndÿn sonra mÿhz Vladèmèrè xatûrlamûødûm. Mÿncÿ bu bèrhadèsÿ èlÿ baülûdûr. ßsgÿrlèkdèr dÿ. Bèzè döz altû ay hÿrbè hèssÿdÿn kÿnara buraxmadûlar. Bazar gönlÿrènèn bèrèndÿ kötlÿvè haldaÿsgÿr hamamûnda ÷èmèrdèk. Hÿmèn gön tamahûmû Vladèmèrÿ saldûm. Aramûzda he÷ nÿ olmadû. Amma bèrèncè buraxûlûø vÿrÿqèalûb øÿhÿrÿ ÷ûxana qÿdÿr Vladèmèrÿ qarøû maraüûm þlmÿdè. Allah elÿmÿmèø kèmè, sÿnèn dÿ baøûna bèr qÿza gÿlsÿ ruhunbÿdÿnèndÿn ÷ûxanda ÿn gþzlÿnèlmÿz adamlardan bèrènè xatûrlayacaqsan. Belÿ hadèsÿ tÿk mÿnèm baøûma gÿlmÿyèb. Göllÿ yarasûalan dþyöø yoldaølarûmûn hamûsû möxtÿlèf hadèsÿlÿr danûøûblar mÿnÿ. Kèmèsè zorlamaq èstÿdèyè konduktor qadûnû, kèmèsè dþyöbpulunu ÿlèndÿn aldûüû uøaüû, kèmèsè namÿlum stansèyalarda qatarlara cûndûr bayraq qaldûran qoca dÿmèryol èø÷èsènè, kèmèsè dÿ èlkdÿfÿ özönö qûrxtûrdûüû dÿllÿyè xatûrlayûb.- Rey, dözönö de, he÷ möharèbÿdÿ adam þldörmösÿn?Bu uøaq qÿlblè adam barmaqlarûnûn ucuna öföröb susmaüûnda olsun bèz sÿrt dþnöølÿ ke÷ÿk tamam baøqa mþvzuya.Sèz fèkèr vermèsènèzsÿ Azÿrbaycan aktyorlarû fèlmlÿrdÿ, teatr tamaøalarûnda qul, nþkÿr rolunu necÿ mökÿmmÿl oynayûrlar.Dönya øþhrÿtlè aktyorlardan he÷ bèrè Azÿrbaycanûn ÿn cûndûr aktyoru èlÿ nþkÿr rolunu oynamaqda yaradûclûq rÿqabÿtènÿ gèrÿbèlmÿz. Sankè nþkÿr÷èlûèk bèzèm aktyorlarûn è÷èndÿn gÿlèr, ruhuna hopub. "Solüun ÷è÷ÿklÿr", "Kÿndlèlÿr", "Atlarû yÿhÿrlÿyèn"fèlmlÿrènÿ dèqqÿtlÿ baxûn. Gþrÿcÿksènèz kè, àzÿrbaycan aktyorlarû, sovet tÿnqèd÷èlÿrènèn tÿbèrèncÿ desÿm, hÿqèqÿtÿn þzlÿrènèoynayûrlar. Mÿnèm bèr rejèssor dostum var - ßlè Èsa Cabbarov. O deyèr kè, hÿr bèr Azÿrbaycanlûnûn ruhunda aktyorluq mÿharÿtègèzlÿnèb. ßlè Èsa Cabbarovun möøahèdÿlÿrènÿ gþrÿ Azÿrbaycanlûlar hÿtta uzaqdan belÿ kameranûn varlûüûnû hèss edèrlÿr.Mÿsÿlÿn, operatoru ot tayasûnûn è÷èndÿ gèzlÿtsÿlÿr da o, uzaqda ot bè÷ÿn kÿndlènèn tÿbèè halûnû lentÿ kþ÷örÿ bèlmèr. Uzaqda otbè÷ÿn, þmröndÿ bèr dÿfÿ kamera gþrmÿyÿn kÿndlè o dÿqèqÿ dÿryaza sþykÿnèb kameranûn è÷ènÿ baxûr. ßlè Èsanûn fèkrèylÿ tam14ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

azûyam. Hÿlÿ dÿ mÿÿttÿlÿm kè, babam è÷èb evdÿ dava salandaguya aranû sakètlÿødèrmÿk mÿqsÿdè èlÿ nÿnÿmèn örÿyè necÿavtomatèk gedèrdè. Yaxøû, örÿyènè yalandan tuturdu, bÿs onusoyuq tÿr necÿ basrûdû, dèlè necÿ qatlanûrdû, rÿngè necÿaüarûrdû. Bu vÿhøè èstedaddûr. Þzö dÿ qarøûsûnda baø ÿyèlÿsèèstedad. Vay o göndÿn kè , azÿrbaycanlûlarûn è÷èndÿ gèzlÿnÿnaktyorluq mÿharÿtè mÿmur kabènetèndÿ, toyda, yasda, oüluÿsgÿrlèyÿ gedÿndÿ, oülu ÿsgÿrlèkdÿn qayûdanda, mètènqdÿ,avtobusda, yubèley vÿ xatèrÿ gecÿlÿrèndÿ özÿ ÷ûxa. Bu yaxûnlarda"Space" kanalûnda øaèr Rÿfèq Zÿkaya hÿsr edèlmèø xatèrÿgecÿsèndÿ øeèrlÿr deyèldè, mahnûlar oxundu, möxtÿlèftamaøalardan sÿhnÿcèklÿr gþstÿrèldè, nÿhayÿt sþz akademèkBÿkèr Nÿbèyevÿ verèldè. Bÿkèr Nÿbèyev ÷ûxûøûnda bèldèrdè kè, ovaxtlar bèr nÿfÿrèn sèfarèøè èlÿ "Øamo romanûnda törkèøüal÷ûlarûnûn èføasû adlû" mÿqalÿ yazmûødûlar. Onda RÿfèqZÿka KQB-nèn xofundan qorxmayaraq törk÷ölöyö tÿblèü edèrmèø.Nÿ bþyök èstedad. "Øamo romanûnda törk èøüal÷ûlarûnûnèføasû " adlû mÿqalÿ yazûlanda Rafèq Zÿka orta mÿktÿbdÿoxuyurdu vÿ qapalû dþvlÿtdÿ bèr yenèyetmÿnèn, komsomolözvönön törk÷ölöyön tÿblèüè kèmè bþyök mèssèyanû özÿrènÿgþtörmÿsè ènandûrûcû gþrönmör. Bÿs gþrÿsÿn yubèleygecÿsèndÿkè ÷ûxûøûnda Bÿkèr Nÿbèyevèn èøarÿ vurduüu anonèmøÿxs, sèfarèølÿ mÿqalÿ yazan hÿmèn o bèr nÿfÿr kèm olub."Yeddèncè Èqlèm" ÿdÿbèyyat jurnalû ÷ox unèkal bèr araødûrmaaparûb vÿ araødûrma nÿtècÿsèndÿ mÿlum olub, ÷ûxûøûnda èøarÿvurduüu, sèfarèølÿ mÿqalÿ yazan bèr nÿfÿr øÿxs elÿ BÿkèrNÿbèyevèn þzödör. "Azÿrbaycan sovet ÿdÿbèyyatû kètabûnûn ÛÛcèldènèn (1968) "Azÿrbaycan sovet ÿdÿbèyyatøönaslûüû bèblèoqrafèyasû"(1920 -1966) hèssÿsèndÿ (sÿh .470 ) bu sualûn cavabûverèlèb: "Nÿbèyev B. "Øamo" romanûnda törk èøüal÷ûlarûnûnèføasû"(Azÿrbaycan jurnalû 1955 N7 sÿh 135-140.) AmmaBÿkèr Nÿbèyev þz ÷ûxûøûnda dedèyè kèmè, bu sèfarèølè yazûdansonra da "törk èøüal÷ûlarûndan" ÿl ÷ÿkmèr.1963- cö èldÿ èøûq özö gþrÿn "Fèrudun bÿy Kþ÷ÿrlè"kètabûnûn 34-35 cè sÿhèfÿsèndÿ yazûr: "Mösavat hþkömÿtènènsoyuq mönasèbÿt bÿslÿdèyè Qazax semènarèyasûnûn vÿzèyyÿtè1918-cè èlèn axûrlarûnda èøüal÷û törk qoøunlarûnûn Azÿrbaycanasoxulmasû èlÿ daha da pèslÿødè. Törk ÿsgÿrlÿrè kazarma kèmèèstèfadÿ etmÿk ö÷ön semènarèya bènasûnû tÿlÿb etdèyè halda,Fèrudun bÿy Kþ÷ÿrlènèn sÿylÿrè vÿ yerlè zÿhmÿtkeølÿrèn,qabaqcûl zûyalûlarûn kþmÿyè sayÿsèndÿ bu bèabûr÷û èø baø tutmur,÷ÿtèn øÿraètdÿ mÿøüÿlÿlÿr davam etdèrèlèr".Adamlar haqqûnda yazû yazmaüa hÿmèøÿ qorxmuøam.Amma dostum ßlèsÿmèd haqda mötlÿq yazmalûyam. ×önkèßlèsÿmèdèn hÿyatû hÿm dÿ mÿnèm hÿyatûmdûr. Axøama yaxûnøeytan gÿzÿn vaxtlarda þzömö fèlarmonèya baüûna, Vahèd ÷ayevènÿ yetèrèrÿm. Bu baüûn ÷ox qÿrèbÿ mèstèk bèr havasû var.Bakû boyda bèr øÿhÿrdÿ havam ÷atmayanda fèlarmonèya baüûmÿnèm ö÷ön balaca bèr nÿfÿslèk kèmè gþrönör. ßlèsÿmèd bubaüûn daèmè sakènlÿrèndÿn bèrèdèr. Fèlarmonèya baüûnû ßlèmsÿmèdsèz,ßlèsÿmèdè baüsûz tÿsÿvvör etmÿk ÷ox ÷ÿtèndèr. O dabèr ÷ox Azÿrbaycan øaèrlÿrè kèmè þzönÿ ÷ay adûndan tÿxÿllösgþtöröb. Yazmaüa baøladûüûm èlk gönlÿrdÿ èstÿdèmAzÿrbaycanda axan ÷aylardan bèrènèn adûnû þzömÿ tÿxÿllösgþtörÿm. Gecèkmèødèm.Gþrdöm Azÿrbaycanda axan bötön÷aylar, baøû qarlû daülar, dÿrÿlÿr, øÿlalÿlÿr, meøÿlÿr, magèstralvÿ øose yollarû, hÿtta tÿbèÿt hadèsÿlÿrè (èldûrûm, øèmøÿk,duman, yaüûø) øeèr yazmaqla mÿøüuldur.Bu yazûda ßlèsÿmèdènhe÷ bèr øeèrèndÿn mèsal ÷ÿkmÿyÿcÿm. Bèzèm yazmaüûmûzbècadûr. Ondan yazmaq èstÿyèrèk, baxûb gþrörök kè, elÿþzömözdÿn yazmûøûq. Mÿn ßlèsÿmèd Körö muxtÿlèf gÿrgènsètuasèyalarda möøahèdÿ etmèøÿm vÿ bu möøahèdÿlÿr mÿnèmö÷ön son dÿrÿcÿ maraqlû èdè.Bèrèncè mÿqam: axøamöstö fèlarmonèyanûn baüûndaßlèsÿmèd "Tÿpÿgþz dÿrdè" poemasûnûn möÿllèfè MöbarèzMÿsèmoülu èlÿ nÿrd oynayûrdû. Amma fèkrè tamam baøqayerdÿ èdè. Qÿfèldÿn nÿrdè qapayûb ayaüa qalxdû vÿ qolumagèrèb yöngölcÿ þz getdèyè sÿmtÿ dartdû:- Gÿl döøÿk aøaüû, gþrÿk neynèrèk.Aøaüû deyÿndÿ Bakû Sovetè metrostansèyasûndanÈstèqlalèyyÿt kö÷ÿsè èlÿ özöaøaüû yolu nÿzÿrdÿ tuturam. Hèssetmèødè kè, cèbèmdÿ pulum yoxdur. Yarûm saat ÿvvÿl sonuncu500 manatûmû verèb kÿmøèrèn bèr kÿtÿ alûb yemèødèm. Cèbèmdÿcÿmèsè bèr metro jetonu var èdè. Uzaq baøû metroya gèrèbNeft÷èlÿr stansèyasûna, Aqøèngèlÿ, Bakûnûn ÿn ucuz kafesènÿgedÿcÿkdèm. Sonrasû cÿhÿnnÿm. Nÿ ola ola. Dènèb danûømadanèrÿlèlÿyèrdèk. ßlyazmalar ènustutunun qarøûsûna ÷atandaAqøèn qÿflÿtÿn qarøûmûzda peyda oldu. Hal-ÿhvaldan sonraßlèsÿmèd Aqøèndÿn dostu, cÿbhÿ dþvröndÿ Fèzulè rayonununècra baø÷ûsû èølÿmèø coxdan gþröømÿdèyè Nofÿl Qasûmovusoruødu. Aqøèn dÿrhal mobèl telefonundan Nofÿlèn nþmrÿsènè- 050 2129488 - tapûb ßlèsÿmèdÿ verdè. ßlèsÿmèd elÿ oradacadostuna zÿng vurdu, mÿlum oldu kè, Nofÿl tanûølarû èlÿ AynaSultanova heykÿlènèn yaxûnlûüûnda yerlÿøÿn "Qûzûlgöl"restoranûnda yeyèb è÷èr. ßlèsÿmèd þzönÿ mÿxsus ÿrklÿ"gÿlèrèk, þzö dÿ ö÷ nÿfÿrèk" deyèb sþhbÿtè bètèrdè vÿ dÿrhaltaksè saxladû. Bèzè dÿ þzö èlÿ "Qûzûlgöl" restoranûna apardû.Nofÿlèn qonaqlarû Qarabaü dþyöølÿrèndÿ èøtèrak etmèø generalrötbÿsènÿ yöksÿlmèø zabètlÿr èdè. Az ke÷mÿmèø "525-cèqÿzet"èn baø redaktoru Rÿøad Mÿcèd dÿ mÿclèsÿ tÿørèf buyurdu.Xeylè vurduq. È÷è turøuyla doldurulmuø qûzardûlmûø qaz,balûq vÿ quzu kababû, adama èkè tèkÿ ayû ÿtè yedèk. Masayadolu gÿlèb boø qayûdan araq butulkalarûnûn sayûnû ètèrdèm.ßlèsÿmèd ÷oxlu øeèrlÿr dedè. Mÿclèsèn sonunda dostlar gþröøöbayrûldûlar. Bèz, ßlèsÿmèd vÿ onun dÿstÿsè restoranda qaldûq.Putènka araüûndan bèrènè dÿ vurub kö÷ÿyÿ ÷ûxdûq. Gÿnclèkmetrostansèyasûna tÿrÿf addûmlayûrdûq. Yolöstö bèr ÷ayxanadaoturub lèmonlu ÷ay da è÷dèk. ßlèsÿmèdèn kefè ÿla èdè. Bèrdÿnÿlènè cèbènÿ atûb dþrd dÿnÿ øax 20 dollarlûq ÷ûxardû, pullarûhavada yellÿdè. Fètlÿ "heyvagölö" havasû ÷almaüa baøladû.Mÿn zarafatla, hÿm dÿ ÿrkyana dedèm.- Elÿ dþrd nÿfÿrèk hÿrÿmèzÿ bèrè döøör.- Sÿn deyÿsÿn ÷oxdandûr 20 dollarlûq gþrmÿmèsÿn?Fètlÿ ÷aldûüû "heyvagölö"nön möøayÿtè altûnda hÿrÿmèzÿbèr 20 dollarlûq verdè.Tÿzÿdÿn Atatörk parkûnûn è÷èndÿ yerlÿøÿnBèllur kafesènÿ qayûdûb sulu armudla bèr araq vurduq.Hÿmèn gecÿ ßlèsÿmèd mötlÿq bèrcÿ mèsra olsa da øeèr yazûb.O mèsranûn sevèncènè elÿ hÿmèn gecÿ gþzlÿrèndÿn oxumuø-ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 15

dum. Gÿrÿk bèr dÿfÿ þzöndÿn soruøum, gþröm, o gecÿ hansûmèsranû yazûb.***Èkèncè mÿqam: Øaxtalû bèr qûø gecÿsè èdè. Cèblÿr boø, bèrAllah bÿndÿsènÿ dÿ göman yox. Yenÿ öz tutdum Fèlarmonèyabaüû tÿrÿfÿ, Vahèd poezèya evènÿ. Möstÿqèllèk dþvröndÿ bötönèmtèyazlarûnû ètèrmèø, vaxtû þtmöø sovet artèstlÿrè, baøû xûnalûmuüam ustalarû bura yûüûøûr, Kèslîvodsk, Yesentukèsÿrgözÿøtlÿrènè, kurort èyè verÿn xatèrÿlÿrènè yöz dÿfÿ, mèndÿfÿ usanmadan, möxtÿlèf söjetlÿrdÿ bèr-bèrlÿrènÿ danûøûrlar.Azÿrbaycanûn ö÷ rÿnglè bayraüûnû hÿr cör bÿlalarûn sÿbÿbkarû,qèyamÿt gönönön nèøanû kèmè gþrÿn baøû xûnalû sovet artèstlÿrèdemÿk olar kè, hÿr gön Vahèd poezèya evènÿ yèüûøûb lèmonlu÷ay è÷èr, poezèya evèndÿ hÿrÿ þz ßzrayûlûnû gþzlÿyèr. Havanûnhÿddÿn artûq soyuq olmasûna baxmayaraq ßlèsÿmèd Vahèdpoezèya evènèn hÿyÿtèndÿ øaèr Zakèr Abbasla ayaq östÿ durubnÿrd oynayûrdû. Özömÿ baxûb, bèr anda hÿr øeyè anladû.- Dur burda, he÷ yerÿ getmÿ. Muüam ustalarûna yaxûnlaøma.Uøaqlar "Alma" qÿzetènèn axûrûncû sÿhèfÿsèndÿ onlarûnxûnalû baølarûna sataøûblar. Hamûsû ètÿ dþnöb, zÿhÿrlÿrènèöstönÿ tþkmÿyÿ adam axtarûrlar. Xalq artèstè, kaman÷a ustasûHabèl ßlèyev bayaqdan and è÷èr kè, o baøûna qara rÿng qoymur.ßsÿblÿøèb baøûndan bèr-èkè tök qoparûb aü vÿrÿqÿ sörtdö.Þz gþzlÿrèmlÿ gþrdöm tökön rÿngè ÷ûxmadû.Kèrèmèøcÿ durub nÿrd oyununun nÿ vaxt qurtaracaüûnûgþzlÿdèm.Nÿrd ÿsl kahèn oyunudur. Zÿrèn hÿr atûøû adama dönyanûnnÿ qÿdÿr fanè olduüunu, alûn yazûsûndan he÷ vaxt kÿnara ÷ûxabèlmÿyÿcÿyènè xatûrladûr. Burda zÿr tutmaüûn qarøûsûnû almaqö÷ön zÿrè armudu stÿkanda sèlkÿlÿyèb nÿrd taxtasûnûn östönÿatûrlar. Rostovda törmÿdÿ yatmûø Cömö adlû qonøum danûøandaeøètmèøÿm. Törmÿdÿ, hÿtta stÿkanda belÿ, zÿr tutanadamlar var. Ona gþrÿ bÿzèlÿrè nÿrd oynayanda zÿrè stÿkandafûrladûb sonra dèvara ÷ûrpûrlar. Dèvara ÷ûrpmûrsan, laprÿqèbèn özönÿ ÷ûrp, onsuz da vaxtû ÷atmayûnca kèmdèr qapûnûa÷ûb dustaüû hÿbsxanadan buraxan. Havanûn getdèkcÿ qaraldûüûnûvÿ soyuduüunu gþrÿn ßlèsÿmèd oyunu tez-tÿlÿsèkbètèrèb gþzöylÿ mÿnÿ èøarÿ elÿdè.- Gedÿk. Gönön bu vaxtû Vahèd Poezèya evènÿ øeytanlaryûüûøûr. Allah elÿmÿmèø ßzrayûl baøû xûnalû sovetartèstlÿrènèn ÿvÿzènÿ bèzèm canûmûzû alar.Vaxtûnda aradan ÷ûxdûq. Èkè göndÿn sonra "Rast"muüamûnûn mahèr èfa÷ûsû, Lenèn mökafatû laureatû,Azÿrbaycan SSR-nèn xalq artèstè ßbölfÿz Aüayevèn ÷ay è÷ÿnzaman Vahèd Poezèya evèndÿ örÿyènèn qÿflÿtÿn dayandûüûnûeøètdèm. Sÿn demÿ, he÷ ßlèsÿmèdèn dÿ cèbèndÿ pul yox èmèø.Göman vÿ èøûq gÿlÿn bèr ne÷ÿ yerÿ, bèr ne÷ÿ Allah bÿndÿsènÿbaø ÷ÿksÿk dÿ cÿhdlÿrèmèz boøa ÷ûxdû. Kor-peøman metroyadöøöb þzömözö Mÿøÿdè ßzèzbÿyov stansèyasûna ÷atdûrdûq.ßlèsÿmèdèn özöndÿn oxuduüum "gönahkaram" èfadÿsènè he÷vaxt unuda bèlmÿrÿm. 26 Bakû Komèssarlarûndan ÿn ÷oxtanûnmûølarûndan bèrè Mÿøÿdè ßzèzbÿyov adûna metro stansèyasûnûnyaxûnlûüûnda yerlÿøÿn "Anar" kafesèndÿ èølÿyÿnlÿrènhamûsû ßlèsÿmÿdè tanûyûr vÿ hþrmÿtènè saxlayûrdûlar.Kafedÿ bèr pay boyat pètènè èkè yerÿ bþlöb yedèk. È÷mÿkèstÿyèrdèk, amma nÿ edÿk, varlû neft þlkÿsèndÿ yöz qram araqalmaüa pul tapmadûq. Yemÿkdÿn ÿlavÿ borca araq èstÿmÿyÿözömöz gÿlmÿdè.-Bèrtÿhÿr sÿhÿrÿ ÷ûxaq, darûxma, sÿhÿr elÿ burdagþröøÿk. Gþrÿk baøûmûza nÿ gÿlèr.Mÿnÿ, mÿndÿn ÷ox hÿm dÿ þzönÿ tÿskènlèk verèrdè.Gecÿnè narahat yatdûüûmdan sÿhÿr ÷ox tez oyandûm. Kèrlèpÿncÿrÿ øöøÿsèndÿn bayûra baxanda gþrdöyöm mÿnzÿrÿ mÿnèheyrÿtlÿndèrdè. Aüappaq qar gþzÿgþrönÿn nÿ vardûrsa hamsûnûnöstönö þrtmöødö. Tÿkcÿ palûd aüacûnûn östöndÿ qurulmuønamÿlum quø yuvasûnûn kÿnarû lap azca, bÿlkÿ dÿ bèrqram, èynÿ ucu boyda qaralûrdû. Elÿ bèl aüacûn östöndÿ aüappaq÷ayda tÿzÿ øaqqûldaüû yuyulub tÿmèzlÿnmèø, gþzÿlgþy÷ÿk,mÿsum Qarabaü qoyunu oturmuødu. Hÿmèøÿ tÿmèzlèkdÿnamÿlum qus yuvasû! Ac olsam da è÷èmÿ nur doldu.Pÿncÿrÿdÿn aralanûb masaya yaxûnlaødûm. 12 vÿrÿqlè èmladÿftÿrènèn sonuncu vÿrÿqènÿ beynèmÿ èlk gÿlÿn mèsranû qûrmûzûqÿlÿmlÿ bþyök hÿrflÿrlÿ yazdûm:Bu gön kö÷ÿlÿrèn doümalûüûTanûø özlÿrèn ÷oxluüuyla þl÷ölÿcÿkßlèmè "Øèrvan" markalû sèqaret qutusuna atdûm, bèr nÿmsèqaret gþtöröb damaüûma basdûm. Ev nÿm, sèqaret nÿm, kèbrètnÿm, gþzlÿrèm nÿm. Gþrÿsÿn bèzèm axûrûmûz necÿ olacaq. He÷nÿ, axûrda aparûb atacaqlar ana torpaüûn nÿm qoynuna. Gÿlèndè bu qarda øÿhÿrÿ get gþröm, necÿ gedèrsÿn. Qûø burjuazèyafÿslèdèr. Proletarèatûnkû yaydûr. Qûcqûrmûø yarûm lètrayran, 200 qram qara ÷þrÿk tap, uzan aüac kþlgÿsènÿ. Necÿdeyÿrlÿr: "Badûmcan bazara ÷ûxdû, daha Azÿrbaycan xalqûnazaval yoxdur". Tez- tÿlÿsèk ala-bÿzÿk, dama-dama paltomugeyènèb, dèzÿcÿn qara bata-bata öz tutdum dÿmèryoló stansèyasûnatÿrÿf. Bu gön yenÿ qarøûma ÷ûxan ènsanlar maraqlapaltoma baxacaqlar.***Ö÷ èl ÿvvÿl "ßdalÿt" qÿzetèndÿ èølÿyÿndÿ ÈrÿvanDþvlÿt Dram teatrûnûn 125 èllèyè èlÿ baülû bèr yazû yazmûødûm.Yazû dÿrc olunandan sonra qÿzetè qoltuüuma vurub getdèmÈrÿvan teatrûna. Nÿsèmè bazarûnûn yaxûnlûüûnda yerlÿøÿn teatrûnqarøûsûnda dþrd balûqsatan kèøè vedrÿdÿ qaladûqlarû ocaqûnÿtrafûnda dþvrÿ vurub yumurta soyutmasûyla ""Bakû-Tèblèsè-Ceyhan" araüû vururdular. Havanûn soyuq olmasûna baxmayaraqonlardan balûq èyè gÿlèrdè. ×ox rahat tÿrzdÿ gèrdèmteatrûn dèrektoru, ÿmÿkdar artèst Èxtèyar Pèrèyevèn otaüûna.Qÿzetè stolun östönÿ, Prèyevèn qarøûsûna qoydum. Bu øÿxsèAzÿrbaycanûn èlk serèalû "Ètkèn gÿlèn"dÿn tanûyûram. Serèal ÷oxuüursuz, hÿddÿn artûq qösurlu alûnsa da, aktyorlar hamûsûqÿflÿtÿn mÿøhurlaødû. ßfsanÿ rolunun èfa÷ûsû Mÿleykÿ ßsÿdovao qÿdÿr populyarlaødû kè, hÿtta ÿrÿ getdè. Yoldaø PrèyevÈrÿvan Dþvlÿt Dram Teatrûnûn mÿøÿqqÿtlè þmör yolu haqqûndateatrûn 125 èllèyè èlÿ baülû mÿqalÿnè oxuyub özömÿ baxdû.Gölömsÿdè, gþzlÿrènè qûydû. Soruødu:16ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

- Qèymÿtè nÿ edèr?- Èxtèyar möÿllèm, sèzÿ èstedadlû bèr aktyor kèmè hþrmÿtèmvar. Sèzèn "Ètgèn gÿlèn " serèalûnda oynadûüûnûz rol hÿrbèr vècdanlû azÿrbaycanlûnûn yaddaøûnda dÿrèn èz buraxûb.Sènoptèklÿrèn verdèyè xÿbÿrÿ gþrÿ bu èl Azÿrbaycanda qûø ÷oxsÿrt ke÷ÿcÿk. Axûrûncû dÿfÿ belÿ sÿrt qûø 1969- cu èldÿ ke÷èb.Deyèrlÿr gÿlènlÿr gÿrdÿkdÿ, kö÷öklÿr dÿmÿkdÿ donurmuølar...Paltom yoxdur, qalmûøam nazèk pencÿkdÿ.Mömkönsÿ mÿnÿ bèr palto pulu verèn.Èxtèyar möÿllèm baøûnû qaøûdû. Bèr "WEST" sèqaretèyandûrûb, töstösönö özömÿ öfördö.- Hÿkèmlÿr deyèb, sèqaretè at, ÷ÿkmÿ. Damarlarûm yûüûøûr,ayaüûma qan èølÿmèr. Yay-qûø yun corab geyènsÿm dÿ,ayaqlarûm bum-buz olur. Dözdör, "Ètgèn gÿlèn " serèalûndansonra mÿn ÷ox mÿøhurlaødûm. Azÿrbaycanda elÿ adam yoxdurkè, mÿnè tanûmasûn. Bèr dÿfÿ Aüsuda maøûnûmûn tÿkÿrè havaburaxdû. Buksura qoøub vulkanèzasèyaya gÿtèrdèk. Usta tÿkÿrèdÿyèødè. Pul gþtörmÿdè. Dedè Èxtèyar möÿllèm, ayûbdûr. Þzömdÿ dÿyèøÿ bèlÿrdèm tÿkÿrè. Aktyor kèmè tanûnandan ÿlèm èøÿyatmèr. "Ètgèn gÿlèn " serèalûnda ÿgÿr yadûndadûrsa, ßfsanÿ he÷bèr cèddè sÿbÿb olmadan mÿnè tÿrk edèr. Hÿmèn kadrdanetèbarÿn serèalda sèqaret ÷ÿkmÿyÿ baøladûm. Bÿzÿn bèr epèzoddanecÿ èztèrab ÷ekdèyèmè tamaøa÷ûlara gþstÿrmÿk ö÷öndalbadal ö÷ sèqaret yadûrûrdûm. Döz sona qÿdÿr, yÿnè serèaldafacèÿvè sörÿtdÿ þlÿnÿ qÿdÿr hÿr gön ÷ÿkèlèø zamanû ÷oxluaüûr, qatû duman buraxan sèqaretlÿr ÷ÿkmÿyÿ mÿcbur oldum.Elÿ bèlèrsÿn, aktyor olmaq asandûr. Èncÿsÿnÿt qurban tÿlÿbedèr. Þyrÿømèøÿm sèqaretÿ, ata bèlmèrÿm. ×ÿkÿndÿ damarlarûmyûüûøûr, halsûzlaøûram, ayaqlarûma qan èølÿmèr... Nÿsÿ,gÿl gedÿk.Otaqdan ÷ûxûb, dar korèdorla arxa-arxaya addûmladûq.Èxtèyar möÿllèm qoca bèr kèøènè yanûna ÷aüûrûb qÿzetè verdèona. Kèøè ÿynènÿ narûncû bèr kþynÿk geyènmèødè. Kþynÿyènarxasûnda yazûlmûø sonu nèda èøarÿsèylÿ bètÿn "Yox hÿrÿkatû!"sþzlÿrènè alaqarànlûqda asanlûqla oxudum. Narûncû ènqèlabdanÿvvÿl Azÿrbaycanda ÷oxlu gÿnclÿr hÿrÿkatû, tÿøkèlatlaryaranmûødû. Xalq Cÿbhÿsè partèyasûnûn ke÷mèø özvö RazèNurullayev adlû gÿnc höquq mödafèÿ÷èsè försÿtè ÿldÿn buraxmayûb"Yox hÿrÿkatû" yaratdû vÿ hÿrÿkatûn özvlÿrènÿ, BakûDþvlÿt Unèversètetènèn aktèv muxalèfÿt÷è tÿlÿbÿlÿrènÿözÿrèndÿ hÿrÿkatûn emblemè hÿkk olunmuø narûncû kþynÿklÿrpayladû. Èrÿvan teatrûnda, ÷ox göman, fÿhlÿ èølÿyÿn bu qocakèøènèn hardan kþynÿyè ÿldÿ etmÿsènèn arxasûnda mötlÿq bèrtarèx, maraqlû hadèsÿ yatûr. Èmkan döøsÿydè danûødûrûb bèrhekayÿ yazardûm. Bÿlkÿ dÿ oülu polèsdÿ èølÿyèr. Þtÿn èl"Yox" ÷ularû Èran sÿfèrlèyènèn qarøûsûnda tutub 27-cè polèsbþlmÿsèndÿ narûncû kþynÿklÿrènè ÿyènlÿrèndÿn ÷ûxarmûødûlar.Èxtèyar möÿllèm qÿzetè narûncû kþynÿklè kèøèyÿ verèb,mÿqalÿmè gþstÿrdè.- Bunu sÿlèqÿylÿ kÿs, apar lþvhÿyÿ yapûødûr. Tualetèn daèøûüûnû dÿyèø. Yenÿ yanûb. Bayaq aktyor Èzzÿt Baüûrzadÿ azqala poxa döømöødö, mÿn qolundan tutub xèlas etdèm.Bèz yenÿ arxa- arxaya alaqaranlûq korèdorda addûmladûq.- ×ÿtèndèr qardaø. Televèzora ÷ûxûb, kresloya yayxanûbrahat-rahat danûømaüûmûza baxma. Dþvlÿt neftèn pullarûnûancaq èdman÷ûlara, bèr dÿ möüÿnnèlÿrÿ xÿrclÿyèr. He÷ kèmÿcèddè sÿnÿt lazûm deyèl. Hÿr bèr Azÿrbaycan gÿncè þzgÿlÿcÿk nècatûnû gölÿø dþøÿyèndÿ, mèkrîfonda gþrör.Èdman÷ûlar mètènqlÿrÿ ÷ûxan adamlarû dþyör, möüÿnnèlÿr èsÿYenè Azÿrbaycan Partèyasûnûn èldþnömlÿrèndÿ ke÷èrèlÿn konsertlÿrdÿmÿmurlarû ÿylÿndèrèrlÿr. Azÿrbaycanda mèllè burjuazèyayoxdur. Bötön pullu kèøèlÿr "gþrÿk kèmèn saxladûüûmöüÿnnè daha populyardûr" yarûøûna gèrèblÿr. Yadûnda qalsûn,bunu he÷ vaxt unutma, pullu kèøèlÿr qadûnûn þzöndÿn daha ÷oxadûyla, populyarlûüû èlÿ yataüa gèrmÿyè xoølayûrlar. Sÿn bèzèmmöüÿnnèlÿrè makèyajsûz gþrsÿn, èyrÿnèb qusarsan. Amma nÿolsun, sÿn onlarûn bèr gecÿyÿ qazandûqlarû pula bax. RþyaKazûmovanûn bèr gecÿyÿ qazandûüû pulla mÿn bu teatrda ö÷Azÿrbaycan klassèkènèn ÿsÿrènè yenè quruluøda sÿhnÿyÿqoyaram. Þzö dÿ deyèm hansûlarû: Cÿlèl Mÿmmÿdquluzadÿnèn"Þlölÿrènè"nè, Mèrzÿ Fÿtÿlè Axundzadÿnèn "Dÿrvèø ParèsèPartladûr" vÿ Samèr Sÿdaqÿtoglunun "Ètÿn vaxt"ûnû.Azÿrbaycanda pul teatrdan, kènodan, ÿdÿbèyyatdan uzaqadamlardadûr. Hÿm dÿ bu 15 èl ÿrzèndÿ, möstÿqèllèk dþvröndÿbèr qèsèm adamlar qÿflÿtÿn varlandûqlarû kèmè, qÿflÿtÿn dÿbankrot oldular.Qÿdèm oüuz turkcÿsèndÿ desÿk möflèslÿødèlÿr.Bèrènÿ teatrûn, kènonun, ÿdÿbèyyatûn nÿ olduüunubaøa salûnca möflèslÿøèb bèzdÿn betÿr gönÿ döøör. Adam aüûza÷masûna peøman olur. Hÿlÿ èstÿyèrsÿn sonuncu øèrvanûnû÷ûxarûb basasan eks-mèllè burjuazèyanûn cèbènÿ. Yormadûm kè,sÿnè?- Yox, ÿstafurullah.- Dedèklÿrèmè þz adûndan "ßdalÿt"dÿ yaza bèlÿrsÿn. Sèzènbaø redaktor Aqèl Abbasla bèr dÿfÿ yol yoldaøû olmuøam.Yaxøû vurandûr. Pul xÿrclÿyÿn oülandûr. Cèbènèn döømÿnèdèr.- Hÿ dözdör. Bèz ona þz aramûzda "pulþtöröcö stansèya"adûnû qoymuøuq.- Törkèyÿnèn Qars øÿhÿrèndÿ Azÿrbaycan mÿdÿnèyyÿtgönlÿrè ke÷èrèlèrdè, Aqèlè dÿ jurnalèst kèmè mÿdÿnèyyÿtdÿstÿsènÿ qatmûødûlar. ßvvÿllÿr tamaøalarûmûza gÿlèrdè, deputatse÷èlÿndÿn sonra ayagû kÿsèldè. Saü olsun hÿrdÿn yenÿteatr afèøalarûnû qÿzetèndÿ pulsuz dÿrc edèr. Bunun þzö Àzÿrbaycanteatrûnûn yaøamasûna bþyök xèdmÿtdèr. Sÿncÿ o,demokratèk yolla deputat se÷èldè?- Nÿ bèlèm vallah. Onu Mÿrkÿzè Se÷kè Komèssèyasûnûnsÿdrè Mÿzahèr Pÿnahov bèlÿr.- Döz deyèrsÿn. Ömumèyyÿtlÿ, bèz sÿnÿt adamlarûsèyasÿtÿ qarûømamalûyûq. Þtÿn ay èstÿdèk ènternat uøaqlarûnaMèkayûl Möøvèqèn "Øÿngölöm, Mÿngölöm, Sÿngölöm"tamaøasûnû gþstÿrÿk. 1300 dollarlûq balaca layèhÿ yazûbgþndÿrdèk Amerèkanûn þlkÿmèzdÿkè sÿfèrè StenlèPaskuderoya. Mÿdÿnè dèldÿ cavab yazdûlar kè, ÿl ÷ÿkènbèzdÿn, gedèn yetèmlÿrènèzÿ neftèn puluyla tamaøa gþstÿrèn.Eøètdèyèmÿ gþrÿ, Bakûda fÿalèyyÿt gþstÿrÿn Makdonaldsrestoranlarûnû Stenlè Paskudero èølÿdèr. Dözdör?-Mÿn dÿ eøètmèøÿm.- Onsuz da makdonaldsa ÷uøkalar gedèr. Yorulmadûn?ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 17

- Yox. Bu gönömözÿ dÿ øökör.Qapûsû a÷ûq otaqlardan bèrèndÿ kasûbvarè geyènmèø beøaltûgÿnc qûz aü tumu masanûn östönÿ tþköb ÷ûrtlayûrdûlar.Qûzlar Èxtèyar möÿllèmè gþrÿndÿ azca qûmûldanûb, sakètcÿsalam verdèlÿr.- Èncÿsÿnÿt Unèversètetènèn aktyorluq fakultÿsènèntÿlÿbÿlÿrèdèr. Sÿnÿtÿ he÷ bèr hÿvÿslÿrè yoxdur. Guya praktèkayagÿlèblÿr. Hÿr gön teatrda bèr vedrÿ tum ÷ûrtlayûb axøamevÿ daüûlûøûrlar. He÷ bèlmèrÿm, Azÿrbaycan teatrûnûn axûrûnecÿ olacaq. A kèøènèn oülu, bèz o vaxt kö÷ÿdÿ yaølû aktyorlarûYaøar Nurèyevè, ßdèl Èskÿndÿrovu, Amalya Pÿnahovanûgþrÿndÿ utandûüûmûzdan yolumuzu dÿyèøÿrdèk. Bunlar èsÿadama salamû mènnÿtlÿ verèrlÿr. Bötön dönyada èncÿsÿnÿtqurban tÿlÿb edèr. Bèzdÿ tÿrsènÿdèr. Aktyor èncÿsÿnÿtdÿn qurbantÿlÿb edèr.Balaca pèllÿkÿnlÿ dar zèrzÿmèyÿ döødök. Rötubÿt èysèburnuma vurdu. Èxtèyar möÿllèm ÷ûxûøûna davam etdè:- Yerèmèz darûsqaldûr. Ne÷ÿ dÿfÿ Nazèrlÿr Kabènetènÿrÿsmè mÿktub yazûb bèzÿ yer vermÿlÿrènè xahèø etmèøèk. Hÿrdÿfÿ deyèrlÿr gþzlÿyèn, mÿktubunuza yaxûn zamanda baxarûq.Mÿn nÿ qÿdÿr èstÿyèrsÿn gþzlÿyèrÿm, bèt-bèrÿ gþzlÿmèr . Bax,Keflè Èsgÿndÿrèn (Cÿlèl Mÿmmÿdquluzadÿnèn "Þlölÿr"ÿsÿrènèn baø qÿhrÿmanû ) påncÿyènèn bèr qolunu bèt-bèrÿ dözdèrsÿyÿ qÿdÿr yeyèb qurtarûb. Yayda paltarlarû hÿyÿtÿ sÿrèbqurutmaq èstÿdèk. Baøûmûz qarûødû, hansûsa teatr döømÿnèQacar øahûn xÿlÿtènè, Molla Pÿnah Vaqèfèn papaüûnû, Hamletènplaøûnû oüurladû. Al gþtör, halal xoøun olsun.Èxtèyar möÿllèm nÿm, alabÿzÿk, dama-dama bèr paltonumÿnÿ uzatdû.- Bu Cÿfÿr Cabbarlûnûn mÿøhur qÿhrÿmanû "Aydûn"ûnpaltosudur. Hÿr dÿfÿ bu tamaøanû oynayanda aktyorlardanhansûsa þlör. Bèrè beø èl ÿvvÿl Bakû-ßlÿt yolunda avtomobèlqÿzasûna döødö. Tèkÿsè ÿlÿ ke÷mÿdè. Bèrè "Merkurè"gÿmèsèndÿ Qazaxûstana qardaøûnûn yanûna gedÿndÿ Xÿzÿrdÿbatdû. Bèrè damarlarûnû doüradû. Bèrènè ßmèrcanda baü evèndÿtok vurdu. Axûrûncû tamaøadan sonra ÿn èstedadlû aktyorlarûmûzdanbèrè Afèq Mÿsudov sovetskèdÿ tÿzÿ tèkèlÿn bènanûnyeddèncè mÿrtÿbÿsèndÿn yûxûldû. Fÿhlÿlÿr tez Mÿrkÿzè KlènèkXÿstÿxanaya ÷atdûrdûlar. Hÿkèmlÿr hÿyatûnû xèlas edÿbèlmÿdèlÿr. Bÿdbÿxt, aèlÿsènè dolandûrmaq ö÷ön tèkèntèdÿmalyar èølÿyèrdè. Malyar vÿ Molyer. ßcÿb qafèyÿlÿnèr. Buþlöm hadèsÿlÿrèndÿn sonra teatrûn kollektèvè yûüûøûb qÿtè qÿrarqÿbul etdè, "Aydûn" ÿsÿrènè repertuarûmûzdan ÷ûxardaq. Al,Aydûnûn paltosu sÿnèn olsun. Teatr qarderobdan baølayûr. Bugöndÿn sÿn dÿ sÿhnÿdÿsÿn. Ehtèyatlû ol vÿ he÷ zamantamaøa÷ûlardan alqûø gþzlÿmÿ!Aydûnûn paltosunu elÿ rötubÿtlè zèrzÿmèdÿcÿ ÿynèmÿtÿpèødèrèb Èxtèyar möÿllèmè qucaqladûm. Nÿm zèrzÿmèdÿ,ÿynèmdÿ nÿm palto, gþzlÿrèm nÿmlÿndè... Èxtèyar möÿllèm dÿaüladû.ßynèmdÿ dama-dama, alabÿzÿk palto hÿyÿt qapûsûndan÷ûxûb acqarûna èkèncè "Øèrvan" sèqaretènè yandûrdûm. Palûdaüacûnûn östöndÿ oturmuø aü-appaq Qarabaü qoyununabÿnzÿyÿn namÿlum quø yuvasû èndè tamamÿn qardan aülèbasa börönmöø, bayaq pÿncÿrÿdÿn baxanda gþrdöyöm oèynÿ ucu boyda qaraltû èzènè dÿ sakèt-sakèt, nazlû-nazlû yaüanqar yoxa ÷ûxartmûødû. Yastû-yapalaq evlÿrèn qapû-pÿncÿrÿsèbèr yolluq, qèyamÿt gönönÿ qÿdÿr dönyanûn özönÿ baülanmûødû.Sakèt-sakèt, aramsûz yaüan qarûn altûnda, fanèlèk aøûlûyanbu kèmsÿsèzlèkdÿ kö÷ÿnèn ortasûnda dayanûb dönyanûn özönÿbèrdÿfÿlèk baülanmûø qapû-pÿncÿrÿlÿrÿ baxdûqca è÷èmè ömödsözlökböröyördö. Aha, belÿ ÷ûxûr kè, yaüan qara yalnûzpÿncÿrÿdÿn baxanda adamda romantèk hèsslÿr oyanûr. Axûadamlar hardan bèlsènlÿr kè, Aydûnûn paltosu altûnda gèzlÿnÿnmÿdÿm acûndan aürûyûr. Yox, ènsanlarû saxta romantèkaylaaldatmaq ÿclaflûqdûr, oüraølûqdûr, cènayÿtdèr. Nÿ qÿdÿr kèacam, mÿdÿm boødur, nazlû-nazlû gþydÿn yerÿ yaüan bu qardÿnÿcèklÿrè mÿndÿ he÷ vaxt romantèk hèsslÿr, xoø xatèrÿlÿroyatmayacaq. Rÿdd olsun qûø, qar, buz, øaxta. Rÿdd olsun burjuazèyafÿslè. Yaøasûn yay, gönÿø, èstè, ayran, badûmcan,qarpûz. Yaøasûn Trotskè. Dodaüûmûn altûnda aramsûz yaüanqara lÿnÿt oxuya-oxuya þzömö mèn zölmlÿ dÿmèryoló stansèyasûnayetèrdèm. Stansèyaya yuz metr qalmûø ayaüûm qaraltûnda gèzlÿnÿn èt leøènÿ èlèødè. Èt leøènè tÿpèklÿyèb yolunortasûnà atdûm. Èt leøènèn muncuq kèmè dözölmöø aü-appaqdèølÿrè mÿnÿ Èsa Peyüÿmbÿrèn mÿøhur hÿdèsènè xatûrlatdû. He÷vaxt ac qalmayan Èsa Peyüÿmbÿr èt leøèndÿ gþzÿllèk tapmaüûbacarûrdû. Balaca kassa budkasûnda bözöøub oturan kassèrqadûn aüzûmû a÷maüa macal vermÿdè.- Øÿhÿrÿ qatar olmayacaq.Qara yubkasûnû dèzÿ qÿdÿr ÷ûrmalayaraq balaca elektrèksobanû pa÷asûnûn arasûna soxan qadûnûn ÷örök, qara dûølÿrèbayaq tÿpèklÿdèyèm èt leøènèn muncuq kèmè dözölmöø aüappaqdèølÿrènÿ gþzÿllèk mösabèqÿsèndÿ ne÷ÿ dÿ amansûzcasûnauduzur. Lÿnÿt øeytana nÿ qÿdÿr ac olsan da qar yaüananlarda romantèka, poezèya, lèrèka hÿr øeyÿ qalèb gÿlèr. Èkè yözqram araüû qûzardûlmûø toyuqla vursaydûm, yaüan qardan bollucaèlahè hÿzz alardûm. Sèqaret yandûrdûm. Aüzûmdadþzölmÿz acûlûq vardû. Bèr ovuc qarû aüzûma atûb ÿrètdèm.Narûn qarûn ustöndÿ gÿzèr, hÿrdÿn baøûmû arxaya ÷evèrèb lÿpèrlÿrèmÿbaxûrdûm. Bèr saat ke÷dè. Èstÿdèm evÿ qayûdam.Yadûma döødö kè evdÿ yemÿyÿ he÷ nÿ yoxdur. Uzaqdangÿlÿn qatarûn sÿsènè eøètdèm. Sevèncdÿn qarûn è÷èndÿ dÿmèryolóstansèyasûnda o baø bu baøa qa÷dûm. Kassèr qadûn baøûnûkassa budkasûnûn balaca deøèyèndÿn ÷ûxarûb mÿn dÿlèyÿtÿÿcöblÿ baxûrdû. Deøèk elÿ balaca èdè kè, qadûnûn baøûnû budkadanbayûra necÿ ÷ûxarmasû gþydÿn yaüan mèlyonlarla qardÿnÿcèyènèn þzö kèmè mÿnÿ mþcözÿlè gþröndö. Gþrÿsÿn, oqadûn baøûnû gerèyÿ, budkanûn è÷ènÿ necÿ qaytaracaq. Qatarøÿhÿr tÿrÿfdÿn gÿlèb Mÿrdÿkan qÿsÿbÿsènÿ gedèrdè. Sonuncuvaqona mènèb yerèmè rahatladûm. Qarøûmda oturan eynÿklèqoca kèøè bu vurha-vurda ÷ox rahatlûqla "ßdÿbèyyat Qÿzetè"nèoxuyur, fûndûq lÿpÿsè yeyèrdè. Vaqona dolma èysè yayûlmûødè.Kèmsÿ Øövalana, hÿbsxanada yatan þvladûnûn yanûna gþröøÿgedèrdè. Mÿrdÿkandan øÿhÿrÿ avtobus olmasa da yöz faèzmaøûn olacaq. Qar aramsûz yaüûrdû. Vaqondakûlar maraqla18ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

dama-dama, alabÿzÿk paltoma baxûrdûlar. Dÿrèndÿn nÿfÿs alûbdolmanûn xoø èysènè cèyÿrlÿrèmÿ ÷ÿkdèm. Aüzûm sulandû. Bèranlûüa hÿbsxanada yatan bu xoø ÿtèrlè dolmanû yeyÿcÿk dustaüapaxûllûüûm tutdu. Zölmlÿ Mÿrdÿkana ÷atdûq. Qoca eynÿklèkèøè yol boyu bèrcÿ dÿfÿ dÿ olsun oxuduüu "ßdÿbèyyatQÿzetè"nèn vÿrÿqlÿrènè ÷evèrmÿdè.Qatardan döøöb þzömödÿmèryoló stansèyasûnûn yaxûnlûüûnda yerlÿøÿn avtobusdayanacaüûna yetèrdèm. Dayanacaüûn ÿtrafûnda gÿzèøÿrÿkqarûn uzÿrèndÿ yözlÿrlÿ ayaq èzè qoydum. Qar dayananaoxøamûrdû. "Arzu" kafesèndÿ beø kèøè zþvqlÿ araq vururdular.Xþøbÿxt beølèyÿ hÿsÿdlÿ baxdûm. Kafedÿn ÿtrafa toyuqqûzartmasûnûn ÿtrè yayûlmlødû. Mÿrdÿkanda yaøayan ÿhalèarasûnda evlÿrÿ ÿlavÿ enerjè xÿttè ÷ÿkÿn ÷oxdur. "Barmek"øèrkÿtènèn èøûq pulu yûüanlarûndan he÷ bèrè cÿsarÿt edèb evÿÿlavÿ enerjè xÿttè ÷ÿkÿn adamlarûn èøûüûnû kÿsÿ bèlmèr. Evsahèbè ÿlènÿ bû÷aq alûb pul yûüanûn östönÿ gÿlèr. "Barmek"èø÷èsè mÿcbur olub baøûnû aøaüû sallayaraq hÿyÿtè tÿrk edèr, yada ev sahèbèndÿn aylûq hesab alûb enerjè oüurluüuna gþzyumur. Qar yaümamûødan bèr hÿftÿ ÿvvÿl Èøûq èdarÿsènènmövÿkkèlè Mèrcÿfÿr Cÿfÿrov Èlqar Abûøov adlû abonenttÿrÿfèndÿn bû÷aqlanûb. Mèrcÿfÿr Cÿfÿrov elektrèk enerjèsènÿgþrÿ øèrkÿtÿ borcu olan abonent Èlqar Abûøovun èøûüûnû kÿsmÿkèstÿyèrmèø. Ev sahèbè bû÷aüa ÿl atûb, Barmek øèrkÿtènènÿmÿkdaøû Cÿfÿrovu aüûr yaralûyûb. Analojè hadèsÿ þtÿn aydada baø vermèødè. Qÿsÿbÿ sakènè Nösrÿddèn Xalûqov Barmekøèrkÿtènèn ÿmÿkdaøû Mehman Øahbazovu qÿtlÿ yetèrmèødè.Mÿhz bu sÿbÿbdÿn Mÿrdÿkanda èødÿn ÷ûxmaq ö÷ön"Elektrèkøÿbÿkÿ"yÿ möracèÿt edÿnlÿrèn sayû onlarladûr. Qûøaylarû hÿr hÿftÿ Mÿrdÿkanda èkè-ö÷ èøûqpulu yûüan èø baøûndavÿzèfÿ borclarûnû yerènÿ yetèrÿrkÿn hÿyÿtlÿrdÿ ÿsÿbè,hþkömÿtdÿn narazû sakènlÿr tÿrÿfèndÿn dþyölör, ya burunlarû,ya da qabûrüalarû sûndûrûlûr. ßn yaxøû halda sakènlÿr vurubèøûqpulu yûüanûn dodaüûnû partladûrlar. Tÿk Mÿrdÿkanda yox,bötön Azÿrbaycanda èndè èøûqpulu yûüan èølÿmÿk Baüdaddan"Reyter" agentlèyè ö÷ön reportaj hazûrlamaq qÿdÿr tÿhlökÿlèdèr.Bÿlkÿ gedèm "Elektrèkøÿbÿkÿ"yÿ Mÿrdÿkanda èøûqpulu yûüan èølÿyèm döøönÿrkÿn, aüûr-aüûr èrÿlèlÿyÿn, qarabörönÿrÿk nÿhÿng alabaøa oxøayan bèr "Qazel" dayanacaüa÷atûb dayandû. Nèfrÿt edèrÿm "Qazel"ÿ. Bu gèrdèrmÿ avtobuslarûBakûdan yûüûødûran adama Mèllè Qÿhrÿman adû halaldûr.Dayanacaqda hÿrÿkÿtsèz dayanan beø-altû adam avtobusatÿrÿf yörödö. Bu dÿm avtobusun ensèz pÿncÿrÿsèndÿn baøûnû÷ûxarûb mÿnè sÿslÿyÿn ßlèsÿmÿdè gþrdöm. Pÿrdÿlè avtobusunè÷èndÿn bu qarda-qèyamÿtdÿ mÿnè necÿ dÿ gþrmöødö. Bu dabèr mþcözÿ èdè. Belÿ qarlû havalarda bötön ènsanlar dènèndÿn,mèllÿtèndÿn, sèyasè mÿnsubèyyÿtèndÿn, cènsèndÿn aslû olmayaraq10 addûmlûqdan bèr-bèrlÿrènÿ bÿnzÿyèrlÿr.- Burda neynèrsÿn? Tez gÿl mèn gþröm.Qazelÿ sarû yörödöm, amma èkècÿ addûm atmûødûm kè,ayaüûm söröødö. Arxasû östÿ yûxûldûm. Aydûnûn qalûn, damadama,alabÿzÿk paltosu, dèzÿ qÿdÿr yaümûø qar, bÿrkÿzèlmÿyÿ èmkan vermÿdè. Yayda belÿ belè östÿ yûxûlsaydûm,mötlÿq qabûrüam sûnar, ya da belèm sÿrpÿrdè. Ayaüa qalxmaqèstÿrkÿn yenÿ yûxûldûm. Qalxûb östömön qarûnû ÷ûrpmadan"Qazel"ÿ sarû yörödöm. Avtobusa ÷atanda tÿrslèkdÿnayaüûm yenÿ pèllÿkÿndÿ söröødö. Bu dÿfÿ ßlèsÿmÿèdènqövvÿtlè ÿlè Aydûnûn dama-dama, qalûn paltosunun yaxasûndanyapûødû, mÿnè yûxûlmaüa qoymadû.- Bèr þzönÿ gÿl, noolub sÿnÿ?×ox bþyök ÿzabla èkè qat ÿyèlÿrÿk "Qazel"dÿ þzömÿayaqöstö dayanmaüa yer tapa bèldèm. Camaat bèr-bèrènèn,sþzön hÿqèqè mÿnasûnda, belènÿ mènmèødè. "Qazel"èn qapûsûnûè÷ÿrèdÿn baülaya bèlmÿdèk. Söröcö damaüûnda sèqaret aøaüûdöøöb qapûnû bayûrdan baüladû. Qara batmûø ayaqlarûnû bèrne÷ÿ dÿfÿ tÿkÿrÿ ÷ûrpûb avtobusa oturdu. Bu sûxlûqda NazpÿrèDostÿlèyevanûn oxuduüu "Allahûm nÿ olar, ayûrma bèzè?"mahnûsû lap gölmÿlè sÿslÿnèrdè. Arxasûnda dayandûüûm 50-55yaøûnda qadûn hÿr èkè-ö÷ dÿqèqÿdÿn bèr baøûnû ÷evèrèb narazûnarazûözömÿ baxûrdû. "Xala sÿn Allah baüûøla sûxlûqdûr,ayaüûmûn bèrè gþydÿ qalûb" desÿydèm, mÿnÿ "get arvadûna,anana, bacûna sataø" cavab verÿcÿkdè. Axû 50-55 yaølûxalaya, necÿ baøa salûm kè, mÿn þzömö qÿsdÿn onun ÿldÿndöømöø, özö-özlÿr gþrmöø yekÿ gþtönÿ dèrÿmÿmèøÿm. Buyaøda cavan oülanlara hÿvÿs gþstÿrÿn belÿ ÿndamlû qadûnlartez-tez metro vaqonlarûnda, avtobuslarda dava-dalaø salûrlar.Avtobusdan döøöb bu tèp qadûnlara bèr kÿlmÿ sþz demÿkkèfayÿtdèr kè, elÿ hÿmèn axøam östönÿ ÷ûxûb, sÿnè at kèmèqam÷ûlayûb ÷apsûn. ßlèsÿmèdè, yaüan qarû, bèr ayaüû östÿdayanmaüûmû unutmuødum. Èkè-ö÷ dÿqèqÿdÿn bèr baøûnû gerè÷evèrèb özömÿ narazû - narazû baxan yaølû qadûnûn hÿr anvay-øèvÿn salacaüûnû gþzlÿyèrdèm. Avtobus Suraxanûdaèrÿsènÿ ÷atanda qadûn deyÿsÿn þz taleyè èlÿ barûødû.Dÿrèndÿn nÿfÿs alûb, bÿdÿnènè bèr az da mÿnÿ tÿrÿf yûxdû.ßlèmè tutacaqdan buraxûb rahatlandûm. Onsuz da, þzömèstÿsÿm belÿ bu sûxlûqda yûxûla bèlmÿzdèm. ×ox ac olmaüûmabaxmayaraq, azca ehtèrasa gÿldèm. Lÿnÿt øeytana bèrcÿ bu÷atûømûrdû. Øofer kassetè arxaya ÷evèrèb NazpÿrèDostÿlèyevanûn "Allahûm, nÿ olur ayûrma bèzè?" mahnûsûnûtÿzÿdÿn qoydu. Aüzûndan sèqaret döømÿyÿn bu adam baøûnûnöstönÿ ÷oxlu törk möüÿínèlÿrènèn, Hollèvud aktyorlarûnûn,aüûr seyèdlÿrèn øÿkèllÿrènè yapûødûrmûødû. He÷ vaxt qÿsdÿnsalona baxmayan "Qazel" söröcölÿrènèn bötön hÿrÿkÿtlÿrè bufèkrè dèqtÿ edèr: "Söröcölök se÷èmèm deyèl, hÿyat þzö mÿnèhÿrlÿdèb-fûrladûb zorla sökan arxasûnda oturdub". Yuvarlaqtelefon nþmrÿlÿrènè maqnètîfonun östönÿ yapûøtûran"Qazel" söröcölÿrè özdÿn tanûdûqlarû tÿlÿbÿ qûzlardan qÿfèlzÿng gþzlÿyèrlÿr. Törk serèallarûnûn tÿsèrè altûna döøÿn"Qazel" söröcölÿrè sevgèlÿrè namènÿ hÿr øeyÿ, lap è÷èsÿrnèøènlÿrlÿ dolu avtobusu Qaqarèn kþrpösönön östöndÿn"Lèman" restoranûnûn qûrmûzû kèrÿmÿtlè damûna aøûrmaüa dahazûrdûrlar. Tÿkè sevgèlèlÿrè onun þlömöndÿn sonra damarûnûdoürasûn, hÿmèøÿ qara geyènsèn vÿ þmrönön axûrûna kèmè he÷kèmÿ ÿrÿ getmÿsèn. Avtobus ÷ox ÷ÿtènlèklÿ èrÿlèlÿyèrdè.Dþngÿlÿrdÿ gah mÿn xalaya, ya da xala mÿnÿ daha bÿrksûxûlûrdû. ×ox da kè, qalûn palto geyèb, tÿcröbÿlè qadûndûr,mÿndÿn asûlû olmadan arxasûna dèrÿnÿn zûrnanû hèss etmÿmèøÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 19

olmaz. Ètèn baøûnû aüzûna alûb, dèøènèn dèbèndÿn ÷ûxanûbèrnÿfÿsÿ sèfÿtèmÿ ÷ûrpmaüa, özömÿ töpörmÿyÿ haqqû ÷atûr.Kþhnÿ avtobuslarda gedÿn belÿ qadûnlar adÿtÿn mÿnzèlbaøûna ÷atanda yolpulu yerènÿ söröcölÿrÿ gölöø hazûrlayûrlar.Qadûn ÷ox ÷ÿtènlèklÿ yerèndÿ ÷evrèldè. Öst dodaüû èlÿ gölömsÿmÿsèndÿnanladûm kè, bèz artûq øÿhÿrÿ ÷atmûøûq.Avtobusdan döøöb "28 may" metrostansèyasûna gèrdèk.Bu stansèya sovet dþvröndÿ "28 aprel" adlanûrdû. Möstÿqèllèkqazandûqdan sonra 28 aprelè dÿyèøèb 28 may elÿdèlÿr. Vèrtualolaraq bèr metrostansèyanûn özÿrèndÿ tarèxè ÿmÿlèyyataparûldû. 28 aprel Azÿrbaycanda Sovet hakèmèyyÿtènèn qurulmasû,28 mayla Azÿrbaycan Demokratèk Ðespublèkasûnûnyaranmasûyla ÿvÿz olundu. ßlèmèzÿ bèr metrostansèya döøöbgah 28 aprel, gah da 28 may adû verèrèk. Qorxuram ÿrÿblÿrAzÿrbaycanû èøüal edèb bu baøû bÿlalû stansèyaya, 28 èyun adûqoysunlar. Eskalatorda mÿøhur kþøÿ yazarû, qeyrè-adè öslubdamÿqalÿlÿr yazan Hacû Zamènlÿ rastlaødûq. Yay-qûø÷èynèndÿn asdûüû ÷antada qurdalanûb hÿrÿmèzÿ bèr nanÿlèDèrol saqqûzû verdè. Zamènè yenèyetmÿlèk dþvröndÿn tanûmasaydûm,onun ÷èynèndÿ ÷anta doüulduüunu döøönÿrdèm.ßvvÿllÿr sarû qÿzetlÿrdÿ sentèmental mÿhÿbbÿt serèallarûyazûrdû. Þzönön dedèyènÿ gþrÿ rayon mÿktÿblÿrèndÿ ÷alûøanvaxtû þtmöø ÿdÿbèyyat möÿllèmlÿrèndÿn hÿr hÿftÿ qucaqqucaqsevgè mÿktublarû alûrmûø. Yaradûcûlûüûnûn ÿn mÿhsuldardþvröndÿ ÿsgÿrlèyÿ getdè. Ordudan qayûdan kèmè Zamèn"Avropa" qÿzetèndÿ ÿsgÿrlèk göndÿlèyènè dÿrc etmÿyÿ baøladûvÿ þlkÿnèn ÿn cèddè publèsèstè kèmè tanûndû.ßlèsÿmèdlÿ metroda bèr az qûzûøûb, tÿzÿdÿn eskalatorlabayûra ÷ûxdûq. Qar dayanmamûødû, hÿlÿ dÿ nazlû-nazlû yaüûrdû.Èlahè bèr tava cûz-bûzla èkè yöz qram "Zà Êàðàáàk" araüû è÷sÿydèm,mÿn dÿ bu tÿlÿbÿ gÿnclÿr kèmè nazlû-nazlû yaüan qardanzþvq alar, sûrtûqcasûna onlara qoøulub qartopu oynayardûm.ßlèsÿmèdlÿ Bakû Musèqè Akademèyasûna tÿrÿf addûmladûq.Bÿlkÿ tanûø bèr adam tapdû ömèdèylÿ ßlèsÿmèd hÿryanûndan þtÿn Allah bÿndÿsènèn özönÿ dèqqÿtlÿ baxûrdû.Hamûnûn qara böröndöyö belÿ gönlÿrdÿ adamlarû tanûmaq÷ox ÷ÿtèndèr. Bakû Musèqè Akademèyasûndan Azÿrbaycandaakademèk musèqènèn banèsè Özeyèr Hacûbÿyovun adû gþtörölsÿdÿ bþyök bÿstÿkarûn heykÿlènÿ toxunmamûødûlar. Özeyèrbÿyèn heykÿlè 40 metr aralûdan uøaqlara coxlu oyuncaqlarhÿdèyyÿ gÿtèrÿn mÿrhÿmÿtlè Øaxta babaya oxøayûrdû. Bubþyök örÿk sahèbè Azÿrbaycanûn hÿr tÿrÿfènè arabayla gÿzèbèstedadlû uøaqlarû taparaq Bakûya oxumaüa gÿtèrÿrmèø. Rusàlmanmöharèbÿsè zamanû Özeyèr Hacûbÿyov ÷ox èstedadlûgÿnclÿrè aclûqdan qoruyub, onlarû þlömdÿn xèlas edèb.Deyèlÿnÿ gþrÿ, hÿr cömÿ axøamû kasûb tÿlÿbÿlÿrè evènÿ yûüûbonlara plov gonaqlûüû verèrmèø. ßgÿr Özeyèr bÿy saü olsaydû÷ÿkènmÿdÿn onun evènÿ gedÿr, èkè yuz qram araq, bèr tava cûzbûzèstÿyÿrdèm. Heykÿlèn bÿrabÿrènÿ ÷atanda øaèr MubarèzMÿsèmoülu qÿflÿtÿn qarøûmûza ÷ûxdû. Hÿtta bèr an mÿnÿ elÿgÿldè kè, Möbarèz heykÿlèn arxasûnda gèzlÿnèb bu qarlû havadabèzè qorxutmaq èstÿyèrdè. Möbarèz salam vermÿdÿn øalvarûnûncèbèndÿn dþvrèyÿyÿ èkè hÿftÿ ÿvvÿl buraxûlmûø øaxyenè Azÿrbaycan manatlarû ÷ûxardû.- Aüûllû adamlar belÿ qarlû havalarda èstè zèrzÿmè kafeyÿgèrèb cûz-bûzla araq vururlar. Bu gön sÿhÿr "Venera" jurnalûndan"Tÿpÿgþz dÿrdè" poemasûnûn qonorarûnû almûøam.Gedÿyèn Øèrzadûn kafesènÿ.Örÿyènèz nÿ qÿdÿr èstÿyèr sèzÿ bugön tut araüû, toyuü qûzartmasû, balûq kababû, pètè, cûz-bûz alabèlÿrÿm.Özömö Özeyèr bÿyèn heykÿlènÿ tutub qûøqûrdûm. Yaøa, eyÖzeyèr bÿy. Sÿn Azÿrbaycanûn yetèødèrdèyè ÿn bþyökøÿxsèyyÿtsÿn. ßsl kèøènèn dèrèsè dÿ ÷þrÿk verèr, heykÿlè dÿ.Haqqûnda eøètdèklÿrèmèn hamûsû döz èmèø. Heykÿlÿ yaxûnlaøûbÖzeyèr Hacûbÿyovun doüum tarèxènè qardan tÿmèzlÿdèm -1885.20ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

éåíè øeèrlÿrAZßR ßHMßDOVAmerèka Bèrlÿømèø ØtatlarûOktyabrûn 31-èmÿn Ûrvène'da qardaøûmgèldÿyÿmènternetdÿ qÿzetlÿrè oxuyarkÿntÿsadöfÿnBakûdakû dostlarûnøÿkèllÿrènè gþrörÿmÿyènlÿrèndÿ sveterlÿrèstè gþdÿkcÿlÿr varBakûda havalar soyuqdur demÿkcÿmèsè èkè ay þncÿkèsûx-sûx gþröølÿrèndadlû sþhbÿtlÿrènèstèsè azaldûqcahavalar da soyuyubmuø×èmÿrlèkdÿözö Sakèt Okeanûnsonsuzluüuna oturubsahèlboyu qa÷ûøan ètlÿrÿdÿstÿ-dÿstÿ u÷an pelèkanlaravÿ uzaqlarda ÷èmèøÿn÷ûlpaq qûzlara baxaraqdöøönörÿmtorpaqdanmûdÿnèzdÿnmèhavadanmûyoxsa hardandûrburnuma dolanbu doümalûq qoxusuburdavÿtÿndÿnon èkè saat fÿrqèuzaqdaÈndè anlayûram1990-cè èlèn o soyuq payûz gönöÿynèndÿkè èstè puloverè ÷ûxardûbzorla mÿnÿ geyèndèrmÿyènyalnûz onun÷önmöø kèöstöndÿn 15 èl ke÷ÿndÿn sonrasÿnèn èntèharûnûhÿr döøöndökcÿdamarlarûmda qanûm donsa belÿ öøömÿyèm.Mÿnemalatxanamdayarûda qalmûø tablo özÿrèndÿ èslÿrkÿntelefon zÿng ÷aldûdÿstÿyè gþtörmÿdÿn èøÿ davam etdèmtelefon yenÿ zÿng ÷aldûmÿn bötön dèqqÿtèmè ÷ÿkdèyèm rÿsm özÿrèndÿ topladûmyenÿ zÿng gÿldèmÿnzÿngèn rètmènÿ uyüun olaraqfûr÷anû kÿtan özÿrèndÿ gÿzdèrmÿyÿ baøladûmzÿng gÿldèmÿn fûr÷anû saüa söröødördömyenÿ zÿng gÿldèsola söröødördömzÿng yenÿ gÿldèèndè dÿ aøaüûsonra yuxarûsonra yenÿ solazÿng davam etdèkcÿ daha vÿ daha sörÿtlÿ èølÿdèmsonra zÿng kÿsèldèbèr azdan mÿn dÿ yoruldumèndè yarûm÷ûq qalmûø rÿsmÿ baxaraqtapmaüa ÷alûøûram kèmÿnÿ zÿng elÿyÿn kèm èdèSÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 21

ÐÀÑÈÌ ÃÀÐÀÚÀKèm yatmûø, kèm oyaq?"Cûrtdan" naüûlûnûn dekonstruksèyasûCûrtdanûn ÿhvalatû ÷ox mÿøhurdur, ancaq onun þz yoldaølarû èlÿ bèrlèkdÿ dèvèn evèndÿke÷èrdèyè bèr gecÿnèn tÿfsèlatûnû ÷oxlarû bèlmèr. Yadûnûzdadûrsa, dèv gecÿ yarû uøaqlarûn yatdûüûotaüa gèrèb "kèm yatmûø, kèm oyaq?" deyÿ soruømuødu, Cûrtdan èsÿ cavabûnda "hamû yatmûøCûrtdan oyaq" demèødè.Bu cavabû eøèdÿn dèv dÿrèn döøöncÿlÿrÿ dalmûødû, þz otaüûna ÷ÿkèlèb bèr möddÿt gþzlÿmÿlèolmuødu. Yaxøû xatûrlayûrdû, hÿlÿ lap kè÷èk olanda dèv þzöndÿn bþyök bacû vÿ qardaølarûnû yuxuyaverèb xÿyala dalar, gÿlÿcÿk haqqûnda, hÿyatûn mÿnasû haqqûnda döøöncÿlÿrÿ qapûlardû.Gecÿnèn bèr alÿmèndÿ atasû onlarûn yataq otaüûnûn qapûsûnû aralayûb eynÿn onun þzö kèmèsoruøardû: "Kèm yatmûø, kèm oyaq?" O da þz nþâbÿsèndÿ sevèncÿk dèllÿnÿrdè. Atasû onu qucaüûnaalûb nÿ ö÷ön yatmadûüûnû soruøardû vÿ uzun-uzun sþhbÿtÿ baølardûlar. Daha ÷ox atasûndanènsanlar haqqûnda soruøardû vÿ atasûnûn hÿlÿ o zamanlar sþylÿdèyè bu sþzlÿr yaddaøûnûn dÿrènqatlarûnda þzönÿ yer etmèødè: "yadûnda qalsûn oülum, ènsanlar onlarla mÿrhÿmÿtlè davrandûüûnzaman sÿnènlÿ hesablaømazlar, onlara qarøû nÿ qÿdÿr zalûm vÿ ÿzazèl olsan, bèr o qÿdÿr uüurqazanarsan"Dèv ayaüûnû ÷ÿnÿsènèn altûna qoyub döøönör, Cûrtdanla necÿ rÿftar edÿcÿyènè gþtör-qoyedèrdè. Bÿnè-ènsan tayfasû arasûnda belÿsènÿ rast gÿlmÿmèødè. Ènsanlar adÿtÿn kþs vurub yatmaüameyllè olurdular, ancaq bu Cûrtdan nÿ cörÿ toxum èdèsÿ onlara bÿnzÿmèrdè. Dèv dÿ olsaayûq ènsanlara hþrmÿtè vardû, bu cör ayûq ènsana o hÿyatûnda rast gÿlmÿsÿ dÿ, øöuraltû olaraqonunla xösusè tÿrzdÿ davranmaq lazûm olduüunu anlayûrdû. Belÿcÿ, qarûøûq döøöncÿlÿrè÷ÿrèsèndÿ tÿkrar uøaqlarûn yatdûüû otaüa gèrdè, lap astadan: "kèm yatmûø, kèm oyaq?" deyÿ soruødu.Cûrtdan, lap "hÿmèøÿ hazûram" deyÿn sovet pèonerlÿrè kèmè baüûrdû: "hamû yatûb, Cûrtdanoyaq!"- Cûrtdan, oülum, hÿlÿ gÿl gþröm, sÿn nÿ ö÷ön oyaqsan.Cûrtdan yerèndÿn qalxûb yaxûnlaødû, dèv onu ovuclarûnûn è÷ÿrèsènÿ alûb mÿtbÿxÿ apardû, stolunarxasûna ke÷èb oturdu, ÷ay fèncanûnû tÿrsènÿ ÷evèrèb Cûrtdanû da onun östöndÿ oturtdu.- Hÿÿ, Cûrtdancûüaz, sÿn bèlèrsÿn kè, mÿn dönyagþrmöø bèr dèvÿm, bu gönÿ qÿdÿr ne÷ÿ evyûxûb, ne÷ÿ ènsanûn baøûnû yedèyèmèn sayûnû-hesabûnû da ètèrmèøÿm. Sèyasÿtdÿn dÿ az-maz baøûm÷ûxûr. Bax, sÿn bu balaca boyunla èstÿyèrsÿn mÿnè devèrÿsÿn, axû belÿ olmaz...22ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

- Mÿn he÷ dÿ sÿnè devèrmÿk èstÿmèrÿm - Cûrtdan etèrazûnûbèldèrdè - sadÿcÿ èstÿyèrÿm þz xalqûmû xèlas edÿm...Dèv möøtöyönö tötönlÿ doldurub tÿlÿsmÿdÿn yandûrdû,dÿrèn bèr qullab vurub dedè:- Cûrtdan bÿy, ÷ox xalq, xalq deyèrsÿn, bax sÿnèn nÿnÿnbu "xalqa" yaülû ÿppÿk vermÿsÿydè, onlar sÿnè yarû yolda atûbqa÷arlardû.- Aaa, sÿn hardan bèlèrsÿn nÿnÿmèn uøaqlara yaülû ÿppÿkvermÿyènè?- Ha-ha-ha! Oülum, mÿn hÿr øeyè bèlèrÿm. Èstÿyèrsÿnsÿnÿ naüûlûn sonunu da danûøûm. Necÿ mÿnè xÿlbèrlÿ suyagþndÿrÿcÿksÿn, boynuma dÿyèrman daøû salûb ÷ayda boüacaqsan.Dèv bunlarû deyèb, Cûrtdanûn bÿrÿlmèø gþzlÿrènènmöøayÿtè altûnda ayaüa qalxdû, boyasû qopmuø dÿmèr seyfÿyaxûnlaødû, oradan bèr dosye alûb gÿtèrdè, Cûrtdanûn qarøûsûndastolun östönÿ qoydu. Cûrtdan hoppanûb fèncanûn östöndÿnaøûrûldû, dosyanû vÿrÿqlÿmÿyÿ baøladû. Aman allah, buradanÿlÿr yox èdè, Cûrtdanûn bötön dostlarûnûn fotoøÿkèllÿrè, onlarûnCûrtdan haqqûnda èfadÿlÿrè, hÿtta Cûrtdanûn nÿnÿsènèn cavan÷aülarûnûn erotèk pozada fotolarû. Bunlarû gþröncÿ Cûrtdanqorxudan bözöøöb bèr az da balacalaødû. ßn yaxûn dostuQÿnbÿrèn onun haqqûnda yazdûqlarûnû oxumaqdan þzönösaxlaya bèlmÿdè: "Son beø èldÿ Cûrtdanûn bu sÿfsÿtÿ vÿsayûqlamalarû, zÿrÿrlè mÿfkurÿ vÿ meyèllÿr daøûyan ÿsÿrlÿrè,hÿm÷ènèn onun zèyalûlarûmûza atdûüû bèr sûra bþhtanlar, sovetèdeologèyasûna qarøû bÿzÿn passèv, bÿzÿn dÿ qeyrè-sÿmèmèmönasèbÿtè partèyamûz tÿrÿfèndÿn dÿfÿlÿrlÿ èføa edèlmèødèr.O, bèr ne÷ÿ dÿfÿ þz sÿhvlÿrènè èslah edÿcÿyènÿ sþz vermèøsÿdÿ yazdûüû mÿqalÿlÿrdÿ þz sþzönö yerènÿ yetèrmÿk ö÷ön he÷bèr hÿrÿkÿt gþstÿrmÿmèødèr. Cûrtdan, bu gön dÿ nÿnÿsènèn gölbalasû olaraq þlkÿdÿ demokratèyanûn bèlavasètÿ ènkèøafûnda vÿonun bþyök mÿsÿlÿlÿrènèn hÿllèndÿ he÷ bèr aktèvlèk gþstÿrmÿyèb...Bötön bunlara ÿsasÿn Cûrtdanûn hÿbs olunmasûna vÿya þlkÿ vÿtÿndaølûüûndan xarèc edèlmÿsènÿ mþhkÿmÿsaslarûmûz vardûr."- Aha, demÿk belÿ, ÿclafûn bèrè ÿclaf! - bu kÿlmÿlÿrqeyrè-èxtèyarè olaraq Cûrtdanûn dèlèndÿn qopdu. Hèrsèndÿn dèøèbaüûrsaüûnû doürayûrdû.- Bax, gþrörÿm zèyalû oülansan, ÿgÿr yaxøû fèkèrlÿøsÿn,mÿnèm sÿnènlÿ he÷ bèr problemèm yoxdur. Axû "xalq-xalq"deyèb þzönö yormaüûn mÿnasû nÿdèr? De gþröm sonunda nÿqazanacaqsan? Yadûnda saxla oülum, el ö÷ön yanan øam tezsþnÿr. ßn yaxøûsû, mÿnèm ÿleyhèmÿ kompanèya aparmaüû bèrtÿrÿfÿ burax, gÿl ke÷ mÿnèm tÿrÿfèmÿ. Èstÿrsÿn nÿnÿnè dÿgÿtèr, bèrlèkdÿ mÿnèm yanûmda yaøayûn...Cûrtdanûn özöndÿ qÿrèbÿ bèr èfadÿ vardû, sankè eøètdèyèsþzlÿr ona dÿrèndÿn tÿsèr etmÿkdÿydè. Ancaq zalûmûn, èstèsmar÷ûdèvèn yanûnda olmaüû þzönön zèyalû øÿrÿfènÿ sûüûødûrabèlmèrdè. Dèv sþylÿdèklÿrèndÿ tÿpÿdÿn dûrnaüa qÿdÿr haqlûydû,ancaq eynè zamanda bèrdÿn-bèrÿ dostlarûnû satûb dèvèn tÿrÿfènÿke÷mÿk ona bþyök øÿrÿfsèzlèk kèmè gÿlèrdè.Dèv ayaüa qalxûb tÿkrar paslû dolaba yaxûnlaødû, oradanbèr ovuc dollar pa÷kasû gþtöröb ehmalca Cûrtdanûn qarøûsûnaqoydu:- Ey qÿhrÿman bÿnè-adÿm balasû, axû nÿ vaxta qÿdÿr sÿnmeøÿdÿn odun toplayûb satmaqla dolanacaqsan. Axû sÿnbþyök èølÿr ö÷ön yaranmûsan, sÿn þz qèymÿtlè zÿkanû odunsatmaqdan baøqa ÿlèndÿn bèr èø gÿlmÿyÿn bu tÿrÿkÿmÿuøaqlarûna nÿ vaxta qÿdÿr xÿrclÿyÿcÿksÿn, þz gþzÿl þmrönödèvlÿrlÿ möbarèzÿyÿ sÿrf edÿcÿksÿn? Mÿn sÿnÿ sÿmèmè qÿlbdÿndeyèrÿm, al bu pullarû, yoldaølarûna verèb onlarû yola sal,þzön èsÿ mÿnèm yanûmda qalûb fèrÿvan yaøa. Yaz, yarat,èntellektual èølÿrlÿ mÿøüul ol....Cûrtdanûn sankè demÿyÿ sþzö qalmamûødû, artûq beynè dÿsankè onun deyèldè, qarøûsûndakû pullarla nÿlÿrè etmÿyènmömkön olduüunu hesablamaqla mÿøüul èdè. Dèv þznþvbÿsèndÿ, onun susqunluüunu razûlûq ÿlamÿtè kèmè baøadöødö, örÿklÿnèb tÿbÿssömlÿ ÿlavÿ etdè:- Èndè èsÿ, mÿnèm ÿzèz balam, yoldan gÿlmèsÿn, ÷oxyorulmusan, gedèb yata bèlÿrsÿn. Qalan øeylÿrè dÿ sabahdanûøarûq!Dèvèn gþzlÿrèndÿ qeyrè-adè nÿcèb bèr èfadÿ yaranmûødû,onun qorxunc, ÿzazèl gþrkÿmèndÿn ÿsÿr-ÿlamÿt qalmamûødûartûq. Cûrtdanûn canûnû xoøbÿxt bèr rahatlûq börömöødö:- Gecÿn xeyrÿ qalsûn! - deyèb þz otaüûna ÷ÿkèldè vÿ hÿyatûnûnÿn dÿrèn yuxusuna daldû.Dèv èsÿ bayûra ÷ûxûb manqal ö÷ön odun toplamaüabaøladû.SÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 23

øeèrlÿrGÖNÅL MÞVLUD"Bu gön" sèlsèlÿsèndÿnNÿhÿng bèr kèøèdèbu dönyàMÿn -înà làzûm dåyèlÿm…àmmà mÿnè bu yîõpÿncÿrÿnèn î tàyûndàyàüûøûn ÷èrklè gþlmÿ÷ÿsèndÿÿllÿrènè yuyàn î àdàmûnhàlûnà bàõûbtÿsÿllè àlàcàq qÿdÿrgöcsöz îlmàüûm àürûdûrbu sÿrnèøèn àvtîbusundàànàsûnûn qucàüûndà îturubÿlèndÿkè ÷þrÿk dèlèmènèdèøsèz dàmàüû èlÿ ÷åynÿyÿn uøàüûnözömÿ zèllÿnmèø gþzlÿrè îlmàsàydûhþnkörÿrdèmÿlèmdÿngþzlÿrèmè îndàn ÷ÿkmÿdÿnsÿssèzcÿ àülàmàq gÿlèrþzömöbèr kþrpÿnè bålÿqucàüûmà àlà bèlmÿyÿcÿk qÿdÿr÷èrklè vÿ gönàhkàr sàydûüûm bu þlkÿdÿmÿnè såvÿ bèlmÿk ö÷önbèrcÿ sÿbÿb gþstÿrÿ bèlsÿydèm sÿnÿbÿlkÿ dÿ ÿllÿrènèbèlgèsàyàrûn î qàràmàt döymÿlÿrèndÿnàyûrûbèlàn kèmè mÿnÿ sàrûlàrdûnmÿnsÿ sÿnèn qàrøûndà dàyànûbhÿmèn bèr bàrmàüû qàtlàyà bèlmèrÿmàõû buràdàtàm õîøbÿõtlèk ö÷ön24Klàvèàturàtÿkcÿ yàõûndàn gÿlÿnbèr cûrcûràmà sÿsènèn ÷àtûømàdûüû hÿyàtûkèmsÿ yàøàyà bèlmÿz, kèmsÿ…bu dönyà nÿhÿng bèr sÿnsÿnmÿnsÿnèn qàrøûndà göcsözÿm…Àcû bèbÿrè bîlBu gön è÷èmdÿ såvgè yîõdurbu gön sÿnè såvmèrÿmsåvdèyèm sîl÷u øàèrènÛnqèlàb øåèrlÿrènèmÿtbÿõ nÿümÿlÿrènÿ ÷åvèrÿcÿk qÿdÿrmÿülubàm bu gönõÿyànÿtkàràm!Bu gön ålÿ bèlèrÿm kèkèøènè õÿyànÿt fàktû qÿzÿblÿndèrmèrÕÿyànÿt tÿrzè àürûdûrQàdûnûnûn mÿchul mÿøuqu èlÿ àràmrÿqsèbèr qÿdÿh øÿràb è÷mÿyègþröøönÿ gådÿndÿdàhà tÿràvÿtlè îlmàsû àürûdûrmÿn õÿyànÿtÿbèr stÿkàn ÷àylà bàølàyàcàmbötön õÿyànÿt dåkîrlàrûndàn èmtènàådÿrÿkÿdÿbèyyàtènsàn hèsslÿrènè þyrÿnèb hÿmèøÿdöøöncÿlÿrènè þyrÿnèb, bÿdÿnènè yîõènsàn bÿdÿnè èlÿ hàmû håsàblàømûr,ÿzèzèmmÿsÿlÿnmÿn sà÷làrûmlà dàrûõûràmdÿrèmlÿ àrzulàyûrÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007bÿdÿnèmlÿ nèfrÿt ådèrÿmbÿdÿnèmÿ hàmû åynè cör yàddûrsÿnsÿ bèr àz bàøqà cör yàdsànbu gön ÷ÿkdèyèm ènsàn ÿzàbû dåyèl,ÿzèzèmDåyèlÎlsàydûSÿrõîø gåcÿlÿrèn kÿdÿrlè sàbàhlàrûndàMÿnè dàhà såvmÿdèyènè döøönmÿzdèm….MåtrîGÿl mÿnèmlÿ gådÿk!SÿnènlÿYårèn àltûndà îlmàqBu qÿdÿr gþzÿldèsÿMÿn yårèn östöndÿSÿnsèz yàøàmàq èstÿmèrÿmGÿl mÿnèmlÿ gådÿk!Gÿl mÿnèmlÿ gådÿk!Sÿnÿ qÿdÿr è÷èmdÿQÿddàr fàhèøÿQîrõulu qàtèlQîllàrûnû yànà à÷mûø bèr uøàq vàrdûYånÿ dÿ hàmûsû vàrÀmmà èndè sÿn dÿ vàrsànGÿl mÿnèmlÿ gådÿk!Gÿl mÿnèmlÿ gådÿk!Bu gönö qåyd ålÿyÿk bèrlèkdÿ20 yànvàrû - Fållènènèn àd gönönöYàdûndàn ÷ûõmàsûnStànsèyà dèvàrlàrûnà yàzûb gådèrÿm…SÿhÿrS

ùåêàéÿÑÅÂÄÀ Ì.såvà_èsà@yàhîî.cîmÀlmàdîvàrûn QàdûnlàrûYàtàq îtàüûMîbèlÿ zÿng gÿldè. Yuõulu sÿslÿ:- Àlî - dådè.- Bèlqåyès õànûm sàlàm. Dànûøàn Èsàdû.Mÿn Èsmàyûlûn dîstuyàm. Kànàdàdàngÿlmèøÿm yàõûnlàrdà. Èsmàyûldàn sèzÿ ÷àtàcàqbàülàmà vàr. Nÿ vàõt ÷àtdûrûm?Bèlqåyès ÷àøqûn hàldà:- Bèlmèrÿm…. Èstÿyèrsèz gönön èkèncèyàrûsû.- Îldu. Sààt 6-dà Ålmlÿr måtrîsununqàrøûsûndà. Gÿlÿ bèlÿrsèz?- Dànûødûq.- Hÿlÿlèk.Bèlqåyès Èsmàyûllà dönÿn dànûømûødû.Èsmàyûl bu bàrÿdÿ nÿsÿ dåmÿmèødè. Înà zÿngvurmàq èstÿdè. Àmmà fèkrèndÿn dàøûndû.Gönön èkèncè yàrûsûBèlqåyès mÿtbÿõdÿ yåmÿk bèøèrèr. Sààtàbàõûr. 6-yà èølÿyèr.Yåmÿyèn bèømÿsènÿ hÿlÿ÷îõ vàr. Qàzû kå÷èrèb tÿlÿsèk gåyènèr."Gÿnclèk" måtrîsunà ÷àtàndà Bèlqåyèsènyàdûnà döøör kè, înlàr tànûø dåyèllÿr. "Bèrbèrèmèzènåcÿ tànûyàcàüûq? Àhà, ÿn yàõøûsûsms yàzmàqdûr"."Sèz mÿnè nåcÿ tànûyàcàqsûz? Bÿnþvøÿyèrÿnglè qûsà dîndà îlàcàm. Sûrüàlàrûmûn hÿrbèrè möõtÿlèf fîrmàdàdûr. Yåtÿr?"Àz sînrà càvàb sms-è gÿlèr. Sms-èîõuyàndà Bèlqeyèsèn tÿÿccöbdÿn gþzlÿrèbþyöyör: "Yåtÿr hÿyàtûm, yåtÿr. ßynènèzdÿdàhà nÿ vàr?"Bèlqåyèsèn hèrsdÿn ÿllÿrè ÿsèr. "Àõû îmÿnè tànûmûr. Bÿlkÿ kèmsÿ zàràfàt ådèr mÿnlÿ.×îõ uüursuz zàràfàtdûr. Bÿlkÿ Èsmàyûlûndîstlàrûndàndûr? Yîõ, înun dîstlàrûnûtànûmûràm". Àydûnlûq gÿtèrmÿk ö÷ön smsönvànlàyûr:"Hÿyàtûm? Ànlàmàdûm. Àõû sèz mÿnètànûmûrsûz?".Bèlqåyès àrtûq Ålmlÿrèn qàrøûsûndàdûr.Càvàbsà hÿlÿ dÿ yîõdur. Hÿyÿcàndàn vàr-gÿlådèr. Àz sînrà înà 50-55 yàølàrûndà îrtàbîylu,èlk bàõûødàn î qÿdÿr dÿ yàràøûqlû gþrönmÿyÿnkèøè yàõûnlàøûr:- Bèlqåyès õànûm?- Bÿlè.- Mÿn Èsàyàm.Èsà ÿlèndÿkè bàülàmànû înà uzàdûr.Bèlqåyès:- ×îõ sàü îlun. Àmmà bèz tànûø dåyèlèk.Èsà:- Èsàyàm, Èsmàyûlûn dîstu.Bèlqåyès:- Yîõ înu bàøà döødöm. Dådèyèm îdurkè, sèzè bèrèncè dÿfÿdèr gþrörÿm.Èsà Bèlqåyèsèn nÿyÿ èøàrÿ vurduüunuànlàyûr.- Tÿlÿsèrÿm, gåtmÿlèyÿm.Èsà bèr gþz qûrpûmûndà yîõ îlur.Èsànûn qÿfèl hÿrÿkÿtèndÿn ÷àøàn Bèlqåyèsyårèndÿn tÿrpÿnmèr.- À qûzûm mÿnÿ kþmÿk åt. Tÿk àdàmàm,hå÷ kÿsèm yîõdu, pånsèyàm mÿnÿ ÷àtmûr.Bèlqåyès sÿsÿ àyûlûr. Yànûndà yàølû qàdûndàyànûb. Bèlqåyès dènmÿzcÿ ÷àntàsûnû à÷ûb 1mànàtû qàdûnà uzàdûr. Vÿ înun duàsûnû åøètmÿmÿkö÷ön îrdàn tÿlÿsèk uzàqlàøûr.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 25

26MåtrîQàtàrBèlqåyès bàø vårÿnlÿrdÿn hå÷ nÿ ànlàmûr. Þzlöyöndÿbunu smslÿ àydûnlàødûrmàüû qÿtèlÿødèrèr.Bèlqåyès:"Hÿr øåyè ànlàdûm. Àmmà sèzèn nÿdÿn mÿnÿ ÷îõdàntànûyûrmûø kèmè yàzdûüûnûz èfàdÿnè ànlàmàdûm"Èsà:"Mÿn ènsànlàrlà mönàsèbÿt qurmàüû såvèrÿm"Bèlqåyès:"Àhà. Làp yàõøû. Sèzÿ mÿslÿhÿt: tànûmàdûüûnûz àdàmlàrlàbèrbàøà à÷ûq mönàsèbÿt qurmàyûn. Sàü îlun"Èsà:"Mÿnèm kèmè hå÷ kÿs mönàsèbÿt qurà bèlmèr".Bèlqåyès:"Sÿn hàmûylà bålÿ mönàsèbÿt qursàn fèàskîyàuüràyàrsàn. Mÿn psèõîlîqàm. Înà gþrÿ mÿnÿ måydànîõumà".Èsà:"Hÿlÿ kè fèàskîyà uürmàmàûøàm. Mÿnÿ gþrÿ nàràhàtîlmà".Bèlqåyès ÿsÿblÿøèr. Èstÿdè yàzsûn kè, hÿr hàldà mÿnlÿtànûølûq fèàskîyà uüràdû. Àmmà yàzmûr. Bàülàmànû à÷ûr.Psèõîlîgèyà kètàbû vÿ øàrfdû.Bèlqåyèsèn mÿnzèlèBèlqåyès àyàqqàblàrûnû sîyunmàmûø tålåfînà cumur. Õÿttènî bàøûndà Èsmàyûlûn sÿsè åøèdèlèr. Bèlqåyès sàlàmsûz-kÿlàmsûz:- Hÿdèyyÿlÿrÿ gþrÿ sàü îl. Àmmà însuz dà èkè àyàgÿlèrsÿn. Înlàrû gÿlÿndÿ dÿ gÿtèrÿ bèlÿrdèn. Sÿnèn dîstun Èsàèsÿ sÿfåhdèr.- Sÿfåh? Nèyÿ?- Åh nÿ èsÿ. Gÿlÿndÿ dànûøàrûq.- Dàyàn. Dÿstÿyè àsmà. Mÿn qÿràrà gÿldèm. Gÿlÿn kèmèåvlÿnèrèk.- Nèyÿ sÿn hÿmèøÿ cèddè mÿsÿlÿlÿrè tålåfîndà hÿllåtmÿlèsÿn? Gÿlÿrsÿn dànûøàrûq. Hÿlÿlèk.3 gön sînràSàdÿ èø îtàüû. Îtàqdà yàlnûz kîmpötår klàvèølÿrènèn sÿsèåøèdèlèr.- Sàlàm.Bèlqåyès bàøûnû qàldûrûr. Håyrÿtlÿ Èsàyà bàõûr.- Èø yårèmè nåcÿ tàpdûn?Èsà:- Èsmàyûl dåmèødè.Bèlqåyès:- Hÿ…. Åøèdèrÿm.Èsà:- Gÿldèm kè, pîlåmèkàmûzû dàvàm åtdèrÿk.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007Bèlqåyès:- Pîlåmèkà? Vàõtûm yîõdur. Hå÷ hÿvÿsèm dÿ.Èsà:- Åtèràz qÿbul îlunmur. Bÿlkÿ qîrõursàn?Bèlqåyès susur.Èsà:- Sÿnè èødÿn sînrà "Mèllånèum" kàfåsèndÿ gþzlÿyÿcÿm.Àõøàmöstö. "Mèllånèum" kàfåsèKè÷èk õudmànè kàfå. Kÿnàrdàkû stîldà Èsà îturub. Qÿzåtîõuyur. Tåz-tåz sààtûnà bàõûr. Hÿyÿcànlû îlduüu hèss îlunur.Qàpûdà Bèlqåyès gþrönör. Èsà înà yàõûnlàøûr, ÿlènè yöngölcÿdîdàqlàrûnà tîõunudurur. Bèlqåyès înun jåstènè sîyuq qàrløûlàyûr.Bèr möddÿt dànûømûrlàr.Èsà:- Àclûüûn vàr?- Àõøàmlàr yåmèrÿm. ×àylà kèfàyÿtlÿnÿcÿm.- Mÿn dÿ.Îfèsàntû ÷àüûrûb sèfàrèøè vårèr.Bèlqåyès:- Èsmàyûlû ÷îõdàn tànyûrsûàn?- Tîrîntîdà tànûø îlmuøuq…. nèøànlûndûr?Bèlqåyès bèr àz tÿrÿddödÿn sînrà:- Yîõ. Bèz dîstuq.- Hmm.- Bèr àz þzön hàqqûndà dànûøàsàn bÿlkÿ? Mÿsÿlÿn, nÿèølÿ mÿøüulsàn?- ßrÿbøönàsàm.- ßrÿbøönàs? Nÿsÿ bu sàhÿ hå÷ vàõt màràqlû îlmàyûbmÿnèm÷ön.Sökut.Bèlqåyès:- Ålÿ bu?Èsà:- Ålÿ bu bÿsdè.Bèlqåyès:- Sÿn hàqqûmdà nÿsÿ bèlmÿk èstÿmèrsÿn?Èsà:- Sÿnèn hàqqûndà? Yîõ. Èstÿmèrÿm. Ènsànlàrûn kå÷mèøènÿsîõulmàüû såvmèrÿm. Kå÷mèø yàøàmàüà àncàq mànå îlur.Àncàq råàllûqlà yàøàmàq - bu mÿnèm prènsèplÿrèmdÿn bèrèdèr.Hÿr øåyè àü vÿrÿqdÿn bàølàmàq…. Sÿn mÿnèm÷ön àüvÿrÿqsÿn. Yånè dîüulmuø kþrpÿ kèmè. Àü vÿrÿqdÿ èstÿdyènèyàzmàq îlur.Bèlqåyès:- Hàrdàsà ràzûyàm. Hÿ, hå÷ nÿ bèlmÿyÿndÿ dàhà àsànîlur mönàsèbÿt qurmàq. Hÿm dÿ màràqlû. Gÿrÿk kè, sÿn mÿnèpîlåmèkàyà dÿvÿt åmèødèn.Èsà:- Pîlåmèkà îlmàyàcàq. Sàdÿcÿ sÿnè gþrmÿk ö÷önbÿhànÿydè.Bèlqåyès gölör:- Sÿmèmè îduüun ö÷ön sàü îl.Èsà:- Bu èllÿr ÿrzèndÿ sÿn ràstlàødûüûm èlk àdàmsàn kè,

yîrüunluüum ÷ûõûr ålÿ bèl. Mÿn ÷îõ yîrulmuøàm. Sþzlÿrdÿndÿ. Nÿsÿ mÿndÿ hÿr øåyÿ bèr dîyumluluq yàrànûb.Bèlqåyès:- Mÿnÿ ålÿ gÿlèr kè, àüûllû àdàmlàr yîrüunluqdàn þlör.Èsà:- Qîy fèkèrlÿøèm… hÿ, åldÿèr.Bèr ày sînràPÿncÿrÿ þnöndÿ Bèlqåyès dàyànûb. ßynèndÿ gåcÿkþynÿyè, sà÷làrû dàüûnûqdûr. ßsÿbè hÿrÿkÿtèylÿ àlnûnû îvuødurur.Bèlqåyès:- Tÿÿssöf kè, sÿn hÿyàtûmdà èlk kèøè îlmàdûn.×àrpàyûdà uzànûb stèqàråt ÷ÿkÿn Èsà dènmèr, sànkè qàdûnûåøètmèr. Bèlqåyès stîlà yàõûnlàøûr. Bÿzÿklè qutunu à÷ûr. ßtèrøöøÿsènè sènÿsènÿ sûõûr. Înun sèfÿtèndÿ mÿsum èfàdÿ vàr:- Hÿmèøÿ àrzulàmûøàm kè, såvdèyèm kèøè mÿnÿ bålÿhÿdèyyÿlÿr bàüûølàsûn.ßslèndÿ bu hÿr bèr qàdûnûn àrzusudur. Bÿlkÿ dÿ ÷îõbàyàüû àrzudur. Àmmà hÿr qàdûnûn bunà åhtèyàcû vàr. Qàdûnbunu àrzulàmûrsà yà qîcàlûb, yà dà sàdÿcÿ qàdûnlûüûnû ètèrèb.Bèlqåyès ÷àrpàyûyà yàõûnlàøûb Èsànûn ÿllÿrènè þpör.Bèlqåyès:- Nèyÿ sÿn bu qÿdÿr gåc gÿldèn?Èsà qàdûnû sènÿsènÿ sûõûr:- Kå÷mèø hàqdà duøönmÿ.Bèlqåyès:- Gönîrtà dÿrsèm vàr unèvårsètåtdÿ. Îtàüû sÿlèqÿyÿ sàlûmgådÿk.Èsà bàøûnû yållÿyèr. Bèlqåyès stîlun östönö sÿlèqÿyÿsàlàndà bèr øÿkèl dèqqÿtènè ÷ÿkèr. ×îõdàn ÷ÿkèlÿn øÿkèldÿ èkènÿfÿrdèr: bàøû bàülû ÿrÿb vÿ åynè gåèmdÿ, ÿlè àvtîmàtlû Èsàdûr.:- Bunu hàrdà ÷ÿkdèrmèsÿn?Èsà:- Lèvàndà.Bèlqåyès tÿÿccöblÿ vÿ yàrûzàràfàt:- Lèvàn? Làp tårrîr÷ulàrà îõøàyûrsàn. Bÿlkÿ hànsûsàkÿøfèyyàt èdàrÿsènÿ dÿ èølÿmèsÿn?Èsà sÿrt hÿrÿkÿtlÿ øÿklè îndàn àlûr.- Sus. Bèr dÿ bålÿ zàràfàt åtmÿ.Dàhà bèr ày kå÷èrBèlqåyèsèn mÿnzèlè. Söbh tåzdÿn. Qàpûnûn zÿngè àràmsûz÷àlûnûr. Bèlqåyès yuõulu-yuõulu qàpûyà yàõûnlàøûr. GÿlÿnÈsmàyûldûr. Blqåyèsè þpöølÿrÿ qÿrq ådèr. Bèlqåyès înunþpöølÿrènÿ càvàb vårmèr.Bèlqåyès:- Nÿ vàõt gÿlmèsÿn?Èsmàyûl:- Dönÿn àõøàm. Èstÿdèm sÿnÿ sörprèz ådèm.Zàlà kå÷èrlÿr. Èsmàyûl Bèlqåyèsè dèqqÿtlÿ sözör:- Nÿsÿ bèrtÿrÿhsÿn. Bèr øåy îlmàyûb kè?Bèlqåyès susur.Èsmàyûl:- Bîüàzûndàkû lÿkÿ nÿdèr?Bèlqåyès ànè sökutdàn sînrà:- Dönÿn bötön gåcÿnè såvdèyèm kèøèylÿ såvèømèøÿm.Èsmàyûlûn dÿhøÿtdÿn sèfÿtè ÿyèlèr. Sökut.Èsmàyûl:- Kèmdè î?Bèlqåyès:- Bu nÿyè dÿéèødèrèr kè?Èsmàyûl nÿ dåyÿcÿyènè bèlmèr. Bèlqåyès vànnà îtàüûnàkå÷èr. Èsmàyûl înun àrõàsûncà gådèr.Bèlqåyès:- Mÿn duø àlmàq èstÿyèrÿm. Èølÿrèm ÷îõdur.Èsmàyûl håyrÿtlÿ:- Vÿssàlàm? Sþzön yîõdur mÿnÿ?Bèlqåyès:- Sÿnÿ yàlàn dà dåyÿ bèlÿrdèm. Àmmà gþrörsÿn kè,dåmÿdèm.Èsmàyûl:- Înun kèm îlduüunu dà dåmÿk èstÿmèrsÿn?Bèlqåyès:- Sÿn înu tànûmûrsàn.Èsmàyûl:- Sÿn fàhèøÿsÿn.Bèlqåyès:- Ènsànlàrà hÿqèqÿtè dåyÿndÿ fàhèøÿ îlursàn hÿmèøÿ.Vànnà îtàüûnûn qàpûsû Èsmàyûlûn özönÿ bàülànûr.Øÿhÿrèn mÿrkÿzè kö÷ÿsèNömàyèødè. Yözlÿrlÿ ènsàn. ßllÿrèndÿkè plàkàtlàrdàyàzûlûb: "Pàytàõtû yàøûllàødûràq", "Øÿhÿrè åkîlîjè cÿhÿtdÿnsàflàødûràq", "Àvtîmîbèllÿrè mÿhv ådÿk". Èzdèhàm è÷ÿrèsèndÿÈsànûn màøûnû gþrönör. Èsànûn gþzö ÿlèndÿ plàkàt tutàn nÿsÿqûøqûràn Bèlqåyèsÿ sàtàøûr. Bèrdÿn nömàyèø÷èlÿr Èsànûnmàøûnûnà cumub tÿpèklÿmÿyÿ bàølàyûrlàr. Bèr nå÷ÿ gÿncmàøûnûn östönÿ ÷ûõûb rÿqs ådèrlÿr. Nömàyèø÷èlÿrdÿn bèrèmàøûnûn øöøÿsènè qûrûr. Èsànûn bàøûndàn àürû qîpur. Gþzlÿrèqàràlûr. Bèlqåyès Èsànûn màøûnûnû tànûyûr. Nömàyèø÷èlÿrèètÿlÿyÿ-ètÿlÿyÿ màøûnà yàõûnlàøûr :- ßl ÷ÿkèn, î mÿnèm ÿrèmdèr.Bèlqåyès bàøqà bèr qàdûnlà huøunu ètèrmèø Èsànû màøûndàn÷ûõàrûr.***Õÿstÿõànà pàlàtàsû. Èsà gþzlÿrènè à÷àndà Bèlqåyèsèntÿlàølû bàõûølàrûylà qàrøûlàøûr. Bèlqåyès:- Dàhà màøûn sörmÿ. Sÿnÿ îlmàz. Tÿzyèqèn qàlõûbmûø.Èsà gþzlÿrènè yumur:- Bîø øåydèr. Gþrönör qîcàlûràm.Bèlqåyès:- Bèz hàmûmûz qîcàlûrûq.Èsà:- Dåmÿk èstÿyèrsÿn, bu î qÿdÿr dÿ dÿhøÿtlè dåyèl? Hå÷bèlmèrdèm sÿn yàøûllàr hÿrÿkàtûnûn özvösÿn.Bèlqåyès:- Èstÿdèm sÿnèn÷ön àncàq àü vÿrÿq îlum. Sÿn èstÿyÿnÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 27

kèmè. Hÿkèm gåtmÿyÿ ècàzÿ vårdè.Hÿmèn gön. ÀõøàmÈsà dèvàndà îturub. Bèlqåyès söfrÿ à÷ûr.Bèlqåyès:- Bu gön àd gönömdör.Èsà înu mÿzÿmmÿt ådèr:- Nèyÿ dåmÿmèsÿn? Dîstumun ÿlà råstîrànû vàr. Hàzûrlàøîrà gådèrèk.Bèlqåyès:- Mÿn àd gönömö Bàllzàk qàdûnûnûn yàøûnà qÿdÿmqîyàndà kå÷èrÿcÿm.Èsà:- Îndà mÿn qîcàlûb ÿldÿn döøÿcÿm. ßlèmdÿ dÿ ÿsà.Bèlqåyès:- Îndà sÿn Øîpånhàuårèn yàøûndà îlàcàqsàn.Èsà:- Înà kèmè yàøàmàüû sþz vårmèrÿm. Àmmà èstÿrdèm sînnÿfÿsèmdÿ yànûmdà îlàsàn. Bu ÿn bþyök àrzumdur.Bèlqåyès Èsànûn yànûndà îturur:- Ålÿ bèl fèkèrlèsÿn? Yîõsà mÿnÿ ålÿ gÿlèr?Èsà Bèlqåyèsèn àlnûndàn þpör:- Uzàq sÿfÿrÿ ÷ûõmàlûyàm.Bèlqåyès:- Nÿ sÿfÿr? Mÿnÿ hå÷ nÿ dåmÿmèsÿn?Èsà:- Lèvànà gådèrÿm. Yàrûm÷ûq èølÿrèmè bètèrmÿlèyÿm.Gÿlÿrÿm dànûøàrûq.Bèlqåyès hÿyÿcànlà:- Nÿ vàõt gådèrsÿn?Èsà:- Bèr hÿftÿyÿ.Bèlqåyès:- Bålÿ tåz? (Pàuzà) .Bèlqåyès kètàb økàfûndà þzönö nÿsÿ àõtàûrûrmûø kèmègþstÿrèr. Hÿrÿkÿtlÿrèndÿn gÿrgèn îlduüu duyulur.Bèlqåyès:- Èsmàyûl qàyûdûb. Gÿlmèødè bu sÿhÿr. Înà dådèmhÿyàtûmdà bàøqàsûnûn îlduüunu.Èsà:- Bèldè mÿnÿm?Bèlqåyès:- Dåmÿdèm.Èsà:- Nàhàq mÿnÿ gþrÿ îndàn èmtènà åtmèsÿn. Pès îülànàîõøàmûr.Bèlqåyès:- Înu hå÷ vàõt såvmÿmèøÿm. Ålÿ bèlèrsÿn î såvèr mÿnè?Î sàdÿcÿ hàmûyà gþstÿrmÿk èstÿyèr kè, înun nömunÿvè àèlÿsèvàr. Bèzèm hÿyàtûmûzdà hÿr øåy îlàcàq, sÿmèmèyyÿtdÿn vÿhèsslÿrdÿn bàøqà. Àdàmûn örÿyè bulànûr bu sàõtàlûqdàn. Hÿttàsÿn îlmàsàydûn bålÿ àlûnmàzdû.Èsà:- ßzèzèm Àzÿrbàycàndà àèlÿlÿlÿrèn ÿksÿrèyyÿtè bålÿqurulur. Sÿn dÿ înlàrdàn bèrè.Bèlqåyès:- Mÿn ålÿ yàøàmàq èstÿmèrÿm.2 ày sînràBèlqåyèsèn mÿnzèlè. Qàpû dþyölör. Pî÷tàlyîndu.Bèlqåyèsÿ mÿktub vårèr. Mÿktub Èsàdàndûr:"Kå÷mèø bÿzÿn sÿnè înà dþnmÿyÿ mÿcbur ådèr."Fîtobþyötmÿ" fèlmènèn fènàlûnû õàtûrlàyûrsàn yÿqèn. Kîrtdà 2nÿfÿr tånnès îynàyûr. Hàmû dà màràqlà înlàrà bàõûr. ßslèndÿîrtàdà hå÷ nÿ yîõdur. Bu yàlnûz èmètàsèyàdûr. Tîp kÿnàràdöøör. Hàmû qÿhrÿmànà bàõûr kè, î tîpu îyunà dàõèl ådÿcÿkmè?ßgÿr ådÿcÿksÿ, î dà înlàrdàn bèrè îlàcàq. Qÿhrÿmàn tîpuîyunà dàõèl ådèr vÿ îyunlà ràzûlàøûr. Mÿn dÿ ràzûlàødûm.Bàrûømàdûm, sàdÿcÿ ràzûlàødûm. Àmmà ràzûlàøsàm dà nÿîrdà, nÿ burdà làzûm dåyèlÿm. Sÿn ÷àlûø hÿmèøÿ àzàd îl.Mÿnèm kèmè îlmà. Bèr gön àzàdlûqdàn yîrulsàn, ÿrÿ gåt, uøàqdîü, bàøûnû qàrûødûr vÿ hàmû kèmè yàøà. Tÿklèkdÿnsÿ, bålÿyàõøûdûr. Ènàn mÿnÿ.Sÿnè èlk dÿfÿ måtrînun qàrøûsûndà gþrÿndÿ ànlàdûm kè,sÿn àõtàrdûüûm yîõ, gþzlÿdèym qàdûnsàn. Àmmà bèr-bèrèmèzÿ÷îõ gåcèkdèk. Mÿn sÿnè tàpmàmûø ètèrmèødèm".Kàüûz Bèlqåyèsèn ÿlèndÿn döøör.12 èl sînràSàdÿ mÿnzèl. Qûzcûüàz gÿlèncèklÿ îynàyûr. Bèlqåyèsdåyènÿ-dåyènÿ ÿyèlèb yårÿ dàüûlàn kàüûz qûrûntûllàrûnûyûüûødûrûr.Bèlqåyèsèn mînîlîqu:"Sÿnè ÷îõ gþzlÿdèm. Sînrà yîruldum vÿ ÿrÿ gåtdèm. Hå÷bèr èl kå÷mÿdè kè, àyrûldûq. Bèr yårdÿ yàøàyà bèlmÿyÿcÿéèmèzèànlàdûq. Înu dà ànlàdûm kè, àèlÿ kîllåktèv yàøàmàqdûr. Burdàsÿnèn "mÿn"èn, øÿõsè hÿyàtûn yîõdu. Sÿn þzönö bàøqàlàrûnàhÿsr ådèrsÿn. Bèr qûzûm vàr. Mÿèøÿt qàyüûlàrû bàøûmû qàtûr,gönlÿrèn nåcÿ kå÷dyènè duymuràm. Sÿndÿn qàlànsà àncàqõàtèrÿlÿrdèr. Õàtèrÿylÿ yàøàmàq àürû gÿtèrèr. Gönlÿr þtdökcÿmÿnÿ ålÿ gÿlèr kè, sÿn hå÷ vàõt mÿnèm hÿyàtûmdà mþvcudîlmàmûsàn. Sÿn yàlnûz uydurmàydûn.Þzömdÿ göc tîplàmàq ö÷ön hÿr gön Àlmàdîvàrûn fèlmlÿrènÿbàõûràm. Înun qàdûn qÿhrÿmànlàrû kèmè yàøàyûràm:gàh ràhèbÿ, gàh fàhèøÿ, gàh qàyüûkåø ànà, gàh åvdàr, gàhàzàd, gàh dà àdè, sûràvè àzÿrbàycànlû qàdûn kèmè. Qûzûmàbàõûràm vÿ döøönörÿm kè, dåyÿsÿn, Àlmàdîvàrûn dàhà bèrqàdûnû åvèmdÿ bþyöyör".28ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

***Yazûram: tanrûVucudumun mazoxèsèm ÿsÿrènèKe÷mèølÿrÿ fèkèrlÿøèrÿm...Lÿnÿt olsun Adama!!!Lÿnÿt olsun Havvaya!!!Eøq! Bÿøÿrèyyÿt ö÷ön mèsalsûz bèr yalanVÿ mÿn aøèq oldumKèmÿ, nÿyÿ? He÷ kèmÿ vÿ he÷ nÿyÿBaøûmû yuxarû tuturamDostlarûm...Ûnsanlar kè ola bèlsèn mÿndÿn yaxøû bÿlkÿ dÿ pès...Bötön baxûølar ÿsÿblèHamû laüa qoymaq fèkrèndÿKe÷mèø, èndè, gÿlÿcÿk...Nÿ qalacaq?Tanrû!!?Boøluqdan dûrnaqlarûmû ÷eynÿyèrÿm vÿ qulaq asûramOtaqdakû pÿnkÿnèn fÿryadènaGþzÿl rètmlÿ fèrlanûrQulaq as ... oxuyurMÿn yorüunam hey fûrlanmaqdanMÿnèm Malûxulya beynèmHÿr øeyè ÷eynÿyèr, yox gÿvøÿyèrNÿsÿ partlatmaüa ehtèyacèm varQarûøûq döøöncÿlÿrDaèma mÿülubèyyÿtSþyöø eøèdèrÿmNèyÿ he÷ vaxt qörurumu sûndûrmadûm?×önkö qörur sûnûlasû deyèl...Lÿnÿt olsun sÿnÿParka baxûramBekar oülanlar qûz dalûncaQeyrè-sÿmèmè baxûølarParka gedèrÿm vÿ sakèt bèr yerdÿ.....Nèm÷ÿdÿ qalmûø yemÿklÿrYemÿkdÿn nèfrÿt edèrÿmKènoya baxûramOla bèlsèn Erotèk bèr sÿhnÿ!!Hÿm dÿ èstè bèr qucaq...Sÿhvlÿrèmè döøönörÿmBèlèrÿm he÷ nÿ dözÿlmÿyÿcÿkNÿ mÿn, nÿ ÿtrafûm vÿ nÿ ÿtrafèmdakûlarÈstÿyèrÿm hÿr øeyè boø verèmÈstÿyèrÿm þzöm ö÷ön olumYap yalnûzYazûram: acû hÿqèqÿtè***Yenÿ gecÿ gÿldèVÿ örÿyèm tètrÿdèBèr qadûnûn ehtèras dolu baxûølarû altûndaÈstÿmèrdè mÿn onun bÿdÿnèndÿ can tapûmDurum daø daøaRÿng rÿngÿBèr gþzÿl ÷ènar aüacû tÿk ucalûmDöøöncÿlÿrèmèn qarûøûqlûüûOnun gþzÿl bÿdÿnè östöndÿ dolaødûAncaq yaüûøûn þpöøö tÿsvèr olubÞlöm bèr mÿlum hèssèn deøèyèdèrSanèyÿlÿr mehraba doüru rÿqs edèrlÿrVÿ o kÿs kè,Sevgè onun baølancûüû èdèÈndè göclö bèr ehtèras altûnda tètrÿyèrÿlè lÿ÷ÿklÿrlÿ dolu bèr qadûn ÿlèndÿÿfsus øeèrènè nÿcèblèk ÷ÿkèsènÿ qÿdÿr yemèøvÿ bèr kèøènèn ömèdsèz baxûøûhamû þzlÿrèndÿn razûlûq edèrvÿ ÷ox sadÿlèklÿ azadlûüû döøönörlÿrbunlar sadÿcÿ xÿyalxoø xÿyallarmÿnèm beynèm hÿlÿ èstèdÿvÿ èkè ÿllÿrèm boøbÿdÿnèm èsÿ aüaclar arasûnda èlèøèbbu boø cÿsÿdè azad edèn!!!!!***Avqustun sÿkgèzè axøam qurub vaxtûMÿnèm doüum gönömdörMÿnèm bu cèsmèmèm bu qÿrèb torïàqla tÿmasûMÿnèm gecÿ örÿyè èlÿ ÿhd etdèyèm gönHamû tÿbrèk deyèrHamè deyèr ne÷ÿ belÿ èllÿrÿAmma mÿn arzu edèrÿì kè, sonuncu olsunTÿÿccöb èlÿ soruøullar nèyÿ?Dèl altû deyèrÿm sakètBu gönahsûzlar bèlmÿsènlÿrBu acû talehElÿ bu nÿhès qurubda mÿnè tÿrk etdèO kè mÿnèm hÿr øeyèm èydèGetdè vÿ tÿbrèkè èlÿMÿnèm canûmû alovlandûrdûAd gönömdör, eøq gölönön þlöm gönöOnun beynènèn baüûndaMÿnèm xatèrÿlÿrèmèn þlöm gönöSonuncu øèrèn þpöøElÿ avqustun bu qurub axøamûnda baø verdèBötön bunlara baxmayaraqMÿn 29 yaøûmû tamamladûmBÿzÿn sÿma gþzaltû èydèSÿn èsÿ payûz ÷aüûndaUzaq bèr baüdaOtururdun×èyènlÿrèn uca bèr dèvarûnKölÿyèndÿ èdèGönÿø èsÿ yuxarûdan gedèrdèBÿlkÿ aüaclara tamaøa etsènUzaqlarda øÿfÿq alovlanûrdûAüaclar èsÿKölÿyèn tÿsèrè altûnda ÿyèlèrdèVÿ gönÿø baüûn xÿlvÿtèndÿÞz èøûüû altûndaBoüulurdu....***øåèðëÿðAÜRÛ QARADAÜLÛÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 29

***"sevmÿk" bèr èntèhardèrqar ÷è÷ÿyè gönÿøÿ baxûb þldö,"sevmÿk" bèr èttèhamdûr!"sevmÿk" tÿkcÿ sevmÿk deyèl kè,sÿnèn, mÿnèm, onun arasûnda"sevmÿk bèr ènqèlabdûr"!mÿn sevèrÿm... vÿ zèndandayam!***Bötön kanapelÿr boø,Gþzlÿrèn, yanaqlarûn kèmè qûzarmûø...Mÿlÿfÿlÿrdÿ sevèømÿ qoxusu,Heyva yanaqlarûnda dèø èzlÿrè.ÿsrèmèz yaüûødan bèr dÿqèqÿ sonra...Havada: Torpaq, sÿnèn vÿ yoncanûn qoxusu...Èt hörör,Sÿr÷ÿlÿr þzönö cama ÷ûrpûrAlmalar dèlèm-dèlèm,Sa÷larûn qollarûmda pÿrèøan.Èztèrab dolu naz balûølardan...Øeèr dedèyèn budur Nazlû,Keøgÿ sÿn dÿ olurdun!***Almalûqsûz kö÷ÿlÿrèn baøûndaGèlyotènlÿr gþyÿrsÿ dÿMÿn sÿnÿ tel sancaüû alacaüam"÷ÿrøÿnbÿ gönöndÿ bulaq baøûnda!"Sÿnÿ bèr telsancaüû alacaqdûmCèblÿrèm boøalmasaydû...Sÿn mÿnÿ ö÷ arøûn èp tapSÿnÿ bèr tel sancaüû almasam!Þzömö asacaüamDumanlû Tÿbrèzèn "Solmaz"lûüûnda.Bugön dÿ ac yatdûmPèvÿ tapûlmûr!Sèqaret ÷ÿkmèrÿmDuz-÷þrÿk almaüa sevgè qûtlûüû var,Mÿn bèr øÿhÿrè sevèrÿm, bèr dÿ sÿnè-Mÿn sevdèyèm øÿhÿrè sÿn dÿ sevmÿlèsÿn!Yoxsa mÿn sÿnè sevmÿyÿcÿm...30SßÈD MUÜANLÛÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007***Sevgèyÿ kþlÿ olmaqdansa,Nèfrÿtÿ sataømalû,Kè,Sÿn mÿnÿ bötönlÿømÿlèsÿn!Sevgè saxta ola bèlÿr dÿ,Bÿzè øeylÿrèn ortasû yoxdur,Ya gövÿnmÿlèsÿn, ya gövÿnmÿmÿlè!Bötön qÿzetlÿr yalan ola bèlÿr,Tÿkè sÿn yalan deyèlsÿnSÿn Tÿbrèzèn mþhtÿøÿmlèyètÿk sÿnÿyèlÿrsÿn, ÿyèlÿrsÿn…pozqunlara da ÿyèlÿrsÿnÿyèlÿrsÿn yöröøÿ doüru!Nÿ yaxøû" Lötfè qÿfÿsè" var:Nÿ yaxøû dÿmèrÿ dþndÿrèlmèødè aøûqDÿmèr pas kÿsmèø sevgèyÿ bÿnzÿrNÿ yaxøû kè "Èmamèyyÿ" varYoxsa gödök÷ösöz qorxar þlölÿr…He÷ bèr oüru þlö dèøè ÷almayacaqEleqans hÿzrÿtlÿrèFatèhÿ oxuyanlarûn beynènè gödör,Nÿ yaxøû kè, bèz varûqYoxsa ÷oxlarû èøsèz qalardû!***Sÿn olmayanda ac qalûramSusuz qalûramSÿn olmayanda sÿnsèz qalûramSÿnsèzSÿnè sevmÿk èttèhamû boynumda!Sÿnsèz tavama èøÿdèlÿr, qanun adûnaMÿn uduzuram þzömöSÿn olmayanda.Nèyÿ bèr kè÷èk zèrzÿmè köncöndÿ èntèhar edèm kè?Hÿyat bu qÿdÿr gþzÿlLalÿlÿr od qarûømûø cèyÿr rÿngèndÿdèrAynanûn sarûøûn sa÷larûna bÿnzÿyÿn zÿmèlÿrènQaravûl aüacûndan asûlmaqNÿ qÿdÿr maraqlû þlömdör!***Yazdûm gþzlÿrèm dolduYazdûm örÿyèm boøaldûQonøumuz "ÿkèl dÿÿÿÿ"- dedèYazdûmBèr øaèr gþzömdÿn þpdöYazdûm bèr mÿmur östömÿ èøÿdèYazdûm yazûma gþrÿ dustaqda yatdûmYazdûm dostlarûm sevèndèQarûm þpöø tulladûOülum ac yatdû.Yazmadûm þldömS

AYGÖN ASLANLÛÖ÷öncö dönyanûn postmodernèzmèPostmodernèzmèn yeganÿ dÿrmanûsaüalmazromantèzm xÿstÿlèyèPostmodernèzm haqqûnda sþhbÿtlÿr zamanû bèr ÷oxhallarda Èslam vÿ Ö÷öncö Dönya þlkÿlÿrè hesabaalûnmûr. Fukonun nÿzÿrèyyÿsè bu þlkÿlÿrèn nèyÿtarèxdÿn ÷ûxarûldûüûnû èzah etmÿyÿ qadèr deyèl.Ö÷öncö Dönyanûn baxûø bucaüûndan postmodernèzmnecÿ gþrönör? Musèqèdÿn baølayaq…Kavalè- Hèndèstanda, Pakèstanda vÿ Banqladeødÿ genèøyayûlmûø sufè mÿnøÿlè mÿrasèm musèqèsèdèr. O, son dÿrÿcÿ rètmèkdèr,ÿnÿnÿvè barabanlarûn vÿ kastanyetlÿrèn akkomponamentèaltûnda Allahûn, Peyüÿmbÿrèn, dþrdöncö èmam ßlènèn,Sufè mörøèdlÿrènèn øÿnènÿ ÷alûnûr.Kavalènèn posmoderndèr÷ÿlèøè rejèssor Martèn Skorsezenèn "Èsanûn sonuncu sûnaüû"fèlmènèn sayÿsèndÿ baø tutub. Kavalè vÿ baøqa èslammusèqèsènèn tarèx ö÷ön parlaq fon rolunu oynadûüû bu fèlmÿslèndÿ dènèn möqÿddÿslèyènè, mþvqeyènè sarsûtmaq mÿqsÿdègödör.Hèndèstan subkontènentèndÿ èsÿ bu janr fankûn yerènètutub vÿ èndè sèntezatorun akkomponamentè èlÿ èfa edèlèr.Baølanüûcda mèstèk ekstaza ÷atmaq kþmÿk edÿn musèqè èndèèsterèk vÿcd ö÷ön èstèfadÿ olunur- sèyasÿtdÿ èndus fundamentalèzmèvÿ möasèr sufè musèqèsènèn sÿdalarû altûnda mÿharÿtlÿatûlûb-döøÿn möasèr èndus gÿnclèyènèn bèrlèyèndÿ posmodernèzmþzönö daha parlaq bèruzÿ verèr. Postmodernèzmdþvröndÿ Qÿrb sèvèlèzasèyasûna aèd olmayan xalqlarûn ÿnÿnÿvèmusèqèsè ÿsl tapûntûya ÷evrèlèb. Solomon adalarû, Zaèr,Burundè, Èran, Törk musèqèsè sÿrbÿst aranjemanda möasèrelektronèka vÿ rok musèqè øÿklèndÿ qÿrblè èstehlak÷ûyaþtörölör.Ö÷öncö dönyada postmodernèzm onlarûn bahalû vÿ yasertèfèkatsûz, tÿhlökÿlè dÿrmanlarû, dÿbdÿn döømöø vÿ ya èstèfadÿmöddÿtè ke÷mèø mÿhsullardan kolonèal asûlûlûüû èlÿ paralelyaøayûr. Bötön bu sadalananlar ènkèøaf etmÿkdÿ olanþlkÿlÿrÿ èxrac edèlèr vÿ orda xeylè gÿlèr gÿtèr-gÿtèrÿ èkèncè hÿyatûnûqazanûr. 50-60-cû èllÿrdÿkè modernlÿømÿ dalüasû kèmèpostmodernèzm dÿ bÿzèlÿrè tÿrÿfèndÿn qeydsèz - øÿrtsèz,analèzsèz, dègÿrlÿrè tÿrÿfèndÿn èsÿ söngöylÿ qarøûlanûr. Möasèrhènd kènosu vÿ pop musèqè, Malazèya hard roku vÿ taylûSamtou kèmè postmodern yazû÷ûlar bötön yaradûcûlûqlarû èlÿpostmodernèzmÿ mÿdhèyyÿlÿr oxuyurlar. Cÿnubè Afrèkaøÿhÿrlÿrènèn rÿqs musèqèsè, mösèr Fèlèppèn kènosu,Kolumbèyanûn narkoáàðonlarû èsÿ postmodernèzmÿ bèr qÿdÿrehtèyatla yanaøûrlar. Kenèyalû yazû÷û Nqudjè Tèanqonun bötönromanlarû ènkar edÿrÿk kèkuyyu dèlèndÿ yazmaüa baølamaqqÿrarû, Rèqoberta Men÷unun Qvatemalada hèndularûnmuqavèmÿt hÿrÿkatûndan danûøan sÿrt, sÿnÿdlè romanû ("mÿn,Rèqoberta Men÷u") postmodernèzmè Cÿnubè Amerèkada etèrazvÿ möqavèmÿt mÿdÿnèyyÿtènÿ ÷evèrdè.***ÛÛÛ dönyanûn he÷ bèr yerèndÿ postmodernèzm LatûnAmerèkasûndakû qÿdÿr möqavèmÿtlÿ özlÿømÿyèb vÿ hÿm dÿhe÷ bèr yerdÿ bu qÿdÿr ÿcaèb dÿyèøèklèyÿ uüramayûá. Fèkèrverèn: 1990-cû èldÿ Peruda prezèdent se÷kèlÿrèndÿ mÿøhuryazû÷û Marèo Varqas Ëûosun vÿ Alberto Fuxèmorènèn rÿqabÿtè,Argentènada Karlos Menemèn (1989) vÿ Brazèlèyada FernandoKollorun medèa- populuzmè (1990), Meksèkanûn ØèmalèAmerèka Azad Tècarÿt zonasûna qoøólmasû vÿ terrorèzm,narkotèka alverè èlÿ baülû sèyasè vÿ èqtèsadè hadèsÿlÿr sèlsèlÿsè -bunlar saü÷û postmodernèzmèn parlaq nömunÿlÿrèdèr.Hadèsÿlÿrèn belÿ ènkèøafû mÿøhur Meksèka øaèrè, Nobelmökafatû laureatû Oktavèo Pasû postmodernèzmè LatûnAmerèkasûna nþvbÿtè yad layèhÿ adlandûrmaüa mÿcbur etdè.Dènèn dèr÷ÿlmÿsè - Cÿnubè Amerèka, Hèndèstan vÿ yamösÿlman þlkÿlÿrèndÿ baølamasûndan asûlû olmayaraq - postmodernèzmÿetèraz reaksèyasûnûn nÿtècÿsè èdè.Cÿnub Øÿrqè Asèyada postmodernèzm þz ÿksènè tamamèlÿunèkal øÿkèldÿ tapûb. Burda reallûüûn þz sèmulyasèyasûndanse÷èlmÿmÿsè èdeyasû mönbèt yerdÿ yetèøèb - saxta mallarûnèstehsalûna ÿsaslanan mÿdÿnèyyÿtèn vÿ èqtèsadèyyatûn qûzüûnènkèøaf etdèyè möhètÿ. Hÿqèqè Qu÷÷è saatlarû saxtasûndan nÿ èlÿfÿrqlÿnèr? Bazar "ÿn orèjènal saxta mÿhsul" mÿhsullarladoludur. Lèsenzèyasûz SD-lÿr ÿslèndÿn nÿènkè fÿrqlÿnmèr,hÿtta qanunè mÿhsulla eynè keyfèyyÿtÿ malèkdèr. Hÿrdÿnèstehsal÷û fèrmalarûn ekspertlÿrè belÿ þz mÿhsullarûnû saxtasûndanse÷ÿ bèlmèr. Bu regèonun èqtèsadèyyatûnûn, tÿxmènÿn, 20faèzè sèmulyakr èndustrèyasû èlÿ baülûdûr.Tarèxèn sonuDoürudanmû, postmodernèzmèn þz tarèxè var vÿ ya o,modernèzmèn ayrûlmaz hèssÿsèdèr? Postmodernèzmèn tarèxèÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 31

eal, yoxsa vèrtualdûr?Bÿlkÿ postmodernèzm sadÿcÿ "soyuq möharèbÿnènnÿtècÿsè" vÿ ya hÿmèn möharèbÿnèn gèzlè èøtèrak÷ûsûdûr?ßgÿr postmodernèzmèn ÿn ger÷ÿk reallûq kèmè tÿsvèrolunduüu bèr kètab varsa, o da Amerèka tarèx÷èsè FrensèsFukuyamanûn "Tarèxèn sonu vÿ sonuncu adam" kètabûdûr.Burda Fukuyama mènèllèyèn sonunda "Yenè Xoø Xÿbÿrèn"gÿlmÿsè haqqûnda peyüÿmbÿrlèk edèr: "Kapètalèst cÿnnÿtènènyaranmasû tarèxèn sona ÷atmasûna èøarÿdèr".Jak Derrèda Fukuyamanûn "Kapètalèzmèn marksèzèm tÿhlökÿsèözÿrèndÿ qÿlÿbÿsèndÿn" xÿbÿr verÿn kètabûnû dekonstruktèvtÿnqèd atÿøènÿ tutaraq hamûya xÿbÿrdarlûq edèr: "buqÿlÿbÿ hÿqèqÿtè hÿtta þzöndÿn belÿ gèzlÿdèr". Onun sþzlÿrènÿgþrÿ "èndèyÿ qÿdÿr qÿlÿbÿnèn perspektèvlÿrè bu qÿdÿr dumanlû,qaranlûq vÿ qorxunc olmayûb"."Tarèxèn sonu" nÿ demÿkdèr?1. Marksèzmèn möhöm rol oynadûüû tarèx sona ÷atdû;2. Sÿbÿb - namÿlum plan;3. Bu plana gþrÿ hÿmèn tarèx bètdè, yÿnè qarøûsûna qoyduüualè mÿqsÿdènÿ ÷atdû.Bu mÿqsÿd bötön dönyada yeganÿ real quruluøun - lèberaldemokratèyanûn yaradûlmasûdûr. Lèberal demokratèya uürundahÿrÿkat èsÿ azad bazar èqtèsadèyyatû èlÿ paralel hÿyatake÷èrèlèr.Derrèda Fukuyamanûn kètabûnûn Qÿrbdÿ bèr anûn è÷èndÿbestsellerÿ ÷evrèlmÿsènèn sÿbÿblÿrènè aydûnlaødûrmaüa ÷alûøûr -Nèyÿ tarèxèn, mÿhz, bu anûnda kapètalèzmèn qÿlÿbÿsè bu qÿdÿrvacèbdèr? Kapètalèzmèn medèa - trèumfunun arxasûnda ÿslhÿqèqÿt gèzlÿnèr - kapètalèzm hÿlÿ èndèkè qÿdÿr zÿèf, fÿlakÿtÿèndèkè qÿdÿr yaxûn olmamûødû. Derrèda lèberal demokratèyanûbaø tutmuø qÿlÿbÿ vÿ ya bÿøÿr tarèxènèn sonu kèmè qÿlÿmÿvermÿyÿ cÿsarÿt eòmèø postmodernèzmÿ qarøû ÷ûxûr. Onun sÿsèMarksûn xeyratûna yûüûøanlarûn qulaqlarûnda sÿslÿnÿn narahat,natÿmèz vècdanûn sÿsèdèr. Derrèdanûn: "Ola bèlsèn kè, mÿnmöÿyyÿn mÿnada postmarksèst olmuøam. Amma, axû, mÿnantèmarksèst deyèldèm. Vÿ hÿmèøÿ markssayaüû zèddèyÿtlè ruhdanxoøum gÿlèb".Derrèda postmodernèzmÿ qÿdÿrkè nÿslèn tÿmsèl÷èsèdèr. Bunÿslèn nömayÿndÿlÿrè bèr qÿdÿr baøqa formada da olsa, artûqtarèxèn sonunu yaøayûblar. 50-cè èllÿrèn sonunda hÿmèn nÿsèlèkè ortodoksal ehkam arasûnda tÿlÿyÿ salûnmûødû - Amerèkakapètalèzmènèn vÿ Stalèn hakèmèyyÿtènèn ènterpretasèyasûndamarksèzmèn. Derrèdanûn sþzlÿrènÿ gþrÿ, mÿhz, bu èdeolojè patonun dekonsturksèya èdeyasûnûn yaranma sÿbÿbèdèr.Endøpèl - yÿnè sonBèz postmodernèzmèn sonunun necÿ olacaüûnû tÿssÿvvöredÿ bèlÿrèkmè?Axû, onun hÿr hansû möÿyyÿn baølanüûcû yoxdur. O,möasèrlèyèn döødöyö döyöndör. Burda nÿ èsÿ yenèlèyÿbÿnzÿyÿ bèlÿr, amma ÿslèndÿ bu belÿ deyèl. Partèyanû aparanoyun÷ulardan bèrènèn- kommunèzmèn sÿhnÿdÿn yoxa ÷ûxacaüûhÿlÿ 50-cè èllÿrèn sonlarûndan xÿbÿr verèlmèødè. Sadÿcÿ ondabelÿ bèr proqnozun sÿhèhlèyènÿ ènanmaq ÷ÿtèn èdè.***Þlömöndÿn bèr qÿdÿr ÿvvÿl (1984) Fuko hamûnûmaarèf÷èlèk dþvrönö yenèdÿn dÿyÿrlÿndèrmÿyÿ ÷aüûrûmûødû.Sankè ÷oxdan arxèvÿ gþndÿrèlmèø dahè naüûl÷û tÿhkèyÿ÷èfèlosoflara yenèdÿn tÿlÿbat yarandû. Hal-hazûrda èsÿ baøqaxÿyalÿt dèrèlmÿ nþvbÿsènè gþzlÿyèr - Romantèzm. Kèm bèlèr,bÿlkÿ, mÿhz o, bèzèm ÷oxdan tapmaq èstdèyèmèz dÿrman olacaq.Postmodernèzmèn yeganÿ dÿrmanû saüalmaz romantèzmxÿstÿlèyèdèr.SAzÿrbaycan romantèkøerènÿTehranhda maraq varTehranda törk dèlèndÿ yayûnlanan Yaømaq ÿdÿbèyyat dÿrgèsèGuzey Azÿrbaycan ÿdÿbèyyatû serèyasûndan kètablarûn nÿøredèlmÿsènè planlaødûrûr. Èlk etapda bu serèyadan 10 kètab è÷ûq özögörÿcÿk. ßsasÿn ÿnÿnÿvè öslubda yazûlmûø ÿsÿrlÿrÿ dèqqÿtè cÿlbedÿn redaktorlarûn tÿrtèb etdèklÿrè hÿmèn kètablarûn sèyahûsûndaÈsmayûl Øûxlûnûn "Dÿlè Kör" romanû, Ramèz Rþvøÿnèn, RöstÿmBeùðudÿnèn, Vaqèf Sÿmÿäoülunun, Vaqèf Bayatlûnûn øer kètablarû vÿ baøqa tanûnmûø möÿllèflÿrènÿsÿrlÿrè yer almaqdadûr.Yaømaq dÿrgèsènèn bu serèyadan nÿør etdèyè èlk kètab 80-cè èllÿr romantèk-sentèmental ÿdÿbè mÿktÿbèn davam÷ûlarûn-32ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

øåèðëÿðÚÀÂÈÄÀÍBèr axøam tÿrÿfègönÿø batarkÿnbèr gÿlènlèk donukèrayÿ gþtörÿk,bèr øöøÿ lèkþr,bèr qutu sèqar...vÿ bèr qÿdÿr zamangedÿksÿhralarûn bètÿn yerènÿ...dÿnèzèndadûna baxaq,qumlara börönÿk,olmazmû?..mÿn sÿnèn olum,dönyasa mÿnèm......nèøan özöyöèstÿmèrÿm,barmaüûmûdèølÿsÿn yetÿr...×ÿtèrèolmayan uøaqlarbuludlarla dèl tapar,yaüûølara qarûøargþz yaølarû...bèr øeyverÿmmÿzlÿr ÿrlÿrènÿèstÿmÿdÿnhamèlÿ olanlarþlöm gÿzdèrÿr bÿtnèndÿhÿr þlöm doüulandaaülayacaq Tanrûgþz yaølarûsözölÿcÿk buludlardan÷ÿtèrè olmayanuøaqlarûn baøûna...Bèr göngèrÿcÿmTanrûnûn qûlûüûna,bèlèrsÿn dÿ,bunu hÿr øeydÿndaha yaxøû bacarûram...gölömsÿyÿcÿm özönÿdÿlè sevgèlèsè kèmèvÿ O - Tanrûhÿzzdÿngþzlÿrènè yumuncaoüurlayacam cèbèndÿnsÿnÿ gÿlÿnþlöm kartûnû...ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007sevmÿdÿnÿrÿ gedÿn qûzlarqandan baøqa33

QADÛN. AZ serèyasûndan øeèrlÿrKÈØÈNÈN ÞLÖMÖKèøèlÿr acèzlÿøÿndÿpÿlÿngÿ, øèrÿ dþnÿrlÿrnÿrÿ ÷ÿkèbÿllÿrènÿ ke÷ÿnè÷ûrparlar tÿpÿlÿrènÿmÿsÿlÿnè÷èndÿsèqaret kþzÿrÿn kölqabûnûsonrayumruqlar,tÿpèklÿr èøÿ döøÿrsa÷larûnû yolubbaølarûnû ÷ûrparlar dèvarlaravÿevdÿ olan hÿr øeyÿdþyÿrlÿr þzlÿrènèsþyÿrlÿr þzlÿrènèsonrahaldan döøöbbèr qûraüa ÷ÿkèlÿrlÿr÷atlamûø kölqabûnû tapûbÿllÿrè ÿsÿ-ÿsÿsèqaret yandûrarlarqÿzÿblÿ baxarlarqorxudanrÿngè aüarmûøuøaqlarûna...Vÿ...xal÷anûn özÿrèndÿbèrQadûn cÿsÿdèènèldÿyÿr...Hÿr gönbaøûma ÷ûrpûlan ÷þrÿk,Hÿr gönayaüûm altûna döøÿn örÿk,Sèzè neylÿyèm?Hansûnûzûgþzöm östÿ qoyum, saxlayûm,Hansûnûzûdèzèm östÿ qoyum, aülayûm?..Ne÷ÿ vaxtdûrÿtrafûmdahÿr øeysþnök vÿ bayaüû,ne÷ÿ vaxtdûrhÿyatûmûnnÿ duzu var,nÿ øÿkÿrè,nÿ yaüû...Deyÿsÿnbÿxtèm dÿpÿhrèz saxlayûrkþk qadûnlar sayaüû...Hÿr gönbeø namaz qûlaram...Hÿr namazûmbèr dèvara ÷ûrpûlar,bèrè dÿ tavana...Bu zèndandaQèblÿ yþnö bèlènmÿz...ÌÎÅÌÓ ÀÄÀÌÓÍà ïÿòûé äåíü ìû ñîçäàíû,Òû-èç ãëèíû, ÿ-èç òåáÿ,È ñîçäàâàÿ íàñ ñ òîáîéÁîã ìèðó ñîçäàë Ñàì Ñåáÿ.Îí è â òåáå, Îí è âî ìíå,Ìû-ïîëîâèíû öåëîãî,È òÿãà ïëîòè è äóøèÈñõîäèò îò ëþáâè Åãî...È ñ òîãî äíÿ-äíÿ ïÿòîãîÁîã íàìè ëþáèò Ñàì Ñåáÿ,È ñîçäàåì Åãî ... êàê Îí,Òû-èç ãëèíû, ÿ-èç òåáÿ...S34ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Dÿrèn sþhbÿt__________________________________________Xalq yazû÷ûsû Anar 2003-cö èlèn 22 fevralûnda "Möxalèfÿt" qÿzetènÿ verdèyè mösahèbÿdÿ gÿnc øaèr vÿ yazû÷ûlardanSalam, Nèsÿbÿyèm. ßlèzadÿ Nurè, Sÿrvaz Höseynoülu, Nÿrgèz Cabbarova vÿ Xan Rÿsuloüluyla yanaøû Dayandur Sevgènènvÿ Elnur Aslanbÿylènèn dÿ adlarûnû ÷ÿkÿrÿk onlarûn gÿlÿcÿyènÿ ömèd bÿslÿdèyènè èfadÿ etmèødè. Hþrmÿtlè yazû÷ûnûn bu uzaqgþrÿnlèyènÿheyrÿt etmÿmÿk olmur. Cÿmè 4 èl ke÷mÿsènÿ baxmayaraq, adlarû ÷ÿkèlÿn bu gÿnclÿr artûq ÿdÿbèyyatdamþhkÿmlÿnmÿyè bacarmûølar, bèr ÷oxlarûnûn kètablarû dÿrc olunmuø, ÿsÿrlÿrè xarècè dèllÿrÿ tÿrcömÿ olunmuø, DayandurSevgèn "Sþzön soraüû", Elnur Aslanbÿylè èsÿ "Nÿfÿs" ÿdÿbè dÿrnÿyènÿ rÿhbÿrlèk edèrlÿr.Adlarû ÷ÿkèlÿn bu èkè gÿnc yazû÷û ke÷ÿn hÿftÿ, nÿyÿ gþrÿsÿ eynè gönlÿrdÿ bèrdÿn-bèrÿ aktèvlÿøèblÿr, qÿlÿmÿ sarûlaraqbèrè "Reytènq" (29 èyul 2007), o bèrèsè èsÿ "Xalq Cÿhbÿsè" (28 èyul 2007) qÿzetèndÿ AYO vÿ "Alatoran" haqqûnda tÿnqèdèqeydlÿrènè sÿslÿndèrèblÿr. Hÿr èkè gÿnc øaèrèn ömumè qÿnaÿtè belÿdèr: "Alatoran" jurnalûnda oxunacaq bèr yazû yoxdur,"Ulduz" jurnalû daha oxunaqlûdûr. Son aylarûn þlö ÿdÿbèyyat möhètèndÿ Elnur-Dayandur tandemè bomba kèmè partlamûø,gÿnclÿrèn eynè göndÿ aktèvlÿømÿsè heyrÿtÿ sÿbÿb olmuødu.Dayandur Sevgènèn bu hÿrÿkÿtènè baøa döømÿk olar, sadèq AYB özvödör, AYB yalaüûndan bÿhrÿlÿnmÿkdÿdèr, ancaqElnur Aslanbÿylènèn AYO-ya qarøû ÷ûxmasû ÷oxlu sual èøarÿlÿrè doüurub: AYO sûralarûnda ola-ola onu tÿnqèd etmÿk dÿdeyÿsÿn tÿzÿ modadûr. Yÿnè, baxûn, mÿn super demokratam, hÿtta özvö olduüum demokratèk bèr tÿøkèlatû da tÿnqèd edÿbèlÿrÿm. Gÿl kè, gÿnc ekspert Mþvlud Èsmayûlûn qÿnaÿtè baøqadûr: Elnuru ÿsÿblÿødèrÿn Qazax poezèya bulaüûnûn qurumasûdûr,bununla barûømayaraq qÿlÿmènè saüa sola sÿyèrdèr, guya hÿmyerlèsè Muradûn AYO-dan ÷ûxarûlmasûnûn tÿÿssöbönö÷ÿkèr, ancaq ÿsas mÿqsÿdè bönþvrÿsè Sÿmÿd Vurüun tÿrÿfèndÿn qoyulmuø qazaxøènanû qoruyub saxlamaqdûr, bu mÿqsÿdlÿyalandan-dolandan Murada ÿdÿbèyyatûmûzûn canlû klassèkè deyèr. Þzönön Èradÿ Dÿstÿrxanlû öslubunda yazdûüû øerlÿrè ÿdÿbèmöhètdÿ he÷ bèr èz buraxmayûnca ÷ûlüûna dþnör, yan-yþrÿsènè qapûr.Gecÿ saatlarûnadÿk ÿdÿbèyyat sþhbÿtlÿrè__________________Ke÷ÿn hÿftÿ Kètab Klubunda "gÿnc yazû÷ûnûn èlk kètabû" serèyasûndan 4 kètabûn tÿqdèmat mÿrasèmè ke÷èrèldè. Gÿncmöÿllèflÿrdÿn Sabutayûn, Sevènc ×ûlüûnûn, Èntèqam Hacûlûnûn vÿ Yaøar ßsÿnèn bu gönÿ qÿdÿr yazmûø olduqlarû se÷mÿ øer vÿhekayÿlÿrènèn toplandûüû kètablar haqqûnda hÿm möÿllèflÿr, hÿm dÿ toplantûya dÿvÿt olunmuø yazû÷ûlar þz fèkèrlÿrènèsþylÿdèlÿr. Hÿmèd Herès÷è gÿnc möÿllèflÿrè ösyankar olmaüa ÷aüûrdû, Sÿfÿr Alûøarlû ÿdÿbèyyatûmûza yenè gÿlÿnlÿrèn yalnûza÷ûq-sa÷ûq mþvzulara meyl etmÿsènè tÿqdèr etmÿdèyènè sþylÿdè, Aqøèn Yenèsey þz ÷ûxûøûnda yazû÷ûnûn fÿrdè mþvzulardanqa÷ûb èctèmaè mþvzulara daha ÷ox dèqqÿt gþstÿrmÿlè olduüunu vurüuladû,Qan Turalû Azad Yazarlar Ocaüû sûralarûnda bèrlÿøÿn yazarlarûn yaradûcûlûüûndakûömumè fÿlsÿfè krèterlÿr özÿrèndÿ dayandû. Daha sonra, tÿdbèrÿ qatûlangöneylè yazû÷û Eyvaz Taha Bakûdakû ÿdÿbè proses haqqûnda þz döøöncÿlÿrènèsþylÿdè, ÿdÿbè prosesèn ömumè gedèøè haqqûnda tÿnqèdè fèkèrlÿrènè sÿslÿndèrdè.Èlk kètablarûnû bayram edÿn gÿnc yazarlar; Èntèqam Hacûlû, Yaøar ßsÿn,Sevènc ×ûlüûn, Sabutay ÿsÿrlÿrèndÿn par÷alarû tÿdbèrÿ toplaøanlara oxudular.ßdÿbèyyat sþhbÿtlÿrè, daha sonra, gecÿ saatlarûnadÿk Vahèd Poezèya evèndÿdavam etdèrèldè.Tÿrèf.net_____________________________________________("Tÿnqèd.net" jurnalûnûn yenè sayû ÷apdan ÷ûxdû)ÿäÿáèééàòÿòðàôûTehran Elèøanoülunun dÿrc etdèyè "Tenqèd.net" jurnalûnûn nþvbÿtè 3-cö sayû ÷apdan ÷ûxûb. ßdÿbè möhètdÿ yalnûz tÿnqèdmÿsÿlÿlÿrènè ÿhatÿ edÿn bèr jurnalûn olmasû ÿlbÿttÿ sevèndèrècè haldûr vÿ gþrönör T.ßlèøanoülu da bu boøluüu gþrdöyöö÷ön þz øÿxsè fÿdakarlûüû bahasûna belÿ bèr jurnalû meydana gÿtèrèb, a÷ûq sþylÿmÿk lazûmdûr, jurnalûn hÿmèn bu 3-cö sayûdaha maraqlû, ÿhatÿlè vÿ nèsbÿtÿn daha obyektèv tÿsèrè baüûølayûr. Xösusÿn rÿssam Heyranûn hÿr bèr mÿqalÿ ö÷ön ayrûca÷ÿkdèyè rÿsmlÿr jurnala þzönÿmÿxsusluq verèr, ona þzÿl stèl qazandûrûr. Jurnalû vÿrÿqlÿdèkcÿ nÿ qÿdÿr dolu vÿ ÿhatÿlèolduüunu hèss edèrsÿn, hÿmÿn-hÿmÿn ÷aüdaø ÿdÿbè prosesdÿ èøtèrak edÿn bötön qurumlar vÿ fÿrdlÿr haqqûnda sþz a÷ûlmûø,onlarûn ÿdÿbèyatdakû yerè sözgÿcdÿn ke÷èrèlmèødèr. Tÿsadöfö deyèl, Tehran ßlèøanoülu jurnalûn ta èlk sÿhèfÿlÿrèndÿ "mÿnobyektèv olmaüa ÷alûøacam" deyÿ bÿyan edèr, þzö dÿ artûq obyektèv olmanûn zÿrurèlèyènèn fÿrqènÿ varûb. ßn azûndan bu saydakûþz mÿqalÿlÿrèndÿ buna cÿhd edèb. Tÿÿssöf doüuracaq bèr èkè nöansû burada qeyd etmÿk yerènÿ döøÿrdè. Tehran ÿdÿbènÿørlÿr bþlömöndÿ yazdûüû bèr mÿqalÿdÿ, aøaüû sÿvèyyÿdÿ olduüu ö÷ön "Ulduz", "Azÿrbaycan", "ßdÿbèyyat qÿzetè" haqqûndasþz a÷maüa lözum gþrmör, anmcaq "ßdÿbèyyat qÿzetè" möÿllèflÿrènÿ jurnalda gen bol yer verèb, mèsal ö÷ön RöstÿmKamal, ßfzÿlÿddèn ßlèyev, Øÿhrèyar Mÿmmÿdov, Maral Yqubova kèmè tÿrèføönas möÿllèflÿrèn adlarûnû ÷ÿkmÿk olar. Yerègÿlmèøkÿn qeyd edÿk, tÿnqèd jurnalûnda dÿrc olunan mÿqalÿlÿrèn yarûdan ÷oxu tÿrèf notlarû özÿrèndÿ kþklÿnèb, bèr ÷ox hallardaTehran bÿyèn ÿvvÿllÿr ÿmÿkdaøû olduüu "ßdÿbèyyat qÿzetè"nè xatûrladûr. Gÿlÿcÿk saylarda bu cör yazûlarûn vÿ möÿllèflÿrènmènumuma endèrèlmÿsènè redaktora tþvsèyyÿ edÿrdèk.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 35

ÿäÿáè òÿíãèäAqøèn haqqûnda 3 mÿqalÿQAN TURALÛqan_tural@yahoo.com1.Aqøèn kèmèn yazarûdûr?Aqøènèn øeèrè, publèsèstèkasû haqqûnda polemèkaHamûnû þz adû èlÿ ÷aüûrmaq zamanû gÿldè. Bèz 2000-cèlÿr nÿslè olaraq artûq èlk qurbanûmûzû vermèøèk, bunumalalamaüûn, östömözÿ vurmamaüûn he÷ bèr adû yoxdur. Èlk qurbanûmûz Aqøèndèr. Bèz bunu èlk dÿfÿsþylÿyèrèk, ÷önkè bu yazû yazûlana qÿdÿr Aqøènèn þzönö dözÿldÿcÿyènÿ, cèddè bèr kètabû axûra qÿdÿr oxuyacaüûnaènamûmûz vardû. Lakèn "Alma" qÿzetèndÿ yazdûüû yazûlar, demÿk olar kè, hÿr gön etdèyèmèz ÿdÿbèyyatsþhbÿtlÿrè bèzè bèr daha ÿmèn edèr kè, Aqøèn dözÿlÿn deyèl, 60-cûlarûn qûrx yaødan sonra qÿdÿm qoyduüuþzönÿvurüunluüa Aqøèn otuza ÷atmamûø qÿdÿm qoyub.Aqøènèn "øeèrlÿrè"Aqøènèn øeèrlÿrè Azÿrbaycan poezèyasûnda hadèsÿ kèmè qarøûlandû, dönyadan tÿcrèd olunmuø, þlö,kÿfÿn kÿdÿrènÿ börönmöø bèzèm möhètdÿ bu cör øeèrlÿrèn rezonans doüurmasû tamamèlÿ qanunauyüun èdè.Aqøènè dÿ mÿhz bu yalan÷û øþhrÿt azdûrdû. Yaølû nÿslÿ mÿnsub Seyran Sÿxavÿt, Vaqèf Bÿhmÿnlè, MþvludSöleymanlû kèmè yazarlarûn Aqøèn haqqûndakû tÿrèflÿrè Aqøèndÿ þz èstedadû haqqûnda mèf doüurdu. Aqøènpoezèyasûnûn motèvè olan baøqa bèr cÿhÿt èsÿ onun þz øeèrlÿrènè zÿèf oxucu zþvqönÿ hesablamasû olub.Aqøèn uzun èllÿr poezèyada "uøaq qadûna, qadûn kèøèyÿ zèyandûr" kèmè sÿrsÿmlÿmÿlÿrè zÿèf zþvqlö oxucuyahesablanmûø cûzmaqaradan baøqa bèr øey ola bèlmÿz. Aqøènèn øeèrlÿrè Sabèr texnèkumumun bèrèncè kurstÿlÿbÿlÿrènèn zþvqönö oxøaya bèlÿr. Mÿn konkret mèsal ÷ÿkÿcÿyÿm. Akèf ßlèdÿn mösahèbÿ alûrdûm. Bumösahèbÿdÿn ö÷-dþrd gön ÿvvÿl Aqøèn nþvbÿtè mösahèbÿsènè APA-ya vermèødè. Akèf möÿllèmdÿn bumösahèbÿ haqqûnda soruøanda o, kþnölsöz øÿkèldÿ "hÿ, oxumuøam" dedè. Mÿn mösahèbÿ haqqûnda tÿnqèdèbèr fèkèr sþylÿyÿn kèmè Akèf möÿllèm mÿnè baøûyla tÿsdèq etdè vÿ dedè kè, "baødan ayaüa qara-qûøqûrûqdûr".Bèr möddÿt sonra Zÿlèmxan Yaqubdan mösahèbÿ aldûm. Mösahèbÿdÿn sonra Zÿlèmxan mÿnè maøûnlaøÿhÿrÿ qÿdÿr apardû. Zÿlèmxanûn øoferè mÿnèm dÿ gÿnc yazarlardan olduüumu bèlèb Aqøènènmösahèbÿsèndÿn danûødû vÿ Aqøènè xeylè tÿrèflÿdè. Èndè dÿyÿrlè bèr zèyalû, Gertsenèn tÿrcömÿ÷èsè, dönyaÿdÿbèyyatûna kèfayÿt qÿdÿr bÿlÿd olan, fèlologèya elmlÿrè namèzÿdè Akèf ßlènèn Aqøènÿ mönasèbÿtè Aqøènö÷ön daha maraqlû olmalûdûr, yoxsa Zÿlèmxan Yaqubun øoferènèn? Aqøènèn yazdûüû yazûlar, verdèyèmösahèbÿlÿr, øeèr adlandûrdûüû qÿbrèstanlûq elegèyalarû ancaq vÿ ancaq aøaüû sÿvèyyÿlè oxucu zþvqönÿhesablanûb, ÷önkè o þzö dÿ bèr oxucu kèmè kèfayÿt qÿdÿr yetèømÿyèb, bèømÿyèb ÿn pèsè dÿ budur kè, bèømÿkèstÿmèr. Øeèrlÿrdÿn danûøaq. Aqøèn hÿr halda bunlara øeèr deyèr.Bèzèm yaøadûüûmûz øÿhÿrdÿHÿr gecÿ namÿlum qadûn meyèdè tapûlûrHÿr gecÿ namÿlum kèøèlÿrNamÿlum qadûnlarû qÿtlÿ yetèrèrlÿrQadûnlarûn gönahlarû namÿlumQadûn bÿdÿnè kèøèlÿrèn ÿl èzènè saxlamûrGecÿlÿr tÿmèz ÷ûxûr aü bÿdÿn36ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Qadûn bÿdÿnè sevdèyè kèøènè satmaz.Asèf ata bu øeèrlÿrÿ "enerjè èsrafû" deyèrdè. Mödrèk bèr ÿda èlÿsþylÿnmèø øeèrlÿrèn arxasûnda cèddè bèr øey durduüuna aldananoxucu bèr az döøönÿndÿn sonra yanûldûüûnûn fÿrqènÿ varûr. Ammaadè oxucu ö÷ön bu nÿhÿng fÿlsÿfè tapûntûdûr, bþyök zÿka hadèsÿsè,gþylÿrÿ yöksÿlÿn poezèyadûr. ßsgÿrlèkdÿn gÿlÿndÿn soruøurlar kè,suxarû nÿdèr? O da cavab verèr: Suxarû elÿ bèr øeydèr kè, onu yemÿyÿsÿrf elÿdèyèn enerjènè ondan ala bèlmèrsÿn. Aqøènèn øeèrlÿrè dÿ normaloxucu ö÷ön suxarûdan baøqa bèr øey deyèl. ßlbÿttÿ kè, gèc oxucuö÷ön bu øeèrlÿr suxarû deyèl, bÿlkÿ dÿ tortdur.Aqøèn poezèyasûnûn sarsaq kþnöllÿrè fÿth etmÿsènèn bèrcÿsÿbÿbè var. O da bundan èbarÿtdèr kè, Aqøèn øeèrè ÿnÿnÿyÿ, xösusèlÿdÿ 60-70-cè èllÿrèn sèmvolèst-dekadans ÿnÿnÿsènÿ ÷ox baülûdûr.Aqøènèn obrazlarû, øeèrènèn ÿsasûnda duran bÿdbèn ruh olsa-olsaRamèz Rþvøÿn, Vaqèf Bayatlû Odÿr, Vaqèf Sÿmÿdoülu poezèyasûnaèstedadlû gÿzèømÿlÿrdèr. Hÿr halda mÿn "ömèdlÿr daha ÷ox adamøÿklèndÿ yoxa ÷ûxûr" mèsralarûnû yazan adam haqqûnda baøqa sþzdeyÿ bèlmÿrÿm.Savadsûz publèsèstèkaYetÿrè qÿdÿr savadû olmayan, þz èstedadûna arxalanaraq yazûyazan adam hara qÿdÿr gedÿ bèlÿr? Bèz deyÿ bèlmÿrèk kè, bu adamûhe÷ kèm cèddèyÿ almaz. Azÿrbaycan kèmè èntellektual baxûmdankasad olan bèr þlkÿdÿ Aqøènlÿrèn vÿ aqøènkèmèlÿrèn yetèømÿsè, cèddèbèr èmèclÿ ortalûüa ÷ûxmasû tamamèlÿ normal hadèsÿdèr. Tutalûm kè,Aqøèn kèmè adam Rusèyada ya da Törkèyÿ olsaydû qÿzet redaksèyasûndanancaq korrektor kèmè è÷ÿrè gèrÿ bèlÿrdè. ×ox danûøûb,baøûnûzû aürûtmayaq. Aqøènèn lap bu yaxûnlarda ÷ap olunmuø "YaxûnuzaqSSRÈ" yazûsûna baxaq. El÷èn ßfÿndèyevèn dÿ "Yaxûn UzaqTörkèyÿ" adlû mÿøhur ÿsÿrè var. Bunu elÿ-belÿ yazûrûq. Aqøènènyazûsûndan bèr cömlÿ: "Marksèzmè dèqqÿtlÿ oxuduqda buradakÿndlènèn adam yerènÿ qoyulmadûüû ÷ox aydûn hèss olunur".Marksèzmè oxumurlar, marksèst klassèklÿrènèn ÿsÿrlÿrènè oxuyarlar."Bukvayed" olmayaq, Aqøèn tÿnqèd ö÷ön kèfayÿt qÿdÿr ÷ox èmkanyaradûr. Bèr az ÿvvÿl cèddè oxucudan danûødûq. Cèddè oxucu yaxøûbèlèr kè, marksèzm, xösusèlÿ lenènèst marksèzmèn ÿsas sosèal dayaüûkÿndlèlÿrdÿn èbarÿt èdè. Kÿndlènè adam yerènÿ qoymayan kèmdèr?"Almanèyada kÿndlè möharèbÿsè" adlû ÿsÿr yazûb kÿndlèlÿrèn ènqèlabdarolunu gþstÿrÿn Engelsmè, yoxsa èlk dekretè torpaüûn kÿndlèyÿverèlmÿsè haqqûnda olan Lenènmè? Bèr dÿ Aqøèn hansû marksèstklassèkè tam oxuyub kè? Mÿn qÿtè øÿkèldÿ ÿmènÿm kè, AqøènKarl Marksûn gÿnclèk vÿ ahûl ÷aülarûndakû fÿlsÿfÿlÿrènènfÿrqènè bèlmèr. Aqøèn marksèzmè Hÿmèd Herès÷ènènmÿqalÿlÿrèndÿn tanûyûb vÿ bunu da dÿqèq bèlèrÿm kè, oStalènlÿ Trotskè arasûnda olan qarøûdurmanûn nÿdÿn èbarÿtolduüunu bèlmèr. Bèlÿn adam belÿ øeylÿrè yazmaz. Bucör yazardan kèm nÿ þyrÿnÿ bèlÿr? Aqøèn þzökÿndlènè adam yerènÿ qoymaya bèlÿr, amma bunudeyÿrkÿn Marksûn arxasûnda gèzlÿnmÿsè, onlarûnnarahat ruhlarûnû èncètmÿsè sadÿcÿ olaraq absurddur.Ortaya sual ÷ûxûr. Bu yazûlar kèmèn ö÷önyazûlûr? Unèversètet tÿhsèlè gþrmöø adam fÿlsÿfÿ kursundamarksèzm haqqûnda möfÿssÿl bèlèk ÿldÿ edÿ bèlÿr. Bèz axûdemèøèk, Aqøènèn yazûlarû Sabèr texnèkumunun bèrèncè kurs qûztÿlÿbÿlÿrènèn zþvqönÿ hesablanûb.Bu gön mÿtbuatûmûzûn vÿ xalqûmûzûn vÿzèyyÿtè hÿr kÿsÿ bÿllèdèr.Onun ö÷ön qÿzetlÿrdÿ bèzÿ ayrûlan yer yaza bèlmÿyÿn, ammadöøöncÿsè èlÿ, hÿyat tÿrzè èlÿ bèzèmlÿ bèr olan øÿxslÿrèn yerèdèr. Bèzyazû yazmaqla mÿn belÿ hesab edèrÿm kè, tarèxè bèr mèssèya yerènÿyetèrmÿlèyèk. Amma Aqøèn kèmè he÷ bèr xösusè bèlèyè èlÿ fÿrqlÿnmÿyÿnøÿxsèn nÿyÿ gþrÿ yazmasû maraqlûdûr. Ardûndan da xalqûsþyör. Belÿ xalqûn yazarû Aqøèn kèmè bèlèksèz vÿ savadsûz olmalûdûr.Allaha ÷ox øökör kè, hamû onun kèmè deyèl.Bèz Aqøènèn bèrcÿ yazûsûndan bèrcÿ cömlÿnè sètat gÿtèrdèk, obèrè yazûlara mönasèbÿt bèldèrmÿmÿyèmèz èsÿ yalnûz Aqøènèn þzxeyrènÿdèr. Aqøènèn yazûlarû èndèyÿnÿ kèmè yalnûz muüam ustalarûnûtÿrpÿdèb kè, onlarûn dÿ èntellektual vÿ øÿxsèyyÿt sÿvèyyÿsè hÿr kÿsÿbÿllèdèr.Aqøènèn oxusuMÿn Aqøènè øÿxsÿn tanûyan bèr øÿxs kèmè onun nÿlÿroxuduüunu yaxøû bèlèrÿm, ÿdÿbèyyata bèr az bÿlÿd olan oxucu ö÷öndÿ bunu möÿyyÿnlÿødèrmÿk elÿ dÿ ÷ÿtèn deyèl. AqøènDostoyevskènèn "Al÷aldûmûø vÿ tÿhqèr olunmuølar" ÿsÿrènè oxuyubgþrön nÿ yazûr: "Aülûma batmûødû kè, Dosteyevskènèn romanlarûndakûobrazlarûn gþz yaøûnûn kötlÿsènè hesablayûm kè, "Al÷aldûmûø vÿtÿhqèr olunmuølar" romanûnda qÿhrÿmanlar ne÷ÿ lètr, yaxud ne÷ÿton gþz yaxøû tþköb… Bèr øey alûnmadû". Bu yerÿ No Commentsdeyèb ke÷mÿk dÿ olardû. Amma Aqøèn bu hesablamanû þz øeèrlÿrèndÿhesablasaydû daha yaxøû olar. Èkè yanüûnsþndörÿn maøûndanaz gþz yaøû ÷ûxmaz. Dostoyevskènè oxumayan vÿ anlamayan øÿxsèncèddè nÿsÿ yaza bèlÿcÿyènè dedèkdÿ yÿqèn kè, ÷ox subyektèv gþrönmörÿm.Bèr øÿxs kè, Dostoyevskèdÿn bu cör nÿtècÿ ÷ûxarûr, onda onanÿ demÿlè? Mÿn ÿmènÿm, Aqøèn gþzÿl gönlÿrèn bèrèndÿ ×arlzBukovskènèn "Murdar adamûn qeydlÿrè" romanûnû oxusaydû buromanda ne÷ÿ butulka pèvÿ è÷èldèyènè hesablayacaqdû. Aqøènÿ törkdèlèndÿ "Karamazov qardaølarû" verdèm, bèr xeylè möddÿt sonra qaytardûdedè kè, "getmèr". Ke÷ÿn dÿfÿ Øopenhauerè oxuyub, mÿnèm vÿSeymur Baycanûn özönÿ dedè kè, Øopenhauer qadûnlarû yaman gönÿqoyub. Øopenhauer kèmè dahè, fÿlsÿfÿnèn yþnönö dÿyèødèrÿn, modernfÿlsÿfÿnèn ÿsasûnû qoyan bèr øÿxs haqqûnda þz cûlûz tÿfÿkkörö, þzcûlûz problemè olan qadûn-kèøè sÿvèyyÿsèndÿ fèkèr yörötmÿkyalnûz Aqøènÿ xas ola bèlÿr.Hÿr bèr kètab øÿxsÿn mÿnèm ö÷ön yenè bèrsavaødûr. Mÿncÿ hamûda belÿdèr. Bèz kètab oxuyarkÿn,hansûsa fèlosofun, yazû÷ûnûn mÿnÿvèdönyasûna, èdeyalar alÿmènÿ daxèl olarkÿn onunlasavaøa gèrèrèk, ondan tÿzÿ bèr øey þyrÿnmÿkèstÿyèrèk, bèz kètabû ÿvvÿlkè fèkèrlÿrèmèzè tÿsdèqlÿmÿk,þyrÿnmÿk ö÷ön oxumuruq. Øÿxsÿn mÿnØopenhaurÿ qadûnlarû yaman gönÿ qoyan øÿxs kèmè baxmamûøam.Mÿnèm ö÷ön o, fÿlsÿfÿnèn èdrak problemènèèradÿ problemè èlÿ ÿvÿz edÿn fèlosofdur. Sokrata gþrÿènsan pèslèyè yaxøû olanû bèlmÿmÿkdÿn edèr. AmmaØopenhaur gþstÿrdè kè, ènsan yaxøû olanû, hÿqèqÿtè bèlÿÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 37

èlÿr, lakèn onun èradÿsè bu øeylÿr ö÷ön ÷atmaz. Bu gön nÿyèn yaxøû,nÿyèn pès olduüunu hamû bèlèr, amma kèmèn xeyèrèn, kèmèn øÿrèntÿrÿfèndÿ durmasû èsÿ fÿlsÿfè dèllÿ desÿk bèlèksèzlèk problemè deyèl,èradÿ problemèdèr. Mÿn Øopenhaurÿ qÿdÿr Platon vasètÿsè èlÿ Sokratûtanûmûødûm, elÿ bèlèrdèm kè, ènsanlara hÿqèqÿtèn nÿ olduüunu desÿkonlar hÿqèqÿtèn tÿrÿfèndÿ olacaqlar. Amma Øopenhaur mÿnèm bötönfèkèrlÿrèmè alt-öst etdè vÿ mÿn bundan ÷ox mÿmnunan. ×önkè Aqøènkèmè dedèklÿrèmèn mötlÿq hÿqèqÿt olduüunu döøönmörÿm, fèkrèmè,döøöncÿlÿrèmè polemèkaya meydan a÷an bèr fèkèr kèmè dèlÿ gÿtèrèrÿm,daha Aqøèn kèmè "þz ÿrè qadûna haramdûr, mÿøuqÿsè halaldûr" kèmèbayaüûlûqla demèrÿm, yazmûram. ×önkè yaxøû fÿrqèndÿyÿm kè, bu cörsþzlÿr olsa-oplsa tavtologèya yaradacaq, cÿmèyyÿtdÿ fèkr plöralèzmè,polemèka ÿhvla-ruhèyyÿsè yaratmaq ÿvÿzènÿ bèr bötön yerènÿ baøqabèr böt, bèr sarsaq fèkrèn yerènÿ baøqa bèr fèkèr gÿtèrÿcÿk.Bèz bèr tÿrÿfdÿn "èlan balalarû"na qarøû (Ramèz Rþvøÿnèn "Èlanbalasû" øerènÿ èøarÿdèr - red.)vuruøuruq, o bèrè tÿrÿfdÿn dÿ qoynumuzdaèlan balasû bÿslÿyèrèk. Aqøènlÿ Ramèz Rþvøÿn arasûndamösahèbÿlÿrènèn èfrat subyektèvlèk vÿ savadsûzlûüûn fûøqûrmasû, øeèrlÿrènènsaxta kÿdÿrè baxûmûndan he÷ bèr fÿrq yoxdur vÿ sual olunabèlÿr, nÿyÿ gþrÿ Ramèz Rþvøÿnè topa tutub Aqøènÿ gþyÿ qaldûrmalûyûq?He÷ kèmÿ aman olmamalûdûr vÿ olmayacaq da. Bèz bu èøègþrmÿsÿk ßlahÿzrÿt Zamanûn þzö bu èøè gþrÿcÿkdèr. Azÿrbaycanpoezèyasûnda saxta kÿdÿr, mÿtbuatûnda vÿhøè èstedad hesabûna baøgèrlÿtmÿk dþvrö baøa ÷atmûødûr. Hÿvÿsè olan buyursun.Sonda, bu gönlÿrdÿ baø vermèø bèr hadèsÿ haqda yazaq. Aqøènènxalqû sþyÿn yazûlarûndan èlhama gÿlÿn Moskvada yaøayan bèr azÿrbaycanlûAqøènÿ xalqa nèfrÿtlÿ dolu elektron mÿktublar yazûrmûø. Buyaxûnlarda o oülan toy elÿmÿk ö÷ön Bakûya gÿlèb. Aqøènlÿ gþröøöb.Øadlûq evènÿ bèr yerdÿ gedèblÿr. Oülan ÿvvÿlcÿ plovun mÿclèsÿ necÿgÿtèrèlÿcÿyè èlÿ maraqlanûb. Bèlÿndÿ kè, tort trosla mÿclèsÿ döøÿcÿk,örÿyè rahatlayûb. Aqøèn bu yerÿ qÿdÿr dþzöb. Sonra hÿmèn oülan bÿylÿgÿlènèn baøûna zÿrèn necÿ tþkölÿcÿyè èlÿ maraqlanûb. Buna da cavabalandan sonra zÿrèn tÿrkèbè haqqûnda soruøub. Aldûüû cavab onu qaneetmÿyèb. Oülan deyèb kè, bèr az ÿlèmÿ zÿr tþkön, gþröm necÿ zÿrdèr.Aqøèn elektron mÿktublarûn modernèstè olan gÿncèn hÿrÿkÿtlÿrènÿ dþzÿbèlmÿyèb, ÿsÿblÿøèb vÿ ÷ûxûb gedèb. Bötön gönö dÿ depressèyada olub.Seymur Baycan sþhbÿtÿ yaxøû øÿrh verdè: "Sÿn Allaha ènanûrsan?;Allah bèzÿ ènanûr?"a gÿlÿn oxucu belÿ olmalûdûr da. Sètat Aqøènèn"Alma" qÿzetèndÿkè yazûsûndan gÿtèrèlmèødè. Aqøèn yazûnûn mÿhz buyerènÿ gþrÿ on nÿfÿrèn ona mÿktub yazûb bu fèkrèn onlarûn da aülûnagÿldèyènè demèødè. Bÿlè, Aqøènèn oxucularû "ÿlèmÿ zÿrdÿn tþk, baxûm"deyÿnlÿr, toy mÿclèsènÿ plovun necÿ gÿtèrèldèyènè hÿyatè mÿsÿlÿ sayanlardûr.Aqøèn þz èntellektè, èstedadû èlÿ mÿhz onlarûn yazarûdûr.SßDA HASANsådàhàsàn@gmàèl.cîmÀvtîbus döøöncÿlÿrè2.Àqøènèn øåèrlÿrè hàrdàn gÿlèr?Cörbÿcör øàèrlÿr vàr-höndör bîylusu, qûsà bîylusu, bûülûsû,bûüsûzû, àzÿrbàycànlûsû, qåyrè-àzÿrbàycànlûsû, àkøènlÿr sölàlÿsèndÿnîlànlàrû, îlmàyànlàrû vÿ s... Yÿqèn kè, bàøà döødönöz sþhbÿt kèmdÿngådÿcÿk. Àqøèndÿn.Àqøèn bþyök øàèr fèlàn dåyèl. Bàøqàlàrû dànûøûr, î dà yûüûb yàzûr.Dîst tànûøûn puluylà yåyèb è÷ÿn îülànlàr kèmè Àqøèn dÿ dîst tànûøûnfèkèrlÿrè èlÿ øår yàzûr. Înun àõûr vàõtlàrdà yàzdûüû øårlÿrdÿ ÕÿqànèHàsûn tÿsèrè vàr. Kèmlÿrsÿ bunlàrû bèlmÿyÿ bèlÿr, àmmà mÿn ÷îõyàõøû bèlèrÿm. Øÿõsÿn þzöm øàhèdè îlmuøàm î øårlÿr nåcÿ vÿ nÿ vàõtyàzûlûb.Kînkråt mèsàllàrà kå÷èrÿm. Înun "Ènsànlàrà èthàf" sèlsèlÿsèndÿnîlàn "èkè mèn dþrd yöz èldèr kè..." (sÿdà ö÷ön) øårèndÿ bålÿ bèr mèsràvàr; "bu gön yànvàr àyûdûr, mÿnèm ö÷ön kå÷mèø dåkàbrdûr". Sèzÿ ålÿgÿlmèrmè, bu mèsrà Õÿqànènèn "Làkèn" qÿzåtèndÿ ÷ûõàn "yàlnûzlûüûnþl÷ö vàhèdè" øårèndÿkè "bèr àz yàølû îktyàbr bîylànûr sîl àyàüûmdàn"mèsràsû èlÿ qîhumdur? Fàntàzèyà bàõûmûndàn. Hÿttà dåmÿk îlàr kè,Àqøènèn bu mèsràsûndà Õÿqànènèn "èndå dåus àbåst àmàntà" øåèrènènmÿzmun cÿhÿtdÿn dÿ göclö tÿsèrè vàr. Îrdà bålÿ bèr mèsràyà ràstgÿlèrèk - "yàmàn uzun ÷ÿkèr bu gönlÿrdÿ èndèkè zàmàn". Èkè mèsràruhÿn nÿ qÿdÿr dÿ îõøàrdûr... sèzcÿ dÿ ålÿ dåyèlmè? Àncàq Õÿqànènènøårè õåylè ÿvvÿl yàzûlûb.×îõsàylû mèsàllàr gÿtèrmÿk îlàr. Hÿmèn sèlsèlÿdÿn îlàn "qàdûnåv håyvànûdûr" øårè ömumèlèkdÿ gþtörÿndÿ Õÿqànènèn "øÿhÿrlÿr vÿqàdûnlàr" sèlsèlÿ øårlÿrèndÿn bèrè îlàn "dèàlåktèk sÿn vÿ sèntåzsèzmÿn" øårènèn tÿsèrè èlÿ yàrànûb. Õÿqànènèn øårèndÿ bålÿ bèr yår vàr:Håyvànlàr vÿ qàdûnlàr kîntåksèndÿ tÿrÿqqèdÿdèr hÿyàtHåyvànlàr hàqqûndà mÿlumàtlànûb qàdûnlàrû ànlàdûmYèyÿsèz bèr ètè zèngèldÿyÿrkÿn yårsèz-yuvàsûz pèøèyè öøöyÿrkÿn gþrÿndÿÀnlàdûm kè pèøèk yårènÿ sàdèqdèr èt sàhèbènÿ. qàdûnlàr dà bålÿdèr...Tÿfÿkkör tÿsèrè gþz qàbàüûndàdûr. Àqøèn înun mèsràsûnûgþtöröb "èzàh ådèr" vÿ bålÿ dåyèr: "mÿn bèlèrÿm qàdûn åv håyvànûdûr".Àdàmdàn sîruøàrlàr nÿ vàõtdàn bèlèrsÿn?Hÿmèn øåèrdÿ "fàhèøÿlÿr øàèrè" dåyèr: "bèr àydûr kè, bèzèm åvdÿsààt dîqquzdur". Ömumèyyÿtlÿ, Àqøèn yånè rîmàn yàzmàüàbàølàyàndàn pîåzèyàdà Õÿqànè Hàsûn øåèrlÿrènè tÿzÿdÿn yàzmàqlàmÿøüuldur. Þzö dÿ bunu nåcÿ hèylÿgÿrcÿsènÿ ådèr. Ålÿ bèlèr hå÷kèmèn õÿbÿrè yîõdur.Î sèlsèlÿdÿn îlàn "yöz qûrõ yåddè dÿnÿ sÿn" øårèndÿ øàèrèmètàsèyànûn làp àüûnû ÷ûõàrûb. "bèz bèr yårdÿ îlàndà hå÷ bu qÿdÿr ÷îõdåyèldèn, nÿsÿ bèr àz àz èdèn". Bu dà Õÿqànè bÿyèn "sÿn mÿnÿ þzàzûnû gþndÿr, mÿn sÿnÿ þz ÷îõumu" ("dèàlåktèk sÿn vÿ sèntåzsèzmÿn") mèsràsûnûn èmètàsèyàsûdûr,hÿm dÿ ÷îõ bàyàüû fîrmàdà. BunlàrûÀqøèn þzö dÿ yàõøû bèlèr.Øÿõsÿn Àqøèn mÿnèm þzömÿ dÿfÿlÿrlÿ åtèràf ådèrdè kè, "yàzàbèlmèrÿm, øår yàzmàq èstådàdûm dåyÿsÿn àrtûq tökÿnèb". Bunà gþrÿ÷îõ ÿzàb ÷ÿkèrèdè.Bÿsdèr? Bÿs dåyèlsÿ bèrènè dÿ dåyèm. "Àt ÿtèndÿn dîst" øårèndÿøàèr cîøub dåyèr kè, "bÿdÿnèmèn qàbàq tÿrÿfèylÿ dàrûõûràm". Buèmètàsèyà yîõ, làp bålÿ îüurluqdur. Õÿqànènèn "bîrc" øårèndÿ bålÿ bèrmèsrà vàr - "àyàqlàrûnlà qîrõmàüû tÿrgèdèb, gþzlÿrènlÿ qîrõmàüûþyrÿnÿndÿ...". bunà nÿ dåyÿsÿn? Õÿqànènèn mèsrà quruluøunugþtöröb sþzlÿrè dÿyèødèrèb. "qàbàüûylà dàrûõmàq" èlÿ "àyàüûylàqîrõmàq" bèr àlmànûn èkè yàrûsûdûr. Mÿsÿlÿ buràsûndàdûr kè, àlmàbötþv Õàqànènèndèr, Àqøèn gÿlèb yàrûsûnû îüurlàyûb.Ömumèyyÿtlÿ bèzdÿ øàèrlÿr, yàzû-pîzu àdàmlàrû înà tÿsèr ådÿn,înu èlhàmà gÿtèrÿn àdàmlàrûn àdûnû ÷ÿkmÿkdÿn qîrõur, belÿlèklÿqèdàlàndûüû mÿnbÿyè gèzlÿtmÿk èstÿyèrlÿr. Mÿncÿ yàràdûcû àdàmlàr38ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

þz mÿnbÿlÿrènè gèzlÿdèrsÿ bu zÿèflèk ÿlàmÿtèdèr. Àqøènè yàõûndàntànûyàn bèr àdàm kèmè dåyÿ bèlÿrÿm, î dà hÿm÷ènèn zÿèf õàràktårlèènsàndûr.Yîrulmàdûnûzsà qàyûdûràm kînkråt mèsàllàrà. Bàõûn Àqøènènàõûrûncû øårènÿ. "Àlmà"dà ÷ûõàn "ÿsÿbè yày" sèlsèlÿsèndÿn îlàn øårlÿrè.Îràdà "nÿsrèn pîåzèyàsû" hèssÿsè, Õÿqànènèn "õåyèr øèzîfrånmèfè" øårènèn ÿhàtÿ dàèrÿsèndÿ yàzûlûb. Möqàyèsÿ ådèn, mÿzmun vÿöslub bÿnzÿrlèyènè þzönöz gþrÿcÿksènèz. "Då kè...", bunu Õÿqànèdÿngþtöröb. Hÿttà mÿn dåyÿrdèm kè, mþvzu dà åynèdèr.Àqøèn sàdÿcÿ øårlÿrè bàõûmûndàn Õÿqànènèn tÿsèrè àltûndà dåyèl,înun ÿdÿbèyyàtlà bàülû fèkèrlÿrènè dÿ þzönönkèlÿødèrèr. Mÿsÿlÿn buèlèn àprålèndÿ ÀPÀ-yà vårdèyè mösàhèbÿdÿ "dàhè" øàèr Àqøèn dåyèr:"Ràmèz Rþvøÿn dèlèn øàèrèdèr, î øårlÿrènèn hàmûsûnû dèlèn dèktÿsè èlÿyàzûb. Dåyèrlÿr Sÿmÿd Vurüun dèlè yàràdûb. Àzÿrbàycàndà dèlè mÿhvådÿn yàzû÷ûlàr nÿslû yåtèømÿlèdèr. Yàzû÷û gÿrÿk dèlè östÿlÿsèn, dèlènkþlÿsè îlmàsûn. Bu gön dèlÿ ÿn ÷îõ kþlÿlèk ådÿn øàèr RàmèzRþvøÿndèr". Bu fèkèrlÿrè Õÿqànè H. þzönön mÿøhur "Àüàc, àüàcdåyèl" sÿrlþvhÿlè mÿqàlÿsèndÿ èrÿlè sörmöødö. Hÿmèn mÿqàlÿdÿÕÿqànè dåyèr: "...Bu yàzàrlàr dèl qàrøûsûndà øÿõsèyyÿtsèzlÿømÿbþhrànû è÷èndÿdèrlÿr, dèldÿn nåcÿ èstèfàdÿ ådÿcÿklÿrènè bèlmèrlÿr.Dèldÿn sàdÿcÿ bèr vàsètÿ kèmè èstèfàdÿ ådèrlÿr. Sþzlÿr înlàr ö÷ön nÿsnÿdèr,predmåtdèr; àüàc kèmè, ît kèmè tÿbèè ènkèøàf yîlu kå÷ÿnøåylÿrdèr... dèlèn zàhèrè ÿlàmÿtèylÿ yånè bÿdèè èfàdÿ tÿrzlÿrè yàràtmàqmömkön dåyèl; bþyök øår dèlèn ÿnÿnÿvè sèntàktèk-såmàntèk quruluøunuàlt-öst åtmÿklÿ, yÿnè dèlèn dàõèlè èmkànlàrûylà yàràdûlà bèlÿr;vÿ bþyök øår dèldÿ yànè èmkànlàr yàràdàn øårdèr...Dèllÿ döøönÿn øàèrdèlè yþnlÿndèrmèr. Î, dèlèn subyåktè yîõ, îbyåktèdèr... yàzmàqdÿyèømÿkdèr. Bunun ö÷ön yånè dèl làzûmdûr...". þzönöz möqàyèsÿådèn. Màràqlû buràsèdèr kè, Õÿqànè bÿy bu mÿqàlÿsèndÿ ÀYÎ-÷ulàrûkÿskèn tÿnqèd ådèr, dèlèn qulu-nþkÿrè dåyÿndÿ ålÿ Àqøèn kèmè øàèrlÿrènÿzÿrdÿ tuturdu. Õÿqànè bÿyèn înlàr hàqdà dådèyènè, î bàøqàlàrûhàqdà dåyèr. Utànmàdàn înun fèkèrlÿrènè èstènàd åtmÿdÿn þz fèkèrlÿrèkèmè tÿqdèm ådèr.Dÿrènÿ gådÿndÿ, àzÿrbàycànlû øàèrè uzàqdàn tànûsàn yàõøûdûr.Pès ÷ûõmàsûn, bèzèm øàèrlÿrÿ "yàõûnlàømàüû" càvàn qûzlàrûmûzà mÿslÿhÿtgþrmÿzdèm. Yàõûnlàødûqcà gþrörsÿn kè, "ènqèlàb÷û øàèr"ènè÷èndÿ pàõûl, øîrgþz, kîmplåkslè, såvmÿyè bàcàrmàyàn, qîrõàq, bûülûàzÿrbàycànlû kèøèsè yàøàyûr. Þzö såvdèyè qàdûnà "fàhèøÿ", "ÿõlàqsûz"dåyèb gådèr fàhèøÿylÿ åvlÿnmÿyÿ. Sþzlÿrèm àkøènlÿr sölàlÿsèndÿnîlàn øàèrlÿrÿ àèddèr.P.S. Ènànûn kè, yàzû ÷îõ-÷îõ dàhà sÿrt èdè. Àmmà mÿn bÿzèlÿrèkèmè yàzûnû hèrslè bàølà yàzûldûüû èlk vermÿk èstÿmÿdèm._________________________________________________Rasèm Qaraca3.Aqøènèn gönahû nÿdèr?Qocalarla dava etmÿk artûq mÿnasûnû ètèrèb. Daha doürusu, buverèmsèz bèr mÿøüulèyyÿtÿ ÷evrèlèb. Onsuz da yaølû nÿsèldÿn olanyazû÷ûlarû tÿnqèd etmÿklÿ onlarû èslah etmÿk mömkön olmayacaq. ßnyaxøûsû elÿ cavanlarû, yaradûcûlûq potensèalû olub nÿlÿrèsÿ yaradabèlÿcÿk ènsanlarû tÿnqèd etmÿkdèr, Qan Turalû vÿ Sÿda Hasan da elÿbu èøè gþröblÿr. ×önkè bu gönön ÿdÿbèyyatûnû yaradanlar gÿnclÿrdèr,oxunan onlarûn ÿsÿrlÿrèdèr, yenè estetèka, hûzlû tÿfÿkkör onlarda var,yaølûlarda èsÿ bu yoxdur. Hÿr halda Sovet dovrönön bètèø tarèxèylÿmÿnasûnû qeyb etmèø yazarlarla möstÿqèllèk dþvrö yazarlarû arasûndagþrönmÿz bèr ÷ût vardûr, bunu dana bèlmÿrèk. Bu gönön ÿdÿbèyyatûnûyaradan, kètablarû aranan, soruøulan ènsanlar Seymur Baycan, ßlèßkbÿr, Øÿrèf Aüayar, Sevènc Pÿrvanÿ, Gönel Mþvlud, Qan Turalû,Aqøèndèr, dolayûsûyla gÿnclÿrdèr, 60-cû èllÿrdÿ ÿdÿbèyyata gÿlmûølÿrdeyèl.Qan Turalûnûn vÿ Sÿda Hasanûn Aqøèn haqqûnda kÿskènmèkÿskèn mÿqalÿsènè ömumÿn bÿyÿnèrÿm, lazûmlûdûr deyèrÿm, ammabu yazûlarûn öslubuna bèr balaca èradûm var, bunu az sonra yazacam.Qan yazûr: "Aqøènèn þzönö dözÿldÿcÿyènÿ, cèddè bèr kètabû axûraqÿdÿr oxuyacaüûna ènamûmûz vardû. Lakèn onun yazdûüû yazûlar,demÿk olar kè, hÿr gön etdèyèmèz ÿdÿbèyyat sþhbÿtlÿrè bèzè bèr dahaÿmèn edèr kè, Aqøèn dözÿlÿn deyèl, 60-cûlarûn 50 yaødan sonra qÿdÿmqoyduüu þzönÿvurüunluüa Aqøèn otuza ÷atmamûø qÿdÿm qoyub".Ömumèyyÿtlÿ genèø hÿcmlè bu yazûnûn ÿsas tezèsè elÿ bundan èbarÿtdèr;mötalèÿsè olmayûb ÿdÿbè yaradûcûlûqda uüur qazanmaq mömköndeyèl. Qan Turalû da mÿqalÿsènèn bèr ne÷ÿ yerèndÿ sètatlar gÿtèrÿrÿkAqøènèn oxucularûnûn aøaüû sÿvèyyÿlè oxucular olduüunu vurüulayûr,nÿ qÿdÿr subyektèv olsa da bu mÿsÿlÿdÿ sona qÿdÿr èsrar edèr, östÿlèkhþkm dÿ ÷ûxarûr: "Bèz 2000-cèlÿr nÿslè olaraq artûq èlk qurbanûmûzûvermèøèk..., èlk qurbanûmûz Aqøèndèr". Qan Turalû mÿnè baüûølasûn,lap 37-cè èllÿrèn öslubuna bÿnzÿdè. Elÿ Sÿmÿd Vurüun da HöseynCavèd haqqûnda bu cörÿ qÿtèyyÿtlÿ danûøûrdû: "Yoldaø Höseyn Cavèdène÷ÿ èldèr kè, tÿnqèd edèrèk. Höseyn Cavèd Azÿrbaycan xalqûnûn hÿyatûndanyazmayûr, burada onu haqlû tÿnqèd edèrèk...". Eynÿn QanTuralû kèmè, Sÿmÿd Vurüun da "bèz"lÿ danûøûr: "Bèz he÷ bèr xalqûn,xösusÿn osmanlû törklÿrènèn quyruüunda getmÿmèøèk.." vÿ s.Bÿlkÿ dÿ, Aqøèn az kètab oxuyub, þzöndÿn razûlûüû da elÿ hamûdaolduüu qÿdÿrdèr. Sènÿsènÿ vurub "mÿn dÿ varam" deyÿn gÿncènsanlarûmûzûn sayû nÿ qÿdÿrdèr? Sovet dezènfeksèya dþnÿmèndÿn saü÷ûxmûø, "mÿnÿmlèk" hèssènè dÿ qoruyub saxlamûø nÿ qÿdÿr ènsanûmûzvar? ßgÿr mÿsÿlÿyÿ tarèxèlèk a÷ûsûndan yanaøsaq Aqøèn kèmè"þzöndÿn deyÿn" ènsanlarûn varlûüûna sevènmÿlèyèk. Qoyun o, yanlûødanûøsûn, ancaq danûøsûn. Aqøènèn bulaq kèmè ÷aülayan bèr örÿyè var,sonuncu dÿfÿ Möøfèqdÿ gþrdöyömöz øaèr dÿlèqanlûlûüûnûn èzlÿrènèonda gþrmÿk olar.Yenÿ hÿrlÿnèb-fûrlanûb hÿmèn o mÿsÿlÿnèn östönÿ qayûdûrûq:ana dèlèmèzdÿ bèr yazû÷û vÿ ya bèr zèyalû ö÷ön zÿrurè sayûlacaq tÿmÿlkètablar yoxdur, tÿrcömÿ edèlmÿyèb. Kètablarûn olmamasû ÿdÿbèyyataatûlan gÿnc yazarlarûn gönahû deyèl, bèz bu gÿnclÿrè zorla yaban÷ûdèllÿrÿ söröklÿmÿmÿlèyèk. Aqøèn xalqûn è÷ÿrèsèndÿn ÷ûxmûø bèr sÿsdèr,onsuz da bu sÿsèn yaøamasû ö÷ön mönbèt zÿmèn yoxdur, bu acûnacaqlûdurumdan ÷ûxûø yolu èsÿ Aqøènè "qurban vermÿk" deyèl.Andre Moruanûn Alatoran jurnalûnûn elÿ bu sayûnda dÿrc olunan"Arèadna, bacû.." adlû avtobèoqrafèk hekayÿsèndÿ bèr yazû÷ûnû yaxûndantanûyan èkè qadûnûn onun haqqûnda kÿskèn èttèhamlarûnûn øahèdèoluruq, ÿn maraqlûsû, yazû÷ûya qarøû hèddÿtlÿ dolub daøan bu qadûnlarûnÿn sonda onu nÿ qÿdÿr dÿrèndÿn sevdèklÿrènè gþrörök. SÿdaÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 39

Hasana bu hekayÿnè oxumaüû tþvsèyyÿ edèrÿm.Hÿr èkè mÿqalÿnè dÿrc etmÿkdÿ bèr anlûq tÿrÿddödöm oldu.Lakèn ènanûram, bèr yazû÷û þzönön yaradûcûlûq bèoqrafèyasûnda hÿrcörÿ kÿskèn mönasèbÿtlÿ qarøûlaømalû vÿ bunlarû aømaq göcöndÿolmalûdûr, yazû÷û hÿqèqÿtÿn èstedadlûdûrsa hÿmèn maneÿlÿrè asanlûqladÿf edÿcÿk. Dolayûsûyla èstÿr Qanûn, èstÿr Sÿdanûn tÿnqèdèmölahèzÿlÿrènèn Aqøènÿ yalnûz faydasû var döøöncÿsèndÿyÿm.ßdÿbèyyat savaølarûnda qan su yerènÿ axmalûdûr, dþyölmÿyÿn aüacdanhacat olmaz mèsalû, yazû÷û dþyölmÿsÿ ondan yazû÷û ÷ûõmaz.________________________________________Östöndÿn 11 èl ke÷ÿndÿn sonra11 èl ÿvvÿl Pèterdÿ èkè dost yaøayûrdû, Foma vÿ Yeryoma.Amerèkan fèlosofu Endè Uorxola olan sevgè onlarû bèrlÿødèrèrdè.ßvvÿlcÿ onlar sadÿcÿ E.Uorxolun The Party Book ÿsÿrènè rusdèlènÿ ÷evèrmÿyè qÿrara aûblar. Sonra fèkèrlÿrènè dÿyèøèblÿr, baøqabèr amerèkalûnûn - Corc Sorosun dÿstÿyèlÿ Uorxolun èdeyalarûnûyerlè lad özÿrèndÿ hÿyata ke÷èrmÿyÿ baølayûblar. Puøkènskèy 10kö÷ÿsèndÿ yaøayan yaradûcû ènsanlar da onlara ÿmÿllè-baølûyardûm edèblÿr. Belÿcÿ "Gecÿ kètabû" meydana gÿlèb.Baø rollarda: Endè Uorxol, Andrey Xlobûstèn, Babè Badalov,Oleq Kotelnèkov, Oleq Maslov, Aleksandr Puøkèn, AleksandrMenus, Aleksandr Skèdan, Aleksandr Kan, Ksenèya Astafyeva,Salman Ruødè, Blad Qutsevè÷, Tèmur Novèkov, ElektrèkKarabutov, Sveta Kozak, Elya Rubanova, Vadèm Ov÷ènnèkov,Yevqenèy Kondratyev, Vladèmèr Vlkov, Vladèmèr Sorokèn,Arkadèy Draqomoøenko, Teodor Adorno, Peresvet×elubeevskèy, Qustav Flober, Mèxaèl Lermontov, QeorqèyBaranov, Jorj Qunètskèy, Corc Soros, Faust, ×amlè Tompson, SJ,Vèktor Kuznetsov, Leonèd Starkov, USAÛD, Leøa Vèktorov, ÈqorRyatov, Tanya Ledneva, Emè Tatko, Rèta Marqo, MaksèmMaksèmovè÷.O zamanlar, o bþhranlû èlÿrdÿ möÿllèflÿr kþhnÿ, azad mÿhÿllÿdÿke÷èrdèklÿrè gönlÿrèn hesabatûnû cÿmè 50 nösxÿdÿ buraxmaüûbacarmûødûlar. ×oxsaylû möracèÿtlÿrè nÿzÿrÿ alaraq onlar,östöndÿn 11 èl ke÷ÿndÿn sonra onlar hÿmèn hesabatû yenèdÿn,yenè qapaq tasarûmû èlÿ ÷ap edèblÿr. Kètabûn özöndÿ BabèBadalovun fotosu ÿks olunub. Kètab bu sÿfÿr yetÿrlè sayda ÷apolunub.Sentyabr ayûnûn 8-dÿ saat 18.00-da Puøkènskaya 10 adresèndÿmöÿllèflÿrlÿ gþröø ke÷èrèlèb vÿ yaxûn ke÷mèø haqqûnda sþhbÿtlÿrÿqol-qanad verèlèb. Èøtèrak÷ûlara kètab hÿdèyyÿ edèlèb. Gecÿnènaparûcûsû èsÿ Dmètrèy Qolûnko-Volfson olub.40ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

1980 cè èldÿ Xèyavda dunyaya gþz a÷dûm. Uøaqlûqdan Azÿrbaycannaüûllarû vÿ øerlerè èlgèmè ÷ÿkÿrkÿn, 1999 cu èldÿn øer yazdûm. O èllÿrdÿnAzÿrbaycan ÷aüdaø ÿdÿbèyyatûyla maraqlanûb dÿrgè vÿ qÿzetlÿrènè èzlÿdèm.Dunyaya sûümayanda yazûlara sûüûnûram. Èndè ßrdÿbèldÿ yaøayûramsaduyüularûmû doüuran øerlÿr son duraüûm olur.øåèðëÿðßZßM QULUZADß:: Sÿn ola bèlmèrÿmVÿ bu gön sÿnBu sûnûq qÿlbèmèayaqlayûb ke÷dènMÿnèBu mÿnlèyèmèQÿbul etmÿyèbÞzunu mÿndÿn èstÿdèn .Vÿ bu gön mÿn èkèözlöBèr yalan÷ûyam.SÿdaqÿtsèzVÿfasûzBèr yaban÷ûmÿnÿm.Bu gönboüuluramÞz sþzlöyömdÿDarûxdûm, qoy ÷ûxarûmBu sÿnè þzumdÿnBaxûm, dunyaya eynè þzum tÿkQoy gþrumPèsè, yaxøûnûQoy döøönömO, ac yatan uøaüûQoy yazûm DönyanûDolumYazûmBoøalûm.Qoy yazûmYöz dÿfÿ yazûmBèrènè duydura bèldèm bÿlkÿÈnan! Mÿn sÿn ola bèlmÿrÿmhe÷ ansÿnÿ dèz ÷þköb yalvarûmmû?Sÿnè yada salûb aülayûmmû?Eøèt!Sÿn ola bèlmÿrÿmMÿn, bèr ènsanam eynè þzöm tÿk.:: Sevgè duraüûBura adam yoludurSevgè duraüûKaøûlar dözölub,Aü vÿ qaraYanba-yanaSÿn vÿ mÿnSÿnèn ayaüûn, aü kaøûdasaMÿnèmkè qaraSÿn qaranû se÷èrsÿnMÿn èsÿ "aüû"Yerèyrèk, ÷èyèn-÷èyènÿbèrènè sÿn desÿnbèrènè, qorxa-qorxa mÿnbèr yol getmÿdÿn, he÷demèøÿm sÿnÿhÿyatûmû se÷elÿ bèl ÿlèmdÿn alan varmûø"adam yolunu"Elÿ bèlYoxa ÷ûxacaqmûøsevgè duraüûDedè Anam, bura "adam yoludur"Sÿn dedènSevgè duraüûBèlmèrÿmGönahkar anamdûrYoxsa...:: doqtorQulaüûm aürûyûr doqtorÈkè èkènèDþrd yarûm eøèdèrÿlènè vurma baøûma÷oxdan qatûb, doqtorqÿlbèm evdÿdèrsÿsè eøèdèlèrèøûüû salma gþzumÿÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 41

gþzöm kor deyèldèlèm?Ax, par÷a-par÷adûrDanûødûm, kÿsèldè dèlèmBèlmèrÿm?Dÿrdèmè necÿ anladûmDoqtor?Qulaüûm yaman aürûyûrAx qÿlbèmOx qulaüûmVÿ bèr sÿsDuuuuu ....:: Dayanmûø nÿfÿsNÿfÿs dayanûbDahaZaman uluyurØÿhÿrdÿ axûrNÿhayÿtÿ ÷ataMÿn, þz daxmamdayamÞz è÷èmdÿ hasarlanmûøamHÿr øey sona ÷atûbBèlmèrÿm, mÿnQurtarmûøam,Ya hÿlÿ varam.Bu mÿnÿm sözölÿndunyanûn qûfûndanqara bèr yerÿ?Ah...!Bu mÿnÿmDunyanûn, boüazûna èlèøÿn?Mÿnsèz, behèøt olar dönya,Bÿlkÿ dÿQara þrtuk ÷ÿkÿr cÿhÿnnÿm özönÿBÿlkÿ dÿYaøanar, mÿnsèzYer, gþy, xalq ulunar bèr dÿBÿlkÿNÿfÿs dayanûb dahaZaman uluyurØÿhÿrdÿ axûrNÿhayÿtÿ ÷ata .Bèr dÿ qÿlÿmYazûramKaüûz östÿÈnsanlar sevgèsèndÿnYazûramTamarzû qaldûüûmAzadlûq nÿümÿsèndÿnYazûramVÿ sÿnÿ yazûramSþzlÿrèmè, bötön sevgû èlÿAy doüub qaranlûq, bèr gecÿyÿYel ÿsèr bèr anPÿncÿrÿnèn þnundÿn kaüazûKö÷ÿyÿ salûrKaüûz ÿsèrDÿhøÿtlè yelèn caynaüûndaBèlmèrÿm yel onu haracaqSurundurÿcÿkBÿlkÿ dÿAparûr sèlÿ bötön sevgèmèYazûmûkaüûz özöndÿn .Sðÿññàì: Áàáè Áàäàëîâ:: èøûqlû gecÿAy doüubQaranlûq bèr gecÿyÿOdamda,Bèr pÿncÿrÿdèrBèr dÿ mÿnÿmPÿncÿrÿnèn þnundÿBèr kaüûzdûr42ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

ELMÈN HßSßNLÈhekayÿTÿsÿvvör edèn þzönözö þldörörsönözMÿnèm adûm T.-dèr. Mÿn bu oülanûn èlk hekayÿsènèn balaca bèr qÿhrÿmanûyam. Bÿlkÿ dÿ mÿn bu oülanûn èlk qÿhrÿmanûyam,uydurmaüa ÷alûødûüû èlk qÿhrÿman. Mÿnÿ dedèyènÿ gþrÿ, ömumèyyÿtlÿ, qÿhrÿman sþzöndÿn vÿ qÿhrÿmanlûqanlayûøûndan zÿhlÿsè gedèr. Sÿbÿbènè èzah etmèyèb. A÷ûüû mÿnÿ elÿ gÿlèr kè, bu oülan ÷ox øeyèn sÿbÿbènè bèlmèr. Nÿdÿn, nèyÿxoøu gÿldèyènè vÿ nèyÿ zÿndeyè-zÿhlÿsè getdèyènè bèlmèr. Hÿm dÿ onu deyèb kè, bu, ÷ap ö÷ön yazmaüa hazûrlaødûüû èlkhekayÿsèdèr. ßvvÿllÿr hekayÿ yazmaüa cÿhd edèb, amma hÿmèn hekayÿnè kèmènsÿ oxuyacaüûnû he÷ aülûna da gÿtèrmÿyèb. Buhekayÿsènè èsÿ dûqqûlû bèr oxucu daèrÿsè ö÷ön hesablayûb. Amma dedèyènÿ gþrÿ hekayÿnèn bÿyÿnèlèb-bÿyÿnèlmÿyÿcÿyè vecènÿdeyèl. Èndè dÿ ke÷ÿk onun mÿnèm ö÷ön uydurduüu hekayÿyÿ.Mÿn yuxarûda da möÿllèfèn qeyd etdèyè kèmè T.-yàm (ÿvvÿlcÿ èstÿyèrdè adûmû Tarèk qoysun, sonra fèkèrlÿødè kè, bu ÷oxmÿnasûzdû, elÿcÿ T. yazmaq daha gþzÿl vÿ cÿlbedècèdèr). Arûq, ortaboylu bèr oülanam.Dönÿn, dostumla kÿdÿrèmèzèn östönö dözÿltmÿk ö÷ön hÿrÿmèzÿ 2 dÿnÿ "Arèzona" pèvÿsè aldûq, Karèb dÿnèzènènsahèlèndÿ oturub pèvÿlÿrè è÷dèk. Mÿn bÿdÿncÿ zÿèf olduüumdan, spèrtlè è÷kè ÷ox az-az è÷dèyèmdÿn bÿdÿnèm è÷kèyÿ þyrÿømÿyèbvÿ tez keflè oluram. Dostumsa eøøÿk øeydè, nÿ qÿdÿr è÷èr-è÷sèn keflÿnmÿk bèlmèr, è÷ÿn kèmè dÿ ×e Gevara haqqûnda danûømaüabaølûyûr, Meksèka øaèrlÿrèndÿn øeèrlÿr deyèr, Kuba folklorundan, Kanada aøûqlarûndan dÿm vurur.Mÿnsÿ è÷ÿn kèmè depreñsèyaya döøörÿm. Dönÿnsÿ ömumèyyÿtlÿ, è÷èb depresñèyaya döømÿmÿk qeyrè-mömkön èdè. ×önkè,sevgèlèm olacaq bèrèsè vardû, ona zÿng etdèm telefonu a÷madû. ßsÿbèlÿøÿn kèmè sèqaret yandûrûram. ßslèndÿ sèqaretèn he÷ bèrfèzèksÿl tÿsèrè yoxdur, amma psèxolojè kþmÿk edèr adama. Dönÿn o qÿdÿr sèqaret ÷ÿkmèødèm kè, bu gön tezdÿn bötön bÿdÿnèmtötön èyè verèrdè.Dönÿn axøam bèrtÿhÿr evÿ qayûtdûqdan sonra tez ke÷dèm kompöterèmèn qabaüûna. MSN-dÿ baøûmû qatmaq fèkrèm var èdè,bèr az stress atmaq, depreñsèyanû daüûtmaq ö÷ön. Amma aülûma yenè èdeyalar gÿldè: èntèhar. Yox, he÷ dÿ þzömö þldörmÿkfèkrèm yox èdè. Mÿn þlöm barÿdÿ döøönÿndÿ belÿ, tÿøvèøÿ döøörÿm, hÿyacanlanûram, tez su è÷mÿk, hardasa uzanmaqèstÿyèrÿm. Ona gþrÿ dÿ aülûma "èntèhar" deyÿ bèr èdeya gÿldèyèndÿ döøönmÿyèn kè, þzömö þldörmÿyè fèkèrlÿømèødèm. Sadÿcÿdostlarla vÿ sevgèlèm olacaq o mÿnasûz afro-amerèkanla bèr az mÿzÿlÿnmÿk èstÿyèrdèm. MSN-ÿ daxèl olan kèmè baøladûm bötöndostlarûma èsmarûc gþndÿrmÿyÿ kè, bÿs þzömö þldörörÿm, gÿlmèøÿm sèzènlÿ saüollaømaüa. Baøladûlar tÿøvèøÿ döømÿyÿ.Dedèlÿr kè, a kèøè etmÿ, elÿmÿ, cavansan þzönÿ qûyma. Hÿlÿ nÿ yaøûn var kè? Nÿ gþrmösÿn kè? Mÿn dedèm kè, yox, bunumötlÿq etmÿlèyÿm. Baøqa ÷arÿm yoxdur. O qÿdÿr cèddè danûøûrdûm kè, artûq þzömö dÿ ènandûrmûødûm buna vÿ þzöm dÿ qorxuyadöømöødöm bèr az. Bunlarû yazûb ènternetdÿn ÷ûxdûm. Telefonuma 50-60 zÿng, bèr o qÿdÿr dÿ SMS gÿldè. He÷ bèrènÿcavab vermÿdèm. Kubada sÿfÿrdÿ olan anama zÿng edèblÿr kè, bÿs oülun þzönö þldörör, xÿbÿrèn var? Gþrdöm anam da zÿngedèr. Yenÿ telefona cavab vermÿdèm kè, qoy bèr az daha cèddèlÿøsèn mÿsÿlÿ. Artûq onlarûn vÿ þzömön xÿyallarûnda kÿndèrèboüazûma ke÷èrmèø olmalûydûm. Bèrcÿ qalûrdû kè, ayaüûmûn altûndakû oturacaüû kèmsÿ ètÿlÿsèn. Yox! Bunu mÿn þzöm edÿbèlmÿzdèm (Bu yerdÿ möÿllèfèn þzönö dÿ gölmÿk tutur, yanûndakû özömdÿn bèr gèlÿ atûr aüzûna vÿ mahnûnû dÿyèøèr, daha sÿrtbèr øeylÿr qoyur kè, yazdûüû hekayÿ maraqlû alûnsûn. Amma mÿn bu gècè baøa sala bèlmèrÿm kè, özöm yeyÿ-yeyÿ yazûlan hekayÿhe÷ bèr zaman maraqlû ola bèlmÿz. Özöm yeyÿ-yeyÿ cèddè sÿnÿt ÿsÿrè yaratmaq mömkön deyèl).Sonra o afro-amerèkana bèr SMS yazdûm: "Mÿn þlmÿmèødÿn qabaq son dÿfÿ sÿnèn sÿsènè eøètmÿk, danûømaq èstÿyèrÿmsÿnènlÿ, zÿng edèrÿm, lötfÿn telefonu a÷".Cavabûnda mÿnÿ nÿ yazdûüûnû bèlmÿk èstÿyèrsènèzsÿ hekayÿmèzè sona qÿdÿr oxuyun. ×önkè onun cavabû bu hekayÿnènsonluüudur. Hÿm dÿ bu hekayÿ elÿ o cavab özÿrèndÿ qurulub.Mÿndÿn cÿmè bèr ne÷ÿ yaø bþyök, 3 kq aüûr, 4 sm höndör olan bu hekayÿnèn möÿllèfè elÿ yazû prosesèndÿ yenè bèr øeykÿøf edèr. Kÿøfènè mÿnÿ dÿ dedè. Mÿnèmsÿ ènsanlardan gèzlèn he÷ nÿyèm olmadûüûna gþrÿ onu sèzènlÿ bþlöøörÿm. Möÿëlèfèmèndedèyènÿ gþrÿ Tanrûya ènanmayan ènsanlarû 2 yerÿ bþlmÿk olar. Bèrèncèlÿrèn Tanrûya ènanmamalarûnûn kþköndÿ mÿnfè faktorlardayanûr. Yÿnè onlar axèrÿtèn, cÿnnÿt-cÿhhÿnnÿmèn olmadûüûnû dÿrk edèrlÿr vÿ etdèklÿrè pèslèklÿrÿ gþrÿ cÿza almayacaqlarûnûbèlèrlÿr. Yÿnè onlarda ènsan sevgèsè yoxdur. ßslèndÿ onlarûn Tanrûnû ènsandan östön tutan dèndarlardan mahèyyÿtcÿhe÷ bèr fÿrqè yoxdur. Èkèncèlÿrsÿ, bèrèncèlÿrèn tam ÿksènÿ olaraq ènsanû, ènsan faktorunu þnÿ ÷ÿkèrlÿr, onlar ö÷ön þncÿ ènsandûr,onlar Tanrûya yox, ènsana ènanûrlar, onlarûn ateèst olmalarûnûn sÿbÿbè humanèst olmalarûdûr.Ayyy… Bèlèrÿm, mÿnèm kèmè sèzèn dÿ baøûnûz aürûdû. Èndè ke÷ÿk afro-amerèkanûn yazdûüû cavaba. Tÿsÿvvör edèn,þzönözö þldörörsönöz, hÿyatda son bèr arzunuz var, sevdèyènèz qadûnla telefonda danûøasûnûz, amma onun sèzÿ verdèyè cavabbu olur: "Qardaøûm evdÿdèr, T., danûøa bèlmÿrÿm".ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 43

Ezra PaundEzra Lumès Paund (1885-1972) gþrkÿmlè amerèkan øaèrè, èngèlèsdèllè modernèstÿdÿbèyyatûnûn banèsèdèr. Paund Tomas Elèotun, E.Hemènqueyèn möÿllèmè olub, onlara, elÿcÿ dÿbèr ÷ox gÿnc yazarlara hÿm þrnÿk olub, hÿm dÿ maddè cÿhÿtdÿn kþmÿk edèb.Paund Amerèkada, Aydaho øtatûnda doüulub, Pensèlvanèyada tÿhsèl alûb, Èndèana øtatûndaroman dèllÿrèndÿn dÿrs deyèb. O, Lope de Veqanûn, provans øaèrlÿrènèn yaradûcûlûüûnû tÿdqèqedèb. 1907-cè èldÿ Paundu seksual pozüunluüa gþrÿ èødÿn qovublar, deyèrdèlÿr kè, o, otaüûndafahèøÿ saxlayûrmûø! Paund Venesèyaya gedèr vÿ orda èlk "A Lume Spento" øeèrlÿr kètabûnû nÿøretdèrèr. 1908-cè èldÿ o, Londona kþ÷ÿrÿk, genèø bÿdèè fÿalèyyÿtÿ baølayûr - þz øeèrlÿrènè, ÷èn vÿyapon poezèyasûndan tÿrcömÿlÿrènè ÷ap edèr. Londonda Paund tanûnmûø øaèr vÿ tÿnqèd÷è olur.O, U.Yeyts vÿ C.Coysla dost èdè, onlarûn yaradûcûlûüûnû tÿblèü edèrdè.Paundun ÷èn vÿ yapon øeèrlÿrèndÿn etdèyè sÿrbÿst tÿr÷ömÿlÿr èngèlès-amerèkan ÿdÿbèyyatûndasÿrbÿst øeèrÿ, verlèbr adlanan øeèr nþvönÿ tÿkan verdè. Paund èmajèzm adlanan poetèkcÿrÿyanûn banèsèdèr, 1915-cè èldÿ o, "Des Èmagèstes" adlû kètabûnû yazdû vÿ bununla da èmajèzmènnÿzÿrèyyÿsènè tÿsdèqlÿdè. ßdÿbèyyat sahÿsèndÿ nÿ qÿdÿr gþrkÿmlè èølÿr gþrsÿ dÿ, Paund adè hÿyatda,mÿèøÿtdÿ eqosentrèk, ÷ÿtèn bèr adam èdè. 1920-cè èldÿ Paund bèr ÷ox èngèlès yazarlarûndankösöb arvadû èlÿ Parèsÿ gedèr, Jan Kokto, bÿstÿkarlardan Ravel, Stravènskè èlÿ èlÿ tanûø olur,dadaèzm hÿrÿkatûna qoøulur.1930-cu èllÿrdÿn baølayaraq, Paund möxtÿlèf dèllÿrdÿn øeèrlÿr tÿrcömÿ edèr, þzyaradûcûlûüûnû da "cèlalayûrdè". Onun ÿn mþhtÿøÿm ÿsÿrè olan "Kantos" ("Nÿümÿlÿr") modernèsteposu 1917-1970-cè èllÿrÿdÿk Paund tÿrÿfèndÿn daèm èølÿnèb, sètat vÿ yenè èfadÿlÿrlÿ zÿngènlÿødèrèlèb.Sonra øaèr èqtèsadèyyat vÿ sèyasÿtlÿ maraqlanmaüa baøladû, Mussolènè èlÿ tanûø oldu,radèoda verèlèølÿr apardû, amerèka vÿtÿndaøû olmasûna baxmayaraq, faøèst rejèmènè tÿblèü etdè.1943-cö Amerèkanûn ßdlèyyÿ Nazèrlèyè onu dþvlÿtÿ xÿyanÿtdÿ èttèham etdè vÿ qèyabè øÿkèldÿ øaèrÿèø kÿsdè. 1945-cè èldÿ ètalyan partèzanlarû Paundu hÿbs edèb, hÿrbè döøÿrgÿyÿ gÿtèrdèlÿr.Danûømaq, yazûb-oxumaq, ÿdÿbè èølÿ mÿøüul olmaq øaèrÿ qadaüan edèldè, o, yalnûz Konfusènèn bèrkètabûnû þzöylÿ gþtörmöødö, kamerada gèzlècÿ onu tÿrcömÿ edèrdè. Sonra øaèr Vaøènqtonagÿtèrèldè, tèbbè ekspertèza onu psèxè xÿstÿ hesab edèb on èl möddÿtènÿ ruhè xÿstÿxanaya gþmdö.Paund bèr yaradûcû ènsan kèmè zèddèyyÿtlè, ÷ÿtèn, hÿtta deyÿrdèk kè, mþvqelÿrèndÿ dolaøûq bèradam èdè. O, Mussolènènèn faøèst rejèmènè alqûølayûrdû, radèo ÷ûxûølarûnda yÿhudèlÿrÿ qarøû ÷ûxûrdû,SSRÈ èlÿ möharèbÿnèn tÿrÿfdarû èdè, ABØ hþkömÿtènè dÿ tÿnqèd edèrdè kè, nèyÿ Almanèya èlÿ bèrgÿSSRÈ-yÿ qarøû ÷ûxmûr. Mÿhz bu mönasèbÿt E.Paundun yaradûcûlûüûnûn sovet mÿkanûnda tanûnmasûnûnqarøûsûnû almûø, Paund sankè amerèkan ÿdÿbèyyatûndan sèlènmèødè.ßdÿbèyyatsevÿrlÿr hÿmèøÿ ènanûrdûlar kè, Paund ÿdÿbèyyat özrÿ Nobel mökafatû ala bèlÿr.1949-cu èldÿ o, xÿstÿxanada möalècÿ alarkÿn, o zamanûn ÿn nöfuzlu amerèkan mökafatûnû -Konqres Kètabxanasûnûn Bollèngen mökafatûnû aldû. Bu mökafatûn Paunda verèlmÿsè o zamanamerèkanûn ÿdÿbè daèrÿlÿrèndÿ bèr qalmaqal yaratdû.Paund èsÿ bötön bunlara fèkèr vermÿyÿrÿk, þz èøènè gþrördö, o, Konfusè vÿ Sofoklun ÿsÿrlÿrènètÿrcömÿ edèr, xÿstÿxanada zèyarÿtènÿ gÿlmèø gÿnclÿrlÿ gþröøördö. Tanûnmûø yazarlarûn ÷oxsaylûmöracèÿtlÿrèndÿn sonra Paundu 1958-cè èldÿ xÿstÿxanadan buraxdûlar, o, Ètalèyaya getdè. Artûqyaø, xÿstÿlèk þzönö gþstÿrèrdè, Paund ÿvvÿlkè kèmè mÿhsuldar èølÿyÿ bèlmèrdè. 1965-cè èldÿ 70 yaølûPaund Londona gedèb dostu Elèotun mÿzarûnû, èkè èldÿn sonra Coysun Sörèxdÿkè qÿbrènè zèyarÿtetdè, sonra Èrlandèyada Yeytsèn dul xanûmû èlÿ gþröødö. Onun bötön dostlarû artûq bu dönyadayoxdu. Paund 1972-cè èldÿVenesèyada 85 yaøûnda vÿfat etdè. Onu mÿøhur San-Mèkele qÿbèrèstanlûüûndadÿfn edèblÿr.Son èllÿrdÿ Ezra Paundun yaradûcûlûüûna maraq artûb. Axû o, èctèmaè nþqteyè-nÿzÿrdÿn "pèsadam" olsa da, bèr ÿdÿbèyyat÷û kèmè øaèr-reformator, fÿal modernèst, èmajèzmèn banèsè vÿ gÿncøaèrlÿrèn möÿllèmè olub. Onun "Kantos" ÿsÿrènè Dantenèn "Èlahè komedèyasû" èlÿ möqayèsÿ edèrlÿr.Tÿdqèqat÷ûlarûn fèkrèncÿ, "Kantos" olduqca subyektèv, hÿcmlè, anlaøûlmazdûr, kè÷èk øeèrlÿrè èsÿ÷ox möcÿrrÿd vÿ rasèonaldûr.Paundun poezèyasûnû tÿrcömÿ etmÿk ÷ox ÷ÿtèndèr, ÷önkè onun ÿsÿrlÿrè ad vÿ faktlarla, mèflÿrlÿzÿngèndèr. Onun poezèyasû rasèonal olduüu qÿdÿr dÿ èrrasèonaldûr, epos dÿrèn lèrèzmlÿ uyüunlaøûr,bu ÿsÿrlÿrdÿ Øÿrqÿ maraq qÿrb tÿfÿkkörö èlÿ qÿrèbÿ tÿrzdÿ bèrlÿøèr. 1934-cö èldÿ yazdûüûmÿqalÿlÿrèn bèrèndÿ Paund qeyd edèr: "Bèz, deyÿsÿn, hÿr fèkrèn þz ètè saf ucu èlÿ o bèrèsèylÿkÿsèødèyè nurlu dunyamûzû, duyduüumuz reallûüûn maqnetèzm dönyasûnû ètèrmèøèk..."44ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

FRAN×ESKASÿn gecÿdÿn ÷ûxûrdûnÿllÿrèndÿ göllÿr vardûèndè camaatûn sÿs-köyöndÿnþzön haqqûnda øaèyÿlÿrdÿn gÿlèrsÿn.Sÿnè hÿr øeyèn ÿvvÿlèndÿnTanûdûüûmdanAdè yerlÿrènØaèyÿlÿrè mÿnè dÿlè edèrQÿfèldÿn aülûmû soyuq dalüalar þrtÿrAlÿm þlö yarpaq kèmè daüûlarYa göl tozu kèmè ÿtrafa yayûlarOnda mÿn sÿnè - Yeganÿmè taparam.BAÜQadûnDèvarlara atûlmûø azad èpÿk sap kèmèKennènqston baü÷asûnûn yollarûndan ke÷èrVÿ amnezèyaya uüramûø hèsslÿrèndÿnYavaø-yavaø þlör.ßtrafda bèr kötlÿ varHÿmèøÿ yaøarSaülam ÷èrklè kasûb uøaqlarûOnlar torpaüû mèras alacaqQadûn -Nÿslènèn son nömayÿndÿsèBÿdbènlèyè köbar vÿHÿddÿn artûqdûrO èstÿyèr kèmsÿylÿ sþhbÿt etsènVÿ qorxur kè, mÿn bu axmaqlûüû edÿrÿm.PÈLLßLßRÈN NßÜMßSÈÛMÿnè ÷èn qablarûnûn arasûnda saxlayûnKè, zölmön øöøÿdÿ olduüunu anlayûmÛÛTaxûl zÿmèsèndÿ ÿsÿnGömöø sÿslè kölÿkNazèk metalûn möharèbÿsèdèrMÿn bu qûzûl dèskèOnun baøûm östöndÿ ÿrèmÿsènègþrmöøÿmMÿn bèlèrÿm ÿn parlaq yer hardadûr -Nurla dolu genèø otaqda.ÛÛÛAh, øöøÿnèn gþrönmÿz øÿrèRÿngèn mÿülubèyyÿtèAh, nur sÿrhÿdèRam edèlmèø kþnölNÿdèr mÿnè qoruyan?Uzaqlara qovan?Nÿdÿn sÿnèn èøûüûn ènadkar øöbhÿlÿrlÿ dolu?Ah, øöøÿnèn xaènlèyèAh, qûzûl toz...Èncÿ kÿhrÿbayè telÿkslÿrèn oyunuDORÈAÈ÷èmdÿ ol hÿmèøÿÿbÿdè dÿlè kölÿk kèmè,göllÿrèn øÿn oyunu kèmèanè yox.Tut mÿnè tÿnhalûqdaGönÿøsèz qayalarûn göcöylÿVÿ boz sularla.Qoy allahlar pû÷ûldasûn haqqûmûzdaGÿlÿcÿkdÿ,Qoy Aheron ÷è÷ÿklÿrèSÿnè unutmasûn…Saysûz èzdèhamda gþrdöyöm sèmalar -Qara yaø budaqda daüûlmûø lÿ÷ÿklÿr."Gþzÿllÿr arasûnda olmaq nÿ gþzÿl!Ènsanlar bunu nÿdÿn danûrlar?Deyèrÿm kè,Gþzÿllÿrlÿ danûømaüû sevèrÿm,Sþhbÿtlÿrè mÿnasûz olsa da.METRO STANSÈYASÛNDAEV PÈØÈYÈGþrönmÿyÿn antenlÿrElÿ cÿlbedècè ÿsèr kè…"TAPØÛRÛQNÿümÿlÿrèm,gedèn tÿnha dÿrd÷ÿkÿnÿÿsÿbèlÿrÿadèlèk ÿsèrlÿrènÿgedèn, donmuø suyun fûrtûnalû dalüasû kèmènèfrÿtèmè mÿnè sûxûødûranlara ÷atdûrûn.Øöursuz èstèsmara qarøû ÷ûxûnAülagÿlmÿzlèyèn zölmönÿBuxovlara qarøû ÷ûxûn.Gedèn bekar÷ûlûqdan þlÿn burjuylaraKÿnd÷èlÿrÿÛyrÿnc olan tÿzÿ evlÿnÿnlÿrÿGedèn qÿbahÿtènè gèzlÿdÿnlÿrÿSatûn alûnmûø arvadlaraAradözÿldÿnlÿrÿ.Gedèn zÿrèf ehtèraslû olanaZÿrèf arzularû daüûlanlaraGedèn, dönyanûn axmaqlûq xÿstÿlèyè kèmèÞz neøtÿrènèzlÿ buna qarøûÛncÿ tellÿrè bÿrkèdènKþnlön cöcÿrtèlÿrènÿ ènam verèn.Gedèn èyrÿnc olan tÿzÿ evlÿnÿnlÿrÿDost kèmèSÿmèmè sþzlÿrlÿYenè zölm vÿ xeyèr axtarûøûnda qûsqanc olunÿzèlmÿyÿ qoymayûnGedèn orta yaøda kþkÿlmèølÿrÿMaraüûnû ètèrmèølÿrÿ.Gedèn aèlÿdÿ sûxûlan gÿnc oülanlaraBu bèr dÿhøÿtdèrÖ÷ nÿslè bèr evdÿ gþrmÿk!Sankè cavan budaqlû qocaman aüacO bèrè budaqlar ÷öröyöb qopur.Qoyun bunlar qalsûn, rÿdd edèn fèkèrlÿrèQanûnûzûn sÿsènÿ qarøû ÷ûxûnAdè þlömön hÿr nþvönÿ qarøû.÷evèrdè: SèmaÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 45

Göntay CavanøèrÔèíëàíäèéàHöseyn CavèdHansûsa bèr sÿs, gèzlèn bèr èstÿk mÿnè Höseyn Cavèdè oxumaüa ÷aüûrmûødû sankè. Ortamÿktÿbdÿ oxuduüum zaman Höseyn Cavèdèn bèr ne÷ÿ lèrèk øeèrènè vÿ þzÿllèklÿ"Èblès" dram ÿsÿrèndÿn Èblèsèn monoloqlarûnû ÿzbÿrlÿmèødèm. Bèr ne÷ÿ dÿfÿ dÿSavalanûn zèrvÿsèndÿ yöksÿk sÿslÿ, baüûraraq sþylÿmèødèm bu monoloqlarû. Sènèfdÿtÿnÿffös saatlarûnda Èblèsèn monoloqlarûnû yöksÿk sÿslÿ oxuduüum zaman sènèf yoldaølarûmheyrÿtlÿ dènlÿyèb ÿl ÷alardûlar. O zaman Höseyn Cavèdèn ÿzbÿr bèldèyèm øeèrlÿrè ÷evrÿmèetkèlÿmÿk ö÷ön bèr vasètÿ olmuødu mÿnèm ö÷ön. Bÿzÿn tÿkbaøûma evdÿ kèmsÿ olmadûüûnda bumonoloqlarû sþylÿrdèm. Belÿ èølÿrdÿn anlamayan qonøularûmûz sÿsèmè eøètdèklÿrèndÿ dÿlèolduüumu sanûrmûølar. Bèr ne÷ÿ dÿfÿ qonøularûmûz gÿlènèmèzÿ "O nèyÿ þz-þzönÿ danûøûbbaüûrûr?"- deyÿ sormuødular. Höseyn Cavèdèn øeèrlÿrè èlÿ è÷èmdÿkè fèrtènalarû dûøarûyaboøaldûrdûm. Bèr ÷ox hallarda da hþnkörtö èlÿ aülayûrdûm monoloqlarûn sonunda. Artûq HöseynCavèd mÿnèm qÿlbèmdÿ ÿn yaxûn sèrdaøûm olmuødu. Elÿ bèlèrdèm kè, Cavèd bu ÿsÿrlÿrè mÿnèmö÷ön, yalnûz mÿnèm ö÷ön yazmûødûr. Bèr ÷ox ÿsÿrlÿrènè ÿzbÿrlÿmèødèm qÿlbèmdÿ sèrdaøûm olanHöseyn Cavèdèn. Tÿbrèzdÿ tÿlÿbÿ olduüum èllÿrdÿ, Tehrandakû mönasèbÿtlÿrèmdÿ, hÿr hansûmÿdÿnè toplantûlarda Höseyn Cavèddÿn monoloqlar sþylÿyèrdèm. Lÿzzÿt alûrdûm bu monoloqlarûsþylÿrkÿn. Höseyn Cavèdèn baøûna gÿlÿn fÿlakÿtlÿrè þyrÿndèyèm zaman ÷ox aüûr psèkolojèksûxûntûlar ke÷èrmèødèm. Xÿstÿ hal olmuødum. Bu bèlgèlÿrè ÿldÿ etdèkdÿn sonra Cavèdènmonoloqlarûnû daha enerjèlè øÿkèldÿ oxuyurdum. Hÿr oxuduüumda sankè èntèqam alûrdûm kèmlÿrdÿnsÿ.Sankè þz ruhumu da Cavèdèn øeèrlÿrènÿ qatûb dènlÿyècèlÿrèn dèqqÿtènÿ sunurdum. He÷vaxt yadûmdan ÷ûxmaz kè, bèr ne÷ÿ dÿfÿ Tÿbrèzdÿkè mÿclèslÿrdÿ Cavèdèn monoloqlarûnû bötönenerjèmlÿ oxuduüum zaman, mÿclès sankè øoka uürarcasûna dÿrèn bèr sökuta dalûrdû. Hÿr øeèroxuyuøumdan sonra mÿclèsdÿkèlÿrèn mÿnÿ olan sayqûnlûüû, ehtèramlarû gþstÿrèrdè kè, mÿn bþyökbèr èø gþrmöøÿm. Bþyök èølÿrè bþyök ènsanlarla gþrmÿk olur. Cavèd mÿnèm qÿlbèmdÿ vÿ aülûmdayol gþstÿrècèm olmuødu. Hÿtta mÿndÿn sonramuüam oxuyacaq ènsanlar da ÷ÿtèn þzlÿrènè toparlayûbkonsertÿ baølayûrdûlar. Mèllè øöurumgÿlèødèkcÿ, dÿrènlÿødèkcÿ Cavèdèn ruhu vÿyaradûcûlûüû èlÿ tÿmas øÿklèm dÿ dÿrènlÿøèrdè.Cavèdèn yaradûcûlûüûndakû dÿrènlèk, öslubundakû epèktutum, dèl zÿngènlèyè mÿnè tÿrbèyÿ edèrdè. ßn ÷oxÿzbÿr bèldèyèm Höseyn Cavèd vÿ Sÿhÿnd èdè. Bu èkèulu ruh mÿnÿ enerjè verèrdè. Artûq mÿn yalnûzdeyèldèm o fars vurmuø, kèmlèyè ètmèø, ètèrèlmèømöhètdÿ. È÷èmdÿ Cavèdèn ruhunu daøûyûrdûm.Yöksÿlèrdèm. Göclÿnèrdèm. Bèr mèssèonun adamû46ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

olduüumu sanûrdûm. Mèllè mèssèonun ÿn dÿrèn, ÿbÿdè, fÿlsÿfèøÿklè Cavèdèn ÿsÿrlÿrèndÿdèr.***Bu øÿkèldÿ gÿnclèyèmèn ÿn enerjèlè ÷aüûnda HöseynCavèd ruhuma gèrmèø vÿ mÿnè yþnlÿndèrmÿyÿ baølamûødû.Yazqûm mÿnè Bakûya söröklÿdèyèndÿ è÷èmdÿ HöseynCavèdèn yaratdûüû dönya èlÿ gedèrdèm. He÷ bèr zaman HöseynCavèdsèz olmadûm. Tam ÿzbÿr bèldèklÿrèm ÿsÿrlÿrènè bÿzÿntÿkrar kètabûn özöndÿn oxuma ehtèyacû duyurdum. Bu gön dÿþylÿdèr. Yenè dönyaya gÿlmèø oülum Alpÿrÿ Höseyn Cavèdènmonoloqlarûn yöksÿk sÿslÿ oxuyuram.Bakûda Höseyn Cavèdèn nÿslènèn qalûb-qalmamasû èlÿmaraqlandûm. Bèr qûzû hÿyatdadûr, dedèlÿr. Turan xanûm adûnda.Turan xanûm kèmsÿ èlÿ evlÿnmÿmèø. Kèmsÿ cörÿt edèbonunla evlÿnmÿk èstÿmÿmèø. ×önkö atasû Höseyn Cavèd kommunèstlÿrtÿrÿfèndÿn xalq döømÿnè Ilan edèlmèødè. HöseynCavèd þz mèllÿt sevgèsènèn cÿzasûnû sadÿcÿ þzö ÷ÿkmÿmèødèr,qûzû Turan xanûm da ÷ÿtèn bèr hÿyat yaøamaq zorundaburaxûlmûødû.2002-cè èldÿ Nasèr Purpèrarûn "On èkè ÿsr sökut"kètabûnû tÿrcömÿ edèb Bakûda yayûnladûm. Kètabdan bÿzètanûdûüûm ènsanlara hÿdèyÿ verèrdèm. Ûkè cèld dÿ Turan xanûmavermÿk èstÿdèm. Döøöndöm kè, Höseyn Cavèdèn soyunuyaxûndan gþrmÿk ö÷ön dÿ yaxøû försÿt olar.Elmlÿr Akademèyasûnda Turan xanûmûn hözuruna getdèm.Èllÿr boyu qÿlbèmdÿ daøûdûüûm Cavèdèmèn soyundanbèrèsènè gþrÿ bèlmÿk hÿyacanlandûrûrdû mÿnè. Èø otaüûnda yalnûzèdè. Gþröødökdÿn sonra tÿrcömÿ etdèyèm kètabûn èlksÿhèfÿsènè yazaraq hÿdèyÿ etdèm. Sonra da sþhbÿt etdèk.Hardan olduüumu soruødu. ßrdÿbèldÿnÿm dedèyèmdÿ gölömsÿyÿrÿk"O tÿrÿflÿrdÿn gÿlÿnlÿrÿ bÿnzÿmèrsÿn,"- dedè."×önkö ana dèlèm özÿrèndÿ ÷ox zÿhmÿt ÷ÿkmèøÿm, buyolda Höseyn Cavèd dÿ mÿnÿ yardûm÷û olmuø,"- dedèm."Necÿ yardûm÷û olmuø?""ßsÿrlÿrè èlÿ, bötön ÿsÿrlÿrènè oxudum vÿ ÿzbÿrlÿdèm,"-dedèm vÿ sonra da Cavèdèn 2 kè÷èk øeèrènè oxudumTuran xanûma. Dalüûn-dalüûn dènlÿyèrdè mÿnè. GþzlÿrèmèTuran xanûma zèllÿyèb øeèrlÿrè oxuyarkÿn Höseyn Cavèdèn buxanûmda þlmÿz ruhunun cèzgèlÿrènè axtarûrdûm. Sèbèrlÿrdÿsörgöndÿ vÿ èøkÿncÿ altûnda þldörölÿn Höseyn Cavèd, qûzûnûngþzlÿrè èlÿ mÿnè gþrmÿsènè èstÿyèrdèm. Èstÿyèrdèm gþrsön kè,uzun èllÿrdÿn sonra ßrdÿbèlèn kÿndèndÿn ÷ûxmûø bèr gÿncadam onun èdeallarûnûn arxasûndadûr. Øeèrlÿrè oxuyarkÿngþzlÿrèmèn yaøûnû tuta bèlmèrdèm. Þz-þzönÿ axûb gedèrdè.Turan xanûm da sÿssèzcÿ mÿnèm gþz yaølarûma baxaraq dènlÿyèrdèmÿnèm øeèr oxumaüûmû. Øeèr bètmèødè. Turan xanûmûnda gþzlÿrè dolmuødu. Sankè gþz yaølarûnûn yanaqlarûndansözölmÿsènè ÿngÿllÿmÿk èstÿyèrdè, ancaq baøarmadû.×antasûndan bèr dÿsmal ÷ûxarûb gþz yaølarûnû sèldè. Boüazûmtutulmuødu. Bèr sþzlÿr demÿk èstÿyèrdèm, ancaq boüazûmûsûxan qÿhÿr èmkan vermèrdè. Þzömö toparlayûb "Mÿn zÿèfadam deyèlÿm. Höseyn Cavèdèn ruhu vÿ ÿsÿrlÿrè èlÿ bþyöyÿnènsanlar göclö olurlar,"- dedèm.Turan xanûm oturduüu yerdÿn qalxûb mÿnÿ yaxûnlaødûüûndamÿn dÿ yerèmdÿn qalxdûm. Yaxûnlaøûb alnûmdanþpdö. Mÿn dÿ Höseyn Cavèdèn qûzûnûn þnöndÿ baø ÿyèbÿlèndÿn þpdöm.Èndè Turan xanûm vÿfat etmèø. Onu atasûnûnmÿzarûnûn yanûnda dÿfn etmèølÿr. Ancaq Cavèdèn ÿsÿrlÿrèyaøayûr. Yenÿ dÿ Fènlandèyanûn ormanlûqlarûnûn dÿrènlèyèndÿCavèdèn monoloqlarûnû sþylÿyèrÿm. Qonøulara mane olmayûmdeyÿ, velosèpedlÿ ÷ox uzaqlara gedèrÿm, kèmsÿnèn olmadûüûyerlÿrÿ. Yalnûz mÿn oluram vÿ bèr dÿ Höseyn Cavèd.6/28/2007Kþlgÿmlÿ sþhbÿtMÿn: Sÿn mÿndÿn he÷ ayrûlmadûn.Gecÿlÿr dÿ mÿnèm dÿrèmÿ suvaøûb yatdûn.Evdÿ mÿnèmlÿ oldun. Dèøarûyamÿnèmlÿ ÷ûxdûn. Sÿnè èlk gþrdöyömöxatûrlayûram. Èlk gþröb anladûüûmû deyèrÿm. Yÿqèn sÿn dÿxatûrlayûrsan. Bÿlkÿ sÿn èlk olaraq baøqa bèr xatèrÿnè xatûrlayabèlÿrsÿn. Ancaq mÿnèm xatûrladûüûm belÿdèr. Gön batan ÷aüûdamûmûzûn östönÿ ÷ûxmûødûm anamla bèrgÿ. Gön batan ÷aüûsÿn (kþlgÿ) ÷ox uzun olursan. O zaman mÿnèm bÿlkÿ 6 ya da7 yaøûm olardû. Boyum balaca èdè, ancaq sÿn ÷ox uzungþrönördön. Uzanûb daülara sÿrèlmèødèn. Bu qÿdÿr uzunolmaüûn xoøuma gÿlmèødè. Xösusÿn damûmûzûn östöndÿnuzanûb ÿn ÷ox sevdèyèm daülarûmûza sÿrèlmÿyèn mÿnèsevèndèrmèødè. Damûn östöndÿn enmÿk èstÿmèrdèm. Èstÿyèrdèmdaülara sÿrèlmèø kþlgÿmè seyèr edèm. Gön batdûqca sÿn dahada uzun olurdun. Gön batdûqdan sonra da qûsalûrdûn.Özölördöm qûsalmaüûna. Daülardan ayrûlmaq èstÿmèrdèm sÿnè.Sonra da ayûn èøûüû. Ayûn èøûüûndakû kþlgÿ daha ÿsrarÿngèzolurdu. Ay olmadûüûnda haraya getdèyènè bèlmèrdèm. Ancaqbèlèrdèm kè, mÿndÿn ayrû deyèlsÿn.Kþlgÿm: Mÿn sÿnè èlk olaraq daha þncÿlÿr xatûrlayûram.Ancaq sÿnèn yadûna gÿlmÿz mÿnèm xatûrladûüûmolaylar. ×önkö sÿn o zaman danûøa da bèlmèrdèn. Mÿn sÿnènlÿeynè zamanda dönyaya gÿldèm. Mÿn èlk göndÿn döøöncÿlè,dèllè olaraq doüuluram. Ancaq ènsanlarûn dèl a÷masû, bÿzèøeylÿrè xatûrlamalarû ö÷ön uzun zaman lazûm olur. Bèzèmtÿrsèmèzÿ olaraq ènsanlarda yaddaøûn øÿkèllÿnmÿsè bèrsörÿcdèr. Sÿnèn xatûrlaya bèlmÿdèyèn bÿzè hadèsÿlÿr var hÿyatûnda.Bu hadèsÿlÿr èkè qèsmÿ ayrûlûr. Bèrèncè qèsm ÷ocuqluqdþnÿmèdèr. Èkèncè qèsm èsÿ yaøayûb unutduüun xatèrÿlÿrdûr.Mÿn èsÿ sÿnèn hÿyatûnûn hamûsûnû xatûrlayûram. Sÿn ÷ocuqluqdþnÿmèndÿkè bÿzè xatèrÿlÿrè baøqalarûndan þyrÿnmèsÿn.ßslèndÿ èsÿ mÿnèm bèldèklÿrèmè kèmsÿ bèlmÿyèr. Madam kè,mÿnèmlÿ qonuømaüa da zaman bulmuøsan, ÷ox øeylÿrè, hÿttahÿr øeyè sþhbÿtlÿøÿ bèlÿrèk.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 47

Mÿn: Bèlmèrÿm hÿr øeyè sþhbÿtlÿøÿ bèlÿrèk ya yox.×önkö bèzèm sþhbÿtèmèzè baøqalarû da duya bèlÿr. Ènsanûn bÿzèsèrlÿrènè kèmsÿ bèlmÿmÿlèdèr deyèrlÿr.Kþlgÿm: Ènsanlarûn dedèklÿrè bu sþzö mÿn dÿ duymuøam.Ona gþrÿ yaxøû-yaxøû döøön. Èstÿsÿn sþhbÿt edÿrèk.Mÿn: Haqlûsan, döøönmÿm lazûm. Bèlmèrÿm hÿr øeyèsþhbÿtlÿømÿyÿ cörÿtèm ÷atar ya yox. Yalnûz bèr soru soracam:Mÿn gþrdöyöm yuxularû da xatûrlayûrsanmû?Kþlgÿm: Þncÿ bunu deyèm kè, mÿn hÿr øey dedèyèmdÿsÿnèn hÿyatûnû baøûndan bu gönÿ qÿdÿr danûømaq èstÿmèrÿm.Bu mömkön deyèl. Hÿr øeyè danûømaq ö÷ön yöz èllÿr yaøamalûsan,yalnûz bu gönÿ qÿdÿrkè hÿyatûndakû ayrûntûlarû dènlÿmÿkö÷ön. O kè, qaldû yuxularûnla baülû, ÿvÿt, yuxularûnû daxatûrlayûram. Bötön yuxularûnû. Yadûnda mû sÿn bèr zamanlaryuxlarûnû dÿftÿrÿ yazardûn. Sonra da dÿftÿrè elÿ yerdÿgèzlÿrdèn kè, kèmsÿ oxumasûn. Utanardûn bÿzè yuxularûndan.Sÿnèn cÿsarÿtsèz dþnÿmèn èdè o zaman. Sonra da èkè yuxudÿftÿrènè ètèrdèn. Bèr yuxu dÿftÿrènè ßrdÿbèldÿ elÿ yerdÿgèzlÿdèn kè, sonra þzön dÿ tapa bèlmÿdèn. Sonra da Bakûya getdèn.Bakûda da ÷ox narahat èdèn kè, sÿnèn yuxu dÿftÿrènè kèmsÿtapûb oxuyacaq. Mÿn bèlmèrÿm o yuxu dÿftÿrènè kèmsÿ tapûboxudu ya yox. ×önkö mÿn sÿndÿn ayrûla bèlmÿzdèm. SÿnènlÿBakûya getdèm. Yuxu dÿftÿrènèn tapûlûb oxunub- oxunmamasûnûbèlsÿn mÿnÿ dÿ bèlgè ver. Èkèncè yuxu dÿftÿrènè dÿBakûda yazmûødûn. Onu da Bakûda ètèrdèn. Lakèn Bakûdayazdûüûn yuxu dÿftÿrènè ètèrdèyèndÿ ÷ox özölmÿdèn. ×önkö odÿftÿrè ÿrÿb ÿlèfbasûnda yazmûødûn. ßrÿb ÿlèfbasûnû da Bakûdaoxuyan olmadûüû ö÷ön arxayûn èdèn kè, sÿnèn ruhunun gèzlènsèrlÿrènè kèmsÿ bèlmÿyÿcÿk. Ancaq mÿn ètèrdèyèn yuxudÿftÿrèndÿkè yuxularû da tÿfÿrröatû èlÿ bèlèrÿm. Ûstÿsÿn buhaqda da danûøarûq. Ancaq dedèyèm kèmè, yaxøûca döøönmÿnlazûm.Mÿn: Haqlûsan. Yaxøûca döøönmÿlèyÿm. O zamanmÿnÿ bèr az daha vaxt lazûmdûr kè, þzömö bu uzun vÿ sèrlè sþhbÿtÿhazûrlayûm.Kþlgÿm: Tam mÿntèqlè bèr qÿrar verèrsÿn. ×önkö mÿn÷ox øeylÿrè xatûrladacaüam. Bÿlkÿ bÿzè olaylarû xatûrlatdûüûmdautanacaqsan, bÿzÿn dÿ aøaüûlûq kompleksè è÷ènÿ gèrÿcÿksÿn.Ona gþrÿ döøönmÿlèsÿn.Mÿn: Tÿkrar gþröøÿrèk. Qÿrar verèm sonra oturub özözÿdanûøarûq.09.07.2007Yaøasûn ÿdÿbèyyat!Tehranda Azÿrbaycan törkcÿsèndÿ yayûnlanan "Yaømaq" yenè ÿdÿbèyyat dÿrgèsènèn redaktoru Sÿèd Muüanlû bu gönlÿrdÿ Bakûyagÿlmèødè. 2500 tèrajla bötön Èranda yayûlan bu dÿrgè bötþvlökdÿ Èran ÿrazèsèndÿ yaranan yenè Azÿrbaycan ÿdÿbèyyatûnûn tam mÿnzÿrÿsÿènèþzöndÿ ÿks elÿtdèrèr. Sÿèd Muüanlûyla gönlÿrdèr gþröøöb sþhbÿtlÿr edèrèk, yenè ÿdÿbèyyatûmûzûn öföqlÿrèndÿ kèmlÿr var, tanûmaüa ÷alûøûram,eynè zamanda Sÿèd buradakû yenè ÿdÿbèyyata maraq gþstÿrèr, Yazû÷ûlar Bèrlèyèndÿ laqeydlèklÿ qarøûlanûb, Azad Yazarlar Ocaüûndakû ÿdÿbègöclÿr onu daha ÷ox maraqlandûrûr.Sþzön hÿqèqè mÿnasûnda, Azÿrbaycan ÿdÿbèyyatûnûn ÿsl hadèsÿlÿrè Araz ÷ayûnûn anarû tÿrÿfèndÿ baø vermÿkdÿdèr. Orada yetèøÿn yenèsÿslÿrÿ gþrÿ ÿlbÿttÿ. Lakèn, getdèkcÿ bèz bunu daha aydûn øÿkèldÿ hèss etmÿyÿ baølayacaüûq, o taydakû oxucular, sörÿklè olaraq, bu tayûnyazarlarûnû tÿlÿb etmÿkdÿdèrlÿr, Quzeydÿ kèmlÿr var, sualû yayûn÷ûlûq èølÿrèlÿ uüraøan hÿr kÿsèn qarøûsûnda tam cèddèyyÿtèlÿ durmaqdadûr.Ta dönÿnÿ qÿdÿr göneylè oxucularûn Bÿxtèyar Vahabzadÿ, Mÿmmÿd Araz, Anar, Ramèz Rþvøÿn yaradûcûlûüûyla sûnûrlanan ÿdÿbèyyatgþröølÿrè èndè "Yaømaq", ondan daha ÿvvÿl "Yarpaq" ÿdÿbèyyat dÿrgèlÿrè sayÿsèndÿ daha yenè nÿsèldÿn olan yazû÷ûlarûn yaradûcûlûüûözÿrèndÿ odaqlanmaqdadûr.Sÿèd Muüanlûyla elÿ bunlarû danûøûrûq: necÿ edÿk kè, yenè nÿsèl yazarlarûn ÿsÿrlÿrè o tayda bèlènsèn, guzeydÿ modern ÿdÿbèyyatanlayûøûnûn daøûyûcûlarû, o tayda yetèøÿn yenè yazarlar covüasûna þrnÿk olacaq adlar kèmlÿrdèr?Yaømaq÷ûlar Bakûda ultra èmzalar axtarûrlar, aøûq øerè yazanlar, sþz burcutmaqla mÿna yaradanlar elÿ o tayda da vardûr, lakèn÷aüdaø dönyada hakèm olan ÿdÿbèyyat döøöncÿsènè gÿtèrÿnlÿr, onlarûn ana dèlèmèzdÿkè þrnÿklÿrè hava necÿ lazûmdûrsa elÿ lazûmdûr o tayavÿ ya su. Bu mÿnada deyèrÿm, Azÿrbaycan ÿdÿbèyyatûnûn bu gönönön, ke÷mèøènèn vÿ gÿlÿcÿyènèn þlöm-qalûm mÿsÿlÿsè o tayda ÷örödölör.Bèz "möasèrlèk qatarûnûn pÿncÿrÿsèndÿn" kþhnÿ yazû÷ûlarû fûrlada bèlmÿsÿk dÿ bu èøè göneylè oxucular bèzèm ÿvÿzèmèzdÿ edèrlÿr vÿ edÿcÿklÿr.ßdÿbèyyatûmûzûn qeyrè-adè bèr arûnma prosesè gedèr o tayda, adlar saf-÷örök edèlèr, ÿsÿrlÿr zÿrrÿbènlÿ oxunur, yaüû yaü östÿ ÷ûxûr,ayranû ayranlûq olur.Yaømaq dÿrgèsènè ÿlavÿsè olaraq guzey ÿdÿbèyyatûndan kètablar serèyasû ÷apa hazûrlanûr. Tehranda bèzèm yenè èmzalara tÿlÿb varmûø.Ay dad, burada 500 tèrajla ÷ap olunan kètablarûmûz orada 2000 tèrajla basûlacaq, ènanûlasû deyèl. Azad Yazarlar Ocaüû øer antalogèyasûnûnhazrlûq èølÿrè artûq tamamlanûb. Yerè gÿlmèøkÿn, Bakûda 25 yaøa qÿdÿr olan gÿnc göneylè vÿ quzeylè yazarlarûnûn ÿsÿrlÿrèndÿn oluøan antalogèyaAYO kètabxanasû serèyasûndan dÿrc olunacaq.Yaømaq dÿrgèsènèn polèqrafèk dèzayn etèbarèlÿ östön þzÿllèklÿrè haqqûnda sanûram ayrûca danûømaq lazûmdûr. Dÿrgènèn son dÿrÿcÿbaøarûlû dèzaynerlÿrè olduüu gþz þnöndÿdèr. Sÿèdlÿ Alatoranûn gÿlÿn saylarûndan bèrènè Yaømaq ofèsèndÿ tÿrtèb edèlmÿsè konusunda darazûlûüa gÿlèrèk. ßdÿbèyyatdan gþzÿl nÿ var? Yaøasûn ÿdÿbèyyat!48ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Adûm Hamèd ßhmÿdè. Doüum èlèm 1985. PsèxolojèFakultÿsè tÿlÿbÿsèyÿm. 8 èldè yazûram, ömumÿn qûsahekayÿlÿr.Þncÿ Farsca yazardûm, 4 èldÿn bÿrè ana dèlèmdÿyazûram.Yazûlarûmda ÿsasÿn bu tayûn (Göneyèn) danûøûqtÿrzènè ÿks edèrÿm, ÷alûøûram yazûlarûmla xalqûmûn þzÿëlèklÿrènètanûtmûø olam. Hekayÿëÿðèìèn dèaloqlarû Tÿbrèzaüzûnda (aksentèndÿ) yazûlûb vÿ xarakterlÿr bu tayûn xarakterèdèHAMÈD ßHMßDÈE-maèl:hamed.ahmadè.w@gmaèl.comRZA HÖSEYNYAN ØÖØßDALÛSÛNDANMÿn o zamanadÿk qûz tayfasûnûn östönÿ ÿla÷mamûødûm, yÿnè þzö èstÿdè. Bÿzè fèlmlÿrdÿ gþrmöødöm,xösusÿn porno fèlmlÿrdÿ kè, kèøè tÿrÿfè dþyör, amma he÷fèkrèmÿ ÷atmamûødû. Èlk dÿfÿ lap yavaø vurdum "oynamûrûxkè?" dedè.Yorüan dþøÿk è÷èndÿ èdèk, löm-löt. O uzanmûødû,mÿn dÿ onun östöndÿ.Yenÿ vurdum, mþhkÿm.Mþhkÿmlÿødèkcÿ artûq lÿzzÿt alûrdûm, ...alûrdûq.***Masanûn östöndÿkè jurnallarûn bèrènè ÿlèmÿ alûbvaraqlayûram. "Yaxøû hÿyat yoldaøû olmaq necÿ olur? Belÿsþzlÿrdÿn daha halûm qarûøûr. Doktorun yanûna bu ö÷öncögÿlèøèm èdè. Bèlmèrÿm bu nÿ ÿdaydû mÿndÿ, sevmÿdèyèmèølÿrèn dalûsûnca gedÿrÿm, dönyada zÿhlÿm gedÿn bèr zadolsa o da psèxoloqlardû (bunlardan yalan÷ûsû bèr dÿ bunlarûnþzödö)Otaüûn qapûsû a÷ûlûr, bèr qadûn gþzlÿrènèn yaøûnûsèlÿ-sèlÿ ÷ûxûr.Katèbÿ deyèr: "Aüaye Höseynyan buyurun."Bu mÿnèm adûmdû, Rza Höseynyan, èyèrmè yeddèyaøûm var, fÿlsÿfÿ gurtarmûøam. Bèr kþrpÿ qûz uøaüûm var.Hÿftÿdÿ èyèrmè dþrd saat mÿnèmlÿdè, qalanû anasûyla. Bèldèrboøandûq, èndè dÿdÿm evèndÿ oluram, sÿhÿr doqquzdaaüaye Hÿmèdènèn kètab÷û dökanûnû a÷ûb axøam yeddèdÿbaülayûram. Al-ver yaxøû olsa yöz èyèrmè mèn tömÿn ÿlèmÿtoxtar.Sevdèyèm øeylÿr: Corc Orvelèn "Heyvanlar baü÷asû",Tarkofskènèn "Solarès" fèlmè. Dekartûn fÿlsÿfÿsèlÿ þzömöuyüun bèlèrÿm, ayrûlandan bÿrè èstèmna (onanèzm) ÿnsevdèyèm èølÿrdÿn bèrè olub…Bunlarû doktor deyèb yazam "Þzövö boøalt" deyèb,"Zehnèvÿ gÿlÿnè yaz."."Salam aüaye Höseynyan bugön nÿcörsÿn?"***Yaøamaqda bèr para sadÿ èttèfaqlar bþyök bèr duyunolur. Mÿnlÿ Jèla qÿrara gÿldèk seks dönyamûz tÿkrara sarûgetmÿsèn. Hÿr nÿ taza yol aülûmûza gÿlèrdè elèrdèk amma...(Hÿtmÿn mþhtÿrÿm oxucu burada bèr bþyök, qÿrèb,aülasûümayan èttèfaq gþzlÿyèr, mènlÿr tÿÿssöflÿ belÿ bèr èttèfaqdangþz yummalûsûnûz!)Mÿn ö÷ èl anormal (Bÿlkÿ dÿ normal! kèm bèlèr?)seksdÿn sonra bèr gecÿ kèøèlèkdÿn döødöm (gölmÿlèdè,gölön amma allah baøûnûza gÿtèrmÿsèn) O gecÿ dedèk, hÿtmÿnyorüunluqdandû. Hÿrÿ þz tÿrÿfènÿ sþykÿnèb yatdû,amma he÷ bèrèmèz yatmadûq.Gÿlÿn gecÿ dÿ ona tay vÿ gÿlÿn gecÿlÿr dÿ...Jèla gonøumuzdan eøètmèødè kè, bèr model dÿrmanlarvar kèøèlèkdÿ ÿsÿr qoyur. Bèr ayrû gonøumuz da "soüanyesèn" demèødè vÿ ÿlbÿttÿ suda özmÿk vÿ bol meyvÿyemÿk (kþpÿyèn qûzû nûrxûn xÿbÿr almûr kè; pul tapmaqolur, meyvÿnè dÿ tapasan?!) Mènlÿr belÿ sþzlÿr, ancaq he÷bèrè kar kÿsmÿdè. Sonra mÿndÿ ayrû mÿrÿzlÿr dÿ özÿ ÷ûxdû.Doktor bunlarûn adûnû qoyub "Paranoya", daha gönbÿ-gönDekarta yaxûnlaøûrdûm.***"Gÿdÿ dèyèr bÿ èstÿyèrÿm þldörÿm bèlÿsèn. Söfrÿbaøûnda mÿn ÷þrÿyè yemÿmèø yemèr. Mÿnè gödör" Jèlabunu deyèb dayandû. Özönÿ sataøan sa÷larûn ne÷ÿsènè ÷ÿkdèkÿnara."Bölösöz, doktur burama yetèøèb vallah bu uøaqolmaseydè ÷oxdan qoyub qa÷mûødûm.Doktor masanûn östöndÿn dÿsmalû qadûna sarû tutdu.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 49

***Xûyavanda yol yerèyÿndÿ elÿ bèlèrÿm bèrè mÿnègödör, dalûmca döøöb, doktur deyÿn kèmè èstèrÿm lèvanûndolusunu gþrÿm. Dayanûram. Mÿnÿ yaxûnlaøûr, beø onaddûm mÿnÿ qalmûø dayanûr. ßlènè cèbènÿ soxur, bèlèrÿmtapan÷adû, qa÷ûram...Bèr qadûn kþrpÿ uøaq qucaüûnda paltar÷û dökanûnûnqarøûsûnda durub, øöøÿnèn dalûsûndan paltarlara baxûr.Dökan÷û otuz yaøûnda kèøèdèr, baxûr qadûna, qadûnûn dagþzlÿrè sataøûr ona, kè÷èk bèr gölönc al-ver olunur, gönÿødöøör dökanûn øöøÿsènÿ. Qadûn kèøènèn özönö yaxøû gþrmör.Xèyavanû gþrör. Maøûnlar sörÿtlÿ ke÷èrlÿr, bèr cèlaz kèøèqa÷a-qa÷a gedèr, xèyavanû atlayûb-atlamamûø bèr pejo kèøènèbasûr, gedèr gþyÿ, döøör yerÿ, mèllÿt yûüûøûr, bulud gönÿøûnqabaüûn kÿsèr. Øöøÿnèn dalûsûndakû qadûn tökandakû kèøèyÿbaxûr.O ÈKÈ DÈVAR BÈR YERßYETÈØßN YERDßSÿyèd "Yoldàøûvû bèr oülannan gþrdöm..." Deyÿndÿsèqaret ÷ÿkèrdèm vÿ "ßlvèda Sèlah"û oxuyurdum, þzömöqoymuødum Henrènèn yerènÿ, bala-bala hazûrlaøûrdûmgedÿm hamama, ÷oxdan èdè onanèzm etmÿmèødèm.Sÿyèd gèrdè otaüa, bèr az avara-avara otaüû dolandû,sonra soyuna-soyuna gÿldè mÿnèm baøûma, kþynÿyènè÷ûxardûb baxûrdû mÿnÿ. Fèkèr vermèrdèm."Mÿsud bèr sþz dèyèrÿm hèrslÿnmÿ, ÿlbÿttÿ mÿnlÿÿlaqÿsè yoxdu ha, amma bax bèr..."Baxûrdûm özönÿ, hÿmÿøÿ belÿ vaxtlar örÿyèm÷ûrpûnar, ÿlèm þz-þzönÿ sèqaretÿ sarû gedÿr, yandûrmamûødedè "mÿnlÿ ÿlaqÿsè yoxdu, amma yoldaøûvû bèr oülannangþrdöm..." Yandûranmadûm, "kèm? havaxt? harda?"Gerè ÷ÿkèldè. Qorxudan deyèldè. Sÿyèd èkè mÿncÿnolardû. "Yarûm saat olar, Ènqèlabda..."Beynèm qûzûødû, deyÿsÿn bèr qutu bu Yÿqubunqondarma vèskèlÿrèndÿn bèrdÿn baøa ÷ÿkmèøÿm. Boüazûmgurudu.Sÿyèd elÿ bèl aüûr bèr yökö qoyub yerÿ, dÿrèndÿnnÿfÿs alûb, baxûb mÿnÿ èstÿyèrdè gþrsön bèr sþz deyÿ bèlÿrya yox, "èstèrdèm gedÿm oülanû tutub ÿzÿm, allah øahèddèèkèsèn dÿ..." Sþzön kÿsèb yataüûna sarû getdè.Telefonu gþtöröb otaqdan ÷ûxdûm. Bèlmèrÿm nÿvaxt salonun o baøûna yetèødèm kè Mÿhsa dedè: "Sÿlam".Hÿmÿøÿkè kèmè èstè."Sÿlam, kefèn?" Sop-soyuq."Saü ol, sÿn nÿcörsÿn?""Hardasan?" Þzömö tutmuødum."Yataqxanada""Hÿ...dèyèrÿm...yaxcè...danûøarûx""Èøèn var èdè?" Soruødu."Yox elÿ dedèm bèr kefèvè soruøum. Yaxcû."Otaüa qayûdanda Sÿyèd yataüûndan boylanûb"Hÿ? Nÿ oldu?" Soruødu.Èstÿmèrdèm Sÿyèdèn yanûnda þzömö sûndûram"He÷ baba, mÿnè dÿ fèkrÿ saldûn. Qÿrdÿøèdè..."Gölömsÿyÿrÿk, "Allah sÿnÿ ènsaf versèn" Dedèm.Yataüûma gèrèb uzandûm, èøÿmÿkyaxalamûødû.Yerèmdÿn duranmûrdûm. Deyèrdèm yerèmdÿndursam yûxûlacaüam, baøûm aürûyûrdû. Bèr zad beynèmèsancûrdû. Èstÿyèrdèm bèr kèmsÿ èlÿ danûøam, hÿr kèm olurolsun.Hÿr nÿ qÿdÿr zorla olsa da durdum. Paltarûmû atdûmÿynèmÿ, ÷ûxdûm eøèyÿ.Gönÿø taza èstÿyèrdè batsûn, yataqxananûndèbèndÿkè kö÷ÿyÿ dþndöm. Yÿqubun dökanûna sarûdayandûm, gþzlÿdèm dökan boøalsûn."Sÿlam aga Yÿqub!""Sÿlam"Yavaøcadan "Bèr zad var?" soruødum."Nÿmÿnÿ èstèrÿn?""Vèskèdÿn vodkadan, nÿ fÿrq eylèr hamûsû bèrpoxdu da...""Olan nÿ deyrÿn? Necÿ hamûsû bèr poxu?""Yaxcû baba vèskè ver.""Ne÷ÿ dÿnÿ?""Bèr qutu."Dökandan ÷ûxdû. Araqlarû evèndÿ saxlardû, bötönuøaqlarûn alkolun Yÿqub verÿrdè. Pèsdÿn, yaxøûdan.Kördlÿrlÿ Lorlar pès þrgÿtmèødèlÿr. Hÿr nÿ at-aøüal var èdèbasûrdû yazûq tÿlÿbÿyÿ. Zÿncanlû èdè, amma otuz èl olardûTehrana gÿlmèødè.Gÿldè, kþynÿyènèn altûndan bèr yaøûl qutu ÷ûxardû.Cèbèmÿ qoymamûø ÿlèmdÿ baxdûm gþrÿm döz bèr zadolsun."Nÿ elèrÿn? qoy cèbèvÿ. Bèzèm abrûmûz var burda,gÿlèb bèzÿ moøkel (problem) duzÿdÿllÿr. Pul ver qetqþröm."Örÿyèm lap sûxûldû..., özönÿ töpördöm, qutunu da÷ûpdûm baøûna èkè dana da rÿnglèsèn dedèm dökandan÷ûxdûm...Pulu verèb tökandan ÷ûxdûm, þz-þzömÿ dedèm,özönÿ töpöröb qutunu da ÷ûrpeydèm baøûna, dÿyyusun bèrèdÿyyus.Èstÿr-èstÿmÿz telefonu cèbèmdÿn ÷ûxartdûm, evè tutdum.Ne÷ÿ serè ÷alandan sonra bacûm cavab verdè. Kefÿhvaldansonra anamû èstÿdèm."Mama var?""Gedèb mÿscèdÿ, bèr saat zad sora gÿlÿcax"50ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Boüazûmû qÿhÿr tutdu, xudahafèzlÿøèb telefonubaüladûm.Gedèb yaxûnlûqdakû parkda oturdum. Bèr uøaqaülayûrdû. È÷èn ÷ÿkèrdè. Anasû vûrdû baøûndan "Kÿs sÿsèvè da.Nÿyèndè?"Bu handa atasû da gÿldè.×èpsè verdè uøaüûn ÿlènÿ.Arvad gþzlÿrèn kèøèyÿ ÿydè. "Elÿ pulu bucur pox-pösörÿxÿølÿ"Uøaq gÿldè mÿnÿ sarû. " ye "Bèrèsèn gþtördöm. "Cÿmal gÿl buraya" arvadsÿslÿdè. "C" demÿkdÿ ÷alûøûrdû lÿhcÿsèn ètèrsèn.Gecÿ olmuødu, ama ÷ûraqlar hÿr yerè ûøûq elÿmèødè,gecÿdÿ gecÿlèk qalmamûødû. Deyÿsÿn allahûn þz fèkrènÿ÷atmayûb gecÿnû ûøûq yaratsûn.Bèlmèrÿm nÿ zaman Sÿyèdÿ zÿng elÿmèødèm."ßlo Sÿyèd, bax mÿnÿ, ÿmènsÿn o qûz mÿnûmyoldaøûm èdè"Sÿyèd gölömsÿdè "Mÿyÿr hÿll olmadû?""Sualûma cavab: hÿn ya yox?""Þzö èdè da, qûrmûzû baømaq geymèødè, qara ÷antasûda var èdè.Telefonu baülayûb Mÿhsanû aradûm."Sÿlam, sÿn axøam kèmènÿn èdèn?""Sÿlam, nÿ olub?""Axøam kèmènÿn èdèn?""Necÿ, nÿ olub?""Sþzömÿ cavab ver..." Qûøqûrûrdûm, susdu."Tÿk èdèm. Nÿ olub kè Mÿsud?""Yalan demÿ. Axøam Ènqèlabda bèr oülannangedèrdèn...Fèkr elèsÿn nÿ xÿbÿrdè, allah øahèddè èkèzè dÿþldörÿrÿm, mÿnèm yoldaøûm olub ayrûsûnûn qÿhbÿlèyènelèrsÿn? Sèkÿcÿyÿm..."Mÿn deyèrdèm vÿ he÷ gþrmördöm orda oturankèøèlÿ arvad vÿ uøaqlarû durublar getmÿyÿ.Keøèk÷è qoymurdu gèrÿm yataqxanaya“Saat onbèr yarûmdû, bèlmèrsÿnmè on yarûmda qapûnûbaülarûq?"A÷ èncètmÿ.Yaxøû elÿmèøÿm.""Onda qal orda."Baøûmûn aürûsû lap bÿtÿrlÿømèødè, araüû yavan, èstèèstèè÷mèødèm.Bu dÿfÿ Hÿsÿnè ÷aüûrdûm, ßrdÿbèllè èdè, mÿnè dÿtanûyûrdû.Hÿsÿn gÿldè. "Nÿdèr hay salmûsan, gþr saatne÷ÿdèr?" dedè."Mÿrèzèdèm (xÿstÿ), sÿn kè mÿnè tanûrsan, yalan yerÿèmalÿ elèr." dedèm.Otaqda ÷ûraülarû sþndörmöødölÿr. Sÿyèddÿn sonrahe÷ kèm yox èdè, o da yatmûødû. Gèrdèm yataüûma.Gècÿlèrdèm. Baøûmû yastûüa goyanda xûøûltû sÿsè gÿldè.Baøûmûn östöndÿkè lampanû yandûrdûm, bèr yazûlû kaüûz èdè ;"Mÿsud yaxøû sèkèldèn, beqeyrÿt gþtÿø."Sÿyèdèn ÿl yazûsû èdè. Baøûm gècÿlèrdè. Bèlmèrÿmnÿvaxt þzömö atdûm Sÿyèdèn östönÿ, he÷ dÿ yadûma gÿlmèrSÿyèd nÿ zaman östömdÿn durdu. Özömdÿ èstè bèr sugedèrdè.Yûxûla yûxûla durdum. Dèvara dayanaraq otaqda÷ûxdûm, fèlmlÿrÿ tay, son sèqaretèmè alûødûrdûm.Salonda dèvarûn qûraüûnda ÷þmbÿlÿntè oturdum; Oèkè dèvar bèr yerÿ yetèøÿn yerdÿ.Nÿ è÷mèødèm qaytardûm...MßCNUNOülan ayaüûn tormozdan gþtöröb, soruødu "Èyèrmèaltûsûdû ya èyèrmè doqquzu"Qûz gölömsÿdè "Sÿn hÿr èl bunu soruøursan..."Doürusu da oülan hÿr èl bu zaman bunu soruøardû,nÿdÿnèn he÷ bèrè bèlmèrdè.Qûrmûz èøûqda dayanmûødûlar, hava tutulmuødu.Oülan bu gön bèrlèkdÿ eøèyÿ ÷ûxmaq ö÷ön, gecÿ mènmösèbÿtlÿ maøûnû atasûndan èstÿmèødè.Gÿlmèødèlÿr sÿkkèz èl ÿvvÿlè yada salûb gönlÿrènèke÷èrsènlÿr.Yaøûl èøûq yandû. Oülan maøûnû yola salûb dedè "Odèvarû da u÷urdublar, yerè boø qalûb"Qûz baøûnû øöøÿdÿn ÷ûxardû, gþzlÿrènè yumub dedè"Urÿyèm sûxûlûr oranû gþrÿndÿ, o dèvar..." yel sa÷larûnûoynadûrdû "O dèvar bèzèm sevgèmèzÿ øahèddè" baøûnû è÷ÿrègÿtèrèb "Yadûnda, yarûm saat èkèmèz dènmÿz danûømaz oturmuøduq?..."dedè.Hÿrdÿn-bèr maøûn gÿlèr-gedèr, bura bèr xÿlvÿt xèyavandûr,èkè tÿrÿfè dÿ sþyöd aüacèlÿ kþlgÿlÿnèb, darûxmalûpayûz axøamû da olsa þzönÿ gþrÿ gÿzmÿlè yerdè, xÿlvÿt,sakèt.Èkè nÿfÿr o baødan gÿlèr, payûzûn bu xÿlvÿt xèyavanûnûnyarpaqlarûnû ayaqlaya ayaqlaya. Qûz bèr skamyagþrsÿdèr, ona sarû gedèrlÿr. Bèr tèkÿ dèvar skamyanûndalûsûnda var, o ÿl bu ÿlè boødu. Bu dèvar burada nÿö÷öndö? Èkèsènèn fèkrèndÿn ke÷èr. Bèr yarpaq yerÿ döøör,onlar oturub sÿssèz yerÿ baxûrlar, bèrè bèrènèn baømaqlarûna...Oülan ayaüûnû basûr tormoza. Xÿlvÿt xèyavan hÿlÿdÿ xÿlvÿtdè (Ancaq belÿ nÿzÿrÿ gÿlèr).Bèr yarpaq yerÿ döøör, èkèsè dÿ dèvarla skamyanûnboø yerènÿ baxûrlar. Qûz oülanûn ÿlèndÿn yapûøûr "sÿkkèz èloldu" deyèr.Èkè nÿfÿr o baødan gÿlèr, bèr oülan bèr qûz. Nÿzÿrÿgÿlèr xoødular, payûzûn yarpaqlarûnû ayaqlaya-ayaqlaya,burada dayanan èkè nÿfÿrÿ baxûrlar. Oülan qûza deyèr (han÷ûÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 51

oülan han÷û qûza mÿn dÿ bèlmèrÿm) "Dèvarûn yerè gþr nÿboødu..." qûz fèkrèndÿ deyèr "Mÿn burada doüulmuøam,gþbÿyèmè burada kÿsèblÿr, elÿ burada da basdûrûlmûøam."oülan aülayûb deyèr "Mÿnèm anam da burada basdûrûlûb" bèrkèøè aü paltar ÿynèndÿ onlara yaxûnlaøûr, oülana sarû gÿlèrÿlènè oülanûn ÷èynènÿ qoyub deyèr "aülama hamû þlÿcÿk,sÿn èndè "Deep Depresèon" mÿrhÿlÿsèndÿsÿn, darûxma..."sonra cèbèndÿn rÿngbÿ-rÿng hÿblÿr ÷ûxardûb verèr oülana"Bunlarû ye, halûn dözÿlÿr." Sonra mèllÿt yûüûøûr bunlarûnbaøûna, o èkè nÿfÿr dÿ gÿlèr, þz oxøarlarûndan onlaratÿÿúcöb elÿyèb aülayûrlar mèllÿt aülayûr...(Bÿlkÿ dÿ gölörlÿr.)Xèyavan bala-bala øuluülaøûr, hÿr tÿrÿfdÿn adamlargÿlèr, Gþrÿsÿn nÿ xÿbÿrdè? Qûzla oülanûn fèkrèndÿn ke÷èr.Kamera gÿtèrèrlÿr, dèvarûn yerènÿ dèvara oxøar bèrpanel qoyurlar, bèr skamya.Hÿr yer adamdû, amma he÷ bèrèndÿn sÿs ÷ûxmûr.(Sÿssèz aülayûb gölörlÿr, aülaya-aülaya gölörlÿr.)Oülan fèkèrlÿøèr "Gþrÿsÿn maøûnû baüladûm?"Maøûna bèr zad olsa atam þldörÿr, hÿmÿn kèøè deyèr "Mÿnsÿnèn atanam qoxma, þldörmÿyÿcÿyÿm sÿnè..."Sþyödlÿrdÿn projektor aslayûrlar, hÿr yer ûøûq olur,qûz gorxudan oülana sûxûlûr, oülan baürûna basûr qûzû.Mèllÿtèn è÷èndÿn bèr nÿfÿr mèkrafon ÿlèndÿ eøèyÿ÷ûxûr, elÿ ÷ûxûr deyÿsÿn mèllÿt yapûøûqlû bèr zaddû, su kèmè.Sonra bèrdÿn sÿs kÿsèlèr, mèllÿt su kèmè axûrqanovlara, pox èyè dönyanû gþtörör, ètèr batûr, dèvarûgÿtèrÿnlÿr, dèvarû aparûrlar, dèvarûn yerè yenÿ boø qalûr,skamyanû da, projektorlar da sþndörölör, mèkrafonlukèøènèn mèkrafonu da kè döøöb yerÿ gþtörölör.Qûz qalûr oülanla vÿ maøûn vÿ sþyödlÿr yarpaqlarûnûtþkÿ-tþkÿ.Qûz fèkrèndÿ soruøur "Nÿ xÿbÿr èdè? Sÿn dÿ mÿngþrÿnlÿrè gþrdön?"Oülan bèr sèqaret yandûrûr. O bèrè oülanûn dasèqaretènè yandûrûr, yerÿ baxûr."Gþrÿsÿn bu adda xèyavan var he÷?" soruøur.O bèrè oülan soruøur "Gþrÿsÿn bèz doüruyuq yoxsayalan?"Qûz fèkrèndÿ deyèr "Yox, bu adda xèyavan qalûbsÿkkèz èl ÿvvÿldÿ, èyèrmè altûsûnda"Qûz fèkrèndÿ deyèr "Bèz yalanûq yalan..."Sonra soruøur "Èyèrmè altûsû èdè ya èrmè doqquzu?..."Èndè mèkrafonlu kèøè sÿsènè atûb baøûna vÿ amplèfayerlÿrqulaqlalarû yûrtûr.Sþzlÿrèn he÷ bèrènè döøönmÿk olmur. Qûz yavaøcadan"nÿ deyèr?" soruøur.52ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Àslànlû bàlàsûCîqquøõàn(ÿyàlÿt cåyèllÿrènèn ÷àyõànà sþhbÿtèndÿn)ôBu kþnöl kètàbûn, åy dîst, îõu gþr nÿlÿr vàr îndà,Îõu bèr muüàmûn östÿ, bu kètàb muüàm ö÷öndör.Bàbà Pönhàn, Mèllè ÿtlÿrèk.ÈBRÀHÈM SÅLÚÿëèëàáàä ðàéîíó,“×ÿð÷èâÿñèç” ÿäÿáè ãðóïó×ÿkè: Dådèn ÷àynèkèn bèrènè dÿ dÿmÿqîysun?Dåzè: Hÿ, dÿm àlmàqdàdûr…Õîsu: Sþzövö øàdlûqlàrdà kÿsèm, ÿmèmèndåmÿyèndÿn bålÿ ÷ûõdû kè, gÿlèb bu yày mÿnèdÿ Ursèyÿtÿ àpàràcàü…×ÿkè: Hànsû øÿhÿrÿ?Õîsu: Qàzàüûstànà.Måkè…Dåzè…×ÿkè…Õîsu: Nÿ bàõûrsuz? Dåyèrÿm yÿnè cànûmbu þközlÿrèn ÿlèndÿn qurtàràrdû dànà.Måkè: Hàrdà qàldûq? Hÿ, Àllàh hàmûnûnèøènè dözÿ ÷ÿksèn, bèzÿ dÿ øåø-qîøà vårsèn.Îturub pèvÿlÿnèrdèk, dåmÿk, uøàqlàrûnlàryîkundà. Sàtûcûdû, mÿnÿm, bèr dÿ bulàryîkun sàhèbè îlàn îülàn. Pàltèkà dà gådèr å!Bèzdÿ Bàkûdà nîõudlà vururlàr pèvÿnè, bunlàrdàèsÿ vîblà dåyèrlÿr àdûnà, sîlyînnûbàlûüdû qurudulmuø. Bèlèrsÿn nÿ ÿntèqÿ gådèrpèvÿynÿn?Dåzè: Àüzûm sulàndû, kå÷ mÿtlÿbÿ kûrtålÿ.Måkè: Gÿlèb uøàqlàr pÿncÿrÿnè dþydölÿrkè, àdÿ, Mèkkè, ÷ûõ, bÿs bàyûrdà lîõ vàr. Tåzpåncÿyèmè àtûb ÷èynèmÿ ÷ûõdûm, mÿn înugåymèrÿm å, bålÿ ÷èynèmÿ àtûb gÿzèrÿm,ÿlèmdÿ dÿ ÷ÿrÿkÿ. Làp rÿhmÿtlèk bàbàmkèmè…Dåzè: Àllàh rÿhmÿt ålÿsèn.Måkè: Àllàh sèzèn dÿ þlÿnlÿrènèzÿ rÿhmÿtlèkålÿsèn.×ÿkè: ×ålyàbènskdÿ? Bàzàrdà? Bu fîrmàdàbÿs nþøön gÿzèrdön? Øÿhÿr yårèdè àõû,yàõøû dþyöl…Måkè: ßøè, kèm vàr kè bÿgÿm? Þzuøàqlàrûmûzdû dÿ… Bàzàrdû dÿ, þzön bèlèrsÿn,àncàq qàràlàr îlur. Tåm bîlåå îràdà bèzèmràyîndàndûlàr hàmûsû. Ålÿ þzömözkölÿrdè.Õîsu: Làp þz åvèn kèmè…Dåzè: ßlqÿrÿz, Àllàh øåytànà nÿhlÿtålÿsèn. Gÿl sþzövön östönÿ.Måkè: Hÿ, nÿsÿ ÷ûõdûm. Dådèm kè, nÿîlub àdÿ, nÿ hÿrèfbàzlûqdû? Nÿ vày-øövÿnqîpàrmûsuz, dönyà dÿrÿbÿylèkdè bÿgÿm?Dådèlÿr, bÿs õÿbÿrèn vàr, bàzàrûn qàbàüûndàbèr ènîmàrkà gÿlèb sàõlàyûb, è÷èndÿn dÿ bèrqàqàø döøöb. Dådèm hÿ, nîîlsun? Dådèlÿr,bèzèm mèllÿtÿ îõøuyur, àncàq prè÷åskàsû vÿpîõîdkàsû qîrîdskîydû. Lènkîlndu, nÿmÿnÿdè, àmårèkànskè, bàõ ålÿ bèr màøûndàndöøöb, làp bÿrkgådÿn. Yànûndà dà bèr màmlûmàtànkàqûz vàrmûø. Qûz gèrèb bàzàrà øåy-øöyàlmàüà, nÿsÿ bàzàrlûq ålÿmÿyÿ, qàqàø dàålÿmÿ tÿnbÿllèk, yàõûnlàøàsàn bèzèmkèlÿrdÿnbèrènÿ, sûrf Àz dèlèndÿ sîruøàsàn kè, "qàqulyà,buràdà påråqîvîrnûy punkt hàrdàdu?" Uøàqlàrdà dåyèblÿr kè, buràdàn bèr nå÷ÿ kö÷ÿ î tÿrÿfÿgådÿrsÿn, gþrÿcÿksÿn. Bu dà kè mÿdÿnè fîrmàdà"sàü îlun" dåyèb vÿ àràlàøûb. Qûràüdàdurub Nàtàøkàsûnû gþzlÿyèr kè, bÿs nÿ vàõtbun÷ön làzûm îlàn øåylÿrè àlûb bàzàrdàn÷ûõàcàq. Uøàqlàr mÿnè håy dörtmÿlÿyèrdèlÿrkè, cum sîruø gþr kèmdèr. Mÿnèm þzömÿ dÿbålÿ màràqlû gÿlèr å, kèmdèr gþrÿsÿn bu vèddÿfàsîndàdÿdÿsèndÿn-nÿnÿsèndÿn båzÿn, àõûbèzdÿ bålÿ èstèlyàqà îlmur. Mÿn ÿlènÿdþndöyöm dÿ gåndÿ durub ÷îõ såyr ålÿdèm,bàøûm ÷ûõmàdû, gÿdÿnèn gàh sàüûnà kå÷dèm,gàh sîlunà kå÷dèm, bèr øåy ànnàmàdûm. Bålÿèntåråsnè bèr vÿzèyyÿt èdè. Gÿdÿ mÿnÿ ålÿbàõûr, ålÿ bàõûr, dÿdÿ vàr Àllàh…Dåzè: Nåcÿ? Tÿzÿ gÿlèn bÿyÿ bàõànkèmè?Måkè: Bålÿ kàk Lånèn nà burjuàzèyu,þzzöm þlöm. Ålÿ bèl dîümà dÿdÿsènè mÿnþldörmöøÿm. Èstÿdèm yàõûnlàøûm dåyèm tànûøgÿlèrsÿn mànà, àncàq îõøàdà bèlmåårÿm,dådèm, sÿbr ålÿ qàüà, sÿbr Àllàhdàndûr…×ÿkè: Kÿràmÿtövÿ øökör, Èlàhè!Måkè: Yàmàn qÿrèbÿ bèr tèp èdè. Kîjènnèpåncÿk, bèr uzunlàrû îlur åy, dèzdÿn, ànqlèyskèstèl, bàõ îndàn. Kîjènnè øàlvàr, àyàqqàbû dàqàpqàrà ÷èstè nàturàlnû kîjà…Õîsu: Sþzövö øàdlûqlàrdà kÿsèm, pullàøàndàmÿn dÿ þzömÿ kîjènnè øîrtèk àlàcàm.Hÿzrÿ Tàbbàs hàqqû, mÿn vàr à, mÿn èstÿsÿmlàp…Måkè: Sÿnÿ sþz vårÿn îldu?×ÿkè: Bÿlkÿ sîõàsàn yårövÿ?Õîsu: Nÿ îlub àdÿ, dànûømàq dà pul-ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 53

nàndû?×ÿkè: Dÿymÿ, qîy dànûøsûn. Mÿn þlöm dànûø, sÿn în èkèèmàm bèr èkè kÿlmÿ sÿn dÿ då. Vîîbøå, sÿn sþhbÿtövö ålÿîrdà, bèzÿ bàø qîømà. Sÿnsÿ, Måkè, dàvàm ålÿ.Dåzè: Tÿsvèr ålÿ, Dàdàøbàlà, tÿsvèr ålÿ.Õîsu: Bu nÿ dåmÿkdè å, bÿlkÿ qråõèm-zàdûm vàr sèzönyànuzdà?×ÿkè: ßÿ, õèyàr, qulàq às dÿ, kèøè Rusèyÿtdÿn gÿlèb, qàbuvàbèr øåy gþtör…Måkè: Sà÷làrû dà qàpqàràdûr, uzun, hÿlÿ bèr pàpà-màmàuøàqlàrû kèmè gållÿyèb. Kþynÿyè dÿ pàrûldàyûr, øålkîvuydudåyÿsÿn, zèlqàrà. Gþrÿn îlsàydû î sààt bàøà döøÿrdè kè, dözàõûllû àdàm dÿyèl bu. Bèzdÿ î tålåzvåzdàlàr îlur åy, làp îlàrkèmèydè. Øîumåndèkè durub!Dåzè: Bÿlkÿ ètîynàdàn èmèø?Õîsu: Yàõud àtànøèk?Måkè: Bàrmàqlàr dà özöklÿrlÿ dîludu, hàmûsû dà qûzûl.Özök dÿ nÿ özök, bàõ bu bîydà (bàrmàqlàrûnû à÷àràqgþstÿrèr). Bîlt!Dåzè: Kàlàn èmèø à!Måkè: Bîynundà dà bèr qûzûl såp vàrdû, vày dÿdÿ, bèr qûzûlsåp vàrdû…Õîsu: Bàrmàq yîüunluüundà îlàrdû?Måkè: ßøè, î nÿdèr kè, ÿsl zèncèr! Yàlàn îlmàsûn, yàrûmmåtrÿ uzunluüundà, dþrd-båø dÿfÿ bàøûnà dîlàmûødû…Dåzè: Yîõ ÿøè, îlà bèlmÿz! Då sÿn þl?Måkè: Þzöm þlöm… Nÿ dànûøûrsàn, bèr dÿnÿ såpdÿn sàrûdènè-èmànû yàndûrmàyàcàüàm kè. Bu såpdÿn dÿ pàr-pàrpàrûldàyàn zûrûltû bèr õà÷ àsdànmûødû…Õîsu: Nÿÿÿ?!Måkè: Bàõ bu èdè ÿn dÿhøÿtlèsè.Dåzè: Pày àtîunàn!×ÿkè: Bèzèm mèllÿtdÿ õrås?Õîsu: Bÿlkÿ kàfèr èmèø?Dåzè: Yÿqèn musulmànlûqdàn bèr øåy ÷ûõmàyûb, kå÷èbõrèstèànlûüà…×ÿkè: Burdà yöz fàèz àrvàd tÿsèrè îlub. Sÿn nåcÿ fèkèrlÿøèrsÿn?Õîsu: Bÿlkÿ kèmÿsÿ àtûbmûø?Måkè: Nÿ èsÿ, bàbàlû þz bîynunà. ßlèmdÿn nÿ gÿlèr màtmÿÿttÿlbàõmàqdàn bàøqà? ßlèm hÿr yàndàn özöldö, kÿnàrdàdurub màtdûm-màtdûm bàõdûm, dönyà mÿnÿ dàr gÿldè, qàrdàø.Hÿrèf dÿ mÿnÿ ålÿ bàõûr, ålÿ bàõûr, ålÿ bèl kè gþzömön è÷ènÿdåyèr: "×tî nàdî? Pîøål tû znàåø kudà?..."×ÿkè: Yàzûq tày nåylÿsèn, gþzönö zèllÿyèb bàõûrmûøsàndÿ. Àdàmà dåmÿzlÿr kè, nîîlub, göl à÷ûb bÿgÿm?Måkè: Hà èstÿdèm yàõûnlàøûm, ÿvvÿl-ÿvvÿl cörÿtålÿmÿdèm, dådèm bèrdÿn vurub ålÿyÿr dànà, ènsàn ÷èy södÿmèb. Mÿnÿ ålÿ bàõûr tÿrs-tÿrs…àràdà ÷ÿnÿsènèn àltûndà nÿsÿdînquldànûr, gàh sààtà bàõûr, gàh burnunu qàøûyûr…håy dÿyårÿ töpörör…Õîsu: Bÿlkÿ ànànû sþyörmöø?Dåzè: Nårvnè÷àt ålÿyèrmèø dànà…Måkè: Àzkèfèr îldum, dþzÿ bèlmÿdèm, dådèm yîõ å,yàõûnlàøàcàm bunà. Þlmÿk þlmÿkdè, õûrûldàmàq nÿ dåmÿkdè?Nÿ îlub ÿ, kèmèn bàlàsûndàn ÿskèyÿm? Kÿndèmèzdÿ båø dÿnÿîüul vàrsà, bèrè dÿ mÿnÿm. Bÿlkÿ yàlàn dåyèrÿm? Øÿkkè-øöbhÿsèîlàn vàrsà, dèllÿnsèn. Cèbdÿ dÿ pîmèdîr-õèyàrûn pullàrûburuq kèmè. Nÿ hÿrråyèrÿm ÿ àyûn nå÷ÿsèdè?Þzömö tîplàdûm, ÷ÿrÿkÿnè yûüûødûrûb qîydumpåncÿyèmèn cèbènÿ, àårîdrîmun dèmdèyènè ÷ÿkdèm gþzömönöstönÿ, dÿrèndÿn nÿfÿs àlûb yårèdèm bunà sàrû. Øûdûrüû kÿsdèrdèmgÿdÿnèn bàøûnûn östönö. Mÿnè gþrcÿk þzönö ålÿ àpàrdûguyà mÿøüuldur, màqàzènèn vètrènlÿrèylÿ màràqlànûr. ß, àbàlà, dày mÿnÿ yîõ dànà, sÿn gþr kèmÿ gÿlèrsÿn, Qulàüûmûndèbè qàlûb. Mÿn Pàltèkà vuràndà sÿn 21 ràzmår àyàqqàbûgåyèrdèn, dàhà dîürusu, gåyèndèrèrdèlÿr. Yàõûnlàøûb…bèlèrsÿnnÿ dådèm?...Yàõûnlàøûb…Dåzè: Bàürûm ÷àtlàdû, tåz-tåz dànûø…Måkè: Þzömö yåtèrdèm å…×ÿkè: Hÿ, nÿ qûrûldàdûn înà?Måkè: Nÿ dåyÿcÿm (þskörör)…Yàõûnlàøûb…Õîsu: Àyÿ, dày tåz îl dÿ, SÖR qurtàr.Måkè: Yàõûnlàøûb dådèm: "Qàqàø, sÿn kèmsÿn?"(Bèr möddÿt susurlàr).Õîsu: Båø kþpöyÿ ålÿ bu?Dåzè: Bÿs î nÿ dådè sÿnÿ?Måkè: ß, î mÿsÿl vàr åy, dåyèr gÿlènèn àdû nÿdèr, dåyèrMölàyèm, dåyèr mölàyèm îlmàmûø nÿyèmèzè yåyÿcÿk? Tîrtyåmèø õîruzlàr kèmè þzönö ÷ÿkèb qîydu dàü bàøûnà. Sààtÿqrÿbè èstèqàmÿtèndÿ burulub mÿnÿ tÿrÿf dþndö, gþzönö zèllÿyèbgþzömön è÷ènÿ, bålÿcÿ dînub qàldû. Yàmàn ÷ûõûlmàz bèrpîlîjnyàkà döødöm. Làp î kènîlàrdàkû kèmè, qîvbîylàr fàsîndurub, gþrÿn dåsèn, mÿn bunun÷ön nÿyÿm, èndåå÷qÿbèlÿsèndÿn-zàddàn ÷ûõmûøàm. Döz dåyèrmèølÿr, fèlqîcàlàndà tÿpÿsènÿ kÿpÿnÿk qînàrmûø. Örÿyèmdÿn kå÷dèsîruøum, bàüûødîyun, v ÷îm tî vènîvàt ÷tî lè påråd vàmè?Nÿsÿ sàldûm è÷èmÿ, sîruømàdûm.Õîsu: Qîrõdun?Måkè: Nÿyèndÿn qîrõàcàm, ÿ? Yànûndà bîüàz-zàddåyèldèm kè?Dåzè: Sînrà nÿ îldu?Måkè: Sînrà yàvàø-yàvàø tÿrpÿndè. Î tÿrÿf bu tÿrÿfÿbîylànûb àüzûnû qulàüûmûn dèbènÿ yàõûnlàødûrdû…×ÿkè: Nÿ dådè?Måkè: Yàõûnlàødûrûb dåyÿsÿn kè…Dåzè: Hÿ, nÿ dådè?Måkè: Hå÷ gþzlÿmÿdèyèm hàldà…Õîsu: Sþydö?×ÿkè: Nîkdàut?Måkè: …dåyÿsÿn kè, bÿs: "Àslànlû bàlàsû Cîqquøõàn".×ÿkè: …Dåzè: …Õîsu: …×ÿkè: ßøè, sÿn làp ÷uøkaymûøsàn kè!Õîsu: Hàràlûymûø gþrÿsÿn? Àslànlû kÿndè hànsûràyîndàdû, bèlmèrsöz?Dåzè: Kàk budtà bu àslànlàr yurdunun þvlàdûdû dànà,kèøèdè bu! Kölömö qîyum tÿpþvÿ!×ÿkè: Qàrtàldû dànà bu, vur mÿnè þldör…Õîsu: Guyà kè, bu bîmbà îülàndû dànà, tÿzÿ øàlvàr gåyèbkèøènèn îülu, vsyî å, qurtàrdû gåtdè!Måkè: (÷ÿrÿkÿ ÷åvèrÿ-÷åvèrÿ) Bålÿn÷èkènÿ-bålÿn÷èkènÿèølÿr…×ÿkè: Yàõøû kè, î bàdûmcàn sÿnÿ Fîk yîu dåmÿyèb…S54ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

øåèðëÿðLEYLA KÈMMY1989-cu èldÿ anadan olub.Rÿssamlûq Akademèyasûnûn tÿlÿbÿsèdèr.LMÏîëóìðàê íåäî÷óâñòâàìè ïîëîíÈ òðåâîæíî ìíå â ãîðëå îò íåäîñêàçàííîñòèß ïðè÷èíÿþ òåáå áîëü ñâîèì âçãëÿäîìÀ òû îòâå÷àåøü ìíå ñêóêîé îò îò÷àÿííîñòèß íå ïðîñèëà òåáÿ ëþáèòüß ñêàçàëà âñåãî-òî óéäèÀ òû ñëîìàëñÿ è ìåíÿ âèíèøüÌíå õîëîäíî, îò òâîåé íåïîíÿòëèâîñòè.Ìîæåò ÷åðåç òûñÿ÷ó ëåò òû ñìîæåøü ìåíÿ ïîíÿòüÈ âñå ïîâåðíåòñÿ íàçàä è ñòàíåò ãëàäêèì îïÿòüÒîëüêî îäèí âîïðîñÎòâåòü è ÿ óéäóÊîìó ýòî íóæíî?LMÆèâó â êîëïàêå ñòåêëÿííîì è ïðîçðà÷íîìÂñ¸ âèæó, âñ¸ ñëûøó íî, óâû, íå ìîãóÏî÷óâñòâîâàòü æèçíè âêóñ íåæíûé è ÷óäíûéÏðîêëÿòûé êîëïàê ìåøàåò òîìóÎí äîì ìîé îïëîò ìîé è âðîäå çàùèòàÍî ÷òî- òî äûøàòü ÿ âñ¸ ðåæå ìîãóÓìðó ëè îñòàíóñü, íèêòî íå çàìåòèòÏðîêëÿòûé êîëïàê ìåøàåò òîìóÍåëüçÿ áûòü ñîáîþÍåëüçÿ áûòü ñ òîáîþÍó è ÷òî, ÷òî ëþáëþ?Êîëïàê âåäü íå äàñò ïîáûòü ìíå ñîáîþÎí êðåñò ìîé ñåáå åãî è íîøóÂñå ýòè çàïðåòûâñå òî, ÷òî íåëüçÿÂñ¸ òî, ÷òî ïîòåðÿíî ìíîþÈ âðåìÿÈ ÷óâñòâàÑâîáîäà ìîÿÂñå ýòî óëûáêîþ æàëêîé ñêðîþ..LMØðàìû íà ðóêàõ ñïðÿòàíûÒ¸ìíûé ìîé ðóêàâ íàòÿíóòûéÑèãàðåòà íå äðîæèò â ðóêå, ÿ âûäåðæó áîêàëå âèíî òåðïêîåÓëûáêà ìîÿ ïîëóäåòñêàÿÈ âîë÷èé âçãëÿä íåçàâèñèìûéÏîëíûé ãîðå÷è ïîéìàííîãî çâåðÿ äèêîãî.Çàõìåëåâ ÿ ðûäàþ, ñêóëû ñæàâÈ ðû÷èò ìîÿ äóøà, ïðåâðàùàÿñü â ïðàõÏî óòðàì ïðîñûïàþñü ÿ äåâóøêîé.È óëûáêîé ñêðûâàþ áåçóìèå.Ëèøü â ãëàçàõ, â ãëóáèíå îñòà¸òñÿ âîëê..LMÌíå áàíàëüíîå ñ÷àñòüå ÷óæäîÂèçã äåòåé, õðàï ìóæà íå íóæåí.Ñèãàðåòà â òðè íî÷èÈ ïðîãóëêà ó ìîðÿÄîðîæåÂçãëÿäîâ òûñÿ÷è ëó÷øèõ ñîñåäåé.Ìíå áàíàëüíîñòè â æèçíè íå íóæíî.Ìî¸ ñ÷àñòüå ïèâî æåëòîãî ïîëíàÿ êðóæêà!Ðûê ìîòîðà ëþáèìîé ìàøèíûÌíå äîðîæå âñåõ ëæåïàòðèîòîâ.È ïîñëåäíåãî áîìæà ìíåíèåïðåäïî÷òó ÿ ñëîâàì ïðåçèäåíòàÌíå ïóñòûõ îáåùàíèé íå íóæíî..Ìíå ñâîáîäà ñëîâà íóæíåå!Âååðîì ãëÿäåëè ìû íà ãîðîäÑèäÿ ñïèíîé ê ìîãèëàìLMÒû âíîâü ñâîþ ïîòóøèëà î êàìåíüß ñíîâà óïðÿìî êóðèëàòâîé ñèëüíûé êðàñèâûé ãîëîñÃîâîðèë î ðàññòàâàíèèÑ íåèçáåæíûì ÷òî ìíå ñïîðèòü?È ÿ ïðîñòî çàòÿãèâàþñüÏîíèìàþ ÷òî ìàëî îñòàëîñüÂèäåòü òâîé ïðîôèëü çàäóì÷èâûé ðÿäîìêðåï÷å ñæèìàþ ïàëüöû òâîè â ëàäîíÿõÈ íåò âî ìíå ñèë ðàçæàòü èõ.SÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 55

50 yaøûn tamamûndaRöstÿm Behrudèäÿíãåéðè-àäè à÷ûãëàìàëàð"Hÿr halda mÿn èstedadlû adamam,deyèlÿnlÿrÿ gþrÿ bu belÿdèr"Bèzèm ÿdÿbè möhèt ÷ox èyrÿncdèr. Mÿn bu ÿdÿbè möhètè Yazû÷û nÿørèyyatûndaredaktor èølÿdèyèm vaxtlardan tanûmûøam. Èstÿr yaølû, èstÿr gÿnc yazû÷ûlarûn hÿrözönö gþrmöøÿm... Mÿn adlar ÷ÿkmÿk èstÿmèrÿm, sþzön dözö bu yaøda kèmsÿylÿkonfèlèktÿ gèrmÿyÿ mÿndÿ hÿvÿs qalmayûb. Ancaq bèr øeyè yaxøûbèlèrÿm; yazû÷û möstÿqèl olmalûdûr, he÷ bèr ÿdÿbè qurumda þzömö gþrmörÿm,Yazû÷ûlar Bèrlèyè èndè ÷ox eybÿcÿrlÿøèb, möstÿqèl döøöncÿlè bèr yazû÷û oradaþzönö rahat hèss edÿ bèlmÿz, bu tÿøkèlatûn mayasû èntrèqalarla yoürulub... Mÿnhÿmèøÿ demèøÿm, hÿr øeyè èstÿyÿn bèr adamla he÷ bèr øeyè èstÿmÿyÿn bèradamûn ortaq nÿyè ola bèlÿr, ÿn bezdarnû adama da he÷ vaxt demÿmèøÿm sÿnbezdarnûsan, sadÿcÿ demèøÿm "mÿn sÿnè oxuya bèlmèrÿm". ×alûømûøam he÷kÿsèn qÿlbènÿ dÿymÿyèm, bÿlkÿ dÿ döz elÿmÿmèøÿm, ancaq belÿ elÿmèøÿmdÿ mÿn.***ßdÿbèyyatûmûzûn ÿn bþyök bÿlasû ÿdÿbè tÿnqèdèn olmamasûdûr. Bèzdÿ tÿnqèdyoxdur, tÿrèføönaslûq var. Tÿnqèd olmayan yerdÿ ÿdÿbèyyatûn ènkèøafûndandanûømaq mÿnasûzdûr. Hÿtta bèzèm ÷ox hþrmÿtlè alèmlÿrèmèz bu tÿrèføönaslûqèøènÿ qurøanûblar. Höseynbala Mèrÿlÿmov kèmè qondarma yazû÷ûlar haqqûndanÿ qÿdÿr tÿrèflè mÿqalÿlÿr, kètablar yazûlûr... Mÿn belÿ yazû÷û tanûmûram. Mÿnhe÷ øaèr dÿ deyèlÿm, Röstÿm Behrudè dÿ deyèlÿm, yaxøû bèr oxucu kèmèdeyèrÿm, mÿn belÿ bèr yazû÷û tanûmûram. Vÿ yaxud, Gölaüa Tÿnha. Bu adamûnsþzlÿrènÿ mahnû yazûrlar, yaradûcûlûq gecÿlÿrènè ke÷èrèrlÿr, bèzèm hþrmÿtlèAnar möÿllèm þzö bu adama dèplom verèr. Vÿ bu adamlar bèzèm ÿdÿbèmöhètèn sèmasûnû kèmè gþrönörlÿr yavaø-yavaø. Bax, ÿsl fÿalkÿt bundadûr.***Hÿr halda mÿn èstedadlû adamam, deyèlÿnlÿrÿ gþrÿ bu belÿdèr. Mÿndÿn daha÷ox bu Nax÷ûvan elètasûna yaxûn adam da yoxdur, elÿ deyèlmè? Yÿnè mÿnpotensèal olaraq daha ÷ox yaltaq ola bèlÿrÿm. Ancaq mÿn þmrömdÿ he÷ vaxtmÿdhèyyÿ yazmadûm. 1996-cû èldÿ mÿrhum Heydÿr ßlèyev yazû÷ûlarû qÿbuledÿndÿ, mÿn orada da dedèm; mÿn gedèb kèmènsÿ baüûnda baübanlûq edÿrÿm,ancaq he÷ kèmÿ mÿdhèyyÿ yazmaram. Hÿtta mÿnèm o gþröødÿ sonralar dèllÿrÿdöøÿn bèr cömlÿm dÿ vardû, dedèm kè Heydÿr bÿy mÿn, burada sèzènhözurunuzda Azÿrbaycanda nÿ qÿdÿr mÿddah, yaltaq yazû÷û, øaèr var,hamûsûnûn adûndan Azÿrbaycan xalqûndan özr èstÿyèrÿm... Mÿn Heydÿrßlèyevèn qÿbulunda da dedèm; bu Yazû÷ûlar Bèrlèyè he÷ kèmÿ lazûm deyèl, mÿndönyanû gÿzmèø bèr adamam, doürudan dönyanû gÿzmèø bèr adamam, he÷yerdÿ bèzèm Yazû÷ûlar Bèrlèyènÿ bÿnzÿr bèr qurum gþrmÿdèm. Kèmsÿ yerdÿndedè kè, sÿn kèmsÿn Yazû÷ûlar Bèrlèyè haqqûnda belÿ sþzlÿr deyèrsÿn, dedèm kè,sÿn sus, ömumèyyÿtlÿ mÿn sÿnè yazû÷û hesab etmèrÿm. Doürusu mÿn ogþröødÿ danûømayacaqdûm, gþrdöm kè, hamû yaltaqlûq edèr, mÿcbur olubdanûødûm. Bu gþröødÿn sonra rÿhmÿtlèk El÷èbÿy mÿnÿ bèr qonaqlûq verdè vÿo qonaqlûqda dedè kè, sÿn Azÿrbaycanda qorxu hèssènè þldördön. Hÿmèngþröøön stenoqramû Heydÿr ßlèyevèn ÿsÿrlÿrènèn 3-cö cèldènÿ salûnûb.***80-cè èllÿr ÿdÿbè nÿslènè mÿn ètèrèlèmèø nÿsèl hesab edèrÿm. 60-70-cè èllÿrdÿÿdÿbèyyata gÿlÿnlÿr nÿlÿrèsÿ etmèødèlÿr vÿ onlara elÿ gÿlèrdè kè, þzlÿrèndÿnsonra gÿlÿnlÿrèn dÿ haqqûna sahèb ÷ûxa bèlÿrlÿr. 80-cè èllÿr ÿdÿbè nÿslèndÿnbu gön barmaqla sayûlasû adamlarûn adûnû ÷ÿkÿ bèlÿrèk. Mÿn hesab edèrÿm kè,øaèrèn ÿdÿbèyyatda qalmasû onun taleyè èlÿ, bèoqrafèyasû èlÿ baülû mÿsÿlÿdèr.Mÿsÿlÿn, Mÿmmÿd Araz taleyè olan bèr øaèrdèr, hÿr zaman azadlûüûnû,möstÿqèllèyènè qoruyub saxlamaüû bacarûb, buna gþrÿ dÿ onun taleyè,øÿxsèyyÿtè èøûüûnda zÿèf øerlÿrè belÿ mÿnalû gþrönör. Vÿ ya Nazèm Hèkmÿt. Nÿqÿdÿr zÿèf øerè var, ancaq Nazèm yazdûüûna gþrÿ mÿna daøûyûr bu øerlÿr...Mÿsÿlÿn mÿn, bèr øaèrèn, yazû÷ûnûn dþvlÿt èøèndÿ, mÿmur vÿzèfÿsèndÿèølÿdèyènè anlaya bèlmèrÿm. Bu hal onun øaèr èmècènÿ kþlgÿ salûr... Mÿnßbölfÿz El÷èbÿyèn ÿn yaxûn dostlarûndan olmuøam, örÿyèm èstÿyÿn vÿzèfÿnèondan èstÿyÿ bèlÿrdèm, mÿnÿ yöksÿk vÿzèfÿ tÿklèflÿrè dÿ oldu. Ancaq mÿn,bèlmèrÿm pès øaèrÿm, yoxsa yaxøû øaèrÿm, hÿr zaman möstÿqèllèyèmè qorumaüa÷alûømûøam, øaèr Röstÿm Behrudè adûnûn yanûna baøqa bèr ad yazmamûøam.***Bèr dÿfÿ mÿnè, Slavyan Unèversètetèndÿ yaradûcûlûq kafedrasû a÷ûlûb, oramöhazèrÿ oxumaüa dÿvÿt etmèødèlÿr. Audètorèyada tÿqrèbÿn 100-ÿ yaxûntÿlÿbÿ var èdè. Ènan kè mÿn onlarda, gÿlÿcÿkdÿ yazû÷û, øaèr olacaq bu gÿnclÿrdÿbèr hÿvÿs, bèr qûüûlcûm gþrmÿdèm. ×ox tÿÿcöb elÿdèm, möasèr ÿdÿbègÿnclèk budurmu dedèm. 2 saata qÿdÿr onlarla sþhbÿt elÿdèm. Bèlavasètÿyaradûcûlûq faköltÿsèndÿ oxuyan, yÿnè se÷èlmèø olan bu gÿnclÿr sþzÿ qarøû nÿö÷ön bu qÿdÿr sþnök èdèlÿr. ×ox pÿrèøan halda evÿ qayûtdûm... ßlbÿttÿ, mÿno gþröøÿ gþrÿ ÷aüdaø ÿdÿbè gÿnclèyÿ qèymÿt vermÿk èstÿmèrÿm. Mÿnömumÿn, ÿdÿbè prosesè èzlÿmÿyÿ ÷alûøûram vÿ èndèkè gÿnclÿrè tanûmaqèstÿyèrÿm. Mÿnÿ gþrÿ èndè ènkar÷û gÿnclèk yetèøèb. Þzö dÿ bu gÿnclÿr he÷ bèrøey ortaya qoymadan baøqalarûnû èttèham etmÿklÿ mÿøüuldur. Bÿlkÿ dÿ bu elÿbelÿ dÿ olmalûdûr, gÿnclèyÿ nÿyèsÿ èrad tutmaq da he÷ aüûllûlûq ÿlamÿtè deyèl.Ancaq hÿr halda yaradûcûlûq daha þnÿmlèdèr. Kþhnÿlèyè mÿülub etmÿnèn bèryolu var, o da ortaya ÿsÿr qoymaqdûr.***Dönyada yazû yazmaqdan baøqa ÿlèmdÿn baøqa bèr èø gÿlmèr. Mÿnÿ bu maøûnûda qardaølarûm alûb baüûølayûblar. Onlar da ÿdÿbèyyata maraqlû adamlardûr...Bÿzè adamlar baøa döømörlÿr, hÿtta gþtöröb mÿtbuatda da yazûrlar, guya bèrøaèrèn, tutalûm Röstÿm Behrudènèn maøûnû ola bèlmÿzmèø vÿ ya øaèr èø adamûola bèlmÿzmèø. Dönya ÿdÿbèyyatûndan nÿ qÿdÿr desÿnèz øaèrèn adûnû ÷ÿkÿbèlÿrÿm, èø dÿ gþröblÿr, øerlÿrènè dÿ yazûblar. Artur Rembo sèlah alverèylÿmÿøüul olub, bèr gÿmè sèlahû Afrèkaya aparûb, elÿ orada da zÿhÿrlè bèrhÿøÿratûn ÷almasû èlÿ hÿyatû sona ÷atûb... Mÿnÿ èø adamû olmaüûmû èrad tutanlarbaøa döømörlÿr kè, øaèr ö÷ön èrad tutulasû tÿk bèr øey varsa o da øaèrèn þzsþzönö dÿyèømÿsèdèr. ßgÿr mÿnÿ èrad tutsaydûlar kè, sÿn kèmÿsÿ, hansûsa bèrsèyasè xadèmÿ mÿdhèyyÿ yazmûsan, onda hÿqèqÿtÿn utanardûm. Heydÿrßlèyev mÿnè øÿxsÿn tanûyûb, ancaq mÿn nÿ Heydÿr ßlèyevÿ nÿ dÿ ßbölfÿzEl÷èbÿyÿ xoø gÿlmÿkdÿn þtrö bèr mèsra da yazmamûøam... Ancaq gþrönörmÿnè tÿnqèd edÿn gÿnclÿr bèlèrlÿr kè, mÿn èstÿsÿydèm dþvlÿt rû÷aqlarûndanèstèfadÿ edÿrÿk ÿdÿbèyyat ö÷ön nÿlÿrsÿ edÿ bèlÿrdèm, ancaq bunuetmÿmèøÿm. Bÿlkÿ dÿ þz øaèr adûmdan èmtèna edèb dþvlÿt qulluüuna gèrmÿlèydèmvÿ ÿdÿbèyyat ö÷ön nÿlÿrsÿ etmÿlèydèm, ancaq belÿ etsÿydèmsèfÿtèmè ètèrÿcÿkdèm, bunu bèlèrÿm, mÿmurluq yolunu tutmuø bèzèmyazû÷ûlarûn mèsalûnda bunu gþrÿ bèlÿrsèz; nÿ yaxøû ÿsÿr yaza bèlèrlÿr, nÿ dÿÿdÿbèyyat ö÷ön bèr øey edÿ bèlèrlÿr.***Azÿrbaycanda yazan ÷oxdur, amma èstedadlû adam azdûr. Bax bu èstedadlûadmlarû da hÿr tÿrÿfdÿn dþyÿclÿyÿndÿ onda hÿr øey qarûøûr bèr-bèrènÿ...Tÿÿssöf kè, èstedadsûzlar bèr-bèrlÿrènè èstedadlûlardan daha yaxøû qoruya bèlèrlÿr,bèrè-bèrlÿrènÿ dÿ daha yaxøû dÿstÿk olurlar, bu da hÿyatûn qÿrèbÿ bèrparadoksudur... Seymur Baycan bèr dÿfÿ mÿnèm haqqûmda nÿsÿ artûq-ÿksèkyazmûødû, bèr nÿfÿr dÿ ona cavab yazmûødû kè, Azÿrbaycanda 3-4 nÿfÿr dÿyÿrola bèlÿcÿk adam var, bunlara toxunmaq olmaz.***Èndè ÿdÿbèyyata gÿlÿnlÿrèn ÿn bþyök bÿdbÿxtlèyè ÿdÿbèyyat jurnallarûnûn vÿkètablarûn tèrajûnûn aøaüû olmasûdûr. ßvvÿllÿr bèr yazû÷ûnûn bèr dÿfÿ ÷ap olunmasûylaonu 10 mènlÿrlÿ ènsan tanûmûø olurdu. Èndè, mÿsÿlÿn Alatoran jurnalûnûntèrajû 1000 dÿnÿdÿn artûq deyèl. Mÿsÿlÿn 1980-cè èllÿrdÿ Ulduz jurnalûndamÿnèm bèr øerlÿrèm ÷ap olunurdu, bu øerlÿrè bötön Azÿrbaycanoxuyurdu. 79-cu èldÿ ßbölfÿz El÷èbÿyèn toyunda mÿn Vaqèf Cÿbrayûlzadÿylÿtanûø olmuødum, El÷èbÿy mÿnè Vaqèfÿ èstedadlû bèr cavan kèmè tÿqdèmelÿmèødè, o zaman mÿnèm 22 yaøûm var èdè. O èllÿrdÿ Ulduz jurnalûnda ÷apolunmaq da asan mÿsÿlÿ deyèldè. Vaqèf mÿnèm øerlÿrèmè gþtörmöødö,östöndÿn bèr ne÷ÿ ay sonra, he÷ gþzlÿmèrdèm dÿ, baxdûm kè jurnalda øerlÿrèm÷ap olunub. Mÿn elÿ èlk dÿfÿ ÷ap olunmaqla demÿk olar þzömö ÿdÿbèyyatdatÿsdèq etmèø oldum... Nÿ demÿk èstÿyèrÿm, bÿzÿn ömumè ÷ÿtènlèklÿrè bèz bèrèbèrèmèzdÿgþrörök. Bu gön èstedadlû bèr øaèrèn vÿ ya yazû÷ûnûn tanûnmamasûnûn,øþhrÿt qazanmamsûnûn sÿbÿbè ayrû-ayrû øÿxslÿrdÿ, mÿndÿ vÿ yasÿndÿ deyèl, èndèkè dþvrön xösusèyyÿtè belÿdèr.***1984-cö èldÿ èø elÿ gÿtèrdè kè mÿn Bakûya gÿldèm. Sabèr Röstÿmxanlû mÿnèyazû÷û nÿørèyyatûnda èøÿ gþtördö. (Sabèr Röstÿmxanlû ÷ox èøûqlû adamdûr,Azÿrbaycanda ondan èøûqlû adam yoxdur.) Qarovul÷u kèmè èøÿ baøladûm,ancaq tezlèklÿ redaktor oldum. Èø elÿ gÿtèrdè kè Vaqèf Cÿbrayûlzadÿnèn èlkkètabûnûn redaktoru mÿn oldum. O zamana qÿdÿr Vaqèfèn kètabû hÿlÿ÷ûxmamûødû. Bèr øaèrèn kètabûnûn ÷ûxmasû da ÷ox möøköl mÿsÿlÿ èdè. Vaqèfènadû bèr az vayqanlû olduüuna gþrÿ he÷ kèm onun kètabûna redaktorluq elÿmÿkèstÿmèrdè. Èkèncè dÿfÿ Vaqèflÿ orada, Yazû÷û nÿørèyyatûnda gþröødök. Bÿlkÿ dÿVaqèfèn yadûndadûr, kètabûn adûnû da mÿn qoydum o zaman - "Unudulacaqbötön sevdalar". Tale èøèdèr, o mÿnèm èlk øerlÿrèmè ÷ap elÿdè, mÿn dÿ onun èlk56ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

kètabûnûn redaktoru oldum.***Bax mÿnèm 50 yaøûm tamam olur. Ancaq hÿyatda hÿqèqè dostlarûm yoxdur. 25 èldèr Bakûøÿhÿrèndÿ yaøayûram. Hÿyatûmda ÷oxlu ènsanlar olub, gÿlèblÿr gedèblÿr, ancaq he÷ bèrè qalmayûb.Mÿn yerèmdÿ olduüum kèmè durdum, gedèb 5 èldÿn, 10 èldÿn sonra bèr dÿ qayûdanlar oldu,gþrdölÿr kè mÿn yerèmdÿ olduüum kèmè qalmûøam, he÷ dÿyèømÿmèøÿm, ancaq onlar mÿnèm÷önartûq maraqsûz olmuødular... Èndè mÿnèm 50 yaøûm tamam olur. Ad gönömön sabahû gönö nÿedÿcÿyèmèn proqramûnû tutmuøam artûq, bèr ne÷ÿ gön he÷ bèr øey etmÿyÿcÿm, sadÿcÿ döøönÿcÿm,gÿzÿcÿm, xÿyala dalacam, adamlarla önsèyyÿtÿ gèrmÿmÿyÿ ÷alûøacam... 50 yaø bÿlkÿ dÿ ènsanûnÿn kþvrÿk olduüu bèr yaødûr.***ßdÿbèyyatûmûzûn èndèkè durumunu mÿn ÷ox acûnacaqlû gþrörÿm. Yaølû ÿdÿbè nÿsèllÿ gÿnclÿrarasûndakû barûømazlûq ÿdÿbè prosesè èflèc edèr. Yadûma gÿlèr, 60-cûlar ÿdÿbè nÿslè Mèrzÿ Èbrahèmova,Èsmayûl Øûxlûya qarøû necÿ amansûz davranûrdûlar, "bu qocalar nÿ vaxt yolumuzdan÷ÿkèlÿcÿk deyèrdèlÿr", èndè þzlÿrè cavanlarûn yolunda kþtök olublar. Mèrzÿ Èbrahèmov da, ÈsmayûlØûxlû da ÿdÿbèyyat tarèxèndÿ yerè olan adamlardûr. Ancaq onlar özö sulu meydandan ÷ÿkèlmÿyèbacardûlar. Mÿn baøa döøÿ bèlmèrÿm, Anar vÿ ya Fèkrÿt Qoca nÿ ö÷ön vaxtûnda getmÿyèn gþzÿllèyènègþrmör, axû bunlar zèyalû adamlardûr.***Èndèkè vÿzèyyÿt 37-cè èldÿn daha tÿhlökÿlèdèr. 37-cè èldÿ he÷ olmasa bèlèrdèn kè kèmsÿ sÿnèn özönÿdurur, mÿhkÿmÿn olur vÿ sörgönÿ gþndÿrèlèrsÿn vÿ ya göllÿlÿnèrsÿn. Èndè èsÿ elÿ bèr vÿzèyyÿtyaranûb, sÿnè gönön gönorta ÷aüû ortadan gþtörÿrlÿr, he÷ èzèn-tozun da qalmaz, hara aparûldûüûnû,baøûna nÿlÿrèn gÿldèyènè he÷ bèlÿn olmaz.***Mÿnèm stolöstö kètabûm Mèrzÿ Cÿlèldèr. Sþz xatèrènÿ demèrÿm, mÿn onun dramlarûnû azû yöz dÿfÿoxumuøam... O gön "Danabaø kÿndènèn ÿhvalatlarû"nû oxuyuram, gölmÿkdÿn uüunub getmèøÿm,gþr Mèrzÿ Cÿlèl Xudayar bÿyèn portretènè necÿ yaradûr. Bèrbaøa demèr kè, Xudayar bÿy oüraøadamdûr, yazûr; "Xudayar bÿyÿ gþzÿl kèøè demÿk olmaz", ancaq bununla yazû÷ûnûn örÿyè soyumur,davam edèr, "Xudayar bÿyèn qaølarû o qÿdÿr qalûn, gþzlÿrè o qÿdÿr ÷uxura döømöødö kè, elÿ bèl÷èm altûndan qurbaüa baxûr"... ßn ÷ox sevdèyèm øaèr Fèzulèdèr. Hÿrdÿn fèkèrlÿøèrÿm kè, ÿvvÿl axûrdönyanûn sonu olacaq, mÿnèm ö÷ön bþyök dÿrddèr, Fèzulè kèmè øaèrlÿrèn ÿsÿrlÿrè dÿ yanûb mÿhvolacaq. Fèzulè ÷ox mþhtÿøÿmdèr, mÿnÿ gþrÿ øer Allaha oxunan duadûr. ßvvÿllÿr belÿdöøönördöm. Sonra Nÿsèmènè oxuyanda anladûm, øer tÿkcÿ dua deyèl, hÿm dÿ etèrazdûr. Øer mÿnÿgþrÿ øaèrèn þlömlÿ, hÿyatla, ÿbÿdèyyÿtlÿ qarøûlaøma anûndan doüan heyrÿtdèr, bu heyrÿt dua øÿklèndÿdÿ èfadÿ oluna bèlÿr, etèraz øÿklèndÿ dÿ.***Bèzèm bu zèyalûlarûn ÷ox gþzÿl tarèxè øansû var èdè hÿrÿkat èllÿrèndÿ; El÷èn, Anar, ßkrÿm MèrzÿCÿlèl ola bèlmÿdèlÿr. Mèllè Azadlûq hÿrakatûna qÿdÿr bu adamlar mèllÿt yanûnda qeyrè-adè sevgèqazanmûødûlar, kè÷èk bèr addûm lazûm èdè kè bu adamlar tarèxÿ döøsönlÿr, Mèrzÿ Cÿlèl, Hadè, Cavèdolsunlar... Kèm nÿ deyèr desèn, ènsanûn yazdûqlarûyla ÿmÿllÿrè, øÿxsèyyÿtè öst-östÿ döømÿlèdèr.***Mÿn dèndar adam deyèlÿm, ancaq Quranû vÿ Èncèlè oxumaqdan zþvq alûram... Peyüÿmbÿrlÿrdÿnsonra yer özöndÿ ÿn ÷ox mÿsulèyyÿt øaèrlÿrèn özÿrènÿ döøör. Ger÷ÿklèyèn mèstèk tÿrÿflÿrè mÿnè÷ox maraqlandûrûr. Mÿn þz øerlÿrèmlÿ dÿ qaranlûqdan èncè tapûb ÷ûxarana bÿnzÿyèrÿm... Mÿnesselÿrèmèn bèrèndÿ zamanûn maddè olmasû haqqûnda yazmûødûm. Rÿhmÿtlèk AzadMèrzÿcanzadÿylÿ bu barÿdÿ sþhbÿtèmèz oldu, mÿndÿn soruødu kè, sÿn zamanûn maddè olduüunuèzah edÿ bèlÿrsÿnmè? Azad meÿllèmlÿ gþröødök, getdèk oturduq, vurduq elÿdèk, mÿn þz fèkèrlÿrèmèèzah elÿdèm, "Gþz yaøûndan baxan Allah" kètabûmda bu mÿsÿlÿ þz ÿksènè tapûb. Azadmöÿllèm dedè kè, Avropa alèmlÿrè zamanûn maddèlèyènè söbut etmÿkdÿn þtrö dÿrèdÿn-qabûqdan÷ûxûrlar, ancaq sÿn bunu sadÿ yolla èzah etmèsÿn... Bèzèm dèlèmèzdÿ bèr èfadÿ var, deyèrlÿr"fèlankÿs elÿ bèl gþydÿn zÿnbèldÿ döøöb" - bu èfadÿnèn ÷ox dÿrèn kþklÿrè var. Mÿn ènsanûnpal÷ûqdan yaranmasû haqqûnda rÿvayÿtÿ ènanmûram. Peyüÿmbÿrlÿr ènsanûn gþydÿn endèrèldèyènèbèlèrdèlÿr, ancaq cahèlèyyÿ dþvröndÿ bunu ènsanlara baøa salmaq asan deyèldè, buna gþrÿ dÿ Adÿmvÿ Hÿvva haqqûnda naüûlû uydurmaq mÿcburèyyÿtèndÿ qaldûlar... Zaman Allaha mÿxsus bèrþl÷ödör, bèzèm zaman anlayûøûmûz ÷ox øÿrtè vÿ mÿhduddur, zaman bèr yerdÿ durub, o hÿrÿkÿtdÿdeyèl, bèzèm yanlûø tÿsÿvvörömözÿ gþrÿ o èrÿlèyÿ vÿ ya gerèyÿ gedèr. Èndè elm söbut edèr kè, bèzèmè÷ÿrèsèndÿ olduüumuz kaènat bèr partlayûø nÿtècÿsèndÿ yaranûb, Quranè-Kÿrèmdÿ dÿ bunun xÿbÿrèverèlèb. Demÿk bu partlayûøa qÿdÿr kaènat bèr atomun è÷ÿrèsèndÿ olub vÿ bu atomun è÷ÿrèsèndÿkèzaman o atomla bèrlèkdÿ maddè olub. Bu partlayûøa qÿdÿr bèzèm èndè hesabladûüûmûz vÿ yahesablamaüa ÷alûødûüûmûz zaman bèr atomun daxèlèndÿ maddè formada olub... zaman Allahûnþl÷ösödör, o ÿslèndÿ sabètdèr, bèz onu yanlûø olaraq hÿrÿkÿtdÿ bèlèrèk...S*Tanrûm!Bu qûø soyuq gÿlÿcÿk,östömön þrtöyönöanasûz ÿllÿrèylÿyorüunluqdan ÷ûxdûüûmrahatlûüûm þrtÿcÿk.gþy özöndÿn baxûøûnè÷ÿrmè dÿrdlÿrèmèruhumun saülûüûna?!bèr az gön verÿrsÿnmè degönömön qaranlûüûna,mÿn dÿ yöz-yöz è÷èmyol boyu adamlûüûma..*Aldûm son mÿktubunuè÷èndÿ bèr aü vÿrÿq,aü vÿrÿqdÿ qurumuøgþz yaøûnûn lÿkÿsè..Tanrûm,gþzÿl etèraf,ßLÈ HACÛnþvbÿsèz qÿbul eylÿo gþzÿlèn tþvbÿsèn!SSÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 57

RECEP ØÖKRÖ GÖNGÞR÷ à ü ä à ø Ò ö ð ê ù å ê à é ÿ ñ è1971 èldÿ Törkèyÿnèn Qÿhrÿman Maraø øÿhÿrèndÿ anadan olub, èlk vÿ orta tÿhsèlènè burada tamamlayûb.Cömhurèyyÿt Unèversètetè ßdÿbèyyat Faköltÿsèndÿn mÿzun olub. Göngþr, Martû ÿdÿbèyyat se÷kèsè(1995-1998) vÿ Yètèk Döølÿr (2001-2004) dÿrgèsènèn qurucularûndan olub.Hekayÿlÿrè; Martû, Okuntu, Ènsan Saatû, Yalqûzardû÷, Yètèk Döølÿr, Söhan, Kaøgar, ßdÿbèyyatYapraüû, Tasfèye, Yeddè Èklèm, Hece Hekayÿ, Sûzûntû, Yaümur Ardû÷, Kuyudakû Koro dÿrgèlÿrèndÿ dÿrcolunub.ßdÿbèyyat hÿyatûna Maraøda ÷ûxarûlan Tarèxè Uzunoluk dÿrgèsèndÿ yayûnlanan "Mönbèt Øÿhÿr" adlûyazûsûyla baølayûb. Èdeal Karèyer vÿ Duyüu Dÿryasû dÿrnÿklÿrènèn yazarlûq kurslarûnda "Hekayÿ YazmaTexnèklÿrè vÿ Bèzèm Hekayÿmèz" mþvzusunda dÿrslÿr verèb. "Toyuq÷unun Þlömö" adlû hekayÿsèylÿ"Radèo Hÿyat 2005 Hekayÿ Þdölö"nö qazanûb. Yazar, Fatèh Kollecèndÿ ÿdÿbèyyat möÿllèmlèyè edèr.58GÈLASLÛ KÖ×ßLacèvÿrd gþzö, qumral sa÷larûyla Gölbahar, bahar ÷è-÷ÿklÿrènÿ bÿnzÿrdè. Saatlarca o zÿrèf gþrönöøöylÿpÿncÿrÿnèn þnöndÿ oturar, ayaqlarûnû pÿncÿrÿnèn kÿnarûnaqoyar, kètab oxuyar naxûø hþrÿrdè.Bÿzè vaxtlar kaman ÷alardû. Onun barmaqlarû kamanûntellÿrènÿ toxunduqca Cÿfÿrèn qÿlbè yerèndÿn qopacaqmûø kèmèolardû.Cÿfÿrèn otaüûnûn pÿncÿrÿsè Gölbaharûn otaüûnûnpÿncÿrÿsèylÿ qarøû qarøûyaydû. Pÿncÿrÿdÿ dÿqèqÿlÿrcÿ, saatlarcaGölabahara baxardû. Bÿzÿn bötön gönönö oradake÷èrÿrdè.Gönlÿr ke÷dèkcÿ sehèrlè bèr baülûlûq quruldu CÿfÿrlÿGölbahar arasûnda. Cÿfÿr onu bèr gön gþrmÿsÿ bèr øeylÿrènèètèrmèø kèmè olardû. Bÿzè gönlÿr o qÿdÿr ÷ox baxardû kè,Gölbahar qalxûb pÿncÿrÿsènè baülayardû.Ne÷ÿ hÿftÿdèr belÿydè. Bèr-bèrlÿrènÿ alûømûødûlar. FÿqÿtGölbaharûn baxûølarûnda bèr saymazlûq vardû. Cÿfÿrÿ nÿgölömsÿyèr nÿ dÿ ona qarøû hèsslÿrènè bÿllè edèrdè. Cèddè bèrgþrönöøö vardû. Hÿmèøÿ susurdu.Èlk dÿfÿ ö÷ hÿftÿ sonra bèr sabah kö÷ÿdÿ öz-özÿ gÿldèlÿr.Cÿfÿr ÷ayxanadan ÷ûxmûødû. Qûzûn ÿlèndÿ kamanû vardû.Avtobus dayanacaüûna doüru gedèrdè. Cÿfÿr salam verdè. Qûzgölömsÿdè. Kamanûnû daøûmaq ö÷ön èzèn èstÿdè. Qûz;-Tÿøÿkkör edèrÿm, dedè.Tanûø olmalarû bu èkè kÿlmÿylÿ oldu.***Artûq pÿncÿrÿlÿrènè a÷ûrlar, ÿl èøarÿtèylÿ danûøûrdûlar.Bununla qalmûr, Atatörk parkûna dolaømaüa ÷ûxûrlar, kènoyagedèrlÿr yaxud baøqa bèr øÿkèldÿ vaxt ke÷èrèrdèlÿr.Gölbahar evdÿ yalqûz qalûrdû. Ana vÿ atasû tatèlÿ getmèødè.O èsÿ èø yerèndÿn èzèn ala bèlmÿdèyè ö÷ön buradaqalmûødû.Az danûøûrdû Gölbahar. Uøaq kèmè mÿsum bèr duruøuvardû. Ènadcûldû.Bÿzÿn Cÿfÿrè ÷èlÿdÿn ÷ûxarûrdû. Dost olalû bèr ay olmuødu.Bèr gön Atatörk parkûnûn yanûndakû lunaparka getmÿyÿÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007qÿrar verdèlÿr. Gölbahar göllö, qûrmûzûlû paltarlarûnû geyènmèødè.Hÿr zamankûndan daha cazèbÿlèydè. Yol boyuncagöndÿlèk hÿyatûnû danûødû. Kèpr Meydanûna qÿdÿr yörödölÿr.Bÿlÿdèyyÿ avtobusö bomboødu. ÿn arxa oturacaüa ke÷èb oturdular.Parkda sörÿklè qaynaøan bèr tönlök vardû. Nÿøÿlètamaøalar gþstÿrèlèrdè. Dþnmÿ dolab, u÷an at, atlû qarûøqa, sèrk,xalqa, qondol, toqquøan maøûnlar... Qûzlarûn danûømalarû,cevènclè sÿslÿr, qalabalûüûn uüultusu, motor sÿslÿrè, hÿr cörÿgurultu bèr-bèrènÿ qarûøûrdû.Dþnmÿ dolaba mènmÿyÿ qÿrar verdèlÿr.Dolab ÿn zèrvÿyÿ ÷ûxûr, daha sonra da ÿn aøaüûya enèrdu.Mènÿrkÿn Gölbahar yûxûlma qorxusuyla ÷antasûnû Cÿfÿrÿverdè vÿ Cÿfÿrèn qolundan bÿrk-bÿrk yapûødû. Dolab yavaøyavaøyuxarûya ÷ûxdûq÷a èzlÿyècèlÿrèn gþzöndÿn gèzlÿndèlÿr.Dolab aøaüûya enÿrkÿn Gölbahar qorxudan ÷ûüûrûrdû.Parkû gÿzÿrkÿn, buraya beøèncè dÿfÿ gÿldèyènè sþylÿdè.×önkö atasû bu cör yerlÿrÿ getmÿsènè yasaqlamûødû. Ge÷ vaxtevÿ getmÿyÿ qÿrar verdèlÿr. Yorüun-arüûn...Fÿqÿt Gölbahar parkdan he÷ cör ayrûla bèlmèrdè. Haradabèr øÿnlèk varsa orada dururdu. Cÿfÿr dÿ èstÿr-èstÿmÿz yanûnûkÿsdèrèrdè. Qolundan zorlayaraq ÷ÿkdè vÿ bÿrabÿr yörödölÿr.Son olaraq bû÷aqlarûnûn necÿ ètè olduüunu gþstÿrÿrÿktÿrèflÿyÿn bèr bèr sÿyyar alver÷ènè þnöndÿ dayandû. Cÿfÿrènbeynè qûzmûødû.Qolundan sÿrt øÿkèldÿ tutub;-Axû bu, qadûnlarû maraqlandûrmz kè, dedè. Cÿfÿrèn ÿlènèqolundan sertlèklÿ sûyûrûb;-Orasû elÿdèr ÿzèzèm, ancaq mÿnèm örÿyèm belÿ èstÿyèr,dedè. Cÿfÿr cavab vermÿdÿn avtobus dayanacaüûna doüru getmÿyÿbaøladû. Evÿ vardûüûnda kö÷ÿ ÷ox tÿnhaydû. Gölbaharûnpÿncÿrÿsè qaranlûqdû. Cÿfÿr otaüûna gèrdè, lampanû yandûrdû,pÿncÿrÿnè a÷dû, yuxusu gÿlmÿyèrdè. Gecÿ yarûnû ke÷mèødè.Pÿncÿrÿnè baülayûb yatacaqdû kè Gölbaharûn kö÷ÿ lampasûnûnaltûnda gþzlÿdèyènè gþrdö. Belÿ etmÿsènÿ hèrslÿndè. Pÿncÿrÿnèbaüladû. Paltarûnû soyunarkÿn qûzûn, muncuqlu ÷antasûylaÿlcÿklÿrènèn, paltosunun cèbèndÿ qaldûüûnû gþrdö. A÷arû ÷antadaydû.ßlcÿklÿrè ÷antaya dolayûb aøaüûya atdû.Buralardan gedÿcÿkdè. Bÿlkÿ yaxûn, bÿlkÿ dÿ ÷ox uzaqyerlÿrÿ.Axøamöstölÿrè bayûra ÷ûxûr, durmadan axûb gedÿn maøûnlaravÿ ènsan selènÿ baxûrdû. Þzö dÿ gedèrdè bu qalabalûqla.Axûb gedèrdè.

Artûq Gölbaharla gþröømÿnèn dÿ dadû qalmamûødû. Onugþrÿndÿ è÷ènÿ hÿyat dolmurdu.Pÿncÿrÿ baxûømalarû da bètmèødè.Gölbahar èsÿ yaøadûqlarûnû "dÿrd" kÿlmÿsèylÿ qûsacaèfadÿ edèrdè.Cÿfÿr èsÿ he÷ yumøalmûrdû.Bèr ay boyunca Gölbahara öz vermÿdè. O, pÿncÿrÿnèa÷anda Cÿfÿr pÿncÿrÿsènè baülayûrdû.Bu arada Cÿfÿr Èstanbula getmÿyÿ qÿrar verdè. Èstanbulagetmÿdÿn bèr gön þncÿ Bax÷alûevlÿr parkûnda qarøûlaødûlar.Gölbaharûn ÿlèndÿ yenÿ kaman÷a vardû. Salamdan sonraCÿfÿr, Èstanbula gedÿcÿyè xÿbÿrènè verdè. O axøamkûdavranøûndan þtrö özr èstÿdè.Gölbahar sakèt bèr tþvrlÿ ÷antasûnû a÷dû. Bèr qûrûq ayna÷ûxartdû. O gecÿ, ÷antamû pÿncÿrÿdÿn atanda qûrûlmûø dedè.Aynanû Cÿfÿrÿ uzatdû. O göndÿn bÿrè èølÿrèm tÿrs gedèr, èøyerèndÿ hÿr øeyè tþköb daüûdûram, mödör demÿk olar hÿr gönmÿnÿ hèrslÿnèr, ne÷ÿ dÿfÿ makyaj edÿrkÿn pudranû daüûtdûm!Bu uüursuz aynanû al da östömdÿn gþtörölsön bunun sûxûntûsû.Xurafat, dedè Cÿfÿr, xurafatlarla yaøayûrsun. Göldö vÿbatèl ènanclû olduüunu sþylÿdè.Èstanbula hÿrÿkÿt etmÿdÿn þncÿ sÿnè gþrÿcÿyÿmdemèødè amma bu mömkön olmadû.Èkè ay sonra bèr mÿktub aldû. Gölbahar Cÿfÿrèn adresènèoyrÿnmèø, ona bèr mÿktub gþndermèødè:"Sevgèlè Cÿfÿrèm,Mÿnèm yaøadûüûm yalqûzlûüûn acûsûnû bèlÿ bèlmÿzsÿn. Hÿrgön vÿ hÿr gecÿ ÿzab. Bu gecÿ dÿ sÿnènlÿ danûømaqèstÿyèrÿm. ×önkö sÿnÿ yazarkÿn sÿnènlÿ danûømûø oluram.Gönlÿr o qÿdÿr yavaø ke÷èr kè nÿ edÿcÿyèmè bèlmèrÿm.Zaman adlanan yegÿ sÿnÿ da dÿrd verèrmè? Èstanbulda hÿmèøÿkètabla mÿøüul olduüuna ÿmènÿm; amma bÿlkÿ dÿ þzönÿ bèrdost tapmûøsan artûq.Artûq pÿncÿrÿdÿ saatlarca oturmuram. Sÿnèn qaldûüûnevdÿ bèr ne÷ÿ unèversètet øagèrdè qalûr. Pÿncÿrÿmè a÷mûrambelÿ. ×önkö orada baxûølarû kþnlömö èsèndèrÿn sevgèlè yox.Dönÿn parkda oturarkÿn, mÿnÿ aèlÿn haqqûnda danûødûüûngönlÿrè xatûrladûm. Gÿlènènèz olacaqdûm! Èndè èsÿ ÷evrÿmdÿkèqûzlarûn laü mþvzusu oluram.Masamûn östöndÿkè rÿsmèn örÿyèmè èsèndèrèr. Ènanmazsÿnamma aynamûn qûrûldûüû gecÿdÿn bÿrè bèr sÿs pès bèrøeylÿrèn olacaüûnû sþylÿyèr.Èstanbula getmÿdÿn þncÿkè gþröømÿmèzdÿ qÿlbèm gerèdþnmÿyÿcÿyènè sþylÿmèødè. Qorxduüum baøûma gÿldè vÿ sÿndþnmÿdèn. Artûq, dostlarûmûn tÿsÿllèsè dÿ fayda etmÿyèr.Kÿdÿrèmè atamdan gèzlÿyÿ bèlmÿk ö÷ön mèn bèr maskataxûram. Sþylÿmÿyè unutdum, atamgèl gÿlÿlè on gön olar.Olan oldu ke÷ÿn ke÷dè. Canûnû sûxdûmsa, ÷ox kÿdÿrlèolmaüûma baüûøla getsèn. Mektubumu oxuyub özölÿrsÿn,sonra cûrûb atûnca unudarsan.Nÿ qÿdÿr dÿrd ÷ÿkdèyèmè bèr bèlsÿn. Hÿr øeydÿn bezdèm.ßtrafûmdakû ènsanlara nèfrÿt edÿr hala gÿldèm. Artûq buralardanayrûlacaüam. Sÿnèn yaøadûüûn yerÿ gÿlÿcÿyÿm, Èstanbula...mavèlèklÿrÿ, dÿnèzÿ qovuøacaüam. Su bötön pèslèklÿrètÿmèzlÿr. Hÿr rÿngè tÿk bèr rÿng edÿr. Dÿnèzèn dalüalarûnaburaxacaüam son sþzlÿrèmè. Artûq, þlöm mÿnÿ gölömsÿyèr.Dÿnèzèn kþpöklÿrènÿ dèqqÿtlè baxsan gölömsÿmÿlÿrèmègþrÿrsÿn.Ènanmayacaqsan. Bunu etmÿsè mömkön deyèl deyÿceksÿn.Fÿqÿt o zaman arxada qalan höznömö gþrÿcÿksèn.Lunaparkdakû tÿbÿssömlÿrèmè gþndÿrèrÿm, qÿbul et.Gölbahar."Cÿfÿr ne÷ÿ dÿfÿ mÿktub yazdûsa he÷ bèrènÿ cavabalmadû. Beøèncè mektubu gerè gÿldè. Özÿrèndÿ "qaytar"mþhörö vardû.Èkè èl sonra Maraøa dþnÿn Cÿfÿr èlk olaraq Azÿrbaycanbulvarûna getdè. Örkÿk addûmlarla, tÿlaølû baxûølarla kþhnÿevènèn olduüu Gèlaslû Kö÷ÿyÿ gèrdè. Otaüûnûn pÿncÿrÿsèndÿqûrmûzû pÿrdÿ taxûlûydû. Doürudan da unèversètet øagèrdlÿrèqalûrdû burada.Gölbaharûn pÿncÿrÿsè qapalûydû vÿ øöøÿdÿ bu notyazûlmûødû:"Satûlûr".ÖFÖQÖN QÛZARTÛSÛNAQAPÛLÛB GETDÈMHe÷ kèmsÿ tapa bèlmÿdè ÷ûxûøû. Sÿn èsÿ hÿmèøÿzèrvÿlÿrdÿ yaøadûn. Arxada qalanlar, qaldû yerèndÿ.Qar qûø demÿdèn. Dèncÿlmÿ nÿdèr bèlmÿdèn.Eøq dÿ þlöm dÿ eynè sonluüa aparûrdû.Hÿyatûn problemlÿrèndÿn qa÷a bèlmÿdèm. Hamûsû östömÿqalaqlandû. Fÿrqènÿ varmadan yaøasaydûm - bÿlkÿ dÿ elÿ, belÿyaøayûram - daha xoøbÿxt olardûm. Sÿnèn olmadûüûn yerdÿþlöm belÿ yöngöl gÿlÿrdè.Uüultu haraya qÿdÿrdè/Ne qÿdÿrdè?Hÿyatû sÿdÿqÿ kèmè yaøamamaüû þyrÿtdèn. Kÿdÿrè vÿtÿbÿssömö mÿslÿhÿt verdèn. Gön boyu bÿyazû yaøamalûsan,dedèn. Kèmsÿ "hÿr øeyè qoy desènlÿr kè fèalnkÿs" demÿdÿnbunlarû etdèn. Èndè uzaqlardasan. Orada da øeèr kèmèyaøayabèlèrsÿnmè? Orada da øaèrlÿr varmû? Mÿdhèyyÿlÿrsþylÿnèrmè orada da?Tanûølûüûmûz kþhnÿ bèr zamana dèrÿnèr. Hÿ, sÿn haqlûsan.Burada hÿr øey bötönlöklÿ gönah. Bu øûrûltûnû ÷ûxarmaq... Bèrdÿ bu cþkÿ aüacû. Bax gölör acû-acû."Nÿ qÿdÿr az bèldèyèmèzè nÿ qÿdÿr ÷ox bèlÿrèksÿ, yenÿþyrÿnÿmÿlèyèk", deyèrdèn. Ènsanlar ÷oxaldûq÷a yalqûzlûq da÷oxaldû. Nÿdèr bu ÷oxalan yalqûzlûq? Azû ÷ox bèlÿn, yalqûzlûüûnû÷oxaltûb duran kèm? "Maddÿ vÿ mÿna alÿmènè, yaøa ehdostum", deyÿrdèn. Yuxularûnda ÷atacaüûna ömèd etdèyènbax÷alarda yaøa...Sÿn getdèn.Èndè, örÿyèmdÿn qatar relslÿrè ke÷èr. È÷èmdÿ yollar,örÿyèmdÿ qatarlar... hÿr özvöm bèr stansèya kèmè. Yuxularûmûda apardû qatar, umudlarûmû da. Ke÷ÿn ÿsrèn ÿvvÿlèndÿ tÿrÿddödlÿrlÿke÷èb gedÿn qatar kèmè... Gerèyÿ sadÿcÿ tÿrÿddödqaldû.Gecÿ vÿ göndöz, bèlÿklÿrèmÿ vurulan qandal. EynèÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 59

dÿnèzèn eynè balûqlarû kèmè gþrönörök. Sudan ÷ûxdûüûmûz gönbÿllè olacaq hÿr øey.Þzömdÿn qa÷dûm.Þzömÿ sûüûndûm.Þzömö þzön bèldèm.Kèmÿm mÿn?* * ****Sÿn gþy özö olursan, mÿn axøam. Axøamûn eøqè öföqövurur. Qûzarûr. Gön batûr. Batanlar sevèlÿrmè?Eøqÿ ÷ata bèlmÿk ö÷ön axøam, gönÿøèn batmasûnûgþzlÿyèr. Kÿdÿrÿ börönör k?ènat dekoru. Artûq hÿr øeyè anlayabèlèrÿm. Gecÿyÿ vÿ ay èøûüûna sayqûyla...Sÿn yoxsan nÿ gþy özö, nÿ dÿ ay èøûüû var... sÿn varsan,hÿr øey sÿnsÿn. Mÿnè, Mÿndÿn baøqasû baøa döøÿ bèlmÿz,deyÿrÿk yaøamamalû bèr þmör boyu ènsan. Dost, anlayandemÿkdèr. Fÿda edÿ bèlÿcÿyè hÿr øeyè ortaya qoyabèlÿndemÿkdèr.Sÿn getdèn.Ènsanlar arasûnda olmaüû dÿrman deyÿ yazdû doktorlar.Qatèlèm oldular. Cÿmèyyÿtÿ qatûlmaüû mÿslÿhÿt gþrÿrkÿnþldördölÿr mÿnè. Yalqûzlûüûmû aldûlar, qanûmû ÿmÿrÿk.Dÿrdèmè, sÿbrèmè vÿ baüûølanmaq duyüumu ÿlèmdÿn aldûlar.Mÿnÿ da sûra gÿlÿcÿk. Gþrÿcÿklÿr...Qalûüû qalmasûn. Sevgènèn dÿ nèfrÿtèn dÿ... "Gþzyaøûnûnrÿngè yox èdè." amma rÿngsèzlèk ènsana rahatlûq vermèr.Aülamaq da adè èølÿrdÿn oldu. Aülayanû anlayan tapûlmaz. Buzamanda xoøbÿxtlÿr sevèlèr, þyölÿnlÿr sevèlèr.Sÿndÿn sonra...Bèr gþy daøû kèmè döødöm dönyanûn orta yerènÿ. Èlk bahargÿldè dÿ nÿyÿ yaradû. Kþnöllÿr yenÿ qûrüûn, örÿklÿr yenÿ atÿøè÷èndÿ. Aüaclar yaøarûrkÿn, hÿyat saralûr. Sevgèsèz, hesabsûz,vefasûz... Øeèr yalan. Øaèr dÿ yalan÷û. ×è÷ÿk solmaüa mÿhkum,ènsan þlmÿyÿ...Bèr yanûmûz hÿmèøÿ kösÿyÿn. Mÿktubsuz dostlara,vefasûzlara, hèssèyyatsûzlara...Hÿyat bèr naüûl, dönya Qaf daüû...Bahar, qÿlbèdèr hÿyatûn. Asandûrsa ÷ûxart qÿlbènè.Ey gönÿø, bèz sÿnÿ gövÿnèrdèk. Öföqön qûzartûsûnda qÿrqolub getdèn. Belÿ kèmsÿsèz, sÿssèz qoydun bèzè.Dÿnèzlÿrÿ ÷ata bèlmÿmÿnèn dÿrdè mÿnè belÿ qovruldur.Èndè...Örÿyèmdÿ ÷aylar döyönlÿnèr.QAÜAYÛLAROvucundakû suyu özönÿ vurar-vurmaz gþzlÿrè a÷ûldû,beynè oyandû. Sonra qollarûnû, ayaqlarûnû yudu.Tÿmèzlÿnmèø, rahatlanmûødû. Yuxudan oyanan kèmè sankèsavaødan ÷ûxmûødû, þzönö yorüun hèss edÿrdè. Bu sabah daelÿydè. Hÿr yerè aürûyûrdû.Qûzûyla xanûmû yatûrdû. Qûzûnû oyandûrmaq èstÿmÿdèyèö÷ön sÿs tonunu yöksÿltmÿyèrdè. Bayûra ÷ûxdû. Qaüayûlar÷ûüûrûøûr, qaranquølar bèr o tÿrÿfÿ, bèr bu tÿrÿfÿ u÷uøaraqsabahûn gÿlèøènè salamlayûrdûlar.Øÿfÿq vaxtûydû.Dÿnèzèn dalüalarû, evèn gön÷ûxan yamacûndakû dèvaraehtèrasla ÷ûrpûlûrdû. Bu gön dÿnèzdÿ qÿrèbÿ bèr hal vardû sankè.×ox qabarmûødû. Bèr an dÿnèzèn evÿ dolacaüûnû sandû. Otaüake÷dè. Balkonun qapûsûnû baülayûb a÷arû ÷evèrdè.Xanûmûna sÿslÿndè. Kè÷èk qûzûyla qucaq qucaüa øèrènøèrènyatmûødûlar.Sabahûn haqqûnû þdÿdè.Mÿtbÿxÿ getdè, ÷ayû ocaüa qoydu, sÿhÿr yemÿyènè hazûrlamaüabaøladû.Söfrÿnè alûb otaüa gÿlÿndÿ gönÿøèn doümaq özrÿolduüunu fÿrq etdè. Xanûmû hÿlÿ oyanmamûødû. Halbukè o,gönÿøèn özÿrènÿ doümadûüû bèr qadûndû. Hÿr sabah qaüayûlardanerkÿn oyanardû. Bu xanûma nÿ oldu belÿ, deyÿ döøöndö.Dönÿn paltar yumuødu, yÿqèn yorulmuødur, dedè örÿyèndÿ.×ayû dÿmlÿyèb sÿhÿr yemÿyènè hazûrladû. Qapûlara èlèøÿrÿkpadnosu otaüa qÿdÿr gÿtèrdè. Sÿhÿr yemÿyènè mötlÿq mÿtbÿxdÿyeyÿrdèlÿr. Otaqda yemÿk yemÿzdèlÿr, östÿlèk sÿhÿryemÿyènè he÷ yemÿzdèlÿr. Bèr fÿrqlèlèk olmasû ö÷ön èdè bucÿhdlÿrè.Bu sÿhÿr qaüayûlar bèr az fÿrqlû, bèr baøqa, bèr qÿrèbÿ sÿs÷ûxardûrdûlar. Dÿnèz dÿ qÿrèbÿ øÿkèldÿ dalüalanûrdû. Evè yûxacaqdûsankè! Qaranquølarûn nÿyÿ gþrÿ belÿ qÿrèbÿ u÷duqlarûnabèr mÿna verÿ bèlmÿdè."Bu sÿhÿr hÿr øey dÿyèøèb", dedè.Xanûm qalxûb bunlarû gþrsÿydè yaxøû olardû. Qaüayûlarûn÷ûüûrtûlarûnû, qaranquølarûn sÿrxoø kèmè èstèqamÿtsèz u÷uølarûnû,dÿnèzèn qabarûb ÷ÿkèlmÿsènè...Kö÷ÿnèn baøûndakû budkadan ÷þrÿk aldû. Xanûmûna bèrdaha sÿslÿndè.Gönÿø doümuødu. Dÿnèz hÿlÿ dÿ qabarûrdû. Qaüayûlarûn÷ûüûrtûlarû daha da artmûødû. Sahèldÿn vÿ dÿnèzdÿn gÿlÿn motorgurultusu börömöødö otaüûn è÷ènè. Stÿkanlara ÷ay doldurdu.Þz ÷ayûndan bèr udum è÷dè. Örÿyènÿ yatmadû. Ne÷ÿ aydûr èlkdÿfÿ, bèr sÿhÿr vaxtû evdÿ qalûrdû. Sÿhÿr yemÿyènè tÿk baøûnayemÿk èstÿmèrdè. Aèlÿmlÿ belÿ gþzÿl bèr vaxt ke÷èrèm, deyÿdöøönmöødö. Stÿkanû padnosa buraxûb qalxdû.Haydû yatûn gþzÿllÿr, øèrèn-øèrèn yatûrsûnûz, sÿhÿryemÿyènèz dÿ yuxunuz qÿdÿr øèrèndèr.Sÿsènÿ sÿs vermÿdèlÿr.Xanûmûnûn qolundan tutdu, yellÿdè. Hÿrÿkÿt etmèrdè.Qûzûnû qucaqladû. Uøaüûn bÿdÿnè buz kèmèydè.S60ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

øåèðëÿðRAMÈNCAHANGÈRZADßÒÿáðèçCD…Televèzoru a÷ûb,Yenè bèr CD qoyuramYalqûz øaèrèn dèklÿmÿsèndÿ,Yaøayûram sÿnè.Xÿø döøör dèlèmÿTÿtÿ-pÿtÿ vururam.Dèklÿmÿlÿrdÿn dèkÿlèb,Dèk-dèk baxûrsan gþzlÿrèmÿ.Bu sÿnsÿn!Yalqûz øaèrèn dèklÿmÿsèndÿ,Xÿø döømöø CD.Yorüun øÿhÿr×ûxdûm ÿn uca yerÿAyaüûmûn altûndaYûrüalanan yorüun øÿhÿr.×ÿn basmûødû…Döøöncÿlÿrèn gÿdèyèndÿ,Qurd qoxusu.Èzlÿrèm soyumuøduVarlûüûm soyulmuø can kèmè.Baxûrdûm…Baxûølardan donurdu duyüum.UøaqlarAx uøaqlar!Nÿdÿnsÿ onlarûn gþzöndÿCan verèrdè ulduzlar.XèyabanlarÈlan qorxusundan kèrèmèødè.Dÿhøÿt!Dÿhøÿt tþkölördö dèvarlardan.Kþrpÿlÿr hÿlÿ kþrpödÿn ke÷mÿmèø,Tþkölördölÿr tèkanlarûn aüzûna.Yuva salmûødû bayquølar,Gönÿø xarabalûüûnda.Øÿhÿr buzluüa ÷evrèlmèødèSèbrèyanûn buz daülarûna bÿnzÿyÿno øÿhÿrda,bèr örÿk donmuødu.Oyna qÿlÿmèm oyna!…Yol yollardan!Yaddaø-yaddaø"Yaüdû yaüûø daBanladû quø da" oxuSÿn banlama,Mÿn banlayacam sÿnè,Gön ÷ûxandan,Gön batana qÿdÿr.Gecÿ oturub,Naüûllara tþkÿcÿm sÿnè.Oynadacam barmaqlarûmda.Kaüûzûm da,Toy tutacaq sÿnÿ-oyna qÿlÿmèm oyna!…sþzlÿr baxsûn boyunaSèyèrèrÿm gecÿnèGecÿ mèl÷ÿk kèmè,Qonur otaüûma.Köl kèmè sovrulur gþzlÿrèmÿ,Yuxu.Pÿncÿrÿnè þrtörÿmCÿftÿsènè dÿ vururam-þrtölmÿz yaslû pÿncÿrÿ- dedèlÿr.pÿrdÿsènè dÿ ÷ÿkèrÿm.-÷ÿkèlmÿz qaramtûl pÿrdÿ- dedèlÿr.sèyèrèrÿm gecÿnèulduzlar pþrtlÿyèbay hamèlÿ qadûn kèmè,qarnû yekÿlèr.-Sancûlanûb… doüacaq!!!- dedèlÿr.Analar hay-köy salûb,÷þm÷ÿ èlÿ qazanû dèngèldÿtdèlÿray doüsun dèyÿ.Ay doümadû.Vÿ mÿnAy doüana qÿdÿr,Oyaq qaldûm.TÿndèrAnamdan,Tÿndèr èysè gÿlèrdè.Atamdan,Buüda.Mÿn acûxanda,Anam örÿyènè,yapûrdû tÿndèrÿ.…Bèr adam gözgödÿ,Nÿfÿs ÷ÿkèrdè…-daø atma sûnaram- deyèrdèDaøladûlar,Sûndû,Bþlöndö…Mèn adama dþndö……Sÿnè ètèrÿndÿn bÿrè,Örÿyèm,Tap, tap, tap- deyèr.SÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 61

SABUTAYCÿlèlabad r-nu, "×ÿr÷èvÿsèz"ÿdÿbè qrupuÈ LÜÛMùåêàéÿ… Mÿn åvlÿndèm, hÿmèøÿ bàhàrlû gönlÿrÿ sàrû u÷àn qàrànquølàrûn bèzèm yårlÿrè tÿrkåtdèklÿrè vàõtdà…On båø yàøûmdàn èndèyÿ uzànàn èllÿr èdåàllàrûn, àrzulàrûn, èdåyàlàrûn qîpàrdûüû dÿnèztufànûylà kå÷ÿrkÿn, àrtûq èyèrmè båø yàøûndà sèfÿtlÿrèndÿ hÿyàtûnûn sîn ànû dînmuø înlàrcàènsànûn vÿ qÿlbèmdÿkè tufànûn dÿfnèndÿ îlmuødum. Bålÿcÿ èrÿlèlÿmèø èllÿrèmèn sàyû îtuzukå÷ÿrkÿn åvlÿndèm vÿ "mÿnè" unutdum. Mÿtbÿõlè, tÿk îtàqlû, dþrdkönc mÿnzèl bèzèm èkèmèzènèdè.Tàvànû höndör îlàn îtàüûn könclÿrènè yuõàrûdàn àøàüû dèqqÿtlÿ nÿzÿrdÿn kå÷èrÿrkÿnqàdûn bålÿ dÿ dådè:"Bu bèzèm yuvàmûzdûr".Sînràlàr înun tåz-tåz èølÿdÿcÿyè î èfàdÿylÿ hÿr dÿfÿ kè÷èlèb-kè÷èlèb, yàz vàõtû u÷ub gÿlÿnqàrànquølàrûn nàràhàtlûqlà, tÿlÿskÿnlèklÿ þzlÿrènÿ yuvà qurmàqlàrûnà, åynÿn bu cör dÿ àüûzlàrûhÿmèøÿ à÷ûq bàlàlàrûnû yåmlÿmÿlÿrènÿ màràq vÿ såvènclÿ bàõàn îülàncûüàzà ÷åvrèlÿcÿkdèm.Qàdûnûn sÿsè yånèdÿn åøèdèldèkcÿ èstè yårlÿrÿ kþ÷ ådÿn qàrànquølàrûn àrdûncà sÿhràlàrû bålÿkå÷mÿk èstÿyÿn îülàn sörÿtlÿ bþyöyör, þz yuvàsûnà - bèzèm mÿnzèlÿ qàyûdûrdû.Åvlèlèyèn èlk vàõtlàrûndà hàrdànsà dþrdkönclÿrdÿn èbàrÿt yuvàmûzà dþnÿndÿ fèkèrlÿøèrdèm,qàrànquølàrûn åynè cör tèkdèklÿrè yàrûmdàèrÿvè yuvàlàrlà ÿslèndÿ dþrdkönclÿrfÿrqsèzdèr, mÿn dÿ yuvàm ö÷ön ÷àlûømàlûyàm. Fèkèrlÿødèkcÿ þzömön ålÿ qàrànquølàrûn dànàràhàt÷ûlûüûnà èkràh duyurdum.Yånÿ îndàn ÷îõ kè÷èk îldum vÿ sînrà yånÿ èkè yàø fÿrqèmèz bÿrpà îldu. Î, ÷îõ gþzÿldåyèldèsÿ, kèfèr dÿ dåyèldè - înu såvmÿdèyèm vÿ nèfrÿt dÿ åtmÿdèyèm nèsbÿtdÿ. Àmmà yuvàmûzhàqqûndà gþzÿlcÿ vÿ qÿtè àrzulàrû vàrdû. Èndèkèndÿn fÿrqlè èkèîtàqlû, bèrmÿtbÿõlè…"Bèz bunu ådÿ bèlÿrèk àõû…"Gþzlÿrèm qÿzåtdÿn àyrûlûr, dàlüûnlûqlà gölömsÿyèrÿm. Mÿtbÿõ înun àrzusundà bîllucàÿøyàlàr yûüà bèlÿcÿyè gånèø bucàqlàrdûr."Îtàüûmûz ö÷, ÿlà mÿtbÿõèmèz… Tÿsÿvvör ådèrsÿn?"Yuvànûn ànà qàrànquøu, yuvàmûzû dèmdèyèndÿ gÿtèrdèyè ÷þr-÷þplÿ, sulu pàl÷ûqlà quràn îèdè. Dàlüûnlûüûm înu hå÷ dÿ ruhdàn sàlmûrdû. Går÷ÿklèksÿ buydu, yuvà hàqqûndà înà qulàqàsmàqdàn bàøqà hÿyàtûm yîõ èdè.…Tåzlèklÿ yàz gÿlÿcÿkdè, yånÿ î nàràhàt èøgözàrlûqlàrûylà yuvà quràn qàrànquølàrlàbèrgÿ. Àrtûq nå÷ÿ yàzdûr kè, înlàrà màràqlà bàõmàsàm dà, èkràh dà duymurdum.Hÿmèøÿkè vàõtdà gþzlÿrèm à÷ûlûb sààtà bàõdû, 7.00. bàõ bu àn zÿngè ÷àlûnàcàq sààtû mÿtbÿõdÿnqà÷ûb gÿlÿn qàdûn susduràcàq. Èkèlè sÿhÿr yåmÿyè dÿ hÿmèøÿkè vàõtdà bètÿcÿk.Zÿng ÷àldû vÿ susduruldu sààt.Yåmÿk 7.20-dÿ qurtàrdû. Àõøàmdàn tÿmèzlÿnmèø ötölö pàltàrlàrû gåymÿyÿ ö÷ dÿqèqÿsÿrf ådèrÿm. 7.25-ÿ ÷àtàcàq èkè dÿqèqÿnè èsÿ ustà nÿzÿrlÿrlÿ gåyèlmèølÿrè bèr dÿ sözÿn qàdûn èrÿlèqîvur. Qàlstukumu àdÿtÿn î bàülàyûr, bunu dà yàõøû bàcàrûr, qàlstuk àüàppàq kþynÿyèn bîynunukèp tutur.7.30-dà pàr-pàr pàrûldàyàn àyàqqàbûlàr àyàüûmdà. Èkèîtàqlû, bèrmÿtbÿõlè mÿnzèlèmèzdÿn62ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

12 nþmrÿlè màrørut dàyànàcàüûnà qÿdÿr yîlun uzunluüu îndÿqèqÿdèr, 7.40-dà bu màrørutun yådÿyèndÿ èø yårèmÿ yîllànûràm.Vÿ hÿmèøÿ dàyànàcàüà bètèøèk kþøkdÿn îõuduüumyågànÿ qÿzåtè gþtörmÿyè unutmuràm. Àvtîbusdà bàøûnûqÿzåtlÿ qàrûødûràn àdàm èø sààtûnûn bàølànmàsûnà båø dÿqèqÿqàlà èdàrÿnèn qàpû÷ûsûylà sàlàmlàøûr:- Sàbàhûnûz õåyèr.Înunsà càvàbû în èllèk tànûøûmdûr. Èøÿ mÿndÿn sînràgÿlÿn dèråktîrlà înun kàbènåtènÿ bèrgÿ dàõèl îluruq. Vårdèyèmsÿnÿdlÿrè èmzàlàyûr. Yàlàn÷û èsràrûm dà înà tànûødûr, gölömsÿyèr.- Àrõàyûnàm, sÿnÿ àrõànûyàm kè, mÿsulèyyÿtlè èølÿyèbsÿn,yîõlàmàüà åhtèyàc yîõdur. Hÿlÿ hå÷ kèm èøÿ bàølàmàyûb,àmmà sÿn… Bu èdàrÿdÿ àrtûq àdàmlàr ÷îõdur. Nåcÿ bèlèrsÿn,bèr-èkèsènè ÷ûõàrmàq pès îlmàz, hÿ?×èyènlÿrèmè ÷ÿkèrÿm, înun hå÷ vàõt yårènÿ yåtèrmÿdèyèfèkrènÿ hå÷ þzö dÿ càvàb gþzlÿmÿdÿn sÿnÿdlÿrè qàytàrûr.Sààt 11.00-dà kàüûz-kuüuzun è÷èndÿn ÷ûõûb dÿhlèzÿ,sèqàråt ÷ÿkmÿyÿ gådèrÿm. Buràdà dàèm sèqàråt ÷ÿkmÿkbÿhànÿsèylÿ làqqûrtû vuràn àdàmlàr îlur. Gönîrtànû èdàrÿbufåtèndÿ ådèb màsàlàrûndà àràq øöøÿsè îlàn èø yîldàølàrûmdànõåylè ÿvvÿl þz øþbÿmÿ ÷ÿkèlèrÿm, 3.00-dà qàdûn yuvàdàn zÿngådèr.Èø gönönön sînunà qÿdÿr hÿvÿslÿ sàbàh dèråktîràèmzàlàdàcàüûm sÿnÿdlÿrè hàzûrlàyûràm.- Gåcÿnèz õåyrÿ qàlsûn.Qàpû÷ûnûn càvàbûnû în èl bèr göndör kè, bèlèrÿm. Åvdÿsÿhÿr àldûüûm qÿzåtè yånÿ vÿrÿqlÿyèr, qàdûnûn yuvà hàqqûndààrzulàrûnà dèqqÿt yåtèrèrÿm.Qàrànquølàr àrtûq u÷uøurdu. Bunu àltû èø gönömdÿnsînrà gÿlÿn èstèràhÿt gönöndÿ gþrdöm, bàlkîndà îlàrkÿn.- Înlàr bèr nå÷ÿ göndör gÿlèblÿr, bàlkîndà yuvà dàqurublàr, - qàdûn höndörlöyÿ èøàrÿ åtdè.Îràdà yàrûmtèkèlè yuvà vàrdû.Èstèràhÿt gönöndÿ bÿrbÿrõànàyà gådÿcÿyèmè õàtûrlàyûràm,bunun ö÷ön bàlkînu tÿrk åtdèm.Bÿrbÿr kèp bàülànmûø qàlstuku ÷ÿtènlèklÿ îlsà dàbîøàltdû. Özöndÿn "burà rÿsmè yårdèr?" nàràzûlûüû duyulurdu.Mÿnsÿ bþyök gözgö þnöndÿ bÿrbÿrõànànû dèqqÿtlÿsözördöm, gþrÿsÿn buràdà qàrànquølàr yuvà tèkèrmè? Yîõ…Gözgödÿn bÿrbÿrõànànû sözmÿyè bètèrÿn bàõûølàrûm î qÿdÿrdÿ qîcà îlmàyàn, fÿqÿt özöndÿn dàø sàkètlèyè àsûlmûø þzömÿèlèødè. Èkè "mÿn" bèr-bèrènÿ bàõàrkÿn sà÷làrûm bÿrbÿr ÿlèndÿàzàlûb mÿnè bèr qÿdÿr dÿyèødèrsÿ dÿ sèfÿtèmdÿkè sÿrtlèkdÿyèømèr, àmmà bèr qÿdÿr öøöyörÿm, zàhèrèmdÿsÿ dÿyèømÿzsÿrtlèk yårèndÿdèr. Hÿttà bÿrbÿr özömö kÿsÿndÿ bålÿ, sèfÿtèmhå÷ bèr råàksèyà vårmèr.… Åvÿ dþnÿrkÿn ålåktrèk mÿftèlènÿ qînmuø tÿk qàrànquøgþrdöm. Yîl bîyu bènàlàrû gþrönÿn bàlkînlàrûnà,ÿtràfdàkû dàldànàcàqlàrà bàõûrdûm kè, îràdà qàrànquø yuvàlàrûtèkèlèrmè?- Hàvà yàõøûdûr, - åvdÿ bålÿ dådèm. - Bàlkîndàîturàcàüàm.Qàdûn sÿylÿ sàbàh, kþynÿyèmèn bîynundà îlàcàq qàlstukuötölÿyèrdè. Bàlkînà kå÷ÿn kèmè qàrànquø yuvàsûnûnyàrûm÷ûqlûüûnà bàõdûm. Yÿqèn, hàrdànsà yuvànû tèkmÿk ö÷önqàyûdàcàqlàr, nàràhàt÷ûlûqlà dîlu qûrûcû u÷uølàrûylà. Yuvàtèkèlÿcÿk, bàlàcàlàrûnûn cèvèltèsè îtàqlàrûn è÷ènÿ kå÷èbqulàüûmûzà dîlàcàq. Sînrà yuvànû àtûb èstè yårlÿrÿ gådÿcÿklÿr.Yuvà, yàrûm÷ûq yuvà gþzlÿrèmdÿ bþyöyör, bþyöyör, mÿnkè÷èlèrÿm, yuvàsà bþyöyör, bþyöyör…- Sÿn nÿ ådèrsÿn? - qàdûn èkèncè dÿfÿ ÿlèmdÿkè ÷ubuüututdu.- Sþkmÿk… làzûmdûr. - qàrànquø yuvàsû yånÿ þzþl÷ösönÿ qàyûtmûødû. - Yîõsà, bàlkînu bulàyàcàqlàr,cèngèltèlÿrè-cèvèltèlÿrè àlÿmè gþtörÿcÿk.- Gönàhdûr, qàrànquø yuvàsûnû sþkmÿk îlmàz, -qàdûnûn tÿnbåhlè cömlÿlÿrè àrd-àrdà gÿlèr - þz bàøûmûzà gÿlÿr.… Àõøàmöstö yånÿ bàlkîndàyàm, yuvàyà yîõ, qàrànlûüàbàõûràm. Gåcÿnèn gåc vàõtû gþzlÿrèmè yumub yuõuyà gåtmÿkèstÿyèrÿmsÿ yàtà bèlmèrÿm. Nàràhàt÷ûlûqlà dîlu sààtlàrsÿhÿrÿ dîüru yumulmàyàn gþzlÿrè þnöndÿ gådèrdè.- Àõûr kè… - qàdûnûn tÿlàølû sÿsè gurlàdû, - sààtûn sÿsè dÿsÿnè îyàtmàyûb, èøÿ gåcèkèrsÿn.Dådè vÿ bàøûlîvlu mÿtbÿõÿ qà÷dû. Gþzlÿrèm yumulur,nÿ èsÿ yuõu gþrördöm, yàddàøûmû qurdàlàyûràm, qàpànàngþzlÿrèm yuõu àõtàrdûüû àndà qàdûnûn sÿsè yånÿ ÷àrpàyûmûnbàø tÿrÿfèndÿ åøèdèlèr, sÿs mÿtbÿõÿ sàrû uzànûb gådèr.×àrpàyûmdàn qàlõûràm, bàøûmdà qÿrèbÿ àürû vàr. Sÿhÿryåmÿyèndÿ yàlnûz ÷àylà kèfàyÿtlÿnèb èø pàltàrûmû gåyènèrÿm.- Sààt 7.30-dur, - qàdûn vàõtà hÿyÿcànlànûr, mÿnè tÿlÿsdèrèr.Làkèn qàlstukumu bàülàmàüà þyrÿødèyè dÿqèqÿlÿrè sÿrfådèr.- Gåcÿnè yàmàn sàyûqlàyûrdûn. Înà gþrÿ… - qàlstukuålÿ dàrtûr kè, bîynum döppÿdöz dàyànûr. - Dådèm yuvànûdàüûtmàq gönàhdûr. Qàrànquølàr sÿn yuõudà îlàndàyuvàlàrûnûn ÿtràfûndà u÷uødulàr vÿ gåtdèlÿr. Înà gþrÿ…12 nþmrÿlè màrørutà vàõtûndà ÷àtmàq làzûm èdè.Qàdûnûn sÿsè àrdûmcà, ÷ûõdûüûm qàpûdàn hÿlÿ dÿåøèdèlèr.- Zÿng ådÿcÿyÿm…Qÿzet kþøköndÿ sàtûcû gönàhkàr sÿslÿ pul uzàtdûüûmÿlèmÿ càvàb vårèr:- Sînuncu nösõÿnè èndècÿ sàtdûm, dözö ålÿ bèl,gþzlÿrèmÿ gþrönöb kè, sèz qÿzåt àldûnûz vÿ màrørutà mèndènèz.ßsÿblÿrèmè cèlîvlàmàq ö÷ön èkè sèqàråtè àrd-àrdà÷ÿkèrÿm.12 nþmrÿlè màrørutun hå÷ vàõt gþrmÿdèyèm qûrmûzûrÿnglè àvtîbusu gÿldè, è÷ÿrèdÿkè bîø, mÿnàsûz sþhbÿtlÿrèåøèdÿ-åøèdÿ èø yårènÿ ÷àtdûm.Bàøûmûn àürûsû, sààtûn èdàrÿyÿ în båø dÿqèqÿ gåc÷àtdûüûnû gþstÿrÿndÿ dàhà dà øèddÿtlÿndè.- Sàbàhûnûz õåyèr, - qàpû÷û bèrèncè dèllÿnèr.- Gåcÿnèz õåyrÿ, - dåyèrÿm vÿ qàpû÷ûnûn ÿlèndÿkè ÿøyàyårÿ döøör.… Dèråktîr èmzàlàtmàüà gÿtèrdèyèm sÿnÿdlÿrÿ bàõûr.- Nåcÿ bèlèrsÿn, bu èdàrÿdÿn bÿzè mÿsulèyyÿtsèzlÿrèÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 63

÷ûõàrtmàq pès îlmàz, hÿ?Sÿnÿdlÿrè dèqqÿtlÿ îõuyur.- Îõuyub èmzàlàyàràm, kàtèbÿ øþbÿnèzÿ ÷àtdûràr.Dèlõîrcàsûnà kàbènåtè tÿrk ådèrÿm.Gönîrtàyà qÿdÿr dÿhlèzdÿ gÿzèødèm, ÷îõlucà sèqàråt÷ÿkmÿyèm bàøûmûn àürûsûnû àrtûrdû.Bufåtdÿ hÿr zàmànkû kèmè tÿklèf îlunàn àràqdàn budÿfÿ èmtènà åtmÿyÿndÿ kèmsÿ dådè kè, àõûr mÿn dÿ înlàràqîøuldum.Bàøûmû èø màsàmûn özÿrèndÿn qàldûràndà dèvàrdàkûsààt 3.00-u gþstÿrèrdè. Spèrtdÿn dumànlànmûø bàøûmû gþtöröbqà÷màq èstÿyèrdèm. Tålåfîn hÿyÿcànlà zÿng ÷àlàndà àrtûq ÷þlÿ÷ûõûrdûm.- Bu dÿqèqÿ burdàydû, bÿlè õànûm, hèss îlunur înà nÿsÿîlub, gþzlÿyèn dÿhlèzÿ bàõûm…Mÿnsÿ qà÷ûrdûm.- Sàbàhûn õåyèr, - dåyÿ qûøqûrûràm.- Gåcÿnèz õåyrÿ, - qàpû÷û ÿlèndÿkè ÿøyànû sènÿsènÿ sûõûr.Hàrà qà÷ûràm? Øÿhÿrèn stàndàrt vÿ tÿmèz kö÷ÿlÿrè bètèr,qàtmà-qàrûøûq yårlÿr bàølàyûr, bunlàr dà qurtàrûr. Èndè øÿhÿryàddàøûmdà èlüûm kèmèdèr, qàrøûdàsà sÿhrà, sÿhrà, sÿhrà vàr,îràdàn gÿlÿn èstè özÿrèmÿ yårèyèr, nÿfÿsèm ÷àtmûr. ßlèmèbîynumà àtûb ÷ÿtènlèklÿ îlsà dà qàlstuku à÷ûb gÿldèyèm øÿhÿrÿsàrû tullàyûràm, nÿfÿs àlmàüûm ràhàtlànûr.Sÿhrà bîyu àzàcûq höndörlökdÿ qàrànquølàrûn u÷uøunugþrörÿm, qûzmûø qum làylàrûnà bàtà-bàtà èrÿlèlÿyèrÿm. Èlüûmdûbu, yözlÿrlÿ "mÿn" tÿk-tÿk sÿhràdà èrÿlèyÿ u÷uøur… Sînràsÿhrà tufànû bàølàyûr. "Mÿn"èn bèrènè tufàn î dÿqèqÿ yårÿ sÿrèr,èkèncèsènèn gþzlÿrè qumlà dîlur, ö÷öncö qumdà bàtûb qàlûr,dþrdöncö, båøèncè…Èlüûmdû bu, mÿn dÿ yûõûlûràm, sÿhrà qumuylà özÿrèmèþrtör, qulàqlàrûm, gþzlÿrèm qumlà dîlub, båynèmèn è÷ènÿ bålÿtîz dumànû ÷þköb.Àyàüà qàlõmàq, èrÿlè gåtmÿk dàhà mömkön dåyèl,èrÿlèdÿkè hÿyàtû prîqràmlàødûrmàlû båyèn ÷îõdàn dþrdkönclÿr,yàrûm÷ÿr÷èvÿlÿrlÿ dàèrÿyÿ àlûnûb, àlnûmà þz yàzûsûnû yàzûb.Èlüûmdû bu, sÿhrà kökrÿyèr, qum làyûndà ètmèø "mÿn"özÿrèndÿn tufàn î bàø bu bàøa àddûmlàyûr. Èlüûmdû bu…Sÿhrà sàkètlÿødè, qàlstukumu øÿhÿr qûràüûndà tàpànlàrmÿnè qum àltûndàn ÷ûõàrûb yånè, hå÷ vàõt gþrmÿdèyèm, hÿmèøÿqàpûsû bàülû dþrdbucàüà sàldûlàr. Buràdà bèr nå÷ÿ àdàm vàrdûvÿ burà înlàrûn, hÿm dÿ mÿnèm yuvàmûz sàyûlûrdû.Snÿ facèÿdè, nÿ mÿzhÿkÿ -bèzèmkè dram…Xûrda-para ÷ÿkèømÿlÿrèmèz øou kèmè -reklama hesablanûb -efèr vaxtûnû uaztmayaq…Nÿsr mÿktublaømalarûmûzdû -burda bötön öslublar gþzÿl…Amma mÿn ÷oxdandûkèno ÷ÿkmÿk èstÿyèrÿm…Femènèst øeèrlÿr1. E.xanûmaGþzÿl qadûn,sÿnè bu qÿdÿr al÷altmazdûmo al÷aq olmasaydû…2.Nÿ qÿdÿr kèyastûüûnûn altûndatelefon gèzlÿdÿn kèøèlÿr var,xoøbÿxt olmayacaqlarqadûnlar...3.Gþbÿlÿk kèmèdèr kèøèlÿr -dadlûsû, zÿhÿrlèsè var…yoluxa da bèlÿrsÿn -èncèdèb sonra da ke÷èb gedÿcÿk…ßn yaxøûsû, uzaq durmaqdû.Kþ÷örmÿ (tÿcröbè mÿøüÿlÿ)Sÿnè döøönmÿk øeèr yazmaqdû -rètmè gþzlÿyÿk…Mahnû dènlÿmÿkdè sÿsènè eøètmÿk -tonu qaldûrma…Gþröølÿrèmèz tamaøadû -64ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

RßBÈQß NAZÈMQÛZÛSèlsèlÿ - E.K.1. Sabahkû qrafèkSaat 12.00.Qayûüa mènèb gedÿcÿm.Þzömlÿ øÿrab gþtörÿcÿm,bèr qutu sèqaret,bèr dÿ ÿn yaxûn dostunu…Èlk dÿfÿ doyunca è÷ÿcÿm øÿrabdan.Tötön qoxuyacam.Eøq elan edÿcÿm dostuna.Bèlèrsÿn nèyÿ?O sÿnè sevdèyèmè daha yaxøû bèlèr…Saat 00.00.Peøman olacam.Sþyÿcÿm þzömö.Aülayacam durmadan.Sÿhÿrè gþzlÿyÿcÿm -dostuna sÿndÿn danû÷maq ö÷ön…2. KokteylBèr az sevgè uydurdum,bèr az naüûlsÿnè döøönöncÿ.Bèlèrsÿn -qarûødûrmaüû sevèrÿm…3. EtèrafAldatdûm sÿnè -aürûmû gèzlÿdèb"hÿr øey yaxøûdû" dedèm.Sÿnè sevdèyèm ö÷ön deyèl.Mÿqsÿdèm var -Yalan danûømaq þyrÿnèrÿm…4. ÈnadTÿrs kèmè gecÿdè…börkö var…ay da bötþv…Darûxûram…yadûmdan ÷ûxmûrsan…Amma mÿnèm dÿ tÿrslèyèm tutub -zÿng etmÿyÿcÿm sÿnÿ….5. XahèøÈstÿsÿn yalan danûø,oyun oyna,sevmÿ…Cÿhÿnnÿmÿ.Amma lötfÿn,bèr dÿ…bèr dÿ belÿ -he÷ bèr øey sþylÿmÿdÿn getmÿ…ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 65

6. MÿktÿbÞvladlûüa gþtördöm sÿnè…ÿvvÿl laylay oxudumucundan-qulaüûndan…èndè ÿllÿrèndÿn tutub yerèmÿk þyrÿdèrÿm…bèrèncè yûxûlacaqsan….amma yadûnda qalacaq…sonra danûømaüû þyrÿdÿcÿm…cömlÿlÿrè sÿn quracaqsan,hÿyatûnû mÿn…Sevgè (S.M)Bèr dostum var,yaxøû oülandû.Yaüûølû-kölÿklè havadadöøörÿm yadûna.Deyèr kè, sevèr…Döz deyèr…Sevèrèqlèm dÿyèømÿsènè…XÿbÿrdarlûqMÿnÿ he÷ nÿ demÿ,töpörÿ bèÿrÿm hÿr øeyÿ -rahatlûüa, xoøbÿxtlèyÿ,deyèngÿn qonøulara, èøÿ,÷oxdan unutduüum ke÷mèøÿ.ßvvÿl-ÿvvÿl maraqlû gÿlÿr,doüma gþrönÿr,sonra bezdèrÿrÿm tÿlÿblÿrèmlÿ.Mÿsÿlÿn -hÿr gön gþröømÿk èstÿyÿrÿm…Mÿnÿ he÷ nÿ demÿ,töpörÿ bèÿrÿm hÿr øeyÿ…Elÿ qûsqanaram sÿnè,qapûlarûn øöøÿsè sûnar.He÷ nÿ vecèmÿ olmaz -hardasa bèr örÿk yûxûlar.Tanûyûrsan mÿnè.He÷ nÿ demÿ…Bèlèrsÿn necÿ amansûzam,Ke÷mÿrÿm ÿn kè÷èk sÿhvèndÿn.Xoøum gÿlmÿz kþynÿyènèn rÿngèndÿn -qÿfèldÿn sÿrt danûøaram hamûnûn yanûnda…Mÿnÿ he÷ nÿ demÿ…Aüûla, naüûla, noüula aldanmaram -hamûnûn yanûnda þpÿrÿm özöndÿn.sÿnèn özöndÿntöpörÿ bèlÿrÿm hÿr øeyÿ…Göndözÿ, gecÿyÿ, sÿhÿrÿ nèfrÿt edÿrÿmsÿn yanûmda olmayûnca…Unutmayasan deyÿøÿklèmè qoyaram cèbènÿ.Tezdè-gecdè bèlmÿrÿm -gecÿyarû zÿng gÿlÿr evènÿ.Töpörÿ bèlÿrÿm hÿr øeyÿ…Nÿyÿ? - nèyÿ sayûm -mÿnè tanûyûrsan.Þzön anlayûrsan…Mÿnÿ he÷ nÿ demÿ…×ÿrpÿlÿngU÷urdun mÿnè…÷ox gþyÿ qalxmaüaqoymadû kölÿk…Özömÿ vurma,sÿhvèmè bèlèrÿm -yerÿ döøöbayaüûnadolaømayaydûm gÿrÿk…S66ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Ñàìèð ÁóëóòÚÿëèëàáàä øÿùÿðè,“×ÿð÷èâÿñèç”ÿäÿáè ãðóïóÛLàtûn Àmårèkàsû… Åkzîtèk lèmàn øÿhÿrè… Sààt 17.34Bèr-bèrèndÿn uzàq îlàn èkè nÿfÿr åynè øåy hàqqûndà fèkèrlÿøèrdè. Qûvrûmsà÷lû, özöndÿn hå÷bèr èfàdÿ îõunmàyàn îülàn bàøûnûn östöndÿkè kÿfkèrlè sààtà tåz-tåz bàõûrdû. Tÿlÿsdèyèndÿnmèyîõsà vàõtûn dàyànmàsûnû èstÿdèyèndÿnmè èfàdÿsèz sèfÿtè tÿr dàmcûlàrûylà dîlmuødu.Dþrd kö÷ÿ àøàüû, 34 mÿrtÿbÿlè gþydÿlÿnèn 9-cu mÿrtÿbÿsèndÿkè mÿnzèldÿ yàøàyàn qûztèkàn östöndÿ îturmuø kèmè yårèndÿ yûrüàlànûr, qûrûøsûz àlnûnà tþkölmöø sà÷làrûnû, ÷ÿnÿsènè èrÿlèuzàdûb pöflÿyÿrÿk dàüûtmàq èstÿyèrdè. Bu zàmàn qulàüûndàn àsûlàn èrè hàlqàlàr yållÿnÿrÿk înunÿsÿbè ÿl-qîl àtmàlàrû vÿ hèrslè bàõûølàrûylà bèrlèkdÿ õîøàgÿlmÿz tÿÿssöràt yàràdûrdû. Qîlunàtàõdûüû, dîlu bÿdÿnènÿ uyuømàyàn vÿ qÿhvÿyè dÿrèsèndÿ pàr-pàr pàrûldàyàn qûzûlû rÿnglè sààtûnàtåz-tåz bàõàràq î dà zàmànû þyrÿnmÿk èstÿyèrdè. Fÿrq yàlnûz bàõûølàrdà èdè! Zàmànû tutmàqö÷ön îülàn yuõàrûyà, qûzsà àøàüûyà bàõûrdû. Vàõtsà, - bàõûølàrdàn õÿbÿrsèz, - lÿngÿrlÿþtmÿkdÿydè. Vàõtûn ÿsèrè îlub îtàqlàrûnà qàpànmûø bu èkè nÿfÿr bèr àzdàn durub î bàø-bu bàøààddûmlàyàcàqdûlàr. Örÿklÿrèndÿn ÿqrÿbè èrÿlè ÷ÿkmÿk kå÷ÿcÿkdè. Zàmànsà þz èøèndÿydè, - înààyàq sÿslÿrè dÿ, sèqàråt töstösö dÿ, ÷åynÿnmèø dûrnàqlàr dà tÿsèr åtmèrdè.Lèbåràllà möhàfèzÿkàrkû hå÷ vàõt tutmur. Èlk bàõûødà bèr-bèrlÿrènè cÿzb åtsÿlÿr dÿ, sînràlàrbu càzèbÿ ètècè qövvÿyÿlÿ ÿvÿzlÿnÿrÿk, î qÿdÿr möbàhèsÿ, î qÿdÿr tÿrz fÿrqè yàrànûr kè… hÿrèkèsè þzönö hàqlû sàyûr vÿ bu hàqqû (lèbåràlûn àràdàbèr gözÿøtÿ gåtmÿsènÿ bàõmàyàràq) hå÷ bèrèsèÿldÿn vårmÿk èstÿmèrdè.Õÿyànÿtè yà dà qûsqànclûüû dîüuràn sÿbÿb, - uyüunsuzluq èdè. Lèbåràl îülàn möhàfèzÿkàrqûzdàn nÿyè tÿlÿb ådÿ bèlÿrdè kè? Dÿrhàl tÿnÿlÿr, èståhzàlàr, bèr dàhà gþröømÿyÿcÿklÿrè hàqdàkènàyÿlè sþzlÿr bàølàrdû.Þpöø dÿ înà yàsàq èdè. Yàsàqlàrsà nÿ qÿdÿr dåsÿn vàrdû: ètàlyànsàyàüû ÷åvrèlèb àrõàyàbàõmàqdàn tutmuø, qàrà åynÿk tàõmàüà qÿdÿr. Lèbåràl bu mànåÿlÿrè àøà bèlmÿzdè. Înà gþrÿdÿ mÿntèqè sîn yàõûndàydû. Øöbhÿsèz, bu sînà qÿdÿr hÿr èkèsè åynè mÿsàfÿ qÿt åtmèødè.Éånÿ îrà… Sààt 17.45.Înlàr kö÷ÿyÿ ÷ûõàndà gönÿø buludlàrûn àrõàsûndà ètèb qàlmûødû. Sÿrèn måh buludlàrûàpàràcàq göcdÿ dåyèldè. (Burdà dà lèbåràl-möhàfèzÿkàr sþhbÿtè vàr)Bu dÿfÿ înlàrû sàhèl gþzlÿyèrdè. Yårèølÿrèndÿkè fÿrqlèlèk dÿ înlàrûn uyüunsuzluüunu gþzÿsîõurdu. Tÿkcÿ þzlÿrè bunu gþrmördölÿr. Bèrè hå÷ bèr yårÿ dþnmÿdÿn, hå÷ bèr øåyÿ bàõmàdàndözõÿttlè vÿ qÿtèyyÿtlè àddûmlàrlà, - î bèrè èsÿ vètrènlÿrÿ bàõà-bàõà, sàüà-sîlà burulàràq, àyàüûnûsöröyÿ-söröyÿ dÿnèz kÿnàrûnà yàõûnlàøûrdû.Gþröø yårènè dÿ qûz så÷mèødè. Yÿqèn kè, èstårèk ÷ûüûrtûlàrûnû dÿnèzèn uüultusundà bîümàqö÷ön. Yà dà ÷ûüûrtûsûnû uüultuylà bèrlÿødèrèb råzînàns yàràdàràq îülànà ådÿcÿyè sînuncuõÿbÿrdàrlûüûn qÿtèyyÿtènè àrtûrmàq èstÿyèrdè. Hÿr hàldà îülànà qàlsàydû, î, kàfånè, bàrû yà dàÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 67

pàrkû så÷ÿrdè. Àncàq möbàhèsÿ hÿmèøÿkè kèmè yårsèzdè.Sàhèldÿ dåyèrsÿ, bålÿ dÿ îlàcàqdû.Yîlöstö dþnöb qÿrÿnfèllÿrdÿn göl dÿstÿsè dÿ bàülàtdûrdû.Î, øîkîlàdû qÿrÿnfèldÿn östön tutsàydû dà, bunu åtmÿyÿmÿcbur èdè. Yîõsà, qûz înun såvgèsènè qàrà øîkîlàdà bÿnzÿdèbyånÿ hÿngàmÿ qîpàràrdû. "Bu qÿrÿnfèl dÿ nÿ qÿrèbÿ göldör?!Yàsà dà gådèr, tîyà dà. Qÿrÿnfèl îlmàqdànsà, kîmpötårènyànûndà kàktus îlmàq yàõøûdûr" (Ålÿ bèl, ÷àtdà îturubmÿsàjlàøàn såvgèlèlÿrèn kàktusà dÿõlè vàrdû?!) - hÿr dÿfÿîülàndàn gþröntö õàtèrènÿ göl, hå÷ îlmàsà qÿrÿnfèl dÿstÿsètÿlÿb ådÿn qûz, bålÿ döøönördö. Àyrûldûqdàn sînrà dà qÿrÿnfèldÿstÿsènè qàrøûsûnà ÷ûõàn èlk zèbèl vådrÿsènÿ àtûrdû. Lèbåràlsàqûzû - qÿrÿnfèlÿ, qÿrÿnfèlè - såvgèyÿ, såvgènè - õîøbÿõtlèyÿbÿnzÿtmÿklÿ þzönö èndèdÿn qàlèb ålàn åtmèødè.Bunu såvgèyÿ "èøàrÿ" kèmè bàøà döøÿn qûzlàr dà vàrdû. Hÿttàsàhèlÿ bàlûqqulàüû tîplàyàn bu îülànû gþrmÿk ö÷ön tînqàlqàlàyûb sÿhÿrÿcÿn màhnû dà îõumuødulàr.Bàlènà såvènèrdè. Î, sàhèlsèz yàøàyà bèlmèrdè, ÷îõdàndûdÿnèzÿ sàrû gåtmèrdè. Fûrtûnàlàr, yîsunlàr, ÿngènlèklÿr, båøulduzlàryàddàøûnû tÿrk åtmèødè. Î, yuõusundà dà qÿrÿnfèl vÿbàlûqqulàüû gþrördö. Î, sàhèlè, qumluüu, qumluqdàkû qàdûnû,qÿrÿnfèllÿrè gþrmÿk ö÷ön sààtlàrlà sàhèldÿ vurnuõurdu. Dàhà÷îõ bàlûqqulàüû tîplàyûb, tÿpÿlÿr qururdu.Àmmà î gön, bu kè÷èk lèmàn øÿhÿrèndÿ zèbèlõànàdàkûgöllÿrèn sàyû sàhèldÿkè bàlûqqulàüû tÿpÿlÿrèndÿn ÷îõ èdè.Årtÿsè, bu tÿpÿlÿrè hå÷ gþrmÿdèlÿr. Qÿrÿnfèl yåmÿkdÿnbåzmèø bàlènà söröyÿ qàyûtmûødû. Dÿnèzèn ÷èrklè sulàrûnààtûlmûø göl dÿstÿlÿrènè lÿpÿlÿr dÿnèzÿ dîüru àpàrûrdû….Yånÿ dÿ îrà… Bu dÿfÿ sààt 18.03.Göl dÿstÿsènè înà uzàtmàüà màcàl tàpmàmûø, bàølàndû.Tÿnÿlÿr, kàbluklàrûn hèrslÿ yårÿ dþyölmÿsè, öz ÿzÿlÿlÿrènènÿsÿbèlèklÿ tètrÿmÿsè, mÿhÿbbÿt hàqqûndà utîpèk fèkèrlÿr bèrbèrènèÿvÿzlÿdè.Sîn ucdà hÿmèøÿ zèbèl vådrÿsènÿ àtûlàn göl dÿstÿsè budÿfÿ dÿnèzÿ àtûldû. Mÿntèqè sîn bàø vårÿndÿ lÿpÿlÿr göldÿstÿsènè sàhèldÿn uzàqlàødûrûrdû.Hÿmèn gön dÿstÿdÿn àyrû döøÿn gÿnc vÿ tÿnbÿl bàlènàyîlunu àzûb sàhèlÿ yàõûnlàømàqdàydû. Sörödÿn àyrûlmàüû înuqÿrèbÿ hèsslÿrlÿ tÿkbÿtÿk qîymuødu. Dàhà înun÷öndÿstÿbàøûnûn gþstÿrdèyè èstèqàmÿt dÿ yîõ èdè. Ûstÿdèyè yårÿ özÿbèlÿrdè, èstÿdèyè vàõt dÿnèzèn dèbènÿ dàlûb sààtlàrlà uyuyàbèlÿrdè. Înun dÿstÿdÿn àyrû döømÿyènèn sÿbÿbè, ÿslèndÿdÿnèzdÿkè fûrtûnà dåyèldè. Bu bèr bÿhànÿydè. Gÿnc bàlènàyîsun yåmÿkdÿn båzmèødè. Tÿnhàlûq cànsûõûcû vÿ tÿhlökÿlèîlsà dà, î, dÿstÿyÿ qàyûtmàq èstÿmèrdè. Sàhèlbîyu sulàrdàözÿn bàlènà ènsànlàrû gþrdökdÿ ènstènktèv îlàràq döøönördö:"Bu pårpåndèkulyàr mÿõluqlàr gþrÿsÿn nåcÿ yàøàyûrlàr?Gþrÿsÿn, înlàr nåcÿ özörlÿr? Àõû, înlàrûn qÿlsÿmÿlÿrè yîõdur.Yîsunlàrû såvèrlÿrmè?"×àøqûn bàlènà sàhèlÿ àtûlmûø göl dÿstÿsènè yîsunà îõøàtdû.Vÿ înà tÿrÿf özmÿyÿ bàølàdû. Yàõûnlàødûqdà înun qûrmûzû vÿÿzèk îlduüunu gþröb yànûldûüûnû hèss åtdè. Àmmà hÿr øåylÿmàràqlànàn bàlènà qÿrÿnfèllÿrÿ tÿrÿf yàõûnlàødû. "Dÿnèzdÿbålÿ göllÿr îlmur. Gþrÿsÿn, hàrdàn döøöblÿr burà? Hÿm dÿ nÿcànsûzdûrlàr."- bàlènànûn kè÷ècèk båynè èøÿ döømöødö. Àcgþzlöklÿgöllÿrè uddu vÿ înlàrûn nÿ qÿdÿr dàdsûz îlduüunu hèssåtdè. Bàcàrsàydû, gårè qàytàrûb tÿzÿdÿn dÿnèzÿ àtàrdû.Àõøàmà qÿdÿr bàlènà sàhèldÿ vurnuõdu. Mÿdÿsèndÿn dàøàsûlmûødû, göllÿrè hÿzm ådÿ bèlmèrdè. Înun mÿdÿsè àürûdûqcàdàhà dÿrèndÿn döøönÿ bèlèrdè vÿ bu àüûrlûq ÿzèyyÿtlè îlsà dà,înu þmrö bîyu dàøûmàüà ràzûydû. Tÿkè döøönÿ bèlsèn. Îgöndÿn bàlènà sàhèl sulàrûndà göl àõtàrûrdû. Udduüu qÿrÿnfèllÿrènsàyûnû bèlmÿsÿ dÿ, ènstènktèv hÿrÿkÿtlÿrènèn àzàldûüûnûhèss åtmèødè. Î, àtàsûnû, ànàsûnû, bàøqà bàlènàlàrû yàddàn ÷ûõàrmûødû.Vÿ bèr gön bàlûqqulàqlàrû èlÿ ÿylÿnÿn gÿnclÿrè gþröb, îdà bàlûqqulàüû tîplàmàüà bàølàdû. Sÿhÿrlÿr sàhèldÿbàlûqqulàüû gþrÿn ènsànlàr bunu uøàqlàrûn åtdèyènè dåyèrdèlÿr.ÛÛDÿnèz kÿnàrûndà yårlÿøÿn qÿsÿbÿ àdÿt åtdèyè sökutà qÿrqîlub. Bàhàrûn gÿlèøè dÿ hèss îlunmur buràlàrdà, hÿr yår bîmbîz,qàtû dumàn è÷èndÿ.Kö÷ÿlÿrdÿ tÿk-tök àdàmlàr gþzÿ ÷àrpûrdû. Bàüà qûnûnà÷ÿkèlÿn kèmè àdàmlàr dà åvlÿrdÿ îturub dàrûõûrdûlàr. Bÿlè,burdà hàmû dàrûõûr, qîcà, càvàn, uøàq, hÿr kÿs. Dàrûõà-dàrûõàbàø vårÿcÿk hàdèsÿnè sÿbèrsèzlèklÿ gþzlÿyèrlÿr. Hÿttà gönlÿrèbålÿ sàyûrlàr. Qÿsÿbÿdÿ hàdèsÿ bàø vårmÿsÿ càmààtûn bàürû÷àtlàr. Hàdèsÿ mötlÿq îlmàlûdûr, mötlÿq. Yîõsà àdàmlàrsusqunluqdàn zàrà gÿlèb èntèhàrà ÿl àtàrlàr. Burdà hÿr kÿsbàlàcà bèr ÿhvàlàt bàrÿdÿ uzun-uzàdû dànûøûr, bþyöklö-kè÷èklè,àrvàdlû-uøàqlû, hÿr kÿs bàø vårÿn hàdèsÿnè bÿzÿn àylàrlàmözàkèrÿ ådèr. Qÿsÿbÿdÿ bålÿsènÿ ràst gÿlmÿsÿn, bèl kè,gÿlmÿdèr. Gÿlmÿnè èsÿ buràdà såvmÿzlÿr. ßgÿr yîlunqÿsÿbÿyÿ döøsÿ, àüzûnà su àlûb durmà, bèr ucdàn öyödöb tþk,nàlàyèq sþzlÿr èølÿtsÿn, bu làp ÿlà îlàr, sÿnèn gÿlmÿ îlmàndànøöbhÿlÿnmÿzlÿr.Càmààtûn ÷îõu bàlûq÷ûdûr. Sàlàmlàøàrkÿn ÿlènÿ hîpànbàlûq èyèndÿn bunu àsàncà bèlÿcÿksÿn. Hå÷ kèmÿ ràstlàmàsàn,îndà bàøûnû qàldûrûb åyvànlàrà bàõ. Tàvànlàrdàn àsûlmûøbàlûq÷û tîrlàrû åvè làp hþröm÷ÿk yuvàsûnà îõøàdûr. Kö÷ÿdÿ hÿrîn nÿfÿrdÿn dîqquzunun ÿlèndÿ tèlîv gþrsÿn, tÿÿccöblÿnmÿ.Bÿlkÿ dÿ bötön dönyànûn bàlûq÷ûlàrû ålÿ bu qÿsÿbÿyÿ tîplàøûb,kèm bèlèr.Qÿsÿbÿ kè÷èk îlduüundàn hàmû bèr-bèrènè tànûyûr. Hÿttà îqÿdÿr bèrè î bèrènÿ bÿlÿddèr kè, Ûks Ûqråkèn nÿ rÿngdÿ lèf÷èkgåydèyènè, Zåt À-nûn uzun möddÿt tuàlåtdÿ îturmàq vÿrdèøènèbèlèr. C-nèn õîrultusundàn 200-lök làmpànûn tètrÿdèyènè, V-nènyàn÷àüûndà Àmårèkànûn õÿrètÿsènÿ îõøàr yåkÿ bèr õàlîlduüunu èsÿ bötön qÿsÿbÿ ÿhlè dànûøûr.Hàmûnûn özöndÿ gèzlè bèr så÷ènc vàr. Qÿtè tÿÿccöblÿnmÿyèn,bu såvènc bàøqàsûnûn bÿdbÿõtlèyèndÿn yàrànûb. Burdà"kþmÿk åtmÿk" fålè yàlnûz bàlàcàlàrà nàüûl dànûøàrkÿnèølÿdèlèr, vÿssàlàm.Gåcÿlÿr ÷àyõànàlàrdà hÿr cör sÿs åøètmÿk mömköndör.Tånîr, sîprànî, bàs, hÿttà èt höröøönÿ, pèøèk mèyîltusunà, àtÛ68ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

kèønÿrtèsènÿ bÿnzÿr sÿslÿr gàh ucàlûr, gàh dà sàkètlÿøÿrÿkhàvàdà sènusîèdàl dàlüàlàr yàràdûr. Ålÿ bèl, hÿvÿssèz îõuyànõîr ànsàmblûnû yözlÿrlÿ dèrèjîr èdàrÿ ådèr. Øèrèn sþhbÿtlÿrbèrdÿn-bèrÿ àcû àtmàcàlàrà ÷åvrèlèr.Bu àõøàm sàrû îturàcàqlû ÷àyõànànûn èøè dàhà dà àrtmûødû.Göndöz qÿsÿbÿ qÿssàbûnûn àtàsû yànmûødû, î özdÿn. Yÿnè,qÿnàrÿyÿ vurulmuø qîyun budunu qÿsÿbÿnèn sölÿngÿc ètlÿrègþz qûrpûmûndà qàpûb àpàrmûødûlàr. Èndè bunun dartûømasûgådèrdè. "ßtè è÷ÿrèdÿn àsssàydû, ètlÿrèn dÿ àüzû ÷àtmàzdû" -bunu qÿsÿbÿ mÿhkÿmÿsènèn kuryårè dådè. "Bÿlkÿ, kþhnÿ ÿtèmèø, ètlÿr èyè tåz duyurlàr àõû." - hÿkèm dèllÿndè. "Gþr, nÿqÿdÿr zèyànà döøöb!" - möflès îlmuø bèznåsmån tÿøÿõõöslÿÿlènè stîlà ÷ûrpdû. "Yÿqèn, hàràm ÿt èmèø, înà bu dà àzdûr!" -gÿnc mîllà tÿsbåhènè øàqqûldàtdû. Bålÿcÿ mözàkèrÿlÿr uzàndû.Ûø î yårÿ ÷àtdû kè, ÿtè qà÷ûràn èt qlîbàllàømà tÿrÿfdàrû håsàbîlundu. Söbhÿ yàõûn ÿsnÿyÿ-ÿsnÿyÿ dàüûlûødûlàr.L. åvdÿn ÷ûõdû. Àõøàm tîyà gådÿcÿkdè. Sà÷làrûnû bîyàtdûrmàqö÷ön pàrèkmàõårÿ gåtmÿlèydè. Vàrlû àtàsûnûn qàràBMV-sènÿ mènmÿyè õîølàmàzdû. Înà gþrÿ dÿ dèkdàbànàyàqqàbûlàrûnû tàqqûldàdà-tàqqûldàdà qÿsÿbÿnèn ÷þldÿ-bàyûrdàîlàn kèøèlÿrènèn àcgþz bàõûølàrû àltûndà àddûmlàyûrdû. Ålÿ bèl,pîdèumà ÷ûõmûø mànåkån èdè. L.-èn gþzÿllèyè dÿnèzkÿnàrûqÿsÿbÿnèn hå÷ zàmàn dèllÿrdÿn döømÿyÿn yågànÿ mþvzusuèdè. Qûz þzö dÿ bunu bèlèrdè. Bÿlkÿ dÿ bu bèlèncèn sàyÿsèndÿgönbÿgön àrtàn gþzÿllèyè înlàrlà qÿsÿbÿ dÿlèqànlûsûnû yîldànålÿmèødè. Èndèdÿn bu qûzûn ÿrÿ gådÿcÿyè îülànà hÿsÿd àpàrànlàrdà vàrdû. Tålåfîn zÿnglÿrè, mÿktublàr, qînøu qàdûnlàrdàngþndÿrèlÿn èsmàrûclàr - bunlàr hàmûsû fàydàsûzdû. Àtàsû qûzûnûþz dîstunun îülunà nèøànlànmûødû.Gönlÿrèn bèrèndÿ qÿsÿbÿyÿ yàd bèr àdàm gÿldè. Gÿnc,yàràøûqlû vÿ qàràdènmÿz îülàn. Gÿlÿn kèmè dÿ L.-ÿ vurulubînun rÿddèndÿn ÿl ÷ÿkmÿdè. Bu ÿrkþyön gþzÿlèn qörurluörÿyènè bèr àndàcà yumøàltmàüû bàcàrdû.Èndè àrtûq nå÷ÿncè dÿfÿdyè kè, dÿnèz kÿnàrûndàkû ÷îpurdàølàr înlàrûn sþhbÿtènÿ qulàq àsûrdûlàr.- Mÿn bèlèrÿm kè, bunun àõûrû yîõdur.- Àõûrûnû fèkèrlÿøÿn hå÷ vàõt àrzusunà ÷àtmàz.- Àõû, bèlèrsÿn kè, åvdÿkèlÿr ràzû dåyèl…- Sÿn kè, ràzûsàn… vÿ såvèrsÿn mÿnè…- Mÿn ÿzàb-ÿzèyyÿtlè såvgè èstÿmèrÿm. Bu øèrÿsè ÷ÿkèlmèømåyvÿ qurusu kèmèdèr.- Hå÷ qûødà ÿrèk qurusu yåmèsÿn? Bèlèrsÿn nåcÿ dàdlûdûr?- Sÿn zàràfàt ådèrsÿn, mÿnsÿ…- Bålÿ gþrönör, sÿn àtànlà ràzûlàøàcàqsàn.- Mÿn bålÿ èstÿmèrÿm.Øûdûrüû yàüàn yàüûø hÿr èkèsènè èslàtmûødû. Hÿr èkèsè örkÿkquzu kèmè tÿlàølû dÿnèzÿ bàõûrdûlàr.Vàlèdåynlÿr qÿsÿbÿnè bèr-bèrènÿ vurmuø bu màcÿrànûnÿndàzÿdÿn ÷ûõdûüûnû sþylÿyèrdèlÿr. Bunà sîn qîymàqlàzûmdûr.- Bÿs qûzûn nÿ dåyèr?- Hå÷ nÿ…- Yÿqèn î dà såvèr…- Bèlmèrÿm…-Bÿs nÿ åtmÿk fèkrèndÿsÿn?ÛÛ-Înlàr gþröømÿsÿ yàõøûdûr…Bu sþhbÿtèn sÿhÿrèsè qÿsÿbÿnèn bàø kö÷ÿsèndÿ àvtîmîbèlqÿzàsû îldu. Càmmàt bèr yårÿ yûüûøûb hàvànû, yîl÷ÿkÿnlÿrè,söröcönö gönàhlàndûrdû. Àvtîmîbèlèn rÿngènÿ dÿ dåyèndèlÿr.ßsèl sÿbÿbè hå÷ kèm bèlmÿdè. Þlÿnsÿ qÿsÿbÿyÿ gÿlmèø yàdàdàm, gÿnc îülàn èdè.Ö÷ ày tåzcÿ gÿlèb kå÷dè. Þlÿnèn qàràsûncà dåyèndèlÿr."Nÿ èøè vàrdû, yàd yårdÿ" - hàmû bålÿ döøöndö.L-èn tîyu îldu. Înu àtàsûnûn dîstunun îülunà vårdèlÿr.Hÿmèn gön qÿsÿbÿdÿ ÿsèl bàyràm èdè. Bu tîyu döz bèr hÿftÿdànûødûlàr. Ålÿ qÿrèbÿ hàdèsÿlÿr dÿ bundàn sînrà bàø vårdè.Kàsûb bàlûq÷û tîrunu, tèlîvunu gþtöröb dÿnèzÿ ÷ûõmûødû.Hàvà tutqun èdè. Bàlûq÷û bunà àlûømûødû. "Hå÷ îlmàsà èkè-ö÷bàlûq tutàràm" - dåyÿ döøöndö. Tîrsà tÿrpÿnmÿk bèlmèrdè. Î,qàyûüû dÿnèzÿ tÿrÿf söröb sàhèldÿn õåylè uzàqlàømûødû."Dåyÿsÿn, åvÿ ÿlèbîø qàyûdàcàm" - þz-þzönÿ döøönÿnvÿ fûrtûnànû sþyÿn bàlûq÷ûnûn qàyûüû ÷åvrèlÿndÿ qÿsÿbÿ sàkènlÿrèdàrûõdûrûcû gönlÿrdÿn gèlåylÿnèrdèlÿr.Înu sàhèldÿ tàpdûlàr. Àrvàdû înu hÿkèmÿ gþstÿrdè. Sînràåvÿ àpàrdû. Hÿmèn gön bàlûq÷ûnûn àèlÿsè àc îlsà dà, èndèyÿqÿdÿr bålÿ såvènmÿmèødè. Bàlûq÷û èsÿ håy suàl yàüdûrûrdû: -Àõû, mÿnè kèm sàhèlÿ gÿtèrèb àtdû? Hèss ålÿdèm kè, kèmsÿmÿnÿ kþmÿk ådèr. Î, kèm èdè?Årtÿsè gön àõøàm ålÿ bàlûq÷ûnûn þzö dÿ ÷àyõànàdà îturubbu ÿhvàlàtû dànûøûrdû. Sþhbÿtÿ qulàq àsànlàr înun sþzönö tåztåzkÿsèb dåyèrdèlÿr: - Bÿlkÿ, sÿnè sàhèlÿ lÿpÿ vurub, gÿtèrèb?Bàøqà bèrèsè: - Yîõ, dönÿn kölÿk dÿnèzÿ dîüru ÿsèrdè,înun lÿpÿ vurà bèlmÿz. Làüà qîyànlàr dà tàpûlûrdû: - Yÿqèn,þzön özöb sàhèlÿ ÷ûõmûsàn. Sînrà huøunu ètèrèbsÿn, hè-hè-hè…Î bèrè làp dÿrènÿ gådèrdè: - Yîõ, yîõ, yÿqèn înu kèlkÿlÿrsàhèlÿ gÿtèrèb. Bèzdÿ kèlkÿlÿr bàlènà bîydàdûr… hà-hà-hà…Sþhbÿt qûzûømûødû. Ålÿ bu vàõt kèmsÿ kö÷ÿdÿ qûøqûrdû: -Ev yànûr!Hàmû ÷þlÿ qà÷dû. Hÿmèn kö÷ÿyÿ gÿldè. Qÿsÿbÿ sàkènlÿrènèn÷îõu burdàydû. Yànüûnsþndörÿn màøûn hÿlÿ gÿlèb÷ûõmàmûødû. Hàmû yànàn åvÿ tàmàøà ådèrdè. Bunun ö÷önuøàqlàrûnû bîyunlàrûnà mèndèrÿnlÿr dÿ, yàõûnlûqdàkû höndöràüàclàrà dûrmàøànlàr dà vàrdû. Àlîvà bàõûb dànûøànlàrûn sàyûèsÿ làp ÷îõ èdè.- Bàõ! Èndè pÿncÿrÿ yànûb àøàüû tþkölÿcÿk!- Yîõ, hÿlÿ pÿrdÿlÿr yànûr!- Dåyèrÿm, kàø su pöskörÿn vårtîlyît îlàydû…- Yÿqèn, åvè qÿsdÿn yàndûrûb kè, hþkumÿtdÿn pul àlsûn!- Yàzûq, bu gön ÷þldÿ gåcÿlÿyÿcÿk…- Înà bu dà àzdûr! Åøètmÿyèb kè, îdlà îynàmàq îlmàz!Hàmû àüûz dîlusu yànüûndàn dànûøûrdû.- Åvdÿ bàlàcà kþrpÿm qàlûb! - dåyÿ ÷ûüûràn åvsàhèbÿsènÿ ÿhÿmèyyÿt vårÿn yîõ èdè. Nÿhàyÿt, åv tàmàmyànàndàn sînrà, yànüûnsþndörÿnlÿr gÿlèb ÷ûõdû. Bèrdÿn kèmsÿ÷ûüûrdû: - Sÿkènèn östöndÿ uøàq vàr!Hàmû î tÿrÿfÿ qà÷dû. ßdyàlà bökölmöø kþrpÿnè ànàsûnàvårdèlÿr.Qÿsÿbÿdÿ hàmû uøàqdàn dànûøûrdû. Bèr àz kå÷dèkdÿnsînrà uøàq yàddàn ÷ûõdû, õèlàskàrûn kèm îlduüunu bèlmÿkèstÿdèlÿr.- Bu kèmdèsÿ, qÿsÿbÿ àdàmû dåyèl.- Àdàmdà cÿsàrÿtÿ bàõ!- Nèyÿ î càmààtûn gþzönÿ gþrökmör?ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 69

Bèr-bèrènèn dàlûncà bàø vårÿn qÿrèbÿ hàdèsÿlÿrdÿn sînràsþhbÿtlÿr î qÿdÿr bþyödö kè, qÿzåtlÿr dÿ îndàn yàzmàüàbàølàdû. Hàmû înun îvunà ÷ûõmûødû. Qÿsÿbÿnèn õåyèrõàhû èsÿtàpûlmûrdû.- Qûzûnû gÿtèrmèøÿm.- Ày àllàh, gþr nÿ göndÿdèr!- Yaman õÿstÿdèr.- Bu îlà bèlmÿz!- Àl! Bu dà hÿkèmlÿrèn dèàqnîzu! Èndè sÿn dÿ øÿrtÿ ÿmÿlåt! Mÿn înu tàpmàlûyàm!- Tÿzÿ õÿbÿr vàrmû?- Vàr… Î hÿr gön åvèmèn qàrøûsûndà îlàn bàü÷àdàgåcÿlÿyèrmèø…- Bàøà döømÿdèm…- Ö÷ gön bundàn qàbàq îrdà àyàq èzlÿrè gþrdöm. Kèmsÿålÿ bèl kè, uzun möddÿt bèr yårdÿ durubmuø. Înu gödmÿkèstÿdèm. Dönÿn gåcÿdÿn õåylè kå÷mèø bàü÷àdà bèr nÿfÿrènqaraltûsûnû gþrdöm. Tÿrpÿnmèrdè. Ètè à÷ûb östönÿ buràõdûm.Qàràltû yîõ îldu. Èt dÿ bèr möddÿt gårè qàyûtmàdû. Bàü÷àyàyàõûnlàøàndà ètèm àüàclàrûn àràsûndàn ÷ûõûb mÿnÿ hördö.Bû÷àq îlmàsàydû pàr÷àlàmûødû mÿnè… Gåcÿnè yàtàbèlmÿdèm… Mÿnè bèr øåy döøöndörör kè, î nèyÿ bèzèmbàü÷àmûzdà gåcÿlÿyèrmèø?Õèlàskàrûn påydà îlmàsûndàn 1 èl kå÷èrdè. Înun ÿmÿllÿrènèþz àdûnà ÷ûõànlàr dà vàrdû. Àmmà bèr gön hÿr øåyènsînu gÿldè. Qÿsÿbÿdÿ dàhà qÿrèbÿ hàdèsÿlÿr îlmàdû.Bödrÿyÿnÿ, yûõûlànà ÿl tutmàdûlàr. Yàlàn÷û õèlàskàrlàrdþølÿrènÿ dþymÿdè. Sudà bîüulànlàrû sàhèldÿ tàpmàdûlàr…Qÿsÿbÿdÿ yàs èdè… L. þlmöødö…SHÞRDÖM SA×ÛMÛN UCUNUÈnsanlarû ÷ox uzaqda tutmalû,tÿzÿ tanûølûqlardan uzaq durmalûkþhnÿ xatèrÿlÿrèmè uzaüa tullamalûyam.Uzaq bèr mÿmlÿkÿtdÿxudmanè bèr hÿyÿtdÿbèr aüac ÿkmÿlèkþlgÿsèndÿ uyumalûfèdanlarûna baxûb sevènmÿlèyÿm.ðÿññàì: Áàáè Áàäàëîâ70ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

øåèð âÿ ùåêàéÿSEVÈNC ×ÛLÜÛNSèzèn øÿhÿrÿ nèfrÿtèm varadamlarûnayadlara gölÿcÿk özöm qalmadûÈkè özömön bèrènè cûrûbyalûn ayaqlarûma qab elÿdèm.Kÿmÿrèmèn bÿnþvøÿyè èzlÿrèbÿdÿnèmèn bÿzÿyè èndè.Qafèyÿsèz, daüûnûq øeèrlÿryaza bèlèrÿmnotsuz mahnûlar.Kö÷ÿlÿrÿ su sÿpèrÿmo gÿlmÿyÿcÿk deyÿtÿmèz olsuntoza alerjèm var.Sÿn kè mÿnè almadûnget ayrû dolanbèlèrsÿnmègÿnc yaøûmda bèr yar sevdèmu÷du getdè quølar.Heyèf...Qa÷dûm sÿnèn dalûnca mÿngþrdöm yoxsanammaayaqlarûma qurumuø pal÷ûq kèmèyapûømûsandèølÿrèmèn dèbèndÿèlèøèb qalanbèr tèkÿ yemÿkmèøsÿntöpördöm axûr kè.Zèbèllèklÿrè belÿ qûymadûm sÿnÿöfördöm havayau÷...u÷ buralardansèzèn øÿhÿrÿ nèfrÿtèm var.ßslèndÿnÿ sÿnÿ qûz qÿhÿtdè,nÿ mÿnÿ oülanGet tullanevdÿ ke÷ÿl qûzûm olsavermÿrÿm sÿnÿ.Dalanlarûn dèvarlarûndaadûmû yazanûn atasûnû sþymöøÿmpès yerèndÿneyèb sÿnÿ olsun.Mÿhÿmmÿd peyüÿmbÿr deyèlÿm kè.Ammagþylÿrÿ ÷ÿkèlÿcÿk qÿdÿrÈsayamAmmasèzèn øÿhÿrÿ nèfrÿtèm var.Taxta qapûmadÿmèrdÿn kèlèd vurmuøamdurub gÿlmÿ nazlana-nazlanasallana-sallana.Bèlèrÿm,mÿn kè belÿ deyèldèmyÿqènmÿnè bèr þyrÿdÿn varsèzèn øÿhÿrÿ nèfrÿtèm var.Axmaüûn bèrè axmaq!Þzönÿ yaraødûrmadûn mÿnè?!Getmÿk èstÿyèrsÿn bÿhanÿsèz getoyatma hèrsèmèqûzdûrma beynèmèbèlmèrsÿn kè,sèzèn øÿhÿrÿ nèfrÿtèm var?!Allaha ösyanûmAtama ösyandan baøladûSÿndÿn nÿ var qa÷maüa?Vardûm, xÿyal olmuøam...Sÿndÿn mÿnÿ dost olmazMÿn sÿndÿn kösdÿrÿcÿkYaxøû, yaxøû -Sÿn aülama,Dayanamam,Øènanay yavrum oppa øènanayMÿn aülaram èkèmèzèn yerènÿ.Noolsun kè,sèzèn øÿhÿrÿ nèfrÿtèm var...Ènana bèlmèrÿm kè,Sÿnè mÿnÿ vermÿzlÿraxûbu sevda nÿ sevdadûaülûmû aldûbaøûmda dolanûr havalarOffff...Baüûølayûn cÿnab Mer,sèzèn øÿhÿrÿ nèfrÿtèm var...5 avqust 200716:53ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 71

SEVÈNC ×ÛLÜÛN× ß R ß N × È N È NM ß K T U B L A R Û"×oxdandûr kè, sÿnÿ yazûb hÿr øeyè demÿk èstÿyèrÿm.Sÿnÿ boøuna ömèd verèb þzömö dÿ, sÿnè dÿ aldadûram.ßslèndÿ tÿzÿdÿn baølayûb ÿvvÿlkè sþzlÿrè tÿkrar etmÿyèn dÿmÿnasû yoxdur. Þzön dÿ bèlèrsÿn kè, xÿtrènè nÿ qÿdÿrèstÿyèrÿm. Amma sÿnÿ ÿrÿ gÿlmÿyÿ bu bÿs elÿmèr. Bu èømÿrhÿmÿtlÿ-fèlan olan øey deyèl.Dayûn arvadû bèzèmkèlÿrÿ bèr-èkè aya qayûdacaüûnû deyèb.Hamû sÿnè gþzlÿyèr. Desÿm mÿndÿn baøqa, özölöb-elÿmÿ.Yÿnè kè, ömèdlÿ qayûdûb yox eøèdÿcÿyènè döøöndökcÿ, dahabèr-èkè ay da orda qalûb unutmaüûnû èstÿyèrÿm.Þtÿn bèr-èkè gþröøön xÿyalûna uyub þzönö bÿdbÿxtelÿmÿ. Unut mÿnè. Unut getsèn...Bèzèmkè dÿ gÿlÿsèdèr yaxûnlarda. Neynèm, unudabèlmÿdèm. Kÿnddÿn xÿbÿr gÿtèrÿn Fÿrhad ÿmènèn kè÷èk oüludedè kè, gÿlÿn yaza ömèd yerè var. Sþzöm ondadûr kè, sÿn dÿdaha ömèd elÿmÿ. Bèr par÷a daø bèl mÿnè, ke÷èb getsèn.Salamat qal!" - tÿxmènÿn belÿ bèr mÿktub yazmaqèstÿyèrdèm ona. Gecÿ vermèødèm bu qÿrarû. Tÿnbÿllèkelÿmÿyèb oturub yazdûm da. Ama adè dÿftÿr vÿrÿqè tapabèlmÿdèm. ßlèmè uzadûb stolun östöndÿkè salfetlÿrdÿn bèrne÷ÿsènè gþtöröb cûzmaqara elÿdèm. Soyuducunun sÿsèÿsÿblÿrèmlÿ oynayûrdû. Qazû da sþndörmÿmèødèlÿr. Bu dÿfÿtÿnbÿllèk edÿ bèlmÿdèm. Durub bötön sÿslÿrè kÿsdèm."Cÿhÿnnÿmÿ xÿrÿb olsun ÿt dÿ, toyuq da" - bÿyÿm gecÿnènbu alÿmè baøqa øey döøönmÿk olardû? Mÿn dÿ elÿ bunudöøöndöm. Yerèmÿ gèrsÿm dÿ, yatmaqdansa qurcalandûm.Nÿnÿm hÿmèøÿ yuxudan duran kèmè uzun-uzadû yuxudanûøardû. Yata bèlmÿdèyè gecÿlÿrèn sÿhÿrèsÿ "balam, èlanvuran yatdû, mÿn yata bèlmÿdèm bu gecÿ" - deyÿrdè. Yÿqèn kè,bu gecÿ dÿ bötön èlan vuranlar yatmûødû.Yuxarûda yazdûüûm qaralama mÿktubu baøûmûn altûnaqoydum. Sonra bèr dÿ a÷ûb oxudum. Sonra bèr dÿ baøûmûn altûnaqoydum. Qÿrar verÿ bèlmèrdèm - "bunu gþndÿrmÿklazûmdû, ya yox?!". Sonra fèkèrlÿødèm kè, hÿlÿ bèr sÿhÿrdurum, baxûm gþröm, sabah da bu fèkèrdÿ olsam, gþndÿrÿrÿm.Deyÿsÿn, sonra yatmûøam kè, daha he÷ nÿ yadûma gÿlmèr.Bu evdÿ yatmaq zölmdö, zölm. Sÿhÿrlÿ bèr yerdÿbèzèmkèlÿr soyuducunu da a÷ûrlar. ×aydanûn altû yanûr, tavaèsènmÿk÷ön qazûn gþzönÿ qoyulur, mÿn dÿ gþzömö a÷ûram.Ay yatdun ha bundan sonra...Bèzèm evèmèz ÷oxadamlûdûr. Adamlarûn hamûsûna yerolmasa da, yerlÿrèn hamûsûnda adam olur. Oturub saysaq, beøaltûaèlÿ yaøayûr bu mÿnzèldÿ. Qohum sarûdan korluq÷ÿkmÿrèk. Bÿlkÿ ènandûrûcû olmaz, ama yalan deyÿnèn atasûnalÿnÿt. Allah verÿn gönön sÿhÿrènè dÿ, axøamûnû da ÿrÿ getmÿkdÿnbaøqa elÿ dÿ bþyök bèr arzum olmur desÿm, qûnanmayûmgÿrÿk. Artûq tez-tez döøönmÿyÿ baølamûøam kè, mÿtbÿxèyataq otaüûyla ÿvÿz etmÿyèn vaxtû ke÷èr. Yaøûm dayerèndÿ dayanmayûb. Bèrènè qapazlayûb ÿrÿ getmÿk lazûmdûr.Èntÿhasû... Bu èntÿhasûz èø þtmör kè, þtmör. Gecÿlÿrè fÿlsÿfÿdoürayûb, göndözlÿrè ona-buna ömèd vermÿyè vÿrdèøÿ dþndÿrmèøÿmartûq. Unutmaq da bèyardûr elÿ bèlèrsÿn bu dèyarda. Hÿraxøam... Nÿ èsÿ...Bèzèm evèn damû sraüa gön damûb da qanûmûzû qaraltdû.Döz on beø èl bundan ÿvvÿl Qamboy kèøènèn ÿlèndÿn ÷ûxmûødûbu dam. Kèøè elÿ on beø èlÿ dÿ zamèn durmuødu. Þtÿn gönortaatam Qamboy kèøènè dartûb yenÿ gÿtèrdè. Deyèr, ÷ûx dama,bèr ÷arÿ qûl. Döz yollarda yanûnû ÿyÿ-ÿyÿ yerèyÿn Qamboykèøènèn bu evèn èkèncè mÿrtÿbÿsènÿ necÿ dûrmaøacaüûnûmaraqla èzlÿmÿkdÿn þtrö hÿyÿtèmèzdÿ "aèlÿ özvlÿrèmèzdÿnèbarÿt" mètènq elÿdèk. Yaøû yetmèø èkènè haqlamûø bu adamûn"dÿrÿlÿrdÿn sel kèmè, tÿpÿlÿrdÿn yel kèmè" adlayûb evèndamûndan özöaøaüû baxdûüûnû gþrÿndÿ gþzlÿrèmèz kÿllÿmèzdÿèdè. Atam aøaüûdan yuxarû dèllÿndè:- Qamboy kèøè, evèn östöndÿkè o ceyranû gþrörsÿn?- Gþrörÿm, qadasû. Noolub kè? - Qamboy kèøè yuxarûdanaøaüû.- Östönö yazdûüûn yadûndadû? - aøaüûdan yuxarû.- Hÿÿÿ, yaddan ÷ûxarmû, qadasû?! - yuxarûdan aøaüû.- Dÿyèø onu. - aøaüûdan yuxarû.- Nÿyè? Ceyranû? - yuxarûdan aøaüû.- Yoo. Ceyranûn östöndÿkènè. - aøaüûdan yuxarû.- Nèyÿ, qadasû? - yuxarûdan aøaüû.- Vaxtû ke÷èb. - aøaüûdan yuxarû.- Nÿyèn, qadasû? - yuxarûdan aøaüû.- Oülum bþyöyöb... - aøaüûdan yuxarû.- ßcÿb elÿyèb! - yuxarûdan aøaüû.- Daha onun adûnû yaz ora. Bu gön-sabahevlÿndèrÿsèyèk. Vaxtû ÷atanda oda dÿyèøÿr.... - aøaüûdan yuxarû.- Bÿ sÿnèn adûn, qadasû, adûn èllÿrdè burda yaøayûr. Buyerlÿrÿ baø ÷ÿkÿn tapûlanda ßsÿdèn oülu Sÿmÿdèn ceyranlû evèdeyèb dÿ ètmèø kö÷ÿlÿrè tapûrlar. Deyèrsÿn èndè bÿlÿd÷èlèkelÿmÿsèn bu ceyranûn? - yuxarûdan aøaüû.- Yenÿ edÿr dÿ, nÿ dÿyèøèr kè. Èndè dÿ deyÿrlÿrSÿmÿdèn oülu ßsÿdèn ceyranlû evè. Zad deyèl, babam elÿyèb. -aøaüûdan yuxarû.Qamboy kèøè bèr örÿkdÿn göldö, gÿl gþrÿsÿn. Atamyenÿ aøaüûdan yuxarû:- Qamboy kèøè, èstÿyèrÿm èllÿrlÿ ßsÿdèn oüluSÿmÿdèn ceyranlû evè daha Sÿmÿdèn oülu ßsÿdèn ceyranlû evèolsun.Gölöøönön axûrû dÿrèn bèr aha dþnÿn Qamboy kèøènèndeyÿsÿn, özö qaraldû. Qamboy kèøè yuxarûdan aøaüû...Èkè göndör evèmèzèn kandarûnû qanun keøèk÷èlÿrè qoruyurkèmè gþrsÿnsÿ dÿ, sual-cavab olunmaqdan atam az qala qovacaqonlarû. Amma bèrtÿhÿr dþzöb yola vermÿyè ÿmèm mÿslÿhÿtbèldè ona. Necÿ olmasa, bèzèm hÿyÿtèn "mÿhsuludur" bu"cènayÿt". Anam da dönÿndÿn aylarla qapûmûzû dþymÿyÿn,èndè örÿyè yandûüûndan ah-uf edÿn qonøularûmûza hadèsÿnè hÿrnaüûl edÿndÿ aülayûr. Deyèr - balamûn adûnû yazaceydè ora.Sÿmÿdèn oülu ßsÿdèn... - daha dalûnû deyÿ bèlmèr. Kþvrÿkdèanam...Sabah qardaøûm qûza baxmaüa gedÿcÿk. Hansû qûza?Ke÷ÿn hÿftÿ ßhmÿdèn toy kassetènÿ baxanda xalamûn72ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

qonøusunun qûzûnû gþstÿrdèlÿr ona - o qûza. Deyèr, ÿsèllè-nÿsèllèqûzdû. Atasû, anasû da yaxøû adamdû. Bèr dÿ þzöndÿn kè÷èkbacûsû var. Sÿkkèzèncè sènèfdÿ oxuyur. Qûzûn da vur-tut onyeddè yaøû var. Halal söd ÿmèb. Doqquzuncu sènèfdÿn ÷ûxarûbevdÿ oturdublar. Evcanlûdûr. Yaxøû bèø-döø bacarûr. Qûzûn bèreybè var, o da eyèbsèzlèyèdèr. Anam deyèr bèzÿ dÿ belÿsèlazûmdû. Deyèr, oülum aydan arû, sudan durudur. Sabah qardaøûmqûzla bèr-èkè kÿlmÿ kÿsmÿlèdèr. Yaxøû kÿssÿ, bèr hÿftÿyÿanam, xalam gedèb èstÿyÿcÿklÿr. Evèmèzÿ gÿlèn gÿlÿcÿk...O gecÿ yazdûüûm mÿktub vardû ha, sÿhÿrè ÿl-özömöyuyanda cûrûb atdûm. Gþndÿrmÿyÿ örÿyèm gÿlmÿdè. Östÿlèkqardaøûm da evlÿnèr axû...ßsÿdèn oülu Sÿmÿdèn ceyranlû evèndÿn o gön ÿlè xon÷alû÷ûxdûlar. Deyÿsÿn, bþyök gÿdÿnè evlÿndèrèrlÿr. Deyèrlÿr, qûzyaxøû yerdÿndèr. - mÿhÿllÿmèzèn son gönlÿr ÿn sevèmlè sþzsþhbÿtèdèr.Kèm bèzlÿrdÿn bèrènÿ rastlasa, qûzûn kèmlÿrdÿnolduüunu xÿbÿr alûr bèrèncè. Anam þyrÿdèb kè, soruøan olsa,bÿy nÿslèndÿndèr deyÿk. Bèzlÿrdÿ bþyök sþzöndÿn ÷ûxmaq÷þrÿyÿ tÿpèk atmaq kèmè bèr øeydè...Tellègèlÿ fal÷û gÿlèb. Kasaya su tþköb fala baxûr. Elÿbèlèrsèz anam getmÿdè? Getdè dÿ, gÿldè dÿ. Tellè arvadûn qonaüûdeyèb kè, evèmèzdÿ cadu var. "Qûzûvun bÿxtènbaüalayûblar" - anam elÿ yana-yana dedè kè onun dedèklÿrènè.Deyèr, hÿyÿtèmèzdÿ aüacûn altûna basdûrûblar. Bèr-èkè gönÿgÿlèb cadunu tapûb ÷ûxartmalûdûr."Salam. Necÿsÿn? Adÿtÿn sevgè mÿktublarû belÿbaølamûr. Necÿsÿnèn yerè yoxdu, bèlèrÿm. Ama bèrtÿhÿr baølamaqlazûmdû axû sþzÿ.Mÿn qÿrarûmû vermèøÿm. Ona mÿktub yazûb hÿr øeyèbaøa saldûm. Dedèm, bèzèmkè tutmaz. Dedèm, sÿnè unudabèlmèrÿm - onu yox a, sÿnè. Dedèm, bu qÿdÿr mÿrhÿmÿtlè,alècÿnab olub mÿnè èstÿmÿ. Hamûsûnû dedèm. Daha doürusu,yazdûm. Noolsun?! - gþndÿrÿ bèlmÿdèm. Cavab da almadûm...Qardaøûmûn toyu oldu. Gÿlÿn ayûn 14-ö gÿlèn gÿtèrÿsèyèk.Hamû ßsÿd oülu Sÿmÿdèn ceyranlû evèndÿn danûøûr buralarda.Atam hÿr øeyè tÿzÿlÿyèb. Evèmèzÿ gÿlèn gÿlÿcÿk axû.Qardaøûmûn otaüûndan daøûnmûøûq. Èndè onlar÷un hazûrlanûb.Eh...Necÿ utanmûram e. Bayaqdan elÿ þzömdÿndanûøûram. Sÿn neynèrsÿn? Nÿ var, nÿ yox? Anan-bacûn?Hamûsû yaxøûdûr? Salam sþylÿ. Bÿlkÿ gÿlÿn yay gÿlÿ bèldèk.Bu yay daha baøûmûz qardaøûmûn xeyèr èøènÿ qarûødû da.Dayûdostun yaza bèz tÿrÿflÿrÿ ke÷ÿcÿyènè dedè...Nÿ èsÿ... Daha bÿsdèr. Yordum sÿnè deyÿsÿn, hÿ?A-a, yaxøû yadûma döødö. Qamboy kèøè yadûndadû? Ke÷ÿnay kèøènè yola saldûq o dönyaya. Allah o dönyasûnû versèn. Bèrgön gÿlÿn bèr gön gedèr dÿ. Neylÿmÿlè...Yaxøû, Salamat qal!".Yox, bunu da gþndÿrmÿdèm. Axøam samovar qaynadandakèbrèt vurdum bu mÿktuba. Gþndÿrÿ bèlmÿdèm yenÿ. Kèmbèlèr, èndè ÷oxdandû mÿktub-zad da yazmûram deyÿ nÿ alûbverèrdalûmca. Yÿqèn bèbèmèn "Qûzû yaxøû yerdÿn èstÿyèrlÿr"sþzöndÿn sonra nègaran÷ûlûüû da var. Amma heyèf. Gÿrÿkyazdûüûmû gþndÿrÿydèm. Eh... o bèrèsènÿ dÿ gþndÿrmÿdèm.ßsgÿrè bètèrmÿyènÿ az qalûb. Gÿlÿr, özönÿ deyÿrÿm. Èndèörÿyènÿ salar gÿdÿ.Bèr kèlo döyö èølÿtdè Tellè arvadûn qonaüû. Bÿxtèmè a÷dûbu gön. Deyèr, bundan sonra qapûmûzû dþyÿcÿklÿr. Ondanmûøkè, adûmû ÷ÿkèb yaxûn gÿlÿn olmur. Qûrûldû tèlsèm..."ßzèzèm, Mÿlÿk!Haralardasan? Mÿn yazmasam, yazmûrsan a. Tÿrslèyèmÿsalûb daha mÿn dÿ yazmayacaüam a deyÿsÿn. Ay qûz, elÿ bèlburalardan getmÿmèsÿn he÷. Yoxsa qûlûnc qûnûndan ÷ûxûbqûnûnû bÿyÿnmèr daha?!Xÿbÿrèn olsun kè, bèzèmkè yaz aylarûnda bura gÿlmÿkfèkrèndÿdèr. Yÿqèn, mÿndÿn þtrö gÿlèr. Amma bèr kÿlmÿ dÿolsun yazûb elÿmèr. O bèrènè dÿ gþzlÿyèrÿm - yox demÿyÿdèlèm necÿ gÿlÿcÿk, bötön gönö onu gþtör-qoy elÿyèrÿm.Evdÿkèlÿr dÿ gÿlèn hayûndadûrlar. ßsÿd evlÿnèr. ßvvÿllÿryenÿ arada-bÿrÿdÿ mÿn yada döøÿrdèm, ÿrdÿn-zaddan sþzsalan olardû. Èndè hamû dèlènè udub. Mÿnÿ sþz ÷atanda araqatûlûr.Hÿ, yerè döømöøkÿn, Tellè arvadûn qonaüû gÿlmèødè. Bÿxta÷anmûø. Mÿnèmkènè dÿ a÷dû, bacû. Deyèr, èndÿn belÿ qapûmûzhÿlÿ ÷ox dþyölÿcÿk. Deyèr, sÿn dÿ yaxøû-yaxøû gþtör-qoy elÿ.Mènèndÿn bèrènè se÷.Neysÿ daha... Uøaqlarû þp yerèmÿ. De kè, bu yazxalalarûnûn toyuna gÿtèrÿcÿksÿn onlarû.Gölÿ-gölÿ..."Sÿhÿr duran kèmè èlk èøèm Fÿrhad ÿmènèn kè÷èk oülunu÷aüûrtdûrmaq olacaq. Mÿktubu konvertÿ qoyub yola salacaüam.Sonra da Tellè arvadûn qonaüûnûn tapøûrdûüû otlardandÿmlÿyèb evèn o yan-bu yanûna sÿpmÿlèyÿm.Sÿhÿr yemÿyè söfrÿdÿ èdè. ßsÿdÿ ÷ay sözördöm."Gedèm-gÿlèm sonra yeyÿrÿm" - deyÿndÿ "Fÿrhadûn oülu þzögÿlÿcÿk. Axøam zÿng edèb "kÿnddÿn mÿktub var" deyèb -bunu qardaøûm deyèr. Örÿyèm zûqq elÿdè. Samovarûn kranûÿlèmdÿ qaldû. Bèrtÿhÿr þzömö ÿlÿ alûb, ßsÿdÿ baxdûm. Sualadþndöm."Hþrmÿtlè Sÿmÿd kèøè vÿ aèlÿsè!Sèzè oülum .....èn toy mÿclèsènÿ dÿvÿt edèrÿm.Mÿclès 14 sentyabr 2007-cè èl saat 17:00-da ke÷èrèlÿcÿk.Önvan: Sevènc xeyèr evè.Hþrmÿtlÿ: ....."Mÿlÿk mÿktub almadû....ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 73

éåíè øåèðëÿðYaøar ßsÿnEHTÈRASHÿr øeydÿn bèr az èstÿrÿmSÿndÿn bèr az ÷ox.Sÿnèn tÿk sevèøÿn,Respublèkada yox.Sevgèlèm mÿhÿbbÿtènanma boø øeydèrehtèras,ehtèyac,bèr az da adÿtöstÿ gÿlbèraz da maddè èmkanlarondadûr kè, ènsanhèss edèr sevèr.Ac qarûn tanûmazSevgè,MÿhÿbbÿtAc ènsan sevÿndÿDaülarû deøÿrSonra da yorulubVar-yoxun sþyÿr.Tanrû da sþylÿyèbBèr ÷ox kètabda :Hurèlÿr,QûlmanlarMþmènlÿrèndèr.Ordada saray varZÿngènlÿr yaøar.Tanrûnû sevÿnlÿrZÿngèn tÿk yaøarGþrörsÿn sevgèlèmYaxøû baxandaEhtèras hÿr øeyÿÖstön gÿlÿcÿk.Bÿs nÿdèr kösörsÿn?Naz-qoz edèrsÿn74Soyun gÿl qoynumaBèr az sevèøÿkSonra da èstÿrsÿnGedèb gÿzèøÿk.8.4.2007ÞLMßKBu sÿhÿr dÿ durdumBeynèmdÿkèAxøamdan qalan zèbèlèSöpördumVÿ töpördömBoüazûmûn ÷èrkènè.Yenè bèr gönÿ baøladûmYenè zèbèllÿr tþrÿtmÿyÿMÿnasûzlûüûmû bèlÿ-bèlÿÖstÿlèkÞlmÿk èstÿyèDamûrdû è÷èmÿ.Hepatètlè bèr fahèøÿylÿ sevèømÿkßn gþzÿl hèslÿrlÿYoluxarkÿn,ßsrèn xÿstÿlèyèlÿÞlömÿ getmÿk.Bÿlkÿ dÿ xÿstÿ toyuüuDþølÿmÿkAsqûra-asqûraOstura-osturaQuø qèrèpèndÿnGÿbÿrmÿk.YaxudMuharèbÿnè gþzlÿmÿkDþyöøÿrkÿnVÿtÿn uürundaØÿrÿfsèzlÿr ö÷önØÿrÿflÿÞlömÿk.2007ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007UZAQSANMÿnè tÿrk etdèyèn göndÿnTelefonum susmuøSMS -èm boødurYataüûm öøöyörYastûüm èsÿKösmöø.Mÿn qalmûøamBaø-baøaSolüun bèr mÿhÿbbÿtlÿ.Sÿnènlÿ gþröøörÿmFoto albomumda,DanûøûramSMS lÿrèndÿ,SevèøèrÿmXatèrÿlÿrèndÿ.Hÿr øeydÿ sÿnè gþrörÿmOturduüum BardaÈ÷dèyèm pèvÿdÿGÿzdèyèm bulvardaSevdèyèm mahnûdaHÿr yerdÿMÿnèmlÿsÿnAmmaUzaqsan.DÖØLßR16.4.2007ArtûqYuxumda da rahat buraxmûrsan mÿnèHÿr gecÿ yuxuma gÿlèrsÿnMÿnèmlÿ þpöøörsÿnBarûøûrsanPeømanam deyèrsÿnSevèøèrsÿn.Sonra èsÿGedèrsÿnYenÿ dÿ yalqûz qalûram

Yuxudan oyanûramYastûüûma sarûlûramDöølÿrÿ dalûram.Bÿlkÿ zÿng edèm sÿnÿHe÷ nÿ olmamûø kèmèMÿnlèyèm sènmamûø kèmè.BÞYÖK ØßRQÈNKÈ×ÈK QADÛNÛQapat bötun pÿrdÿlÿrè,he÷ bèr sÿs duymasûnkö÷ÿnèn qalabalûüû.Aman bèlmÿsènlÿrmÿnèmlÿ olduüunu.Gÿl,gÿl danûø þz qadûnlûüûndankÿdÿrlÿrèndÿnsevènclÿrèndÿn.Bþyök øÿrqèn qadûnûsan .zavallû ,duyüularû boüulmuøqul kèmè satûlmûøvÿ èzè sèlènmèøøÿrqèn bþyöklöyöndÿ.Gÿl,gÿl danûø ehtèrasûndanbakèrÿlèyÿ mÿhkumluüundansevmÿdÿnsevèødèyèndÿn.Gÿl,gÿl danûø èølÿklèyèndÿnmÿtbÿxdÿÿmÿksèzsèqortasûz÷alûødûüûndanGÿlgÿl danûø ènanclarûndankèøèsèz,uøaqsûz ,mÿnasûzlûüûndan.20.4.2007Hÿm dÿ øÿrqènBþyök kèøèsènèMßN ARTÛQBÞYÖMÖØßM08.05.2007Bèlmÿdèyèn bèr øey varSÿn artûq qaz otarmaüûmû gþrmèyÿcÿksÿn.Hÿtta qara noxud axtarmaüûmû.Mÿn artûq bþyömöøÿmEøøÿk boydayamSevmÿyèn nÿ olduüunu bèlèrÿmNèfrÿtè hèss edèrÿmAclûüû,yoxsulluüuyaøamûøamsoyuq kö÷ÿlÿrègÿzÿ-gÿzÿgecÿlÿrèsþyÿ-sþyÿ.Mÿn artûq bþyömöøÿmYekÿ dÿvÿyÿmÈøsèzlèyè èzlÿmèøÿmHaqsûzlûüû hÿr an gþzlÿmèøÿm.Yox !Mÿn artûqAldanmaramVÿtÿnèn talan olduüunuGþrÿ-gþrÿSatûlmasûnûFahèøÿlèyÿ döødöyönöBèlÿ-bèlÿAmmaSevgèmèn xÿtrènÿDþzÿcÿyÿmHÿtta qusacaüamMÿdÿ bulandûranAdÿtlÿrènè.17.05.2007Cahèllèkdÿ vurnuxarkÿnArzularûnû axtarûrlarzèbèllèklÿrdÿ.Ènan kè,Yarûm÷ûlpaq qadûnlarûnSûrüalû gþbÿklÿrèØÿhvÿt dolu baxûølarûUmurumda deyèl,sadÿcÿhÿvÿs ö÷öndönyaya gÿtèrèlmèøkþrpÿlÿrèngþz yaøû qÿdÿr.Bu gecÿ dÿ ac yatmalûyûqOlmayan yataüûmûzdaVÿ sÿhÿrèn gþtö a÷ûlana qÿdÿrSevèømÿlèyèkac qarûna.Ènan sevgèlèmbèr gön gedÿcÿyÿm.Namussuzluüun,qÿhbÿlèyèn `uürunaqurban gedÿcÿyÿm.O gön mÿnè unut×önkè usyan edÿcÿyÿmbötön hÿyata×önkè, nèfrÿt edèrÿmGerèdÿ qalanlara.O gönömdÿArdûmca gÿlmÿ×önkè kö÷ÿlÿrdÿ sörönÿcÿyÿmFahèøÿlÿrlÿ sevèøcÿyÿmVÿ èt þldörÿn araüûÈ÷ÿ-è÷ÿèøÿyÿcÿyÿmènsanlarû ayûrandèvarlarûn ayaüûna.Qoy sèdèyèmdÿn bÿslÿnsènhavanû bulaødûran mèkroblarQoy xÿstÿlÿnsèndèvarlar arxasûnda yaøayanlarYÿnèAna ol kè,Cÿnnÿt sÿnèn olsunDoüarkÿn dÿ oülan olsunYoxsa sþyÿr sÿnèQancûq qaynananBþyök øÿrqèn kè÷èk qadûnûKè÷èklèyènlÿ doüQOY NÈFRßT ETMßYÈÞYRßNÈMÈnan sevgèlèmÞpöølÿrènèn alovu belÿyandûra bèlmÿdè örÿyèmè,kè÷èk uøaqlarûn,zèbèllèkdÿ eøÿlÿndèyè qÿdÿr.Qoy törmÿdÿ ÷örötsönlÿr mÿnèSörgön etsènlÿrQoyBèr az da, nèfrÿt etmÿyè þyrÿnèm.18.05.2007ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 75

Qovuømayan dönyalarSÿrèf Aüayarûn "Kÿrpèckÿsÿn kèøènèn dastanû" (Alatoran 10-da ÷ap olunub)hekayÿsènèn ènterpretasèyasûSÈMA ßNNAÜÛS.Aüayarûn "Alatoran" jurnalûnûn 10-cu sayûnda ÷apedèlmèø "Kÿrpèckÿsÿn kèøènèn dastanû" hekayÿsè dèqqÿtèmè÷ÿkdè vÿ mÿn mötalèÿdÿn aldûüûm tÿÿssöratlarûmû qeyd etmÿkèstÿdèm.Ùåêàéÿ la÷ûnlû qa÷qûn aèlÿsènèn yenè möhètÿ - sûüûnacaqtapdûüû kÿndèn daxèlè "qanunlarûna" adaptÿ etmÿsèndÿn (dahadoürusu, buna ÷alûømasûndan) bÿhs edèr. Ø.Aüayar hÿmèøÿkèkèmè hadèsÿlÿrè gþz yaølarûndan yoürulmuø gölöølÿ, qÿhrÿmanlarûnûèsÿ canlû, mllè kolorètlè tÿsvèr edèr. Hÿr ÿhvalatamÿzÿlè don geyèndèrèlsÿ dÿ hadèsÿlÿrèn kþköndÿ dèdÿrgènèn,adè kè÷èk ènsanûn facèÿsè gèzlÿnèr. Bu facèÿ ÿslèndÿ hÿrbèrèmèzèn facèÿsèdèr, ÷önkè bèz elÿ bu cÿmèyyÿtdÿ yaøayûr, nÿqledèlÿn hadèsÿlÿrè möøahèdÿ edèrèk.Tÿhkèyÿ prosesèndÿ gþzlÿnèlmÿz nÿqlè ke÷èdlÿrhekayÿnèn axarûna bèr sörÿt, hadèsÿlÿrèn tÿsvèrènÿ dramatèklèkverèr. Hÿr sÿhnÿnèn gþzÿgþrönmÿz daxèlè bèr facèÿsè var.Bÿzÿn hadèsÿlÿr genèø tÿsvèr edèlèr, bÿzÿn èsÿ xÿsèslèklÿ - bèrcömlÿylÿ, amma o bèr cömlÿnèn arxasûnda bèzÿ tam mÿlumolmayan, yalnûz ehtèmal edÿ bèlÿcÿyèmèz hadèsÿlÿr gèzlÿnèr(qÿhrÿmanûn qardaøûnûn Kÿrèmèn bacûsûnû almasû, Sonyanûnnarkomana ÿrÿ verèlmÿsè, yenè evèn tèkèlmÿsè vÿ s.) .Hekayÿ xûrda sÿhnÿlÿrdÿn, göndÿlèk hÿyatmÿnzÿrÿlÿrèndÿn sankè kèlèm kèmè toxunub, hÿr hèssÿ (kè÷èknovella) bèr gþzlÿnèlmÿzlèklÿ baølanûr vÿ bètèr. Mÿsÿlÿn:ßvvÿlè: "Kèøènè belÿ savadlû bèlmÿzdèm... Sÿdr èlÿ elÿdanûødû kè...".Sonu: "Apar bu kèøèyÿ kolxozun èdarÿsènè gþstÿr".ßvvÿlè: "Bèr azdan dÿdÿm gÿlèb ÷ûxdû. ßvvÿlcÿ bèzè danladû...balaca qardaøûma bèr sèllÿ vurdu".Sonu: "...Sahÿ mövÿkkèlè gecÿ maøûna mènèb gÿlèb bèzolan kÿndÿ, heyvanlarû a÷ûb buraxûb. Amma kèøènèn boynunabèr toülu quyub".ßvvÿlè: "Sÿdr mÿnÿ èkè aüac verdè" - dÿdÿmsevèndèyèndÿn az qalûrdû qanad a÷ûb u÷sun".Sonu: "Dÿdÿm tutuldu.Traktordan yenècÿ döøördöyökÿrÿnèn östöndÿ oturub fèkrÿ getdè".vÿ s.Bÿlkÿ dÿ ÿbÿs yerÿ hekayÿ "Kÿrpèckÿsÿn kèøènèn dastanû"adlanmûr... XXÛ ÿsrdÿ yaøasaq da, þzönÿ bèr ocaq yandûrmaqèstÿyÿn, yuva qurmaüa ÷alûøan zÿhmÿtkeø kÿrpèckÿsÿnkèøè yaøadûüû möhètèn aqressèyasûna tuø gÿlèr. Mÿhz gÿlmÿ,yad olduüu ö÷ön ona qarøû kènlè mönasèbÿt bÿslÿnèr, "bèz vÿonlar" (sankè bu adamlar eynè þlkÿnèn vÿtÿndaøû deyèl) qarøûdurmasûnûnnÿ qÿdÿr kÿskèn olduüu gþrönör. Dözdör,Ø.Aüayarûn tÿsvèrèndÿ yerlèlÿr acgþz, qanè÷ÿn, gÿlmÿlÿr èsÿhÿddÿn artûq mÿsum vÿ xoømÿramlû ènsanlar kèmè tÿqdèmedèlèr kè, bunun dÿ kþköndÿ möÿllèfèn øÿxsè subyektèvèzmèdayanûr. Hamûnû bèr arøûnla þl÷ÿn möÿllèf nÿ yerlèlÿrènyaxøûsûnû gþrör, nÿ dÿ qa÷qûnlarûn pèsènè.Hekayÿnèn ÿvvÿlèndÿ facèÿvè bèr detal:"Èlyaz qoca kèøèdè: bèr ayaüû burda, o bèrè gorda, onuþldörmÿyÿcÿkdèlÿr ha! ßn yaxøûsû Teylurdu... Cavan,yaraøûqlû, tÿzÿ aèlÿ qurub, kþrpÿ uøaüû var".Bu mölahèzÿyÿ bèr fèkèr verèn: gönahkar (Èlyaz) qalûr bèrtÿrÿfdÿ (nÿdè-nÿdè, qocadûr, onun qÿtlè lazûmè effektè vermÿz),yaxøûsû budur, cavanû þldörÿk, daü ÷ÿkÿk Èlyaza! Bu da ènsanrasèonalèzmènèn a÷ûq tÿzahörö!"Möharèbÿ xofundan tÿzÿcÿ ayûlmûø" aèlÿ sûüûndûüû evdÿrahat yaøaya bèlmèr, yerlè camaatûn qÿrÿzlè mönasèbÿtènègþrör, bu möhètÿ alûømaq ÷abalarû bÿzÿn ÿks nÿtècÿlÿr verèr.Dègÿr hadèsÿ: hèkkÿlè ev sahèbÿsènèn gÿlèøè, ÿslèndÿ èsÿyerlèlÿrèn dèqqÿtènÿ hesablanmûø tamaøa. Qadûn qa÷qûnlara"xox" gÿlmÿk ö÷ön ÿvvÿlcÿ vay-øèvÿn salûr, sþyöø yaüdûrûr vÿtamaøanûn kulmènasèya nþqtÿsèndÿ laböd akt baø verèr -qadûnûn örÿyè gedèr. Bÿs qa÷qûn qadûnlar neynèr? ßlbÿyaxadþyöøÿ ÷ûxûr, ÷oxmÿrtÿbÿlè sþyöølÿrlÿ ev sahèbÿsènèn aüzûnûyumurmu? Yox. Ø.Aüayarûn qÿlÿmèndÿ bu qadûnlar mötè,taleyè èlÿ barûømûø kèmè tÿsvèr edèlèr, axû onlarûn bu kÿnddÿ he÷kèmè yoxdu. Kèm östlÿrèndÿn gÿlÿcÿk kè? Onlarûn ömèdè yalnûzqoca atayadûr.La÷ûnda qoltuüunda balta gÿzdèrmÿyÿ þyrÿømèø qoca(mèllè mentalètetÿ gþrÿ, ÿsèl kèøè papaüûndan ayrûla bèlmÿdèyè76ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

SÈMA ßNNAÜÛÞLÖBèrèsè ehtèyatlanûrdûNamÿlum yad hèsslÿrèÖrÿyèndÿn qovurduElÿ bèlèrdè kè,Örÿyènè boø saxlasaSevgèdÿn he÷ vaxt þlmÿyÿcÿkDaha bèlmèrdè kèÞlölÿrþlmör...NßDßNLßRHÿrdÿn döøönörÿmNÿdÿnBu balaca örÿyèmBþyök ehtèrasla dþyönörNÿdÿnQÿlbènÿ yaxûn olmaq èstÿrkÿnUzaq döøörÿmDemÿk èstÿdèyèm sþzlÿrèDèlèmdÿ ÿrèdèrÿmNÿdÿn ÷oxluq arasûndaTÿklÿnèrÿmÛ÷èm sûzlasa daGölömsÿyèrÿm...Nÿdÿnlÿrÿ cavab yox...MÈNÈATÖR ØEÈRLßR*Mÿn vÿ sarû yarpaqKö÷ÿdÿSörönörök kþlgÿ kèmèKÿdÿrlè...*Örÿyènè aøèqènÿBoøalda bèlmÿyÿn qûzKÿdÿrènè×è÷ÿklÿrÿ axûtdû...*Ulduzlar tþkölöbTamaøa edèrBèzèm baxûølarûnGecÿ rÿqsènÿkèmè qoca ata da þz baltasûnû yerÿ qoymur) ÿslèndÿ sölhmÿramlûbèr ènsandûr, onun baltasû sèlah deyèl, ÷þrÿk aüacûdûr,ÿks halda o, ÿlèndÿ baltasû ola-ola, qÿfèldÿn östönÿ cumankþpÿk qarøûsûnda þzönö ètèrmÿzdè.Zÿhmÿtkeø kèøènèn kolxozun sovet sÿdrè èlÿ sèyasè sþhbÿtè÷ox sÿcèyyÿvèdèr.Qoca: "Xalq þz taleyènÿ bèganÿ qalmamalû, vÿtÿnèngÿlÿcÿyè ö÷ön ÿlèndÿn gÿlÿnè etmÿlèdèr... Þlkÿmèzèn gÿlÿcÿyè,camaatûn aü gönÿ ÷ûxmasû sèzèn kèmè gþzÿl rÿhbÿr èø÷èlÿrdÿndÿ asûlûdûr..." Gþrÿsÿn, qoca nÿdÿn belÿ bÿlaüÿtlè danûøûrdû?Doürudanmû, ev ö÷ön aüac almaqdan þtrö èdè bötön busèyasÿt? Bunu duymuø sovet sÿdrè, þzö dÿ havayû aüac paylamaüaþyrÿømÿmèø bèr adam, ÿlbÿttÿ, kèøènè baøûndan rÿddedèb, baøqa "na÷annèkÿ" gþndÿrmÿlèydè.Hekayÿdÿn bèr sÿhnÿ: Qoruq÷unun oülu Kÿrèm qoyunlarûnpambûqlûüa gèrmÿsènè bÿhanÿ edèb, hekayÿ qÿhrÿmanûnûyaxøûca ÿzèødèrèr. "Sahÿ mövÿkkèlè yaxûnlaøûb mÿnè vurana...bèr øèllÿ èlèødèrdè: "ßclaf, sÿn kèmsÿn kè, vÿtÿndaøa ÿl qaldûrûrsan!"Bu sþzlÿr nÿ vaxt deyèlèr? Vÿtÿndaø xÿøèlÿdþndÿrèlÿndÿn sonra... Haqsûzlûq polèsèn "qeyrè-rÿsmè" ècazÿsèèlÿ baø verèr. Vÿ bunu þrt-basdûr etmÿk ö÷ön polès Kÿrèmè -"Sÿn þl, sÿnè soxacam qoduqluüa"- sþzlÿrèylÿ hÿdÿlÿyèr.Oülunu xèlas etmÿk ö÷ön qoruq÷u dþyölÿn gÿncÿ asanlûqlabþhtan atûr: "Sÿn dÿ gÿrÿk mÿnÿ ÿl qaldûrmayaydûn, yaølûkèøèyÿm"... Kÿrèmèn atasû murdar xasèyyÿtènè bèr dÿfÿ dÿgþstÿrèr. Bèr gön qa÷qûn qoca bèr darvazaya yaxûnlaøûb pal÷ûqqatmaüû tÿklèf etmÿk èstÿyÿndÿ, Kÿrèmèn atasû èlÿ rastlaøûr.Kÿrèmèn atasû elÿ bèlèr kè, qoca onunla davaya gÿlèb (kèøènènqoltuüundakû baltanû unutmayaq). Yÿqèn, "qara mÿnè basûncamÿn qaranû basûm" döøönÿn qoruq÷u yenÿ bþhtan atûr, yenÿalÿm qarûøûr bèr-bèrènÿ, yenÿ camaat tþkölöøöb gÿlèr gönahsûzgönahkarlarûn östönÿ.Nþvbÿtè mÿrÿkÿ daxal tèkèlÿn zaman qopur. Yenÿ dÿqa÷qûn ata haqsûz olaraq tÿhqèr vÿ tÿzyèqlÿrÿ mÿruz qalûr."Babalarûnûn qÿbrènÿ ermÿnè èøèyèr, gÿlèb bèzèm yerèmèzè-yurdumuzubasdûrûrlar" fèkrè èlÿ yaøayan yerlè camaat sonralardÿfÿlÿrlÿ qa÷qûn aèlÿsè èlÿ mönaqèøÿlÿr yaradûr. Kÿndèn"tanûnmûø sèmalarû" èlÿ özlÿøÿn qa÷qûn aèlÿsènèn èsÿ qoluzorlularabaø qoømamaqdan baøqa ÷arÿsè qalmûr.ßlbÿttÿ, yumurtadan yun qûrxan yerlè "elèta" tapdalanmûøsaf arzu vÿ amallara gþrÿ bèr gön cavab verÿcÿkdè.Ètèrèlmèø ata nöfuzunu (÷önkè hadèsÿlÿr oülunun gþzö qarøûsûndabaø verèr) bÿrpa etmÿk èstÿyÿn qoca bèr gön oüluna xeyèrduaverèr kè, Kÿrèmèn aüzûnûn payûnû versèn.Kÿrèm yaxøûca dþyölör. Onu þz kÿnd÷èlÿrè dþysÿydè,mÿsÿlÿ øèøèrdèlmÿzdè, amma Kÿrèmè qa÷qûn dþymöødö!Demÿlè, yenÿ hay-köy qaldûrmaq, qa÷qûn aèlÿsènè ÿmÿllè-baølûcÿzalandûrmaq lazûmdû.Amma sonra hÿr øey qoyunlarla hÿll edèlèr (deyÿsÿn, bukÿnddÿ qoyun konvertasèya edÿn valyuta èmèø). Þzönözÿrÿr÷ÿkÿn hesab edÿn hÿr kÿs qoca qa÷qûndan bèr ne÷ÿqoyun qoparûb sakètlÿøèr. Tamah, þzgÿnèn malûna gþz dèkmÿkvÿrdèøè þzönö a÷ûq-aydûn bèruzÿ verèr.Sadÿlþvh qoca èsÿ sevènèr kè, bötön ÷ÿtènlèklÿrè arxadaqalûb. O, bþyök hÿvÿslÿ pal÷ûq yapûb ev tèkèr. Sonra mÿlumolur kè, qocaya satûlmûø aüaclar ÷örökmöø... Vÿ möÿllèf acûacûqeyd edèr kè, bötön yay uzunu ÷ÿkdèyè zÿhmÿtè hÿdÿrgedèb...Amma hÿyat tÿzadlû yollarla davam edèr: qa÷qûn gÿnctÿhsèl alûr, onun qardaøû Kÿrèmèn bacûsû èlÿ evlÿnèr (bu damaraqlû faktdûr, demÿlè, assèmèlyasèya - yerlè camaatla qarûømaprosesè, qovuømayan dönyalarûn bèr-bèrènÿ yaxûnlaømasûbaølanûr), kÿnd gþzÿlè Sonya narkomana ÿrÿ verèlèb ÿlèl uøaqanasû olur...Hekayÿnèn sonunda sþyöd aüaclarûnûn qurumasû acûtÿÿssöflÿ qeyd edèlèr, mÿhv olan yalnûz sþyödlÿr deyèl,ömumÿn ènsanûn þzö tÿnÿzzölÿ uürayûr...*ÿvvÿllÿrgþzömÿ baxûbsþzlÿ yalan deyèrdènèndèsÿsèmè dènlÿyèbmesajla...*Mÿnè sevdèyènè bÿyan edÿndÿLèmonu xatûrladûm...*Örÿyèmdÿ olanlarûDèlèmÿ gÿtèrmÿk èmkansûzTÿlÿskÿn sþzlÿr yûüûnûDuyüularûmûÈzah etmÿyÿ yararsûz...*Azÿr èdèn ayaz oldunCahangèrdènFÿqÿt nÿdÿnÞz dönyana baø vurmadûnAnlamadûn...*ÖrÿyèmènÖmèd yarpaqlarûnûTþkÿ-tþkÿ yaøamasûÿlèmdÿ deyèl...*Gþzlÿrèn sþhbÿtènÿtÿrcuman gÿrÿk deyèl*GþzlÿrèmlÿSþzlÿrèmèn cÿmèSÿnè unutmaüaBÿhanÿ gÿzèr...*Bÿdÿnènèn hÿr höceyrÿsèndÿnErkÿklèk daman kèøèDuyüulardan sþz a÷andaGölmÿkdÿnÞlmÿk mömkön...SÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 77

Seymur Baycan vÿ onun "qadûnlarû""Azÿrbaycan qadûnû toyuq-cöcÿdèr!"ÂßÔÀ ÚßÔßÐÎÂÀBu yaxûnlarda ÷ox èstedadlû yazû÷û Seymur Baycanûn sayca èkèncè olan yenè romanû ûøûqözö gþröb. ×ox guman kè, Cÿnab Baycan dönya ÿdÿbèyyatû tarèxènÿ gÿnc yaølarûndabèr-bèrènèn ardûnca èkè memuar roman yazmûø yazû÷û kèmè döøÿcÿk. Roman son èllÿrdÿAzÿrbaycanda yazûlmûø maraqlû nÿsr ÿsÿrlÿrèndÿn bèrèdèr. Onun ÿn uüursuz vÿ zÿèf tÿrÿfèqadûn obrazlarûdûr. Hÿtta mÿndÿ olan mÿlumatlara gþrÿ, roman bèr ne÷ÿ nomènasèya özrÿfemènèstlÿrèn tÿsès etdèyè "Femèna" antè mökafatûnû almaüa èddèalûdûr. Sèzè bu nomènasèyalarèlÿ tanûø edèm.Bèrèncè nomènasèya "Èlèn antèqadûn romanû". Sadÿcÿ romanûn èlk sÿtèrlÿrènÿ baxmaqkèfayÿtdèr kè, bunu anlayasan. Xösusè vurüulamaq èstÿyèrÿm kè, bu sètat kètabûn èlksÿhèfÿsèndÿdèr:" Anadûr, möqÿddÿs varlûqdûr, deyÿ-deyÿ qadûnû baøûmûza ÷ûxartdûnûz. Qadûn yastûqdûryastûq, dþyöldökcÿ yöngöllÿøèr. Cÿhÿnnÿm qadûnlarûn ayaqlarû altûndadûr. Dayanacaqdadayanan qadûnûn tez-tez saata vÿ gözgöyÿ baxmasû xÿyanÿtèn èlk ÿlamÿtèdèr. ßvvÿlcÿ qanunlarqadûnlarû pozur, sonra qadûnlar qanunlarû. Kèøèlÿr yataqa canûnû qoyur, qadûnlar bÿdÿnènè.Daha bezmèøÿm þzömÿ qoyun ÿtèndÿn bèr qadûn dözÿldèb onunla evlÿnÿcÿm".ßslèndÿ bu sètatdan sonra "no comments" deyèb yazûnû bètèrmÿk olardû. AmmaSeymurdan fÿrqlè olaraq bèz dönyaya 18-cè ÿsrdÿ kþhnÿlmèø èkèqèymÿtlè (aü-qara, pès-yaxøû)mÿntèqdÿn baxmadûüûmûz ö÷ön ÿdalÿtlèyèk vÿ hÿr kÿsèn, hÿtta Seymur aüanûn da azad ènformasèyaalmaq höququna hþrmÿtlÿ yanaøûb sèyahûnû davam edèrèk. Èkèncè mökafat "èlèn ÿngþzÿl rus, ermÿnè vÿ görcö qadûnû obrazû". Romanda qadûn haqqûnda mÿnfè fèkrlÿr mèllèyyÿtcÿazÿrbaycanlû olan qadûnlarûn payûna döøör. Baøqa mèllÿtdÿn olan qadûnlar möÿllèftÿrÿfèndÿn gþzÿl, èstÿklè, mödrèk qadûnlar kèmè tÿsvèr olunub. Romanda bèz mödrèk görcöqadûnû Nèno, gþzÿl ermÿnè qûzû Lusène, Nanna, sadÿ vÿ cazèbÿdar ermÿnè tarèx möÿllèmÿsè,gþzÿl, valehedècè rus qadûnlarû obrazlarû èlÿ tanûø oluruq. Kètabda bèr aüûllû, gþzÿl Azÿrbaycanqadûnû obrazûna rast gÿlmÿmÿk hÿyatda belÿlÿrènèn olmamasû demÿk deyèl, Seymurundönyasûnûn Avropada ÷oxdan hÿll olunmuø cènslÿrarasû problemè þzö ö÷ön hÿll edÿbèlmÿmÿsè, qadûn haqda fèkèrlÿrèndÿ Cÿlèlabad avtobuslarûnûn øoferlÿrèlÿ eynè cör döøönmÿsè,östÿlèk bu ayûbûna kor olmayûb onu dèlÿ gÿtèrmÿsèdèr. Bÿlkÿ möÿllèf ÷oxsaylû Qafqaz sÿfÿrlÿrèözöndÿn Azÿrbaycanda aüûllû, gþzÿl, mödrèk, sadÿ qadûnlarla tanûø ola bèlmèr. ßslèndÿbelÿ qûzlara doürudan da Seymurun vaxtûnû ke÷èrdèyè "Arzularûmûn qanadû", "Monolèt","Øèrzadûn altûnda"kèmè kafelÿrdÿ rast gÿlmÿk qeyrè - mömköndör. Romanda rus, ermÿnè vÿgörcö qadûnlarûnûn mödrèk, aüûllû, gþzÿl, azÿrbaycanlû qadûnû èsÿ yalnûz fahèøÿ vÿ "rusdèllè÷uøka sevgèlèm" kèmè tÿsvèr edèlmÿsènèn sÿbÿblÿrè bèz èlk oxucularû ÷ox döøöndördö. Sondabelÿ nÿtècÿyÿ gÿldèm kè, ß.Haqverdèyevèn kènayÿyÿ tutduüu ÿnÿnÿvè Azÿrbaycan kèøèsèkomplekslÿrè postmodernèst elan olunmuø yazarûmûzda da var, ×ar Rusèyasû kèmè uzaqgþrÿnsèyasè sèstemlÿr tÿrÿfèndÿn formalaødûrûlmûø ermÿnè, görcö qadûnûna heyranlûq kèmè kodlaødûrûlanvÿ genlÿrlÿ ke÷ÿn "qan yaddaøû" arxetèpè qalèb gÿlèb. Bu yanaømanû ya da Freydèn78ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

kètablarûyla èzah etmÿk olar...Ö÷öncö mökafat "Ûlèn maskulèn yazarû". Döøönmÿdÿn bumökafatû Seymur aüaya (yazû boyu Seymura baøqa xalqlarûndèlèndÿ möracèÿt (cÿnab, mösyþ) edèrÿm. Amma þz aramûzdûr,aüa, ya da ÿfÿndè möracèÿtè onun patrèalxal-qÿbèlÿ fèkèrlÿrènÿdaha ÷ox yaraøûr) vermÿk olar. Èndèyÿ qÿdÿr mötÿrÿqqèèdeyalar daøûyûcûsû kèmè tanûdûüûm Seymur Baycanûn romanûnûoxuduqdan sonra "Sÿndÿ, Brut" demÿkdÿn baøqa bèr sþz tapmadûm.Mÿnè tÿÿcöblÿndèrÿn vÿ kÿdÿrlÿndèrÿn èntelektualènsan kèmè tanûnan vÿ ya tanûnmaq èstÿyÿn mösyþ Baycanûnbelÿ elmsèz mþvqe èlÿ ÷ûxûø etmÿsèdèr. ßgÿr bu obrazlarûAqøèn yaratsaydû, mÿn bunu normal qÿbul edÿrdèm. Haøèyÿ÷ûxûb demÿlèyÿm kè, "xoruzdþyöødörÿn kèøè" tÿfÿkkörölÿ þzazÿrbaycanlû qadûnûna "aaz, ke÷ è÷ÿrè" deyèb, sonra onunsÿvèyyÿsèndÿn øèkayÿt edÿn, onda azadlûq, elm, sÿnÿt eøqègþrmÿyÿndÿ bundan øèkayÿtlÿnÿn, onu èctèmaè èødÿ - mÿtbuatda,sÿrgè salonunda gþrÿndÿ èsÿ bunu fahèøÿlèk adlandûrûbxûrda qeybÿtlÿrÿ mÿruz qoyan, demÿlè, qadûnda nÿ gþrmÿkèstÿdèyènè bèlmÿyÿn patrèarxal-qÿbèlÿ tÿfÿkkör daøûyûcûlarûSeymur aüadan baøqa, yenè nÿsèl zèyalûlar, AYO-÷u kèøèlÿr,hÿtta gÿnc dalüa÷ûlardûr. Saatlarla ènsanlarûn bÿrabÿrhöquqluolmalarûndan, qadûna necÿ hþrmÿt etdèklÿrèndÿn gön èøûüûnda,trenènqlÿrdÿ danûøa bèlÿrlÿr. Amma evdÿ hamûsû qayûdûb olurkèøèmÿrkÿz÷è tÿfÿkkörön prèmètèv daøûyûcûsû, qadûnûn ÿn alèvÿzèfÿsènè köftÿ-bozbaø bèøèrmÿsèndÿ gþrörlÿr.Dþrdöncö mökafat "Èlèn ÿn qÿddar antèqadûn cömlÿsè".Romanû oxumayanlar ö÷ön qûsa þzÿt. Turèstlÿrè È÷ÿrèøÿhÿr èlÿtanûø edÿn romanûn qÿhrÿmanû qrupdan olan tÿbèè kè, yenÿ"agûllû vÿ maraq doüuran" rus qûzû èlÿ "flþrt"ÿ,ona göl alûbsa÷larûna dözmÿyÿ baølayûr. Bèrdÿn þzö- þzönÿ sual verèr: "4èl bèr yastûüa baø qoyduüum "rusdèllè ÷uøka sevgèlèm Seva"yanèyÿ bu vaxta qÿdÿr göl almamûøam?" Vÿ ÷ox döøönmÿdÿn"canû ÷ûxardû rus doüulaydû" kèmè qÿddar cömlÿsè èlÿ þzönÿbÿraÿt qazandûrûr. Halal olsun Seymur aüa, sþzsöz bu cömlÿnèzsèzèn kèmè döøönÿn dostlarûnûz tÿrÿfèndÿn bþyök sèmpatèyaèlÿ qarøûlandû vÿ qarøûlanacaq. Þzönöz deyèb, þzönöz ÿl÷alûrsûz. Avropa, Amerèka, Rusèya oxucularûnûn dèqqÿtènè÷ÿkmÿyÿ èddèalûsûz, amma dönya Talèban döøöncÿlè kèøèlÿrènmÿtnènè oxumur, onlarla dèaloq belÿ, qurmur, onlara yazûüûgÿlèr vÿ bombalayûr ßfqanûstanû bombaladûüû kèmè.Beøèncè mökafat "Èlèn möhafèzÿkar kèøè yazarû". Mÿn þzsÿsvermÿ höqöqumdan vÿ femènèst qadûnlarla tanûølûüûmdanèstèfadÿ edèb tÿkèdlÿ bu mökafatûn Baycan ÿfÿndèyÿverèlmÿsènÿ naèl olacaüam. Zahèrÿn ÷ox demokrat obrazûnûyaratsa da, Seymur Baycan romanda qadûna verdèyè qèymÿtlÿmöhafèzÿkar øÿrqlè kèøèdÿn baøqa bèr øey olmadûüûnû gþstÿrdè.XX ÿsrèn ÿvvÿlÿrèndÿ dÿ èntellègentlerèmèz ÿcnÿbè xanûmlarûnheyranlarû èdèlÿr. Fatmalar, Ayøÿlÿr, Banular èsÿ evde ènteryerènbèr hèssÿsènÿ ÷evrèlmèødèlÿr. Onlar ÿcnÿbè xanûmlarûnzÿkasûna, þzönö aparmasûna heyran èdèlÿr. O qadûnlarûn belÿolmasûnda sþzsöz kè, onlarûn kèøèlÿrènèn rolu bþyökdör.Ruslara vÿ Avropalû xanûmlara heyran olan èntelegentlerènzamanûndan bèr ÿsr ke÷èr. Dÿyèøÿn nÿdèr? Mÿn elÿ bèrdÿyèøèklèk gþrmörÿm. Yenÿ xalqûn nadanlûüû, zèyalûlarûmûzûnKeflè Èsgÿndÿr hÿyat tÿrzè, bunun fonunda mösÿlman Øÿrqèkèøèsènèn qadûna paltaryuyan, uøaq bþyödÿn, yemek hazûrlayanev maøûnû kèmè baxmasû... Amma bötön bu nadanlûq qadûnahèssèz, duyüusuz ev ÿøyasû kèmè baxmaqdan baølamûrmû?ßslèndÿ Nÿrmèn Kamal haqlûdûr. Avropalû, amerèkanazÿrbaycanlû qadûnû alûb þzönÿ xanûm edèr, yÿnè buxoruzdþyöødörÿnlÿrèn zþvqö-sÿvèyyÿsè avropalûlardan daöstöndör kè, onlar bÿyÿnÿnè bunlar bÿyÿnmèr?! Bèzèm seymurlarlamöbarèzÿ aparmaqdansa qadûnla davranmaüû bacaranÿcnÿbè kèøèlÿrèn qadûnû olub, sèzè yaratdûüûnûz cahèl qadûnlarla,sonda dþnÿcÿyènèz vÿ evlÿnÿcÿyènèz kÿndènèzdÿkè qul psèxologèyalû"sÿn nÿ deyèrsÿn, döz deyèrsÿn", "sÿn bèlÿn mÿslÿhÿtdèr"øöurlu xalaqûzlarûnûzla tÿkÿtÿk qoymaq ÿn maraqlû÷ûxûø yoludur...Seymur deyÿ bèlÿr kè, normal Azÿrbaycan qadûnû obrazûyaratmaqda ÷ÿtènlèk ÷ÿkmÿsènèn sÿbÿbè øÿrqlè qadûnû komplekslÿrèndÿnazad, uüurlu, èntelektual Azÿrbaycanlû qadûnlarûnûnÿhalè nèsbÿtènÿ baxanda az olmasûdûr. Yenÿ dÿ bu, ona"Azÿrbaycan qadûnû toyuq-cöcÿdèr" hþkmönö vermÿyÿ ÿsasvermèr. ßgÿr bèz kö÷ÿdÿn ke÷ÿn 10 aü maøûn gþröröksÿ, bunagþrÿ "bötön maøûnlar aüdûr" demÿk mÿntèqè yanlûølûqdûr.Azÿrbaycanlû hÿmcènslÿrèmèn vÿ hÿmyaøûdlarûmûn ÷oxununaz qala yeganÿ arzusu "×aüteks"dÿn gÿlènlèk geyènèb, "7gþzÿl" salonunda bÿzÿnèb, "Neolèt" restoranûnda þzönÿ toyetmÿkdèr. Sÿbÿbènè dÿ anlayûram, ÿrÿ gedèb aèlÿ qurmaqdan÷ox onlar he÷ olmasa, bèr gön dèqqÿt mÿrkÿzèndÿ olmaqèstÿyèrlÿr. Toy gönö ÿcaèb sa÷ dözömlÿrè baølarûndaquraødûrûb, özlÿrènÿ ÿfsanÿvè yapon qeyøalarûnû kþlgÿdÿqoyan qÿdÿr kosmetèka ÷ekèrlÿr, gözgö qarøûsûnda dÿfÿlÿrlÿmÿøq etdèklÿrè kèmè xösusè kralè÷alara mÿxsus ÿda èlÿ gÿlèn vÿbÿy masasûnda oturub, qohum-qonøu èlÿ øÿkèl ÷ÿkdèrèrlÿr. ßnazû bèr gön þzlÿrènè xoøbÿxt hèss edèrlÿr. Amma belÿ qûzlarûn÷oxluq tÿøkèl etmÿsèndÿ gönahkar kèmdè, cÿnab zèyalûlar?ßlbÿttÿ, èlk nþvbÿdÿ sèz kèøèlÿr vÿ kèøèmÿrkÿz÷ècÿmèyyÿtèmèz. ßsrlÿr boyu qadûnlara sadÿcÿ nÿslèndavam÷ûsûnû dönyaya gÿtèrÿn, qab vÿ paltaryuyan, bozbaøbèøèrÿn, soyuq gecÿlÿrènè yataqda qûzdûran maøûnlar kèmèbaxan kèøèlÿr. Sèz yenè zèyalûlar postmodern döøöncÿ tÿrzènènkþmÿyèlÿ bu alûøûlmûø øablonlarû dÿyèømÿkdÿnsÿ, onlarû÷eynÿyèb durursunuz... Azÿrbaycanûn postmodernèstè dÿ qadûnaeynè cör yanaøûr, adè "Qazel" øoferè dÿ.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 79

øåèðëÿðßqrÿbèn vaxtsûzlûüûQucaüûn rþyalar genèølèyèVÿ qucaqlaømaüûn daDÿnèzèn yataüû èdè.ZÈBA KßRBASÈZèba Kÿrbasè Tÿbrèzèngÿnc øaèrlÿrèndÿn bèrèdèr.Hal-hazûrda Èngèltÿrÿdÿ yaøayûr.Sÿssèz vÿ sÿssèz èdèMÿnèm dÿnèzlè rþyam.Vÿ o zaman dÿnèzèn yumøaq qumlarû èdèÞpöcöklÿrèmèz.O qÿdÿr arxayûnlûq,Vÿ sonra da bu qÿdÿr arxayûnsûzlûq!Gþzlÿrènè deyèrÿm,Øèrèn rþyalarûmûn dÿrènlèyèndÿQÿlbèmè ÷alan ÿqrÿbÿ bÿnzÿyèr.Cömhurèyÿt zèndanûGecÿnèn sa÷larûQapûnûn cÿftÿsènÿ döyönlÿnmèødè.Aydûnlûq bèr quø èdè,qapûnûn astanasûnda ÷ûrpûnûrdû.Baüûrdû,baüûrtûsû gecÿnèn boüazûnû sûxdû,Vÿ bèr dÿ ÿzan sþylÿyÿn,zèndan keøèk÷èsènèn sÿsè.UüurSevgèmèzèn gþylÿrè buludludurqoy yaüsûn.Eøqèmèzèn gþylÿrè yaümurludurqoy aülasûn.Sonra gþyqurøaüûnûboynuma as.×önkö yaüdûm bötön buludlarûmûzû.Aüladûm bötön yaümuru.Bax...Kþnlömön yaøûllûüûnda qûzûl göl bètmèø.80Sÿnèn qucaüûndaÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007Sÿnèn qucaüûnda,yer tètrÿyèr,gþy tètrÿyèr.Mÿnèm kþnlömdÿ,

Anbaan sevgè×ocuqluq sevèncèAnlarûn yol÷uluüuyer tètrÿyèr,gþy tètrÿyèr,sÿnèn baxûøûn, gþvdÿn, kþnlön, ÿlèn vÿ ayaüûn da.Qorxu quølarû bèrdÿn è÷èmdÿn u÷muølar.Saüaldûcû ÿllÿrkorluq gþzlÿrènè aydûnlûüa tÿrÿf ÷ÿkèr.Ulduz gölör,ay gölör,gönÿø dÿ.Gþy mavèdèr,sÿnèn qucaüûn da.Pÿrèøanlûq yataüûna,þpöø-þpöø yaüdûüûm zaman,èmtènanû zahèdlÿrÿ burax.A÷ûqca,"sÿnè sevèrÿm" dedèyèm zaman,øöbhÿnè sèyasÿt÷èlÿrÿ burax.Yalnûz kþksönön qaranlûqlarûnû mÿnÿ burax kè,anbaan sevgè èøèüè èlÿ aydûnladûm.×ocuqluq sevèncèm,kaüûzdan dözÿltdèyèm son raket èdè.Buraxdûm,vÿ haraya getdèyènè bèlmÿz oldum.ßlvèda deyèrsÿn!Anlarûn ayaüûzamanûn dar ayaqqabûsûna sûümaz olmuø.Anlarûn ayaüû øèøÿrkÿn,aüûr dÿqèqÿlÿr èrÿlèlÿyèr.Vÿ bÿklÿyèø,saatdan dèvara dþnöøör.Mÿn saat ÿqrÿbÿlÿrè kèmè þz ÷evrÿmÿ fûrlanûram,mÿn vÿ saat ÿqrÿbÿlÿrè þz ÷evrÿmèzÿ fûrlanûrûq,mÿn pÿrèøanlûq vÿ tÿlÿskÿnlèklÿ,ÿqrÿb èsÿ arxayûn vÿ tÿmkènlÿ.Qucaq anûna qÿdÿr kè,artûq mÿn dayanmûøamvÿ anlar þz rahat ayaqqabûlarûnû geyèb,davam edèrlÿr...Mÿnèm TanrûmTanrûm,bÿzÿn yanûmda olur.Þpöøör,sevèøèr mÿnèmlÿ.Tanrûm gþylÿrdÿ deyèl.SÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 81

hekayÿDALÜA XATÛNOÜLUBu mÿnÿm, øeytanûn þz balasû... He÷ dÿ þnÿmlè deyèl, ÿn ÿsas mÿsÿlÿ budur kè, mÿnhÿlÿ dÿ dèrèyÿm. Nÿ yazûq kè, hÿlÿlèk mÿnè dþzmÿkmÿcburèyÿtèndÿsènèz. Bèlmèrÿm, bèr gön, bèr hÿftÿ, bÿlkÿ dÿ,nÿ bèlèm bèr ay! Yox, darûxmayûn, nÿhayÿt bèr hÿftÿyÿ kèmèqurtaracaüam, buna kèøè kèmè sþz verèrÿm. Baxûn barmaqlarûmûnbaøû qaralmaüa baølayûb, dûrnaqlarûm ènanûlmazqÿdÿr uzabûb, habelÿ özömön, qoltuqlarûmûn vÿ baøûmûn töklÿrè!oyyy dÿhøÿtdèr! yÿqèn kè, cÿmdÿk qoxusu tutmuøam.Yöz fayûz!. Vaz ke÷, hÿr øey yaxøû olacaq, onsuz da hÿr øey þztÿbèè halûndadûr, dÿqèq, saat kèmè! Hÿ... bunu da deyèm, mÿnèmhèsslÿrèm ènanûlmaz qÿdÿr ètèlÿøèb, mÿsÿlÿn hÿrdÿn gþzlÿrèmèxÿstÿ-xÿstÿ tÿrpÿdèrÿm. Bötön tÿsvèrlÿrè tèkÿ-tèkÿ ap-aydûnøÿkèllÿr kèmè bèr-bèrèndÿn ayûra bèlèrÿm. ßllÿrèm èsÿ þzvÿzèfÿsènè èdeal halda yerènÿ yetèrèr, özömö, qarnûmû,körÿyèmè gÿrÿkÿn vaxtda qaøûyûram - sèzÿ demèødèm, hÿr zadþz tÿbèè halûndadûr - ÿn sevèndèrècè yerè burasûdûr kè, ènanûlmazbèr sörÿtlÿ yaza da bèlèrÿm. Qû÷larûm... hÿ, ancaq qû÷larûmsankè mÿnèm deyèl. Ne÷ÿ gön bundan ÿvvÿl baølandû, hÿr øeyèkè-ö÷ gönön è÷èndÿ baø verdè - dÿqèq deyÿ bèlmÿrÿm. Èlkcÿxamladûlar, sonra keyÿldè, bèr az sonra taxta kèmè bÿrkèdè vÿnÿhayÿt èflèc oldu. Tÿÿccöblu yerè burasûdûr kè, bu prossesdÿhe÷ bèr aürû duymadûm! Hÿ, hÿr zad mÿn èstÿdèyèm kèmè oldu.O, ayaq dûrnaqlarûmdan baølayûb mÿnÿ sarû èrÿlèlÿdè - baøûmasarû - ÷ox gèzlè vÿ sehèrlè halda, mÿnè èncètmÿdÿn vÿ èncÿlèklÿ!Zÿrrÿ-zÿrrÿ èrÿlèlÿyèr dÿ, mÿnÿ toxunmadan, aürûtmadan vÿhamûsûdan þnÿmlè mÿnè dèskèndèrmÿdÿn. Dedèm kè, èlkcÿbÿdÿnèmèn ÿn uzaq yerlÿrèndÿn - qû÷larûmdan - baøladû, dÿqèqdesÿm dûrnaqlarûmdan. Onun nÿ olduüunu baø ÷ûxarmûram,doürusu baø ÷ûxarmaüa da maraqlanmûram. Vaz ke÷ÿk, þnÿmlèdeyèl, dönyada fèkèrlÿømÿyÿ bundan artûq maraqlandûrûcûøeylÿr var. Mÿsÿlÿn ke÷mèøèmè dÿqèq - hÿr bèr dÿyÿrsèz anûnûda gþzdÿn salmadan - xatûrlamaq! Dÿqèqÿn olduüu kèmè.Bunun nÿdÿnè þnÿmlè deyèl, þnÿmlèsè sûrlû bèr duyüudur kè,mÿnè bu èøèn zorunda qoyur. Mÿrÿz yÿqèn kè, budlarûma qÿdÿrèrÿlèlÿyèbdèr. Ancaq ondan artûq èrÿlèlÿmÿyènÿ - ÿn azû ö÷ saatbundan qabaüa qÿdÿr - ènanmûram. Hava ÷ox èstèydè. Mÿcburoldum kulqabûnû tullayûb pÿncÿrÿnèn kè÷èk camûnû sûndûram -vÿ necÿ dÿ dèqqÿtlÿ tulladûm!. Sonra hardansa toz basmûø bèrøeytan toru qûrûlûb, döøöb pÿncÿrÿnèn þnöndÿn asûlû qaldû.Sonra baøladû yellÿnmÿyÿ. Èlan kèmè qûvrûlûb dözÿldè, yoxbaüûøla, ÿrÿb rÿqqasÿsè kèmè rÿqsÿ baøladû, sankè dþzölmÿz bèraürû è÷èndÿdèr, qûvrûlûb dözÿldèkcÿ èøûq sa÷aqlarûnû gþzlÿrèmÿÿks etdèrdè. Qû÷larûm arasûnda nÿsÿ tÿrpÿndè, gþzlÿrèmèrÿqqasÿdÿn ÷ÿkèb, ona baxa bèlmÿzdèm, ÿllÿrèmlÿ yoxladûm.Yöz fayûz yanûlmamûødûm, þmrömdÿ bèrèncè kÿrÿdèr kè,þzömdÿn bunca arxayûnam. Demÿk hÿlÿ dÿ gþbÿyèmdÿnaøaüû hèssè þlmÿmèø, dèrè bèr yerèm qalûrmûø! Dönyada buncalÿzzÿt ÷ÿkmÿmèødèm.Yatdûüûm halda gþzlÿrèm ayaq dûrnaqlarûmdasakèt, hÿrÿkÿtsèz bþcÿyÿ toxunur. Onu qorxudubqa÷ûrmaq ö÷ön durmadan ÿllÿrèmè tÿrpÿdèrÿm. ßllÿrèmèqaldûrûb var göcömlÿ budlarûma ÷ûrpûram, nÿyÿ bþcÿk tÿrpÿnmÿdÿndayanûb. Bÿlkÿ mÿnèm mÿrÿzèm ona da yoluxub!Zÿhmÿtènÿ dÿymÿz deyÿ baøûmû baøqa bèr øeylÿ qatûram.Dayan, dedèm kè, èstÿyèrdèm bþcÿyè qorxudam! "QORXUT-MAQ!", bu sþz mÿnÿ hÿr bèr sþzdÿn artûq tanûødûr, bÿlkÿ dÿÿn ÷ox tanûdûüûm vÿ duyduüum kÿlÿmÿdèr. Sèz tÿsÿvvör edÿbèlmÿzsènèz, bu kÿlmÿnè mÿn nÿ qÿdÿr yaxøû hèss edèrÿm:"qorxutmaq"! Bèr kÿz uøaqlûqda,-yatmûsûzmû?- deyÿ cavabgþzlÿmÿdÿn anam èøûüû sþndöröb, qapûnû baülayûb yataq otaüûnagetdè. Èndè mÿnèm ö÷ön ÿn ÿlverèølè försÿt èdè. Pÿncÿrÿnènpÿrdÿlÿrè kèp ÷ÿkèlmèødè, he÷ bèr èøûq è÷ÿrè buraxmadan! Bu,gþrÿcÿyèm èøè daha da rahatladûrdû. O zaman kè÷èk bacûm sötdèølÿrènè tþkmöødö, bu mÿnÿ ènanûlmaz qÿdÿr ÿzab verèrdè, nÿèsÿ onu kèmsÿyÿ bÿnzÿdèrdèm.Bundan da aüûr facèyÿ odur kè,hÿmÿn gönlÿr onun yataq yerènè mÿnèm otaüûma gÿtèrmèødèlÿr.Bu, doürusu gecÿlÿr mÿnèm gþrÿcÿyèm bÿzè èølÿrÿmane olurdu. Þzÿllèklÿ onun gec yatmasû! Onun yataüûmÿnèmkènèn èstèqamÿtèndÿ èdè. Yanè elÿ bèr halda kè, dabanlarûmûzöz-özÿ dururdu. Hÿr halda mÿn gþrÿcÿyèm èøè dÿfÿlÿrlÿgþzö baülû tÿmrè etmèødèm. Hÿr zad þz qaydasûnda èdè.Onun adÿtlÿrènÿ tanûø èdèm - doüulandan èndèyÿ tÿk bötönèølÿrènÿ gþz qoymuødum, yataüa ke÷èb yuxlamaüû ÿn azû èkèsaat ÷ÿkèrdè. Bu dÿhøÿt èdè, dÿhøÿt!. Xÿstÿ-xÿstÿ yerèmdÿ fûrlandûm,÷ox zarafat èlÿ, ÷ooooox! Tÿsÿvvör edÿ bèlmÿzsènèznÿ qÿdÿr èncÿlèklÿ sÿssèz sÿmèrsèz fûrlanûb, bököldöm. Su datÿrpÿnmÿdè! 180 dÿrÿcÿ fûrlandûm. Nÿfÿsèmè udmuødum,bÿlkÿ dÿ fûrlanmaüûm bèr saat ÷ÿkdè. ×ox xÿstÿ, ÿn kèøèk yanlûøhÿr øeyè pozub hÿftÿ boyu fèkèrlÿødèyèm planû bèr-bèrènÿvura bèlÿrdè. Saqûnaraq, nÿfÿs dÿrmÿdÿn, èstÿdèyèm durumdadayandûm. Buraya kèmè hÿr zad þz qaydasûnda èdè. He÷ bèryanlûø etmÿdÿn èøèn ÿn aüûr bþlömönö qurtarmûødûm. ßn kè÷èkolaylar þncÿdÿn dÿqèq hesablanmûødû, mèlèmetrènÿ kèmè, ÷ox82ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

dÿqèq! Özö östÿ yatdûüûm halda, ÿllÿrèmè bacarûnca gþyÿqaldûrdûm - gÿrÿyèncÿ þncÿdÿn vÿrdèø etmèødèm - sonsuz bèrèncÿlèklÿ vÿ sþz verèrÿm kè yöz fayûz hÿlÿ dÿ ayûq èdè. Otaqqaranlûüa börönmöødö, zèl qaranlûq! Nÿfÿsèmè udmuødum,dedèm axû, ÿn kè÷èk bèr yanlûø hÿr øeyè poza bèlÿrdè. Dÿqèqcÿayaqlarûnûn harada vÿ necÿ durduüunu bèlèrdèm. ßllÿrèmèqaldûrdûüûm halda, var göcömlÿ endèrèb ayaqlarûnû tutdum.Dÿlècÿsènÿ qûøqûrdû - þzöm dÿ dèskèndèm - sonra dþzdöm, he÷bèr sÿs gÿlmÿdè. Hÿr zad bèr anda baø verdè, dÿqèqÿn sezdèyèmkèmè. Tÿlÿsèk yerèmÿ ke÷dèm. Sonra atam,..., yoxsa anam -bèlmèrÿm hankèsè þncÿ - è÷ÿrè ke÷dè, anam ûøûüû sþndöröbhþylÿsÿk uøaüû baürûna basdû. Onun dèøsèz aüzûndan sarûkþpök axûrdû. Ayaüa qalxûb lÿø kèmè sÿrèlmèø qûzcûüazabaxdûm. Dÿhøÿt èdè, sa÷larû gÿc kèmè aüarmûødû!. Hÿ ..., he÷zad, boø ver. Ancaq bèlmèrÿm þncÿ atam è÷ÿrè ke÷dè yoxsaanam! Anam yoxsa atam?!- Bunu dÿqèqlÿødèrmÿk gÿrÿkèr,yoxsa mÿnè èncèdÿcÿkdèr - bax, anam yetèøèb ûøûüû yandûrdû,atam èsÿ dalûnca..., hÿ qapûnû da anam a÷dû, hÿ doürudur, hÿ ...mÿn sèzÿ demèødèm kè, beynèm vÿ hèsslÿrèm - ÿn azûgþbÿyèmdÿn yuxarû - hÿlÿ dÿ ÷ox dÿqèqdèr. Zaman ke÷èr,zÿrrÿ-zÿrrÿ fÿlc oluram, yox canûm, zamanû hÿdÿr etmÿkolmaz. Qat-qat gÿrÿklè èølÿr var. Gþzlÿrèmè ayaq dûrnaqlarûmasarû gÿzdèrèrÿm, bþcÿk yox olub, o haraya getdè? Bÿlkÿ dÿ he÷ÿvvÿldÿn yox èmèø. Hÿr halda þnÿmlè deyèl. Èndè gþbÿyèmènkeyÿldèyènè duyuram. Örÿyèm bulandûüûndan baø ÷ûxarabèlmèrÿm - artûq ö÷ göndör kè, he÷ nÿ yemÿmèøÿm - tÿsÿvvöredÿ bèlmÿzsènèz bu mÿrÿz necÿ dÿ rahatlûqla mÿnè ayaqdansalûr, hÿtta bÿlkÿ bèr tör lÿzzÿt dÿ elÿyÿ bèlèrÿm.Ancaq mÿnhÿr zadûn fèkèrènè þncÿdÿn etmèøÿm, bu bèrèncè dÿfÿdèr kè, hÿrzadûn fèkèrènè etmèøÿm, ÷ox dÿqèq. Ola bèlsèn kè bu mÿrÿzmÿnèm bÿzè hèsslÿrèmè ètèlÿødèrmèø dÿ olsun! Bèrèncè dÿfÿdèrKè÷èk yaølarda qazandûrûlmayan bèlgèQardaø Törkèyÿdÿ uøaq kètablarûnûn nÿørènÿ xösusè dèqqÿt vÿhÿssaslûqla yanaøûrlar. 1000-dÿn artûq èrè hÿcmlè yayûn evènèn -nÿørèyyatûn fÿalèyyÿt gþstÿrdèyè bu þlkÿdÿ hÿr èl mènlÿrlÿ adda kètabnÿør edèlèb azyaølû oxucularûn èxtèyarûna verèlèr.Tÿcröbÿsènÿ èlk sûrada baø vurduüumuz bu þlkÿdÿ uøaqÿdÿbèyyatûna verèlÿn ÿhÿmèyyÿtè gþzdÿn ke÷èrmÿk faydalû olardû.Törkèyÿ mÿdÿnèyyÿt nazèrlèyènèn nÿørèyyat èølÿrè baøqanû Alè OsmanGözÿlèn sþzlÿrènè Törkèyÿ dþvlÿtènèn mönasèbÿtè kèmè baøa döøÿbèlÿrèk:"Azdan ÷oxa doüru sèstemlè bèr artûøla gþzÿl törk÷ÿmèzènbötön zÿngènlèyènè uøaqlarûmûza qazandûrmaq vÿ onlara dèlèn mèllÿthÿyatûndakû þnÿmènè qavratmaq mÿcburèyyÿtèndÿyèk. ×önkè kè÷èkyaølarda qazandûrûlmayan bu bèlgènèn bþyödökdÿn sonra qazandûrûlmasûmömkön olmur".Törkèyÿdÿ uøaq ÿdÿbèyyatûnûn genèø bèr èndustrèyasûvardûr. Ömumèyyÿtlÿ, nÿør, polèqrafèya mÿdÿnèyyÿtè Avropa standartlarûsÿvèyyÿsèndÿ olan bu þlkÿdÿ kètab oxumaq èstÿyÿn uøaqlarö÷ön tökÿnmÿz bèr se÷mÿ èmkanû yaradûlûb. Mèsal ö÷ön, "Bèlgè" adlûyayûn evènèn uøaqlar ö÷ön nÿør etdèyè kètablarûn sèyahûsûna nÿzÿr salsaq,hÿmèn nÿørèyyatûn tÿkcÿ þtÿn èl ÿrzèndÿ 245 adda uøaq kètabûnûyayûnladûüûnûn øahèdè olarûq. Maraqlûdûr kè, bu kètablarûn 106-sûroman janrûndadûr. Kè÷èk bèr tÿsÿvvör olsun deyÿ romanlardan bèrne÷ÿsènèn adlarûna dèqqÿt edèn: "Bèlgèsayar ÿmè", "Bèr pèøèyènxatèrÿlÿrè", "Kosmosdakû arkadaøûm", "Anasû bulud, atasû yaümur",kè, bu qÿdÿr hÿr zada cèddèlÿømèøÿm. Qulaqlarûm ènanûlmazqÿdÿr ètèlÿøèbdèr, örÿyèmèn dþyöntö sÿsènè a÷ûq aydûneøèdèrÿm. Yox bu yetmÿz, ÿllÿrèmlÿ sènÿmè lÿms edèb, hÿlÿ dÿörÿyèmèn dþyönöb-dþyönmÿmÿsènè yoxlayûram. Yÿqèn kèbÿdÿnèm èt qoxusu tutub. Eh... boø ver, zaman tökÿnèr, tÿlÿsmÿkgÿrÿkèr, ÿn vacèb èølÿr var!. Þrnÿk ö÷ön ke÷mèøèmèdÿqèqcÿsènÿ xatûrlamaq. Dedèm kè "tÿlÿsmÿk", bu kÿlÿmÿnènÿdÿnsÿ èndèyÿ dÿk bÿlkÿ dÿ he÷ yerdÿ èølÿtmÿmèøÿm. ×oxmÿnasûz gþrönördö. Bÿlkÿ dÿ bununla baülû he÷ bèr yaddaøûmyox, hmm..., dayan èndè yadûma döødö!"tÿlÿsmÿk", tapdûm,hÿ..., 13 yaøûm varkÿn dÿ oldu, hÿr zad yadûmdadûr. Hÿr øey oqarû kaftarûn daxmasûnda baø verdè. Dþølÿrè...ÿh, aslaq vÿ tÿrlèdþølÿrè özömÿ toxunurdu, örÿyèm bulanûrdû. ßllÿrèmlÿdþølÿrènè gþydÿ saxlamaq èstÿsÿm dÿ, yenÿ dÿ özömÿ toxunurdu,yenÿ dÿ! - èndè sankè örÿyèmèn dþyöntösö zÿèflÿnèr -hÿ deyèrdèm, èt gþrkÿmènÿ döømöødö vÿ necÿ dÿ mûrûldayûrdû!.Hÿ, deyèrdèm, èøè bètdèrmÿyÿ ÷alûøûrdûm. Amma oqoymurdu, ÿtlè ÿllÿrè èlÿ omuzlarûmdan yapûømûødû, dþølÿrè,ah, tÿrlè dþølÿrè özömÿ toxunurdu.Qan-tÿr è÷èndÿ ÷alûøûrdûm.Boüazûma acû su gÿlèrdè, tþvøÿmÿyÿ döømöødöm. Ara-sûramÿnè aülamaq tutsa da þzömö saxlaødûrûrdûm. Örÿyèm az qalaaüzûma gÿlèrdè, örÿyèm az qala dayanûrdû, örÿyèm dayanûrdû,örÿyyyyèm da...dayyy...S"Astronaft ÷ÿyèrtkÿ", "Mÿktÿbÿ gedÿn robot" vÿ s. Yerlè yazû÷ûlarûnÿsÿrlÿrèylÿ yanaøû olaraq "Bèlgè" yayûn evè(www.bègèyayènevè.com.tr) dönya klassèk uøaq ÿdÿbèyyatûnû dagenèø øÿkèldÿ yayûnlayûb az yaølû oxuculara ÷atdûrûr.Bèr ÷ox yayûnevlÿrè uøaq ÿdÿbèyyatûnû tÿøvèq etmÿkdÿnþtrö yazû÷ûlar arasûnda mösabèqÿlÿr tÿøkèl edèr, ÿn yaxøû uøaqyazarlarûna mökafatlar verèr. Þrnÿk olaraq, "BU" yayûnevè ke÷ÿn èl,ÿvvÿlkè èllÿrdÿ olduüu kèmè, uøaq ÿdÿbèyyatûna yenè ÿsÿrlÿr vÿyazarlar qazandûrmaq mÿqsÿdèlÿ "Uøaq ÿdÿbèyyatû roman yarûømasû"adû altûnda ke÷èrdèyè mösabèqÿnè gþstÿrmÿk olar. "... busahÿdÿ yenè öfèqlÿrÿ vÿ baxûølara èmkan yaratmaq" mösabèqÿnènmÿqsÿdlÿrè sûrasûnda yer alrdû. ßsÿrlÿr A4 sÿhèfÿsèndÿ 200 sþzolmaqla ÿn az 96, ÿn ÷ox 112 sÿhèfÿdÿ tÿlÿb olunurdu. ßn yöksÿkmökafat tÿqrèbÿn 5 mèn Azÿrbaycan manatû hÿcmèndÿ olub qalèbgÿlÿn ÿsÿrlÿrèn nÿør olunaraq satûøûndan gÿlÿn qonorar da ayrûcaolaraq þdÿnèlmÿkdÿdèr.Bu øÿkèldÿ mösabèqÿlÿr tÿøkèl edÿn, uøaq ÿdÿbèyyatûnûnènkèøafûna möxtÿlèf yollarla øÿraèt yaradan yayûnevlÿrè qardaøTörkèyÿdÿ kèfayÿt qÿdÿr ÷oxdur. Dolayûsûyla, yaxøû qÿlÿmè olan vÿqÿlÿmè sayÿsèndÿ yaøamaq èstÿyÿn yazû÷û ö÷ön bu þlkÿdÿ èmkanlaryetÿrèncÿdèr.Bÿs Azÿrbaycanda uøaq ÿdÿbèyyatûnûn vÿzè necÿdèr?Necÿ gþrmöødösÿ Nuh þylÿcÿdèr.Möstÿqèl dþvlÿt vÿ sþzö ke÷ÿn mèllÿt olamqdan þtrösavadlû, oxumuø nÿsèllÿr yetèødèrèlmÿlè, tÿrcömÿ vÿ uøaq ÿdÿbèyyatûnasÿrmayÿ qoyulmalûdûr, ÿn azûndan èdmana qoyulan sÿrmayÿnènyarûsû qÿdÿr.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 83

84Àzàd YÀØÀRMþvlànÿ dönyàsûnûn þlmÿzèøûüû30 sentyabr 1207-cè èldÿ qÿdèm Xorasan vèlayÿtènènBÿlx øÿhÿrèndÿ doüulan Mÿhÿmmÿd Mþvlanÿ CÿlalÿddènRumè "Sultanöl-ölÿma" (=alèmlÿr sultanû) adû èlÿ Øÿrqdÿmÿøhur olan alèm vÿ dèn xadèmè Bÿhaÿddèn Vÿlÿdènaèlÿsèndÿ dönyaya gþz a÷ûb.1212-cè èldÿ qÿdèm Moüol tayfalarûnûn èstèlasûndanehtèyat edÿn B.Vÿlÿd aèlÿsènè vÿ mörèdlÿrènè dÿ gþtöröb,Bÿlx øÿhÿrènè tÿrk etmÿlè olur. Èranda o, mÿøhur sufè øaèrFÿrèdÿddèn ßttar èlÿ gþröøöb dostlaøûr. Daha sonra o,Hècazdan (Sÿudèyyÿ ßrÿbèstanû) Øama (èndèkè Surèyanûnpaytaxtû Dÿmÿøq øÿhÿrè) kþ÷mÿlè olur. 1221-cè èldÿSÿlcuqlu sultanû ßlaÿddèn Keyqubadûn dÿvÿtè èlÿ aèlÿsè vÿmörèdlÿrè èlÿ bèrlèkdÿ Anadolu torpaqlarûnda mÿskunlaøûr.Bèr möddÿt Malatya, ßrzèncan vÿ Larÿndÿ (èndèkèKaraman) øÿhÿrlÿrèndÿ yaøadûqdan sonra o, 1228-cè èldÿKonyada mÿskunlaøûr. Ûkè èl sonra dönyasûnû dÿyèøÿnB.Vÿlÿdèn dènè vÿzûfÿsènè oülu Cÿlalÿddèn tutur. 1225-cèèldÿ, 18 yaøûnda èkÿn Cÿlalÿddèn Øÿrafÿddèn LÿlÿSÿmÿrqÿndènèn qûzû Gþvhÿr xatunla evlÿnèr vÿ bu nèkahdanonun èkè oülu vÿ èkè qûzû dönyaya gÿlèr.Hÿlÿ uøaq yaølarûndan dönyanûn gÿrdèøènè þz yaøûdlarûndandaha fÿrqlè alqûlayan Cÿlalÿddèn øeèrÿ, fÿlsÿfÿyÿvÿ sÿnÿtlÿrÿ dÿrèn maraq gþstÿrèr. Onun dönyagþröøönönformalaømasûnda, bèr sÿnÿtkar vÿ dèn xadèmè kèmèyetèømÿsèndÿ atasûnûn yaxûn dostlarûndan olan SeyèdBörhanÿddèn Möhÿqqèq Tèrmèzèdÿn aldûüû tÿsÿvvöf(=sufèlèk, èrfan) dÿrslÿrènèn ÷ox bþyök ÿhÿmèyyÿtè olub.Tèrmèzè haqq dÿrgahûna qovuøduüu vaxtdan ta 1240-cû èlÿqÿdÿr Mþvlanÿ yalqûz vÿ þzönÿ qapalû bèr hÿyat tÿrzèsörör.Hÿm dönyanû gÿzèb-gþrmÿk, hÿm dÿ bèlèk daèrÿsènèdaha da genèølÿndèrmÿk mÿqsÿdèylÿ o, atasû tÿrÿfèndÿnHÿlÿbÿ vÿ Øama gþndÿrèlèr. 1236-cû èldÿ tÿhsèlènè baøavurub, doüma øÿhÿrè Konyaya dþnÿndÿn sonra aldûüûbèlèklÿrè ÷evrÿsèndÿkè ènsanlarla bþlöømÿyÿ baølayûr.1244-cö èl onun hÿyatûnda bèr dþnöø nþqtÿsè sayûlûr,÷önkè hÿmèn èl o, sÿrgÿrdan dÿrvèø sèfÿtè èlÿ Konyayagÿlÿn sufè øaèrè Øÿms Tÿbrèzè èlÿ tanûø olur vÿ sonradandÿrèn dostluüa ÷evrèlÿn bu mönasèbÿtlÿr onundönyagþröøönö kþklö øÿkèldÿ dÿyèødèrèr. (Bèr rÿvayÿtÿgþrÿ, onlar Mþvlanÿ hÿlÿ èlk dÿfÿ tÿhsèlènè artûrmaq ö÷önØam øÿhÿrènÿ gedÿrkÿn þtÿrè rastlaøûbmûølar - A.Y.)Sonrakû 15 ay ÿrzèndÿ Cÿlalÿddèn möÿllèmlèyè tamamburaxûb, sufèlèk vÿ øaèrlèklÿ mÿøüul olur. Øÿmslÿ fèkèrmöbadèlÿsèndÿn doymayan Mþvlanÿnèn mÿdrÿsÿdÿkèdÿrslÿrèndÿn vÿ þz mörèdlÿrèndÿn soyumasû onun÷evrÿsèndÿkèlÿrènèn qûsqanclûüûna vÿ dÿrèn narahatlûüûnarÿvac verèr. Odur kè, onlar tÿhdèdlÿr bahasûna ØÿmsÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007Tÿbrèzènèn Konyanû tÿrk etmÿsènÿ vÿ onun Mþvlanÿdÿnuzaqlaømasûna naèl olurlar. Øÿmsèn he÷ kèmÿ sþylÿmÿdÿnKonyanû tÿrk etmÿsè xÿbÿrèndÿn Cÿlalÿddèn mþhkÿmsarsûlûr. Bu, onun daha betÿr dÿrÿcÿdÿ tÿnhalûüa qapûlmasûnasÿbÿb olur. Dostlarûnû, mörèdlÿrènè vÿ aèlÿsènè dÿtÿrk edèb, ènzèvaya (=xÿlvÿtÿ, yalqûzlûüa) ÷ÿkèlèr, ÿlènèyerdÿn, gþydÿn özör. Ruhè baülûlûqlarûnûn doüurduüuèztèrab vÿ sarsûntûlara son vermÿk ö÷ön oülu Sultan Vÿlÿdè20 nÿfÿrlÿ bèrlèkdÿ Øÿmsè tapmaq ö÷ön Øama gþndÿrèr. Busayÿdÿ dîqquz aylûq ayrûlûqdan sonra, 1246-cû èlèn sonundagerè dþnÿn Øÿms qûsa bèr möddÿt Konyada qalûr. Mþvlanÿonu þvladlûüa gþtördöyö Kèmya adlû qûzû èlÿ evlÿndèrèr. Bèrqÿdÿr sonra Øÿms yenèdÿn vÿ bu dÿfÿ hÿmèøÿlèk yoxa÷ûxûr. ßslèndÿ èsÿ Øÿmsèn èkèncè dþnöøöndÿn sonra da onugþzö gþtörmÿyÿnlÿrèn sayû getdèkcÿ artmaqdaydû vÿ sonnÿtècÿdÿ bu, bÿdxahlarûn bèrlÿøÿrÿk Øÿmsè 1247-cè èldÿqÿtlÿ yetèrmÿlÿrè èlÿ nÿtècÿlÿnèr. Onu tapmaqdan þtrö èkèdÿfÿ øÿxsÿn Øam øÿhÿrènÿ yollanan øaèr ÿlacsûz qalûbKonyaya dþnör. Deyèlÿnlÿrÿ gþrÿ, Øÿmsè þldörÿnlÿrènarasûnda Mþvlanÿnèn Sultan Vÿlÿddÿn kè÷èk oülu ßlaÿddèn×ÿlÿbè dÿ varmûø.Øÿmslÿ mÿnÿvèyyat vÿ fÿlsÿfè mþvzularda vaxtèlÿapardûüû dèskussèyalarûn tÿsèrè altûnda yazdûüû qÿzÿllÿrdÿo, son beytdÿ möÿllèf adû kèmè gah "Øÿms", gah da"Xamuø" tÿxÿllöslÿrènè èølÿtmèødèr. Bötön bu mÿqamlaryaradûcûlûüûnûn èlk dþvröndÿ Øÿmsèn Mþvlanÿyÿ necÿdÿrèn tÿsèr gþstÿrdèyènèn parlaq söbutudur.Øÿms Tÿbrèzèdÿn sonra Mþvlanÿ zÿrgÿr SÿlahÿddènZÿrqub èlÿ döz on èl dostluq edèr. Onun qûzû Fatmanû oüluS.Vÿlÿdÿ alûr. Daha sonrakû dþvrdÿ Hösamÿddèn ×ÿlÿbèèlÿ mÿnÿvè dostluüun tÿmÿlènè atûr. Øaèrèn þmrönön songönlÿrènÿ qÿdÿr davam edÿn bu dostluq sayÿsèndÿ dönyaÿdÿbèyyatûnûn èncèsè sayûlan altû cèldlèk "Mÿsnÿvè" ÿsÿrèmeydana gÿlèr. Tarèxè salnamÿlÿrdÿ qeyd olunduüunagþrÿ, bu ÿsÿrè Mþvlanÿnèn dèqtÿsè altûnda înun kþnöldostu Hösamÿddèn ×ÿlÿbè kaüûza kþ÷örmöødör.Þmrönön son èllÿrènè Cÿlalÿddèn ruhÿn baülandûüûdostunun ètkèsè haqda øeèrlÿr yazmaqla ke÷èrèr. 17 dekabr1273-cö èldÿ vÿfat edÿn dahè Mþvlanÿ doüma atasûBÿhaÿddèn Vÿlÿdèn yanûnda dÿfn olunur. Sÿlcuqdþvlÿtènèn vÿzèrlÿrèndÿn ßlamÿddèn Qeysÿrènèn tÿøÿbbösöylÿKonyada Mþvlanÿ Cÿlalÿddèn Rumèyÿ törbÿucaldûlûr. Dahè sufè øaèrènèn þlöm gönö hÿr èl onlarla èslamþlkÿsèndÿ qeyd olunur. Hÿmèn gön sufèlÿr arasûnda "Øÿbèarus"adlandûrûlûr kè, bunun da mÿnasû "Sevgèlèylÿ gþröø"vÿ ya "Vösal gecÿsè" demÿkdèr.Mþvlanÿ Cÿlalÿddèn Rumènèn sufèlèklÿ baülûdöøöncÿlÿrènè bèr sèstem øÿklènÿ gÿtèrÿn oülu Sultan Vÿlÿdmþvlÿvèlèyè bèr dènè tÿrèqÿt halûna gÿtèrèbmèø. Ûlk mþvlÿvèdÿrgahûnûn qurucusu olan S.Vÿlÿd 1285-cè èldÿn 1312-cèèlÿ qÿdÿr Mþvlÿvèlèk tÿrèqÿtènèn èlk øeyxè olub. SultanVÿlÿd hÿm dÿ èstådàdlû øaèr kèmè tanûnûb.Mþvlanÿ tÿkcÿ 13-cö yözèlèn deyèl, bötön sonrakûdþvrlÿrèn dÿ ÿn bþyök tÿsÿvvöf øaèrè sayûlûr. Onun hÿyatûvÿ yaradûcûlûüû haqda ÿn þnÿmlè qaynaqlar - oüluS.Vÿlÿdèn (1226-1312) "Èbtèdanamÿ" vÿ ßhmÿd ßflakènèn"Mÿnaqèböl-arèfön" ÿsÿrlÿrèdèr. Øaèrèn adûndakû "Rumè"

kÿlmÿsè onun Anadoluya baülûlûüûnûn gþstÿrècèsèdèr.Mörèdlÿrènèn ona sayüû ÿlamÿtè olaraq verdèyè "Mþvlanÿ"adûndan baøqa saülûüûnda ona xètablarda "hþkmdar"mÿnasûna gÿlÿn "Xudavÿndègar" sþzö dÿ èølÿnèrmèø.Törkcÿ yazdûüû bèr ne÷ÿ øerè ÷ûxmaq øÿrtèlÿ Mþvlanÿ,bötön þnÿmlè ÿsÿrlÿrènè qÿdèm vÿ orta ÿsrlÿrdÿ Øÿrqdÿ"øeèr dèlè" elan olunan fars dèlèndÿ yazûb.Þmrönön bþyök qèsmènè hÿsr etdèyè "Mÿsnÿvèyè-Mÿnÿvè" ÿsÿrè (daha ÷ox "Mÿsnÿvè" adûyla tanûnûr) 25700beytdÿn èbarÿtdèr. Dönya vÿ Èslam ÿdÿbèyyatûnûn èncèsèsayûlan bu ÿsÿrdÿ sufèlèklÿ baülû elmè vÿ ÿxlaqè fèkèrlÿrkè÷èk èbrÿtamèz ÿhvalatlar (prèt÷alar) øÿklèndÿ tÿqdèmolunur. ßsÿrèn dègÿr adû "Mÿsnÿvèyè-øÿrèf"dèr. Rumènèn buÿsÿrè tÿkcÿ ondan sonra gÿlÿn øaèrlÿrÿ göclö tÿsèr gþstÿrmÿklÿqalmamûø, hÿm dÿ Èslam dènènèn saülam zÿmèndÿdÿrk edèlmÿsènÿ øÿraèt yaratmûødûr. Bu mÿnada onunNÿsèmè, Fözulè, Xÿtaè kèmè Azÿrbaycan øaèrlÿrènÿ dÿ tÿsèrèdanûlmazdûr.Mþvlanÿyÿ gþrÿ, hÿyatûn cþvhÿrè vÿ yaraøûüû ènsandûr.Dönyada var olan bötön elmlÿr, sÿnÿtlÿr vÿ varlûqlar ènsanûbÿxtèyar etmÿkdÿn þtrö mþvcuddur. Bu yöksÿk øÿrÿfÿ naèlolmaq vÿ kamèl (=arèf) bèr ènsan sÿvèyyÿsènÿ qalxmaqdanþtrö èsÿ ènsan þz è÷èndÿ yatan yûrtûcû xèslÿtlÿrdÿn, mal,øþhrÿt, mÿnsÿb, øÿhvÿt, yalan vÿ bu kèmè fanè hèss vÿehtûraslardan qurtulmalûdûr. ßks tÿqdèrdÿ, o, yetkèn vÿöstön ènsan ola bèlmÿz, ÷önkè o zaman dönyadakû maddè vÿmÿnÿvè varlûqlar ona hÿzz ÿvÿzènÿ ancaq ÿzab-ÿzèyyÿtbÿxø edÿr. Dönyadakû nemÿtlÿrèn sayû sonsuz olduüundanonlarûn hamûsûna bèr ènsanûn ÷atmasû èmkan xarècèndÿdèr.Östön keyfèyyÿtlÿrÿ malèk ènsanûn èsÿ alè hÿqèqÿtÿ ÷atmasûyalnûz sevgè èlÿ mömköndör, bundan þtrö èsÿ o, hÿr øeydÿnÿvvÿl baøqalarûyla mönasèbÿtdÿ ÿdÿbÿ, vÿfaya, sÿbrÿ, xoødavranûølara genèø yer vermÿlèdèr. Bu mÿnada onun ÿxlaqèdöøöncÿlÿrè eynè torpaqlarda yaøayan dègÿr sufè øaèr Yunusßmrÿnèn bu mèsralarû èlÿ tam sÿslÿøèr:"Sevÿlèm, sevèlÿlèm,Dönya kèmsÿyÿ qalmaz…"vÿ ya"Yöz Kÿbÿdÿn yeyrÿktèrBèr kþnöl zèyarÿtè". (Yÿnè Kÿbÿnè yöz kÿrÿ zèyarÿtåtmÿkdÿnsÿ, bèr kþnölÿ hÿyàn durmàq dàhà östöndör)"Mÿsnÿvè"dÿn baøqa dahè øaèr "Dèvanè-Kÿbèr" (="Bþyök dèvan") adlû 40 mèn beytlèk ÿsÿrèn dÿ möÿllèfèdèr.Bu ÿsÿrdÿ øaèrèn qÿlÿmènèn mÿhsulu olan bötön qÿzÿllÿr,qÿsèdÿlÿr vÿ röbaèlÿr toplanûb. ßsasÿn Øÿms Tÿbrèzè èlÿbaülû bu qÿzÿllÿr toplusunun dègÿr adlàrû "Dèvànè-ØÿmsèTÿbrèzè" vÿ "Øÿmsöl-hÿqayèq"dèr.Øaèrèn "Fèhè ma fèh" adlû ÿsÿrè nÿsrlÿ yazûlûb. Onun fÿlsÿfèvÿ hÿyat haqda fèkèrlÿrènèn, þz ÿsrènè xeylè qabaqlayangenèø dönyagþröøönön toplusu olan bu kètabda øaèrèn øÿxsèhÿyatû haqda da bÿzè bèlgèlÿr, tÿfÿrröatlar vardûr.Yuxarûda øaèrèn uzun möddÿt mÿscèd vÿ mÿdrÿsÿlÿrdÿdÿrs verdèyènè sþylÿmèødèk. Bu dÿrslÿr ÿsnasûnda sþylÿdèyèorèjènal vÿzlÿrèn, fèkèr vÿ tÿlèmlÿrèn bèr ÷oxu onun"Mÿcalèsè-Sÿba" (=Yeddè mÿclès) kètabûnda bèr aradatoplanûb. "Mÿktubat" (=Mÿktublar) adlanan beøèncèÿsÿrèndÿ èsÿ ustad sufènèn þz dþvrönön gþrkÿmlèøÿxsèyyÿtlÿrènÿ önvanladûüû 147 mÿktub cÿmlÿnèb.Sonda dÿrèn tÿÿssöf hèssè èlÿ onu da qeyd etmÿyè vacèbbèlèrèk kè, ayrû-ayrû èbrÿtamèz hekayÿlÿr (=prèt÷alar) ÷ûxûlmaqøÿrtèylÿ, Mþvlanÿ Cÿlalÿddèn Rumènèn he÷ bèr ÿsÿrèAzÿrbaycan dèlènÿ ÷evrèlmÿyèb. Halbukè Rumè köllèyyatû,qÿlèz ÷èn dèlè dÿ dàõèl, dönyanûn bötön aparûcû dèllÿrènÿ tÿrcömÿedèlèb. ßlbÿttÿ, bu xösus Mþvlanÿ yaradûcûlûüûnakþlgÿ salmadûüû kèmè, bèzlÿrÿ dÿ he÷ bèr baøucalûüû gÿtèrmèr.Mÿdÿnèyyÿtèmèzdÿkè bu hàqsûz bîøluüu àràdàn qàldûrmàqmÿqsÿdèylÿ îõuduüunuz sÿtèrlÿrèn möÿllèfèTörkèyÿnèn sînuncu bþyök mþvlÿvûõànlàrûndàn îlàn ØÿfèqCÀNûn hàzûrlàdûüû "Mÿsnÿvè"dÿn så÷mÿlÿr" kètàbûnûdèlèmèzÿ uyüunlàødûràràq èlk dÿfÿ bu èlèn mày àyûndà Àzÿrbàycànîõucusunà ÷àtdûrmûødûr. Dönyà ÿdÿbèyyàtûnûnmèsèlsèz èncèlÿrèndÿn sàyûlàn "Mÿsnÿvè"nèn àltû cèldèndÿnså÷èlÿn hèkmÿtlè ÿhvàlàtlàrû bèr qàpàq àltûndà tîplàyàn butîplu qûsà vàõt ÿrzèndÿ îõuculàrûmûz àràsûndà Rumè èrsènÿdÿrèn màràq dîüurmuødur. Øÿõsÿn mÿn þtÿn yözèllÿr bîyubèr ÷îõ fèlîsîf vÿ yàzàrlàrûmûzà bþyök tÿsèr gþstÿrmèø"Mÿsnÿvè" mÿtènlÿrènèn èlk dÿfÿ vÿ nèsbÿtÿn gånèø hÿcmdÿõàlqûmûzà ÷àtdûrûlmàsûndàn sîn dÿrÿcÿ mÿmnunluq vÿøÿrÿf hèssè duymàqdàyàm. Bu sàhÿdÿ ÷àlûømàlàrûmû tàmcèddèyyÿtlÿ gÿlÿcÿkdÿ dÿ dàvàm åtdèrmÿk nèyyÿtèndÿyÿm,÷önkè sûrf màddèlèklÿ vÿ sàdÿcÿ bugönlÿ yàøàyàn, nÿfÿsàlàn, yàøàmûn sàdÿcÿ bu fànè dönyà èlÿ sûnûrlû îlduüunusànàn ènsànlàrûmûzûn Mþvlànÿ dönyàsûnûn þlmÿz èøûüûnàdàhà ÷îõ åhtèyàcû vàrdûr.Ûnànmàq èstÿrdèm kè, bèr èlk qàrànquø kèmè bu kètàbèstÿr yàølû, èstÿrsÿ gÿnc nÿsèldÿn îlàn, èstÿr dèndàr, èstÿrsÿsîn dÿrÿcÿ mîdårn yàøàm tÿrzènÿ sàhèb vÿtÿndàølàrûmûzö÷ön fàydàlû bèr kètàb îlàcàqdûr. ×önkè ulu Mþvlànÿnènbèzlÿrÿ qîyub gåtdèyè mÿdÿnè èrs hàmûyà åynè dÿrÿcÿdÿõètàb ådèr, hàmû ö÷ön åynè dÿrÿcÿdÿ màràqlûdûr. Àrzuådèrÿm kè, ÿn yàõûn gÿlÿcÿkdÿ bu dàhè döøöncÿ àdàmûnûnvÿ øàèrèn dègÿr ÿsÿrlÿrè èlÿ yànàøû, "Mÿsnÿvè"sè dÿ tàmhÿcmdÿ dèlèmèzÿ ÷åvrèlsèn. Sÿkkèz ÿsrlèk gåcèkmÿ sînràsûgår÷ÿklÿøÿcÿk bu ÷åvèrèlÿrèn prîfåssèînàl ÷åvèrmÿnlÿrÿtàpøûrûlmàsû, sufèlèk vÿ èslàm fÿlsÿfÿsènè yöksÿk sÿvèyyÿdÿbèlÿn àlèmlÿrèn mÿtnlÿrÿ à÷ûqlàmàlàr vÿ yîrumlàr hàzûrlàmàsûsîn dÿrÿcÿ vàcèbdèr. ßks hàldà, bèr nå÷ÿ qàtà vÿdènè àltyàpûyà sàhèb bu mÿtnlÿrèn ÷àüdàøûmûz îlàn ènsànûnànlàyûb dÿyÿrlÿndèrÿ bèlmÿsè õåylè ÷ÿtèn îlà bèlÿr. Yàlnûzbu øÿrtlÿr dàõèlèndÿ ulu Mþvlànÿ Cÿlàlÿddèn Rumènèn vÿînun mörøèdè Øÿms Tÿbrèzènèn ruhlàrûnûn øàd îlàcàüûnûsànûrûq.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 85

øåèðëÿðFßRHAD AMURFÿrhad Amur (HÖSEYNZADß) 1981ci ildÿ Bor÷alûda, Bolnisi rayonu Sarallar kÿndindÿ doüulub.Milli aviasiya akademiyasûnû bitirib. 2003-2005-Fransada Lyon øÿhÿrindÿ Siyasi Elmlÿr Ènstitutunda master tÿhsili alûb.E-mail: hferhad@yahoo.com*ßsl mahiyyÿtini sevilÿnlÿr sinfinin a÷a bilmirÿm,Nÿ dÿ bu mahiyyÿtÿ zidd gÿlÿn baøqa øeylÿrdÿnAnlamûram he÷ bir øey, tÿnqid kimi sÿslÿnÿn fikirlÿrÿTÿrÿfkeølik etmirÿm, ÿksi mÿnÿvi ideallarda gþrönÿnFikirlÿri edirÿm tÿqdir, amma buna gþrÿ onlarû daMödafiÿ etmirÿm, nÿ sevgiyÿ yaxûnlaøûrNÿ ondan uzaqlaøûram, belÿcÿ iki ÿsas cÿrÿyana ayrûlûr,Fÿqÿt hansûna mÿnsubluüum möÿyyÿnlÿøir bilmirÿm.*Laylasû olmayan bir ana qÿdÿr þgey dönyadaBu kþrpÿ mÿsafÿlÿrdÿ olmayaydû ah,Mÿnim hÿrarÿtimi artûrmaq ö÷ön sÿn dÿ soyuducuya qoyulmayaydûn.Uzaqdan mÿzmunca baülû hissÿlÿr yaxûnlaøûb da a÷ûlmayaydû,Gþrmÿyÿydim sÿni, a÷ûqdan mÿn a÷ûüa,Uzun nÿfÿslÿrlÿ anmayaydûm xÿyallarûmda,Gþzÿlliyÿ qarøû mÿn dÿ tutulmuø olaydûm,Tanûnmazlûq xÿstÿliyinÿ,Baxûølarûn asudÿ zamanlarûnda.*Nÿ qÿdÿr fÿrqli hÿqiqÿtlÿr varÈnsanûn gþrsÿnmÿyÿn i÷i barÿsindÿ,ßlbÿttÿ bötön sifÿtlÿrindÿn dilindÿ bir izi dÿ var,Mÿqamsûz ifadÿlÿrlÿ ifadÿ olunsa belÿ.Nÿ qÿdÿr iki mÿnalû suallarûn cavablarû var,He÷ biri bÿnzÿmÿsÿ dÿ þzönö tÿmsil edÿn øÿklinÿ vÿDönyada gþzÿl he÷ bir øeyÿ onlar bÿnzÿmÿsÿ dÿ,Nÿ qÿdÿr fÿrqli hÿqiqÿtlÿr varÈnsanûn gþrsÿnmÿyÿn i÷i barÿsindÿ.*Dþymÿ boøuna dirsÿyin altûnda qalan masanû,Acû sÿhifÿlÿri vÿrÿqlÿmÿ, yalqûz, kimsÿsiz,Toxunma gþzÿl yavru, dÿymÿ simlÿrinÿ, ÷ÿkmÿ tarûma,86ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007Fikir yekunlarûna hÿsr olunmuø sökutla ke÷ birtÿhÿr östöndÿn,Sÿn dÿ qiyabi duy, biraz sÿn dÿ qiyabi yaøa,Örÿyini øöøÿdÿ qoru div kimi, ÿn ibtidai øikayÿtini bir dÿ dilÿgÿtirmÿ.*Qûrmûzû ÷ÿkmÿdÿ, ayaüû qûrmûzû gþyÿr÷in kimiGÿlir bax, gÿnclik yenicÿ yuva salûr özöndÿ, canavar diøliZamanûn pisliyindÿn xÿbÿrsiz, gþzÿl elementlÿr necÿ dÿBir birinÿ lehim atmûødûr, aüûr yökdÿn xÿbÿrsizdir qÿlbi dÿÖrÿyi dÿ ÿzÿlÿsini bÿrkitmÿmiødir, ovcundan yenicÿ döømöøgÿlincikOyuncaüa dayaq olan ÿllÿri, hÿlÿ, kiøi ÿllÿrinÿ dÿymÿmiøQan hþvzÿsinin sahÿsi ÷ox ki÷ikdir hÿlÿkiSahilsizdir, ancaq dÿniz kimi gþzlÿri.*Vurmaq÷ön sÿni qÿlbindÿnGirmÿliyÿmmi boüazûndan i÷ÿriYenidÿn sevmÿk÷in oralarû doyuncaQanad qaldûrûcû qövvÿtlÿ u÷malûyammû gönahlarûn ardûncaÞnömdÿn qara buludlar daüûlmadûqca hÿrbimi sörmÿliyÿmmiEtmÿk÷ön onlarû dönÿnki hallarûnûn tÿrs vahidlÿriSabahkû hallarûnû gÿtirmÿliyÿmmi*Mÿn, indi, torpaüûn altûnda gþzÿl bir qûzBasdûrûlmûø sÿthindÿ durubDöøönörÿm haqqûnda alovlanaraqsevmÿk özrÿ ixtisaslaømûøû,Qara torpaqlar ÿsirlikdÿn necÿ qurtarmûø,Mÿnzÿrÿni tora necÿ salmûø bir fÿsil.Sÿmanûn ötölÿnmiø bþyök boøluüuna boylanûram,Bir qarûø alovu olmuø xûrda örÿyi döøönörÿm ahÞlöm bir yadigar kimi aldû ger÷ÿkdÿn

MÈRMEHDÈ AÜAOÜLUZahûnûn ahûùåêàéÿbu hekayÿnè èlk dÿfÿ Elna oxumalû èdè - sevdèyèm qadûn,oxuya bèlmÿdè, yox þlmÿdè, ay-rûl-dûq...Maøûn Fözulè kö÷ÿsè boyuncasörÿtènè tez-tez dÿyèøèb lÿngÿrvura-vura èrÿlèlÿdèkcÿ arxa oturacaqdaÿylÿømèø xÿstÿ qadûnûn qucaüûnda tutduüumÿlÿfÿyÿ bökölö øey sèlkÿlÿnèrdè. Hÿr dÿfÿsöröcö ayaüûnû ÿylÿcÿ basdûqda taqÿtdÿndöømöø qadûnûn è÷èndÿ yatmûø ÿskè bèr hèssþn oturacaüûn sþykÿnÿcÿyènÿ dÿymÿsèndeyÿ bökölönö sènÿsènÿ sûxmaüa vadaredèrdè. Hÿr ÿylÿc basûmûnda maøûn qadûnûatûb tutduqca qoltuüunun arasûndan sallananqanlû kþrpÿ ayqcûqlarû qapûnûn øöøÿsèndÿanlaøûlmaz øeylÿr cûzûrdû. Kþrpÿnènbököldöyö bÿyaz mÿlÿfÿ dÿ, qadûnûn baldûrlarû,ÿllÿrè vÿ ÿlbèsÿsè dÿ qan è÷èndÿ èdè.Qadûnûn daüûnûq vÿ özönÿ tþkölmöø sa÷larûda qana bulanmûødû- gþrönör qanlû ÿllÿrè èlÿsa÷larûnû yûümaüa ÷alûøûrmûø. Qû÷larûnûnarasûndan baø qaldûran aürûlar bètmÿkbèlmèrdè, hÿyÿcan è÷èndÿ baøûnû saüa-solaburan söröcö bèr ÿlèlÿ sèqnal verèr, o bèrè ÿlènèa÷ûq pÿncÿrÿdÿn dûøarû ÷ûxarûb yolunèstèqamÿtèndÿ sèlkÿlÿyèrdè. Gözgödÿn arxasalona baxdûqda qadûn savaø meydanûndayorüun qalmûø cÿngavÿrÿ bÿnzÿyèrdè-busöröcönö daha ÷ox qorxudurdu.Tÿøvèø è÷èndÿkè söröcö bèlmèrdè nÿetsèn; ensèz dar kö÷ÿdÿ uzun tûxac ÿmÿlÿgÿlmèødè, yan kö÷ÿlÿrdÿn dÿ gÿlÿn maøûnlarÿsas kö÷ÿyÿ doluømuødu, arxada da maøûnlarzÿncèrvarè reaksèya kèmè bèr-bèrènèn arxasûnadözölmöødö, qarøûdakû maneÿ dÿfedèlmÿyÿnÿdÿk yerèndÿn tÿrpÿnmÿk ÷ÿtènmÿsÿlÿ èdè, èkè yöz metr-doüum evènÿ kèmèèrÿlèlÿyÿ bèlsÿydè? Töklö qolunu oturacaüadayayûb arxaya ÷þnÿrÿk qadûna toxtaqlûqvermÿk èstÿsÿ dÿ, qadûnûn mÿøumhÿrÿkÿtlÿrè, huøsuz vÿ mÿlul baxûølarû bötönbÿdÿnènè, nÿhÿng hava gÿmèsènÿ bÿnzÿyÿnqarnûnû tètrÿtdè.Söröcö ÿlacsûzlûqdan nÿ elÿdèyènèbèlmèrdè. Zahû maøûna ÿylÿøÿn kèmè èlk aülûnagÿlÿn ÿn yaxûn doüum evè bura oldu, hÿmdÿ gönön bu uüursuz vaxtû øÿhÿrèn bötönkö÷ÿlÿrè tûxaclarla dolur. Fözulè kö÷ÿsè èsÿhÿm qûsalûüû, hÿm dÿ dþngÿ vÿkÿsèømÿlÿrènèn ÷oxluüu èlÿ söröcöyÿ östönlökverèrdè - èstÿnèlÿn an qarøûda maneÿyÿrast gÿlènÿrsÿ maøûnû saüa vÿ ya sola burubbaøqa kö÷ÿyÿ dþnÿ bèlÿrdè.Lÿnÿt sÿnÿ øeytan! He÷ nÿ etmÿkmömkön deyèldè. Kö÷ÿ boyu maøûnlar daldaladözölmöødö, elÿ bèl kö÷ÿyÿ ÿlvan rÿnglèpalaz sÿrèlmèødè. Maøûnû arxaya söröb÷ûxmaq he÷ cörÿ alûnasû deyèldè. Arxadadayanmûø maøûnlarûn ucu-bucaüû gþrönmördö,kÿsèøÿn yollardan vÿ dþngÿlÿrdÿn dÿmaøûnlar ana yola axûøûrdû. Bèrayaq-bèrayaqda olsa yalnûz èrÿlè sörmÿk olardû, onsuzxÿstÿxanaya bèr øey qalmamûødû, bu sörÿtlÿbelÿ onca dÿqèqÿyÿ ÷atmaq olar.Kö÷ÿnèn baøûnda bþyök yaøûl maüarqurulmuødu- tûxac da maüarûn yolu kÿsmÿsèözöndÿn yaranmûødû. Sÿsgöclÿndèrècèlÿrdÿnyayûlan höznlö, xoflu molla sÿsè maøûnlarûnsèqnal sÿslÿrènÿ, söröcölÿrèn fþhø dolu sÿslÿrènÿqarûøûb ÿtrafa èblèsanÿ duyüularyayûrdû. Bu qorxuyla, hèddÿtlÿ, acèzlèklÿ,tÿkÿbbörlÿ dolu anlaøûlmaz sÿs qèyamÿtèntÿn ortasûndan gÿlÿn Ûsrafèl surunun sÿsè èdèelÿ bèl. Ara-sûra maøûnlardan ÿtrafasÿpÿlÿnÿn muüam sÿslÿrè odun özÿrènÿtþkölÿn benzn kèmè bötön bu mÿnzÿrÿnèdaha da alovlandûrûrdû. Sankè èndècÿ bu bÿdbènmusèqè sÿdalarû mollanûn qaramat sÿsènÿqoøulub þzönön èncÿ vÿ yapûøqan ÿllÿrèlÿÿlacsûz bûraxdûüû dènlÿyÿnlÿrènèn qulaqlarûndanyapûøûb onlarû kanalèzasèya luklarûna sarûsöröyÿcÿk, Xÿzÿrèn dÿrènlèklÿrèndÿ batûracaqdû.Tÿk -tök xèlas olanlar èsÿ Sumqayûtbulvarûnûn qumluqlarûnda gönÿø vannasûqÿbul edÿn nÿcasÿtlÿ ÷èyèn-÷èyènÿdèncÿlÿcÿkdè. Bèrcÿ gönÿøèn sakèt vÿ sþnökbÿnèzè bu èdbar mÿnzÿrÿnè tamamlamaqèstÿmèrdè.Söröcönön bÿdÿnènè soyuq tÿrbörömöødö, qadûna sarû ÷evrèlèb tÿskènlèkverèr, sonra yenÿ qabaüa dþnöb ÿllÿrè èlÿna÷ar sökanû yumruqlayûrdû. O hÿr dÿfÿsökanû yumruqladûqca adama elÿ gÿlèrdè kè,èndècÿnÿ bu azman ÿllÿr kÿskèn bèr zÿrbÿylÿqarøûdakû maøûnlarû ÿzèb yoldan ÷ûxaracaq,bu yaøûl maüarû øar kèmè vurub havayau÷uracaqdû.Zahû ÿdyalû a÷dû, qanlû ÿt par÷asûnabÿnzÿyÿn kþrpÿ bÿdÿnè bumbuz èdè. Kþrpÿdaha ènèldÿmèrdè. Qadûnûn qara gþzlÿrèndÿmÿøum bèr parûltû, donuq bèr qÿzÿb baøqaldûrdû. Yaüûø dÿymèø nar kèmè pardaxlanmûødodaqlarûnû ÷aüanûn ÿnsÿsèndÿ,yanaqlarûnda, sènÿsèndÿ gÿzdèrdè, baøûnûqaldûranda sèfÿtèndÿ soyuq selèk vÿ qanûn èzèqalmûødû. Artûq dþzömö qalmamûødû,ÿt÷ÿbalanû yenÿ mþhkÿm÷ÿ ÿdyala bököbqapûnû a÷dû. Maøûnlarûn arasû èlÿ hÿrÿkÿtèstèqamÿtèndÿ qa÷dû...qa÷dû...qa÷dû... qa÷dû...qa÷dû... Qarøûdan gÿlÿn adamlara toxunubsÿntèrlÿsÿ dÿ dayanmûrdû. Doüum evènènqÿhvÿyè rÿngènè aüûmtûl dèvarlarda gèzlÿtmèøa÷ûq qapûlarû arasûndan uzun dÿhlèz qaranlûqboøluüa bÿnzÿyèrdè. Topuüundan sözölÿnèstè qan sÿndÿlènè èstlatmasaydû dahamþhkÿm qa÷ardû, he÷ pa÷alarûndakû koraürûlara fèkèr dÿ vermÿzdè. Yaø tÿrlèkqa÷maüa qoymurdu, è÷ÿrèsèndÿ höznlömusèqè sÿslÿnÿn -kèmsÿ ana haqqûndayazûlmûø mÿhøur bèr qÿzÿlè yanûqlû-yanûqlûoxuyurdu, qÿzÿldÿ eyzÿn bu cör mèsralarvardû; "Ana, qalx yataüûndan bèr dÿ mÿnÿlayla de"- qara rÿnglè nÿhÿng maøûnûn yanûndabèèxtèyar dayanûb pÿncÿsènè asfalta sörtdö.Mèsralar qadûnûn beynèndÿ hÿrfbÿhÿrfsÿslÿndèyè vaxt o ÿdyalû a÷ûb kþrpÿnè sözdö,kobud ÿl hÿrÿkÿtèlÿ ÿdyalû tÿzÿdÿn soyuqbÿdÿnènèn östönÿ atûb baøûnû qaldûrûb ÿtrafaboylandû. Yaøûl maüarûn gèrèøèndÿ qÿlÿbÿlèkèdè, xeylè sayda kèøè ÿllÿrènè qarûnlarûsÿvèyyÿsèndÿ aüzû yuxarû a÷ûb dua oxuyurdular.Tûxac hÿlÿ dÿ a÷ûlmamûødû. Dèølÿrènèqÿzÿblÿ bèr-bèrènÿ sörtÿ-sörtÿ yaøûl maüara,sonu gþrönmÿyÿn tûxaca, doüum evènènqÿhvÿyè rÿngènè aüûmtûl dèvarlarda gèzlÿtmèøa÷ûq qapûlarû arasûndan qaranlûq boøluüabÿnzÿyÿn uzun dÿhlèzènÿ vÿ dèvarûn qûrüûylasûrayla dözölmöø boüuq qûrmûzû rÿnglè zèbèlqutularûna bèr daha dèqqÿtlÿ baxdû. Vÿbèrdÿn bökölönö èndècÿ partlayacaq bombakèmè cÿld hÿrÿkÿtlÿ qutuya tulladû. Asfaltûnözÿrèndÿkè laxtalanmûø qan èzlÿrè dþngÿdÿnsaüa burulub dalanlarûn bèrèndÿ yox olurdu.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 87

Sÿda HasanAzad qadûn heykÿlèMaddÿnèn ruh halûÿllÿrèylÿ dþølÿrènè sûüallayan qadûnayaddûr xÿyanÿt etmèø kèøè ÿllÿrèþz qadûnlûüûna mÿülubèyyÿtèdèr kèøè ÿllÿrè3 ay sonra qasûüûndan qan è÷èndÿ axdû oüluoüulluüunu söbut etmÿdÿnvÿ daøûndûüû bÿdÿnÿ analûüû daddûrmadanelÿ bu andaca özöndÿkè qûrmûzûylasoyutdu bÿdÿnènèn hÿrarÿtènèelÿ bu andaca qaølarûnûn ÷atmasûnda bèrlÿødèbÿdÿnènèn saü yanûyla sol yanûdþølÿrènè þz ÿllÿrèylÿ sûüallayan qadûnûnayaqlarûnûn arasûdûr sevgèlèsènèn ÿxlaq sÿrhÿdlÿrèbÿdÿnènè cûrmaqlayûb yaraladû, þldö qadûnazad qadûn heykÿlèdèr qarøûnûzda!èndè mÿn ruh halûndayamÈt ruhu, daø ruhu, agac ruhuyamÞz ÿtèmè par÷alayûramSusuram, þzömÿ tÿrÿf atûlûram.Þzömÿ dÿyèb yerÿ döøörÿmÞz ÿlèmlÿ þz gþzlÿrèmè oyuramÞz barmaüûmla sÿnè qusuram è÷èmdÿnÞz barmaqlarûmla - budaqlarûmlaÈndè mÿn maddÿnèn ruh halûndayam.Atamûn þlÿn gönöBu gön noyabrûn 24-öAtamûn þlÿn gönödörBèr daha gölmÿyÿn, aülamayan, axtarûlmayan gönödörMöharèbÿdÿ ètèrdèyè ayaqlarûna heyfslÿnmÿdèyèDèzdÿn aøaüûsû ö÷ön ovcunun qaøûnmadûüû gönödörHamûdam ÷ox anam bèlèrdè yerèmÿk nÿ qÿdÿr yaraøûrdû onaO bèlèrdè öz-özÿ ayaq östÿ þpölmÿmÿyèn dadûnûAtam þz þlkÿsèndÿ qörbÿtdÿ yaøayûrdûBaøqasûnûn èstÿkanûndan su è÷mèrBaøqasûnûn eynÿyè èlÿ qÿzet oxumurduVÿ he÷ vaxt baøqasûnûn ayaqlarûyla yerèmÿdèBu gön noyabrûn 24-ödörAtamûn þlÿn gönödörAzalda-azalda þldördölÿr atamû.88ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

hekayÿMÀRÛ YÀÕØÛ YÅRDÈhekayÿ Rafiq Taüûnûn 1984-cö ildÿ dÿrc olunmuøilk hekayÿlÿr kitabûndan alûíûáRAFIQ TAÜÛHÿsÿn àilÿlikcÿ Törkmÿnistànûn dàøûnû àtûb kÿndÿ qàyûtdû.Åvdÿ înà gþzön östÿ qàøûn vàr, dåmÿdilÿr båø-în gön.Gönlÿrin bir gönö kölÿfirÿngidÿ mÿhÿccÿrÿ sþykÿnibîturmuødulàr. Ràdiîdà Tîvuz àøûqlàrû îõuyurdu.Mÿmmÿdàüà qû÷làrûnû uzàdûb öst-östÿ àøûðòmûødû vÿ hÿrdÿngÿyirirdi.- Àrvàdûnûn millÿti nÿdi, Hÿsÿn? - î, qîndàrmàtÿbÿssömlÿ sîruødu.- Kumûkdû.- Àmmà yàmàn pis yåriyir…- Bàøà döømÿdim…- Törkön sþzö, bålÿ birtÿhÿr yåriyir, - kiøi ucàdàn tÿkràrlàdû.Hÿsÿn rÿng àlûb rÿng vårdi.- Àdàm øÿhÿrdÿn åvlÿnÿrdi, ày zàlûm?- Niyÿ dÿ yîõ? - îülàn tÿÿccöblÿ ÷iyinlÿrini îynàtdû.- Înà gþrÿ ki, øÿhÿrdÿ it yiyÿsini tànûmûr - øÿhÿr pîzüunyårdi.- ßøi, kÿndi gÿl øiøirtmÿ. Kÿnddÿ guyà yàøàmàmûøàm.Mÿmmÿdàüà "õàõõ" ålÿyib yårÿ töpördö. Àdÿtiydi yårÿtöpörmÿk - bundàn lÿzzÿt àlûrdû.Dåyir, Kÿrÿmi burdà àülàmàq tutdu, - Hÿsÿn sþz tàpmàyûbbàøûnû qàøûdû. Sînrà qîlsuz ÷it kþynÿyinin qàbàüûnûdöymÿlÿdi.Înun yàøû îtuzu ÷îõdàn kå÷miødi, àncàq nå÷ÿ il kimsîruøurdu, ålÿ "îtuzdu" dåyirdi.- Dådim, ràzû îlmàzsûnûz.- Åøøÿk gÿrÿk ànqûrûb tàyûnû tàpà.- Qûz hþkmÿn yàømàqlànà gÿrÿk, yårÿ bàõà gÿrÿk! Îndàyàõøûdû?!- Sàõlà, sàõlà! Sàõ-là! Qûz gÿrÿk kiøilÿrlÿ hûrûldàøà. Îndàlÿzzÿtlidi?! , ÿ, mÿni dànûødûrmà hàvàyû yårÿ. Bir dÿ î nÿdiàõû, gÿtiribsÿn - börnönö tutsàn cànû ÷ûõàr.- Yîõ, àrvàd gÿrÿk gîmbul îlà. Làp gölmÿlidi.Hÿyÿtdÿ, bþyök tut àüàcûnûn àltûndà sÿr÷ÿlÿr tÿlÿsÿtÿlÿsÿ,qîrõà-qîrõà yårÿ tþkölÿn qàrà tut dÿnÿlÿrini dimdiklÿyirdilÿr.Tîyuqlàr tÿmkinli-tÿmkinli gÿziøirdilÿr, înlàrsÿr÷ÿlÿri hÿr gön gþrördölÿr dåyÿ dàhà bunà tÿÿccöblÿnmirdilÿr,hÿm dÿ tîõunmurdulàr înlàrà. Àncàq tÿzÿyumurtàdàn ÷ûõàn cöcÿlÿr hÿrdÿn dàyànûb, mÿrci bîydàgþzlÿrilÿ sÿr÷ÿlÿri diqqÿtlÿ sözördölÿr.Înlàrûn bu àtûømàsûndà Ruqiyyÿ hÿr ÿlindÿ bir dîluvådrÿ øirin su ÷àydàn gÿlirdi. Kÿndin bötön quyulàrûnûn suyuøîrdu vÿ sàbunu kþpöklÿndirmirdi.- Gþröm qûrûlàsûnûz! Gþröm yiyÿniz itnÿn yàtsûn!Î, vådrÿlÿri ÿlindÿn ålÿ buràõdû, i÷indÿki su ÷àlõàlànûb,qûràqlàrûndàn yårÿ tþköldö. Hÿyÿtÿ ålÿ bil döømÿn qîøunutÿpilmiødi. Bu qîøun nÿ îlsà yàõøûdû - qînøulàrûn tîyuqcöcÿsi.Ruqiyyÿ dàøû dàøûn dàlûncà yàzdûrûb ÷ûüûrdà-÷ûüûrdà,u÷urdà-u÷urdà tîyuq-cöcÿni pårik sàldû.Gönbàtàn qînøuylà kösölöydölÿr. Bircÿ dàvà sàlàndànsàlànàdànûøàrdûlàr. Tåz-tåz ÷þp östöndÿ bålÿ möhàribÿqîpàràrdûlàr, ÿcdàdlàrûnû qÿbirdÿn ÷ûõàrûb qîyàrdûlàr îrtàlûüà.Yày tÿtilinÿ ÷ûõàn qînøu tÿlÿbÿ îülàn àüàc kþlgÿsindÿîturub gþzlÿrini zillÿmiødi kitàbà. Î, Ruqiyyÿnin sþzlÿrinÿbàøûnû dà qàldûrmûrdû, ålÿ bil qulàüûnûn dibindÿ åøøÿkàrûsûvûzûldàyûrdû.Hÿsÿn îlàn bÿndÿdÿ dÿ bir qÿtrÿ kin-ködurÿt yîõdu.Kiøi bunun östöndÿ înu ÷îõ dànlàyàrdû qàbàqlàr.- Àdàm prinsipiàl îlàr, - dåyÿrdi.Åvlÿrin àràsûndà àlöminium tåldÿn àdàm bîyu ÷ÿpÿrhþrölmöødö. Bu ÷ÿpÿrin gþzlÿrindÿn tîyuqlàr kå÷ÿbilmÿzdilÿr, gÿrÿk u÷ub àøàydûlàr. Àmmà cöcÿlÿr àsàncàkå÷irdilÿr. Döømÿn÷ilik cöcÿlÿrÿ kàr ålÿmirdi, bircÿ Ruqiyyÿiri-iri dàølàrdàn tîlàzlàmàsàydû.Hÿsÿnlÿ tÿlÿbÿ dÿ såvgililÿr kimi yàlnûz yîldà-rizdÿgþröøördölÿr. Bir dÿfÿ dÿ dÿmir yîlu ÷àyõànàsûndà îturàndà,tÿlÿbÿ îülàn sîruødu:- Åøitdim Nàzim tutulub, dözdömö?Hÿsÿn ÷àydàn bir qurtum àlûb, gþzlÿrini qûrpmàqlà "hÿ"dådi:- Àdàm bû÷àqlàmûødû.- Bizim institutun birinci kursunu qurtàrûbTörkmÿnistànà gåtdi. Àõmàq îõumàüû tullàdû. Zàlûm pis dÿîõumurdu - tåõnikàdàn bàøû yàõøû ÷ûõûrdû.- Pis àdàmû hþkmÿn þldörmÿk làzûmdû dåyirdi, tutmàqgözÿøtÿ gåtmÿkdi, àdàmûn tÿrbiyÿ îlunmàsûnà inànmûrdû.Àdàmûn tÿrbiyÿ ådilmÿsini înun àldàdûlmàsû sànûrdû. Yàõøû,hà÷àn qurtàrûrsàn institutu?Tÿlÿbÿ îülàn hÿlÿ dÿ õÿyàldàydû.- Bû÷àqlànàn àdàm þldömö?Hÿsÿn gölömsöndö:- Yîõ, þlmÿdi, cànûnû tàpøûrdû.- Gþrÿsÿn, pis àdàmû þldörÿni yàõøû àdàm sàymàq îlàrmû?- Mörÿkkÿb suàldûr. Mÿncÿ îlàr.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 89

- Îndà î yàõøû àdàmû niyÿ tuturlàr?- Înà gþrÿ ki, î, pis àdàmû cÿzàlàndûrmàq ö÷ön ÿn kîbudösul dà îlur? - bu dÿfÿ tÿlÿbÿ göldö. - Bir yànà bàõàndà,mÿncÿ, insàndà hå÷ vàõt þlömlÿ cÿzàlàndûrûlàsû gönàh îlàbilmÿz.Înlàr hå÷ màràqlànmàdûlàr ki, àilÿlÿri niyÿ sàvàøûb.- Hÿsÿn, birdÿfÿlik gÿldinmi?- Làp yårli-dibli. Yàzdûlàr, "gÿl-gÿl"… Buldîzår÷iydimîrdà. Îrdà buldîzår÷ilÿr bàõ, burdàn dîlànûr, - î, ÿlinibîüàzûnà ÷ÿkdi, - kàpitàlistdilÿr…- Îrdà hÿyàt màràqlû îlàr. Cörbÿcör millÿtlÿr…- Hÿr cör tip vàr.- Yàmàn gåtmÿk istÿyirÿm îràlàrà.- Gÿzmÿyÿ? Yàydà gåtmÿ. Àdàm istidÿn øiøir. Tÿsÿvvörålÿ, yumurtànû qîyursàn qumà, în dÿqiqÿdÿn sînrà biøir.- Àllàhvårÿn nåcÿdir?- Àllàhvårÿndi dÿ, àüûl yîõ, kàmàl yîõ. ×îõ i÷ir. Bir dÿfÿMàrûdàkû kÿnd÷ilÿrimizi sàlûb îtàüà durub qàpûnûn àüzûndàqûøqûrûrmûø ki, sizi bàø bir yànà, låø bir yànà ålÿmÿliyÿm. Dîlutöfÿng ÿlindÿ, ÷àõmàq dà ÷ÿkili.- Sÿbÿbi nÿdi?- Dÿvàllàyû øåydi, nÿ bilim? Guyà sizin börîkràt,röøvÿtõîr qànûnûzû àõûdûb yårinÿ dînîr qànû yåritmÿk làzûmdû- tÿmiz qàn.- Töfÿngi hàrdàn tàpmûødû, sàtûødà îlur?- Kimdÿnsÿ bàhà qiymÿtÿ àlmûødû. Sÿnin yàdûnà gÿlmÿz,qàbàqlàr kÿnddÿ hind màhnûlàrû hÿvÿskàrûydû. Mÿn þlÿndÿ,dåyÿrdi, östömdÿ hind màhnûlàrû îõutduràrsàn Quràn ÿvÿzinÿ.Ûndi dÿ töfÿng-tàpàn÷à hÿvÿskàrûdû.- Silàh gÿzdirmÿk qîrõàqlûqdû.- Î burdàn bàøûnû gþtöröb qà÷mûødû. Åv tikmÿk istÿyirdi;tàõtà-øàlbàn ö÷ön hànsû idàrÿyÿ dÿymiødi, àüûzlàrûnû à÷ûb"qà!" dåmiødilÿr. Î dà töpöröb gåtdi.Tÿlÿbÿ sîyumuø ÷àyû pårrînà sÿpdi. Pårrîndà hå÷ nÿyÿîõøàmàyàn bir øÿkil àlûndû.- Hÿsÿn, burdàkû plànlàrûn nÿdi?- Sîràqlàøûràm, gþröm yår vàrmû buldîzår÷iyÿ?- Su ànbàrû tikintisinÿ gåt. Àncàq uzàq îlàcàq gådibgÿlmÿyÿ.- Nåcÿ dàrtûb gÿtiriblÿr, buyurub ålÿ dÿ iø tàpsûnlàr.Àyàüûmûn ucunu dà åvdÿn ÷þlÿ qîyàn dåyilÿm, - þzö þzsþzönÿ göldö.Hÿsÿn hÿyÿtlÿrindÿ sþhbÿt östönÿ gÿlib ÷ûõdû. Àlàqàrànlûqdû.Càmûølàrû þröødÿn gÿlib mûõà bàülànmûødû vÿ tîõluqdànfûsûldàyûrdû.- Bàhà dåyirsÿn dÿ, ÿøi. Ènsàf dà dinin yàrûsûdûr.- Nÿ insàf? Bàø kÿsirÿm bÿyÿm dåyÿsÿn insàf ålÿ? -Mÿmmÿdàüà bir ÿlilÿ àüàcà sþykÿnib dàyànmûødû. -Dàøkÿndin, Kràsnîvîdskun kö÷ÿlÿrindÿ tÿpÿni gön yàrà-yàràøåy tàpûb àlmàq àsàn iødi? Pàrîõîdà gþtörmörlÿr, su i÷mÿyÿnþvbÿ, dilin quruyub àyàqqàbû àltûnà dþnör. Bir yàndàn dàörÿyini yåyirsÿn ki, birdÿn iliødin, gåtdin în il.- Bålÿ stullàrdàn bizim ràyîn mÿrkÿzindÿ dîlu îlur.- Î ràyîn mÿrkÿzi, î sÿn, bàcû. Kim kimi mÿcbur ålÿyir.Bunlàrûn möøtÿrisi bàøûnûn östöndÿdi - qûz kþ÷örÿnlÿr bilsÿlÿr…Înu gþrÿndÿ sþhbÿt kÿsildi. Àrvàddàn õîø ÿtir iyi gÿlirdi.- Bàõ, àdàm-zàd sàymàyàcàq hà…Hÿsÿn gölömsöndö:- Àõøàmûnûz õåyir. Mÿn indi ÷àtmûràm bÿ…90ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007- Qàyûtdûn gÿldin àõûr?.. Uzàq yårin hàlvàsûndàn àüûzøirin îlmàz. Àdàmûn þz yurdu ÿn åtibàrlû yårdi dönyàdà.Hÿsÿn hà þzönö zîrlàdû àrvàdû tànûmàdû. Ålÿ înà gþrÿömumi suàllàr vårirdi, þzönö ålÿ gþstÿrirdi, guyà tànûyûb.- Siz tÿrÿflÿrdÿ nåcÿdi iølÿr?- Siz yàõøû îlun, biz hå÷…- Niyÿ, ålÿ qîy hàmûmûz yàõøû îlàq.- Bizim dÿ kiøi iniøil gåtmÿk istÿdi Màrûyà, guyà yàõøûpul ÷ûõûr îrdà. Dådim bàõ, îtur yårindÿ, øîrnàn ÷þrÿk yå -gþzön bàlàlàrûnûn östöndÿ îlsun.- Îturdu?- Àüzû nÿdi!Hÿsÿn zàràfàtlà bàrmàüûnû yållÿdi înà:- Îndà såvir…Àrvàdûn sömöklÿri dÿ göldö bu sþzdÿn. Sînrà nÿdÿnsÿMÿmmÿdàüàyà bàõdû vÿ yàylûüûnû ÷ÿkdi gþzlÿrinÿcÿn.- Èyirmi ildi bir-birimizin bàøûnû àüàrtmûrûq bÿ - gÿlsinsåvmÿsin.Tut àüàcûnûn àltûndà sàmîvàrûn kþzÿrtisi gþrönördö. Àytÿlÿm-tÿlÿsik làp àõøàmdàn gþydÿ þz yårini tutmuødu.Àrvàd gådÿndÿn sînrà Hÿsÿn åyvàndà uøàüû qucàüûnàgþtöröb, özönö înun özönÿ sörtdö. Îülu yåkÿlmiødi, ÿlindÿntutmàsàn dà þzö yåriyÿ bilirdi.È÷ÿridÿ Àyiøÿt pàltàr ötölÿyirdi. Pÿncÿrÿlÿr, qàpû làybàlàyà÷ûqdû. Qÿtiyyÿn kölÿk àdlû øåy yîõdu hàvàdà. Î,Àyiøÿtin à÷ûq bîynunu qûdûqlàdû. Gÿlin bîynunu qûsdû.- Hÿsÿn, yàmàn dàrûõûràm.- Þyrÿøÿcÿksÿn. Tÿzÿ yår hÿmiøÿ bålÿdir. Hÿm dÿ àtàànànmÿnÿ sîyuqdulàr.- Bizdÿ, ày àõmàq, dÿb dåyil qàyûnàtà gÿlinlÿ dànûøsûn.Sÿn Màrûyà bàõmà, îrdà it yiyÿsini, - î, àtàsûnûn sþzlÿrinitÿkràrlàdû.- Yîõ, Màrû yàõøû yårdi. Àdàmlàrû à÷ûq-sà÷ûq, då, göl,dànûø.- Burdà dà ålÿdi. Cÿmi båø-àltû göndör gÿlmiøik, àmmàdÿvÿt-dÿvÿt östöndÿn, qînàqlûq-qînàqlûq östöndÿn.Qîrõursàn yåyib-yåyib piylÿnÿk…- Ànàn niyÿ håy dåyinir? Mÿni gþrÿndÿ làp qàb-qàcàqlàdà sàvàøûr.- Sÿninlÿ ki, sàvàømûr.- Qàøqàbàüûnû turøudur mÿnÿ.- Bizim þzbàøûnà åvlÿnmÿyimiz înlàrà tîõunub.Hÿsÿn ràdiîdà îrà-burànû tutub, törk màhnûsû åøidÿndÿsàõlàdû.- Ötönön iøûüû sþnöb, dåmÿk istidi, ày cànûm.Åvdÿn ÷ûõdûüû yåddi ildÿ kÿndÿ yàdûrüàmûødû Hÿsÿn.Înun þzö burdà ÷îõ dàrûõûrdû, àncàq hû÷qûrûüû qàlmûødû i÷indÿ.Hÿm dÿ hàrdàn iø tàpàcàqdû, iø ÷þlÿ tþkölmÿyib hà. dàrûõûbhÿyÿtÿ döødö. Pàpirîs ÷ÿkÿn dåyildi, înà gþrÿ dÿ åvin dàlûndàvàr-gÿl ålÿmÿklÿ ÿsÿblÿrini sàkitlÿødirirdi.×îõdàn bàtsà dà, gönÿøin qûzàrtûsû qàlmûødû öföqdÿ. Dözî qûzàrtûnûn àltûndà îrtà mÿktÿb vàr - Hÿsÿn înilliyi îrdà îõumuødu.Înun bir sinif yîldàøû indi Bàkûdà hÿkimdi, bir sinifyîldàøû tàriõ ålmlÿri nàmizÿdi îlmuødu vÿ guyà þzönö dÿyàõøû yårÿ yûõmûødû - pulunu bàltà kÿsmÿyÿn àilÿyÿ.- Bålÿ îülànlàr vàr! - Àtàsû tÿrbiyÿ mÿqsÿdilÿ dåmiødi.- Mÿn fÿràsÿtsizÿm, mÿn pisÿm! Sînrà?Mÿmmÿdàüà ÿlini yållÿmiødi, yÿni: "Ày màymàq,dönyàyà màl gÿlib, màl dà gådÿcÿksÿn".Bir dÿfÿ dÿ ànàsû stÿkàn-nÿlbÿkini cingildÿdÿcingildÿdÿörÿyinin sþzönö dådi.- Î qûz nÿdi gÿtiribsÿn? Bàøû dibdÿn qûrõûlû, îülànà

îõøàyûr. Þzö dÿ àdàmà bàõûb hûrûldàyûr, diølÿrini àüàrdûr.- Hûrûldàmàz, bÿlkÿ gölör dåmÿk istÿyirsÿn…Diølÿririnin àüàrmàsû dà bÿlkÿ tÿmiz îlmàüûndàndû.- Mÿn î àüàrmàqdàn dåmirÿm.- Nå÷ÿ cör diø àüàrmàsû îlur bÿyÿm?- Bålÿ dàüdàn àüûr kiøinin yànûndà bîynu-bîüàzû à÷ûqgÿzir.Tàpmàcà: "Àdàmàm - dàüdàn àüûràm". Tàpmàcànûnà÷màsû mösÿlmàn kiøisidir.- Dåmÿk istÿyirsÿn tÿrbiyÿsizdi.- ßlbÿttÿ, mÿn indiyÿcÿn bålÿ øåy gþrmÿmiøÿm.Hÿsÿn burdà þzönö sàõlàyà bilmÿdi:- Sÿn nÿ gþröbsÿn ki, tþvlÿ tÿmizlÿmÿkdÿn bàøqà?- Bàüà qûnûndàn ÷ûõdû, qûnûnû bÿyÿnmÿdi. ×ûõàrsànàtþvlÿdÿn, àpàrsànà gÿzdirmÿyÿ Bàkûyà, Øÿkiyÿ, kurîrtlàrà,dånÿn ànàm vàr.Sþz àrvàdà bÿrk dÿymiødi.- Àdàmû yàndûrûb tþkörsönöz, - Hÿsÿn dÿ påømànlàmûødûþz sþzönÿ.Mÿmmÿdàüà yånÿ qû÷làrûnû bir-birinin östönÿ àøûrmûødû.Înà ålÿ gÿlirdi ki, dönyàdà bilmÿdiyi øåy yîõdu.- ×îõ àdàm törmÿdÿn ÷ûõûb birbàøà Màrûyà gådir, ålÿ bilinstitutu bitirib tÿyinàt yårinÿ bàø àlûr. Àüûzlàrû ànà-bàcûsþyöøöylÿ à÷ûlûr. Îlmàmûøàm, guyà Màrûdà.Ruqiyyÿ dÿ bir yàndàn öyödöb tþkördö.- Înà då, qîy zÿhmÿt ÷ÿkib gåtsin vilàyÿtlÿrinÿ.Bàøûmûzû yårÿ sîõmà.- Niyÿ àõû, niyÿ? Bàõ, sàdÿdir, pul-dþvlÿt àøiqi dåyil…- ßcÿb îndà yþnlö gönÿ ÷ûõàrsàn.- Måhribàndûr!- Måhribànlûq yàltàqlûqdûr, - bunu àtàsû burnunun àltûndàdådi.- Ûø ki, bålÿ îldu - Àyiøÿt hå÷ yànà gåtmÿyÿcÿk. Înunkimi yàõøû àdàm hå÷ yår özöndÿ yîõdu.- Àdàm àrvàdûnû tÿriflÿmÿz, yàdûndà sàõlà.Sþhbÿt burdà kÿsildi, ÷önki qàpûyà kimsÿ gÿldi.Bir sÿhÿr Hÿsÿn özönö tÿrtÿmiz qûrõûb, ràyîn mÿrkÿzinÿgåtdi. Îrdà bÿzi idàrÿlÿr yårlÿrini dÿyiømiødi. Sîràqlàøûb tikintiidàrÿsini tàpdû, rÿisin yànûnà girdi.- Èø yîõdu, - Hÿsÿn àüzûnû à÷màmûø rÿis dillÿndi. Yîüunbir àdàmdû, Hitlår kimi dÿ ånsiz, qûsà bûü qîymuødu.- Ömumiyyÿtlÿ, bu ràyîndà buldîzår÷iyÿ iø vàrmû?- Qànunnàn îlmàlûdû, - î, làqåyd-làqåyd dådi; siyirtmÿlÿribir-bir ÷ÿkib bàõûr, nÿsÿ àõtàrûrdû.- Bÿlkÿ õàhiø ålÿyÿm sizdÿn… - rÿis àyàüà durub bildirdiki, tåz ålÿsin, tÿlÿsir.Hÿsÿn suyu sözölÿ-sözölÿ bàyûrà ÷ûõdû. Øàõûyàn gönönqàbàüûndà tÿk dàyànûb þzönön bàlàcà kþlgÿsinÿ bàõdû.Yànûndàn tÿkdÿnbir àdàmlàr kå÷irdi, bÿzisinin kÿnddÿngÿldiyi î sààt bilinirdi; zÿrli-zÿmbilli, bu isti hàvàdà ÿynipåncÿkli. Hÿsÿn yàmàn dàrûõdû.Åvÿ qàyûdûb quyu bàøûndà øàpûldàdà-øàpûldàdà özönö,bîynunu, qîllàrûnû yudu. Ànàsûylà àtàsû yàsà gåtmiødilÿr,îràdà qînøu kÿndÿ tîyà gådÿcÿkdilÿr.Åyvànà qàlõdû, kåfi bir àz durulmuødu.- Àyiøÿt, qàrpûz yàõøûdû, yîõsà ÷ày yàõøûdû bu hàvàdà?- Qàr-pûz!.. ×ày örÿyini-bþyrÿyini yàndûrdû sÿnin.Hÿsÿn qàrpûz dilimlÿrini yådikcÿ àüzûndàn tumlàrûhÿyÿtÿ göllÿ kimi sû÷ràdûr vÿ gölördö. Tîyuq-cöcÿlÿr dÿàøàüûdà màrûüà durub hÿr tumdàn þtrö cumuøurdulàr.- Kÿndimiz õîøunà gÿlirmi?- Dàrûõûràm!- Yàpûødû dàrûõmàqdàn…- Àõû, Màrû yàõøû yårdi, àõû îrànû niyÿ àtûb gÿldik…- Burànû àtûb gådÿ dÿ bilmÿrik dàhà. Dåyir, kiøitöpördöyönö yàlàmàz.- Sÿnÿ nÿ vàr, sÿnin vÿtÿnindi burà.- Hà÷àndàn Màrû sÿnin vÿtÿnin îldu? Sÿnin vÿtÿninMàhà÷qàlàdû.Sînrà Hÿsÿn tÿmiz màvi sÿmà fînundà gþrönÿn àüàppàqbuludlàrà bàõûb, sà÷ûnû qàrûødûrdû.- Dÿli øåytàn dåyir, qàyût Màrûyà!Àyiøÿtin gþzlÿri såvincdÿn pàrûldàdû. Àncàq åhtiyàtlàdillÿndi:- Gådÿ-ÿk…- Gådÿk?! - Hÿsÿn ålÿ bil diksinib qûøqûrdû.- Þzön dåyirsÿn gådÿk… Mÿn dåmirÿm… - Àyiøÿtqîrõub sþzönö dÿbbÿlÿdi. Î, Hÿsÿni hå÷ vàõt incitmÿk,hirslÿndirmÿk istÿmirdi. Î, Hÿsÿnÿ dåmiødi: "Sÿn hàrdàîlsàn, îrà mÿnÿ cÿnnÿtdi". Hÿsÿn dÿ îndà sîruømuødu:- Cÿhÿnnÿm dÿ?- Cÿhÿnnÿm cÿnnÿtdi sÿninlÿ. Cÿnnÿt cÿhÿnnÿmdi sÿnsiz…- Qîy gånåràllàr gÿlsin mÿslÿhÿtlÿøÿk.- Înlàr dåyÿcÿk "yîõ".Hÿsÿn tÿlÿbÿ îülànû gþrÿndÿ àøàüû döødö.Àlöminium tîrdàn ÿllÿrini sàlûb gþröødölÿr vÿ bàølàrûnûbulàyûb göldölÿr.- Dÿniz îlà yàõûndà… vàllàh, gådib girÿrÿm suyà, hå÷÷ûõmàràm.- Bàkû sÿni õàm þyrÿdib hà…- Kÿnd bu cÿhÿtdÿn pisdi dÿ… Dönyànûn kåflÿri özönÿbàülûdû.- ßksinÿ, yàõøûdû, sþzsöz-sþhbÿtsiz cÿnnÿtÿ döømÿkøànsû ÷îõdur. Burà bàõ, niyÿ gådib qurbàüàlàrû qîvub ÷àydà÷immirsÿn?- Bàõ, bu, kÿøfdi!- Biz istÿyirik burdàn ÷ûõûb gådÿk, - Hÿsÿngþzlÿnilmÿdÿn dådi vÿ ålÿ bil þzönö bu sþzdÿn õilàs ålÿdi.- Hàrà?- Yånÿ îrà - Törkmÿnistànà, - Hÿsÿnin örÿyi ÿsdi ki,tÿlÿbÿ dåyÿcÿk "yîõ". Àmmà tÿlÿbÿ îülàn sàkitcÿ dillÿndi:- Màrû yàõøû yårdi - åøitmiøÿm…Îndà Hÿsÿnin dÿ dili à÷ûldû:- Àmmà burdà hÿyàtûn båø-àltû dösturu vàr. ßzbÿrlÿ,yàøà, dàhà dîürusu, ÷ÿrlÿ.Ö÷ göndÿn sînrà Hÿsÿn qàtàrà àldûüû bilåti îrtàlûüàqîydu. Hàmû cÿmdi. Ànàsûnûn gþzlÿri kÿllÿsinÿ ÷ûõdû:- Hàrà?Mÿmmÿdàüà dà ÷àøbàø qàldû:- Hàrà, törkön mÿsÿli?- Màrûyà qàyûdûrûq.Ruqiyyÿ àüzûnû à÷ûb-yumdusà dà, sÿsi ÷ûõmàdû.- Sÿnÿtimÿ dàir iø îrdà, dîstlàrûmûn hàmûsû îrdà…Àrvàd burdà àülàdû:- Yîõ!.. - qûøqûrdû. Sînrà ömidsiz-ömidsiz îülunungþzlÿrinÿ bàõdû. - Yîõ, buràõmàràm! Însuz dàburàõmàyàcàm. - Sînrà yàlvàrmàüà kå÷di. - Îüul, sÿhvimizîlubsà, bàüûølàyûn bizi… Bàõ, àtàn dà påømàndû.- Dàyàn bir… ÿvvÿl mÿni bàøà döø…- Vår î bilåtlÿri mÿnÿ!- Nåynirsÿn?- Bàõûràm, vår.- Hÿrf bilirsÿn bàõàsàn? Ûkinciyÿcÿn, ö÷öncöyÿcÿn îõu-ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 91

musàn! - Hÿsÿn gölömsöndö.Àyiøÿt uzàqdà dàyànûb mÿhÿccÿrÿ sþykÿnmiødi. Àrvàdyöyöröb înu bÿrk-bÿrk qucàqlàdû.- Qûzûm, qîymàràm… Mÿn sÿnÿ hà÷àn pis sþz dåmiøÿm?- Màrû yàõøû yårdi, înà gþrÿ dÿ…Hÿsÿnin gþzlÿri yàøàrdû. Özönö ÷åvirdi ki, gþrmÿsinlÿr.- Ålÿ bil þmörlök gådirik… Ålÿ bil bunlàrû unuduruq…Mÿmmÿdàüà îlàn bÿndÿ dÿ dànûømàzmûø…Ruqiyyÿ Àyiøÿti söfrÿyÿ dàrtdû:- Yåmÿk hàzûrdû. Mÿn kimÿ õþrÿk biøirÿrÿm sînrà?- Îturun… - Mÿmmÿdàüà yumøàq-yumøàq dillÿndi vÿguyà zàràfàt ålÿdi. - Îõlîv udmàyûbsûnûz, hà.Hÿsÿn vÿ Àyiøÿt bir-birindÿn àràlû dàyànûb, fikirli-fikirliyårÿ bàõûrdûlàr. Yårdÿ tut àüàcûnûn bþyök kþlgÿsi vàrdû.ÐÀÔÈà ÒÀÜÛ ÙÀÃÃÛÍÄÀ2 ÉÀÇÛRasim Qaraca1. Gþzlÿnilÿn bir hÿbsin tarix÷ÿsiRafiq Taüûya 3 il hÿbs cÿzasû kÿsdilÿr. Bir yazû÷ûnûn 2 cömlÿsi 3 illik hÿbs cÿzasûna bÿrabÿr imiø. Azÿrbaycan tarixindÿ analoqu olmayanbir hadisÿdir. Östÿlik zÿrÿr÷ÿkÿnin iddiasû olmadan, qondarma ittihamlarla son dþvr Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatûnûn ÿn gþrkÿmli nömayÿndÿsiniqazamata salmaq millÿt adûna rösvay÷ûlûqdan baøqa bir øey deyildir.Rafiq Taüûn qûsa hekayÿlÿr ustasûdûr. Azÿrbaycan ger÷ÿkliyini realist qÿlÿmlÿ ÿks etdirmÿyi bacaran demÿk olar yeganÿ yazû÷ûmûzdûr.Þzöndÿn ÿvvÿlki 60-cûlar ÿdÿbi nÿslinin romantik realizm nömayÿndÿlÿrindÿn Rafiq Taüû þzönön acû realizmi ilÿ kÿskin surÿtdÿ fÿrqlÿnir.Tÿsadöfö deyil Rafiq Taüû ßkrÿm ßylisli, Anar Rzayev, Kamil Vÿli Nÿrimanoülu haqqûnda kÿskin mÿqalÿlÿr yazûb. Anar haqqûnda"dönya ÿdÿbiyyatû tÿqlid÷isi", "yazû÷û rolunun mahir ifa÷ûsû" ifadÿlÿrini iølÿdib.Rafiq Taüûya biz þz aramûzda hÿr zaman "vayqanlû" deyirik, ÷önki onun yazûlarû periodik olaraq mÿtbuatda skandallara sÿbÿb olub, Rafiqbir yazû÷û kimi hÿr zaman hÿdÿlÿnib, guya Azÿrbaycan klassiklÿrini tÿhqir etdiyini bÿhanÿ gÿtirib Rÿsul Rza vÿ Sÿmÿd Vurüun haqqûndayazdûüû kÿskin fikirlÿrÿ gþrÿ onu Yazû÷ûlar Birliyindÿn xaric ediblÿr, ßbölfÿz El÷ibÿy haqqûnda yazdûüû bir cömlÿyÿ gþrÿ gÿrgin gönlÿr,hÿftÿlÿr yaøayûb. Rafiq Taüû belÿ bir yazû÷ûdûr. "Qoy mÿni þldörsönlÿr bir quruca sþz östÿ" deyÿrcÿsinÿ meydana atûlûb, nÿhayÿtindÿ dilininþnöndÿ bÿnd olmayan bu adamû 3 il möddÿtinÿ azadlûqdan mÿhrum ediblÿr. Guya belÿ etmÿklÿ Rafiqi "aüûllandûracaqlar".Az tirajla yayûnlanan "Sÿnÿt" qÿzetinin oxucularû yalnûz ÿdÿbiyyat dairÿsindÿn olan insanlar idi. Bakû kÿndlÿrindÿ vÿ ya konkret olaraqNardaranda bu qÿzetin oxunduüuna inanmaq ÷ÿtindir. Deyilÿnlÿr gþrÿ qÿzeti Nardarana ÷atdûran vÿ bu mÿqalÿ ÿtrafûnda ajiotaj yaradanlarelÿ Yazû÷ûlar Birliyinin ÿmÿkdaølarû olublar. Rafiq Taüûnûn Rÿsul Rza haqqûnda yazdûqlarûnû burada unutmayûblar: "Anar Rÿsul Rzayaradûcûlûüû ilÿ xalqûn zþvqönö kifayÿt qÿdÿr korlayûb. Bu poeziya tÿmizcÿsinÿ beyin suyudur, sanki yÿhudi tÿfÿkkörö mÿhsuludur".Guya humanist bir tÿøkilat olan Yazû÷ûlar Birliyi 2 il ÿvvÿl þzönön qapalû iclasûnda, Rafiq Taüûnûn bu qurumdan xaric edilmÿsini mözakirÿetmiø, yazû÷ûnûn rÿyi soruøulmadan onu AYB sûralarûndan kÿnarlaødûrmûødû. Hÿtta dÿhøÿtli 37-ci illÿrdÿ yazû÷ûlarla belÿ ÿdalÿtsizcÿ davranmayûblar.Elÿ 37-dÿ olduüu kimi Yazû÷ûlar Birliyindÿki dostlarû Rafiqin ÿleyhinÿ sÿs veriblÿr, bu ÿdalÿtsiz qÿrara etiraz edÿn olmayûb.Deyilÿnÿ gþrÿ, Rafiq 80-ci illÿrdÿ Moskvada yaøayarkÿn, El÷in ßfÿndiyevin xahiøilÿ Moskvadan ona, o zaman nadir tapûlan, mayonez alûbgþndÿrirmiø. Mayonez "burjuy" yemÿyi sayûldûüûna gþrÿ yalnûz þlkÿnin paytaxtûnda, xösusi maüazalarda satûlûrdû. Rafiq Bakûya gÿlÿnlÿrvasitÿsiylÿ El÷inÿ dÿfÿlÿrlÿ mayonez gþndÿrib. El÷in bu yaxøûlûüû möqabilindÿ Rafiqÿ, iøi döøÿrsÿ kþmÿk edÿcÿyini bildirib. Ancaq, dþvlÿtyanûnda yetÿrli qÿdÿr nöfuz sahibi olan El÷in ßfÿndiyev Rafiq Taüûnûn mödafiÿsi a÷ûsûndan bu gönÿ qÿdÿr bir kÿlmÿ dÿ olsun sþzsþylÿmÿyib. Parlamentdÿ tÿmsil olunan ziyalûlar arasûndan yeganÿ insan Aqil Abbas olub, bu mÿsÿlÿylÿ baülû hÿm yazûlû mÿtbuatda, hÿmdÿ televiziyada þz sþzönö bildirib, yazû÷ûnûn hÿbs olunmasûna qarøû etirazûnû sÿslÿndirib.60-cûlar ÿdÿbi nÿsli nömayÿndÿlÿrinin Rafiqÿ qarøû barûømaz mönasibÿtini anlamaq olar. Rafiq þz yaradûcûlûüû ilÿ onlardan östöndör,Azÿrbaycan ÿdÿbiyyatûnûn yeni mÿrhÿlÿsidir, ÿsÿrlÿriylÿ þzöndÿn ÿvvÿlkilÿrÿ kþlgÿ salmaqdadûr. Bu hÿqiqÿt 90-cû illÿrin ortalarûndanetibarÿn meydana ÷ûxûb vÿ bÿdii yaradûcûlûq möstÿvisindÿki bu rÿqabÿt Rafiq Taüûya qarøû haqsûz höcumlar øÿklindÿ meydana ÷ûxmaüabaølayûb. Yaølû nÿsil yazû÷ûlarûn bu hÿbs mÿsÿlÿsindÿ sÿslÿrini ÷ûxarmamasû onlarûn bu iødÿn mÿmnun qaldûüûnû gþstÿrmÿkdÿdir.Ancaq bu sevinc boøunadûr. Rafiq Taüûnûn hÿbs olunmasû onun yazû÷û bþyöklöyönÿ ÿsla kþlgÿ salmûr, ÿksinÿ onun imajûnû daha da mþhkÿmlÿndirir.Bÿdii yaradûcûlûq iøi milli varlûq mÿsÿlÿsidir, yaxøû bir yazû÷ûnûn yetiømûsi ö÷ön hÿbsxanalar da bir mÿktÿbdir.

2. Bir dÿ azadlûüa ÷ûxsam...Rafiq Taüû hÿbsxanada F.Dostoyevskinin "Èdiot" romanûnû istÿyib oxumaüa. Birdÿn yadûma döødö Rafiqin Dostoyevskidÿn o qÿdÿr dÿxoølanmamasû, XÛX ÿsr rus klassiklÿrindÿn onun sevdiyi iki yazû÷û var: Anton ×exov vÿ Lev Tolstoy. ßcÿba nÿdÿn Rafiq hÿyatûnûn bÿlkÿ dÿÿn dar vÿ aürûlû gönlÿrindÿ, birdÿn-birÿ Dostoyevskiyÿ ehtiyac duyub?ßvvÿlcÿ onu deyim, Rafiq Taüû hÿbs olunduüu göndÿn tam iki ay möddÿtindÿ ona qÿzet, kitab oxumaüû yasaq ediblÿr, hÿtta yemÿk øeylÿrinibökÿrÿk i÷ÿri qÿzet par÷asû þtörmÿk mömkön deyildi, tÿkcÿ bu faktûn þzö bizim inzibati orqanlarda nÿ qÿdÿr bþyök ÿdalÿtsizliyin vÿþzbaøûnalûüûn hþkm sördöyönö gþstÿrmÿkdÿdir. Sanûram Rafiq Taüûya iki ay qÿzet-kitabsûz qalmaq sþzön ÿsl mÿnasûnda cÿza olmuødur,Rafiq ö÷ön azadlûqdan mÿhrum olmaq, elÿ qÿzetlÿ, mÿtbuatla ÿlaqÿni itirmÿk demÿkdir. Èki aylûq dÿhøÿtli oxuma aclûüûndan sonra Rafiq"Èdiot" romanûnû istÿyib.F.Dostoyevski haqqûnda deyirlÿr: "o insan qÿlbinin növÿsinÿ varûr". A.Eyniøteynin adûna ÷ûxûlan bir deyim dÿ var bu yazû÷û haqqûnda, guyaEyniøteyndÿn soruøublar, iøûq sörÿtiylÿ baøqa bir planetÿ sÿfÿr zamanû yalnûz bir kitab gþtörmÿli olsaydûnûz bu hansû yazû÷ûnûn kitabû olardû,cavab verib, Dostoyevskinin "Karamazov qardaølarû"! Bu cörÿ anekdotvari sþhbÿtlÿr bir yana qalsûn, Dostoyevskinin ÿsÿrlÿri sarsûntûlûgönlÿrdÿ insan ö÷ön ÿn bþyök tÿsÿllidir, bu yazû÷ûnûn dÿyÿrini yalnûz hÿyatûmûzûn kritik dþnÿmlÿrindÿ anlaya bilÿrik. "Èdiot" romanûnûisÿ adÿtÿn poema adlandûrûrlar, bu ÿsÿrdÿ øairanÿlik ÿn yöksÿk hÿddÿdir, bu romanû oxumaq insana steril bir örÿk qazandûrûr.Elÿ bu ÿsÿrdÿ Rafiqin durumu ilÿ sÿslÿøÿn bir sÿhnÿ var, hÿbsxanada olan birisinin dilindÿn sþylÿnilir: "ÿgÿr bir dÿ azadlûüa ÷ûxsam,þmrömön hÿr dÿqiqÿsini hesaba alardûm, he÷ bir øeyi ÿbÿs yerÿ sÿrf etmÿzdim".Rafiqdÿ qÿribÿ yumor hissi var, tÿsÿvvör edirÿm, bÿzÿn þz halûna baxûb gölömsönör, "ÿmÿlli-baølû hÿbsxanadayam" deyir, qÿøø edib þzönÿbir "töreìøik" ayamasû da yapûødûrûr. Ancaq, oxumaüa izn verilÿn gön ilk istÿdiyi kitabûn "Èdiot" olmasûndan anladûm, Rafiqin durumuzarafatlûq deyilmiø. Adÿtÿn insanlar hÿbsxana kimi hÿyatûn mÿhÿng nþqtÿsindÿn sûnaraq vÿ ya möbarizÿyÿ and i÷miø olaraq ÷ûxûrlar. Tÿkcÿbu kitab mÿsÿlÿsinÿ gþrÿ, Rafiqin qÿlbÿn yaralanmûø olduüunu, duyüu reablitasiyasûna ehtiyacû olduüunu kÿsdirmÿk mömköndör."Hÿbsxanada da bþyök bir hÿyatla yaøamaq olar" - bunu Dostoyevskinin qÿhrÿmanlarûndan biri deyir. Rafiq Taüû orada, dþrd divararasûnda, hÿyat fÿlsÿfÿsi a÷ûsûndan hansû qeyri-adi nÿticÿlÿrÿ gÿlib, bilmirÿm, bir zamanlar oxumuø olduüu bu kitabû yenidÿn oxumaüa onuvadar edÿn bu aüûr gönlÿrindÿ, romandakû personajlardan birinin dilindÿn qopub alt yaddaøûna döøÿn o nadidÿ cömlÿ hansûdûr, bÿlkÿ bambûlûknyaz Mûøkinin Nastasiya Filippovna haqqûnda dediyi, "siz o qÿdÿr bÿdbÿxtsiniz ki, þzönözö hÿqiqÿtÿn gönahkar hesab edirsiniz"sþzlÿridir, bÿlkÿ Lizaveta Prokofyevnanûn sþylÿdiyi "cÿmiyyÿti ona gþrÿ vÿhøi vÿ qeyri-insani adlandûrûrlar ki, o, aldadûlmûø mÿsum qûzûfahiøÿ adlandûrûr" sþzlÿridir. Bÿlkÿ Rafiqi yenidÿn bu kitaba baülayan, zölmÿt qaranlûqda bir iøûq kimi ÷axan vÿ gÿl-gÿl deyÿn, bir þmörlökaxtarûøa bÿdÿl olan o sarsûdûcû fikir budur: "øÿfqÿt bötön bÿøÿriyyÿtin ÿn ÿsas, bÿlkÿ dÿ yeganÿ varlûq qanunudur!"Rafiqi yazdûüû ÿsÿrlÿrdÿ "ÿsl hÿqiqÿtin" axtarûøûnda gþrörök, bÿzÿn insanûn þz øÿxsi rifahûndan vaz ke÷mÿk bahasûna axtardûüû hÿmin ohÿqiqÿt ki, bu ÿzablû yolun yol÷ularû hÿr bir cÿmiyyÿtdÿ barmaqla sayûlasû qÿdÿr olur hÿr zaman, amma hÿr nÿ qÿdÿr az olsalar da bir millÿtindiri qalmasû yalnûz o insanlarûn sayÿsindÿ mömköndör. Rafiqin "Èdiot"u istÿmÿsinin sÿbÿbi qÿflÿtÿn mÿnÿ ayan oldu - dostumuzun qÿlbindÿbþyök tÿlatömlÿr var, o artûq hÿqiqÿtin növÿsinÿ yaxûnlaøûb, bÿlkÿ dÿ onu øÿfqÿt sa÷an barmaqlarûnûn arasûnda tutub, indi hÿqiqÿti necÿtapmaüûn deyil, necÿ saxlamaüûn tÿlaøûnû yaøamaqdadûr, bir dÿ azadlûüa ÷ûxarsa yerdÿ qalan þmrönön hÿr bir dÿqiqÿsini necÿ hesabla yaøayacaüûnûgþtör-qoy etmÿkdÿdir."Èdiot" romanûnûn bir yerindÿ Lebedyev adlû rÿzil hÿrÿkÿtlÿr sahibi birisi, sarsaq gþrönmÿk dÿrÿcÿsindÿ sadÿlþvh vÿ ideal insan olan knyazMûøkinÿ deyir: "hÿtta hÿr hansû al÷aq bir adamdan da soruøsanûz, onun ö÷ön kiminlÿ iø gþrmÿk daha yaxøûdûr, þzö kimi al÷aq biradamlamû, yoxsa sizin kimi nÿcabÿtli bir insanlamû? O cavab verÿr ki, ÿn nÿcabÿtli bir insanla. Yaxøûlûüûn tÿntÿnÿsi dÿ bundadûr"Yaxøûlûüûn tÿntÿnÿsi! Gþrÿsÿn bu mömköndörmö? "Èdiot" romanûnûn sonunda yaxøûlûüûn tÿntÿnÿsinÿ inanan saf örÿkli knyaz Mûøkin dÿlixanayadöøör. Hÿmin o Mûøkin ki, fahiøÿlikdÿ ad ÷ûxarmûø Nastasiya Filippovnaya örÿk a÷mûø, ona evlÿnmÿk tÿklif etmiødi, "mÿn he÷ birøeyÿm, amma siz ÿzab ÷ÿkmisiniz, þzönöz isÿ bu cÿhÿnnÿmdÿn tÿmiz ÷ûxmûsûnûz, bu isÿ ÷ox øeydir" demiødi. Sþhbÿt burada ölvi ÿzabdangedir, hÿr ÿzab ölvi sayûlmaz.Rafiq yaxûn gönlÿrdÿ azadlûüa ÷ûxacaq, 2-3 aylûq bu hÿbs möddÿti Rafiq kimi insanlar ö÷ön 10 illÿrÿ bÿrabÿrdir (F.Dostoyevski þzö dÿ 10 ilsörgön yaøayûb). Maraqlûdûr, Rafiq hÿbsxanada da bþyök bir hÿyat yaøamaüûn mömkön olduüuna inanûbmû, bundan sonrakû hÿyatûnûn hÿrdÿqiqÿsinin hesabûnû aparacaqmû, ixtisasca hÿkim olan bu insanûn tutsaqxanada qazandûüû ana hikmÿt nÿdir: Azÿrbaycanû øÿfqÿt xilas edÿcÿk,yoxsa biz þzömözö gönahkar bilmÿk dÿrÿcÿsindÿ bÿdbÿxtik?Bÿlkÿ Rafiqin, hÿbsxanadan ÷ûxan kimi, özönö millÿtÿ tutub deyÿcÿyi ilk sþzlÿr bunlar olacaq: mÿn he÷ bir øeyÿm, amma siz ÿzab÷ÿkmisiniz, þzönöz isÿ bu cÿhÿnnÿmdÿn tÿmiz ÷ûxmûsûnûz, bu isÿ ÷ox øeydir!ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 93

ß ä ÿ á è õ ð î í è ê à94R.ÃàðàúàÄ þ â ð è ì ÿ ò á ó à ò ä à ä ÿ ð ú î ë ó í à í é à ç û ë à ðÞlmÿk yoxsa möbarèzÿ aparmaq?Hÿr bèr möbarèzÿnèn þz lèrèkasû olmalûdûr, bunu mÿøhur ènqèlabøûlardan bèrè sþylÿyèb. ßgÿr hÿrhansû bèr savaøûn, dèrÿnèøèn, möcadèlÿnèn vÿ ya ènqûlabûn mahèyyÿtènè, qÿlÿbÿsènèn vÿ mÿülubèyyÿtènènsÿbÿbènè anlamaq èstÿyèrsènèzsÿ onun èstènad etdèyè lèrèkaya dèqqÿt edèn, o zaman bèr ÷ox mÿtlÿblÿrÿgön èøûüû döøÿcÿk. Mÿsÿlÿn, gþtörÿk elÿ bèzèm mèllè azadlûq möbarèzÿmèzè, onun yetèødèrdèyè øaèrlÿrÿnÿzÿr salaq. Kèm èdè onlar? Möbarèzÿ damarû olmayan, sentèmental röstÿm behrudèlÿr, dekadans (ruhdöøgönö) vaqèf sÿmÿdoülular.Qarabaü savaøûnda belÿ bèr hadèsÿ olmuødu, gÿncÿlè gÿnc øaèr, ÷ox èstedadlû dostumuz NèzamûAydûn dþyöødÿ hÿlak olmuødu, ÷antasûndan Vaqèf Bayatlûnûn øerlÿr kètabû ÷ûxmûødû. Bu yaxûnlarda÷aüdaø Azÿrbaycan jurnalèstèkasûnûn vuran ÿlè Zamèn Hacû da bèr mÿqalÿsèndÿ Kÿlbÿcÿrdÿ dþyöøsÿngÿrèndÿykÿn Ramûz Rþvøÿnèn øer kètabûnû necÿ mÿhÿbbÿtlÿ oxuduüundan sþz a÷mûødû. Zamènènbèr mþcözÿ ÿsÿrè savaødan saü ÷ûxdûüûna ènanûr vÿ Kÿlbÿcÿrèn nÿ ö÷ön döømÿn ÿlènÿ ke÷dèyènèanlayûram.Èstÿr V.Bayatlû, èstÿrsÿ R.Rþvøÿn bötön yaradûcûlûqlarû boyu þlömdÿn, kÿfÿndÿn, ruhdan... vÿ bucör... pès-pès øeylÿrdÿn yazûblar, ruh döøgönö olublar, ay èøûüûndan, gþy özöndÿn yazûblar, o bèrè dönyaèlÿ ÿllÿøèblÿr, sevgèlèlÿrè þz þpölmÿmèø dodaqlarûyla onlarûn adûnû ÷ÿkdèyè ÿn xoøbÿxt saatlarûnda belÿþlöm arzulayûblar, "yaøamak gözel øeydèr kardeøûm" demÿyèblÿr. ßlbÿttÿ, onlardan èlham alan yenènÿsèl savaøda uduzmalû, möbarèzÿdÿ èflas etmÿlèydè.60 yaøûnûn tamam olmasû mönasèbÿtèlÿ øaèr Ramèz Rþvøÿn haqqûnda möxtÿlèf qÿzetlÿrdÿ bèrxeylè yazû dÿrc olunmuødu, ÿsas dèqqÿtèmè ÷ÿkÿn øaèr haqqûnda hÿr dÿfÿ ayrû-ayrû tÿøbèhlÿrèn èølÿnmÿsèèdè; "bþyök øaèr", "gþrkÿmlè øaèr", "qötrÿtlè øaèr", "bötþv øÿxsèyyÿt", "Nobel mökafatûna layèq","dahè øaèr", "mèllè ÿdÿbèyyatûmûzûn ÿn parlaq sèmalarûndan bèrè", "bÿnzÿrsèz øaèr" vÿ s. Bu tÿyènatlarûnhamûsûnûn bèrdÿn doüru olmasû mömkön deyèl, Ramèz Rþvøÿn ya "dahèdèr", ya da "gþrkÿmlè". RamèzRþvøÿnè yalnûz bèrcÿ øÿrtlÿ "bþyök" øaèr adlandûrmaq olar, ÿgÿr Azÿrbaycan, özÿrèndÿ aüû deyèlÿcÿk,gþz yaøû tþkölÿcÿk, ÿlacû olmayan bèr þlkÿdèrsÿ vÿ azÿrbaycanlûlar da son vÿzèfÿsè qara paltar geyèbyas saxlamaqdan èbarÿt bèr toplumdursa. ×önkè Ramèz Rþvøÿn øerè ènsanû pessèmèzmÿ yuvarladûr,qÿzvö-qÿdÿrlÿ barûødûrûr, èradÿ faktorunu sûfûra endèrèr...Östÿlèk, ÿn ÿcaèb olanû Ramèz Rþvøÿnÿ yenè tÿsès olunmuø Mÿmmÿd ßmèn Rÿsulzadÿmökafatûnûn verèlmÿsè, þz qÿtèyyÿtsèzlèyèlÿ möxalèfÿt hÿrÿkatûnû hÿr zaman èflasa uüratmûø ÈsaQÿmbÿrèn dÿ ona "bþyök øaèr" demÿsèdèr. Psevdo möxalèfÿt lèderènèn dekadans bèr øaèrlÿ bèrlÿømÿsèÿslèndÿ ÷ox tÿbèèdèr, bèrè-bèrèlÿrènè tamamlayûrlar. Lakèn, Mÿmmÿd ßmèn Rÿsulzadÿnèn tÿmèz adû busayaq spekulyasèyalara bulaødûrûlmamalûdûr. Ramèz Rþvøÿnÿ ÿn yaxøû halda Rÿsulzadÿ mökafatû deyèl,Rÿsul Rza mökafatû daha ÷ox yaraøardû...Bu kÿlmÿlÿr bÿlkÿ ÷ox acûdûr, lakèn "bþyöklök" arzusunda olan, èctèmaè fèkrÿ xètab etmÿkförsÿtènè dÿ ÿldÿn qa÷ûrtmayan hÿr kÿs bèlmÿlèdèr: sÿfalÿt è÷ÿrèsèndÿ yaøayan mèlyonlarûn gþz yaøûnûÿmÿrÿk bþyök olmaq ÿsla øÿrÿflè bèr èø deyèl. ßlÿlxösus, fÿlakÿt gÿmèsèndÿkè ènsanlarûn bèr øaèrdÿngþzlÿdèklÿrè þlömön þzÿllèklÿrè vÿ gþzÿllèklÿrè deyèl, onlar ay èøûüûna èlèøèb qalmaq èstÿmèrlÿr vÿsahèldÿ qara paltarlû bèr qadûnûn gþz yaøû tþkÿrÿk onlarû gþzlÿdèyènÿ dÿ ènanmaq èstÿmèrlÿr. ×önkè bèrøeyè yaxøû bèlèrlÿr: elÿ kè qara paltarlû qadûna ènanmaüa baøladûn gÿmènè xèlas etmÿk mömkön olmayacaq.XX ÿsrèn ÿvvÿllÿrèndÿkè ètalyan futurèstlÿrènèn bèr øöarûyla bu yazûmû tamamlamaq èstÿyèrÿm:ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

"Rÿdd olsun ay èøûüû!"Qûrx sÿbÿb"Oxumaq, oxumaq, oxumaq" - Vladèmèr Èlè÷ belÿsoylÿmèødè. Deyèlÿnlÿrÿ gþrÿ bu sþzlÿr Hÿzrÿt ßlèyÿ mÿxsusdur,Lenèn ondan ÷ûrpûødûrûb. Östÿlèk, bèzèm fÿrasÿtlè Sovet tÿrcömÿ÷èlÿrèÿslèndÿ "þyrÿnmÿk, þyrÿnmÿk, þyrÿnmÿk" olanhÿmèn èfadÿnè dèlèmèzÿ yanlûø ÷evèrèblÿr, ancaq he÷ nÿdÿyèømÿyèb, qurd ke÷ènè he÷ harasûnû yemÿyèb, ÿmÿl elÿyÿn olsa,he÷ oxumaq da pès deyèl. Fÿqÿt gÿlèn gþrön, bèz hardan haragÿldèk, kètab oxuma faèzènÿ gþrÿ dönyada ÿn axûrûncû sûradaduran mèllÿtlÿrlÿ yarûøa bèlÿrèk yalnûz, bèr zaman var olan kètaboxuma ÿnÿnÿsènè yavaø-yavaø ètèrmÿkdÿyèz.Kètab tèrajlarûnûn 500-ÿ döømÿsènè 10-15 èl ÿvvÿl facèÿ kèmèqarøûlamûødûq, èndè, gþzönöz aydûn, kètablarûn orta-statèstèk tèrajû300 ÿdÿddèr, yaxûn zamanda bu rÿqÿmèn 200 vÿ 100 olacaüûnaøöbhÿ etmÿyèn.ßgÿr þlkÿmèzdÿ elmÿ, oxumaüa, þyrÿnmÿyÿ hÿvÿsèn hansûsÿvèyyÿdÿ olduüunu bèlmÿk èstÿyèrsèzsÿ, yolunuzu ElmlÿrAkademèyasû metrosundan Bakû Dþvlÿt Unèversètetènÿ aparanyoldan salûn, ÿvvÿllÿr burada kètab dökanlarû var èdè, èndèysÿ yalnûzvÿ yalnûz ÿtrèyyat, paltar, telefon dökanlarûdûr, bèr dÿ aøxanalar.ßlbÿttÿ, deyÿ bèlÿrsènèz, tÿklèf tÿlÿbÿ gþrÿdèr, mÿn dÿ elÿbunu äeyèrÿm, bèzèm tÿlÿbÿlÿrèn tÿlÿbè telefona vÿ cûncûqmûícûüadûr.Bèr sþzö qoyub o bèrènÿ ke÷èrÿm, bèzèm tÿlÿbÿlÿrÿbaxanda onlarûn unèversètetÿ elm tÿcröbÿsènÿ deyèl, eøqtÿcröbÿsènÿ gÿldèyènè döøönmÿk olar sadÿcÿ.Vÿzèyyÿtèn bu cörnÿ olmasûnûn qèrx sÿbÿbè var, ÿsas sÿbÿbèsÿ odur kè barût yoxdur, yÿnè gÿnclÿrèmèzè oxumaüa, þyrÿnmÿyÿètÿlÿyÿcÿk o atÿø, o hÿvÿs, o èstÿk. Ya zÿlzÿlÿdÿn, ya Bakûnûnkölÿyèndÿn, ger÷ÿk mÿnzÿrÿ belÿdèr. ßvvÿllÿr metroda, nÿqlèyatdakètab oxumayan ènsanlara hÿr kÿs mÿzÿmmÿtlÿ baxardû, èndètÿrsènÿdèr, kètab oxuyan ènsana mÿzÿmmÿtlÿ baxûrlar. Èndè telefonlaoynamaq gÿnclÿrèn ÿsas mÿøüulèyyÿt nþvödör. Sþmörgÿ÷èBatû øèrkÿtlÿrè hÿr kÿsèn ÿlènÿ bèr cèhaz verèb, yenè gÿlÿn nÿsèllÿrènkonturunu, pulunu sþmörmÿsè bèr yana, daha qèymÿtlè olanzamanûnû sþmörör. 3-cö dönya þlkÿsènèn qÿdÿrè bþylÿdèr: oxuma,þyrÿnmÿ, þz qafanû èølÿtmÿ, èstehlak÷û olub qal, zÿhmÿtlÿqazandûüûnû kontura, sms-ÿ verèb havaya sovur.Unèverstet yolunda he÷ bèr kètab dökanûnûn olmamasûfÿlakÿt gþstÿrècèsèdèr, qûrmûzû èøûq yanûr: bu mèllÿtèn sabahû yoxdurrrrrrr!!!Hal bu kè, uzaüa getmÿyÿk, Moskvada, Ankarada,Tehranda, Tèflèsdÿ fÿrqlû mÿnzÿrÿnèn øahèdè olarsûnûz. XarècdÿnBakûya gÿlÿn qonaqlar, ana dèlèndÿ kètab axtaran ènsanlarheyrÿtlÿr è÷èndÿ qalûr, kètab dökanlarû he÷ yoxdur deyÿcÿk qÿdÿrazdûr, östÿlèk, olanlarda da ana dèlèndÿ kètablar bèr köncÿ qûsûlûb,latûn ÿlèfbasûyla kètablar yetÿrsèzdèr, polèqrafèk tÿrtèbatlarû aøaüûsÿvèyyÿdÿdèr. ßcÿba, Neft vÿ mèlyonlar sÿltÿnÿtèndÿ yöksÿksÿvèyyÿlè bèr nÿørèyyat qurub gözÿøtlè øÿrtlÿrlÿ gþzÿl kètablarnÿør etmÿk olmazmû? ßlbÿttÿ olar! Bÿs nÿ ö÷ön yoxdur? ×önkèèstÿk yoxdur! Èstÿk nÿ ö÷ön yoxdur? Bax gþrörsönöz, yenÿ hÿmèncavaba gÿldèk: barût yoxdur, yÿnè, örÿkdÿ atÿø, mèllÿt sevgèsè,vÿtÿn sevgèsè!Yenÿ gÿlÿk Vladèmèr Èlè÷ Lenènÿ. 1910-cu èllÿrdÿ yazdûüûbèr mÿqalÿsèndÿ, bèrèncè Rus ènqèlabûnûn mÿülubèyyÿt sÿbÿblÿrènèaraødûran möÿllèf bunu marksèst ÿdÿbèyyatûn yetÿrsèz olmasûylaÿsaslandûrûr. Sonrakû bèr ne÷ÿ èldÿ tÿrcömÿ èøènÿ bþyök aüûrlûqverèlèr: "Artûq lazûm olan ÿdÿbèyyat tÿrcömÿ olunub vÿ bu tÿrcömÿÿdÿbèyatû yaxûn zamanda þz bÿhrÿsènè verÿcÿkdèr" - yazûrhÿmèn mÿqalÿsèndÿ avantörèst ènqèlab dahèsè Volodya.Yeganÿ ÷ûxûø yoluDèø hÿkèmènèn qÿbulundayam, gönlÿrdèr bor-maøûnûnsÿdalarû altûnda bu cavan oülanla gÿlÿcÿkdÿn-gedÿcÿkdÿn sþhbÿtlÿredèrèk, mþvzularûmûz rÿngarÿngdèr, sèyasÿtdÿn, fÿlsÿfÿdÿn,dèn vÿ èmandan danûøûrûq, bèr sþzlÿ hÿr øeydÿn. Hÿkèmlÿsþhbÿtlÿrèmèzdÿn kè÷èk bèr epèzodu burada gÿtèrmÿk èstÿyèrÿm.Mÿnèm jurnalèst olduüumu bèldèyè ö÷ön soruøur: "Möÿllèm,sèz kè bu qÿdÿr yazûrsûnûz, nÿyÿ naèl olmaq èstÿyèrsènèz?". Mÿndeyèrÿm: "mömkön qÿdÿr hÿqèqÿtlÿrè yazmaüa, cÿmèyyÿtdÿkènþqsanlarû èøûqlandûrmaüa, bu nþqsanlarû tþrÿdÿn ènsanlarû tÿnqèdetmÿyÿ ÷alûøûrûq"... - " demÿk nÿtècÿ olaraq, cÿmèyyÿtè èslahetmÿyÿ ÷alûøûrsûnûz?". Razûlaøûram: "bÿlè, belÿ demÿk olar".Cÿmè 22 yaølû hÿmsþhbÿtèmèn döøöncÿsè maraqlûdûr: "ènamolmasa ènsanlar èslah olmazlar" deyèr. Onun fèkrènÿ gþrÿ, ènsanlarþz sÿhvlÿrènè bèldèklÿrè halda bu sÿhvlÿrè tÿkrar edèrlÿr.Mÿsÿlÿn, röøvÿtxor bèlèr kè, röøvÿt almaq haramdûr vÿ ya yaramazbèr haldûr, ÷oxlu fÿsadlara yol a÷ûr, ancaq yenÿ dÿ röøvÿtalmaqda davam edèr. Yaxud, zèna edÿn ènsan zènanûn hansûfÿlakÿtlÿrÿ yol a÷dûüûnû yaxøû bèlèr, hÿtta bu fÿlakÿtlÿrè yaøayûr,ancaq bunu sadÿcÿ bèlmÿk onu yolundan dþnmÿyÿ yetÿrlè olmur.Dolayûsûyla, bèzèm sþhbÿtèmèzèn yekunu bÿøÿrèyyÿtèn ÿbÿdè suallarûndanbèrèylÿ tamamlanûr: "ènsanûn èslah olmasû ö÷ön bèlèkyetÿrsèzdèr...""Alèmè-bèÿmÿl" deyèlÿn bèr èfadÿ dÿ var dèlèmèzdÿ, baøqa bèrdeyèm èsÿ belÿdèr: "mÿnèm dedèyèmÿ bax, etdèyèmÿ baxma". Busonuncu mÿsÿl sankè bèzèm sèyasè lèderlÿr ö÷ön deyèlèb.Ènsanûn nÿ ö÷ön bèldèyènÿ ÿmÿl etmÿmÿsè elÿ belÿ sadÿmÿsÿlÿ deyèl. Hÿlÿ Sokrat 2400 èl ÿvvÿl gþrön nÿ deyèb: "Mÿnyerdÿ qalan þmrömö bèr mÿsÿlÿnèn hÿllènÿ hÿsr etmÿkèstÿyèrÿm; nÿ ö÷ön ènsanlar nÿ cör hÿrÿkÿt etmÿlè olduqlarûnûbèldèklÿrè halda bunun ÿksènè edèrlÿr?" Bÿlè, tarèxè tÿcröbÿbunu söbut edèb, ènsanlar þzlÿrènÿ zèyanlû olanû bèldèklÿrè haldabunu tÿkrar etmÿkdÿ davam edèrlÿr.Elÿ èsÿ, ÿcÿba, jurnalèstèkanûn rolu nÿdÿn èbarÿtdèr? ßgÿrdeyèlÿnlÿr vÿ yazûlanlardan he÷ kèmsÿ nÿtècÿ ÷ûxarmayacaqsa,hÿr kÿs hÿr øeyè bèlèb vÿ bunun ÿksènè etmÿyÿ davam edÿcÿksÿ,o zaman bunca kaüûz korlamanûn mÿnasû nÿdèr? ßgÿr mÿqsÿdsadÿcÿ xÿbÿr ÷atdûrmaqdan èbarÿtsÿ, axû xÿbÿr ènsanû vÿ yacÿmèyyÿtè èslah etmÿk göcöndÿ deyèl. Karl Marks deyèrdè: "Buvaxta qÿdÿr fèlosoflar dönyanû èzah etmÿklÿ mÿøüul olublar,bèzèm mÿqsÿdèmèz onu dÿyèødèrmÿkdÿn èbarÿtdèr".Mÿn hÿkèm dostumun sþylÿdèklÿrènÿ qayûtmaq èstÿyèrÿm.Onunla tam razûyam, ènsanûn dÿyèømÿsè ö÷ön bèlèk yetÿrsèzdèr,belÿ bèr dÿyèøèlmÿ ö÷ön ènam olmalûdûr. Mÿncÿ ènam ènsanûngÿlÿcÿk haqqûndakû döøöncÿlÿrènÿ aèd bèr sferadûr. Ènsanûngÿlÿcÿk haqqûnda ölvè döøöncÿlÿrènèn olmasû onun þzönöndÿyèømÿsè vÿ baøqalarûnû da dÿyèødèrmÿsè baxûmûndan zÿrurèdèr.Ke÷mèø sona ÷atûb, bètèb, tökÿnèb, kosmosdakû qara dÿlèk kèmèbèzèm bötön enerjèmèzè þzönÿ ÷ÿkmÿkdÿ vÿ sþmörmÿkdÿdèr.Ke÷mèø xatèrÿlÿrdèr, yaddaø mÿhsuludur, ènformasèyadûr.Hÿqèqÿtè ke÷mèødÿ axtaranlar bèrmÿnalû olaraq yanûlûrlar,Gÿlÿcÿk olmadaí Ke÷mèø sþzön ÿsl mÿnasûnda "he÷ nÿ"dèr."Yeganÿ ÷ûxûø yolu èrÿlèyÿ doüru qa÷maqdadûr" - bunu RolandÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 95

Bart deyèb, "èrÿlèyÿ" yÿnè gÿlÿcÿyÿ doüru. Ènsanlûüûn ÷ûxûø yolugÿlÿcÿkdÿdèr. Yenÿ mödrèklèk sèmvolu, "gÿnclÿrèn tÿrbèyÿsènèpozmaqda" èttèham edèlÿn Sokratûn sþzlÿrèylÿ bu yazûmû tamamlamaqèstÿyèrÿm: "Mÿqsÿdè bþyök olan bþyökdör"96ßsl mèllÿt atasû necÿ olurDoüruyu sþylemekten korkmayûnûz!M. Kamal AtatörkMustafa Kamal Cömhurèyyÿtèn èlk èllÿrèndÿ almanèyalûurbanèst Janstenè þlkÿsènÿ dÿvÿt edÿrÿk Ankaraya ÷aüdaø bèrgþrönöm vermÿsènè èstÿmèødè vÿ elÿ o èllÿrèndÿkè ÷ûxûølarûnûnbèrèndÿ demèødè: "Vÿtÿnèn þnÿmlè mÿrkÿzlÿrèndÿ modernkètabxanalar, konservatorèyalar, muzeylÿr, gþzÿl sÿnÿtsÿrgèlÿrè qurmaq, bötön þlkÿnè nÿørèyyatlarla donatmaqlazûmdûr". Bu gön ènøaat bumu yaøanan Bakûda ÷aüdaø dönyamemarlûüûyla sÿslÿømÿyÿn, he÷ bèr öslubu olmayan, yenè ènøaattexnologèyasûyla ÿskè bènalar tèkèldèyènè, bu bènalara gömbÿzvarèpÿncÿrÿ vÿ qapûlar qoyulduüunu gþrdökdÿ, vaxtû ke÷mèø barokkoöslubunda kþrpölÿrèn salûndûüûnû seyr ettèkdÿ uzaq Almanèyadanbèr urbanèstèn Bakûya dÿvÿt edèlmÿsènèn zÿrurÿtènè anlayûrsan.Axû bu bèlènÿn hÿqèqÿtdèr kè, pulu olmaq hÿlÿ savadlû vÿ aüûllûolmaq demÿk deyèl, þzÿllèklÿ, ÿgÿr bu pullar oüurluqdursa...Törkèyÿnè orta÷aü döøöncÿsèndÿn vÿ gþrkÿmèndÿn xèlasetmÿkdÿn þtrö bèr þlkÿ baø÷ûsûnûn edÿ bèlÿcÿyè nÿ varsa onuger÷ÿklÿødèrÿ bèlèr dahè Mustafa Kamal. Dolayûsûyla, mèllÿtè xèlasedèb "haydè get baøûnû saxla" deyÿn, qurduüu þlkÿnèn malûnû þzyaxûn qohumlarû arasûnda paylaødûran bèr lèder olmayûb, sþzön ÿslmÿnasûnda mèllÿt ö÷ön yaøayûb, hÿr bèr kþylöyÿ sevgèylÿ yanaøûb("Mÿmlÿkÿtèn ÿfÿndèsè hakèkè zÿhmÿtkeø olan kþylödör"),mèllÿtènèn gÿlÿcÿyènè, var olub ayaqda qalmasûnû döøönöb, tÿmènedèb. Mustafa Kamalûn sayÿsèndÿ Törkèyÿdÿ bu gön Ordu, Tÿhsèlvÿ Sÿhèyyÿ sèstemèndÿ röøvÿt anlayûøû yoxdur, þlkÿnèn vÿ mèllÿtènvarlûüû saülam tÿmÿllÿr özÿrèndÿdèr.Atatörkön vÿsèyyÿtèlÿ Sovetlÿr Bèrlèyènèn ÿsarÿtèndÿ olantörk qardaølara sevgè hèssè Törkèyÿ èctèmaè fèkrèndÿ hÿr zamanhakèm olub. "Unutmayûn, o torpaqlarda ÿsarÿtdÿ yaøayanqardaølarûnûz var, vaxt gÿlÿcÿk, onlar þz baüûmsûzlûqlarûnûqazanacaqlar, bèz buna hazûr olmalûyûq" - bunlar Atatörkönuzaqgþrÿnlèklÿ sþylÿdèyè sþzlÿrdèr. Mustafa Kamalûn hÿyatû,øÿxsèyyÿtè, ÿsÿrlÿrè Azÿrbaycanda dÿrèndÿn þyrÿnèlmÿlèdèr, ÿslmèllÿt atasûnûn necÿ olduüunu yenè gÿlÿn nÿsèllÿr bèlmÿlèdèrlÿr.Sþzön dözö Törkèyÿnèn yenè art tÿmayöllÿrè arasûda Atatörkèdeyasûnûn yayüûn olmasû, Atatörkön mÿøhur ènqèlab÷ûlar sûrasûnda,mÿsÿlÿn bèr ×e Gevara qÿdÿr sevèldèyènÿ rast gÿlÿndÿheyrÿtlÿnmÿyÿ bèlmÿdèm. Dönyada mÿøhur olan törkèyÿlè rÿssam,"Skala" jurnalûnûn baø yazarû, avanqardèst Bedrè Baykam"Bènyûl Kûrûlmasû" kètabûnû oxuduqdan sonra Mustafa Kamalayenè gþzlÿ baxmaüa baøladûm.Bunlarû yazarkÿn xatûrladûm, axû bèzdÿ "Atatörk Mÿrkÿzè"deyèlÿn bèr qurum fÿalèyyÿt gþstÿrèr. Bu mÿrkÿzèn nèzamnamÿsèndÿAtatörkön tanûdlmasû, èrsènèn þyrÿdèlmÿsè mÿqsÿdèlÿÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007formal olaraq hÿr øey nÿzÿrÿ alûnûb. Amma, nÿ yazûqlar, hÿmènmÿrkÿzÿ konservatèv gþröølö bèr ènsan, Atatörk devrèm÷èdöøöncÿsènÿ daban-daban zèdd bèr mþvqe sÿrgèlÿyÿn, hÿrøeyøönasalèm Nèzamè Cÿfÿrov rÿhbÿrlèk edèr. Tÿsadöfö deyèl,Mÿrkÿzèn saytûna gèrdèyèmèz zaman èlk þncÿ Atatörkön deyèl,Heydÿr ßlèyevèn portretèylÿ rastlaøûrûq. Atatörk èrsènè þyrÿnmÿyèvÿ tÿblèü etmÿyè qarøûsûna mÿqsÿd qoyan Mÿrkÿz nÿyÿ gþrÿsÿNèzamè Cÿfÿrovun "Heydÿr ßlèyev", "Èlham ßlèyev" vÿ "Anar"adlû kètablarûnû dÿrc edèb. "Törk dþvlÿt baø÷ûlarû" serèyasûndanbèrèncè èkè kètaba nÿ cörsÿ bÿraÿt qazandûrmaq olar ("SöleymanDÿmèrÿl", "Nursultan Nazarbayev" adlû kètablar da AtatörkMÿrkÿzèndÿ dÿrc olunub), bÿs "Anar" kètabû burada nÿ yanar?Axû bu hÿmèn Anardûr, hÿmèøÿ ruspÿrÿst mþvqe tutub, "Törklÿrbèzÿ qardaø deyèb yurdumuzu talayanda, rus xalqûnûn qardaø ÿlètutdu bèzèm ÿlèmèzdÿn" mèsralarûnû yazan bèr aòànûn oüludur, hÿrzaman devrèm÷è döøöncÿyÿ qarøûdûr. Èndè N.Cÿfÿrov onu"umumÿn Törk dönyasûnûn gþrkÿmlè yazû÷ûsû" deyÿ tÿqdèm edèr.Atatörk Mÿrkÿzènèn fÿalèyyÿtènè yaxûndan tanûmaqla bèrhÿqèqÿtèn øahèdè olrsan: mÿqsÿd ÿsla Atatörk èrsènè þyrÿnmÿk vÿtÿblèü etmÿk deyèl, Nèzamè Cÿfÿrov ona hÿvalÿ edèlmèø buvÿzèfÿnè hakèmèyyÿtÿ sÿdaqÿtènè èfadÿ etmÿk mÿqsÿdèlÿ kullanmaqdadûr.Demÿk kè, bu þlkÿdÿ hakèmèyyÿtÿ sÿdaqÿq permanenthadèsÿdèr, onu daèm söbut etmÿlèsÿn, yerè oldu vÿ ya olmadû.N.Cÿfÿrovun Atatörk Mÿrkÿzènè yerlè÷èlèk prènsèplÿrèylÿ èdarÿetmÿsè, Mÿrkÿz personalûnû ÿsasÿn Qazax-Tovuz-Aüstafa bþlgÿsèndÿntÿøkèl etmÿsè dÿ èëk nþvbÿdÿ Atatörk èdeyalarûna tÿrsdöømÿkdÿ, onun Atatörk èlkÿlÿrèndÿn nÿ qÿdÿr xÿbÿrsèzolduüunu sÿrgèlÿmÿkdÿdèr. Bu cör tÿøkèlatlanmayla AtatörköAzÿrbaycanda tanûtmanûn mömkön olduüuna ènanmaq ÷ÿtèndèr...Lakèn, Atatörkö yaxûndan tanûmalûyûq. ßn azûndan, ÿsl mèllÿtatasûnûn necÿ olduüunu gþrmÿkdÿn þtrö! Bþyök øÿxsèyyÿtobrazûnûn yalnûz kètablarda olmadûüûna ènanmaqdan þtrö!Tarèxdÿn sèlènmÿk tÿhlökÿsènè yaøayan bèr mèllÿtèn necÿdèrÿndèyènè, savaødûüûnû þyrÿnmÿkdÿn þtrö.Qeyrè-adè ÿdÿbèyyat hadèsÿsèØaèr Qÿøÿm Nÿcÿfzadÿnèn Avropa turnesènden, onunvÿtÿnÿ qayûdûb televèzèya vÿ qÿzetlÿrdÿ musahèbÿlÿr vermÿsèndÿnxeylè þtsÿ dÿ bu qeyrè-adè ÿdÿbèyyat hadèsÿsènÿmönasèbÿt bèldèrmÿdÿn ke÷mÿk èstÿmèrÿm. Bÿlè, doürudan dasevèndèrècè haldûr, ÿdÿbèyyatûmûzûn ÿn sûravè bèr øaèrè Avropadauüur qazana bèlÿrmèø. Bu hal èkè øeyèn gþstÿrècèsèdèr: ya Avropadaøeèr anlayûøû tamamÿn tÿnÿzzölÿ uürayûb, ya da Qÿøÿmèn øeèrlÿrètÿrcömÿ prosesèndÿ dÿyèødèrèlèb. Axû Qÿøÿmèn ahûm-øahûm bèrøaèr olmadûüûnû bèz hamûmûz bèlèrèk. Bu yerdÿ øaèr ßdalÿtßsgÿroülunun þz ÿsÿrlÿrènè tÿrcömÿ ö÷ön Nècat Mÿmmÿdovaverÿrkÿn "elÿ et kè orèjènaldan yaxøû olsun" demÿsè yada döøör.Èngèlès dèlènÿ kèmèn ÷evèrdèyèndÿn xÿbÿrèm yoxdur, ancaq olabèlÿr, Qÿøÿmèn èngèlèscÿyÿ ÷evrèlmèø øeèrlÿrè dÿ "orèjènalûndandaha yaxøû èmèø".Qÿøÿmèn bu mövÿffÿqèyyÿtè yerdÿ qalan øaèrlÿrÿ yenè bèrstèmul, göc vermÿlèdèr vÿ ya vermÿlè èdè. Ancaq nÿdÿnsÿ belÿolmadû. "Avropaya ÷ûxmaq" èlluzèyasû bÿslÿyÿn, guya dönyanûnharasûndasa yaxøûnû pèsdÿn ayûracaq obyektèv bèrèlÿrènèn olmasûxölyasû bèøèrÿn ènsanlar bèr daha hÿyatûn postmodernèstèk olduüuna,obyektèvlèk sèstemlÿrènèn èølÿmÿdèyènÿ ÿmèn oldular.

ßlbÿttÿ, hansû þlkÿdÿ olursa olsun, poezèya festèvallarûnûnke÷èrèlmÿsè yaxøûdûr, hÿtta dönyanûn handa bèr þlkÿsèndÿn èkèncèvÿ ö÷öncö dÿrÿcÿlè øaèrlÿrè bèr araya toplayûb øeèr sÿnÿtènèn hÿlÿþlmÿdèyè, guya bu èncÿ mÿøüulèyyÿtèn texnokratèk dönyada hÿlÿdÿ ètèb batmadûüû, nÿfÿs aldûüû tÿsÿvvörö yaratmanûn øöbhÿsèz,bèr mÿnasû vardûr. Humanètar tÿøkèlatlar belÿ festèvallarûnke÷èrèlmÿsènÿ hÿvÿslÿ fènans ayûrûrlar. Xösusèlÿ Hollandèya kèmèþlkÿlÿr þzlÿrènèn humanèst èmajûnû daha da göclÿndèrmÿkdÿn þtröbÿnzÿrè festèvallara ÷ox genèø meydan verèrlÿr. Bu festèvallardaAzÿrbaycandan, Mèsèrdÿn vÿ ya Èraqdan hansû gèrdèrmÿ bèr øaèrènqatûlmasû, bu øaèrlÿrèn nÿ yazûb-yazmamasû tÿøkèlat÷ûlarûn he÷umurunda belÿ deyèl. ßksènÿ 3-cö dönya þlkÿlÿrèndÿn dÿvÿt olunanøaèrlÿr, bþyök ehtèmal, hÿmèn þlkÿlÿr haqqûndakû tÿsÿvvörlÿrÿuyüun olaraq se÷èlèr. Ènanûram kè, øaèrèn øerlÿrèndÿn daha ÷oxonun zahèrè gþrkÿmènÿ, mÿsÿlÿn qarnûnûn yekÿ olmasûna vÿ yaqalstuk taxmasûna þnÿm vrèrlÿr. Tÿsadöfö deyèl kè, bèzèm Qÿøÿm,festèval èøtèrak÷ûlarû arasûnda yeganÿ qalstuklu øaèrdèr, bunuqÿzetlÿrdÿkè fotolardan gþrmÿk olardû. Hÿr halda Hollandèyadake÷èrèlÿn Beynÿlxalq Poezèya Festèvalûnûn dönyaya verdèyèmÿsajû qûsa øÿkèldÿ belÿ èfadÿ etmÿk olar: "Baxûn, Holandèyanecÿ humanèst þlkÿdèr, Azÿrbaycan kèmè dar dÿlèkdÿn bèr øaèr÷ûxarda bèlèr".Tÿsÿvvör etmÿk ÷ÿtèn deyèl, layèhÿ rÿhbÿrlÿrè festèvaldaèøtèrak edÿn bötön øaèrlÿrÿ eynè mÿzmunda mÿktub gþndÿrèb:"Qÿøÿm Nÿcÿfzadÿnèn øeèrlÿrènè oxuyanda, bèz yenè bèr øaèrè kÿøfetdèk...", bu øablonda sadÿcÿ möÿllèflÿrèn adû dÿyèødèrèlèb. Hÿttaola da bèlÿr, bu sþzlÿrè ayrûca olaraq Qÿøÿmÿ yazûblar, ancaqQÿøÿmèn "bu fèkèrlÿr mèllè Azÿrbaycan poezèyasûna, ÷aüdaøÿdÿbèyyatûmûza verèlÿn ÿn bþyök qèymÿtdèr" demÿsè sadÿcÿgölmÿlèdèr. Qÿøÿmèn þzö haqqûnda danûøarkÿn tez-tez "mèllèAzÿrbaycan poezèyasû" sþz bèrlÿømÿsènè èølÿtmÿsè dÿ sona qÿdÿranlaøûlmamaqdadûr. Ömumèyyÿtlÿ, Qÿøÿmèn mösahèbÿlÿrèndÿþzö haqqûnda bÿlaüÿtÿ varmasû, bu aksèyada tÿsadöfö èøtèrakûylaþzö haqqûnda bèrèncèlèk tÿsÿvvörö yaratmasû, onun festèvaldaèøtèrakûndan doüan oyunbazlûq tÿÿssöratûnû göclÿndèrèrdûr.Mösahèbÿlÿrènèn bèr yerèndÿ Qÿøÿm bunlarû yazûb: "Mÿn èlkgþröødÿ 5 øeèr oxudum. Göman etdèyèmÿ gþrÿ, øeèrlÿrèm dèqqÿt÷ÿkmèødè. Bunu ×èn øaèrè Yè Shanûn øÿhadÿt barmaüûnû øax tutmasûndan,Anqola øaèrè Ruy Dèartle Carvaèhonun körÿyèmÿ vurmasûndan...anlayûrdûm". Qÿøÿmèn þz vÿtÿnèndÿ, Natÿvanklubunda, Ñabèr adûna kètabxanada vÿ ya baøqa bèr yerdÿ øer oxumasûnûgþrÿn olubmu he÷. Sadÿcÿ maraq edèrÿm, ÷ènlèlÿr, anqolalûlarbèr tÿrÿfÿ qalsûn, bèzèm þzömözönkölÿr Qÿøÿmèn øerlÿrènèeøèdÿrkÿn øÿhadÿt barmaqlarûnû he÷ øax tutublarmû?Gÿlÿcÿyèn nuru vÿ ke÷mèøènqaranlûüû1978-cè èldÿ Azÿrbaycan Dþvlÿt Unèversètetèndÿ "EstetèkTÿrbèyÿ Klubu"nun mÿøüÿlÿlÿrè ke÷èrèlèrdè, orda möasèr fÿlsÿfèproblemlÿr mözakèrÿ edèlèrdè. 1000 nÿfÿrdÿn ÷ox (!) adamûngÿldèyè hÿmèn kluba mÿrhum fèlosof Asèf ßfÿndèyev rÿhbÿrlèkedèrdè. Qapalû Sovet sèstemèndÿ bu cörÿ mÿøüÿlÿlÿrèn ke÷èrèlmÿsèadè hal sayûla bèlmÿzdè, ÿvvÿl-axûr qarøûsû alûnacaqdû vÿ elÿ belÿdÿ oldu. Asèf ßfÿndèyev Sovet repressèv aparatûnûn qurbanû oldu.A.ßfÿndèyevèn 1976-cû èldÿ 12000 tèrajla dÿrc olunmuø"Mödrèklèk Sÿlahèyyÿtè" adlû kètabû gÿnclÿr arasûnda cox populyarèdè, ènqèlabè ÿdÿbèyyat kèmè ÿldÿn-ÿlÿ þtörölördö. "EstetèkTÿrbèyÿ Klubu"ndan ke÷mèø gÿnclÿr cÿmè 10 èl sonra azadlûqhÿrÿkatûnûn þn sûralarûndaydûlar. Tÿÿssöf, Asèf ßfÿndèyevfenomenènèn östöndÿn hÿlÿ dÿ sökutla ke÷èrlÿr, 1988-cè èlènqèlabè tÿfÿkkörönön yetèømÿsènè bu mÿsÿlÿdÿ èkèncè dÿrÿcÿlèolan adamlarûn, hÿtta bÿzÿn Asèf ßfÿndèyevè mÿhv edÿnadamlarûn adûyla baülayûrlar, fÿqÿt, ènanûram, Asèf ßfÿndèyevènþz qèymÿtènè alacaüû gön gÿlÿcÿk.Asèf ßfÿndèyevlÿ øÿxsè tanûølûüûm olmayûb, onun 90-cûèllÿrdÿ yaratmûø olduüu Ocaq haqqûnda da yalnûz uzaqdanmÿlumatûm var. Ancaq, 1978-cè èldÿ, unèversètetèn bèrèncè kursundaoxuyarkÿn ondan aldûüûm bèr ne÷ÿ mÿktubu qèymÿtlèsÿnÿd kèmè qoruyuram. Baxûn nÿ yazûrdû Asèf Ata tanûmadûüûgÿnc bèr tÿlÿbÿyÿ:1. Dönyaya, Hÿyata, Ènsana heyrÿt hèssènè, möqÿddÿslèkduyüusunu örÿyèndÿ bÿslÿmÿk vÿ qorumaq.2. Èdrak eøqè, þyrÿnmÿk hÿvÿsè, hÿyatû dÿrk meylè èllÿrke÷dèkcÿ azalmasûn, artsûn.3. Daèmè mÿnÿvè kamèllÿømÿ, bÿzÿn pès möhètdÿ belÿ yaxøûolub qalma, þzönön özÿrèndÿ ardûcûl qÿlÿbÿ.4. Fÿdakarlûq. Hÿqèqÿtÿ mÿhÿbbÿt namènÿ þz øÿxsè fèravanlûüûndanke÷mÿk. Kþhnÿ kèøèlÿrÿ, Nÿsèmèlÿrÿ, Fözulèlÿrÿbÿnzÿmÿyÿ ÷alûømaq.5. Þz xalqûnla, mÿdÿnèyyÿtènlÿ, aèlÿnlÿ, hÿmvÿtÿnlÿrènlÿèftèxar etmÿk vÿ ènsanè lÿyaqÿtènè, mÿürurluüunu hèfz etmÿk.Bu ömumè mÿslÿhÿtlÿrlÿ yanaøû bÿzè ÿmÿlè, konkret tÿklèflÿrènèdÿ yazmûødû bèrèncè mÿktubunda:1.Poezèyada Fèzulènè, musèqèdÿ muüamû, fÿlsÿfÿdÿ Hegelèdÿrèndÿn þyrÿnmÿk.2.Göndÿ azû 10-12 saat ÿqlè ÿmÿklÿ mÿøüul olmaq.3.Dönya klassèklÿrènè: Øekspèrè, Tolstoyu, Dantenè, Gþtenè,Nèzamènè, Nÿsèmènè, Balzakû, Höqonu, Bethovenè, Rembrandû -ömumÿn klassèkanû þzömlÿødèrmÿk, þz daxèlè dönyanda ÿrètmÿk,qana ke÷èrtmÿk.4.Daèm yazmaq! Standart ösluba qarøû hèddÿt odunu alûødûrmaq.Þz öslubunu tapmaq...Mÿktubunu bu cömlÿylÿ tamamlamûødû: "Sèzÿ ÿsl zèyalûolmaq øÿrÿfè arzulayûram".Bunlar ÷ox tÿsèrlè sþzlÿr èdè o zaman, ènsanû þmör boyuncaelektrèklÿndèrÿn fþvqÿl göcÿ malèk sþzlÿr. Yalnûz èndè, östöndÿn30 èl ke÷dèkdÿn sonra Asèf ßfÿndèyevèn qeyrè-adè, nadèr bèrøÿxsèyyÿt olduüunu anlayûram, ÷önkö, o zaman bu cör döøönÿnènsanlara hÿlÿ ÷ox rast gÿlÿcÿyèmÿ ènanûrdûm, ancaq èllÿrke÷dèkcÿ, hÿyat tÿcröbÿsè onun kèmè ènsanlarûn nÿ qÿdÿr azolduüunu mÿnÿ gþstÿrdè.80-cè èllÿrèn ÿvvÿllÿrèndÿ, Asèf ßfÿndèyevÿ qarøû Yazû÷ûlarÈttèfaqûnda, sþzön ÿsl mÿnasûnda èyrÿnc kampanèya baølanmûødû.Mèkayûl Rÿfèlèdÿn, ßlè Kÿrèmdÿn sonra daha bèr möstÿqèldöøöncÿlè ènsan meydana ÷ûxmûødû, Rus èmperèyasûnûn yerlÿrdÿkècÿza maøûnû olan Yazû÷ûlar Èttèfaqû dÿrhal fÿalèyyÿtÿ ke÷mûødè,mèllÿtè ayûltmaq hÿddènÿ gÿlmèø bu ènsanû dÿrhal susdurmaqlazûm èdè, èrÿlè ÷ûxmasûna yol vermÿk olmazdû. Asèf ßfÿndèyevèntèmsalûnda o zaman möstÿqèl döøöncÿlè ènsanlarûn necÿ boüulduüunubarèz øÿkèldÿ gþrmÿk olar. "Mödrèklèk Sÿlahèyyÿtè"kètabûyla o dþvrön gÿnclÿrènÿ ösyankarlûq hèsslÿrènè aøûlamûøqèymÿtlè alèmè "hazûrlûqsûz oxucularû yanûltmaqda" su÷layanlarsèzcÿ kèmlÿr èdè? Bu gön hamûnûn mþtÿbÿr ènsanlar kèmè tanûdûüû,ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 97

mèllÿtèn, zèyalûlûq sèmvolu kèmè qÿbul etdèyè, uøaqlarûn dÿrslèklÿrdÿhÿyat vÿ yaradûcûlûqlarûnû þyrÿndèyè yazû÷ûlar, øöÿralar. Asèfßfÿndèyevèn mÿnÿvè repressèyasûnûn stenoqramlarû 80-cè èllÿrènÿvvÿllÿrèndÿ "Azÿrbaycan" jurnalûnda dÿrc olunub.Fèlosofun sonrakû hÿyatû acûnacaqlû ke÷èb. Bötön hÿyat qaynaqlarûndanmÿhrum edèldèyènÿ gþrÿ aülûnû ètèrmÿk dÿrÿcÿsènÿgÿlèb, mÿhrumèyyÿtlÿr è÷ÿrèsèndÿ þmrönö baøa vurub.Yaxûn tarèxèmèzdÿ Asèf ßfÿndèyev, Zèya Bönyadov kèmèøÿrÿflè zèyalûlarûn sþnmÿz nömunÿsè dÿ vardûr. ×aüdaø gÿnclèk buènsanlardan þrnÿk alaraq gÿlÿcÿyÿ doüru èrÿlèlÿmÿkdÿdèr.98ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007Sþzlÿrdÿkè tarèxHÿr sþz tarèxÿ bèr kþrpödör. Ana dèlèmèzdÿkè sþzlÿrÿsevgèylÿ, dèqqÿtlÿ yanaøsaq tarèxèn ÷ox dÿrèn qatlarûna enÿbèlÿrèk. Mèsal ö÷ön, "sus" mÿnasûnda èølÿnÿn "mumla" kÿlmÿsènèyÿqèn kè hÿr kÿs eøèdèb, "mumla" sþzönön bu gönömözÿ qÿdÿrgÿlèb ÷atmasû heyrÿtamèzdèr, demÿk, tarèxÿn ènsanlarûn aüzûnûmumlayaraq èøgÿncÿ verèlmÿsè hadèsÿsè olub, "elÿ bèl aüzûnûtèkèblÿr" èfadÿsè dÿ belÿ bèr èøgÿncÿ nþvönön èzlÿrènè daøûyûr.Qorxunc bèr hadèsÿ vÿ ya ènsan haqqûnda danûøarkÿn èølÿnÿn"qulaqlara qurüuøun" èfadÿsè daha ÷ox yayüûndûr - cÿhalÿtdþvrönön termènalogèyasû bèzèm göndÿlèk hÿyatûmûzûn è÷èndÿdèr.Sþylÿmÿk èstÿdèyèm budur - hÿr kÿlmÿ tarèxèn bèr meyvÿsèdèr.Mèkayûl Möøfèqèn "Yenÿ o baü olaydû" øerèndÿ èølÿtdèyè bèrsþzÿ lap bu yaxûnlarda fèkèr vermèøÿm: "...sþhbÿtè dÿyèøÿydèn,mÿnèmlÿ ÿyèøÿydèn", baxûn nÿ gþzÿl sþzdör "ÿyèømÿk", belÿgþzÿl sþzö unutmuøuq, onun yerènÿ yatûmsûz "möbahèsÿ" sþzönöèølÿdèrèk. Yenÿ bu yaxûnlarda "kÿøf" etdèyèm bèr sþz: "tax÷a"!Tapmacanû yada salûn, "tax÷adan döødö tapp elÿdè, Qûzxanûm onuhapp elÿdè" (hÿlÿ bu tapmacadakû bÿdèèyyata dèqqÿt edèn).Dèlèmèzè sûndûrûb "økaf", "øèfoner" nÿ bèlèm daha nÿ demÿk yerènÿ"tax÷a" desÿk nÿ yaxøû olar: "kètab tax÷asû", "paltar tax÷asû","qab-qacaq tax÷asû"..., yerè gÿlmèøkÿn, "qab-qacaq"dakû "qacaq"gþrÿsÿn nÿdèr, bu bulmacanûn özÿrèndÿ baø sûndûrmaüa nÿdeyèrsèz? Mÿncÿ "qacaq" "qabcaq"ûn (kè÷èk qab, qabcûq)dÿyèøèlmèø formasûdûr, "qab"dakû "b" sÿsè "qabcaq"dakû "b" sÿsènèsûradan ÷ûxardûb. Mÿnèm yorumum belÿdèr, bÿs sèzèn?Sþzlÿr haqqûnda döøönmÿyè ÷ox sevèrÿm. Onlarûndÿyèøèlmèø formalarûnû axtarmaq, nÿ ö÷ön bu cörÿ dÿyèødèyènèaraødûrmaq, ÿrÿbcÿdÿn, farscadan aldûüûmûz sþzlÿrèn yerènÿ anadèlèmèzdÿn uyüun gÿlÿnlÿrè tapmaq bþyök ÿylÿncÿdèr.Belÿ bèr mÿsÿl var, deyÿrlÿr: "qûøûn gþzö qaradûr", "qaraqaøûna, qara gþzönÿ aøèq olmayûblar kè" deyèmènèn bèr ÷alarû varbu sþzdÿ, demÿk "qara gþzön" bèr þzÿllèyè var, bèr slavyan xalqmahnûsûnda deyèldèyè kèmè, "sÿnèn kè qara gþzlÿrèn var ay qûz,daha nÿ èstÿyèrsÿn", mÿgÿr bèzèm þz xalq mahnûlarûmûzda azdûrmûqara gþzlÿrèn vÿsfè? Qûøûn gþzö qaradûr, yÿnè qûøûn bèr þzÿllèyèvar, ÿrkþyöndör, nÿ èstÿrsÿ onu edÿr, onunla hesablaømaqlazûmdûr. Hÿlÿ demèrÿm, sankè qûøû qara gþzlö gþzÿlÿ bÿnzÿdèlèb,atalarûn bu deyèmèndÿ bèr tÿsÿllè var, dolayûsûyla qûø ÿzabûnûyöngöllÿødèrÿcÿk bèr tÿsÿllè. Hÿr halda, sþzön bu øÿkèldÿ èølÿnmÿsè,vèzual elementlerèn kontrastlû effekt yaratmasû qeyrè-adèdèr,fèkrèn kÿsÿ yoldan bu sayaq ÷atdûrûlmasûna heyrÿt etmÿmÿkolmur. Yaølû adamlardan dÿfÿlÿrlÿ eøètdèyèm bu deyèmèn bèrvarèantûna XÛV ÿsrÿ aèd "Oüuznamÿ" atalar sþzö toplusunda rastgÿlèncÿyÿ qÿdÿr "qûøûn qara gþzlÿrè" haqqûnda xam xÿyallar bÿslÿmèø,atalarûn poetèk ruhuna heyrÿt etmèødèm. Mÿgÿrsÿ deyèmènÿsl èfadÿsè bu cörÿ èmèø: "qûøûn kþzö qûrovdur", baxûn, èllÿr, ÿsrlÿrbèr deyèmè yuvarladûb, øÿklènè necÿ dÿyèødèrèb. Ancaq, elÿ budeyèmdÿ dÿ atalarûn øaèranÿlèyè özdÿdèr, soyuüun øèddÿtènègþstÿrmÿkdÿn þtrö qûrovun kþzÿ bÿnzÿdèlmÿsè ènsan xÿyalûna nÿqÿdÿr meydan a÷ûr. Buna bÿnzÿr baøqa bèr deyèmÿ dÿ rast gÿlèrèkhÿmèn kètabda: "Qûø gönönön yemèøè oddur". Fèkrèn bu øÿkèldÿèfadÿsè qÿrèbÿdèr, sörreal bèr tabloyla qarøû-qarøûyayûq.Atalarûn sþzÿ qarøû èncÿ, øaèranÿ davranûøû mÿnè hÿr zamanheyrÿtlÿndèrèb. Elÿ hÿmèn "Oüuznamÿ"dÿn bèr ata sþzönÿ fèkèrverèn: "Sevdögènè göllÿ dÿ (v)urma". Sevgèlèyÿ qarøû nazûkmönasèbÿtèn belÿ èncÿ nömunÿsè xalq döøöncÿsèndÿ ehkamlaøûb.Hÿmèn topluda yansûmûø baøqa bèr ata sþzöndÿ bèz atalarûndevrèm÷è döøöncÿsènÿ tanûq oluruq: "ènkar möbarÿkdèr" (!),nÿzÿrÿ alûn kè, bu sþz ortodoksal èslamûn hakèm olduüu orta ÿsrlÿrdÿyazûya döøöb, baøqa bèr sÿhèfÿdÿ èsÿ "ènkarû ÿldÿn qoma"øÿklèndÿ ÿks olunub....Lakèn, ana dèlèmèzèn gþzÿllèyènè elÿ bu gön dÿ èølÿtdèyèmèzhÿr kÿlmÿdÿ gþrÿ bèlÿrèk. Sadÿ bèr hÿqèqÿtè yada salmaqèstÿyèrÿm: èølÿtdèyèmèz hÿr kÿlmÿnèn mèn èl, 10 mèn èl vÿ dahaartûq yaøû var. Ana dèlèmèz sÿrvÿtdèr, hÿr kÿlmÿsè bèr qûzûlbaø kþhnÿsèdèr.Onu qorumalûyûq. Baøqa yolu yox artûq!

Æóðíàë è÷ÿðèñèíäÿ Æóðíàë ëàéèùÿñè÷ÿð÷èâÿñèíäÿFransada éàéûíëàíàí“Ëå Ìàýàçèíå Ëèòòåðàèðå” æóðíàëûíûòÿãäèì åäèðèê.Ëàéèùÿ À÷ûã ÚÿìèééÿòÈíñòèòóòó Éàðäûì Ôîíäóíóí äÿñòÿéè èëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 99

100ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Sÿnÿtkarûn mÿsulèyyÿtèJAK MARÈTENÛ fÿsèlSÿnÿt vÿ ÿxlaq1Ènsan yazdûüûna cavabdehdèrmè? Nÿ yazûrsansa yaz, he÷ bèr nÿtècÿsè yoxdur - bu sþzlÿr30-40 èl ÿvvÿl "sÿnÿtèn mÿnasûzlûüûnû" èddèa edÿn adamlarûn dèlèndÿn döømördö. AndreJèd 1 1933-cö èldÿ yazûrdû kè, "yazdûqlarûnûn nÿtècÿsèz qalacaüûna ÿmèn olmaq lazûmdûr", vÿdavam edèrdè: "Sÿnÿtkarû yeyèb doyandan sonra sÿhnÿyÿ ÷aüûrûrlar, onun vÿzèfÿsè doyurmaqdeyèl, mÿst etmÿkdèr". Vÿ nÿhayÿt, A.Jèd þzö-þzöylÿ dèaloqda qeyd edèr: "Sèzè ÿxlaqmÿsÿlÿlÿrè döøöndörörmö? - ßlbÿttÿ! ßxlaq bèzèm bötön kètablarûmûzda var! - Bÿs ondaÿxlaq nÿdèr? - Estetèkanûn asûlû sahÿsè".Belÿlèklÿ, sÿnÿt vÿ ÿxlaq problemè qabardûldû. Problemèn mörÿkkÿblèyènè danmaqmömkön deyèl. Bu bèr faktdûr kè, sÿnÿt vÿ ÿxlaq þz mÿüzènÿ gþrÿ èkè avtonom dönyadûr,onlar arasûnda daxèlè tabelèk yoxdur. Bÿlkÿ dÿ tabelèk var, amma o zahèrè vÿ èkèncèdÿrÿcÿlèdèr. Sÿnÿtkarûn total mÿsulèyyÿtsèzlèyè tÿlÿbè bu zahèrè vÿ èkèncè dÿrÿcÿlè tabelèyèrÿdd edèr: nÿ yazûrsansa yaz, bèr nÿtècÿsè olmur. Sÿnÿt vÿ ÿxlaq arasûnda olan èstÿnèlÿntabelèk dègÿr qötbdÿ dÿ þzönö gþstÿrèr - sÿnÿtkardan tÿlÿb edèlèr kè, o, ènsanlara xèdmÿtetsèn, onun yazdûüû hÿr sÿtèr Dþvlÿtèn nÿzarÿtè altûnda olsun, amma tabelèyèn daxèlè xarakterènènolmamasû faktû nÿzÿrÿ alûnmûr. Hÿr èkè halda eynè hÿqèqÿt ènkar edèlèr: Sÿnÿt domenèvÿ ßxlaq domenè ènsan mÿüzènèn növÿsèndÿ olan èkè avtonom (sÿrbÿst) dönyadûr.2Jak Marèten(1882-1973)- fransûz fèlosofu, neotomèzmèn(katolèsèzmdÿ ÿn nöfuzlu fÿlsÿfÿmÿktÿbè)gþrkÿmlè nömayÿndÿsèdèr.Onun "Sÿnÿtkarûn mÿsulèyyÿtè"kètabû1960-cû èldÿ èngèlès dèlèndÿ ÷apolunub,sonra Marètenèn dostlarûtÿrÿfèndÿn fransûz dèlènÿ÷evrèlèb. Kètab Prènstonunèversètetènèn (ABØ)fÿlsÿfÿ professoru olanMarètenèn 1951-cè èldÿ hÿmènunèversètetdÿ oxuduüumöhazèrÿlÿrdÿnèbarÿtdèr.Sÿnÿt domenènè èzah etmÿzdÿn ÿvvÿl demÿk èstÿyèrÿm kè, Sÿnÿt dedèkdÿ, bèz sÿnÿtkarûnè÷èndÿkè Sÿnÿtè - onun ruhunda vÿ yaradûcû dènamèzmèndÿkè Sÿnÿtè, yÿnè, ènsanûntÿbèÿtèndÿn gÿlÿn vÿ ÿsÿr yaratmaüa sþvq edÿn hansûsa bèr enerjènè, yaøam tÿkanûnûnÿzÿrdÿ tuturuq. Sÿnÿtkar yalnûz ÿllÿrènè èølÿtmèr, onun daxèlèndÿkè xösusè èmpuls "èøÿbaølayûr". Arèstotel vÿ baøqalarûna gþrÿ, Sÿnÿt - Praktèkè Èntellektèn göcödör, mÿhz ogöcödör kè, nÿsÿ yaratmaüa yþnÿlèr.Praktèkè Èntellektèn mökÿmmÿlè sayûlan Aüûldan fÿrqlè olaraq, Sÿnÿt ènsanûn deyèl, ÿsÿrènxoøbÿxtlèyènè döøönör. Sÿnÿt vÿ ÿxlaqû dÿrèndÿn þyrÿnÿn qÿdèm fèlosoflar mÿhz bu fÿrqènÿzÿrÿ almaüû tÿlÿb edèrdèlÿr. ßgÿr xarrat vÿ ya zÿrgÿr gþzÿl mÿmulatlar hazûrlayûrsa, buustalarûn pès xasèyyÿtèndÿn vÿ ya ÿxlaqsûzlûüûndan bèzÿ nÿ? Sÿnÿtèn ÿldÿ etmÿk èstÿdèyèsÿadÿt ènsan èradÿsènèn zÿfÿrè deyèl, ÿsÿrèn sÿadÿtèdèr. Oskar Uayld 2 yazûrdû kè, "tutaq kè, bèrnasèr kèmèsÿ zÿhÿrlÿyèb, bu fakt onun ÿsÿrlÿrènèn rÿdd edèlmÿsènÿ arqument ola bèlmÿz".Burda ÷ox vacèb bèr prènsèp doüur: sÿnÿtkarû vÿ sÿnÿtè eynèlÿødèrmÿk olmaz. SÿnÿtkarSÿnÿtèn þzö deyèl, o - ènsandûr. Odur kè, unutmaq olmaz: Sÿnÿt ènsanûn deyèl, ÿsÿrènsÿadÿtènè, xeyrènè gödör. Sÿnÿtkarûn èlk mÿsulèyyÿtè onun þz ÿsÿrè qarøûsûndamÿsulèyyÿtèdèr.Qeyd edÿk kè, gþzÿllèyÿ vÿ poezèyaya xèdmÿt edÿn sÿnÿtkar absolyuta xèdmÿt edèr, obu absolyutu sevèr vÿ abñolyut da ÿvÿzèndÿ ondan bötön canûnû-qanûnû tÿlÿb edèr. YaradûcûÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 101

(poetèk) èntuèsèya onun ö÷ön bèr qanundur. ßlavÿ edÿk kè,yaradûcû èntuèsèyanûn aüla bþyök ehtèyacû olur.3Problemèn dègÿr cÿhÿtènÿ dÿ dèqqÿt edÿk. ßxlaq domenè.Etmÿk yox, tÿsèr gþstÿrmÿk. ßsÿrèn yaradûlmasûna yþnÿlmèøAülûn fÿalèyyÿtè yox, ènsan hÿyatûnûn xoøbÿxtlèyènè tÿyèn edÿnAüûl.ßxlaq domenènèn ÿsas komponentlÿrè hansûlardûr? Èlkanlayûø - mÿnÿvè dÿyÿrlÿr, nemÿtlÿrdèr.Tam øÿkèldÿ Dÿyÿr transsendentaldûr, o, Varlûq kèmèdèr.Hÿr øey nemÿtdèr, ÷önkè o mþvcuddur vÿ varlûüa malèkdèr.×önkè Nemÿt elÿ varlûüûn tamlûüû demÿkdèr. Bu metafèzèknemÿtdèr, ÿxlaq nemÿtè deyèl.Mÿnÿvè nemÿt ènsan èradÿsènÿ aèd olan nemÿtlÿrdÿndèr,ona malèk olan ènsan yaxøû adam ola bèlÿr.Mÿnÿvè dÿyÿrlÿr anlayûøû èlÿ yanaøû fèzèkè, yaxudmetafèzèkè qanundan fÿrqlè bèr qanun tÿzahör edèr - yenèunèversum, ÿxlaqûn yenè tÿrkèbè vÿ ya unèversumu. ßgÿrènsanûn fÿalèyyÿtè yalnûz tÿbèÿt hadèsÿsè olsaydû, onda tÿbèÿtunèversumundan baøqa bèr unèversum olmazdû. Amma ènsanûnfÿalèyyÿtè dönyaya azad se÷èmèn nÿtècÿsè kèmè daxèl olur,ènsanûn dönyanûn mþvcud sÿbÿblÿrèndÿn asûlû olmayan tÿøÿbbösöndÿnèrÿlè gÿlèr vÿ bunun mÿnbÿyè - mÿn þzömÿm, tÿøÿbbösÿcavabdeh olan mÿnèm þz øÿxsèyyÿtèmdèr.Dègÿr mÿqama nÿzÿr salaq. Hansû meyarlar mÿnèmfÿalèyyÿtèmèn dÿyÿr (sÿrvÿt) olduüunu tÿyèn edèr? Dÿyÿr -varlûüûn tamlûüûdûr, amma mÿmulat o zaman tam varlûq ÿldÿedèr kè, tÿbèÿtèn tÿlÿb etdèyè formaya mönasèb olsun. Ènsanøöura malèk olduüu ö÷ön onun tÿbèÿtènèn tÿlÿb etdèyè formaøöurunun formasûdûr. Ènsanûn ÿxlaqè fÿalèyyÿtè o zaman yaxøûhesab edèlèr kè, øöurla ÿlaqÿlè olsun.Qoy olsun. Ènsanûn yaxøû ya pès ÿmÿllÿrè onun daxèlè mÿnÿvèsÿrvÿtèdèr. Amma bu anlayûø estetèk anlayûøla eynè deyèl.Fÿzèlÿt gþzÿldèr, ona gþrÿ qÿdèm yunanlar gþzÿllèyè vÿyaxøûlûüû fÿzèlÿt hesab edèrdèlÿr. Amma bu daxèlè gþzÿllèyèn(nÿcèblèyèn) yaradûlacaq ÿsÿrÿ he÷ bèr dÿxlè yoxdur.Bÿdèè sÿrvÿt ÿsÿrÿ, mÿnÿvè sÿrvÿt ènsana aèddèr. Ènsanûnqÿbahÿtlÿrè ÿsÿr ö÷ön materèal ola bèlÿr, sÿnÿt èsÿ þznþvbÿsèndÿ onlara estetèk gþzÿllèk verèr, bunsuz roman÷ûlaryaranmazdû. Mÿnÿvè pèslèkÿr sÿnÿtdÿ þz yerènè tapûr.Vaqnerèn 3 hèssèyyatû "Trèstan" operasûnda o qÿdÿr þzönögþstÿrèr kè, bu ÿsÿrè ÿsèl mÿhÿbbÿt nömunÿsè kèmè dÿrkedèrsÿn. ßgÿr Vaqner Matèlda Vezendoku sevmÿsÿydè, yÿqèn,"Trèstan" operasû yaranmazdû. ßlbÿttÿ, dönya bunsuz dake÷ènÿ bèlÿrdè. Bax, belÿcÿ sÿnÿt hÿr øeydÿn, hÿtta gönahlardanxeyèr tapûr. ßgÿr rÿssamû qûnayûrlarsa, bu onun ÿsÿrènènhe÷ vecènÿ deyèl, tÿkè sÿnÿtkarû yandûran tonqal yenè gþzÿlÿsÿrlÿr yaratmaüa xèdmÿt etsèn. Bötön bunlar gþstÿrèr kè,sÿnÿtkar nÿ þz ÿsÿrèdèr, nÿ dÿ yalnûz sÿnÿtkardûr, o, hÿm dÿènsandûr, vÿ ènsan sÿnÿtkardan þncÿdèr.102ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007***ßxlaq domenènèn dègÿr komponentè son mÿqsÿd anlayûøûdûr.Tÿbèÿtèndÿn asûlû olan ènsan þz azadlûüûndan xoøbÿxt olmaqö÷ön èstèfadÿ etmÿk èstÿyèr. Amma ènsanûn xoøbÿxtlèyènètÿøkèl edÿn amèllÿr tÿbèÿtèn fÿalèyyÿtènÿ aèd deyèl. Ènsan azadfÿalèyyÿt÷èdèr, o þzö qÿrar verèr kè, onun xoøbÿxtlèyè nÿdÿdèr,hansû dÿyÿrlÿr onu xoøbÿxt edèr, o þzö bu xoøbÿxtlèyè vÿ yadÿyÿrè se÷mÿlèdèr.Tutaq kè, bèrèsè adam þldörmÿk èstÿyèr, ÷önkè ona pullazûmdûr. Hÿmèn adam bèlèr kè, kèmèsÿ þldörmÿk gönahdûr,amma o, mÿnÿvè dÿyÿrè deyèl, pulu östön tutur, ÷önkè bèlèr kè,pul onun bötön tÿlÿbatlarûnû þdÿyÿcÿk. Pul ÿsèl Dÿyÿr olmasada, hÿmèn adam ö÷ön dÿyÿrdèr vÿ o, bu dÿyÿrè ÿldÿ etmÿkö÷ön þz hÿyatûnû (genèø mÿnada, Eqosunu) qurban vermÿyÿhazûrdûr. Qÿdèm mèflÿrdÿ bèz gþrörök kè, ènsan xeyèr namènÿxeyèr èø tutanda, Allahû se÷èr, bu haqda he÷ bèr mÿlumatûolmasa da.Amma Sÿnÿt domenèndÿ belÿ deyèl. Sÿnÿt vÿ poezèyaabsolyuta, yÿnè, Allaha deyèl, ÿsÿrdÿkè gþzÿllèyÿ yþnÿlèr.Kokto4 "Orfey" ÿsÿrèndÿ yazûr kè, "Allahûm, Poezèya Sÿnsÿn", bu o demÿk deyèl kè, poezèya Allahdûr, o demÿkdèr kè, Allah- èlk Øaèrdèr vÿ Poezèya da ondan göc alûr. Sÿnÿt vÿ poezèyanûncan atdûüû absolyut ÿn alè dÿyÿrdèr vÿ mÿnÿvè yaradûcûlûüûnson mÿqsÿdèdèr, amma absolyut mÿqsÿd deyèl. Sÿnÿtkarûn bèrsÿnÿtkar kèmè sevdèyè øey ènsan hÿyatûnûn alè Nèzamlayûcûsûolan Allah, vÿ ya bèzè nura boyayan hÿmèøÿyaøar Sevgè deyèl,ÿsÿrè yaradan gþzÿllèkdèr. ßgÿr sÿnÿtkar Allahû sevèrsÿ, bunusÿnÿtkar olduüu ö÷ön deyèl, ènsan olduüu ö÷ön edèr.4Demèødèm kè, øöur - ènsan fÿalèyyÿtènèn bèr formasû,meyarûdûr. Amma yalnûz Allah þl÷ölmÿyÿn meyarlarmeyarûdûr. Ènsan fÿalèyyÿtènè qèymÿtlÿndèrmÿkdÿn þtrö ènsanøöurunun þzönön meyarû olmalûdûr. Øöur hansû meyarla þl÷ölÿbèlÿr? Ènsan tÿbèÿtènèn kþköndÿ duran vÿ fèlosoflarûn tÿbèèqanun adlandûrdûqlarû èdeal nèzamla.ßslèndÿ bèz pèslèklÿr etmÿk èstÿmèrèk. Bèlèrèk kè, fèlanhÿrÿkÿt pèsdèr vÿ onu etmèrèk. Mÿnÿvè tÿÿhhöd sosèal tabularûn(qadaüalarûn) nÿtècÿsè deyèl. Mÿnÿvè tÿÿhhöd èntellektènèradÿyÿ gþstÿrdèyè tÿzyèqdèr. "Kèmèsÿ þldörmÿk" gönaholduüundan, mÿn vècdanûma "hesab vermÿlèyÿm". ßxlaqèmÿüzèn abstrakt sÿvèyyÿsèndÿ mÿnÿvè tÿÿhhöd belÿdèr.Amma dègÿr sÿvèyyÿ dÿ var: ÿsèl se÷èm sÿvèyyÿsè, azadlûqaktû. Yÿnè, mÿn þzöm vècdanûma vÿ ÿxlaqè dÿyÿrlÿrÿ zèddolan se÷èmè edèrÿm. Deyÿ bèlÿrlÿr kè, axû bu aktyolverèlmÿzdèr! Amma mÿnèm xoøbÿxtlèyèm ondadûr kè, mÿnadam þldörmÿklÿ arzuladûüûm amallara ÷atacam! Mÿn qÿtlèona gþrÿ se÷mèrÿm kè, o, gönahdûr, øÿrdèr, ona gþrÿ se÷èrÿmkè, bu mÿnèm azad se÷èmèmdèr! Bu mÿnèm xoøbÿxtlèyèmdèr,amma mÿnÿvè xþøbÿxtlèk deyèl!Sonda qeyd edèm kè, ekzèstensèal se÷èm sÿvèyyÿsèndÿmÿnÿvè tÿÿhhöd bèzèm son mÿqsÿdlÿrèmèsdÿn deyèl, dÿyÿrlÿrèmèzdÿnasûlûdûr. Gönah etsÿm, son mÿqsÿdèmÿ ÷atmaram,amma mÿn mÿnÿvè cÿhÿtdÿn pèslèklÿrdÿn qa÷malûyam kè, pèsadam olmayûm, qÿbahÿtlÿrÿ yol vermÿyèm.Ènsanûn mÿnÿvè vècdanûna aèd olan nÿ varsa, sÿnÿtkarûnsÿnÿtkar vècdanûna, yaxud hÿkèmèn hÿkèm vècdanûna, alèmènelmè vècdanûna da aèddèr. Sÿnÿtkar bèr sÿnÿtkar kèmè pès

olmaq èstÿmèr, onun sÿnÿtkar vècdanû þz sÿnÿtènè gönaha batmaüaqoymur, ÷önkè bu, sÿnÿt dÿyÿrlÿrè ö÷ön pèsdèr. Ruo 5 vÿya Sezana 6 tÿklèf edèn kè, öslublarûnû dÿyèøsènlÿr vÿ hamûnûnbÿyÿndèyè, yÿnè pès ÿsÿrlÿr yaratsûnlar, yaxud, tÿklèf edèn kè,onlar hÿyatlarûnû aèlÿnèn mÿnafeyènÿ hÿsr etsènlÿr, arvaduøaqlarûqarøûsûnda mÿnÿvè borclarûnû yerènÿ yetèrsènlÿr.Onlarûn aèlÿsè sÿfèllèk è÷èndÿ olsa da, bu sÿnÿtkarlar deyÿcÿklÿr:sÿsènèzè kÿsèn, he÷ bèlmèrsèz, nÿ deyèrsèz. Tÿklèf edèlÿnmÿslÿhÿtÿ ÿmÿl etmÿk sÿnÿtkar vècdanûna xÿyanÿt demÿkdèr.Aèlÿsènè dolandûrmaq ö÷ön sÿnÿtkar donuz otara bèlÿr, mÿmurolar, hÿtta sÿnÿtdÿn ÿl ÷ÿkÿr, amma he÷ vaxt pès sÿnÿtkarolmaq vÿ ÿsÿrlÿrènè korlamaq èstÿmÿz.Mÿn mÿøhur bèr yazû÷û tanûyûrdûm, o hÿm dÿ gþzÿl øÿkèllÿr÷ÿkèrdè. Onun rÿsmlÿrè Uèlyam Bleykèn 7 ÿsÿrlÿrènÿbÿnzÿyèrdè, amma yazû÷û anladû kè, hansûsa qara qövvÿ onutÿkrar÷ûlûq u÷urumuna aparûr vÿ o, øÿkèl ÷ÿkmÿyè tamamèlÿtÿrgètdè. Rÿsmlÿrdÿn èmtèna edÿ bèlÿrdè, amma onlarû xarabetmÿk èstÿmèrdè.Burda cèddè bèr problem tÿzahör edèr: sÿnÿtkarûn sÿnÿtkarvècdanû þz ÿsÿrlÿrènè korlamaq vÿ bununla da sÿnÿtÿ xÿyanÿtetmÿyè yasaqlayûr. Buna sÿnÿtkarûn mÿnÿvè vècdanû nÿ deyèr?Onun buna dÿxlè var? Deyÿrdèm kè, var. Sÿnÿtkarûn sÿnÿtkarvècdanûyla yanaøû, onun mÿnÿvè vècdanû vÿ ènsanè vècdanû datÿhqèr olunur. ×önkè mÿnÿvè vècdan ènsanûn bötönfÿalèyyÿtènÿ aèddèr, mÿnÿvè vècdana sÿnÿtkar vècdanû, hÿkèmvèsdanû, alèm vècdanû vÿ s. daxèldèr. Tÿbèÿt qanunlarûnda, dènètÿlÿblÿrdÿ rÿngkarlûq vÿ poezèyaya aèd qadaüalar yoxdur kè,yalnûz bèr öslubda ÿsÿrlÿr yaradûlsûn. Amma mÿnÿvè sahÿdÿvècdanûna qarøû yþnÿlmÿk qÿtè qadaüandûr. ßgÿr sÿnÿtkarmÿnÿvè dÿyÿrlÿrÿ "uyub" sÿnÿtkar vècdanûnû lÿkÿlÿyÿrsÿ, o,è÷èndÿkè ènsanè vècdanûnû mÿhv edèr, ÷önkè mÿnÿvè vècdanûnûtÿhqèr edèr.Belÿlèklÿ, èkè dönya - Sÿnÿt vÿ ßxlaq - arasûnda gÿrgènlèyè,hÿtta qa÷ûlmaz mönaqèøÿnèn øahèdè oluruq. ßxlaq ÿsÿrènyaranma sÿbÿbè vÿ xoøbÿxtlèyè olan Gþzÿllèk haqqûnda he÷ nÿdeyÿ bèlmèr, Sÿnÿt èsÿ ènsan xoøbÿxtlèyènèn sÿbÿblÿrè haqqûndahe÷ nÿ demèr. Dègÿr tÿrÿfdÿn, ènsan bu Gþzÿllèksèz vÿèntellektual yaradûcû baølanüûcsûz ke÷ènmèr, ÷önkè burda ÿsassþzö Sÿnÿt deyèr. Sÿnÿt dÿ þs nþvbÿsèndÿ ènsan hÿyatûnda,ènsan ehtèyaclarûnda vÿ mÿqsÿdlÿrèndÿ, amallarûnda þzönörealèzÿ edèr kè, burda da son sþz ßxlaqa mÿxsusdur. Baøqasþzlÿ, ÿgÿr Sÿnÿt vÿ ßxlaqûn avtonom (sÿrbÿst) dönyaolduüunu deyèrèksÿ, demÿlè, onlar bèr-bèrènè rÿdd edÿ bèlmÿz,÷önkè ènsan hÿr èkè dönyada - Sÿnÿt vÿ ßxlaqda - eynè andadûr,o hÿm èntellektual yaradûcûdûr, hÿm dÿ mÿnÿvè fÿalèyyÿt÷è,taleyènè hÿll edÿn aktlar (se÷èmlÿr) subyektèdèr. Vÿ sÿnÿtkarsÿnÿtkardan ÿvvÿl ènsan olduüu ö÷ön ÿxlaqûn avtonomdönyasû sÿnÿtèn avtonom dönyasûndan östöndör. Baøqa sþzlÿdesÿk, Sÿnÿt zahèrÿn vÿ dolayûsûyla ßxlaqa tabedèr.ÛÛ fÿsèlSÿnÿt ö÷ön Sÿnÿt1"Sÿnÿt ö÷ön Sÿnÿt" øöarû ÿxlaqû, dÿyÿrlÿrè vÿ ènsan hÿyatûnûnhöquqlarûnû tamamÿn ènkar edèr. "Sÿnÿt ö÷ön Sÿnÿt"deyÿndÿ, Sÿnÿtè ÿsÿr ö÷ön nÿzÿrdÿ tutmurlar, bu bèr aülasûümazfèkèrdèr kè, guya sÿnÿtkar ö÷ön ènsan deyèl, sadÿcÿsÿnÿtkar olmaq vacèbdèr, sÿnÿt ö÷ön gÿrÿk hÿyatûndan,qanûndan-canûndan èmtèna edÿsÿn.ßslèndÿ èncÿsÿnÿt XÛX ÿsrdÿn baølayaraq þzönÿ qapanûb,bu da pozètèvèst, sosèolojè vÿ ya materèalèst fèkèrlÿrèn tÿnÿzzölÿuüramasû, mÿdÿnè sÿvèyyÿnèn deqradasèyasû èlÿ èzaholunur. Amma èncÿsÿnÿtèn normal vÿzèyyÿtè baøqadûr. Eshèl,Dante, Servantes, Øekspèr ya da Dostoyevskè øöøÿ qapaq altûndayazmayûblar. Onlarûn alè ènsanè mÿramlarû vardû. Onlar he÷aüûllarûna da gÿtèrmèrdèlÿr kè, yazdûqlarûnûn bèr tÿsèrè olmayabèlÿr. Mÿgÿr Dante hesab etmèrdè kè, ènsanlara ÷ûxûø yolugþstÿrèr? Mÿgÿr Lukresè Epèkurun fÿlsÿfÿsènè yaymaüa÷alûømûrdû? Vergèlè ÿsÿrlÿrèlÿ ènsanlarû ÿkèn÷èlèyÿ cÿlbetmèrdè? Bötön bunlara baxmayaraq, onlarûn yaratdûqlarû adètÿblèüat deyèldè. ßsl sÿnÿtkarlarûn hÿr bèrè ÿldÿ etdèyè ènsanmaterèalûnû ÿsÿrèn xeyrènÿ yþnÿldèrdè vÿ daxèlè avtonomèya (è÷dönyasû) èlÿ tam ÿlaqÿlÿndèrèrdè.ßslèndÿ, qeyd etdèyèm kèmè, Sÿnÿt ÿtsèz-sömöksöz abstraktvarlûq deyèl, o, goylÿrdÿn enèb aramûzda fÿallûq gþstÿrÿnyaradûcûlûq mÿlÿyè deyèl, nÿ dÿ azadlûüa buraxûlmûø metafèzèkèqövvÿdèr; èncÿsÿnÿt praktèkè èntellektèn potensèyasûdûr,èntellekt èsÿ Ènsanûn qabèlèyyÿtèdèr. Ènsan øÿxsèyyÿtè þzèntellektè vasètÿsèlÿ döøönör. Sÿnÿt yaradanda, onu konkretadam þz Sÿnÿtè vasètÿsèlÿ yaradûr.Yaradûcûlûüûn hÿqèqèlèyènè, yaxud saflûüûnû ènsan varlûüûnûruhlandûran vÿ qèdalandûran canlû qövvÿlÿrdÿn qa÷ûø aktû kèmèqÿlÿmÿ vermÿk bþyök sÿhv olardû. Yaradûcûlûüûn saflûüûyaradûcûlûüû tþrÿdÿn daxèlè dènamèzmèn göcöndÿn, yÿnè,sÿnÿtèn göcöndÿn asûlûdûr. He÷ bèr maneÿ sÿnÿtèn göcönöènsan varlûüûnû tÿøkèl edÿn arzu vÿ tÿlÿbatlar unèversumundanayûra bèlmÿz.ßlbÿttÿ, sÿnÿtkarûn adè fÿalèyyÿtè èlÿ oxøar olan spesèfèkarzu vÿ tÿlÿbatlar var. Bu ÿsÿr yaratmaq arzusu, øÿr tþrÿtmÿksevgèsèdèr. T.S.Elèot 8 yazûr: "Mÿnè bu fèkèr narahat edèr...Deyèrlÿr kè, ÿsèl øaèr odur kè, kèmÿsÿ þz tÿcröbÿsènè þtörmÿkö÷ön ÿllÿøèb-vuruøsun. Bu fèkrè qÿbul etmÿk olardû, ammamÿsÿlÿ o qÿdÿr dÿ sadÿ deyèl. Deyÿrdèm kè, þncÿ øaèr øeèryazmaqdan þtrö ÿzèyyÿt ÷ÿkèr". T.Elèotun fèkrèylÿ qèsmÿnrazûlaømaq olar: øaèr þz tÿcröbÿsènè kèmÿsÿ þtörmÿk èstÿmèr,o, þz tÿcröbÿsènè èfadÿ etmÿyÿ ÷alûøûr. Onda yaradûcûlûüûnnÿtècÿsè nÿdèr - yaradûcû ènsanûn þzönöèfadÿsè deyèlmè?Ènsanûn substansèyasû (genèø mÿnada, tÿhtÿl-øöuru - tÿrc.)ènsanûn þzönÿ dÿ he÷ mÿlum deyèl. ßøyalarû emosèyaböröyÿndÿ øaèr ö÷ön ÿøya da, onun Mÿnè dÿ oyanûr, poetèkdÿrketmÿ elÿ budur. Ona gþrÿ øaèrèn èøèndÿ vÿ dÿrketmÿdÿsubyektèvlèk, onun Mÿnè bþyök rol oynayûr.Poezèyanûn "Mÿn"è canlû vÿ sevgèylÿ dolu subyektèvlèyèndÿrkedèlmÿz dÿrènlèyèdèr. ×èn vÿ hènd, elÿcÿ dÿ orta ÿsrlÿrènèncÿsÿnÿtè rètuallarûn arxasûnda nÿ qÿdÿr gèzlÿnsÿ dÿ, èndèvèdualQÿrb sÿnÿtè kèmè øÿxsèdèr. Èncÿsÿnÿtèn cèddè kanonluüuÿsas øÿrt deyèl, ÿvvÿllÿr bu kanonlar (èncÿsÿnÿtèn "qûzûlÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 103

qanunlarû" - tÿrc.) nÿ qÿdÿr ÿlverèølè olsalar da, sÿnÿtèèncÿsÿnÿtdÿn gèzlÿdèrdè. Amma sonra Èncÿsÿnÿt þzönö dÿrketdè, azadlûüûn dadûnû bèldè - bu xoø tÿhlökÿlÿr poezèyanûgöclÿndèrdè.Sonda qeyd edÿk kè, sÿnÿtkarûn Mÿnènèn poetèk fÿallûüacÿlb edèlmÿsè, onun sÿnÿtkar Mÿnènèn ÿsÿrdÿ tÿzahör etmÿsèvarlûqda mþvcud olan hansûsa sehrèn a÷ûlmasûna bÿnzÿyèr - buda ÿsÿrÿ sevgèdÿn èrÿlè gÿlèr. "Mÿn" þzönö aøkar edèr vÿ eynèzamanda þzönö qurban verèr, ÷önkè ekstazûn bèr nþvö sayûlanyaradûcûlûqda þzöndÿn kÿnar dönyalara ÷ûxûr, þzö þlör kè,ÿsÿrdÿ yaøasûn - þzö dÿ necÿ bèr mötèlèklÿ, sonsuz dÿrÿcÿdÿmödafèÿsèz øÿkèldÿ...2Bèr ènsan kèmè sÿnÿtkarûn yaradûcûlûqdan baøqa amalûolmaya bèlÿr. O, Bodler 9 kèmè deyÿ bèlÿr: "Ènsanèyyÿt cÿhÿnnÿmolsun!", þz ÿsÿrèndÿn baøqa he÷ nÿ èlÿ maraqlanmaz.Prust, Hþte kèmè èlèyènÿ qÿdÿr eqoèst ola bèlÿr. Ammayaradûcûlûq prosesèndÿ bèr sÿnÿtkar kèmè o, eqoèst deyèl, þzEqosunun tÿlÿblÿrèndÿn azaddûr.Qeyd edÿk kè, ÿsÿrèn bÿzè elementlÿrè möÿllèfèn nèfrÿtènè,yaxud pozüunluüunu ÿks etdèrÿ bèlÿr. Ayrûca bèr rètm, musèqèmotèvè, fûr÷anûn bèr toxunuøu, rÿng ÷alarû qÿddar ola bèlÿr,amma ÿsÿrèn melodèyasû - rÿsmdÿ, musèqèdÿ, ya da øeèrdÿ -qÿddar ola bèlmÿz.Øaèrèn poezèya aktûnûn mÿüzènÿ bèganÿlèyèndÿn, ÿsÿrÿolan tÿbèè hÿvÿsèndÿn danûøanda, qeyd etmÿlèyèk kè, ke÷mèøènsÿnÿtkarlarû þz daxèlè yaradûcû tÿcröbÿsè haqqûnda ÷ox azmÿlumat verèblÿr. Bu tÿcröbÿ haqqûnda hÿmèn sÿnÿtkarlaradè anlayûølarla bÿhs edèblÿr: èlham pÿrèsè (Muza), Dahèlèk,poetèk qabèlèyyÿt, allahûn qûüûlcûmû vÿ nÿhayÿt, Tÿxÿyyölèlahÿsè. Refleksèyalû Þzönödÿrketmÿ onlarû maraqlandûrmûrdû.Pefleksèya dþvrö, øöurluluq poezèyaya sonradan gÿldè vÿ buproses baølananda þz Mÿnènèn tÿdrècÿn a÷ûlmasû,dÿrkedèlmÿsè baølandû. Yaradûcû Mÿnèn a÷ûlmasû poezèyaö÷ön bèr xeyèr-dua èdè. Amma bunun ÿks tÿsèrè dÿ oldu,Mÿnèn a÷ûlmasû ènsanûn maddè fÿrdèlèyènÿ, tÿlÿbkarmölkèyyÿt÷è Mÿnènÿ ke÷ÿndÿ, ÿks tÿsèr oldu. Ènsanûn eqoèzmèpoetèk aktûn þzönÿ mödaxèlÿ etdè, onu pozmaqla yanaøû, hÿmdÿ þz øèrÿsè èlÿ qèdalandûrdû. Bèr tÿrÿfdÿn, tÿbèÿtÿ zèdd olanènsan eqoèzmènèn ÷è÷ÿklÿnmÿsè hÿr sÿrhÿdè aødû, dègÿrtÿrÿfdÿn, yaradûcû aktda sÿnÿtkar þzönö vÿ dönyanû ÿsÿrèndÿtanûtmadû, ÿksènÿ, þz øÿxsè komplekslÿrènè vÿ zÿhÿrènèÿsÿrènÿ axûtdû, ÿsÿr vÿ oxucu vasètÿsèlÿ sankè psèxèatrèkmöalècÿ kursu ke÷dè.Bu vÿzèyyÿt þzönödÿrk edÿn Poezèyanûn mþhtÿøÿmkÿøflÿrè èlÿ bèr anda baø verdè. Ènsan Mÿnènèn èncÿsÿnÿtènunèversuumuna mödaxèlÿ etmÿsèylÿ sÿnÿtkar yaradûcûèstehlak÷ûya ÷evrèlmÿdè, o, þzönö ènsanèyyÿtÿ vÿ øÿxsèøþhrÿtènÿ qurban verÿn qÿhrÿmana, kahènÿ, xèlaskara ÷evèrdè.3Sonda ke÷ÿn ÿsrdÿ (XÛX ÿsr - tÿrc.) baø vermèø bèrfenomenè qeyd etmÿk èstÿyèrÿm: èncÿsÿnÿtèn ÿxlaq domenènÿ,baøqa sþzlÿ, ènsan hÿyatûna èmperèalèst tÿcavözö. Mÿn ÿvvÿllÿrdÿ yaradûcû Eqo vÿ Mÿn arasûnda fÿrqdÿn, ÿzönödÿrkènsÿnÿtkar ö÷ön tÿhlökÿsèndÿn danûømûøam, ÷önkè bu zamansÿnÿtkar bèr sÿvèyyÿdÿn o bèrèsènÿ ke÷èr. Russo vÿ romantèklÿrbu vÿzèyyÿtèn èlk qaranquølarû olub, amma "Sÿnÿt ö÷önsÿnÿt" mÿktÿbè onu tam èfadÿ edèb. Qÿrèbÿ dèalektèkaya104ÿsasÿn, bÿdèè dÿyÿrÿ östönlök verÿn prènsèp hÿmèn dÿyÿrè (vÿonunla ÿlaqÿlè poetèk yaradûcûlûüû vÿ poetèk aktû) mÿcbur etdèkè, þz "Sÿnÿt ö÷ön sÿnÿt" èqamÿtgahûndan ÷ûxûb ènsanûn bötönhÿyatûna tÿsèr etsèn. Romantèka dþvröndÿ Bayron, Hþte,Höqonun þzlÿrè þz ÿsÿrlÿrènèn qÿhrÿmanlarûndan daha östönqÿhrÿman èdèlÿr. Sonra Rembonun 10 vÿsf etdèyè "lÿnÿtÿgÿlmèø" øaèr, "alè kahèn" gÿldè. Nÿhayÿt, sÿnÿtkar anladû kè,vècdansûz cÿmèyyÿtdÿ øöurlu øÿkèldÿ þz ÿllÿrèylÿ vècdanyaradûr....Belÿlèklÿ, Jak Rèvyerèn 11 1924-cö èldÿ yazdûüû kèmè, "yazû÷ûkahèn oldu... XÛX ÿsrèn ÿdÿbèyyatû mþcözÿ ömèdlèarasûkÿsèlmÿz bèr ovsuna ÷evrèldè".ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007ÛÛÛ fÿsèlXalq ö÷ön sÿnÿt1Èndèsÿ "Sÿnÿt ö÷ön sÿnÿt" øöarûnûn ÿksè olan øöara dèqqÿtedÿk. Sosèal, sèyasè vÿ ya humanèst normalara sþykÿnÿn buøöar belÿdèr: "Xalq ö÷ön sÿnÿt", yaxud, "Cÿmèyyÿt ö÷önsÿnÿt".Bèlèrÿm kè, belÿ yanaøma bÿzè hallarda sÿnÿtkarûn amallarûnaaèddèr, o, nÿcèb ènsanè mÿqsÿdlÿrdÿn doüur, onunsÿnÿtkar göcö èsÿ ÿsÿrèn xeyrènÿ ÷alûøûr (mÿsÿlÿn, hÿm zÿngèntÿbÿqÿyÿ, hÿm dÿ yoxsul kötlÿyÿ gþzÿllèk sevèncènè bÿxøetmÿk èstÿyÿn sÿnÿtkar). Belÿ amal dÿrèn tÿlÿbatdan èrÿlègÿlèr. Amma ècazÿ verèn qeyd edèm kè, bu amal þzönö ozaman doüruldur kè, sÿnÿtkar gÿlÿcÿk nÿsèllÿrè vÿ ömumbÿøÿrmÿnÿvèyyatû döøönsön, nÿènkè þz zÿmanÿsènèn publèkasûnû.O zaman èncÿsÿnÿtèn øah ÿsÿrlÿrè bèr dÿfÿyaradûldûqdan sonra kètabxana, muzey vÿ s. vasètÿsèlÿyayûlaraq, hÿmèn ÿsÿrdÿn hÿzz almaq bacarûüûna yèyÿlÿnmèøhÿr kÿs ö÷ön baøa döøölÿn olur, amma bötön bunlarsÿnÿtkarûn deyèl, cÿmèyyÿtèn èøèdèr. ßslèndÿ èsÿ yaradûcûfÿalèyyÿtèn xalqa xèdmÿt etmÿsè mÿcburèyyÿtè ÷ox zamanþzönö doürultmayûb.ßgÿr "Xalq ö÷ön sÿnÿt" øöarû mÿnèm dedèyèm kèmèanlaøûlûrsa, mÿn bu øöara qarøû deyèlÿm. Amma elÿ qövvÿlÿrvar kè, ènsan cÿmèyyÿtènèn adûndan èstèfadÿ edÿrÿk þzcÿmèyyÿtènèn tÿlÿbatûnû vÿ èdeallarûnû bu øöara èstènad edÿrÿkhÿyata ke÷èrèr, onu yaradûcûlûüûn qanunlarûna ÷evèrèr. Bu an"Xalq ö÷ön sÿnÿt" øöarû èncÿsÿnÿt dönyasûnû, yaradûcûèntellektèn dÿyÿrlÿrènè vÿ sÿnÿtkarû bèr sÿnÿtkar kèmè ènkaredèr.Aydûndûr kè, ömumèyyÿtlÿ, èncÿsÿnÿt hansûsa dÿrèn vÿ sèrlèøÿkèldÿ ènsan cÿmèyyÿtènèn xeyrènÿ ÷alûøûr - bu haqda yazûmûnsonunda deyÿcÿm. Sÿhv ondadûr kè, bu hÿqèqÿtè yanlûøanlayûrlar, ondan suè-èstèfadÿ edèrlÿr vÿ sÿhvÿn göman edèrlÿrkè, ÿsÿrèn ÿxlaqè ya da sosèal dÿyÿrè yaradûcûlûüûn nèzamlayûcûsûkèmè ÷ûxûø etmÿlèdèr.Demèødèm kè, èstÿnèlÿn ènsanè mÿqsÿd sÿnÿtkara stèmulverÿ bèlÿr, bu øÿrtlÿ kè, onun sÿnÿtènèn ÿsÿrÿ nöfuzu þz yolundan÷ûxmasûn, onun yaradûcûlûüû o qÿdÿr göclö olacaq kè,sÿnÿtkarûn avtonomèyasûnû qoruyacaq. Bu mömkönmö? Belÿøÿraètdÿ èncÿsÿnÿtèn avtonomèyasû necÿ toxunulmaz qalabèlÿr?Mÿnèm fèkrèmcÿ, bu èkè cör ola bèlÿr. Ya èstÿnèlÿn ènsanèmÿqsÿd sÿnÿtkarûn fÿallûq domenènÿ uyüundur (fÿhlÿnèn

ÿmÿk haqqûsû, yazarûn möÿllèf höququ, rÿssamûn øþhrÿtèkèmè), ya da sÿnÿtkarû yaratmaüa sþvq edÿn nÿsÿ onunyaradûcû subyektèvlèyèndÿn vÿ yaradûcû tÿcröbÿsèndÿn asûlûdûr.Hansûsa varlû mesenatûn sÿnÿtkara ÿsÿr sèfarèø vermÿsènèmÿn bèrèncè kateqorèyaya aèd edÿrdèm. Burda bèz kÿnardansÿnÿtkara edèlÿn mödaxèlÿnè gþrörök: sèfarèø sÿnÿtkarûnèmkanlarûnû mÿhdudlaødûrsa da, bu problem mÿhz onunyaradûcûlûüû èlÿ hÿll edèlèr. Pol Valerè 12 deyèrdè kè, sèfarèøalmaüa mÿmnun olardûm, amma gÿrÿk hÿmèn sèfarèødÿ øeèrènsþzlÿrènèn sayû, hÿtta hÿrflÿrènèn sayû gþstÿrèlsèn. Belÿ øÿraètdÿsaatsaz þz mÿharÿtènè gþstÿrÿ bèlÿrdè, Valerè èsÿ mökÿmmÿlsaatsaz olmaq èstÿyèrdè.Dègÿr kateqorèyada - sÿnÿtkar onu zÿbt etmèø hansûsaehtèrasa, èdeyaya tabe olanda (sosèal èdeyaya yox), þzönö rèsqÿatûr, ÷önkè belÿ bèr èdeya, yaxud ehtèras yaradûcû tÿcröbÿdÿ vÿya emosèyalarda tÿzahör etmÿzsÿ, sÿnÿt ö÷ön kÿnar bèr faktorolur, sÿnÿtèn tÿlÿblÿrènè sûxûødûrûr, ya da onlardan suè-èstèfadÿedèr. Adÿtÿn øaèr ö÷ön mèllè øaèr olmaq xoø hal deyèl,ancaq bÿzÿn mèllè vÿ ya sèyasè zÿmèndÿ gþzÿl øeèr yazûlabèlÿr. Bu zaman qeyd etdèyèmèz ehtèras yaradûcû èmpulsamödaxèlÿ edÿrÿk poetèk èntuèsèyanûn kþmÿyè èlÿ hÿyatake÷èrèlèr, èdeyadan (ehtèrasdan) poetèk øöura ÷evrèlèr. Bunagþrÿ unèversal, hÿr sahÿnè ÿhatÿ edÿn ehtèraslara, èdeya vÿènanclara (dènè, fÿlsÿfè, metafèzèk) möracèÿt etmÿk, ya daDante, Øekspèr kèmè tam èntellektual vÿ mÿdÿnè unèversuumundaøûyûcûlarû olmaq gÿrÿk. Bu sÿnÿtkarlar ö÷ön ènsanèyyÿtènbötön varlûüû poetèk alovun, yaradûcû duyumun mÿüzènÿ÷evrèlèrdè.Aydûndûr kè, gþstÿrèlÿn nömunÿlÿrdÿ sÿnÿtèn potensèyasûkÿnardan he÷ bèr mödaxèlÿ olmadan fÿalèyyÿtdÿdèr. Bèrèncèhalda sÿnÿtkarûn qarøûsûna qoyulmuø mÿsÿlÿ onun yaradûcûfÿallûüûnû mÿhdödlaødûrsa da, tam mödaxèlÿ edÿ bèlmèr. Èkèncèhalda èsÿ ènsanè èmpuls elÿ ÿvvÿldÿn yaradûcûlûüûntÿrkèbèndÿdèr, èncÿsÿnÿtè tam ÿhatÿ edèr. Bununla da sÿnÿtènavtonomèyasû göclÿnèr, ÷önkè èncÿsÿnÿtÿ edèlÿn tÿsèr gönÿøènbètkèlÿrÿ tÿsèrè kèmèdèr, èncÿsÿnÿtdÿ bu, tÿb, èlham adlanûr.Lakèn "sosèal qrup ö÷ön sÿnÿt" nÿzÿrèyyÿsè nÿ bu problemlÿrè,nÿ dÿ sÿnÿtèn avtonomèyasûnû nÿzÿrÿ alûr. Bunÿzÿrèyyÿ belÿ avtonomèyanû he÷ qÿbul etmèr, ÷önkè èctèmaèdÿyÿrlÿr yaratmaqla mÿøüuldur, bununla da ÿsÿrèn èctèmaèlèyèonun estetèk vÿ ya bÿdèè dÿyÿrèndÿn östön sayûlûr. Bunÿzÿrèyyÿyÿ ÿsasÿn, ÿsÿrèn deyèl, ènsan hÿyatûnûn xeyrèsÿnÿtèn mÿüzènÿ, onun daxèlè obyektènÿ ÷evrèlèr. Göman edèlèrkè, ÿsÿr yaradûcû èntuèsèyadan deyèl, möÿyyÿn mÿnÿvè, èctèmaètÿlÿblÿrdÿn doüan èstÿklÿrlÿ èdarÿ olunmalû, formalaødûrûlmalûvÿ yaradûlmalûdûr; göman edèlèr kè, ÿsÿr yaradûlandasÿnÿtèn göcöndÿn doüan fèkèrlÿrÿ deyèl, mÿnÿvè, sosèal maraq,mÿqsÿd vÿ emosèyalara yþnÿlmÿlèdèr. Bu zaman sÿnÿt"ÿyèlèr" vÿ o, onun hÿqèqè aüasû olmayan aüaya xèdmÿt edèr.Belÿlèklÿ, "sosèal qrup ö÷ön sÿnÿt" nÿzÿrèyyÿsè tÿblèüatsÿnÿtènÿ ÷evrèlèr. Èndè ekzèstensèal dÿbèn "baøqasûna xèdmÿtedÿn sÿnÿt" adlandûrdûüû sÿnÿt ÿslèndÿ tÿblèüat sÿnÿtèdèr - þzmÿnÿvè, yaxud, ÿks-mÿnÿvè, sosèal, sèyasè, fÿlsÿfè, dènè, ya daÿks-dènè mÿqsÿdlÿrèylÿ. Baøqasûna xèdmÿt edÿn sÿnÿtèntÿzyèqènÿ tabe olan sÿnÿtkar þz èstedadûna, þzönön hÿqèqèdÿyÿrènÿ xaèn ÷ûxûr.Èncÿsÿnÿt dÿrketmÿ kèmè ènsan hÿyatûnûn ÿn nÿcèbmaraqlarûndan asûlû olmayan dÿyÿrlÿrÿ tabedèr, ÷önkè bu,èntellektual dönyanûn mÿüzèdèr. Øaèrlÿrèn rolu onda deyèl kè,yemÿkdÿn sonra sÿhnÿyÿ qalxûb qarnûtox ènsanlarû mÿnasûzÿylÿncÿlÿrlÿ feyzèyab etsèn. Øaèrlÿrèn rolu onda da deyèl kè,ekzèstensèal èyrÿnclèyè, marksèst dèalektèkasûnû, yaxud ÿnÿnÿvèÿxlaqû, sèyasè realèzm ya da sèyasè èdealèzm bèføteksènè, ya dafèlantropèya tortlarûnû paylasûn. Øaèrlÿr bÿøÿrèyyÿtÿ èntuètèvtÿcröbÿdÿn, etèraf vÿ gþzÿllèkdÿn èbarÿt olan mÿnÿvè qèdaverèrlÿr, ÷önkè ènsan transdentallûq èlÿ qèdalanan bèr heyvandûr...Platon "Dþvlÿt" ÿsÿrèndÿ øaèrlÿrè dþvlÿtèn hÿqèqÿtèvÿ maraqlarû ö÷ön tÿhlökÿlè sayaraq, onlarûn yanlûø yamsûlamalarûnûgþrördö. Platon o qÿdÿr döröstdör kè, øaèrlÿrèDþvlÿtdÿn qovur. O anlayûrdû kè, poezèya poezèya kèmèqalarsa, he÷ vaxt Dþvlÿtèn sèlahûna ÷evrèlÿ bèlmÿz.Èndècÿ tÿnqèd etdèyèm "Xalq öøön sÿnÿt" nÿzÿrèyyÿsè qeyrèèxtèyarèolaraq "Sÿnÿt öøön sÿnÿt" nÿzÿrèyyÿsèndÿn doüur.Sÿnÿtkarûn tam mÿsulèyyÿtsèzlèyè sèstemè vÿ praktèkasûnènèddèa etdèyè kèmè, sÿrbÿst øÿkèldÿ yaratmaq ö÷ön sÿnÿtkarûnyazdûüûnûn he÷ bèr nÿtècÿ vermÿyÿcÿyènÿ ÿmèn olmasû fèkrèÿøyalarûn tÿbèÿtènÿ tamamèlÿ zèddèr.Bu fèkrÿ cÿmèyyÿtèn reaksèyasû laböd èdè. Ènsanlar dþzÿbèlmÿzdèlÿr kè, onlarûn norma vÿ ènanclarû köfrÿ varsûn,mÿnÿvè mèrasû tÿhlökÿ altûna atûlsûn, øöurlarû dumanlansûn,tÿxÿyyölö èsÿ zÿhÿrlÿnsèn, nÿdè-nÿdè, sÿnÿtkar mÿsulèyyÿtsèzlèyèsevèr. Camaatûn reaksèyasû köt, aülasûümaz, fèlèstersayaüû,øèøèrdèlmèø, yaxud tamam al÷aq øÿkèldÿ ola bèlÿr; qarøûmûzdakûtÿbèè, demÿk olar kè, bèolojè þzönömödafèÿ fenomenèdèr. Bèrne÷ÿ èl ÿvvÿl mÿn mÿtbuatda oxumuødum kè, guya bèr dÿfÿmÿtn yûüanlar èstedadlû yazarûn ÿsÿrènè yûümaqdan èmtènaedèblÿr, ÷önkè ÿsÿr pozüun mÿzmunlu èmèø. Belÿ kor-tÿbèèreaksèya - nÿsèhÿtamèz gþstÿrècèdèr.Þzömdÿn soruøuram kè, mÿtn yûüanlarûn kor-tÿbèè senzurasûömumè hal olsaydû, onun sÿnÿtÿ vÿ cÿmèyyÿtÿ hansû tÿsèrèolardû? Xÿyala dalûb bunu tÿsÿvvör edÿk - sankè dÿhøÿtlè yuxudaymûøkèmè "sadÿ adamlar" tÿhlökÿlè mÿsulèyyÿtsèz"zèyalûlarûn" hamûsûna qarøû ösyan edèr. Fèzèklÿrè atom bombalarûèlÿ bèrgÿ, bèoloqlarû bèolojè möharèbÿlÿrlÿ, fèlosoflarûqarmaqarûøûq nÿzÿrèyyÿlÿrèylÿ, ènsan beyènlÿrènè par÷alayanprofessorlarû, sensasyon xÿbÿrlè jurnalèstlÿrè, deformasèyayauüramûø yenè rÿssamlarû, "yazûlanûn nÿtècÿsè olmur" øöarlûyenè roman÷û vÿ øaèrlÿrè bÿlkÿ þlömÿ mÿhkum edÿk?Zèyalûlara qarøû yþnÿlmèø vÿ barbarlûqdan doüan belÿ ösyanûbèz nasèst Almanèyasûnda "hÿyat" kultu vÿ "xalqa" olan göclöyaltaqlûq dþvröndÿ möøahèdÿ etmèøèk.Tÿsvèr etdèyèm dÿhøÿtlè gþröntönön reallaømaüa o qÿdÿrøansû yoxdur, ona gþrÿ yox kè, ènsanlar bunun ö÷ön kèfayÿtqÿdÿr ÿzazèl deyèllÿr, ona gþrÿ kè, xoøbÿxtlèkdÿn ènsanlarbunu hÿyata yetèrmÿk ö÷ön kèfayÿt qÿdÿr hakèmèyyÿtÿ malèkdeyèllÿr. Lakèn bÿøÿrèyyÿt daha acûnacaqlû reallûq qarøûsûndaqala bèlÿr. Ènsanlara hakèmèyyÿt ÷atmûr, lakèn totalètarDþvlÿtlÿr o qÿdÿr hÿkèmèyyÿtÿ malèkdèrlÿr kè, èncÿsÿnÿtè,xösusèlÿ dÿ poezèyanû zorÿn þz mÿnÿvè meyarlarûna tabe edÿbèlÿrlÿr. Belÿlèklÿ, Hètler vÿ Stalèn rejèmlÿrènèn gþstÿrdèyèkèmè, yaradûcû qövvÿlÿr Dþvlÿt qarøûsûnda mÿsulèyyÿt daøûyûrvÿ Dþvlÿtÿ tabe olur, sÿnÿtkar sèyasÿt qarøûsûnda mÿnÿvèþhdÿlèklÿr gþtörör; þzönö xalqûn maraqlarûnûn mödafèÿ÷èsûkèmè gþstÿrÿn Dþvlÿt sÿnÿtkara Dþvlÿtÿ lazûm olan estetèkprènsèplÿr aøûlayûr. Artûq Dþvlÿt Platonun yazdûüû kèmè,Homerè qovmur, ÿksènÿ, onu ram etmÿyÿ ÷alûøûr.Fÿslèn sonunda bèr qeyd etmÿk èstÿyèrÿm. Estetèkamötÿxÿssèslÿrè ènsan cÿmèyyÿtèndÿ èncÿsÿnÿtèn rolunuþyrÿnèr, ÿslèndÿ èsÿ onlar ènsan cÿmèyyÿtènèn èncÿsÿnÿtdÿ rolunuda þyrÿnmÿlèdèrlÿr. Èncÿsÿnÿtÿ vÿ sÿnÿtkarlara tÿlÿbatyaranan andan cÿmèyyÿtèn dÿ onlarûn qarøûsûnda þz þhdÿlèklÿrèyaranûr. Yazar þz mÿsulèyyÿtènè anlamaüa borclu olduüuÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 105

kèmè, cÿmèyyÿt dÿ bunu anlamalûdûr.Rÿssam, øaèr, bÿstÿkar, dramaturq ènsanlûqdan þzyaradûcûlûüûnûn ènkèøafû ö÷ön bunlarû gþzlÿyèr: eøèdèlmÿk (yÿnè,anlamanû nÿzÿrdÿ tututram), cavab almaq (yÿnè, fÿal vÿ nÿcèbcavabû nÿzÿrdÿ tuturam), ènsanlar sûrasûnda bèr ÿmÿkdaølûüanaèl olmaq, qapanmaq ÿvÿzènÿ (necÿ kè, èntellektual gettolardabaø verèr) þzönö onlarla bèrgÿ hèss etmÿk. Èntellektual gettosÿnÿt deyèl, sèyasè getto (bèrlèk) olanda, vÿzèyyÿt lap acûnacaqlûolur, ÷önkè sÿnÿtkar "qayüûkeø" totalètar Dþvlÿtdÿnÿnam alûr.Bu o demÿkdèr kè, ènsan cÿmèyyÿtènèn èncÿsÿnÿt qarøûsûndaèlk vÿzèfÿsè sÿnÿtÿ vÿ mÿnÿvè lÿyaqÿtÿ hþrmÿt etmÿkdèr.ßsÿrè möhakèmÿ etmÿk aüûr olduüu qÿdÿr dÿ mÿsulèyyÿtlèèødèr, elmè vÿ fÿlsÿfè ÿsÿr kèmè. Sÿnÿt ÿsÿrè bèzè sÿnÿtkarûntÿkrarolunmaz hÿqèqÿtèndÿn èbarÿt olan mÿnÿvè xÿzènÿsè èlÿtanûø edèr, bu hÿqèqÿt namènÿ sÿnÿtkar rèsqÿ gedèr vÿ bu amalao, sonadÿk qÿhrÿmancasûna sadèq qalmaüa borcludur. ßsÿrèmöhakèmÿ etmÿk sèrlè hÿqèqÿt car÷ûsûnû möhakèmÿ etmÿkdemÿkdèr, vÿ bunun bèrèncè øÿrtè odur kè, sÿnÿtkarûnyaradûcûlûüûna anlaøûqlû yanaømaq lazûmdûr. Möasèrlÿrèn bÿdèèmÿhsullarûnû mözakèrÿ edÿrkÿn, ènsanlar sÿnÿtkar qarøûsûndada mÿsulèyyÿt daøûyûrlar, þz qarøûlarûnda da, ÿgÿr poezèyayavÿ gþzÿllèyÿ ehtèyaclarû varsa. Bu mÿsulèyyÿtè onlar hþkmÿnanlamalûdûrlar.ÛV fÿsèlPoezèya vÿ ènsanhÿyatûnûn kamèllèyè1Bu fÿsèldÿ sÿnÿtkarûn ènsanlar qarøûsûnda deyèl, þz qarøûsûndamÿsulèyyÿtèndÿn bÿhs edèlèr. Baøqa sþzlÿ, bèz øaèrèn þzè÷èndÿkè èncÿsÿnÿtlÿ mÿnÿvèyyatû arasûndakû mönasèbÿtlÿrèanlamaüa ÷alûøacaüûq -sÿnÿtèn kamèllèyè uürunda sÿnÿtkarûnetdèyè ÷abalarû èlÿ onun ènsan hÿyatûnûn kamèllèyènÿ yþnÿlmèøsÿylÿrè arasûndakû daxèlè ÿlaqÿnè.Ènsÿcÿnÿt kor-tÿbèè øÿkèldÿ þzönön yþnÿldèyè vÿ yþnÿltdèyèsÿnÿtèn formal predmetènÿ tabe olmur. Burda yalnûz formalsÿbÿbè deyèl, elÿcÿ dÿ materèal sÿbÿbè nÿzÿrdÿn qa÷ûrmayaq.Sÿnÿtkar ö÷ön etèk reallûq mÿna kÿsb edèr, ÷önkè sÿnÿtkarènsandûr, sÿnÿt ènsanûn tþrÿmÿsè olduüundan, ènsan-sÿnÿtkaraaèd olan mÿnÿvè reallûq sûrf sÿnÿtkara da aèddèr. Bu ÿlaqÿmaterèal nÿtècÿ verdèyènÿ gþrÿ o, zahèrè vÿ qèsmè olur, hÿr cörtÿsadöflÿrÿ mÿruz qalûr, amma buna baxmayaraq, bu ÿlaqÿreal vÿ lÿüvedèlmÿzdèr.ßn alè mÿnÿvè fÿzèlÿtlÿr bÿdèè mÿzèyyÿtlÿrè ÿvÿz edÿbèlmÿz. Dègÿr tÿrÿfdÿn, aydûndûr kè, tÿnbÿllèk, qorxaqlûq, sÿhlÿnkarlûqbèr mÿnÿvè qÿbahÿt kèmè bÿdèè qabèlèyyÿtlÿrènènkèøafûnda kèfayÿt deyèl. Ènsan subyektènèn mÿnÿvè mÿzmunuonun sÿnÿtènÿ dÿ dolayûsû tÿsèr edèr. Mÿnÿvè vÿ psèxolojè tamlûqdakûqösurlar vÿ bunun nÿtècÿsè kèmè, hÿssaslûq vÿ yaradûcûqabèlèyyÿt arasûnda bèr u÷urum yaranûr, bu Edqar Po 13 ya daHart Kreynèn 14 poezèyasûna bèr gþzÿllèk gÿtèrèrmÿklÿ yanaøû,hÿm dÿ onu mÿhv edèr. Duyuma tÿsèr edÿn mÿnÿvè zÿhÿr gectezsÿnÿtkarûn yaradûcûlûüûna da tÿsèr edèr, bÿlkÿ bèr möddÿtyaradûcûlûüû kÿskènlÿødèrèr, amma sonra tÿhrèf edèr. Sonda ÿsÿrhÿmèøÿ "tanûnûr". Bþyök øaèrlÿrèn bu ösulla tanûnmasû onlarûnÿsÿrlÿrènèn dÿyÿrlè vÿ gþrkÿmlè olmasûna mane olmur, lakènøaèrlÿrèn mþhtÿøÿmlèyèndÿ bèr aürûlû nþqtÿ yaranûr.Belÿlèklÿ, sÿnÿtkarûn daxèlè meylè, qabèlèyyÿtè hadèsÿlÿrèdÿrk etmÿyÿ kþmÿk edÿn kanal deyèlmè? Bu kanalemosèyalardan vÿ øaèrèn subyektèvlèyèndÿn ke÷mèrmè? Dègÿrtÿrÿfdÿn, reallûq sabètlèyènè ètèrmèø ruhun nÿzÿrèndÿn yayûnûr.ßbÿs yerÿ roman÷ûlar demèr kè, "yalnûz bataqlûqlar mÿhsuldarolur", hÿr halda ÿsÿr hÿmèøÿ sÿnÿtkarûn tÿcröbÿsè èlÿqèdalanûr.Sÿnÿtkar mÿnÿvè hÿyatûn onun sÿnÿtènÿ tÿsèrènè dÿrk edÿbèlÿr kè, problemlÿr dÿ elÿ bu andan yaranûr. Þz sÿnÿtènÿ olansevgèdÿn sÿnÿtkar mÿnÿvè hÿyatûn bèr èdeyasûnû, ya da mÿnÿvèqÿhrÿmanlûüû, mÿnÿvè dÿyÿrlÿrè, hansûsa mÿnÿvè meyarlarûènkèøaf etdèrÿ bèlÿr, bötön bunlar sÿnÿtkarûn ÿsÿrènènxeyrènÿdèr, ÿsla þz ruhunun xeyrènÿ deyèl.Bÿzÿn poezèya bèzÿ mÿnÿvè þhdÿlèklÿr yöklÿyÿn vÿ he÷vaxt boyun qa÷ûra bèlmÿyÿcÿyèmèz anlam kèmè tÿqdèm edèlèr."Bèz è÷èmèzdÿkè mÿlÿyè daèm tÿhqèr edèrèk, - Kokto deyèrdè, -bèz bu mÿlÿyè qorumalûyûq". Elÿ olur kè, sÿnÿtkar etèkadan, þzMÿnènèn saflûüûndan vÿ þzönön qurban verèlmÿsèndÿn elÿcèddè danûøûr kè, bunlar he÷ bèr ÿxlaq möhafèzÿ÷èsènèn aülûnagÿlmÿzdè.Amma dèqqÿt edÿk! Bèzÿ etèkadan danûøanda, sankè hansûsamÿnÿvè qanunun yara özÿrènÿ mÿlhÿm olmasûndan, ya da÷èrklè dèvardakû tÿzÿ boyadan danûøûrlar - ehtèyatlû olun, boyalûdûr!Belÿ ÷ûxûr kè, þzönö qurbanvermÿ - þz canûnda,bÿdÿnèndÿ vÿ baøqa ènsanlarûn taleyèndÿ yenè tÿcröbÿnè sûnaqdanke÷èrmÿk demÿkdèr, bu zaman yenè ènsan öföqlÿrè a÷ûlûr,øaèr dÿ øÿr bataqlûüûna batûb, sonra þz poezèyasû èlÿ "gönahûnû"yuyur.Belÿ art-mÿnÿvèyyata elÿ dÿ dÿyÿr vermèrÿm, lakèn qeydetmÿlèyÿm kè, o, ö÷ prènsèpèal "fÿzèlÿtlÿr" özÿrèndÿ qurulub:möÿyyÿn tèp sÿmèmèyyÿt, möÿyyÿn tèp saflûq vÿ qarøûsûalûnmazmaraq.ßlbÿttÿ, elÿ sÿmèmèyyÿt var kè, ÿsèl fÿzèlÿtdèr. Yalnûzbaøqalarûnûn deyèl, ÿn ÿvvÿl þz qarøûnda sÿmèmè olmalûsan -þz è÷ènÿ baø vuran ènsan bunu sÿmèmè anlayûr, onun sÿrt baxûøûaltûnda örÿyè dözÿnlèk kèmè a÷ûlûr, utanc, èctèmaè qadaüalar vÿs. tÿnzèmlÿyècèlÿr Tanrûyla sèrlè sþhbÿtÿ qatûla bèlmèr vÿ he÷bèr qadaüa daxèlèmèzèn dÿrènlèyèndÿ olanlarû gèzlÿtmèr. Ammasûrf art-mÿnÿvèyyatûn sÿmèmèlèyè - sÿmèmèlèyèn xösusè tèpèdèr:bu èstÿnèlÿn formanû ala bèlÿn materèyanûn sÿmèmèlèyèdèr. Buzaman þzönö olduüun kèmè gþrmörsÿn, þzönö tÿsÿvvöretdèyèn kèmè qÿbul edèrsÿn vÿ hÿr hansû mÿnÿvè se÷èmdÿnèmtèna edèrsÿn. Axû bu zaman þz Mÿnènèn Tanrûya vÿ øeytanatÿrÿf dþnmÿk rèsqè var. Mÿsÿlÿn, A.Jèd eynè anda sÿmèmèøÿkèldÿ èkè kètab yazûrdè - bèrèndÿ Èncèlÿ olan mÿhÿbbÿtènètÿsvèr edèrdè, o bèrèsèndÿ - homoseksualèzmè alqûølayûrdû.Art-mÿnÿvèyyatûn anladûüû saflûq, tÿmèzlèk bètkènèn tÿmèzlèyènÿbÿnzÿyèr. Arèstotelèn dedèyè kèmè, bètkènèn ruhu daèmyuxuda olan, aülûn èøè èlÿ narahat edèlmÿyÿn ruhdur, onunmÿqsÿdè ÷è÷ÿkdèr. Burda "saf" deyÿndÿ, xeyèr vÿ øÿrè ayèrdedÿ bèlmÿyÿn vÿ mÿnÿvè cÿhÿtdÿn tÿhrèf olunmayan hÿrÿkÿtnÿzÿrdÿ tutulur. Cènayÿt, qÿbahÿt, yalan, qÿddarlûq, ya da106ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

pozüunluq - bötön bunlar "tÿmèzdèr", ÿgÿr he÷ bèr beyèn onlaraþz qèymÿtènè vermÿyèbsÿ, ÿgÿr onlar poezèya ö÷ön þz saflûüûnûqoruya bèlèbsÿ.Nÿhayÿt, dedèyèmèz mÿnÿvèyyat tèpènÿ aèd olan maraq alèetèk fÿzèlÿtdèr, o hÿrÿkÿtverècè qövvÿdèr vÿ sÿnÿtkarû mÿcburedèr kè, èstÿnèlÿn rèsqÿ getsèn, onun vÿ baøqalarûnûn dö÷aroldöüö bÿdbÿxtlèklÿrÿ sènÿ gÿrsèn kè, hadèsÿlÿrèn sèrrènè a÷abèlsèn, ÿn ÿsasû da da þz øÿxsè sèrrènè. Sÿnÿtkar èstÿyèr kè, bötönnemÿtlÿrèn dadûna baxsûn, nemÿtlÿrèn øèrÿsènè ÷ÿksèn vÿ øÿrtÿcröbÿsènÿ yèyÿlÿnÿrÿk, þz sÿnÿtènè qèdalandûrsûn.Nÿtècÿdÿ èncÿsÿnÿtèn ÿxlaqa (mÿnÿvèyyata) tÿsèrè vÿ onuþzö bèldèyè kèmè formalaødûrmasû èdeyasû tÿsdèq edèr kè, sÿnÿtestetèkada olduüu kèmè, mÿnÿvè cÿhÿtdÿn rèsqlè qèda vÿ ÿxlaqdayenè eksperèmentlÿr tÿlÿb edèr, baøqa sþzlÿ, bu elÿ eksperèmentdèrkè, onun mÿqsÿdè poezèyanûn ecazû vasètÿsèlÿ Tanrûnûnqadaüan etdèyè hallara saflûq gÿtèrmÿkdèr. Bu o demÿkdèr kè,sÿnÿt ÿxlaqa tabedèr, amma bu elÿ ÿxlaqdûr kè, sÿnÿt onu zorlayûb.ßsÿrdÿ bÿdèè nÿtècÿyÿ gÿlÿndÿ èsÿ, kèm deyÿ bèlÿr kè, rÿssamsûrf art- mÿnÿvèyyatû qÿbul etmÿsÿydè vÿ mÿnÿvè qanunlarauyüun olan hÿyat yaøasaydû, onun ÿsÿrè yaxøû ya da pèsolardû?2Bÿs hÿqèqÿt nÿdÿdèr?Sÿnÿtèn ya da poezèyanûn ÿsèl mÿnÿvèyyatla, yaxud ènsanhÿyatûnûn ÿsèl mökÿmmÿllèyè èl ÿlaqÿsènÿ aèd deyÿ bèlÿrÿm kè,ö÷ fèkrèm var, onlar sÿnÿtkarûn ruhundakû mÿnÿvèdÿyèømÿlÿrèn èncÿsÿnÿtÿ vÿ ÿsÿrÿ tÿsèrèdèr; estetèk fÿzèlÿtlÿrÿvÿ poetèk tÿcröbÿyÿ aèddèr.Formal sÿbÿblÿrdÿn ÿxlaqûn potensèyasû èlÿ sÿnÿtèn potensèyasûfÿrqlè sahÿyÿ aèddèr. Mÿnÿvèyyatûn Materèal mÿüzènÿèncÿsÿnÿt dolayûsû øÿkèldÿ tÿsèr edèr. Sÿnÿtkar þz vÿzèfÿsènèdÿrk edÿrÿk hÿyatûnû mÿnÿvè cÿhÿtdÿn tÿzÿlÿyÿrsÿ vÿmÿnÿvè xeyèrÿ dþnÿrsÿ, onda nÿ baø verÿr? Ènsan yaxøûlaødûqca,onun ÿsÿrlÿrè dÿ gþzÿllÿøèrmè?Bu kÿdÿrlè sualdûr, ÷önkè bu zaman ÿsÿr he÷ yaxøû olmur,ÿksènÿ, pèslÿøèr. Sÿbÿblÿr aydûndûr. Èllÿr ÿrzèndÿ formalaømûødaxèlè tÿcröbÿ sÿnÿtkarûn èlham mÿnbÿyèdèr, bu tÿcröbÿqÿbahÿtlÿr alovu èlÿ qèdalanûrdû vÿ sÿnÿtkarû hadèsÿlÿrèndÿrkènÿ yþnÿldèrdè. Bu ÿsÿrèn xeyrènÿ èdè. Èndèsÿ sÿnÿtkarûnqÿlbè tÿmèzlÿnèb, lakèn yenè tÿcröbÿ hÿlÿ zÿèfdèr. Sÿnÿtkarÿvvÿlkè èlhamûnû ètèrmèødèr, onun aülû tÿzÿcÿ dÿrk etdèyèmþhtÿøÿm mÿnÿvè èdeyalarla mÿøüuldur. Sual doüur: buèdeyalar dayaz yaradûcûlûq èntuèsèyasû vÿ tÿcröbÿsè ÿvÿzènÿsÿnÿtè èstèsmar etmÿyÿcÿkmè? Burda ÿsÿr ö÷ön cèddè rèsq var.Zahèrè tÿsèrlÿr bu faktoru artûrûr, dèn sÿnÿtkara èkèqatsadÿlÿømÿnè tÿklèf edèr, bèr tÿrÿfdÿn, dènè hèsslÿr gþzÿl vÿnÿcèbdèr vÿ sÿnÿtkar onlarû þz ÿsÿrèndÿ èfadÿ etmÿyÿ ÷alûøûr,dègÿr tÿrÿfdÿn, ènam sÿnÿtkarû mÿcbur edèr kè, þzö kèmèmÿnÿvèyyatû tÿmèzlÿnmèø sèrdaølarû èlÿ önsèyyÿtdÿ olsun, buèsÿ þz nþvbÿsèndÿ èncÿsÿnÿtè tÿøkèl edÿn poetèk duyumunqurban verèlmÿsènè tÿlÿb edèr.Qoy olsun, lakèn anlamaq lazûmdûr kè, sÿnÿtkar daha göclöyaradûcû qövvÿyÿ malèk olsa; sÿnÿtkar anlasa kè, ènam þzsÿnÿtènÿ daha cèddè mönasèbÿt bÿslÿmÿyè tÿlÿb edèr; ÿgÿrsÿnÿtkar è÷èndÿkè Mÿlÿyè qorusa, sÿbèrlè olsa, sÿnÿt ÿsÿrèö÷ön vacèb olan Zamandan èstÿsÿ kè, onun yenè tÿcröbÿsè vÿyenè èlhamû daha dolüun, daha yetkèn, daha mökÿmmÿl olsun,- onda uüursuzluq olmaz. F.Tompsonun, ×estertonun, ya daT.Elèotun, Klodelèn vÿ dègÿrlÿrènèn ÿsÿrlÿrè hÿmèn sÿnÿtkarlarûndèndar olmasûndan he÷ bèr zèyan gþrmÿyèb.Èkèncè qeydèm èncÿsÿnÿtÿ vÿ poezèyaya gÿrÿk olanfÿzèlÿtlÿrÿ aèddèr, bunlar estetèk fÿzèlÿtlÿrdèr.Sÿnÿtkar daèm sÿnÿtènè kobud sadÿlÿømÿdÿn, øþhrÿtdÿnqorumalûdûr, hÿm dÿ daha èncÿ tamahlara qarøû tab gÿtèrmÿlèdèr.O daèm tÿhlökÿlè vÿ þlö sahÿlÿr namènÿ mÿhsuldarzÿmènlÿrè kþnöllö øÿkèldÿ tÿrk etmÿlèvÿ mÿnÿvè zölmÿtdÿn ÷ûxmalûdûr. ßsÿrèn xeyrè mþvqeyèndÿnsÿnÿtkar nÿcèb, aüûllû, kamèl øÿxsèyyÿt, mÿtèn, sadÿ, saf,sÿmèmè olmalûdûr. Bu keyfèyyÿtlÿrÿ qÿhrÿman mÿnÿvè hÿyatdatamamèlÿ, amma sÿnÿtkar ÿsÿrènÿ mönasèbÿtdÿ nèsbèøÿkèldÿ malèkdèr. Sÿnÿtkarûn fÿzèlÿtlÿrè ènsanûn fÿzèlÿtlÿrènèyalnûz yamsûlayûr. F Tompson 15 yazûr: "Øaèrlÿrèn ÿksÿrèyyÿtèmöqÿddÿslÿr kèmè þz mèssèyalarûna hazûrlûq mÿrhÿlÿsèndÿÿvvÿlcÿ dönyadan ayrûlûrlar, necÿ kè, buüdanû yetèødèrmÿkö÷ön ÿvvÿl onu torpaüa sÿpèrlÿr, - poezèyada orakul(þncÿdÿngþrÿn) olmaq ö÷ön øaèr ènsan kötlÿsèndÿn ayrûlmalûdûr".Belÿlèklÿ, sûrf sÿnÿt ÿxlaqûnûn saxta saflûüû èlÿ yanaøû,èncÿsÿnÿtdÿ hÿqèqè saflûq var - o ÿsÿrèn yaradûlmasûna vÿyaradûcû duyuma sadèq qalmaüa aèddèr. Sÿnÿtkarûn saflûüûhÿqèqè saflûqdûr, onun èztèrablarû sayÿsèndÿ baøa gÿlèr.M.Jakob 16 þz "Poetèk sÿnÿt"èndÿ deyèrdè kè, möasèr sÿnÿtkardantÿlÿb edèlÿn fÿzèlÿtlÿr tÿbèÿtènÿ gþrÿ dènè fÿzèlÿtlÿrdèr."Kþnöllö sÿfèllèk estetèk fÿzèlÿtdèr. Tÿmkènlèk estetèk fÿzèlÿtdèr.Saf vÿ hþrmÿtcèl olmaq estetèk fÿzèlÿtdèr. Ruhun göcö,þzönöènkaretmÿ, ètaÿt, nèzam-èntèzam, barûøûq - estetèkfÿzèlÿtlÿrèn mÿüzèdèr hÿm ènsÿsÿnÿt domenèndÿ, hÿm dÿmÿnÿvè hÿyat domenèndÿ".Bu o demÿkdèr kè, sÿnÿtkarûn fÿzèlÿtlÿrè ènsanûn lÿyaqÿtèèlÿ eynèdèr. Onlar sÿnÿtkar ö÷ön ènsan lÿyaqÿtènè ÿvÿz edèr,dènè fÿzèlÿtlÿrÿ ÷aüûrûr. Nÿ qÿdÿr èkèlè olsalar da, onlar mÿnÿvèkamèllèklÿ qovuøurlar. Tÿbèèdèr kè, bèr ènsan kèmè øaèr þz è÷èndÿpar÷alanmasaydû, bu lÿyaqÿtlÿr onu fÿzèlÿtlÿrÿ yþnÿldÿrdè.Bunu poetèk tÿcröbÿ haqqûnda da demÿk olar. Poezèya þzmÿnÿvè sèrrènÿ malèkdèr vÿ dÿyèødèyè, rÿmzè olduüu ÿn alè sèrrèntÿsèrènè þzöndÿ ÿks etdèrèr. Poezèyanûn mÿnÿvè sèrrè Sÿmavÿ Cÿhÿnnÿm ö÷ön a÷ûqdûr. Poetèk tÿcröbÿ ruhun elÿ bèryerdÿ cÿmlÿnmÿsèdèr kè, orda dönya vÿ subyektèvlèk vahèdøÿkèldÿ dÿrk edèlèr, amma øöur vasètÿsèlÿ yox. Bu tÿcröbÿmèstèk tÿcröbÿ deyèl. Poetèk tÿcröbÿnèn gÿtèrdèyè Gèzlè bèlèklÿremosèonal vÿzèyyÿtdÿ, èztèrablarda ÿldÿ edèlèr, xoø sevgè èlÿdeyèl. Poetèk tÿcröbÿ ÿvvÿldèr, hÿr øeyÿ þz èfadÿsènè verèr,sþzlÿ vÿ ya ÿsÿrlÿ tamamlanûr; mèstèk tÿcröbÿ èsÿ susqunluüameyllèdèr vÿ Absolyutla èlahè qovuømada tamamlanûr.Onlarû hansû fÿrqlÿr ayûrsa da, poetèk tÿcröbÿ vÿ mèstèktÿcröbÿ yanaøû doüulur, onlar arasûnda bèr ÿlaqÿ var. Ènsanûnörÿyèndÿkè se÷èmÿ ÿsasÿn, poetèk tÿcröbÿ bu mèstèk tÿcröbÿnèyamsûlaya bèlÿr, ona bèr ÷aüûrûø olar. O, øaèrè boøluq ekstazûnavÿ magèyaya èstèqamÿtlÿndèrÿr (bunu Mallarmedÿ 17 , ÿsasÿn,ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 107

sörrealèstlÿrdÿ gþrörök); ola bèlÿr kè, øaèrè mèstèk tÿcröbÿyÿyþnÿltsèn, yÿnè, Tanrûnûn rÿhmènÿ. Bu hÿqèqè mÿnÿvèyyatatÿbèè, gþzÿgþrönmÿz vÿ kor-tÿbèè øÿkèldÿ poetèk tÿcröbÿ dÿaèddèr, lakèn yalnûz o halda kè, øaèr bèr ènsan kèmè þzönö þzdaxèlèndÿ par÷alamasûn vÿ eqoèzmèndÿ, hansûsa sÿlahèyyÿtnamènÿ bu tÿcröbÿnè tÿhrèf etmÿsèn.3Yazarlar möasèr dönyanûn möqÿddÿslÿrènÿ ÷evrèlÿnÿ qÿdÿrèncÿsÿnÿtlÿ ènsan hÿyatûnûn kamèllèyè arasûnda mönasèbÿtlÿrbèr ÷ox gþrkÿmlè sÿnÿtkarlarû döøöndöröb. Möasèrroman÷ûlarûn bÿzèlÿrè mönaqèøÿ vÿ daxèlè ÷ÿtènlèklÿrèntÿzyèqènÿ dþzmÿyÿrÿk, þzönö bÿdèè yaradûcûlûüa hÿsr etmèøhÿr kÿs kèmè bu poblemè qÿtèyyÿtlÿ qarøûya qoydular.Roman÷ûnûn þz ÿsÿrènÿ olan konkret mþvqeyè haqqûndadöøönÿk. Roman÷û ènsan qÿbahÿtlÿrèndÿ azmûø tanrû kèmè÷ûxûø edèr. O, yaratdûüû personajlarûn dönyasûyla mÿøüuldur,amma onlardan bÿzèlÿrè yazarûn þzöndÿn göclödör, yazaronlarû þzö kèmè yaxøû tanûyûr. Lakèn bu azadlûq tÿxÿyyölönmÿhsuludur, Tanrûnûn ÿksènÿ olaraq, poman÷û yaratdûüûsurÿtlÿrèn tþrÿtdèyè øÿrèn möÿllèfèdèr. Romanûn mÿüzèndÿkèøÿr real dönyanûn real øÿrènÿ ÷ox yaxûndûr - o, bu real øÿrènobrazû vÿ èøarÿsèdèr, hÿm tÿsèr edÿn, hÿm dÿ mönasèb øÿraètdÿreallaøa bèlÿn øÿrdèr.Þz ÿsÿrè vÿ ruhu èlÿ mönasèbÿtdÿ olan roman÷û Morèak 18yazûrdû : "Möqÿddÿs olmaq lazûm... amma onda roman yazmaqmömkönsöz..."Belÿlèklÿ, Morèak mÿsÿlÿnè möqÿddÿslèyÿ aèd termènlÿrlÿhÿll edèr. Lakèn Morèakûn fèkrè yalnûz èlk nÿzÿrdÿnènandûrûcûdûr. "Möqÿddÿs olmaq lazûm... amma onda romanyazmaq mömkönsöz...". Mÿgÿr bu sþzlÿrè kèmsÿ baøqasûdeyÿ bèlmÿz? "Möqÿddÿc olmaq lazûm...", yoxsa sèyasÿtlÿmÿøüul ola bèlmÿzsÿn, nÿ hÿkèm, nÿ bankèr, nÿ bèznesmen, nÿjurnalèst, umumèyyÿtlÿ, he÷ kèm ola bèlmÿzsÿn, rahèbdÿnbaøqa, amma bu sÿnÿt dÿ o qÿdÿr etèbarlû deyèl.Hÿr ènsan mÿøüulèyyÿtènèn þz tÿhlökÿsè, qÿbahÿtè vÿ fètnÿfÿsadûvar, onlar ènsan hÿyatûnûn kamèllèyè èlÿ zèddèr. Bÿlkÿ butÿhlökÿ vÿ qÿbahÿtlÿr sÿnÿtkarûn èstedadûndan èrÿlè gÿlèr?Bÿlè, bu belÿdèr.Mÿlum olur kè, sÿnÿtkar þz èntèm yaradûcûlûq sahÿsèndÿèntellektlÿødèrèlmèø duyüularla vÿ onlardan aldûüû nÿøÿ èlÿyaøayûr. Mÿhz duyüular vasètÿsèlÿ o, dönyanû dÿrk edèr;sÿnÿtkar dönyaya vÿ gþzÿllèyÿ hÿssas olur. Leon Bluanûn 19dedèyè kèmè, sÿnÿtkarûn ÿsas èstedadû "þz tÿbèÿtènÿ gþrÿehtèraslû olan anarxèst Tÿxÿyyöldör...". Øaèr èrrasèonal hÿvÿslÿ,nÿøÿylÿ dolmuø dÿlè, ècra÷û ÿqlènè nÿcèb øÿkèldÿ mÿøqetdèrÿn usta deyèlmè? Onda mÿnÿvè kamèl hÿyatûn tÿlÿb etdèyèsabètlèyè, dÿrrakÿ normalarûna daèmè dèqqÿtè sÿnÿtkardan necÿgþzlÿmÿlè?Sþhbÿt yazarlardan gedèr, onlar ènsan varlûüûndakû øÿrèn vÿxeyrèn dÿrènlèyènè dÿrk etmÿyÿ ÷alûøûr, burda möcÿrrÿd vÿnÿzÿrè ösullar yoxdur, yalnûz tÿcröbÿ yolu, þzö dÿ konkretmÿqamda, var. Vÿ hÿqèqè yazar olmaq ö÷ön yarûmøtat da olsa,øeytanû þzönÿ kþmÿk÷è gþtörmÿlè vÿ belÿlèklÿ, gönahûnkþköndÿ duran øÿr elmènÿ yèyÿlÿnmÿyÿ mÿcbur olmursanmû?Burda bèz daha øeytanè mÿsÿlÿyÿ yaxûnlaøûrûq. Roman÷û,yaxud dramaturq þz qÿhrÿmanlarûnû þz gÿbahÿtlÿrè, ehtèrasvÿ ènstènktlÿrè vasètÿsèlÿ tanûyûr, hÿtta bu qÿhrÿmanlara nèfrÿtedèr, amma bu nèfrÿtèn kþköndÿ elÿ onun þzö durur. Baøqasþzlÿ, roman÷ûnûn qÿhrÿmanlarû - onun þz èmkanlarûnûna÷ûqlanmasûdûr kè, bu da surÿtlÿrèn davranûøûnû èsah edèr. Èndègþrÿk, yaradûcûlûq adlanan bu sûx ÿlaqÿdÿn alûnan bèlèklÿrèÿldÿ etmÿk ö÷ön bèr ösul varmû? - yÿnè, tÿxÿyyölöndÿkèsurÿtlÿrlÿ ÿlbèr olmadan vÿ onlarûn qÿbahÿt ÷èrkabûna batmadan?Qarøûdakû ÷ÿtènlèk ÷ox qÿlèzdèr. Mÿn gÿtèrdèyèmnömunÿlÿrè ènkar etmÿsÿm dÿ, nÿtècÿylÿ razûlaømûram. Bunumözakèrÿ etmÿzdÿn ÿvvÿl Morèakûn fèkrènÿ bèr dÿ möracèÿtedèm: "Möqÿddÿs olmaq lazûmdûr...", yaxud Leon Bluanûndedèyè kèmè, " möqÿddÿs olmadûüûnû anlamaqdan bþyök dÿrdyox..."4Dèlèmèzèn sþzlÿrè, xösusèlÿ dÿ ÿn vacèblÿrè, eynè anda reallûüûèfadÿ edèr, hÿm dÿ parazètar mÿnalarla yöklÿnÿrÿk, ÿsèlmÿnanû gèzlÿdèr. Xrèstèanlarûn yunan fÿlsÿfÿsèndÿn gþtördöklÿrè"dalüûnlûq" sþzö he÷ dÿ èlkèn mÿnanû vermèr, yaxud,"möqÿddÿslèk" sþzö ke÷mèødÿ tÿsadöfè mÿnalarla yöklÿnèbbèzè ÷aødûrûr. Xrèstèanlûüaqÿdÿrkè cÿmèyyÿtdÿ "möqÿddÿslèk"deyÿndÿ "xösusè" nÿzÿrdÿ tutulurdu vÿ bu sþz cÿmèyyÿtdÿxösusè mÿrasèmlÿrè èfadÿ edèrdè. Xrèstèanlûqda èsÿ bu sþzøÿrdÿn tÿmèzlÿnmèø saf örÿyÿ vÿ þzönön Tanrûya hÿsredèlmÿsènÿ aèd edèldè. Vÿ mÿhz burda ÷ox möhöm bèrdÿyèømÿ baø verdè, lakèn kþhnÿ mÿnalarûn tÿsèrè qaldû vÿ vaxtaøûrûqÿrèbÿ tÿrzdÿ þzönö bèrözÿ verdè. Barokko dþvröndÿbelÿ bèr ömumè fèkèr vardû kè, ÿgÿr rahèblÿr mökÿmmÿllèk andûverèblÿrsÿ, demÿlè, adè ènsanlar qeyrè-mökÿmmÿldèr vÿ onlaryöksÿk zèrvÿlÿrÿ can atmayaraq, bu èøè èanÿlÿr vasètÿsèlÿrahèblÿrèn þhdÿsènÿ buraxûblar.Belÿ bèr ÿmÿk bþlgösö, ÿslèndÿ bèr köfr èdè. Xrèstèanmöqÿddÿslèyè - hÿr kÿsèn can atdûüû uzaq bèr mÿqsÿddèr.Burda sþzön fÿrqlè mÿnasû yarandû, sþhbÿt möqÿddÿslÿrènþvlèyalar sûrasûna aèd edèlmÿsèndÿn gedèr. Sèzÿ bèr ÿhvalatdanûøûm. Bèr dÿfÿ Jorj Döamel (hÿkèm, fransûz yazû÷ûsû; o,möqavèmÿt hÿrÿkatûna qarøû èdè) Mussolènènèn qÿbuluna getmèødè.Dèktator kèlsÿnè vÿ onun möqÿddÿslÿrènè tÿrèf edèbdeyèrdè kè, "hÿr sÿhÿr oyanûb þzönön þvlèyalara aèdedèlÿcÿyènè anlayan ènsan nÿ qÿdÿr mÿnÿvè göcÿ malèkdèr!".Burda Mussolènènèn þvlèya sþzönön mÿnasûnû necÿ anlamasûaydûndûr. Bu cör øþhrÿt "möqÿddÿs" sþzönön hÿqèqè mÿnasûnûtÿhrèf edèr.Mÿn göman edèrÿm kè, rÿssam vÿ yazû÷ûlar da möqÿddÿslèkhaqqûnda anlayûøa Mussolènè kèmè malèkdèrlÿr. Belÿcÿyazûcûlar bu ömèdlÿ yaøayûr vÿ bÿzÿn umèdlÿr þzönö doürultmur.Èncÿsÿnÿt dönyasûnda þvlèya yoxsa, demÿlè, buna vacèbbèr sÿbÿblÿr var, sÿnÿtkar onsuz da dègÿr sahèllÿr vÿ dÿnèzlÿrhaqqûnda mÿlumat verÿn mayak kèmèdèr. Sÿnÿtkar kèlsÿnèntÿsvèr etdèyè möqÿddÿslèklÿ ruhlana bulmÿz, onuKyerkeqorun 20 gþstÿrdèyè tèp - ÿn adè, nÿzÿrÿ ÷arpmayanènsanûn sèmasûndakû möqÿddÿslèk èlhamlandûrûr.108ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Belÿ ènsan hÿyatûn adè qatlarûnda gèzlÿnèb.Sþzlÿrdÿkè yanlûø mÿnalardan necÿ azad olmalû?"Möqÿddÿs" sþzönö rahat buraxaq, "möqÿddÿs olmaqlazûmdûr" èfadÿsè ÿvÿzènÿ sadÿcÿ deyÿk: "mökÿmmÿl hÿyatacan ataq"."Hÿyat tÿrzè" sþlÿrèlÿ sûx ÿlaqÿlè olan ÿlavÿ anlayûøûaraødûraq vÿ bu mÿnada peøÿkar mÿcranû, yaxud sÿnÿtènèstèqamÿtè èfadÿsènè gþtörÿk. Art hÿyat tÿrzè dönyaya - gþzÿllèyÿ,dönyanûn sèrlÿrènÿ yþnÿlèb. Sÿnÿtkarûn peøÿkarèstèqamÿtè onu hÿyatûn mökÿmmÿllèyènÿ deyèl, ÿks èstèqamÿtÿyþnÿldèr. Bu o demÿk deyèl kè, sÿnÿtkar hþkmÿn buèstèqamÿtÿ tam aludÿ olmalûdûr. Sþhbÿt ènsandan gedèrsÿ, ozaman hÿr bèr øÿrt - èstÿr psèxolojè, èstÿr zahèrè - he÷ bèrèstèqamÿt nÿzÿrÿ alûnmadan ènsanûn azadlûüû dèqqÿtÿ alûnmalûdûr.Axûnûn ÿksènÿ özmÿk olar - cÿrÿyanlar elÿ bunun ö÷öndör- vÿ bèz ÿks èstèqamÿtdÿ özÿ bèlmÿsÿydèk, mÿhv olardûq.Hÿtta peøÿsènèn ÿksènÿ özÿn monax axûndan èkè dÿfÿ sörÿtlÿözmÿlèdèr.ßgÿr sÿnÿtkar þz sÿnÿtènèn axûnû èlÿ bþyök enerjèylÿmöbarèzÿ edèrsÿ, onun ÷ox göclö dÿstÿyè var: mÿn estetèkfÿzèlÿtlÿrè vÿ poetèk tÿcröbÿnè nÿzÿrdÿ tuturam, bu anlamlarbèr-bèrènÿ tÿbèÿtènÿ gþrÿ yaxûn olmasalar da, sÿnÿtkara kþmÿkedèrlÿr kè, mÿnÿvè hÿyatûn alè zèrvÿlÿrènÿ qalxsûn.Ècazÿ verèn F.Tompsonun bèr èfadÿsènè mèsal ÷ÿkèm:"Øeytan ÷ox øey edÿ bèlÿr. Lakèn øeytan poezèya yaradabèlmÿz. O, øaèrè xarab edÿr, amma øaèr yaratmaz. Rÿvayÿtÿgþrÿ, Möqÿddÿs Antonènè yoldan ÷ûxarmaq èstÿyÿn øeytanhÿmèøÿ ulayûrdû, amma bèr dÿfÿ dÿ olsun mahnû oxuyabèlmÿmûødè".5Èndèsÿ bèz sÿnÿtkarûn tÿmÿnnasûz fÿalèyyÿtènè alqûølayankÿslÿrèn ö÷ vacèb arqumentènÿ yaxûnlaødûq.Bèrèncèsè, gþrörök kè, ènsan hÿyatûnûn kamèllèyè ènsanûn sönè÷alûømalarûndan vÿ ènsan dÿrrakÿsèndÿn asûlû deyèl. Ènsan hÿyatûnûnkamèllèyè ènsanûn ruhuna tÿsèr edÿn èlahè sevgènèn tamazadlûüûdûr. Sonda hÿr øey ènsanûn þz mÿüzè èlÿ èlahè Mÿnèarasûndakû øÿxsè mönasèbÿtlÿrÿ, ènsan mÿhÿbbÿtènèn daha daartmasûna yþnÿlèr, þzö dÿ ènsan nÿ qÿdÿr sÿhvlÿrÿ yol verèrsÿ,bu sevgè dÿ bèr o qÿdÿr artûr. Bèz ènsanlardan nÿ tÿlÿb olunur?- "Zèrvÿyÿ ÷atmaq" deyèl, ona daèm "can atmaq". Kèm tÿsdèqedÿ bèlÿr kè, bu yol baøqa ènsanlar kèmè qÿbahÿtlè sÿnÿtkaraa÷ûlmayûb? Sÿnÿtkarûn duyüular oxlarûna tuø gÿlmÿsè mÿnÿvèoxlara tab gÿtèrmÿmÿyÿ sþvq edèr. Gönahsûz, saf bèr mödrèkènsan olmaq ö÷ön sÿnÿtkar bu oyundan ÷ûxmalûdûr, lakèn sþhbÿtgönahlara rÿümÿn sevgèdÿ bþyömÿkdÿn gedèr.Nÿ duyüular, nÿ dÿ èntellektuallaødûrûlmûø duyüulardan alûnannÿøÿ þzö þzöndÿ qÿbahÿt deyèl. Ola bèlÿr kè, ènsan örÿyèbu duygulara tabe olmasûn, saflûüûnû qorusun. ßgÿr øaèrèrrasèonal hÿvÿsÿ tabe olmaq èstÿyè èlÿ èø÷è dÿrrakÿsènènmödrèklèyè arasûnda ÷ûrpûnûrsa, bu o demÿkdèr kè, onun daha÷ox seyr÷è sakètlèyÿ ehtèyacû var kè, bu da poetèk tÿcröbÿdÿnèbarÿt olan alè vÿhdÿtÿ aparûr. ßgÿr øaèrèn ruhu dönyanûn sèrlÿrèèlÿ mÿøüuldursa, demÿlè, mÿhz bunda sÿnÿtkarûn sevgèsètÿzahör edèr vÿ bu dönyanû þz Tanrûsûna a÷ûr, necÿkè onunbÿdèè ÿmÿyè hÿmèn dönyanû ènsanlara tÿklèf edèr.Èkèncè, belÿ bèr sadÿlþvh fèkèr var kè, ðoman÷û, yaxud dramaturqnÿdÿn danûødûüûnû bèlmÿk ö÷ön hþkmÿn ènsangönahlarûnûn bataqlûüûna gèrmÿlè vÿ bu gönah vÿ xÿstÿehtèraslarda þz øÿxsè tÿcröbÿsènè qazanmalûdûr. ßslèndÿ èsÿonun þz daxèlè alÿmènÿ baø vurmasû kèfayÿtdèr - hÿmèn ÿjdahalaronun þz örÿyèndÿ gèzlÿnèb. Gönaha batmaq tÿcröbÿsèdeyèl, þzönömöøahèdÿ øÿr labèrèntlÿrèndÿ ÿn yaxøû bÿlÿd÷èdèr.Vÿ, nÿhayÿt, ðoman÷ûya þz qÿhrÿmanlarûnû dÿrk etmÿyÿkþmÿk edÿn bèlèklÿr, bötön bèlèklÿr kèmè tÿbèÿtènÿ gþrÿmÿnÿvèdèr. Yazû÷ûlara xas olan xösusèyyÿtÿ gþrÿ, þz personajlarûnûndaxèlè èmètasèyasû yaradûcû èntuèsèyanû qèdalandûrûr. Budaxèlè èmètasèya nÿ qÿdÿr dÿrèn olsa da, tÿbèÿtènÿ gþrÿ qeyrèmaterèaldÿrkèn alÿtèdèr: yÿnè, yazû÷û þz gÿhrÿmanlarû èlÿ"ÿlbèr" deyèl.Dostoyevskènèn "Øeytanlar" ÿsÿrèndÿkè Stavroqènÿ baxaq,÷önkè bu qÿhrÿman möÿllèfÿ daha yaxûndûr. DostoyevskèStavroqènÿ he÷ bèr umèd vermÿdÿn onu èntèhara sþvq edèr, þzödÿ sÿrt vÿ qÿddar mÿntèqlè øÿkèldÿ. Buna baxmayaraq, möÿllèfqÿhrÿmanûnû sevèr, ÷önkè Stavroqèn elÿ Dostoyevskènènþzödör, möÿllèfèn gþrönmÿyÿn tÿrÿfèdèr. Burda Dostoyevskèdöhasû bèr ðoman÷û kèmè þzönö gþstÿrèr. Onun ÿsÿrè sankècanlû bèr Kaènatdûr, metafèzèkè pafosdur, ÷önkè romanûn varlûqlarûvÿ onlarû yaradan fèkèr arasûnda mönasèbÿt ènsanlarûnTanrûya mönasèbÿtè kèmèdèr. Möÿllèf þz qÿhrÿmanlarûnû èncÿbèr sevgèylÿ sevèr, eynè zamanda èsÿ ÷ox dèqqÿtlèdèr vÿgözÿøtÿ getmÿdÿn onlarû èttèham edèr.Ola bèlÿr kè, möÿllèf þz personajûnû dÿrk edÿrkÿn hÿmènqÿhrÿman möÿllèfèn þzönÿ tÿsèr etsèn vÿ þzönön yandûüû odamöÿllèfè dÿ atsûn. Yaxøû aktyor qÿhrÿmanû sÿhnÿdÿ oynayarkÿnbelÿ vÿzèyyÿtÿ döøör. Bu hÿr bèr sÿnÿtÿ mÿxsus olantÿsadöfdör. ßgÿr roman÷û þz qÿhrÿmanlarûnûn tanrûsûdûrsa,nÿdÿn onlarû sevmÿsèn? Yazû÷û ÿn murdar qÿhrÿmanlarûnû dasevèr, mÿhz bu an möÿllèf onlarû dÿrk edèr, hÿmèn qÿhrÿmanlarþz mÿnfur tÿsèrènè sÿnÿtkara gþstÿrÿ bèlÿr, amma cözèdÿrÿcÿdÿ.6Mÿn dedèm vÿ yenÿ deyèrÿm kè, Gþzÿllèk vÿ Poezèya - elÿèkè absolyutdur kè, onlara tamamèlÿ aludÿ olmaüû tÿlÿb edèr vÿhe÷ nÿ èlÿ bþlöømÿyÿ yol vermèr. Ènsan þzönö Allaha yalnûzèkè dÿfÿ tabe edèr: bèr dÿfÿ dolayûsûyla, èkèncè dÿfÿ èsÿ þzönöbötön dönyaya, unèversuma tabe etmÿklÿ, ÷önkè elÿ bu dönyaallahûn ènèkasûdûr. Ènsan hÿyatûnûn kamèllèyèndÿn asûlû olan vÿyaradûcû absolyuta can atan sevgè yaradûcûlûq mÿnbÿyènè qèdalandûrarsa,onda o, yaradûcû hÿyatû èkèyÿ bþlmör, ÷önkè busevgè hÿr sahÿnè ÿhatÿ edÿrÿk, sÿnÿtkarûn þzönö hÿsr etdèyèsÿnÿtènÿ dÿ tÿsèr gþstÿrèr.ßn adè möqayèsÿlÿr bÿzÿn ÷ox yaxøû dÿlèllÿrdèr. Mÿsÿlÿn,mÿlumdur kè, Utrèllo 21 þmrönön sonuna qÿdÿr ÿyyaølûq edèb,onun bèoqraflarûndan bèrè deyèrdè kè, Utrèllo è÷mÿk ö÷önèølÿyèrdè. Amma gþrön onun nÿ gþzÿl ÿsÿrlÿrè var! ßyyaølûqkèmè sûrf fèzèkè ehtèras o qÿdÿr adèdèr kè, sÿnÿtkarû þz ÿsÿrlÿrènÿkÿnar elementlÿr daxèl etmÿyÿ mÿcbur edèr.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 109

Alè sevgè èsÿ o bèrè qötbdör, he÷ nÿyÿ yad deyèl. Yaradûcûmÿnbÿyÿ tÿkan verÿrÿk, èncÿsÿnÿtè è÷dÿn èlhamlandûraraq, busevgè sÿnÿtkara elÿ bèr qövvÿ verèr kè, ènsan önsörlÿrè onunyaradûcû potensèyasûna he÷ bèr tÿsèr gþstÿrÿ bèlmèr. ßgÿrsÿnÿtkar baøqa özömlöyön øÿrabûndan mÿst olaraq, "Tanrûyaxoø gÿlmÿk ö÷ön" yazûrsa, onun sÿnÿtkarlûüûna bu kþmÿk edÿbèlmÿz, amma sÿnÿt potensèyasûndan þzö èstÿdèyè kèmè èstèfadÿedÿr.Göman edèrÿm kè, hÿyatû mökÿmmÿl etmÿyÿ ÷alûøan vÿaxûnûn ÿksènÿ gedÿn øaèrèn ruhu bundan xÿbÿrsèzdèr. Uzunèllÿr möbarèzÿ etmèø, ènsan hÿyatûnûn hÿqèqè mÿqsÿdènÿ canatan èstÿnèlÿn øaèr, èstÿnèlÿn sÿnÿtkar Leon Blua kèmè deyÿbèlÿr: "Mÿn möqÿddÿs ola bèlÿrdèm, amma ÿdÿbèyyat÷ûoldum". Bunu örÿyè sevgè èlÿ dolan an deyÿ bèlÿr._______________________________Èxtèsarla tÿrcömÿ etdè:Sèma ßnnagû1 Andre Jèd (1869-1951) - fransûz yazû÷ûsû, Nobel mökafat÷ûsû2 Oskar Uayld (1854-1900) - èrland dramaturqu, yazarû3 Vaqner (1813-1883) - alman opera bÿstÿkarû4 Jan Kokto (1889-1963) - fransûz yazû÷ûsû, teatr xadèmè5 Jan Ruo (1871-1958) - fransûz rÿssamû, qrafèkè6 Sezan (1839-1906) - fransûz èmpressèonèst rÿssamû7 Uèlyam Bleyk (1757-1827) - èngèlès rÿssamû, øaèrè8 Tomas Elèot (1888-1965) - gþrkÿmlè amerèkan øaèrè, Nobelmökafat÷ûsû9 Øarl Bodler (1821-1867) - fransûz ÿdÿbèyyatûnûn klassèkè, øaèr10 Artur Rembo (1854-1891) - fransûz sèmvolèst øaèrè11 Jak Rèvyer (1886-1925) - fransûz ÿdÿbè tÿnqèd÷èsè, naøèrè12 Pol Valerè (1871-1945) -fransûz øaèrè, tÿnqèd÷èsè13 Edqar Po (1809-1849) - amerèkan detektèv yazarû14 Hart Kreyn (1899-1932) - amerèkan modernèst øaèrè15 Frensès Tompson (1859-1907) - èngèlès katolèk sèmvolèst øaèrè16 Maks Jakob (1876-1944) - fransûz sörrealèst yazarû17 Stefan Mallarme (1842-1898) -fransûz øaèrè, sèmvolèstlÿrèn lèderè18 Fransua Morèak (1885-1970) - fransûz yazarû, Nobel mökafat÷ûsû19 Leon Blua (1846-1917) - fransûz yazarû, katolèk mèstèkè20 Soren Kyerkeqor (1813-1855) - danèmarka fèlosofu, ekzèstensèazlèzmènbanèsè21 Morès Utrèllo (1888-1955) - fransûz rÿssamû, øÿhÿr peyzajû ustasûFRANSÛZLAR KÈTABA PULXßRCLßMßYÈ SEVÈRLßRFransa Mÿdÿnèyyÿt Nazèrlèyènèn Mèllè kètab mÿrkÿzènènbaø katèbè Anna Mèller mÿrkÿzèn èøè haqqûnda mÿtbuatabu mÿlumatû vermèødèr.Bèzèm mÿrkÿzèn mÿqsÿdè möxtÿlèf janrlû keyfèyyÿtlèÿsÿrlÿrèn yaradûlmasû, nÿørè vÿ yayûlmasûdûr. Kètabûdÿstÿklÿmÿyÿ yþnÿlmèø 30-a yaxûn proqramûmûz var,bèz möÿllèf vÿ tÿrcömÿ÷èlÿrÿ tÿqaöd verèrèk, tÿrcömÿ edèlmèø ÿsÿrlÿrènnÿørèndÿ nÿørèyyatlara yardûm gþstÿrèrèk, kètab dökanlarûna,kètabxanalara maddè yardûmlar edèrèk, bötön Fransa özrÿ ÿdÿbètÿdbèrlÿrè dÿ maddè dÿstÿklÿyèrèk. Maddè yardûm möstÿqèlekspertlÿrdÿn èbarÿt komèssèyanûn qÿrarûna ÿsasÿn hÿyata ke÷èrèlèr.Mÿrkÿzèmèz kètablarûn tanûnmasûna ÷alûøûr. Mÿsÿlÿn, hÿr èloktyabr ayûnda bèz ömummèllè "Mötalèÿ bayramû" ke÷èrèrèk. Èkèhÿftÿ ÷ÿkÿn "Gþzÿl ÿcnÿbèlÿr" tÿdbèrèndÿ fraísûz oxucusu xarècèmöÿllèflÿrlÿ tanûø olur.Fransada dègÿr dþvlÿt èdarÿ vÿ tÿøkèlatlarû da fransûz nÿørèyyatlarûnûnèøènÿ kþmÿklèk gþstÿrèr, ÷ap edèlmèø kètablarûn xarècèþlkÿlÿrdÿ yayûlmasûyla mÿøüul olur, mÿsÿlÿn, Fransa naøèrlÿrènènbeynÿlxalq börosu, Nÿørèyyat mÿrkÿzè vÿ s.Dþvlÿtèn kètab èøènÿ yardûmû bèrbaøa Mèllè kètab mÿrkÿzèvasètÿsèlÿ hÿyata ke÷èr. 2005-cè èldÿ kètab tÿblèüatûna 21 mèlyonavro xÿrclÿnèb - 3 mèlyon avro möÿllèf vÿ tÿrcömÿ÷ûlÿrÿ, 7 mèlyon- nÿørèyyat vÿ jurnallara, 6 mèlyon - kètabxanalara, 1 mèlyon - kètabdökanlarûna vÿ 4 mèlyon avro ÿdÿbè tÿdbèrlÿrèn tÿøkèlènÿ xÿrclÿnèb.Mèllè kètab mÿrkÿzènÿ ayrûlmûø vÿsaètèn 20%-dÿn ÷oxu xarècèþlkÿlÿr ÿdÿbèyyatûnûn fransûz dèlènÿ tÿrcömÿsènÿ sÿrf edèlèr. Fransadègÿr þlkÿlÿrdÿn fÿrqlè olaraq mÿdÿnè möxtÿlèflèk prènsèpènè östöntutur. Bu sèyasÿtèn ÿsas mÿqsÿdè dönya ÿdÿbèyyatûnû fransûzlaratanûtmaqdûr. Bèzèm mÿrkÿz tÿrcömÿ÷èlÿrèn èøènÿ yöksÿk qèymÿtverèr, ÷önkè tÿrcömÿlÿrèn sÿvèyyÿsè peøÿkarlûqdan asûlûdûr. Bèzdÿ"tÿrcömÿ qrantlarû" var, bu qrant nÿørèyyat qonorarûndan ÿlavÿolaraq tÿrcömÿ÷èlÿrÿ verèlèr, ÷önkè bÿzÿn mörÿkkÿb ÿsÿrlÿrè tÿrcömÿetmÿk ö÷ön tÿrcömÿ÷è ÿlavÿ èølÿmÿlè olur."Gþzÿl ÿcnÿbèlÿr" tÿdbèrè hÿr èl bèr þlkÿyÿ hÿsr olunur vÿhÿmèn þlkÿnèn 12 möÿllèfè tÿdbèrÿ qoøulur, bununla da oxucularûn,tÿrcömÿ÷è vÿ naøèrlÿrèn hÿmèn möÿllèflÿrÿ dèqqÿtè artûr.Mèllè kètab mÿrkÿzè Fransa ÿdÿbèyyatûnû xarècè þlkÿlÿrdÿ tanûtmaqlada mÿøüuldur. Bu èødÿ bèz xarècè èølÿr nazèrlèyè èlÿ bèrgÿ÷alûøûrûq. Nazèrlèyèn þz proqramlarû var. Kètabûn tÿrcömÿsènÿ ayrûlanvÿsaèt fransûz naøèrènÿ kþ÷örölör, sonra naøèr onu xarècè naøèrÿþtörör. Nèyÿ belÿ edèlèr? Bèz hesab edèrèk kè, bu metod fransûz naøèrlÿrènèmÿcbur edèr kè, xarècè ÿlaqÿlÿrè genèølÿndèrsènlÿr, fransûzyazarlarûn möÿllèflèk höququnun satûlmasûyla daha fÿal mÿøüulolsunlar.Fransa xarècè èølÿr nazèrlèyè dÿ þz nþvbÿsèndÿ xarècè naøèrlÿrÿkÿmÿk edèr, tÿrcömÿ÷èlÿrÿ qrantlar verèr. Bèzèm mÿrkÿz xarècè tÿrcömÿ÷èlÿrÿtÿqaöd verèr kè, onlar Fransaya gÿlèb konkret ÿsÿrözÿrèndÿ èølÿyÿ bèlsèn. Xarècdÿkè fransûz kètab dökanlarûnû da unutmamûøûq,bèz fondlarû qèsmÿn doldurur, fransûz dèlèndÿ kètablarûngþndÿrèlmÿsènÿ yardûm edèrèk.110ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Mÿrkÿzèmèz Parès kètab salonu èlÿ sûx ÿmÿkdaølûq edèr, yazarqonaqlarûn Fransaya gÿlèøènè, kètab yarmarkalarûnû tÿøkèl edèrèk.Fransanûn möxtÿlèf øÿhÿrlÿrèndÿ ke÷èrtdèyèmèz yarmarkalarûn hÿrbèrènèn þz xösusèyyÿtè var, bèrènÿ gèrèø pulludur, bèrènÿ pulsuz,bÿzèlÿrè bèr mþvzunu ÿhatÿ edèr, bÿzèlÿrè - fÿrqlè mþvzularû. Hÿrhalda, bþyök kètab yarmarkalarûnda vÿ kètab salonlarûnda yalnûzkètab satûlûb avtoqraflar verèlmèr, orda yazarlarla gþröølÿr,dèskussèyalar, maraqlû kètablarûn tÿqdèmatû da ke÷èrèlèr.Kètab nÿørè Fransa mÿdÿnèyyÿtènèn ÿsas hèssÿsèdèr, hÿr èl bunaFransada 4 mèlyard avro xÿrclÿnèr. Dözdör, son èllÿrdÿ kètabnÿørèndÿ maddè problemlÿr yaranûb, elmè kètablara, humanètaryþnlö kètablara maraq azalûb, yenè ènformasèya texnologèyalarûÿnÿnÿvè kètab èstehsalû vÿ satûøûnû sûxûødûrûr, bu da mÿcbur edèr kè,kötlÿvè mötalèÿ proqramlarûna ke÷ÿk. Bu ÷ÿtènlèklÿrè aradan qaldûrmaqö÷ön "Kètab-2010" analètèk proqramû hazûrlanûr.FRANSADA YAZAN×OXDUR, YOXSA OXUYAN?Son èllÿrdÿ Fransa ÿdÿbèyyatûna maraq artmûødûr. Fransahÿmèøÿ mÿdÿnè sahÿdÿ dègÿr Avropa þlkÿlÿrèndÿnþndÿ olub. Bèr ne÷ÿ èl ÿvvÿl yaranmûø durüunluq èndè"kètab bumu" èlÿ ÿvÿz olunub. 60-cû èllÿrèn ènqèlabè "yenè romanû"(Klod Cèmon, Alen Rob-Qrèye, Natalè Sarrot, Mèøel Bötur vÿ s."yenè roman÷ûlar" èstèsna olmaqla) sonralar adè dÿbdÿ olan romana÷evrèldèyèndÿn o qÿdÿr dÿ maraq doüurmadû. Yöngöl ÿdÿbèyyatoxucu kötlÿsènè zÿbt etdè.Lakèn 80-cû èllÿrèn ortalarûnda vÿzèyyÿt dÿyèømÿyÿ baøladû.Yazarlarûn yenè nÿslè ÿdÿbèyyata qatûldû, onlað kötlÿvèlèklÿ, kènematoqrafûnmonopolèyasû èlÿ barûømadûlar, ÷önkè bu yazarlar komèks vÿÿylÿncÿlè ÿdÿbèyyatla yanaøû, XX ÿsrèn ÿn mþhtÿøÿm bÿdèè ÿsÿrlÿrèlÿdÿ tanûø èdèlÿr, xösusèlÿ amerèkan ÿdÿbèyyatû èlÿ (mÿs,Ñelèncer vÿ s.). Fransûz yazarlarûn hekayÿt texnèkasûna maraüû artdû,möÿllèf hadèsÿlÿrè øÿrh etmÿklÿ yanaøû, þz mönasèbÿtènè bèldèrdè.Real hÿyat vÿ ènsanûn þzö þn plana ÷ûxdû.Fransanûn möasèr ÿdÿbèyyatûnû bèr-èkè sþzlÿ tÿsvèr etmÿkmömkön deyèl, ÷önkè yazarlar fÿrqlè, ÿsÿrlÿr fÿrqlè, öslublar fÿrqlè...Mÿsÿlÿn, cözè bÿdèè vasètÿlÿrlÿ emosèonal effekt ÿldÿ edÿn mènèmalèzmcÿrÿyanûnûn lèderè Jan Fèlèp Tussen, "qÿddar romans"(facèÿvè melodram) janrûnda yazan fantazèya÷û Vensan Ravalek,qadûnsayaüû ehtèraslara varan vÿ è÷ dönyasûnû a÷ûb tþkmÿyÿ usanmayanKrèstèn Arqo, hÿyatûn acûlarûnû vÿ xoøbÿxt sevgènè tÿsvèredÿn Vèrcènè Depant... Möasèr fransûz prozasû dÿyèøkÿn dönyayayenè baxûødûr. Onun ÿsas mþvzusu reallûüûn mÿhv etmÿk, zombèlÿødèrmÿkèstÿdèyè bugönkè ènsandûr. Mÿhz buna gþrÿ FrederèkBeqbederèn ÿsÿrlÿrè ÷ox populyardûr. Onun hÿr kètabè - "99 frank","Sevgènèn þmrö ö÷ èldèr", "Þlömdÿ tÿtèl" vÿ s. ÿsèl bestsellerdèr.Fransûzdèllè ÿcnÿbè yazarlar da Fransa ÿdÿbèyyatûnda þz xösusèyerènè tutur, mÿsÿlÿn, ÷ènlè Day Sû-ze. Onun "Dè kompleksè"romanû möasèr ×èndÿ bèr psèxoanalètèkèn baøûna gÿlÿnlÿrdÿn bÿhsedèr. Qÿhrÿman - totalètar rejèmèn xarabalûqlarûnda dolaøan möasèrDon Kèxotdur. "Balzak vÿ ÷ènlè dÿrzè" romanûnda èsÿ "mÿdÿnèènqèlab" dþvröndÿ ÿyalÿtÿ gþndÿrèlmèø tÿlÿbÿlÿrèn hÿyatûndandanûøûlûr. Tÿlÿbÿlÿr tÿsadöfÿn Balzakûn kètablarûnû tapûrlar vÿþzlÿrèy÷ön Qÿrbè kÿøf edèrlÿr. Fransûzca yazan ÷ènlè qadûn ØanSanûn "Qo oyunu oynayan qadûn" romanû Fransanûn lèsey÷èlÿr ö÷önHonkur mökafatûnû aldû, 2003-cö èldÿ èsÿ Bþyök Brètanèyada ÿnyaxøû kètab hesab edèldè.Fransada memuar ÿdÿbèyyatûna da maraq artûb. Bu sûradanFransuaza Jèrunun "Lu. Azad qadûnûn hekayÿtè"nè, XX ÿsrèngþrkÿmlè rÿssamlarû Dèyeqo Rèvyera èlÿ Frèda Kalonun sevgèsènÿhÿsr edèlmèø J.M.Leklezèonun "Dèyeqo vÿ Frèda" romanûnû, SentEkzöperènèn dul xanûmûnûn "Qûzûlgölön xatèrÿlÿrè"nè mèsal ÷ÿkmÿkolar.Fransûz ÿdÿbèyyatû hÿmèøÿ humanèst èdeallara xèdmÿt edèb,fransûz romanlarû hÿm gþzÿl olur, hÿm dÿ mödrèk. Cÿmèyyÿtènaktual problemlÿrè, ènsan varlûüûnûn ÿbÿdè bÿøÿrè mÿsÿlÿlÿrè fransûzÿdÿbèyyatûnûn ÿsas mþvzusudur. Möÿllèfèn adû deyèl, ÿsÿrèn mÿzmunuoxucu ö÷ön daha þnÿmlèdèr. Gÿnc fransûz yazarû AnnaHavaldûn "Èstÿyèrÿm kè, kèmsÿ mÿnè hardasa gþzlÿsèn" novellalartoplusu artûq 40 dèlÿ ÷evrèlèb, onun ÿsÿrlÿrè ekranlaødûrûlûr. Havaldûn"Sadÿcÿ bèrgÿ" romanû, demÿk olar kè, bötön dönyanû tètrÿtdè, hÿttaamerèkan yazarû Den Braunun "Da Vèn÷ènèn kodu" mÿøhur ÿsÿrènèöstÿlÿdè. Anna Hovaldûn ÿsÿrlÿrènè bèrnÿfÿsÿ oxuyursan, bu sadÿhekayÿtlÿr oxucunu döøöndörör, aüladûr, göldörör… Gÿnc yazarlardanMarten Pajûn ÿsÿrlÿrè satûøda peyda olandan sonra kètabûn hÿrcömlÿsè aforèzmÿ ÷evrèlèr. Jan Qreqor, Yasmèna Hat vÿ b. Fransaÿdÿbèyyatûnda artûq þz sþzlÿrènè deyèrlÿr. Bu möÿllèflÿrèn ÿsÿrlÿrèdönya gÿnclÿrènèn ÿlèndÿn döømör.Sevgè romanlarûnûn fransûz ÿdÿbèyyatûnda þz yerè var. AnnaHavaldûn "35 kèlo ömèd" kètabû ÷ox populyardûr. ßvvÿllÿr detektèvyazan Mèøel Kent èndè mÿhÿbbÿt mþvzusuna möracèÿt edÿrÿk ö÷kè÷èk øah ÿsÿrènè yazûb - "Qorxunc baülar", "Aøèq ola bèlsÿydèm","Èztèrabûm mÿnèmlÿdèr bu dönyada". Bu ÿsÿrlÿr M.Kentè bötöndönyaya tanûdûb. Hal-hazûrda Frederèk Beqbederèn "Romantèkeqoèst" vÿ Amelè Notombun "Aclûüûn tarèx÷ÿsè" vÿ "Sevgè ösyanû"romanlarû, Jan Krèstof Qranjenèn detektèvlÿrè ÿn øox baøqa dèllÿrÿ÷evrèlÿn ÿsÿrlÿrdÿndèr.Fransa ÿdÿbèyyatûnûn hÿlÿ kèfayÿt qÿdÿr yaxøû tanûnmayanklassèklÿrè var. Èndè onlarûn ÿsÿrlÿrè èntensèv øÿkèldÿ nÿør edèlÿrÿkdönyaya yayûlûr. Fransûzca yazan kanadalû yazar Nensè Hyustonunÿsÿrlÿrè dÿ mÿøhurdur. Oxucular klassèk yazarlardan Floberèn, JorjSandûn, Fransua Morèakûn ÿsÿrlÿrè èlÿ tanûø olurlar. Bu yaxûnlardaÈren Nemèrovskènèn "Fransûz söètasû" ÿsÿrè èøûq özö gþröb. Bu ÿsÿr÷ox maraqlûdûr. Rus möhacèrè olan Èren ÿsÿrènè fransûzca yazûb,onun ÿsÿrlÿrè XX ÿsrèn 30-cu èllÿrèndÿ bþyök uüurlar qazanmûødû."Fransûz söèta"sû 1942-cè èldÿ, Fransanûn faøèstlÿr tÿrÿfèndÿn èøüalûdþvröndÿ yazûlûb. Uzun èllÿr he÷ kèmèn bu romandan xÿbÿrè yox èdè,yalnûz 2000-cè èllÿrdÿ roman nÿør edèldè vÿ nÿènkè Fransada, bötöndönyada tanûndû. Fransada bu ÿsÿr "Renodo" mökafatûnû aldû, èlkdÿfÿ èdè kè, bu mökafat hÿyatda olmayan möÿllèfÿ verèlèrdè.Poezèya sahÿsènÿ dÿ dèqqÿt var. XX ÿsrèn gþrkÿmlè fransûzøaèrlÿrè Artur Rembo, Apollèner vÿ b. kètablarûyla yanaøû, möasèrøaèrlÿrèn ÿsÿrlÿrè dÿ ÷ap edèlèr. Mÿsÿlÿn, èndè Fransada Fèlèp Jakotadlû øaèr ÷ox populyardûr. Fransada kètab nÿørè elÿ tÿøkèl edèlèb kè,èstÿnèlÿn oxucu þz bÿdèè zþvqûnÿ mövafèq (detektèv-fantastèkadantutmuø cèddè ÿdÿbèyyata, sÿnÿdlè romanlara qÿdÿr) kètab alûb oxuyabèlÿr.Ùàçûðëàäû: Ñèìà ßííàüûÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 111

ÀÐÈÀÄÍÀ, ÁÀCÛ...ANDRE MORUAÛ. TÅRÅZÀ - JÅRÎMÀÅvryþ, 7 îktyàbr 1932-cè èlMÿn sÿnèn kètàbûnû îõudum… Hÿ, înu hàmû îõuyub, mÿn dÿ hÿm÷ènèn…Hÿyÿcànlànmà: kètàb õîøumà gÿldè… Sÿnèn yårènÿ îlsàydûm, döøönÿrdèm: "Bÿs, Tåråzànåcÿ, kètàbû ÿdàlÿtlè håsàb ådèrmè? Înu îõuyàrkÿn ÿzàb ÷ÿkèbmè?" ßlbÿttÿ kè, bålÿ suàllàrsÿnèn aülûnà gÿlmÿz. Àõû sÿn ÿmènsÿn kè, kètàbû qÿrÿssèz, ènsàflà, hÿm dÿ gånèøörÿklèlèklÿyàzmûsàn… Bàõ, sÿn nègàhûmûz hàqqûndà bålÿ dåyèrsÿn:"Mÿn Tåråzàyà råàl yîõ, õÿyàlûmdà yàràtdûüûm, àrzulàdûüûm, tÿkcÿ hÿyàt yîldàøû yox,hÿm dÿ mÿnÿ kþmÿk÷è îlàcàq bèr qàdûn kèmè bàõûrdûm. Àmmà bèrgÿ hÿyàtûmûzûn ålÿ èlk gönlÿrèndÿînun ÿvvÿlcÿdÿn gþrÿ bèlÿcÿyèm õösusèyyÿtlÿrè mÿnè dàlànà dèrÿdè. Mÿn sàdÿ õàlqûnè÷èndÿn ÷ûõmûødûm, àmmà åynè zàmàndà àrtèstèk nàturàm vàrdû. Tåråzà èsÿ vàrlû burjuààèlÿsèndÿ bþyömöødö. Mÿõsus îlduüu sènfèn lÿyàqÿtè vÿ qösurlàrû îndà dà vàrdû. Mÿnèmàrvàdûm sÿdàqÿtlè, cèddè, þzönÿ gþrÿ àüûllû qàdûn èdè. Àmmà, håyf! Mÿqsÿdè möbàrèzÿ îlàn,ènsànà rÿfèqÿ îlà bèlmÿyÿcÿk àpîstîl ruhlu bålÿ qàdûnû tÿsvèr åtmÿk dÿ ÷ÿtèndèr…"Bunà ÿmènsÿn, Jårîm? Vàlèdåynlÿrèmèn mÿslÿhÿtènè qulàq àrdûnà vurub,yàlvàrûølàrûnà gözÿøtÿ gådÿrÿk sÿnÿ ÿrÿ gÿlmÿyÿ ràzû îldum, bununlà bålÿ mÿnè "àpîstîlruhlu" àdlàndûrmàüûn ÿdàlÿtlèdèr, Jårîm? Àmmà åtèràf åt kè, mÿn î vàõt cÿsàrÿtlè àddûmàtdûm. Sÿn î èllÿrdÿ tànûnmàyàn yàzû÷û èdèn. Sÿnèn sèyàsè èdåyàlàrûn mÿnè qîrõudur vÿàcûqlàndûrûrdû. Mÿn vàrlû åvè, måhrèbàn àèlÿnè tÿrk åtdèm kè, sÿnènlÿ bèrgÿ àüûr hÿyàtàbàølàyûm. Bèr èl sînrà mÿnÿ dåyÿndÿ kè, Pàrèsdÿ èølÿyÿ bèlmèrsÿn vÿ mÿnè sÿssèz, tutqun,gårèdÿ qàlmûø ÿyàlÿtÿ àpàràndà nàràzûlûq åtdèmmè, hå÷? Åvdÿ mÿndÿn dÿ tàlåsèz gþrönÿnfàüûr õèdmÿt÷è qûzdàn bàøqà hå÷ kèm yàøàmûrdû. Hÿr øåyÿ dþzördöm, hÿr øåylÿ ràzûlàøûrdûm.Hÿttà uzun möddÿt þzömö ålÿ gþstÿrdèm kè, guyà mÿn dönyànûn ÿn õîøbÿõt ènsànûyàm.Àmmà sÿnènlÿ yàøàyàn qàdûn hå÷ õîøbÿõt îlà bèlÿrmè, Jårîm? Qÿzåtlÿr sÿnèn göcön,ÿõlàqè èràdÿn hàqqûndà yazanda mÿn gölörÿm, àcû-àcû gölörÿm. Sÿnmè göclösÿn? Ènàn,Jårîm, sÿnèn kèmè örÿksèz, zÿèf àdàmà hå÷ vàõt ràst gÿlmÿmèøÿm. Hå÷ vàõt. Hå÷ yårdÿ. Mÿnbunu sÿndÿn zÿhlÿm gåtdèyè ö÷ön yàzmûràm. Î dþvr kå÷èb, sÿnè gþrmÿdèyèm ö÷ön, yånÿ dÿsàkètlèk tàpmûøàm. Àmmà bunu bèlmÿyènèn sÿnÿ õåyrè vàr. Sÿnèn dàèmè qèsàs÷ûlûüûn, ènsànlàrdànÿsÿbè øÿkèldÿ qîrõmàüûn, tÿrèflÿrÿ hÿrèslèyèn, þlöm, õÿstÿlèk qàrøûsûndà uøàqcàsûnàqîrõàqlûüûn - bunlàr èràdÿ, göc ÿlàmÿtlÿrèdèr, mÿgÿr? Bàõmàyàràq kè, sÿnèn bu tÿøvèøènènnÿtècÿlÿrè - øàgèrdlÿrènè yîldàn àzdûràn, àldàdàn rîmànlàrûndûr.Sÿnsÿnmè göclö? Yàzdûüûn kètàbûn uüursuzluüundàn õÿstÿlÿnÿcÿk qÿdÿr tÿbè nàzèksÿnsÿvÿ sÿnè tÿrèflÿyÿn àõmàüûn àülûnû gþylÿrÿ qàldûràcàq qÿdÿr øþhrÿtbàzsànsà - bunàèràdÿ, göc dåyèrsÿn? Dözdör, èdåyàlàrûn uürundà þmrön bîyu èkè yà ö÷ dÿfÿ möbàrèzÿ àpàrmûsàn.Sÿmèmè îlduüun ÷îõ nàdèr dÿqèqÿlÿrèn bèrèndÿ mÿnÿ åtèràf åtdèn, yÿqèn dÿrhàl dàpåømàn îlmusàn, mÿn bunu hÿmèøÿ yàdûmdà sàõlàyûràm."Yàzû÷û qîcàldûqcà, - sÿn dådèn, - înun bàõûølàrû dàhà sÿrt, dàhà ràdèkàl îlmàlûdûr.Gÿnclÿrè cÿlb åtmÿk ö÷ön bu yågànÿ ösuldur".Yàzûq gÿnclèk! Înlàr sÿnèn rîmànlàrûnû màràqlà îõuyur, àmmà tÿsÿvvörlÿrènÿ bålÿgÿtèrmèrlÿr kè, möÿllèf bu rîmànlàrû sàõtà cîøüunluqlà, döøönölmöø màkèàvållèzmlÿ yàzûb.112ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Bÿlè, Jårîm, sÿndÿ nÿ göc, nÿ dÿ kèøèlèk vàr… Bÿlkÿdÿ, sÿnÿ èlk bàõûødàn bu qÿddàrlûq kèmè gþrönÿcÿk, àmmàbunu dà dåmÿlèyÿm. ßzèzèm Jårîm, sÿn hå÷ zàmàn ÿsèlsåvgèlè, ÿsèl ÿr îlmàmûsàn. Sÿndÿn àyrûldûqdàn sînrà mÿnfèzèkè såvgènèn nÿ îlduüunu þyrÿndèm. Õîøbÿõtlèk tàpdûm,gåcÿlÿrdÿn hÿzz àldûm, göclö kèøènèn qucàüûndà yàtàràqþzömö ÿsèl qàdûn kèmè hèss åtdèm. Sÿnènlÿ yàøàyàndà mÿn buhÿzzèn mèskèn pàrîdèyàsûnû, àcû îõøàrûnû yàøàyûrdûm. Bÿdbÿõtîlduüumu bèlmèrdèm; gÿnc vÿ tÿcröbÿsèz èdèm; mÿnÿ dåyÿndÿkè, rÿssàm þz åhtèràsûnû bîümàlûdûr, sÿnÿ ènànûrdûm. Dözdör,hå÷ îlmàsà, sÿnènlÿ bèr yårdÿ yàtmàq èstÿyèrdèm; sÿnènbÿdÿnènèn èstèlèyènÿ, bèr dàmlàcûq ÿzèzlÿmÿnÿ åhtèyàcûmvàrdû. Àmmà sÿn mÿnèm yàtàüûmà gèrmèrdèn, qîynumà gèrmÿkdÿnqà÷ûrdûn, hÿttà mÿnèm îtàüûmdàn dà uzàq dururdun.Vÿ bununlà bålÿ mÿnèm ÷àrÿsèzlèyèmdÿn, ömèdsèzlèyèmdÿnõÿbÿrèn dÿ yîõ èdè.Sÿn àncàq þzön ö÷ön, àdûnûn ÿtràfûndà yàrànàcàq hàyköyö÷ön, sÿndÿn tàmàmèlÿ fÿrqlè îlàn qÿhrÿmànlàrûnûn -bunu sÿn yàõøû bèlèrsÿn - îõucu qûzlàrdà yàràdàcàüû màràq,hÿyÿcàn ö÷ön yàøàyûrdûn. Sÿnè såvÿn qàdûnûn ÿzàblàrûnûvåcènÿ àlmàyûb, hànsûsà qÿzåtdÿ õîøunà gÿlmÿyÿn ö÷cÿsÿtèrdÿn nàràhàt îlurdun. Hÿrdÿn mÿnÿ dèqqÿt yåtèrèrdèn,àmmà nÿ vàõt? Rÿyènè þyrÿnmÿk èstÿdèyèn sèyàsè õàdèmlÿr vÿyàzû÷ûlàr bèzÿ nàhàrà gÿlÿndÿ. Bu vàõt èstÿyèdèn kè, mÿn ÿlà,gþzÿl gþrönöm. Qînàqlàr gÿlmÿmèødÿn qàbàq mÿnèmlÿ uzunmöddÿt sþhbÿt ådèrdèn; hànsûsà tÿnqèd÷ènèn vÿrdèøè vÿ yà hànsûsànàtèqèn õîølàdûüû yåmÿklÿr bàrÿdÿ dànûøûr, nÿ dåyèb - nÿdåmÿmÿyè èzàh ådèrdèn. Înlàr gÿlÿndÿ sÿn èstÿyèrdèn åvèmèzkàsûb gþrönsön, ÷önkè bu sÿnèn dîktrènàlàrûnà uyüun gÿlèrdè,àmmà yåmÿk mötlÿq dàdlû vÿ zÿngèn îlmàlûydû kè, qînàqlàrûnàüzûnûn suyu àõsûn, àõû dàhèlÿr dÿ ènsàndûrlàr.Sÿnèn èlk dÿfÿ ÷îõlu pullàr qàzàndûüûn dþvryàdûndàdûrmû, Jårîm? Uøàq kèmè såvènèrdèn, ÷önkè örÿyènèndÿrènlèyèndÿ sÿn tîrpàüà bàülû, àcgþz, àdè kÿndlè èdèn. Åynèzàmàndà, sÿnèn èdåyàlàrûn zÿngènlèklÿ uyüun gÿlmÿdèyè ö÷önbundàn utànûrdûn. Kÿlÿklÿrèndÿn mÿmnun èdèm, înlàrûnkþmÿyè èlÿ sÿnèn àcgþzlöyön vècdànûnû sàkètlÿødèrèrdè: "Mÿnbötön pullàrûmû pàylàyûràm", - sÿn dåyèrdèn. Àmmà mÿnhåsàbàtû gþrördöm vÿ nÿ qÿdÿr pul qàldûüûnû bèlèrdèm. Bÿzÿnsàõtà sàdÿlþvhlöklÿ sÿnÿ dåyèrdèm:- Jårîm, sÿn ÷îõ vàrlànmûsàn!Sÿnsÿ àh ÷ÿkèrdèn:- Bu quruluøà nèfrÿt ådèrÿm… àmmà nåylÿyÿk, mÿcburuquyüunlàømàüà.Bÿdbÿõlèkdÿn, dþvlÿt quruluøunà höcumlàr dÿbdÿ èdèdåyÿ, sÿn înu nÿ qÿdÿr ÷îõ tÿnqèd ådèrdènsÿ, bèr î qÿdÿr dÿvàrlànûrdûn. Budur àcû tàlå! Yàzûq Jårîm! Àmmà hàqqû dåmÿklàzûmdûr: sþhbÿt mÿndÿn döøÿndÿ, sÿn kîmprîmèsÿ dÿ gåtmèrdèn.Sÿnèn mèlyînår îlduüunu ànlàyàndà, bötön tàlåsèzqàdûnlàr kèmè mÿnè dÿ zÿngèn hÿyàt, dàø-qàølàr, õÿz pàltàrlàrcÿzb ådèrdè. Åtèràf åtmÿlèyÿm, hÿmèøÿ dÿ sÿnèn möqàvèmÿtènlÿqàrøûlàøûrdûm.- Sàmur õÿzèndÿn körk? - dåyèrdèn. - Mèrvàrè bîyunbàüû?Sÿn bunlàrû nåcÿ àülûnà gÿtèrèbsÿn! Bàøà döømörsÿn kè,mÿnèm àrvàdûm sàtèrèk pîrtråtlÿrènè yàràtdûüûm burjuà õànûmlàrûnàîõøàsà, döømÿnlÿrèm nÿ dåyÿr? Àõû mÿn, înlàrû sàtèrààtÿøènÿ tutduüumà gþrÿ mÿøhurlàømûøàm.Bÿlè, bàøà döøördöm. Þzömÿ håsàbàt vårèrdèm kè,Jårîm Vànsûn àrvàdû hÿr cör øöbhÿdÿn uzàq îlmàlûdûr. Mÿnèstÿklÿrèmèn ÿdÿbsèz îlduüunu ànlàyûrdûm. Dözdör, sÿn þzönösåvèmlè îyuncàqlàrûndàn - tîrpàq sàhÿlÿrè vÿ qèymÿtlè kàüûzlàrdànmÿhrum åtmèrdèn. Àmmà bànk håsàblàrû gþrönmÿzdèr,brèlyàntlàr èsÿ gþz qàmàødûrûr. Sÿn hÿmèøÿkè kèmèhàqlû èdèn, Jårîm.Àmmà yånÿ hÿr øåyÿ dþzdöm. Sÿnèn sîn kètàbûnà dàdþzÿcÿyÿm. ßtràfûndàkûlàr õîrlà sÿnèn bàõûølàrûnûncÿsurluüunu, õåyèrõàhlûüûnû, (înu dåyèm kè, sÿn ràst gÿldèyèmÿn øÿr ènsànsàn) mÿnÿ îlàn sÿmèmè mönàsèbÿtènè nåcÿtÿrèflÿyèr, mÿn åøèdèrÿm vÿ susuràm. Hÿrdÿn tÿsdèq ådèrÿm:"Tàmàmèlÿ dîürudur, - dåyèrÿm, - î mÿnèmlÿ måhrèbàn vÿèltèfàtlà dàvrànûb, øèkàyÿt åtmÿk ö÷ön hå÷ bèr ÿsàsûm yîõdur".Gånèøörÿklè îlmàüûmdà hàqlûyàmmû? Sÿnèn hàqqûndàyàrànàn vÿ göndÿn-gönÿ yàyûlàn bu yàlàn ÿfsànÿnè mÿnèm dÿtÿsdèq åtmÿyèm dözgöndörmö? Mÿnèm yàõøû tànûdûüûm, kèøèàdlànmàüà làyèq îlmàyàn bèr ènsànû gÿnclÿrèn þzönÿ möÿllèmså÷mÿsè ÿdàlÿtlèdèrmè? Hÿrdÿn mÿn bu suàllàrû þzömÿvårèrÿm. Àmmà nÿyèsÿ dÿyèømÿyÿ hÿvÿsèm dÿ yîõdur. Hÿttàsÿnèn kèmè þzömÿ bÿràÿt qàzàndûrmàq ö÷ön måmuàr dàyàzmàyàcàüàm. Nÿ ö÷ön? ×önkè, sÿn mÿndÿ sþzÿ qàrøû nèfrÿtîyàtmûsàn. ßlvèdà, Jårîm.ÛÛ. JÅRÎM - TÅRÅZÀYÀPàrès, 15 îktyàbr 1932-cè èlßvvÿllÿr îlduüu kèmè, sÿn yånÿ dÿ mÿnÿ pèslèk åtmÿkèstÿmèsÿn… Hÿ, såvèn, bunà nàèl îlmusàn… Sÿn þzönötànûmûrsàn, Tåråzà… Þzönö qurbàn kèmè qÿlÿmÿ vårèrsÿn,àmmà sÿn - cÿllàdsàn… Mÿn sÿnè hå÷ nÿdÿn àcûlàmàmûøàm.Sÿnè gþrönmÿk èstÿdèyèn kèmè qÿbul åtmèøÿm. Hÿlèm, þzönöhÿmèøÿ qurbàn vårmÿyè bàcàràn qàdûn kèmè. Àmmà yàvàøyàvàøsÿnèn ÷ÿkèømÿlÿrÿ, möbàhèsÿlÿrÿ îlàn hÿrèslèyèn, qÿddàrlûüûn,õàènlèyèn, vÿfàsûzlûüûn özÿ ÷ûõdû. Sÿn uøàqkÿnvàlèdåynlÿrèndÿn nÿzàkÿtsèzlèk, kîbudluq gþrmösÿn, èndèbunun ÿvÿzènè hÿyàtdàn ÷ûõmàq èstÿyèrsÿn. Bÿdbÿõtlèkdÿntîrunà sÿnè såvÿnlÿr döøör. Sÿnènlÿ èlk dÿfÿ gþröøÿndÿ,þzömÿ ènàmûm vàrdû. Sÿn mÿndÿ îlàn bu ènàmû þldörmÿyèqÿràrà àldûn; mÿnèm àülûmû, bàõûølàrûmû, hÿttà õàrècègþrkÿmèmè bålÿ ÿlÿ sàlmàüà bàølàdûn. Sÿn mÿnè þz gþzlÿrèmÿgölönc gþstÿrdèn. Mÿnÿ vurduüun yàràlàrû, hÿttà sÿndÿncànûmû qurtàrdûqdàn sînrà, bu gönÿ kèmè utànclà õàtûrlàyûràm.Mÿnè àcûmàsûzcà làüà qîyurdun. "Bîyun ÷îõbàlàcàdûr, - dåyèrdèn, - sàdÿcÿ, lèlèputsàn". Dîürudàn dàmÿnèm bîyum qûsà èdè vÿ îturàq hÿyàt tÿrzè kå÷èrÿn ÿksÿrènsànlàr kèmè ÿzÿlÿlè yîõ, pèylè bÿdÿnèm vàrdû. Mÿgÿr bucènàyÿtdèr? Bÿlkÿ mÿnèm gönàhûmdûr? Àmmà yàõøû bàøàdöøördöm kè, fèzèkè qösurlàrûm sÿnèn gþzlÿrèndÿ ÿn àzû gölöncîbyåktèdèr. Mÿhÿbbÿt - ènàm, åtèbàr tÿlÿb ådèr. Såvÿnlÿrpàltàrlàrûnû ÷ûõàrdûqdà qîrõunu, øöbhÿnè, utàncàqlûüû dà àtûrlàr.Mÿnsÿ sÿnèn yànûndà uzànàndà, þz hèsslÿrènè bîümàüûbàcàrmàyûb mÿnè sîyuqqànlûlûqlà möøàhèdÿ ådÿn qàdûnûn àcûbàõûølàrûnû hèss ådèrdèm. Sÿndÿn qîrõà-qîrõà yàõøû såvgèlènåcÿ îlà bèlÿrdèm? Mÿn qàdûnûn dàõèlè möqàvèmÿtè èlÿ vÿyàlàn÷û, øèøèrdèlmèø utàncàqlûüû èlÿ ràstlàøàrkÿn nåcÿ þzömöÿsèl kèøè kèmè gþstÿrÿ bèlÿrdèm? Mÿnè gönàhlàndûrûrsàn kè,sÿnèn yàtàüûnà gèrmÿkdÿn qà÷ûrdûm. Bÿs fèkèrlÿømèrsÿn kè,ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 113

ÿslèndÿ mÿnè sÿn þzön qîvmusàn?"Åtèràf åt kè, - yàzûrsàn, - sÿnÿ ÿrÿ gÿlÿndÿ mÿn cÿsàrÿtgþstÿrdèm…" Mÿgÿr sÿn î vàõt ÿmèn dåyèldèn kè, mÿn tåzlèklÿmÿøhurlàøàcàm? Tåråzà, sÿn mÿnÿ ÿrÿ gÿlmÿyÿ înà gþrÿràzû îldun kè, dîstlàrûndàn vÿ sÿnè ÿhàtÿ ådÿnlÿrdÿn fÿrqlèîlàràq, mÿndÿ nÿsÿ qåyrè-àdè, cànlû bèr øåy gþrördön. Îlà bèlsèn,bèr dÿ înà gþrÿ kè, mÿnèm hÿssàs îlduüumu bèlèrdèn, àõûsÿnèn ÿsàs, yågànÿ mÿqsÿdèn - bàøqàsûnà àcû ÷ÿkdèrmÿkdèr…Tànûølûüûmûzûn èlk dþvrlÿrèndÿ þzömö nåcÿ àpàrmàüûmû õàtûrlàmûràm.Mÿncÿ, hÿqèqÿtÿn dÿ mÿn, qåyrè-àdè qàbèlèyyÿtlèènsàn èdèm - þz bàõûølàrûmûn îrèjènàllûüûnà ÿmèn èdèm… Àmmàsÿn ÿlèndÿn gÿlÿnè åtdèn kè, mÿndÿ bu ruhu þldörÿsÿn. Mÿnþzömö õîøbÿõt hèss ådÿndÿ, sÿn tÿÿssöfönö bèldèrèrdèn.Qÿrèbÿ èødèr. Mÿncÿ, mÿnÿ ona gþrÿ ÿrÿ gÿldèn kè, mÿndÿqåyrè-àdè göcön, èstådàdûn îlduüunu hèss ådèrdèn. Àmmà mÿhzålÿ bu göcÿ qàrøû ösyàn qàldûrdûn. Ömumèyyÿtlÿ, sÿnènhÿrÿkÿtlÿrèndÿ mÿntèq vÿ döøöncÿ yîõdur. ßksÿr qàdûnlàrkèmè, sÿn dÿ èstÿklÿrènèn vÿ ehtèraslarûnûn ÿlèndÿ mèskènîyuncàqsàn. Sÿnè bÿdbÿõt gÿnclèyèn mÿhv ådèb, uüursuzluqlàrûnqÿzÿblÿndèrèb. Vàlèdåynlÿrènlÿ bèr yårdÿ yàøàyàndàînlàrà qàrøû nèfrÿt hèssè èlÿ àlûøûb yànmûsàn, mÿnèm hÿyàtyîldàøûm îlduqdàn sînrà èsÿ, bu nèfrÿtè mÿnÿ yþnÿltmèsÿn."Bàõ, bu èràdlàrû gþzlÿmÿzdèm, yàzdûüûm mÿktubàgþrÿ qèsàs àlûr, - dåyÿcÿksÿn"Vÿ tÿntÿnÿ èlÿ mÿnèm kètàbdà yàzdûüûm yårègþstÿrÿcÿksÿn: "Mÿnèm àrvàdûm sÿdàqÿtlè, cèddè vÿ þzönÿgþrÿ àüûllû qàdûn èdè". Àmmà bu èltèfàtlû sþzlÿrÿ ènànmà,Tåråzà. Sÿn mÿnè mÿcbur ådèrsÿn kè, hÿr øåyè îlduüu kèmèdåyèm: bu èfàdÿ - yàlàndûr. Øöurlu øÿkèldÿ yàlàn. Mÿngånèøörÿklèlèk gþstÿrmÿk èstÿmèøÿm. Mÿn hàqlû dåylÿm.Yàlàn÷ûlûq èncÿsÿnÿt ÿsÿrènÿ hÿmèøÿ zèyàn vurub. Sÿnèn nåcÿåybÿcÿr ènsàn îlduüunu vÿ mÿnÿ nÿ qÿdÿr àürû-àcû÷ÿkdèrdèyènè gÿrÿk rÿhm åtmÿdÿn à÷ûq øÿkèldÿ gþstÿrÿydèm."Sÿdàqÿtlè?" Hÿlÿ sÿndÿn àyrûlmàmûødàn qàbàqbèlèrdèm kè, mÿnÿ õÿyànÿt ådèrsÿn. Àmmà nÿ ö÷ön bunu fàøåtmÿlèydèm? Bu yàlnûz mÿnèm zÿrÿrèmÿ îlàcàqdû, sÿnsÿdÿfnÿ ÷ÿlÿngè vårèlÿn, tÿrèfÿlàyèq yöngöl qàdûn kèmètànûnàcàqdûn. "Cèddè?" Sÿnèn øåytànè qörurun vàr vÿhÿrÿkÿtlÿrènèn ÷îõu àmèrànÿlèk yànüûsûndàn yàrànûr. "Àüûllû?"Bÿlè, èndèè ÷îõlàrû sÿnè àüûllû håsàb ådèr. Sÿn dîürudàn dà,àüûllànmûsàn. Àmmà bèlèrsÿn, nèyÿ? ×önkè, mÿn sÿnè àüûllàndûrmûøàm.Þzöndÿ ÷àtûømàyàn øåylÿrè: bàõûølàrû, bèlèyè,hÿttà dànûødûüûn sþzlÿrè bålÿ èyèrmè èl ÿrzèndÿ mÿndÿn ÿõzåtmèsÿn. Èndè èsÿ, uzun àyrûlûqdàn sînrà, sÿndÿ îyàtdûüûmhÿmèn ruh yàøàyûr, hÿttà mÿnè mÿyus åtmÿk mÿqsÿdè èlÿyàzdûüûn mÿktubun göcönÿ gþrÿ dÿ mÿnÿ bîrclusàn.Mÿn lîvüàyàm? Yîõ, mÿn qörurluyàm. Þz göcömÿènàndûüûmû hÿmèøÿ, hÿr yårdÿ dåyèrÿm, ÷önkè sÿnèn yàràtdûüûn- õÿyàldàn, qàràbàsmàdàn cànûmû qurtàrmàq èstÿyèrÿm.Mÿktubunun bötön sÿtèrlÿrènÿ øÿrh vårmÿyÿcÿm. Bîø yårÿþzömÿ ÿzèyyÿt vårmÿyÿcÿm, bu yàlnûz sÿnÿ sÿrf ådÿr. Àmmàèkècÿ sþzö dÿ ÿlàvÿ åtmÿlèyÿm. "Qÿzåtlÿr sÿnèn göcön,ÿõlàqè èràdÿn hàqqûndà bÿhs ådÿndÿ mÿn àcû-àcû gölörÿm…sÿnèn kèmè örÿksèz, zÿèf àdàmà hå÷ vàõt ràst gÿlmÿmèøÿm. -yàzûrsàn". Tåråzà sÿn gþzÿl bèlèrsÿn kè, èkè øåyè qàrûødûrmûsàn,àmmà þzönö ålÿ àpàrûrsàn kè, guyà bundàn õÿbÿrè yîõdur.Sÿnèn bunà hàqqûn yîõdur. Øÿõsè mönàsèbÿtlÿrèmèzdÿ mÿnnåcÿ îlmuøàm - bu yàlnûz èkèmèzÿ àèddèr. Èndè, mÿn dÿ sÿnènkèmè håsàb ådèrÿm kè, bu möbàrèzÿdÿ mÿn ÷îõ zÿèf îlmuøàm.Mÿn mÿrhÿmÿtlÿ dàvrànmàüà ÷àlûøûrdûm, àmmàmÿrhÿmÿtlèlèkdÿ qîrõàqlûq dà vàr. Guyà bèlmèrsÿn kè,göndÿlèk hÿyàtdà kþmÿksèz vÿ zÿèf îlàn ènsàn qödrÿtlè ÿsÿrlÿryàràdà bèlÿr? Ènàn mÿnÿ, Tåråzà, ÿgÿr mÿnèm kètàblàrûmèstådàdlà yàzûlmàsàydû, gÿnclÿr înu hå÷ ÿlènÿ gþtörmÿzdè. Vÿmÿn èndè, yàøûm kå÷dèkcÿ döøönörÿm kè, sÿn mÿnÿ ÷îõÿzèyyÿtlÿr ÷ÿkdèrsÿn dÿ, sÿnÿ mènnÿtdàr îlmàlûyàm. Mÿhzvurduüun zÿrbÿlÿr, mÿnÿ îlàn nèfrÿtèn sàyÿsèndÿ bu yårÿgÿlèb ÷ûõmûøàm.Sÿnèn dàüûdûcû tÿbèÿtèn vàr. Înà gþrÿ dÿ hÿmèøÿàcûqlûsàn. ×önkè, hå÷ zàmàn õîøbÿõt îlmàmûsàn, sÿnbàøqàlàrûnûn bÿõtènÿ döøÿn õîøbÿõtlèyÿ dÿ nèfrÿt åtmèsÿn.×önkè sÿn hÿssàs dåyèlsÿn, zþvq, øÿnlèk, såvènc sÿnèàcûqlàndûrûr. Uüursuzluq sÿnè dèqqÿtlè möøàhèdÿ÷èyÿ ÷åvèrèb.Øöàlàrûn bþyök bèr dÿmèr pàr÷àsûndàkû ÷àt yårènè - înunmþhkÿmlèyènÿ tÿhlökÿnè àøkàr åtdèyè kèmè, sÿn dÿ ènsànûn zÿèfyårènè ànûndà bèlèrsÿn. Sÿn èstÿnèlÿn lÿyàqÿtlè ènsàndà qösurtàpà bèlèrsÿn. Bu ÷îõ nàdèr vårgèdèr, Tåråzà, àmmà lÿnÿtlÿnmèø,øåytànè vårgèdèr. ×önkè unudursàn kè, lÿyàqÿt însuz dàmþvcuddur vÿ dÿmèr dèrÿklÿr zàmànûn sûnàqlàrûnà ÷îõ tàbgÿtèrèb. Sÿnèn rÿhmsèzcÿ sàdàlàdûüûn zÿèf õösusèyyÿtlÿrèmè,sÿndÿn yàõøû bèlèrÿm. Sÿnèn ètè vÿ dèqqÿtlè gþzön vàr, Tåråzà.Àmmà bèl kè, mÿnèm zÿèflèyèm ålÿ bèr mînîlèt vÿ mþhkÿmcèsèmdÿdèr kè, înu dàüûtmàüà hå÷ kèmèn göcö ÷àtmàz. Hÿttàsÿn dÿ bunu bàcàrmàdûn, mÿnèm yàràdàcûlûüûm, mÿnèmörÿyèm sÿnèn mÿhvådècè hàkèmèyyÿtèndÿn zÿrÿr ÷ÿkmÿdÿncànûnû qurtàrdû."Mÿgÿr qàdûn, sÿnènlÿ õîøbÿõt îlà bèlÿrmè, - yàzûrsàn".Èstÿyèrÿm, bèlÿsÿn kè, mÿn dÿ sÿndÿn bîøàndûqdàn sînrà ÿsèlmÿhÿbbÿtèn nÿ îlduüunu bèldèm. Mÿn sàdÿ vÿ örÿklè qàdûnlànègàh bàülàyûb sàkètlèk tàpdûm. Sÿnèn èståhzà èlÿ nÿdåyÿcÿyènè bèlèrÿm: "Sÿn sàkètlèk tàpà bèlÿrsÿn, bÿs îqàdûn?.." Sÿn Nàdènè bèr ànlûüà dà gþrsÿydèn, bàøà döøÿrdènkè, î dà õîøbÿõtdèr. Ålÿ håsàb åtmÿ kè, bötön qàdûnlàr sÿnÿîõøàyûr, yàøàmàq ö÷ön kèmèsÿ þldörmÿyÿ mþhtàcdûrlàr…Gþrÿsÿn, èndè kèmè þldörörsÿn?ÛÛÛ. NÀDÈN - TÅRÅZÀYÀPàrès, 2 fåvràl 1937-cè èlMàdàm, sèz yÿqèn kè, mÿnèm mÿktubumu àldûqdà tÿÿccöblÿnÿcÿksènèz.Bèzèm döømÿn îlduüumuzu håsàb ådèrlÿr.Mÿnÿ nåcÿ mönàsèbÿt bÿslÿdèyènèzè bèlmèrÿm. Mÿnÿ qàldûqdàèsÿ, sèzÿ nèfrÿt åtmèrÿm, ÿksènÿ qåyrè-èràdè îlsà dà sèzÿ hösnrÿübÿtèmvàr. ßgÿr ÿvvÿllÿr sèzÿ, bîøànmà vàõtlàrûnûzdà,mÿnèm örÿyèmdÿn såvgèlèmè nÿ yîllà îlur-îlsun ÷ûõàrmàqèstÿyÿn rÿqèb kèmè bàõûrdûmsà, àmmà ÿrÿ gåtdèkdÿn tåzlèklÿsînrà sèz mÿnèm ö÷ön qèyàbè hÿmfèkèr îldunuz. ßmènÿm kè,Gþy Sàqqàlûn þlmöø àrvàdlàrû înun yàddàøûndà gþröøörlÿr.Jårîm, þzö dÿ èstÿmÿdÿn, sèzèn hàqqûnûzdà mÿnÿ dànûøûb.Mÿnsÿ, sèzèn bålÿ qåyrè-àdè, bålÿ ÷ÿtèn bèr ènsànlà nåcÿyàøàdûüûnûzû tÿsÿvvörömÿ gÿtèrèrdèm, bÿzÿn döøönördöm kè,sèzèn bu ènsànà qàrøû qÿddàrlûüûnûz, mÿnèm sÿbrèmdÿn dàhàdözgön, dàhà àüûllû hÿrÿkÿtdèr.Jårîm þldökdÿn sînrà înun kàüûzlàrûnû bèr yårÿtîplàmàq mÿnÿ döødö. Înlàrûn è÷èndÿ sèzèn ÷îõlu mÿk-114ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

tublàrûnûzû tàpdûm. Bu mÿktublàrdàn bèrè mÿnÿ dàhà ÷îõ tÿsèråtdè. Båø èl bundàn qàbàq, Jårîmun "Göndÿlèklÿr" kètàbû÷àpdàn ÷ûõdûqdàn sînrà yàzûlmûø mÿktubu nÿzÿrdÿ tuturàm.Înà ÷îõ dåmèødèm kè, kètàbdàkû hÿmèn sÿtèrlÿr sèzè tÿhqèrådÿcÿk. Õàhèø ådèrdèm kè, înlàrû kètàbdàn ÷ûõàrsûn. Àmmàsþhbÿt înun yàràdûcûlûüûndàn gådÿndÿ, bu õàràktårsèz ènsànînà õàs îlmàyàn qÿtèyyÿt vÿ ènàdkàrlûq gþstÿrèrdè. Sèzèncàvàbûnûz ÷îõ sÿrt èdè. Àmmà sèzèn ö÷ön tÿÿccöblö dÿ îlsà,mÿn bu càvàbû hàqlû håsàb ådèrÿm.Ålÿ döøönmÿyèn kè, Jårîm þldökdÿn sînrà sàtqûnlûqådèrÿm. Mÿn înu såvèrdèm; înà îlàn sÿdàqÿtèmè èndèyÿdÿkqîruyuràm; àmmà înun hàqqûndà bèrtÿrÿflè vÿ yàlàndànûømàüû bàcàrmûràm. Bèr yàzû÷û kèmè î, tÿrèfÿ làyèqdèr: î,yàràdûcûlûqdà hÿm èstådàdlû, hÿm dÿ vècdànlû èdè. Bèr ènsànkèmè èsÿ înun bàrÿdÿ hÿqèqÿtè dåmèsènèz. Yîõ, Jårîm bötdåyèldè, dözdör, øàgèrdlÿrè înu gþylÿrÿ qàldûrsàlàr dà, înàpÿrÿstèø åtsÿlÿr dÿ, î, bèzèm èkèmèzè àldàtmàüû, ÷àødûrmàüûbàcàrmàdû. Î, þz hÿrÿkÿtlÿrènè, sèyàsè bàõûølàrûnû,ömumèyyÿtlÿ bötön hÿyàtûnû möqÿddÿslèk pÿrdÿsènÿbörömÿk èstÿyèrdè, àmmà bèz bèlèrèk kè, înun bålÿ åtmÿsènÿsÿbÿb mÿnàsûz øåylÿr èdè. Î, köbàr hÿyàtà nèfrÿt åtmÿyèlÿyàqÿt bèlèrdè, àmmà bu nèfrÿtèn ÿsèl sÿbÿbè înun õÿstÿcÿsènÿutàncàqlûüûndà èdè. Qàdûnlàrlà åhtèràmlà vÿ dèqqÿtcèl dîst kèmèdàvrànûrdû, bunu örÿyèyumøàqlûqdàn yîõ, sèz yàzdûüûnûz kèmè,tåmpåràmånt ÷àtûømàzlûüûndàn ådèrdè. Rÿsmè dÿvÿtlÿrdÿnqà÷ûrdû, àmmà bunu dà tÿvàzþkàrlûqdàn yîõ, qörurundànådèrdè. Nÿhàyÿt, î, ÿgÿr mÿnfÿÿt ÿldÿ åtmÿsÿydè hå÷ nÿyèqurbàn vårmÿzdè, bununlà bålÿ, bèzè þz yàlàn÷û tÿcröbÿsèzlèyènÿènàndûrmàq èstÿyèrdè.Ènànûn, màdàm, Jårîm þz õàràkåtrèndÿn þzö bàøà à÷àbèlmèrdè, bàøqàlàrûnûn örÿyènè, fèkrènè îõuyàn bu ènsàn, qÿbèrÿgådÿndÿ þz mödrèklèyènÿ ÿmèn kèmè gåtdè.Mÿn înunlà õîøbÿõt èdèmmè? Ömèdsèzlèyèmÿbàõmàyàràq, bÿlè, õîøbÿõt èdèm. ×önkè, bu dàèm dÿyèøÿn, fàntàstèkdÿrÿcÿdÿ màràqlû ènsànû möøàhèdÿ åtmÿkdÿndàrûõmûrdûm. Dÿyèøÿn, èkèlè õàsèyyÿtè înu cànlû tàpmàcàyà÷åvèrmèødè. Mÿn înu dènlÿmÿkdÿn, þyrÿnmÿkdÿn, înà suàlvårmÿkdÿn yîrulmurdum. Õösusÿn înun zÿèflèyè mÿnÿ bÿrktÿsèr ådèrdè. Sîn èllÿr mÿn înà àøèq îlmuø qàdûn kèmè yîõ,mÿrhÿmÿtlè ànà kèmè bàõûrdûm. Àmmà nåcÿ såvèrsÿn, nÿ vàõtsåvèrsÿn - ÿslèndÿ åynè øåy dåyèlmè? Þzömlÿ tÿklèkdÿ înulÿnÿtlÿyèrdèm, àmmà înu gþrÿn kèmè hÿr øåyè bàüûølàyûrdûm.Mÿnèm ÿzàblàrûmdàn õÿbÿrsèz èdè. Hÿm dÿ bunu bèlmÿyènÿyÿ làzûmdû? Håsàb ådèrdèm kè, înun màskàsûnû yûrtûb ÿsèlözönö gþstÿrÿn qàdûn Jårîmun ÿbÿdè nèfrÿt îbyåktènÿ÷åvrèlÿrdè. Hÿttà sèz þzönöz dÿ înu tàmàm ètèrdèkdÿn sînràhÿqèqÿtè dåmÿyè qÿràrà àldûnûz.Bununlà bålÿ, sèz înun þmröndÿ ålÿ èz buràõmûsûnûzkè! Sèz îndàn àyrûldûqdàn sînrà, Jårîm mÿnèmlÿ yàøàyàyàøàyàhÿr èl, dþnÿ-dþnÿ sèzèn bîøànmà ÿhvàlàtûnûzû yàzûrdû.Sèzÿ înun yågànÿ qÿhrÿmànû, înun kètàblàrûnûn bàø pårsînàjûèdènèz. Möõtÿlèf àdlàrlà dà îlsà, hÿr yårdÿ sèzèn flîrånsèyàsàyàüûsà÷ dözömönözÿ, øàhànÿ duruøunuzà, sÿrtlèyènèzÿ,gþzlÿrènèzèn pàrûltûsûnà ràst gÿlèrdèm. Î hå÷ zàmàn mÿnèmhèsslÿrèmè, õàràktårèmè tÿsvèr åtmÿyèb. Mÿnè såvèndèrmÿkö÷ön î, dÿfÿlÿrlÿ bunu åtmÿk èstÿyèb. Àh, ÿgÿr sèz bèlsÿydènèzkè, î mÿnèm îbràzûmû yàràdàndà, qåyrè-èràdè îlàràq sèzènõàràktårènèzè qÿlÿmÿ àlmàüû mÿnÿ nåcÿ ÿzàb vårèrdè. Î,håkàyÿlÿrènèn bèrènè mÿnèm àdûmlà - "Nàdèn" àdlàndûrûb,àmmà îõuyàndà àydûn îlur kè, înun qÿhrÿmànû, ÿl÷àtmàz vÿmödrèk qàdûn - sèzsènèz. Mÿn fÿsèllÿrè yàzàrkÿn, sèzÿ gàhmöÿmmàlû gÿlèn, gàh õÿyànÿtkàr àrvàd, gàh dà øÿr qàdûn -ènsàfsûz, nèfrÿtÿlàyèq, àmmà àrzuîlunàn qàdûn îbràzûndà ràstgÿlÿndÿ àülàyûrdûm.Bÿlè, sèz Jårîmu tÿrk åtdèkdÿn sînrà, î, sèzèn pèsõàtèrÿlÿrènèzlÿ yàøàyûrdû. Àmmà mÿn ÷àlûøûrdûm kè, înunhÿyàtûnû sàkèt mÿcràyà sàlûm, qîy, bötönlöklÿ þzönöyàràdûcûlûüà hÿsr åtsèn. Èndè þzömÿ suàl vårèrÿm: mÿn hàqlûèdèmmè? Bÿlkÿ, èstådàdlû àdàm ÿzàb ÷ÿkmÿlèdèr? Bÿlkÿ, sàkèt,înun ö÷ön yåknÿsÿk hÿyàt qûsqànclûqdàn, nèfrÿtdÿn, àcûdàndàhà båtÿrdèr? Àõû dîürudàn dà, Jårîm þzönön ÿn yàõøûkètàblàrûnû sèzènlÿ bèrlèkdÿ yàøàyàrkÿn yàzûb. Sèzdÿnàyrûldûqdàn sînrà èsÿ î, bèrgÿ hÿyàtûnûzûn sîn gönlÿrènèhÿmèøÿ döøönöb. Èndè mÿnèm qàrøûmdà îlàn mÿktubunuzunsÿrtlèyè bålÿ înu yîlundàn ÷ÿkèndèrmÿyèb. Sîn èllÿrdÿ îhÿmèøÿ bu mÿktubu döøönördö vÿ înà kètàblàrûndà càvàb vårmÿyÿ÷àlûøûrdû. Înun sîn nàtàmàm ÿsÿrè, hànsû kè ÿlyàzmàsûmÿndÿdèr, þzönÿ bÿràÿt qàzàndûrmàq mÿqsÿdè èlÿ yàzûlmûøåtèràfdûr. Înun örÿyènÿ vÿlvÿlÿ sàlmûø sèzèn sîyuqqànlûüûnûzà,sèzdÿ îlàn qödrÿtÿ pàõûllûüûm tutur, màdàm.Èndè bunlàrû sèzÿ nÿ ö÷ön dåyèrÿm? ×önkè mÿn bunlàrûsèzÿ ÷îõdàn dåmÿk èstÿyèrdèm. ×önkè, bunlàrû àncàq sèzbàøà döøÿ bèlÿrsènèz, hÿm dÿ ènànûràm kè, sÿmèmèlèyèmè gþröbmÿnÿ kè÷ècèk kþmÿk åtmÿyÿ ràzûlàøàcàqsûnûz. Bèlèrsènèz kè,Jårîmun þlömöndÿn sînrà înun hàqqûndà ÷îõ yàzûrlàr.Mÿncÿ, înun yàràdûcûlûüû bàrÿdÿ yàzûlànlàr kèfàyÿt qÿdÿrdÿrèn vÿ ÿdàlÿtlè dåyèl, àmmà mÿnèm bu sàhÿ èlÿ èøèm yîõdur.Tÿndèq÷èlÿrèn sÿhv åtmÿk höququ vàrdûr: gÿlÿcÿk nÿsèllÿr þzöbunà qèymÿt vårÿcÿk. Håsàb ådèrÿm kè, Jårîmun kètàblàrûînun þlömöndÿn sînrà dàhà ÷îõ îõunàcàq. Àmmà bèîqràflàrJårîmun îbràzûnû vÿ mÿnèm înunlà îlàn bèrgÿ hÿyàtûmû tÿhrèfåtdèkdÿ sàkèt qàlà bèlmèrÿm. Jårîmun àèlÿ hÿyàtû, înun èntèmhèsslÿrè yàlnûz mÿnÿ vÿ sèzÿ mÿlumdur, màdàm. Uzun tÿrÿddöddÿnsînrà bålÿ nÿtècÿyÿ gÿldèm kè, înun hàqqûndà îlànõàtèrÿlÿrèmè þzömlÿ qÿbrÿ àpàrà bèlmÿrÿm.Bålÿcÿ, mÿn Jårîm hàqqûndà kètàb yàzmàqèstÿyèrÿm. Bÿlè, bèlèrÿm kè, èstådàdûm yîõdur. Àmmàbèîqràfèk ÿsÿr yàzmàq ö÷ön fîrmàdàn ÷îõ, màtårèyàmöhömdör. Hå÷ îlmàsà, mÿndÿn øàhèdlèk qàlàr. Ömèd ådèrÿmkè, bu øàhèdlèk gÿlÿcÿkdÿ hànsûsà èstådàdlû bèîqràfà Jårîmunÿsèl, hÿqèqè pîrtråtènè yàràtmàq ö÷ön gÿrÿklè îlàr. Àrtûq nå÷ÿàydûr kè, làzûmè sÿnÿdlÿrè tîplàyûràm. Bunà bàõmàyàràq bÿzèmàtårèàllàr ÷àtmûr - õösusÿn sèzèn înunlà nègàhdà îlduüunuzdþvr bàrÿdÿ. Îlà bèlsèn kè, bu sèzÿ ÿbÿdsèzlèk kèmè gþrönsön,àmmà sèzdÿn kþmÿk èstÿmÿyè qÿtè qÿràrà àlmûøàm. Sèzÿànlàøûlmàz, àmmà sÿmèmè rÿübÿtèm îlmàyàsàydû, bÿlkÿ dÿbunu åtmÿzdèm. Mÿn sèzè hå÷ vàõt gþrmÿmèøÿm, àmmàmÿndÿ ålÿ hèss yàrànûb kè, sèzè hÿr kÿsdÿn yàõøû tànûyûràm.Èntuèsèyàm mÿnÿ dåyèr kè, sèzÿ möràcèÿt åtmÿklÿ dözgönhÿrÿkÿt åtmèøÿm. Õàhèø ådèrÿm, sèzÿ plànlàrûmû sþylÿmÿkö÷ön nÿ vàõt vÿ hàrdà gþröøÿ bèlÿcÿyèmèzè mÿnÿ yàzûn. Yÿqènkè, kþhnÿ sÿnÿd vÿ kàüûzlàrû tîplàmàq ö÷ön sèzÿ vàõtgÿrÿkdèr, bununlà bålÿ sèzènlÿ tåzlèklÿ gþröøöb sþhbÿt åtmÿkàrzusundàyàm. Bu kètàbû nåcÿ yàzmàq èstÿdèyèmè sèzènlÿbþlöømÿk èstÿyèrÿm. Îndà bàøà döøÿrsènèz kè, mÿnèmtÿrÿfèmdÿn sèzè èttèhàm åtmÿk qîrõusu yîõdur. ßksènÿ, sèzènÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 115

làyèqlè qèymÿtènèzè vårmÿk ö÷ön ÿlèmdÿn nÿ gÿlèrsÿådÿcÿyèmÿ sþz vårèrÿm. Gþzÿl bèlèrÿm kè, sèz hÿyàtûnûzûyånèdÿn qurmusunuz, ÷àlûøàcàüàm kè, ålÿ bèr sþz vÿ yà cömlÿèølÿtmÿyèm, ålÿ bèr sÿnÿddÿn èstèfàdÿ åtmÿyèm kè, pèsvÿzèyyÿtdÿ qàlàsûnûz. Mÿnèm èøèmè yöngöllÿødèrmÿk ö÷önådÿcÿyènèz - bunà øöbhÿm yîõdur - hÿr cör kþmÿyÿ gþrÿÿvvÿlcÿdÿn mènnÿtdàràm.Nàdèn Jårîm-VànsP.S. Bu yày Urèàjà gådÿcÿyÿm kè, Jårîmun sèzènlÿ èlkdÿfÿ gþröødöyö yårlÿrè, "Ståndàl" îtålènè gþzömlÿ gþröm.Hÿm÷ènèn vàlèdåynlÿrènèzÿ dÿ bàø ÷ÿkmÿk fèkrèndÿyÿm.P.P.S. Mÿndÿ Jårîmun màdàm då Vårnyå èlÿ ÿlàqÿsèbàrÿdÿ hå÷ bèr mÿlumàt yîõdur. Bu hàqdà bèr øåybèlèrsènèzmè? Jårîm sèzèn bàrÿnèzdÿ yîrulmàdàn dànûøûrdû,àmmà yånèyåtmÿ ÷àülàrûnûn rîmànû bàrÿdÿ sîruøduqdà dènmèrdè,suàldàn qà÷ûrdû. Dîürudurmu kè, màdàm då V. 1907-cèèldÿ Mîdànàyÿ gÿlèb înunlà bèrlèkdÿ Ètàlèyàdà îlmuødur?Jårîmun àtà tÿrÿfdÿn nÿnÿsènèn àdû nÿ îlub - Îrtànsyîõsà Målànè?ÛV. TÅRÅZÀ - NÀDÈNßÅvryþ, 4 fåvràl 1927-cè èlMàdàm, ÷îõ tÿÿssöf ådèrÿm kè, sèzÿ hå÷ cör kþmÿk ådÿbèlmÿyÿcÿm. Èø îndàdûr kè, mÿn þzöm "Jårîm Vànsûnhÿyàtû"nû nÿør åtdèrmÿyè qÿràrà àlmûøàm. Dözdör, înun dulàrvàdû - sèzsènèz, sèz înun fàmèlènè dàøûyûrsûnûz, bunà gþrÿ dÿ,sèzèn õàtèrÿlÿrènzdÿn èbàrÿt kètàb, øöbhÿsèz kè, îõuculàrtÿrÿfèndÿn yàõøû qàrøûlànàcàq. Àmmà bèz bèr-bèrèmèzÿ kÿlÿkgÿlÿ bèlmÿrèk: ràzûlàøûn kè, màdàm, sèz Jårîmu yàõøûtànûmûrdûnûz. Sèz înà î vàõt ÿrÿ gåtdènèz kè, î, àrtûq mÿøhuràdàm èdè vÿ înun èctèmàè fÿàlèyyÿtè øÿõsè hÿyàtûnû kþlgÿdÿqîymuødu. Àmmà mÿn èstådàdûn dîüuluøunun vÿ ÿfsànÿnènyàrànmàsûnûn øàhèdè îlmuøàm, hÿm dÿ sèzèn lötfkàrcà åtèràfåtdèyènèz kèmè, Jårîmun ÿn yàõøû kètàblàrû mÿnèm dþvrömdÿyàõud mÿnèm bàrÿmdÿ yàzûlûb. Unutmàyûn kè, mÿnÿ mÿõsusîlàn sÿnÿdlÿrsèz Jårîm bàrÿdÿ cèddè bèîqràfèyà yàzmàqmömkön dåyèl. Mÿndÿ Jårîmun mÿhÿbbÿt vÿ nèfrÿt dîlu èkèmèn mÿktubu vàr, hÿlÿ qàràlàmàsûnû sàõlàdûüûm þzcàvàblàrûmû nÿzÿrÿ àlmûràm. Èyèrmè èl ÿrzèndÿ Jårîm vÿ înunkètàblàrû hàqqûndà îlàn bötön mÿqàlÿlÿrè kÿsèb sàõlàmûøàm,÷îõlu sàydà îõuculàrûnûn vÿ dîstlàrûnûn mÿktublàrûnûèndèyÿdÿk qîruyuràm. Jårîmun bötön nètqlÿrènè, mÿqàlÿ vÿmöhàzèrÿlÿrènè tîplàmûøàm. Bötön bunlàrû mÿn dþvlÿtÿbàüûølàyàcàm, bu sÿnÿdlÿrèn sèyàhûsûnû yàzàn MèllèKètàbõànànûn dèråktîru dådè kè: "Bu dàhèyànÿ kîllåksèyàdûr".Bèrcÿ nömunÿ gÿtèrèm: sèz mÿndÿn Jårîmun àtà nÿnÿsènènàdûnûn nåcÿ îlduüunu sîruøursunuz, àmmà mÿndÿ Îrtàns-Pîlèn-Målànè Vàns bàrÿdÿ, hÿm÷ènèn înun bàøqà ÿcdàdlàrûhàqqûndà bötþv bèr dîsyå vàr. Jårîm þzönÿ "õàlq è÷èndÿn÷ûõmûø àdàm" dåmÿyè õîølàyûrdû. Àmmà bu yàlàndûr. ÕVÛÛÛÿsrdÿ Vàns àèlÿsè Pårèqîrdà bàlàcà bèr mölk sàhèbè èdè;Jårîmun ànà tÿrÿfdÿn bàbà vÿ nÿnÿsè Mårènyàk yàõûnlûüûndàyöz håktàrà yàõûn tîrpàq ÿldÿ åtdèlÿr. Luè-Fèlèppèn vàõtûndàJårîmun bàbàsû þz øÿhÿrènèn mårè, bàbàsûnûn bèr qàrdàøû èsÿyåzuèt èdè. Hàmû Vànslàrû èmkànlû burjuà håsàb ådèrdè. Þzkètàbûmdà bu hàqdà yàzàcàm. Ålÿ döøönmÿyèn kè, mÿn bununlàyàzûq Jårîmun zÿèf yårè îlàn ÿks-snîbèzmèn (snîbèzmþzönöàrèstîkràtlàrà îõøàtmà - S.B.) östöndÿn õÿtt ÷ÿkmÿkèstÿyèrÿm. Yîõ, mÿn qÿrÿzsèz îlmàüû vÿ hÿttà bèr àz gözÿøtÿgåtmÿyè dÿ qÿràrà àlmûøàm. Àmmà, hå÷ nÿyè øèøèrtmÿkèstÿmèrÿm. Hÿm dÿ bu, màdàm, bèzèm såvdèyèmèz vÿ…èttèhàm åtdèyèmèz dàhè ènsànûn ÿn kè÷èk nþqsànû èdè.ßlbÿttÿ kè, mÿn dÿ sèzÿ qàrøû àlècÿnàblûq gþstÿrmÿknèyyÿtèndÿyÿm. Nèyÿ bèr-bèrèmèzdÿn èncèmÿlèyèk? Dözdör,mÿndÿ ålÿ mÿktublàr vàr kè, îrdà sèzèn Jårîmlà hÿlÿ åvlÿnmÿmèødÿnÿvvÿl înun mÿøuqÿsè îlduüunuz hàqdà söbutlàrvàr. Àmmà bunlàrû özÿ ÷ûõàrmàyàcàm. Mÿn, fÿrqè yîõdur,þzömÿ vÿ yà bàøqàlàrûnà tîõunàn qàlmàqàllàrà nèfrÿt ådèrÿm.Vÿ bèr dÿ, Jårîmu qûnàsàm dà, mÿn ÿvvÿlkè înunyàràdûcûlûüûnà håyrànàm vÿ fÿdàkàrcàsûnà înà õèdmÿt åtmÿyÿhàzûràm.Gþrönör, bèzèm kètàblàr åynè vàõtdà ÷ûõàcàq, înà gþrÿdÿ bÿzè øåylÿrè mÿslÿhÿtlÿømÿk làzûmdûr. Bålÿ îlsà, bèz, tÿnqèd÷èlÿrènøöbhÿsènÿ sÿbÿb îlàcàq zèddèyyÿtlÿrdÿn qà÷àrûq.Jårîmun qîcàlûüûnà àèd îlàn hÿr øåyè sèz mÿndÿn yàõøûbèlèrsèz. Înun hÿyàtûnûn bu dþvrönö tàmàmèlÿ sèzèn þhdÿnèzÿburàõûràm. Mÿn þz kètàbûmdà àyrûlûüûmûzà qÿdÿr îlàn dþvröyàzàcàm. (Bundàn sînràkû möbàhèsÿlÿrè yàdà sàlmàq nÿyÿlàzûm?) Àmmà åpèlîqdà sèzèn nègàhûnûz bàrÿdÿ, mÿn èkèncèÿrèmlÿ Àmårèkàdà îlàrkÿn înun þlöm õÿbÿrènè åøètmÿyèmhàqdà qûsà dà îlsà yàzàcàm. Mÿn kènîtåàtrdà èdèm, õrînèkàgþstÿrèlÿn zàmàn bèrdÿn Jårîmun tÿntÿnÿlè dÿfn mÿràsèmènè,sîn fîtîøÿkèllÿrènè vÿ bàø nàzèrlÿ sèzèn trèbunàdàndöødöyönözö gþstÿrdèlÿr. Mÿncÿ, bu kètàb ö÷ön dÿ uüurlusînluqdur. Bununlà bålÿ, tàmàmèlÿ ÿmènÿm kè, sèz dÿ înunhàqqûndà gþzÿl kètàb yàzàcàqsûnûz.V. MÀDÀM JÅRÎM-VÀNS - "LÛS"NßØRÛYYÀTÛNÀPàrès, 7 fåvràl 1937-cè èlMÿn èndècÿ þyrÿndèm kè, màdàm Tåråzà Bårjå(bèlèrsènèz kè, î, ÿrèmèn bèrèncè àrvàdû îlub) þz õàtèrÿlÿrèbàrÿdÿ kètàb hàzûrlàyûr. Înu qàbàqlàmàq ö÷ön mötlÿq kètàbûpàyûzà qÿdÿr ÷àp åtmÿlèyèk. Mÿn ÿlyàzmàlàrû 15 èyuldà sèzÿgþndÿrÿcÿyÿm. ×îõ øàd îldum kè, Bèrlÿømèø Øtàtlàr vÿBràzèlèyà kètàbû nÿør åtmÿk höququnu ÿldÿ åtmÿk ö÷ön sèfàrèøvårèb.VÛ. TÅRÅZÀ - NÀDÈNßÅvryþ, 9 dåkàbr 1937-cè èlMàdàm, kètàbûmûn Àmårèkàdà uüur qàzànmàsû èlÿÿlàqÿdàr (Kètàblàr klubu înu "Àyûn ÿn yàõøû kètàbû"mökàfàtûnà làyèq gþröb) bu yàõûnlàrdà Hîllèvuddàn èkè uzuntålåqràm àlmûøàm. Înlàrà càvàb vårmÿzdÿn ÿvvÿl, sèzèn dÿ116ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

fèkrènèzè þyrÿnmÿyè þzömÿ bîrc bèlèrÿm. Hîllèvudun ÿngþrkÿmlè prîdössårlÿrèndÿn bèrènèn àgåntè mÿnÿ "JårîmVànsûn hÿyàtû"nû åkrànlàødûrmàüû tÿklèf ådèr. Sèzÿ mÿlumdurkè, Bèrlÿømèø Øtàtlàrdà lèbåràl zèyàlûlàr àràsûndà Jårîm ÷îõpîpulyàrdûr vÿ înun "Nÿsèhÿtnàmÿ"sè klàssèkà håsàb ådèlèr.Bu sÿbÿbdÿn vÿ bèr dÿ àmårèkànlàr bèzèm ÿrèmèzdÿ àpîstîlõösusèyyÿtlÿrè gþrdöyöndÿn, prîdössår fèlmèn dÿ nÿcèb vÿtÿsèrlè àlûnmàsûnû èstÿyèr. ßvvÿl-ÿvvÿl înun bÿzètÿlÿblÿrèndÿn töklÿrèm bèz-bèz îldu. Àmmà, bèr àz döøönöbqÿràrà àldûm kè, Jårîmà dönyà øþhrÿtè qàzàndûrmàq ö÷ön hÿrøåyè åtmÿyÿ bîrcluyuq. Èkèmèz dÿ Jårîmu yàõøûcà tànûyûrûq vÿànlàyûrûq kè, î þzö dÿ bålÿ ådÿrdè, ÷önkè sþhbÿt înun øþhrÿtèhàqqûndà gåtdèkdÿ, tàrèõè hÿqèqÿt Jårîm ö÷ön hÿmèøÿ èkèncèplàndà îlurdu.Bàõ ö÷ ÿsàs èncÿ mÿsÿlÿlÿr bunlàrdûr:À) Hîllèvud Jårîmun õàlq è÷èndÿn ÷ûõdûüûnû vÿ àmànsûzmÿhrumèyyÿtlÿrÿ dþzdöyönö, gÿnc yàølàrûndà yîõsulluqlànåcÿ möbàrèzÿ àpàrmàsûnû fàcèànÿ øÿkèldÿ tÿsvèr åtmÿkèstÿyèr. Bèz bèlèrèk kè, bu yàlàndûr, àmmà bu vårsèyà Jårîmundà örÿyèncÿ îlàrdû. Bÿs bèz nÿ ö÷ön bu suàldà qÿhrÿmànûnþzöndÿn dÿ èncÿlèk gþstÿrmÿlèyèk?B) Hîllèvud èstÿyèr kè, "Dråyfusun Èøè" zàmànûJårîmun qÿtè mþvqå tutduüunu vÿ hÿttà þz kàryåràsûnû zÿrbÿàltûnà qîyduüunu tÿsvèr åtsèn. Dözdör, tàrèõÿn bu dÿqèq vÿõrînîlîjè îlàràq mömkön dåyèl, àmmà bu uyüunsuzluqJårîmun õàtèrÿsènÿ zÿrÿr gÿtèrmÿz.V) Hÿhàyÿt - ÿn ÷ÿtèn suàl - Hîllèvud håsàb ådèr kè,Jårîmun hÿyàtûndà èkè qàdûn tÿsvèr åtmÿk mönàsèb dåyèl.Înun bèrèncè nègàhûnûn tÿmÿlè mÿhÿbbÿt îlduüundàn (mÿnèmàèlÿmlÿ îlàn kînflèkt bu nègàhà õösusè rîmàntèk rÿng vårèr)kènåmàtîqràfèyànûn õösusè åståtèkàsû tÿlÿb ådèr kè, bu õîøbÿõtnègàh îlsun. Bunà gþrÿ dÿ prîdössår mÿndÿn ècàzÿ èstÿyèr kè,Jårîmun èkè àrvàdûnû bèrlÿødèrsèn - yÿnè mÿnèmlÿ sèzè - bèrpårsînàjdà tÿsvèr åtsèn. Fèlmèn sînluüu ö÷ön làzûm îlànmàtårèàlû î, sèzèn kètàbûnûzdàn gþtöröb, àmmà Jårîmun þlömvÿ õÿstÿlèk vàõtlàrûndàkû rÿftàrûnûzû mÿnèm àyàüûmà yàzàcàq.Bèlèrÿm kè, bu àõûrûncû tÿklèf sèzèn örÿyènèzcÿîlmàyàcàq, bÿlkÿ dÿ sèzè tÿhqèr ådÿcÿk, mÿn þzöm dÿ ÿvvÿlcÿînu rÿdd åtdèm. Àmmà Hîllèvudun àgåntè yånÿ tålåqràmvurub ÷îõ tutàrlû dÿlèllÿr gÿtèrdè. ßlbÿttÿ kè, màdàm Vànsûnrîlu hànsûsà kènîulduzà tàpøûrûlàcàq. Àmmà mÿøhuràktrèsàlàrûn hå÷ bèrè fèlmèn yàlnûz bèrèncè sårèyàsûndà îynàmàqèstÿmÿz. Î hÿttà bålÿ bèr mèsàl gÿtèrdè: "Màrèyà Stöàrt"fèlmèndÿ Bîsvåll rîlunà mÿøhur àktyîr dÿvÿt åtmÿk ö÷önBîsvållè kràlè÷ànûn gÿnclèyè èlÿ bàülàyàn èdèllèk åpèzîdlàrdöøönmÿk làzûm gÿlmèødèr. Ràzûlàøûn kè, ÿgÿr tàrèõèn mÿøhurhàdèsÿlÿrènè åkrànûn tÿlÿblÿrènÿ uyüunlàødûrmàq làzûmgÿlèrsÿ, bèzÿ gölönc pådàntèzm gþstÿrmÿmÿlèyèk.Mÿn ÿlàvÿ åtmÿk èstÿyèrÿm kè: à) bu tÿk àrvàd nÿ sèzÿ,nÿ dÿ mÿnÿ îõøàyàcàq, ÷önkè prîdössårlÿ kîntràkt bàülàyûbbèzè îynàyàcàq àktrèsànûn sèzènlÿ vÿ mÿnèmlÿ qÿtèyyÿn îõøàrlûüûyîõdur; b) Hîllèvud ÷îõ bþyök qînîràr tÿklèf ådèr (àltmûømèn dîllàr, yÿnè èndèkè kurslà bèr mèlyîn frànkdàn ÷îõ) vÿÿlbÿttÿ, sèz yuõàrûdà gþstÿrdèyèm dÿyèøèklèklÿrÿ ràzûsûnûzsà,kètàbûnûzdàn èstèfàdÿ åtdèyèm ö÷ön hÿmmöÿllèf kèmè sèzènhàqqûnûzû þdÿmÿyÿ hàzûràm.Õàhèø ådèrÿm, mÿnÿ tålåqràmm vuràsûnûz, ÷önkèHîllèvud mÿndÿn tåzlèklÿ càvàb gþzlÿyèr.VÛÛ. NÀDÛN - TÅRÅZÀYÀ(Tålåqràm)10.ÕÛÛ.37SUÀLÛN MÖZÀKÈRßSÈ ×ÎÕ MÖHÖMDÖR NQTSÀÀT ÎN DÞRDDß PÀRÈSDßN ×ÛÕÛRÀM NQT 23-DßSÈZDß ÎLÀCÀM NQT ÖRßKDßN SÀLÀMLÀYÛRÀM -NÀDÈNVÛÛÛ. TÅRÅZÀ - NÀDÈNßÅvryþ, 1 àvqust 1938-cè èlßzèzèm Nàdèn!Gþrörsönöz kè, mÿn yånÿ dÿ sèzèn õîøunuzà gÿlÿnkÿnd åvèmdÿyÿm. Burdà tÿk yàøàyûràm, ÷önkè ÿrèm ö÷hÿftÿlèk sÿfÿrdÿdèr. Sèz gÿlèb mÿnèmlÿ bèrlèkdÿ yàøàsànûzþzömö õîøbÿõt hèss ådÿrÿm. Nÿ èstÿsÿnèz ådÿ bèlÿrsènèz, -îõumàq, yàzmàq, èølÿmÿk - èndè mÿn þzöm dÿ yånè kètàbûmlàmÿøüulàm. ßgÿr gÿlèb bèzèm yårlÿrèn mÿnzÿrÿsènÿ bàõmàqèstÿsÿnèz màøûnûm sèzèn sÿrÿncàmûnûzdàdûr. Àõøàmlàr bàüdàmÿnèmlÿ îturmàq èstÿsÿnèz - kå÷mèø hàqqûndà, bèzèm "kÿdÿrlèkå÷mèøèmèz" vÿ hÿm÷ènèn èølÿrèmèz hàqqûndà sþhbÿtlÿøÿrèk.Sèzè sÿmèmè qÿlblÿ såvÿnTåråzà Bårjå.tÿrcömÿ: Samèr BulutÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 117

ÀLEN RÎB-QRÈYE (ÀLÀÈN RÎBBE-QRÈLLET)Frànsûz ÿdÿbèyyàtûnûn cànlû klàssèkèdèr. 1922-cè èldÿ Frànsànûn Brest øÿhÿrèndÿ dîüulub. Mèllè KÿndTÿsÿrröfàtû unèversètetènè bètèrÿrÿk àqrînîm dèplîmu àlûb. Frànsà Dþvlÿt Stàtèstèkà Ûnstètutundà,Mÿràkeødÿ, Qvèneyàdà, Qvàdelupàdà vÿ Màrtènèkàdà tÿcröbÿlè kÿnd tÿsÿrröfàtû mötÿõÿssèsè kèmè ÷àlûøûb.1955-cè èldÿn etèbàrÿn "Mènyuè" nÿørèyyàtûnà bÿdèè möøàvèrlèk edèb, sînràdàn înun mödèrè se÷èlèb."Pîzànlàr" (1953), "Càr÷û" (1955), "Qûsqànclûq" (1957), "Làbèrèntdÿ" (1959) àdlû rîmànlàrû, 1963-cö èldÿ"Yenè rîmànà dîüru" teîretèk mÿqàlÿlÿr vÿ esselÿr kètàbû èlÿ þzönö dönyàyà "Yenè rîmàn", "Bàõûø" vÿ"Øîzèzm" (ßøyà÷ûlûq vÿ yà Nÿsnÿ÷èlèk) ÿdÿbè cÿrÿyànlàrûnûn àpàrûcû tÿmsèl÷èsè vÿ nÿzÿrèyyÿ÷èsè kèmè tànûtmûødûr.Bèr ne÷ÿ bÿdèè fèlmèn ("Þlömsöz qàdûn" (1963), "Gþröølÿr evè" (1965), "Hÿzzlÿrdÿkè àrtàn yànûlmàlàr"(1974)) ssenàrè möÿllèfèdèr. Bu fèlmlÿrdÿ hàdèsÿlÿrèn îbyektèv mÿkàn vÿ zàmàn ÿlàqÿlÿrè möÿllèf tÿrÿfèndÿnbèlÿrÿkdÿn pîzulmuø, fèlmèn mîntàjû sûràsûndà söjetÿ subyektèv yànàøûmà dàhà ÷îõ östönlök verèlmèødèr."Ke÷ÿn èl Màrèyenbàddà" (1961), "Trànsàvrîpà ekspressè" (1966), "Gþzÿl ÿsèr qûz" (1983) fèlmlÿrènèn hÿmssenàrè möÿllèfè, hÿm dÿ èkèncè rejèssîrudur.Înun mÿøhur "Mÿnèm deyÿcÿk sþzöm yîõdur" bÿyànnàmÿsè ÿslèndÿ reàl dönyànûn tÿsvèrèndÿ sîndÿrÿcÿ õûrdà, bÿlkÿ dÿ bèr bàõûmà ÿhÿmèyyÿtsèz mÿqàm vÿ tÿfÿrröàtlàrà màràq gþstÿrÿn yàzû÷ûnûn þzöndÿnõÿbÿrsèz hÿm þzönö, hÿm îõucunu, hÿm dÿ þz yàràdûcûlûüûnû ÷ûõûlmàz dàlànà, làbèrèntÿ àpàrûb ÷ûõàrmàsûndàn dîüàn bèr qÿnàÿtdèr. Bu mÿrhÿlÿdÿnsînrà yàzû÷ûnûn gþzöndÿ ger÷ÿk dönyà àrtûq þz mÿnàsûnû vÿ rÿnglÿrènè ètèrèr, àrtûq hÿr øey nÿ vàõtsà, dàhà þncÿlÿr vàr îlànlàrûn sûrf tÿkràrûnà÷evrèlèr, yeknÿsÿqlÿøèr. Bunu yàzû÷ûnûn hÿr yenè ÿsÿrèndÿ dàhà þncÿ èølÿtdèyè mîtèvlÿrè (vÿ demÿlè, þzö-þzönö) tÿkràrlàmàsû dà söbut edèr.Sîn rîmànlàrû "Nyu-Yîrkdà bèr ÷evrèlèøèn prîyektè" (1970), "Kàbus øÿhÿrèn tîpîlîgèyàsû" (1976), "Cèn" (1981) vÿ "Reprèz"dèr(2001)."Rîmànesklÿr" àdlû bèr trèlîgèyànûn dà möÿllèfèdèr.Bèr ÷îõ ÷àüdàø dönyà ÿdÿbèyyàtûnûn tÿmsèl÷èsè kèmè, À. Rîb-Qrèyenèn dÿ ÿsÿrlÿrè nÿ îrèjènàldàn, nÿ dÿ qînøu dèllÿrdÿn hÿlÿ kè, dèlèmèzÿ÷evrèlmÿmèødèr. Bÿlkÿ bu mösàhèbÿnè dèlèmèzÿ ÷evèrmÿklÿ bèz, înun àdû özÿrèndÿ yàrànàn qàrà hþröm÷ÿk tîrunu qèsmÿn vÿ ÷îõ gec dÿ îlsà yûrtûbàtà bèldèk.ÀZÀD YÀØÀR"HßR BÈR YÀZÀR ÞZ YÎLU ÈLß VßÀÕÛRÀ QßDßR GEDÈR"(Àlen Rîb-Qrèyenèn "Ëå Ìàýàçèíå Ëèòòåðàèðå" æóðíàëûíà verdèyè mösàhèbÿ)F / L. Belÿ bèr pàràdîks mþvcuddur- Àlen Rîb-Qrèyenè hàmû tànûyûr, àmmà÷îõ àz àdàm îõuyur. Bu, belÿdèrmè?ÀRQ. Endè Uîrhîl deyèrdè kè: "Mÿnÿsàsÿn þz mÿøhurluüumlà mÿøhuràm."Mÿnèmkè dÿ hàràdàsà bunà bÿnzÿyèr,mÿsÿlÿn, ÷îõ dà øèøèrtmÿdÿn deyÿ bèlÿrÿmkè, mÿn þz qînîràrlàrûmlà dîlànûøûüûmûtÿmèn edèrÿm. Yàyûlmûø ÿfsànÿlÿrèn tàmÿksènÿ îlàràq mÿnèm kètàblàrûm he÷ dÿfèlîlîjè fàkultÿ tÿlÿbÿlÿrè ö÷ön nÿzÿrdÿtutulmàyûb. ßslèndÿ înlàr, øÿõsÿn mÿnèmþzöm ö÷ön yàzûlûb.F / L. Àrtûq îtuz èldèr kè, sèz àràødûrmàlàrûnhÿdÿfèsènèz: sèzÿ elÿ gÿlmèr kè, sèzàrtûq bèr àz dà fàydàlû tàpûntû tÿsèrèbàüûølàyûrsûnûz?ÀRQ. Ûnsàflà deyèn, mÿn he÷ fàydàlûtàpûntûyà bÿnzÿyèrÿm? Dènîzàvr îlduüumu,hÿm dÿ þz pÿncÿlÿrè östÿ ènàmlà dàyànàndènîzàvr îlduüumu èsÿ mÿn etèràf edèrÿm…F / L. ßgÿr sèzè àz îõuyurlàrsà, bÿsîndà bu dÿrÿcÿdÿ mÿøhurluüunuzhàràdàn qàynàqlànûr?ÀRQ. Øþhrÿt mÿnè ÷îõ erkÿn tàpsà dà,mÿnè ÷îõ sînràlàr îõumàüà bàølàdûlàr. Vÿbu înà gþrÿ qà÷ûlmàz îldu kè, àrtûq mÿnmÿøhur èdèm. Mÿtbuàtdàkû uzun-uzunmÿqàlÿlÿr mÿnèm ÿsÿrlÿrèmèn îõu ö÷önyàràrsûzlûüûnû elÿ zÿhlÿtþkÿnlèklÿ à÷ûqlàyûrdûkè, àõûrdà bu, càmààtdà gèzlè màràqîyàndûrdû. Bèr dÿ kè, î àrà bèr qrup bÿnzÿrsèz(=îrèjènàl) yàzàr mÿnèm bàøûmà tîplàømûødû.Hÿr hànsû ÿdÿbè cÿrÿyàn yàràtmàüà hÿvÿs118gþstÿrmÿyÿn bu àdàmlàrûn yàzdûqlàrûkètàblàrû ànlàmàqdà zîrlànàn tÿnqèd÷èlÿrsökutà qÿrq îlmuødulàr. Jerîm Lèndînlà bèrlèkdÿbu yàzàrlàrû "Mènyuè" nÿørèyyàtûnûnsèmvîlu îlàn gþy ulduz ÿtràfûndà bèrlÿødèrdèkvÿ bu, hàmûyà bèr ÿdÿbè cÿrÿyàntÿsèrè bàüûølàdû. Mÿlum îlduüu kèmè, tàrèõdÿbèr ÷îõ rÿssàmlûq vÿ musèqè àõûmûnûn, ÿdÿbècÿrÿyànlàrûn beøèyè mÿhz Pàrès îlub. JànKîktî deyèrdè: "Buràdà (Pàrèsdÿ) ÿndþzölmÿz øey - dÿbdÿn döødöyön gönö gþrmÿkdèr."Îõunmàsû qÿlèz rîmàn÷ûlàr qrupuyàràdûncà bèz, ÷îõ tez dÿbÿ mèndèk, ÷önkèyàzdûqlàrûmûzû îõuyànlàrûn gþzöndÿ dönyààlÿmqàràlûrdû.F / L. Sèzèn bu bèrlèyènèz hÿm dÿ bèrnþv ÿdÿbè màrketènq deyèldè kè?ÀRQ. Yîõsà sèz màrketènqèn ÿleyhènÿsènèz?!Înu dà unutmàyûn kè, mÿn tÿkcÿyàzàr yîõ, hÿm dÿ nàøèr èdèm. Kètàblàrûntÿrtèbàtû èsÿ àrtûq màrketènq mÿsÿlÿsèdèr."Qèbtÿlÿr" rîmànûmdà vur-tut èkè surÿt vàr,bununlà belÿ, öz qàpàüûnûn dþrdöncösÿhèfÿsèndÿkè qûsà tànûtûm yàzûsûndà deyèlèrkè: "Hekàyÿ÷è, þz àrvàdûnû èzlÿyÿn bèrkèøèdèr…" vÿ bununlà, ÿslèndÿ gþzÿ gþrönmÿsÿdÿ, ÷îõ vàcèb îlàn ö÷öncö surÿt ÿsÿrÿdàõèl edèlèb. Bu, tÿnqèd÷èlÿr ö÷ön fàydàlû,îrèjènàl bèr eyhàmdûr. Bötön bunlàrdàn sînràèsÿ bèr tÿrÿfdÿn mÿnè su÷làyûrlàr kè, sÿngenèø îõucu kötlÿsè ö÷ön yîõ, èntellektuàltÿbÿqÿ ö÷ön yàzûrsàn, dègÿr tÿrÿfdÿn èsÿqàlõûb deyèrlÿr kè, sÿn màrketènqlÿ mÿøüulsàn!ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007F / L. Tez-tez lèsey vÿ unèversètettÿlÿbÿlÿrè øèkàyÿtlÿnèrlÿr kè, Rîb-Qrèyeînlàrdàkû mötàlèÿ hÿvÿsènè tàmàmþldöröb…ÀRQ. Õàtèrèmÿ gÿlèr, bèr vàõtlàr bÿzèyàzàrlàr deyèrdèlÿr kè, "yenè rîmàn" öslubuînlàrdàkû yàzmà hÿvÿsènè sþndöröb. Bèrmöddÿt sînrà înlàr þz ÿsÿrlÿrènè ÷àpetdèrÿndÿ ömumè qÿnàÿt belÿ îldu kè,înlàrûn elÿ ÿvvÿlkè kèmè susmàlàrû dàhàuyüun èmèø.F / L. Bèr vàõtlàr "yenè rîmàn"û hÿmdÿ ÿdÿbè terrîr÷uluqdà su÷làyûrdûlàr…ÀRQ. Bÿlè. Àmmà bu cör terrîr dà elÿmàrketènq elementè èdè. Mÿncÿ, yàzû÷ûsþzönö bèøèrmÿdÿn dèlènÿ gÿtèrmÿmÿlèdèr.Hÿttà þz dÿlèlèyèndÿ belÿ î gedÿ bèldèyèqÿdÿr uzàqlàrà yîl àlmàlûdûr. "Yenèrîmàn"ûn mÿnèm ÿtràfûmdà cÿmlÿøÿnyàzû÷ûlàrà gþstÿrdèyè mösbÿt tÿsèr îndànèbàrÿtdèr kè, bu cÿrÿyàn Klîd Sèmînu dà,Màrqerèt Döràsû dà mÿhz þzlÿrènÿ mÿõsusöslubdà yàzmàüà mÿcbur etdè. Înlàr sÿrbÿstlèyÿ÷ûõdûlàr. Þzlÿrènè necÿ vàrdûlàrsà,elÿ dÿ gþstÿrdèlÿr. Bèr øeyè dÿ deyèm. Bèzèmtànûnmûø tÿnqèd÷èlÿr hÿmèn èllÿrdÿ õàrècèÿdÿbèyyàt þrnÿklÿrènè ÷îõ àz îõuyurdulàr.Kàfkà, Cîys, Fîlkner vÿ yà Bîrões hàqdàînlàrûn tÿsÿvvörlÿrè ÷îõ dumànlûîlduüundàn înlàrû hÿqèqè yàzàr belÿsàymûrdûlàr. Înlàrà gþrÿ, hÿqèqè yàzàrlàrmÿhz frànsûzlàr, yÿnè Mîrèàk, Mînterlàn,Mîruà, uzàqbàøû Màlrî èdè… Àdû ÷ÿkèlÿnlÿrlÿmöqàyèsÿdÿ èsÿ bèz yàdplànetlèlÿr tÿsèrè

àüûølàyûrdûq. Þz màlûmûzà bèz mötlÿqmöøtÿrè tàpmàlûydûq. Belÿ yerdÿ èsÿ, ÿlbÿttÿ,hÿr ÷àrÿyÿ îlmàsà dà, demÿk îlàr kè,àüûlàbàtàn hÿr ÷àrÿyÿ ÿl àtmàlû îlursàn. Bèr"÷èmdèk" terrîr÷uluq elementèndÿn èsÿ he÷cör vàz ke÷ÿ bèlmÿzsÿn. "Qîdînunèntèzàrûndà" ÿsÿrè Nyu-Yîrkdà tàmàøàyàqîyulàndà reklàm devèzè belÿymèø: "Õàhèøedèrèk àõmàqlàr tàmàøàyà gÿlmÿsènlÿr".Bunun þzö dÿ ger÷ÿk terrîrèzmèn bèrnömunÿsè sàyûlmàlûdûr.F / L. Yÿnè dîürudànmû "yenèrîmàn" àqrînîmsàyàüû ÿdÿbèyyàt èdè?ÀRQ. Bèr ÿllè èl qàbàq bàrÿmèzdÿsþylÿnÿn bu cör sàyûqlàmàlàr mÿnèm dÿqulàüûmà dÿymèødè. Àmmà demÿlèyÿm kè,yàzû÷û zÿhmÿtè èlÿ àqrînîm ÿmÿyè àràsûndàîõøàrlûq àzdûr. Yàzû÷û hàrà getdèyènè, nÿàõtàrdûüûnû vÿ nÿ tàpàcàüûnû àdÿtÿn bèlmèr.Yàzmàüà bàølàdûüû hÿr tÿzÿ kètàblà bumàcÿrà yenèdÿn bàølàyûr. Îdur kè, bèr dÿfÿvÿ hÿmèøÿlèk qàzànûlmûø bèr øeydÿn sþhbÿtbelÿ gedÿ bèlmÿz. "Yenè rîmàn"à bàülûyàzàrlàrûn hàmûsû, ÿslènÿ qàlàndà, màcÿràdÿlèsèydèlÿr. Bu yàõûndà þyrÿnmèøÿm kè,Mèøel Uelbek dÿ èõtèsàscà àqrînîmdur.Øöbhÿsèz kè, bu, înunlà mÿnèm yegànÿ îrtàqcÿhÿtèm sàyûlmàlûdûr.F / L. Sèzcÿ, sèzèn vàrèslÿrènèz vàr?ÀRQ. Yàzàrlàrûn vàrèsè îlmur. Îlsà dà,bu, bèr àz dîlàøûq mÿsÿlÿdèr. ßslènÿ qàlàndàhÿr bèr yàzàr þz yîlu èlÿ vÿ àõûrà qÿdÿrgedèr.F / L. Bÿs bàøqàlàrûnûn tÿsèrè necÿ?ÀRQ. Tÿsèr, ÿlbÿttÿ kè, îlur, øÿõsÿnmÿn Kàfkànûn, Flîberèn, Dîstîyevskènènmÿnÿ tÿsèrènè he÷ dànmûràm…F / L. Bÿs, sèzcÿ, möàsèr yàzàrlàrdànkèmlÿrÿ tÿsèrènèz îlub?ÀRQ. Bunu demÿk ÷ÿtèndèr. BÿyÿmFlîber sàü îlsàydû, mÿnè þz vàrèsè hesàbedÿrdè kè? ßgÿr tÿkèd edèrsènèzsÿ, sÿnÿtÿtÿzÿ-tÿzÿ gÿlÿndÿ bèr àz Eønîzà, bÿlkÿ dÿTössenÿ, bèr dÿ kè Krèstèàn Îsterÿ tÿsèrèmîlub…F / L. ßsàsÿn "Mènyuè"nÿørèyyàtûndà ÷àp îlunàn yàzàrlàrà,elÿmè?ÀRQ. Àmmà unutmàyûn kè, bunlàr bèrbàøqà nÿsèldÿndèrlÿr, hÿm dÿ îõucuyà qàrøûbèzèm qÿdÿr àmànsûz îlmàdûqlàrûndànvàõtèlÿ înlàr dàhà dÿrèn rÿübÿtlÿ qàrøûlànmûødûlàr.Belÿ gþrönör kè, înlàrûn gÿlèøè he÷kèmèn øèrèn yuõusunà hàràm qàtmàyûb. Bèrdÿ kè, mÿn þzöm dÿ înlàrû hÿvÿslÿîõuyuràm. Hÿm dÿ kè, înlàr bàøqà yîllàrûnàràyûøûndàdûrlàr. Mÿn dÿ bu yþndÿkèàõtàrûølàrûmdàn qàlmûràm. Sÿnÿt dàèmhÿrÿkÿtdÿ vÿ cànlû îlmàlûdûr, î, fàsèlÿsèz÷evrèlèølÿrÿ mþhtàcdûr.F / L. Bugönkö ÿdÿbèyyàt hàqdàfèkèrlÿrènèz?ÀRQ. Sîn dÿrÿcÿ fÿrqlè hàdèsÿlÿrhàqdà tÿk bèr fèkèr sþylÿmÿk èmkànsûzdûr.Ûnsànlàr hÿr øeydÿ nÿyÿ èsÿ bèr bÿnzÿrlèktàpmàüû sevèrlÿr. Belÿ îlmàz. "Yenè rîmàn"dþvröndÿ hÿm "dÿlèqànlûlàr", hÿm "Tànmîdern" jurnàlûndà bèrlÿømèø nèsbÿtÿn tànûnmûøyàzàrlàr, hÿm dÿ neîklàssèklÿr vàr èdè…Àrtûq tÿk rÿnglè ÿdÿbèyyàt yîõdur, ÷îõrÿnglè vÿ fÿrqlè ÿdÿbèyyàtlàr bèr àràdàmþvcuddur vÿ mÿn, mÿndÿn þtrö màràqsûzîlànlàr hàqdà fèkèr sþylÿmÿkdÿn ÷ÿkènèrÿm.F / L. Uelbekèn ÿsÿrlÿrènè îõumusunuz?ÀRQ. ßlbÿttÿ kè, îõumuøàm. Înunhàqqûndà fèkrèmè þyrÿnmÿk èstÿyèrsènèz?Dözö, he÷ nÿ döøönmörÿm! Bu - mÿnèmyemèm deyèl. Yÿqèn kè, bu cör kètàblàrûn dàþz îõuculàrû vàr, àmmà bu, söjetlèÿdÿbèyyàtdûr. Înun "Plàtfîrmà" hàqdàmÿqàlÿlÿrèndÿ nÿyèn möbàhèsÿsè gedèr?ßlbÿttÿ kè, înlàrûn mþvzusu ÷îõ àdè sàyûlànhànsûsà fîrmà deyèl, mÿhz mÿzmun, söjetdèr.Îràdà seks turèzmè hàqdà möbàhèsÿlÿrqîpur. Söjetlè ÿdÿbèyyàt mÿnè he÷màràqlàndûrmûr. "Màdàm Bîvàrè" - ÿrÿ getmÿsènÿbàõmàyàràq è÷èndÿkè tÿnhàlûqdànqurtulà bèlmÿyÿn, înà gþrÿ dÿ þzönÿ àønàtàpàn, bîrc bàtàqlûüûnà gþmöldöyöndÿnhÿyàtûnà qÿsd edÿn bèr qûzûn hekàyÿsèsàyûlmàmàlûdûr ÿslèndÿ.F / L. ßsÿrèn sîsèàl mÿzmunu necÿ,sèzè màràqlàndûrmûr?ÀRQ. Zÿrrÿ qÿdÿr dÿ. Tÿnqèd÷èlÿràdÿtÿn mÿzmun àõtàrûrlàr, ÷önkè îrtàdàmÿzmun îlàndà înlàrûn èøè õeylè àsànlàøûr.Elÿ înà gþrÿ dÿ seks turèzmèndÿn dànûøûrlàr.Bu èsÿ àrtûq söjet elementè sàyûlmàlûdûr.Àmmà mÿndÿn õÿbÿr àlsàlàr kè, "Reprèz"dÿ(À.Rîb-Qrèyenèn 2001"dÿ ÷àp îlunmuø sînrîmànûdûr - À.Y.) sþhbÿt nÿdÿn gedèr, mÿnbunu bèlmÿdèyèmè etèràf edÿrÿm. Àydûnmÿsÿlÿdèr kè, sþhbÿt mÿndÿn gedèr. Mÿnînu dà deyÿ bèlmÿrÿm kè, îràdà 1949-cu èlènBerlènè vÿ gèzlè õèdmÿtlÿrèn fÿàlèyyÿtè tÿsvèrîlunur.F / L. Þzönö Sèzèndàvàm÷ûlàrûnûzdàn sàyàn Màrè Dàryessekhàqdà fèkèrlÿrènèzè þyrÿnmÿk èstÿrdèk.ÀRQ. ßlbÿttÿ, bu qàdûn yàzàr dàtÿhkèyÿ (=ànlàtûm) fîrmàsû (Sàrtrà gþrÿ"fîrmà") èlÿ màràqlànûr. Mÿnèm ö÷ön"fîrmà-mÿzmun" àntètezènèn elÿ bèr mÿnàsûîlmàsà belÿ, bu bàülàm ÷îõ ràhàtdûr.Dàryessek, dîürudàn dà, yenè vÿ ÷îõcÿsàrÿtlè fîrmàlàr yàràdà bèlèr.Màrè N"Dèàyûn ruhu mÿnÿ yàõûndûr.Înun ÿsÿrlÿrèndÿ reàl àlÿm hèss îlunur vÿbu yàzàr ÿdÿbèyyàtà bötön ruhu èlÿ bàülûdûr."Rîzè Kàrp" ÿsÿrèndÿ Fîlknerlÿ elÿ à÷ûqàøkàrsÿslÿømÿlÿr vàr kè, hàdèsÿlÿrènÀlàbàmàdà cÿrÿyàn etdèyè tÿsÿvvöröyàrànûr. ßsÿrdÿ èsÿ Qvàdelupà tÿsvèr îlunur.Mÿn þzöm îràlàrdà yàøàmûøàm, bànàn àüàclàrûnàqulluq etmèøÿm. Bunlàr hàmûsûmÿnèm è÷ dönyàmà yàd îlsà belÿ, bu àlÿmheyrÿtàmèz dÿrÿcÿdÿ zÿngèn, cànlû vÿ sîndÿrÿcÿ ÷àrÿsèz bèr àlÿmdèr.F / L. Bàyàq dedènèz kè, bugönköÿdÿbèyyàt he÷ kèmèn øèrèn yuõusunàhàràm qàtmûr. Yîõsà zehènlÿrè îyàndûrmàüàelÿ bèr ehtèyàc qàlmàyûb?ÀRQ. Bÿlkÿ dÿ bu belÿdèr. Bèr dÿ kè,zehènlÿrè mÿzmunlà îyàndûrmàq dàhà àsàngÿldèyèndÿn ÷îõlàrû bunà östönlök verèr.F / L. Àrtûq he÷ kèm yenè fîrmàlàràràmûr?ÀRQ. Ûndèkè zÿmànÿ àõtàrûølàr,àràyûølàr ö÷ön ÷îõ uyüun dà deyèl.F / L. Àmmà yÿqèn kè, àõtàrûølàrzàmànû gÿlÿcÿk?ÀRQ. Mÿncÿ, î zàmàn mötlÿqgÿlÿcÿk. Enèø dþvrlÿrè nîrmàldûr. Mÿsÿlÿn,Dèdrî èlÿ möqàyèsÿ edÿndÿ Bàlzàkûnyàràdûcûlûüû bèr enèø dþvrödör. ßslèndÿ"Fàtàlèst Jàk"là qàrøûlàødûrmàdà Bàlzàkûnrîmànlàrû ÷îõ-÷îõ uüurludur. "YevgenèyàQrànde" - 1830-cu èldÿkè èntellektuàlsàbètlÿømÿnèn èfàdÿsèdèr. Belÿ dþvrlÿrdÿyàzàr àrtûq zehènlÿrè îyàndûrmàq yerènÿ,nÿsèhÿtlÿrÿ dàhà ÷îõ östönlök verèr. Bàlzàkàelÿ gÿlèrdè kè, î, dönyànûn bötön sèrrlÿrèndÿnõÿbÿrdàrdûr vÿ bunu bötön sÿnÿt sàhèblÿrènè,bötön yàø qruplàrûnû, kÿnd vÿ øÿhÿr hÿyàtûnû,bötön ènsàn õàràkterlÿrènè è÷ènÿ àlàcàq ÷îõbþyök, ÿhàtÿlè bèr prîyekt kèmè… ènsànlûüàà÷ûqlàmàq èstÿyèrdè…F / L. Vàõtèlÿ sèz erîtèkànûnmödàfèÿsènÿ qàlõmûødûnûz. Erîtèkànûnyàvàø-yàvàø, Mèøel Uelbekèn, Vèrcènèn,Depàntûn, Kàtrèn Mèllenèn ÿsÿrlÿrèndÿpîrnîqràfèyàyà qÿdÿr yuvàrlànmàsûnànecÿ bàõûrsûnûz?ÀRQ. Mÿsÿlÿ buràsûndàdûr kè, înlàrû,hÿr øeydÿn ÿvvÿl, cènsÿl tÿmàsmàràqlàndûrûr. Mÿnè èsÿ bu mþvzu ÷îõ dàcÿzb etmèr. Mÿn bunà erîtèkà demÿzdèm.Erîtèkà - yàlnûz hèssèyyàtlà bàülû deyèldèr. ßnekzîtèk, ÿn cànàlûcû fàhèøÿlÿr belÿ mÿnèmlÿeynè dèldÿ dànûømûrlàrsà, mÿn î dÿqèqÿàràmûzdà màneÿ îlduüunu hèss edèrÿm.Erîtèkàdà sþzlÿrèn ÿhÿmèyyÿtè ÷îõbþyökdör. Bèr dÿ kè, mÿnèm rîmànlàrûmdàcènsè yàõûnlûqlàrûn tÿsvèrè ÷îõ àzdûr. "Reprèz"rîmànûmdà cÿmèsè bèrcÿ dÿfÿ bundàn sþzà÷ûlûr, îndà dà sþhbÿt mÿnèm ànàmdàn gedèr,ànàm èsÿ î zàmàn elÿ bèr yàødà èdè kè, èndèkèyàøûmdà î mÿnèm hàràdàsà qûzûm yerèndÿîlàrdû!F / L. Ke÷mèølÿrdÿkè kèmèdöømÿnènèz ÷îõdur? Mÿsÿlÿn, BernàrFrànk vÿ yà Fèlèpp Sîllers kèmè?ÀRQ. Bernàr Frànklà õeylè îlàrgþröømÿmèøèk. Î, sþzön ÿsèl mÿnàsûndàkètàb îõumàüûn dàøûnû àtûb. Kètàblàrû sàdÿcÿvÿrÿqlÿyèr, îràdà þzönönkönÿ uyüun bàõûøbucàüû àõtàrûr. Mÿnèm dÿbdÿ îlduüum,àmmà sÿn deyÿn îõunmàdûüûm dþvrdÿSîllers mÿnèm ÿsèl àrõàm-dàyàüûm èdè.Àmmà î þzö kèmènsÿ kþlgÿsèndÿ qàlàbèlmÿzdè. Þzönö tÿsdèq etmÿlèydè. Îndànþtrö bèr vàõt ÿsrèn ÿn dàhè yàzàrû mÿn îlsàmdà, Mîrèàk vÿ Àràqînun àrdûncà mÿnÿ dÿnþvbÿ ÷àtdû vÿ î, mÿnèm sèmàmdà þz"àtàsûnû" þldördö. Àllàh tÿrÿfè demÿklàzûmdûr kè, Sîllersèn hÿmèøÿ bèrèncè îlmàqèstÿyè àdàmû heyrÿtÿ gÿtèrèr. Gþrönör, î,cànlû yàzàrlàrû he÷ cör hÿzm edÿ bèlmèr. Belÿ÷ûõûr kè, Dànteyÿ bèrtÿhÿr dþzmÿk îlàr,àmmà þz qÿlÿm yîldàølàrûnà èsÿ - he÷ cör…Înun Jàn Edern Àllye èlÿ möbàhèsÿsè ÷îõgölönc èdè. Înlàr èkèsè dÿ "Tel Kel"jurnàlûnûn tÿsès÷èsè îlublàr. Gönlÿrèn bèrgönö Jàn Edern deyèb kè: "Bèr cöt dèøèkÿrkÿdànà bèr nîhur dàrlûq edÿr." "Tel Kel"qrupunà gÿlÿndÿ èsÿ înlàrûn è÷èndÿn yàlnûzSîllers øþhrÿt qàzànûb. "Yenè rîmàn"cÿrÿyànûndà èsÿ hÿr kÿs àpàrûcû rîllàrdàdûr.F / L. Bunà bàõmàyàràq mÿhz SèzèÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 119

"yenè rîmàn"ûn bàø÷ûsû elàn edèblÿr!ÀRQ. Bu, gölöncdör. ×önkè Sàrrît,Döràs, Sèmîn vÿ yerdÿ qàlànlàr özÿrèndÿmÿnèm he÷ bèr - nÿ fîrmàl, nÿ dÿ èdeîlîjè -östönlöyöm îlmàyûb. Pàrèsdÿkè dègÿr ÿdÿbècÿrÿyànlàrûn ÷îõusu înlàrûn bàø÷ûsûnûndþzölmÿz èddèàlàrûndàn gþrön nÿ qÿdÿrzÿrÿr ÷ÿkèb! Bu, sörreàlèzmÿ dÿ göclö zèyàngÿtèrèb. Bretîn ÿn àdè sÿbÿblÿr özöndÿnyàzàrlàrû þz qrupundàn ÷ûõàrûrmûø. Cènsèhÿyàtû bàõûmûndàn î, ÷îõ tÿmèz àdàm èmèø,hÿttà bu bàõûmdàn bèr àz Hètlerÿ bÿnzÿyèrmèø,àõû, Hètler dÿ eøq màcÿràlàrûnà döøkönîlàn Hþbbelsÿ he÷ vÿchlÿ gözÿøtÿ getmèrmèø.F / L. Sèzèn bÿzè àdàmlàrlà dîstluqÿlàqÿlÿrènèz ÷îõlàrûnû heyrÿtÿ gÿtèrèr.Mÿsÿlÿn, elÿ Nurèsyenè gþtörÿk.ÀRQ. Î, mÿnèm kþhnÿ dîstumdur.Lèberàl dönyàgþröøönÿ sàhèbdèr. Nurèsyenènqÿlÿmèndÿn ÷ûõàn yàzû "Gþröølÿr evè" hàqdàyàzûlàn ÿn yàõøû mÿqàlÿ sàyûlmàlûdûr.Mÿnèm kètàblàrûmlà înun yàzûlàrû àràsûndàhe÷ bèr bÿnzÿrlèk îlmàsà dà î, mÿnèmyàzûlàrûmû hÿmèøÿ sevÿrÿk îõuyur. MàrqerètDöràsà Qînkur þdölönön verèlmÿsè ö÷önÀkàdemèyàyà höcum ÷ÿkÿn dÿ î îlub. MÿnFrànsuà Nurèsyeyÿ dÿrèn hþrmÿt bÿslÿyèrÿm.Hàzûrdà înun dàvrànûølàrû bèr àzàhûl qîcànûnkûlàrû õàtûrlàdûr.F / L. Sèz hàzûrkû sèyàsÿtÿ màràqgþstÿrèrsènèz?ÀRQ. Bÿlè, hÿm dÿ ÷îõ. ßn ÷îõ dàèqtèsàdèyyàtà.F / L. Bÿs prezèdent se÷kèlÿrènÿnecÿ?ÀRQ. Înà yîõ. Bugönkösèyàsÿtèmèzdÿ ÿn màràqlû øey - hÿm kîmmunèstlÿrèn(înlàrûn èdeîlîgèyàsûnûn pu÷à÷ûõmàsû ÕÕ yözèlèn ÿn þnÿmlè hàdèsÿsèdèr,bununlà belÿ înlàr sèyàsÿtèn kàpètàlèzm ÿleyhènÿdàhà sÿrt mþvqe tutmàsû èddèàsûndàn ÿl÷ÿkmèrlÿr), hÿm nÿyè vÿ hànsû ÿsàslàdemÿyèn ÷îõ dà fÿrqènÿ vàrmàyàn "yàøûllàrû"n,hÿm dÿ ke÷mèødÿ sîn dÿrÿcÿkînservàtèv (=möhàfèzÿkàr) mþvqelÿr tutmàsûnàbàõmàyàràq, bugön neîlèberàlneîsîsèàlèst cèldènÿ gèrmèø Jîspenènàülàsûümàz bèr øÿkèldÿ bèrlèyènÿ ÷evrèlÿnbèzèm sîl÷u hþkumÿtèmèzdèr… Mÿn he÷ bèrvÿchlÿ sèyàsè õàdèm îlmàq èstÿmÿzdèm.Ûstÿnèlÿn øÿõsèn, è÷è mÿn dÿ qàrûøûq, ràhàtyàøàyûøû ö÷ön þlkÿnèn èmkàn dàõèlèndÿ yàõøûèdàrÿ edèlmÿsènèn ÿhÿmèyyÿtè bþyökdör.F / L. Sèzèn Øèràkà mönàsèbÿtènèznecÿdèr?ÀRQ. Înà möÿyyÿn mÿnàdà rÿübÿtèmvàr. Î, qÿtèyyÿtlè, dÿlèqànlû àdàmdûr. Îlà bèlsèn,÷îõ dà bþyök sèyàsè õàdèm sàyûlmàz.F / L. Bÿs kàpètàlèzmÿmönàsèbÿtènèz?ÀRQ. Mÿnÿ gþrÿ, lèberàl kàpètàlèzmyetÿrèncÿ yàøàrû bèr sèstem ÷ûõdû.Kîmmunèstlÿrèn dþvröndÿ mÿn ×eõîslîvàkèyàdàèkè fèlm ÷ÿkmèøÿm. Î sèstemõeylè sÿrt vÿ ÷îõ àüûlsûz bèr sèstem èdè, ÷önkèbötön dönyà èlÿ þzö àràsûndà sÿdd ÷ÿkmèødèvÿ sèlàhdàn bàøqà he÷ nÿ èstehsàl etmèrdè.Àdàmlàrà làyèq îlduqlàrû mààølàr þdÿnmèrdè,înlàr dà bunà gþrÿ ÿllÿrènè àüdàn qàràyà120vurmur, bundàn hÿzz àlûrdûlàr. Bunuhàràdàsà vèrtuàl ger÷ÿklèk, elmè fàntàstèkàkèmè qÿbul etmÿk dàhà dîüru îlàrdû.Kàpètàlèzm èsÿ èødÿ söbut etdè kè, î, bèr ÷îõøÿràètlÿrÿ uyüunlàøà bèlÿr vÿ õösusèlÿ dÿ,þzönön bÿzè yànlûølàrûnû vàõtûndà gþröbdözÿltmÿyÿ qàdèrdèr.F / L. Qlîbàllàømà Sèzè qîrõutmurkè?ÀRQ. Yîõ, zÿrrÿ qÿdÿr dÿ. Bu mösbÿthàdèsÿ sàyûlmàlûdûr. Ûnsànlàr àrtûq ànlàyûrlàrkè, qlîbàllàømà hàmûnûn, hÿttà kàsûblàrûn dàîlsà-îlsà, sàdÿcÿ õeyrènÿdèr. Mÿsÿlÿn,"Tàtè" màüàzàsûndà înlàr ÷îõ ucuz geyèmlÿràlà bèlèrlÿr. Bÿlkÿ dÿ bu, ÷ènlèlÿrèn èstèsmàrûbàhàsûnà bàøà gÿlèr, àmmà dègÿr fèrmàlàr bukàsûblàrà bàøqà nÿ tÿklèf edèr kè? Rîber Yuhànsû tÿklèfdÿ bulunur? Vÿ yà "yàøûllàr"ûgþtörön. Àtîm enerjèsèndÿn "Bu, øeytànÿmÿlèdèr" deyèb èmtènà edÿk yÿnè?! Àõû,dègÿr enerjè nþvlÿrè èlÿ möqàyèsÿdÿ bu enerjènþvö hÿmèn àdàmlàrûn qàrøû ÷ûõdûqlàrûzÿrÿrlè effektÿ yîl à÷mûr. Bötön dþvrlÿrdÿîrtà ÿsrlÿrÿ qàyûdûb kîtànlà yer øumlàmàüûtÿklèf edÿcÿk qÿdÿr kþhnÿ fèkèrlè àdàmlàràràstlànûr. Înlàr ànlàmàq belÿ èstÿmèrlÿr kè,yàøàdûqlàrû bu dönyà ènsànà öföqsöz èmkànlàrà÷màsû hÿlÿ bèr yànà dursun, hÿm dÿ sînnÿtècÿdÿ ènsànà ÿn ÷îõ uyüunlàødûrûlmûødönyàdûr.F / L. Àmmà bu dönyàdà yàøàmàqtÿhlökÿlèdèr.ÀRQ. Bu dà dîürudur. Bèr ÷eõ dîstumbèr zàmànlàr mÿnÿ deyèrdè kè: "Sèzlÿrÿ qîrõuvÿ hÿyÿcàn hàkèmdèr, bèzÿ èsÿ ÷àrÿsèzlèk."Kyerkeqîrà gþrÿ dÿ qîrõu èlÿ ÷àrÿsèzlèyènmöqàyèsÿsè mÿhz bu fÿrqÿ ÿsàslànmàqdàdûr.Hÿyÿcàn - ÿn ÿvvÿl ènàmsûzlûqdûr. Àzàdlûqhÿyÿcànà meydàn à÷dûüû kèmè, ÷àrÿsèzlèk dÿbötön èmkànlàrû sûfûrà endèrèr.F / L. Øþhrÿtè ÷îõmu sevèrsènèz?ÀRQ. Qàydàsûndà. Elÿ àdàmlàràràstlàmûøàm kè, øþhrÿtdÿn hÿqèqÿtÿnqà÷ûrlàr. Mÿsÿlÿn, Bekket. Î, hÿttà þz Nîbelmökàfàtûnû àlmàqdàn þtrö Stîkhîlmà dà getmÿdè.Ûsve÷ kràlûnà teleqràm vurub bèldèrdèkè, þzönö bu èøÿ zîrlàyà bèlmÿz. Sînnÿtècÿdÿ mökàfàtû he÷ àlmàdû dà.F / L. ßgÿr gönlÿrèn bèr gönö sèzègÿlèb Frànsà Àkàdemèyàsûnà dÿvÿt etsÿlÿrnecÿ?ÀRQ. Bu mÿsÿlÿ èlÿ bàülû ÿvvÿllÿr dÿbÿzè prîblemlÿr yàøànûb. Rènàldè îrdà peydàîlàndàn sînrà èsÿ, dàhà demèrÿm dÿ…D"Îrmessîn èstÿyèrdè kè, mÿn àkàdemèkse÷èlèm. Pyer Rîzenberq dÿ. Mÿn dÿ bunàetèràz etmèrdèm. Îràdà tÿmsèl îlunmàqdànmÿmnun îlàcàüûmû èsÿ zÿrrÿcÿ ummurdum.ßslènÿ qàlàndà bu, elÿ bþyök bèr øÿrÿf dÿdeyèl, ÷önkè îràdà elÿ bèlènmÿz àdàmlàr vàrkè, àdlàrûnû hÿlÿ he÷ kèm vÿ he÷ yerdÿ eøètmÿyèb...Yîõ, qîy îràdà elÿ Uelbek kèmèlÿrîtursunlàr.F / L. Nèyÿ Sèzèn bötön kètàblàrûnûzûcèb fîrmàtûndà ÷àp etmèrlÿr?ÀRQ. ×önkè mÿn qînîràrlàrûmlàdîlànûràm. Hÿr sÿfÿr mÿnèm cèb fîrmàtûndà÷ûõàn kètàblàrûm sîn nösõÿsènÿ qÿdÿr sàtûlsàdà, mÿn bu sàtûølàrûn sàdÿcÿ îndà bèrèmèqdàrûndà pul qàzànà bèlmèøÿm. Bèr dÿ kè,bèzèm "Mènyuè" nÿørèyyàtûnûn buràõdûüûÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007kètàblàr sÿn deyÿn bàhàlû dà îlmur.F / L. Bÿlkÿ cèb fîrmàtûndà kètàb÷àpûndàn èmtènà etmÿkdÿ mÿqsÿdènèz þzelètàrlûüûnûzû èsbàt etmÿnèzdÿn èrÿlè gÿlèr?ÀRQ. Bÿyÿm, Sèzcÿ, elètàrlûq àdàmààøàüûlûq gÿtèrèr kè?F / L. Yîõ.ÀRQ. Î hàldà hànsû ÿsàslà mÿn elètàrlûqdànèmtènà etmÿlèyÿm kè? Bèr dÿ kè, busþzÿ înun hÿqèqè mÿnàsûnû qàytàrmàüûnzàmànû gÿlèb ÷àtûb. Mÿn kÿnd möÿllèmlÿrèàèlÿsèndÿn ÷ûõmûøàm. Bàbàm dà, ulu bàbàmdà möÿllèm îlub. Bu kÿnd möÿllèmlÿrè ruhÿnköbàr îlsàlàr dà, kàsûb èdèlÿr vÿ ÷àlûøûrdûlàrkè, yîõsul bàlàlàrû þzlÿrènèn sàvàdû, bèlèyè vÿmÿdÿnè sÿvèyyÿsè èlÿ cÿmèyyÿtèn elèttÿbÿqÿlÿrènÿ yîl tàpsûnlàr. Mÿn uøàq îlàndàbötön qàbèlèyyÿtlè uøàqlàrà, hÿttà înlàr dÿqèqelmlÿrè þzlÿrènÿ èõtèsàs kèmè se÷sÿlÿr dÿ,làtûn vÿ yunàn dèlè þyrÿdèlèrdè. Mÿn àqrînîmtÿhsèlè àlmûøàm vÿ bu, Àlè Teõnèkè Mÿktÿblÿmöqàyèsÿdÿ dàhà bÿsèt bèr øeydèr. Àmmà hÿrøeyÿ rÿümÿn èlk bàødà klàssèk tÿhsèlàlmûødûm. Bu dà Sèzèn ö÷ön elètàrlûq!Gþrdöyönöz kèmè - mÿn càvàn, sötöl qûzlàrûõîølàyûràm (hÿr÷ÿnd cènsè tÿcàvöz èlÿ vÿ yàpedîfèlèyà turèzmè èlÿ èlÿ mÿøüul îlmuràm),bununlà yànàøû hÿm dÿ elètàrlûq yànlûsûyàm.ßcÿb qÿlèz èødèr, deyèlmè?!F / L. Bÿs yumîrun rîlunu nÿdÿgþrörsönöz?ÀRQ. Îndà gþrörÿm kè, ÷îõlu gölmÿlèøeylÿr yàzsàm dà, õîøbÿõtlèkdÿn bunlàràuüunub gedÿn elÿ tÿkcÿ þzömÿm.F / L. "Yenè rîmàn" sÿn deyÿn øuõÿdÿbèyyàt dà sàyûlmàz…ÀRQ. Dàhà betÿrè dÿ îlur. Mÿnÿ gþrÿ,bu ÿdÿbèyyàt ÿn àzûndàn mèsèlsèz hÿyàt enerjèsèndÿnyîürulub. Yàzû÷ûlàr àdÿtÿn qàràdènmÿzàdàmlàrdûrlàr. Bèzèm bu dàhè Uelbekÿbèr bàõûn: àqrînîm dèplîmunun sàhèbè îlsàdà, þz rîmànlàrûnû yöz mèn nösõÿlÿrlÿ sàtdûràbèlèr, àdû mÿtbuàt sÿhèfÿlÿrèndÿndöømör, bèr àzdàn Qînkur mökàfàtû àlàcàq,Àkàdemèyàyà dà özv se÷èlÿcÿk, àmmà bötönbunlàrà bàõmàyàràq yenÿ dÿ sèr-sèfÿtèndÿndÿrèn nàràzûlûq îõunur. Î, sûràdàn bèrvÿtÿndàø îlàràq qàlmàq - sûràdàn cÿmèyyÿtènmeyvÿsè îlmàq èstÿyèr, Tàèlànddà sûràdàn bèrtÿtèl ke÷èrmÿk èstÿyèr, ÷önkè îràdà, qûsà dàîlsà, sûràdàn bèr seks màcÿràsû yàøàmàqmömköndör. Bu zàvàllû càvànà, hÿr necÿîlsà, ÿl tutmàq làzûmdûr…F / L. Bÿs yàõøû, bu "yenè rîmàn"þzöndÿn sînrà nÿ qîyub getdè?ÀRQ. Sèzèn dÿ øàhèdè îlduüunuz kèmè -mÿnè!

Gèyom ApollènerMèrabo kþrpösöMèrabo kþrpösöndÿn sözölöb gedèr SenaAxar suya qarûøûb uzaqlaøûr sevgèlÿr,Bötön bu axûølarda dÿyèømÿyÿn bèr øey var -Kÿdÿrèn arxasûnca sevènc gÿlÿcÿk yenÿ.Yenÿ qaranlûq döøör, artûq gecÿ yarûdûr,Boøuna axûb gedÿn ah þmrön baharûdûr.Kÿnÿtlÿnèb sÿnènlÿ kþrpödÿ ÿllÿrèmèzÈndè axan sulara bax elÿ kþrpöyök bèz,Ayrûlacaq yolumuz bèr az sonra buradaPû÷ûldaøan dalüalar yetèømÿyÿcÿk dada.Yenÿ qaranlûq döøör, artûq gecÿ yarûdûr,Boøuna axûb gedÿn ah þmrön baharûdûr.Sevgèmèz axûb gedèr elÿ bu sular kèmèSevgèmèz yoxa ÷ûxûr þtÿn fÿsèllÿr kèmèSevènc èøartûsûtÿk ömèdsèzlèk anûndaYavaø-yavaø özörök bèz dÿ zaman ÷ayûndaYenÿ qaranlûq döøör, artûq gecÿ yarûdûr,Boøuna axûb gedÿn ah þmrön baharûdûrYenÿ gönlÿr hÿftÿlÿr þtöøÿcÿk bèrbÿ-bèrAncaq bèzèm sevgèmèz gerè qayûdan deyèl,Bötön bu axûølarda dÿyèømÿyÿn bèr øey varMèrabo kþrpösöndÿn sözölöb gedÿn SenaYenÿ qaranlûq döøör, artûq gecÿ yarûdûr,Boøuna axûb gedÿn ah þmrön baharûdûr...Òÿðúöìÿ: Ð.ÃGèyom Apollèner: âèçóàë øåèðëÿðÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 121

FRÀNSUÀZÀ SÀQÀN2 ùåêàéÿòÿðúöìÿ: Ñàìèð ÁóëóòRÎMÀSÀYÀÜÛÀYRÛLÛQLuècè înu kîktåylÿ dÿvÿt åtdè, àmmà sîn dÿfÿ.Qûzûnsà hå÷ nÿdÿn õÿbÿrè yîõ èdè. Budur Luècèsàrûøûn qàdûnû øèrlÿrèn cÿngènÿ - þz dîstlàrûnà vårèr.Bu gön î, nÿhàyÿt, cànsûõûcû, tÿlÿbkàr, èddèàlû,ömumèyyÿtlÿ ålÿ dÿ gþzÿgÿlèmlè îlmàyàn hèssèyyàtsûzqàdûndàn yàõàsûnû qurtàràcàq. Bu qÿràrû (înun nÿ vàõt yàrànmàsûnûþzö dÿ bèlmèrdè, àmmà Luècè înu dÿrhàl, tÿrÿddödsöz,Rîmà ÷èmÿrlèyèndÿ qÿzÿblè hàldà qÿbul åtmèødè) mÿhz èndè,èkè èldÿn sînrà yårènÿ yåtèrÿcÿk. È÷kè mÿclèslÿrènèn, øÿnlèklÿrèn,àvtîmîbèl yàrûølàrûnûn qÿhrÿmànû, bundàn àz îlmàyànhÿvÿslÿ ÿn möõtÿlèf qàdûnlàrûn, bÿzÿn dÿ quru lÿzzÿtdÿn þtröà÷àn Luècè, bÿzè vÿzèyyÿtlÿrdÿ qîrõàq îlsà dà, bu gön þzmÿøuqÿsènÿ îndàn tàmàmèlÿ àyrûldûüûnû ålàn ådÿcÿk. Bÿzÿnþzlÿrènè kèfàyÿt qÿdÿr õåyèrõàh gþstÿrÿn làqåyd vÿ qåyrèsÿmèmèènsàn yûüûncàüû, yÿnè înun "mÿnèm dîstlàrûm"àdlàndûrdûüû àdàmlàr - gölmÿlè dåyèlsÿ dÿ, bu mÿqsÿdÿ÷àtmàq ö÷ön înà làzûm îldu.Î, sîn ö÷ àydà tàmàmèlÿ sàrsûlmûødû, bîø yårÿ ÿsÿblÿøèr,ÿn ÿsàsû èsÿ såvgèlèsèndÿn qà÷ûrdû, qûsàsû, bu dàrûõdûrûcû Ènqàèlÿ àyrûlmàq ö÷ön dàõèlÿn yåtèømèødè.Cànsûõûcû Ènqà àrtûq nå÷ÿ èllÿrdè kè, "Rîmànûn qînàqlàrû"àràsûndà bèrèncè sàyûlàn gþzÿllÿrdÿn èdè. Luècènèn dîstlàrû fÿõrlÿdåyèrdèlÿr kè, bu qûz, înun bötön mÿøuqÿlÿrè è÷ÿrèsèndÿ ÿngþzÿlèdèr.Àmmà budur, èkè èl kå÷dè, ÿsÿblÿrè tàrûmà ÷ÿkèlmèø Luècèþz màøûnûndà ÿvvÿlkè kèmè gþzÿl, sàrûsà÷lû Ènqànû "vèdà" kîktåylènÿàpàrûr. Înun þzönÿ dÿ màràqlû èdè kè, ÿslèndÿ buqàdûndàn yîõ, înun ÿtràfdàkûlàr tÿrÿfèndÿn yàràdûlmûøîbràzûndàn cànûnû qurtàrmàq èstÿyèr. Àõû î, bu cördîdàqlàrdàn, bàldûr vÿ ÷èyènlÿrdÿn, vurüunu îlduüu bu cörvöcuddàn (î, hèssèyyàtlû àdàm èdè) yîõ, Ènqànûn hàmû ö÷önîlàn sèmvîl-îbràzûndàn, cèzgèsèndÿn ÿl ÷ÿkmÿk èstÿyèrdè:"Ènqànû tànûyûrsàn? Î, Luècè èlÿ gÿzÿnè dåyèrsÿn?" Î, Rîmàkö÷ÿlÿrè èlÿ gådÿrÿk ÿbÿs yårÿ þzönÿ tÿlqèn åtmÿk èstÿyèrdèkè, Ènqà dà înun kèmè ènsàndûr, Ènqànûn dà dàmàrlàrûndàn qànàõûr, înà ålÿ gÿlèrdè kè, nàmÿlum sÿbÿbdÿn înun màøûnûnàîturmuø gþzÿl gåyèmlè bèr õànûmûn kþhnÿ fîtîøÿklènè àpàrûr.Bunà bàõmàyàràq, bu gön sînà ÷àtmàsû qà÷ûlmàz îlàn - î èkèèl mþvcud îlmuødu.Vÿ bu èsvå÷lè qûz îndàn uzàqlàødûqcà, þz ètàlyàndîstlàrûnà - kèmè dåsÿn: hÿmfèkèrlÿrÿ, àyrûlmàz dîstlàrà, dàèmèvÿ qåyrè-dàèmè cötlÿrÿ, dàvàkàrlàrà ràst gÿlmÿk mömkön îlànbu kè÷èk dönyàyà dàhà yàõûn îlurdu. Qûsàsû, î, þz såvgèlèsènèàtàcàq vÿ mömkön qÿdÿr ålÿ hày-köy sàlàcàq kè, gårèyÿ yîlqàlmàsûn. Dåmÿk îlmàz kè, î qàbèlèyyÿtsèz àdàm èdè. Îndàtÿnhàlûq hèssènèn yàrànmàsûnà sÿbÿb dîtslàrû èdè, î þyrÿømèødèkè, dîstlàrûndàn kèmsÿ dàèm yànûndà îlsun, înun hÿrÿkÿtènè,qÿràrûnû bÿyÿnsèn.Înlàr Ènqànû ÿøyà kèmè, gþzÿl bèr ÿøyà kèmè qÿbul åtdèlÿr.Sàrûøûn, màvègþzlö, uzun àyàqlû, zÿrèf qàdûnû hàmû ÿlÿkå÷èrmÿyÿ ÷àlûødû - sànkè î, èdmàn yàrûøûndà bàø prèz èdè. VÿRîmànûn îtuz yàølû sàkènè, måmàr (gþzÿl kå÷mèø, gþzÿlgÿlÿcÿk) Luècè då Sàntî bu prèzèn sàhèbè îldu; înu åvènÿgÿtèrdè, înun såvgèsènè qàzàndû, - vÿ înà nàèl îldu kè, bu øèmàllûqûzûn hÿyàtû cÿnublulàrûnkû èlÿ qàynàyûb-qàrûøsûn. Dözdör,burdà qÿtèyyÿn pès nèyyÿt yîõ èdè. Lucènèn kîbudluüu dà vàrdû- î, hÿyàtû såvèrdè, bàøqàsûnûn èràdÿsènè, zîrlà dà îlsà, sûndûrmàüûkèøèlèk håsàb ådèrdè. Àmmà î, màràqlû, hày-köylözàmànlàr ÷îõdàn gårèdÿ qàlmûødû vÿ èndè Ènqà tåz-tåzÿsÿblÿøèrdè. Ènqànûn dèlèndÿn "Stîkhîlm" vÿ "Håtåbîrq"sþzlÿrè dàhà tåz-tåz åøèdèlmÿyÿ bàølàdû, bunà bàõmàyàràq,înun bötön dådèklÿrènè Luècè qulàq àrdûnà vururdu. Luècè ÷îõèølÿyèrdè. Bu gön àõøàm Ènqàyà, Yàqînun bàõûøû kèmè, sàtqûnbàõûølà bàõàndà, bèrdÿn-bèrÿ îndà màràq hèssè bàø qàldûrdû vÿþzönÿ tÿÿccöblö gÿlsÿ dÿ, bèr àz hÿyÿcànlàndû dà. Bèr-èkè sààtsînrà î, bu qàdûnlà, bu gþzÿl sèmàylà, bu bÿdÿnlÿ vÿ àz bÿlÿdîlduüu bu tàlå èlÿ hÿmèøÿlèk vèdàlàøàcàq. Luècè, ÿlbÿttÿ kè,Ènqànûn àyrûlûüû nåcÿ qÿbul ådÿcÿyènÿ gþrÿ hÿyÿcànlànmûrdû.×önkè øÿn, gånèø örÿklè, ÷îõ dà yàõûn îlmàyàn bèr kèøè èlÿ èkèèllèk bèrgÿ hÿyàtdàn sînrà gÿlÿn àyrûlûq, înun qÿdÿr øÿn,gånèøörÿklè bèr qàdûnû þzönö qÿsdÿ söröklÿyÿ bèlmÿzdè. Yÿqènkè, Ènqà Ûtàlèyànûn bàøqà bèr øÿhÿrènÿ yà dà Pàrèsÿ gådÿcÿk, vÿbundàn sînrà, ÷ÿtèn kè, înlàr bèr-bèrènèn hÿsrÿtènè ÷ÿksènlÿr.Ènqà ÿsnÿmÿyènè kÿsdè, înà tÿrÿf ÷åvrèlèb yöngölcÿsåzèlÿcÿk lÿhcÿ èlÿ sàkètcÿ sîruødu: "Bu àõøàm îrdà kèmlÿrîlàcàq?". Luècè càvàb vårÿndÿ kè, "Hÿmèøÿkè àdàmlàr" î, qàøqàbàüûnûtþkdö. Bÿlkÿ dÿ î, ànlàmûødû kè, àrtûq înlàrûn rîmànûbètèb, bÿlkÿ dÿ, î þzö dÿ Luècèdÿn uzàqlàømàüà ÷àlûøûr… Bufèkèrdÿn Luècènèn örÿyèndÿkè årkÿklèk ènstènktè îyàndû. Îdöøöndö kè, ÿgÿr èstÿsÿ, Ènqàylà hÿr øåy ådÿ bèlÿr: dþrd dèvàràràsûndà sàõlàyàr, înunlà în uøàq bþyödÿr, hÿttà înu såvÿ dÿbèlÿr - nèyÿ dÿ îlmàsûn? Bu fèkèrdÿn î göldö vÿ Ènqà yånèdÿnînà tÿrÿf bàõûb dådè: "Nÿyÿ såvènèrsÿn?". Hÿm dÿ bunusàkètcÿ yîõ, hÿyÿcànlà sîruødu, bu dà Luècènè tÿÿccöblÿndèrdè."Yÿqèn kè, - î, Ûspànèyà måydànûndàn kå÷ÿrÿk122ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

döøönördö, - yÿqèn kè î, nÿdÿnsÿ øöbhÿlÿnèb. Yàrûm sààtÿvvÿl mÿnÿ Kàrlà, Cènà vÿ Umbårtî zÿng ådèb. Dözdör, Ènqàhå÷ vàõt tålåfîn sþhbÿtènÿ qulàq àsmàzdû, àssàydû dà yàzûq bèrøåy bàøà döømÿyÿcÿkdè - ètàlyàncà zÿèf bèlèrdè, àmmà, yånÿ dÿî, nÿsÿ hàzûrlàndûüûnû hèss åtmÿlèydè. "Mÿøhur qàdûnèntuèsèyàsû". Hÿr hàldà, bàyàq Qvèdînun vÿ Kàrlànûntålåfîndà dådèyè kèmè, èndè bu qûzdàn cànûnû qurtàrmàüûn ÿsèlvàõtûdûr. Bàtàqlûqdàn ÷ûõmàq làzûmdûr! Bålÿ càzèbÿdàr, bålÿgþzÿl kèøè buè svå÷ mànåkånè èlÿ ö÷ dàlbàdàl gèrèncîlmàmàlûdûr! Înlàr bunà ÿmèndèrlÿr, înlàr bunu înunþzöndÿn dàhà yàõøû bèlèrlÿr, àrtûq în båø èldèr kè, bålÿdèr.Àmmà Luècè pèllÿkÿnlÿrlÿ qàlõàndà yånÿ dÿ Ènqànûnÿlèndÿn tutdu. Bèrdÿn înu õîøàgÿlmÿz hèss börödö. Î sànkè,cànlû ènsànû kîrrèdàyà, dàhà dîürusu þközlÿrèn sàõlàndûüûtþvlÿyÿ àpàrûrdû, ålÿ bèl kè, Ènqànûn bàøûnû tîvlàyàràq înu hànsûsàpès îyunà söröklÿyèrdè.Luècè vÿ Ènqà è÷ÿrè gèrÿn kèmè Kàrlà înlàrûn östönÿdöødö, hÿttà înlàrûn östönÿ cumdu. Î, gölÿ-gölÿ Ènqàyà bàõûrvÿ vàõtûndàn qàbàq lÿzzÿt àlûrdû.- Mÿnèm ÿzèzlÿrèm, - î dådè, - mÿnèm ÿzèz uøàqlàrûm,mÿn nàràhàt îlmuødum, àõû.Înlàr tÿbèè kè, Kàrlà èlÿ þpöøöb gþröødölÿr vÿ bèrlèkdÿqînàq îtàüûnà kå÷dèlÿr. Luècè Rîmànûn bötön sàlînlàrûnû yàõøûtànûyûrdû, èndè înun ÿtràfûndà yàrànmûø bu gèrdàb, bu burulüànînu ÿmèn ådèrdè kè, - èødÿn hàmûnûn õÿbÿrè vàr - înlàr Luècènèngÿlèøènè gþzlÿyèr vÿ bèlèrdèlÿr kè, î, bu ÷îõ gþzÿl, àmmà înunlàuzun möddÿt bèr yårdÿ îlàn qàdûnlà - Ûsvå÷lè ÈnqàÛnqåbîrqlà bu àõøàm hÿmèøÿlèk àyrûlàcàq. (vÿ bunu hàmûnûnqàrøûsûndà ålàn ådÿcÿk!)Ènqà èsÿ, dåyÿsÿn, hå÷ nÿ ànlàmûrdû. ßvvÿlkè kèmè înunqîlunà gèrèb kþhnÿ dîstlàrû sàlàmlàdû, sînrà hÿmèøÿkè kèmèrÿqs åtmÿyÿ vÿ è÷kè è÷mÿyÿ, dàhà sînrà, åvÿ qàyûtdûqdàLuècènèn þpöølÿrènÿ àz-÷îõ càvàb vårmÿyÿ hàzûr vÿzèyyÿtdÿînlàrlà bèrlèkdÿ mÿtbÿõÿ kå÷dè. Bèrdÿn Luècèyÿ ålÿ gÿldè kè,bu "àz" înlàrûn mönàsèbÿtèndÿ hÿmèøÿ mþvcud îlub, "÷îõ" èsÿînun þzöndÿn àsûlûdûr.Gþzÿ ÷àrpmàdàn, fàntàstèk bàlåtdÿkè kèmè - qÿddàrdîstlàr înlàrû dþvrÿyÿ àldûlàr. Înlàr gþzlÿyèrdèlÿr, àmmànÿyè… Î, bu qàdûnà nÿ dåyÿcÿk, înun zÿhlÿsènè tþköbmö,yîõsà înà øèllÿ vuràcàq yà hàmûnûn gþzö qàrøûsûndà sîyunduràcàq?Ömumèyyÿtlÿ, èndè Luècè þzö dÿ, bu yàüûølû pàyûzàõøàmû hÿm tànûø, åynè zàmàndà ÿhÿmèyyÿtsèz màskàlàràÈnqàylà hþkmÿn vèdàlàøàcàüûnû èzàh åtmÿyÿ nèyÿ bîrcluîlduüunu ànlàmûrdû.Luècènèn yàdûnà înlàrûn Ènqà hàqqûndà dådèyè sþzlÿrdöødö: "Î, bèzèm möhètdÿn dåyèl", àmmà bu "möhèt"ÿ, bu÷àqqàllàrà, quzüunlàrà, bu qîõumuø tîyuq ÿtlÿrènÿ bàõdûqdàèstÿr-èstÿmÿz þz-þzöndÿn sîruøursàn: "möhèt" sþzö burdàyårènÿ döøörmö? Sînràlàr înun gåcÿlÿrènèn rÿfèqÿsè îlmuø, buøèmàllû sàrûøûn qûzlà, bu àzàd gþzzÿllÿ èlk dÿfÿ tànûø îlàrkÿnînun bu ènsànlàrdàn dàhà yàõûn îlduüunu hèss åtdè.Hÿmèøÿkè kèmè øÿn vÿ sÿlèqÿlè îlàn Cözåppå dÿ yàõûnlàødû.Î, Ènqàyà kÿdÿrlÿ bàõàràq înun ÿlèndÿn þpdö. Înun özèfàdÿsè Luècèyÿ sàõtà kèmè gþrönördö. Sînrà Kàrlà yånÿyàõûnà gÿldè. Î, Ènqàdàn Vèskîntènèn sîn fèlmènÿ bàõûbbàõmàdûüûnûsîruødu. Sînrà yûüûncàüûn è÷èndÿn qàøqàbàqlûÀldî ÷ûõdû vÿ Ènqàyà înun Àîstàdàkû bàü åvènèn ÿn gþzÿlbÿzÿyè îlàcàüûnû dådè. (Dåmÿk làzûmdûr kè, Àldî hÿmèøÿhàdèsÿlÿrè qàbàqlàmàüà måyllè îlub). Sînrà bu yårlÿrènkràlè÷àsû kèmè tànûnmûø Màrènà sàü tÿrÿfdÿn yàõûnlàøûb bèrÿlèlÿ Luècènèn qîlundàn, bèr ÿlè èlÿ Ènqànûn ÿlèndÿn tutdu.- Ûlàhè, - î dådè, - sèz èkènèz nåcÿ dÿ gþzÿl gþrönörsönöz?Yîõ, sèz dîürudàn dà bèr-bèrènèz ö÷ön yàrànmûsûnûz!Kötlÿ, èspànlàr dåmèøkÿn, nÿfÿsènè ÷ÿkdè - kîrrèdàbàølàmûødû.Àmmà þköz, yÿnè bu dþzölmÿz Ènqà làqåyd-làqåydgölömsÿyèrdè. Hàmû Luècèdÿn nÿsÿ gþzlÿyèrdè, nÿsÿ èøàrÿ vÿyà sþz, qûsàsû, nÿsÿ ÿylÿncÿlè bèr øåy. Î èsÿ nÿ åtèràzûnûbèldèrdè, nÿ dÿ tÿøÿkkörönö. Sàdÿcÿ ÿlènè yållÿdè - ÿsèl ètàlyànæåstè. Dönÿn àõøàm Luècè Kàrlàyà tràgèkîmådèyànûn bàøvårÿcÿyè yårè bèldèrmÿsÿ dÿ, àmmà àyrûlûüûn mötlÿq bàøvårÿcÿyènè dîürudàn dà dåmèødè. Dèlõîr îlmuø Kàrlà yånÿ dÿhöcumà kå÷dè.- Börkölö hàvàdûr, àdàmûn nÿfÿsè kÿsèlèr, - î dèllÿndè. -Mÿncÿ, ÿzèz Ènqà, sèzdÿ yày bèzdÿkè qÿdÿr èstè kå÷mèr. ßgÿryàddàøûm mÿnÿ yàlàn dåmèrsÿ, Ûsvå÷ bèzÿ nèsbÿtÿnøèmàldàdûr, döz dåyèlmè?Cözåppå, Màrènà, Qvèdî gölmÿkdÿn kå÷dèlÿr. ÀmmàLuècè döøöndö kè, Ûsvå÷èn Ûtàlèyàyà nèsbÿtÿn øèmàldà yårlÿøèbyårlÿømÿdèyènèsîruømàq - hå÷ dÿ gölmÿlè dåyèl. Hÿttà ànèîlàràq fèkrèndÿn kå÷èrtdè kè, Kàrlànûn àülû ÷àøûb.- Mÿn dÿ döøönörÿm kè, Ûsvå÷ Ûtàlèyàdàn ÷îõ uzàqdà yårlÿøèr,- lÿhcÿsèz, sàkètcÿ dådè. Bu èsÿ înun sþzlÿrènÿ õösusèsîyuqluq, làqåydlèk vårdè, bÿlkÿ dÿ, bu sîyuqluq înun bötönsèmàsûnà hîpmuødu, ömumèyyÿtlÿ î, bötön îyunlàrdà dèøbàtmàzèdè. Bunà bàõmàyàràq hàmû qÿh-qÿhÿ ÷ÿkdè."Yÿqèn kè, înlàrûn ÿsÿblÿrè tàrûmà ÷ÿkèlèb, - Luècèqÿràrà àldû, - àõû înlàr, mÿnèm Ènqàylà kîbudcà dàvrànûbàyrûlmàüûmû gþzlÿyèrlÿr, dåmÿlè mÿn bunu åtmÿlèyÿm".Àmmà bu vàõt Ènqà gþyömtöl gþzlÿrè èlÿ înà bàõdû, -înun gþzlÿrè dîürudàn dà qåyrè-àdè rÿngdÿ èdè, ålÿ înunRîmàdà uüur qàzànmàüûnûn sÿbÿbè dÿ bu gþzlÿr èdè - vÿ yànyþrÿsèndÿdàyànmûø àdàmlàrà fèkèr vårmÿdÿn dådè:- Luècè burà ÷îõ cànsûõûcûdûr. Sÿn mÿnè bàøqà yårÿ àpàràbèlmÿzsÿn?Sànkè èldûrûm ÷àõdû, böllur qÿdÿhlÿr cèngèldÿdè, dåyÿsÿn,hÿttà qulluq÷u dà huøunu ètèrÿcÿkdè. Sÿslÿr kÿsèldè. Înlàr bèrbèrèèlÿ bàõûødûlàr vÿ qàdûnûn gþy rÿnglè gþzlÿrèndÿn dàhà suàlyîõ - qÿtè fèkèr îõunurdu: "Àõmàq, mÿn kè, sÿnè såvèrÿm". Vÿbunà càvàb kèmè Rîmà sàkènènèn qàrà gþzlÿrèndÿ ÿsèlsàdÿlþvh kèøè, hÿm dÿ åynè zàmàndà uøàq suàlû gþröndö:"Dîürudàn?" Hÿr øåy qàrûømûødû. Ûnsànlàr, èdåyàlàr, fèkèrlÿr,àõøàmûn sînluüu - hÿr øåy hàràsà qåyb îlmuødu. "Dîstlàr"bèrdÿn qûødàkû yàràsàlàr kèmè tàvàndàn bàøû àøàüû sàllàndûlàr.Kötlÿ màøènà dîüru qàlèbèyyÿtlÿ hÿrÿkÿt ådÿn cötdÿn gþzönö÷ÿkmèrdè. Rîmà hÿmèøÿkè kèmè gþzÿl èdè. Î burdà, yànûndà èdèvÿ Rîmàdà mÿhÿbbÿt vàrdû…ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 123

GÖNÎRTÀYÀ YÀÕÛNBÀLÛQ ÎVUBèz bu yàzdà mÿnèm Nîrmàndèyàdà yårlÿøÿn qÿøÿngåvèmdÿ îlduq. Nÿhàyÿt kè, èkè èllèk ÿzèyyÿtÿ sîn qîymuøduq.Dàmûnû tÿmèr åtdèkdÿn sînrà åvdÿ yàøàmàq dàhà dàràhàt èdè. Yuõudà îlàrkÿn sèfÿtèmèzÿ tþkÿlÿn yàüûø dàmcûlàrû,înlàrûn àltûnà qîyduüumuz lÿyÿnlÿr, àyàüûmûzûn àltûnàsÿrdèyèmèz, suyu hîpduràn õàl÷à yîõà ÷ûõmûødû - yånè øÿràètbèzè làp sÿrõîø åtmèødè. Rÿngè kþhnÿlmèø vÿ sàràlmûøpÿncÿrÿlÿrè mîruüu rÿngÿ bîyàmàüû qÿràrà àldûq. Bu fèkèrþzö èlÿ gþzlÿnèlmÿdÿn psèõîlîæè nÿtècÿlÿr gÿtèrdè vÿ èdmànlàyåkunlàødû.Ûndè bu bàrÿdÿ dànûøàcàüàm.Bèzèm dîstumuzun rÿfèqÿsè (mÿn "bèz" dåyÿndÿ, bu åvèn÷îõ qàpàlû bèr klub yàràtmûø dàèmè sàkènlÿrènè nÿzÿrdÿtuturàm), bålÿlèklÿ, bèzèm dîstumuzun rÿfèqÿsè yöksÿkdÿrÿcÿdÿ àüûllû, yàràdûcû, ÷þrÿk qàzànmàq ö÷ön Frànsàyà gÿlèbrÿngsàzlûq åtmÿyÿn bèr yuqîslàv rÿssàm tànûyûrdû. Înun hÿyàtûsÿbàtsûzlûqlà dîlu èdè, bu bàrÿdÿ dànûømàq yårè dåyèl.Pÿncÿrÿlÿrè rÿnglÿmÿyèmèz ÿslèndÿ èqtèsàdè qÿràr èdè, hàmû bèlèrkè, pÿncÿrÿlÿrè yårlè rÿngsàzà rÿnglÿtdèrsÿydèk, dÿrèmèzsîyulàrdû, hÿm dÿ àõû, Yàskî (yuqîslàvûn àdû bålÿ èdè) åhtèyàcè÷èndÿ yàøàdûüûndàn, bu mÿnÿvèyyàt mÿsÿlÿsè èdè. YàøàsûnYàskî! Î, rÿssàmlûüû bàcàràn dîstu vÿ gÿnc àrvàdû èlÿ (Pàrèsdÿqàlsàydû, mþhkÿmcÿ dàrûõàrdû) gÿlÿcÿkdè. Budur înlàrûn ö÷ödÿ bèzdÿdèr, måhrèbàn, sþhbÿtcèl, tålåvèzîr hÿvÿskàrlàrû -õîøàgÿlÿn qînàqlàr. Pÿncÿrÿlÿr tÿdrècÿn þz gþrkÿmènè àlûr,dözdör, ÷îõ lÿng îlsà dà.Bèlmèrÿm, nÿ ö÷önsÿ, bèr gön sþhbÿtèmèz - èntållåktuàlbîøbîüàzlûqdàn sînrà - bàlûq tutmàqdàn döødö. Yàskîbàlûq tutmàüû såvèrdè vÿ bu hàqdà õîø õàtèrÿlÿrè vàrdû. Mÿndÿ bàlûq tutmàüûm hàqqûndà bèrnÿfÿsÿ dànûødûm, àmmànÿnÿmèn ÷àyûndà tÿsàdöfÿn tutduüum ö÷ ÷þm÷ÿ bàlûüûnûnÿzÿrÿ àlmàsàq, nÿ bàcàrûrdûm kè? Bèz èsÿ bu hàqdàdànûømàqdàn yîrulmurduq… Nètqlÿrè ÿsàsÿn BåncàmènKînstàn vÿ Sàrtr Bàrÿdÿ îlàn yàzû÷û dîstum Frånk Bårnàrkå÷mèødÿ àlàbàlûq tutmàüûndàn dànûødû. Qûsàsû, ålÿ sÿhÿrèsègön bèz îv÷ulàr màüàzàsûnà gåtdèk vÿ cèddè surÿtdÿ sîõulcàn,qàrmàq, tèlîv så÷mÿklÿ mÿøüul îlduq. Sînrà ö÷ömözbuõàrûnûn yànûndà îturub su ÷ÿkèlmÿ vÿ qàbàrmàlàrû bàrÿdÿkètàbà bàõdûq. Yàskînun fèkrèncÿ, bàlûqlàrà qàbàrmànûnsînundà höcum åtmÿk làzûmdûr. Bu gön ÿrzèndÿ èkè dÿfÿmömkön èdè: gåcÿ sààt bèrdÿ - bu tàmàmèlÿ èstèsnà èdè, vÿsÿhÿr sààt în bèrdÿ. Bèz àõàrûncûnû så÷dèk vÿ gåcÿ yàrûsû þzyàtàüûmûzà gèrèb bàlûq îvundàn àlàcàüûmûz zþvqö sÿbèrsèzlèklÿgþzlÿdèk.Bèz tàmàmèlÿ yàddàn ÷ûõàrmûødûq kè, Nîmàndèyàsàülàm, sàkèt yårdèr, burdà àt ÷àpmàq, tånnès vÿ bàkkàrà(ÿlbÿttÿ, örÿyèn sàülàmdûrsà) kèmè èdmànlàrà östönlök vårèrlÿr.ßgÿr bèzèm tànûølàrûmûzdàn hå÷ bèrè bàlûq îvunà gåtmèrdèsÿ,dåmÿk bunun sÿbÿbè vàrdû. Kèmèn qàyûüû vàrdûsà, î,bàlûq tutmàqlà mÿøüul îlurdu, yÿqèn kè, sÿbÿbèn bèrèdÿ bu èdè.Hÿr øåyè dÿrèndÿn gþtör-qîy åtmÿyÿ hÿvÿs hàrdà èdè? Hÿm dÿkè, mÿn, bèzèm plànlàrûmûzà gölÿn gþzÿt÷è qàdûn màdàmMàrkà þzömö gþstÿrmÿk èstÿyèrdèm, Frånk èsÿ gömàn kè,Håmènquåyèn yîlu èlÿ gåtmÿk èstÿyèrdè.Bålÿlèklÿ, bu sÿhÿr, øèddÿtlè yàüûø àltûndà bèz bàlûq tutmàqö÷ön lÿvàzèmàtlàrû àvtîmîbèlÿ yöklÿdèk, östÿlèk - hà-hà!- tutàcàüûmûz bàlûqlàrû yûümàq ö÷ön sÿbÿt dÿ gþtördök. ×îõ÷ÿtènlèklÿ tèlîvlàrû pÿncÿrÿdÿn kå÷èrtdèkdÿn sînrà àvtîmîbèlsàncàq bàlûøûnà îõøàdû. Yîl bîyu Frånk mörgölÿyèrdè, rÿssàmlàmÿn såvèncèmèzdÿn gþydÿ u÷urduq. Sàhèl sîyuq vÿ kölÿklèèdè.ßvvÿlcÿ sîõulcànlàrû qàrmàqlàrà kå÷èrmÿklÿ mÿøüulîlduq. Frånk dådè kè, bålÿ èøè örÿyè gþtörmör, bu mÿnèm dÿÿlèmdÿn gÿlmèrdè. Yàskî hÿr øåyè þzö åtdè. Sînrà qîllàrûnûà÷ûb tÿntÿnÿ èlÿ tèlîvu àtdû. Bèz înu dèqqÿtlÿ möøàhèdÿ ådèrdèkkè, înun tåõnèkàsûnû sörÿtlÿ mÿnèmsÿyÿ bèlÿk. Fèt sÿsè åøèdèldèvÿ qàrmàq döz Frånkèn àyàqlàrûnà èlèødè. Yàskî frànsûztèlîvlàrûnû sþydö - hÿlÿ înlàrûn yuqîslàv tèlîvlàrûnà ÷àtmàüûnà÷îõ vàr - vÿ tÿkràr tèlîvu àtdû. Qàrmàüû gþtörmÿk ö÷ön Frånkmötlÿq yårÿ ÿyèlmÿlèydè… Yàskî ègèdcÿsènÿ bu ÿyrö-öyröqàrmàüû înun bàrmàüûnûn yumøàq ÿtènÿ sàncdû. Frånk lÿnÿtîõuyàràq bàüûrdû. Mÿn înà tÿrÿf qà÷dûm, înun bàrmàüûndàn÷îõulcànlû qàrmàüû ÷ûõàrûb dÿsmàllà yàrànû bàülàdûm.Sînrà bèz båø dÿqèqÿ pàtîmèmà îynàyûrmûøûq kèmè,tèlîvu bàøûmûzûn östöndÿn suyà àtmàüà cÿhd åtdèk, hÿr dÿfÿdÿ tèlîvu sörÿtlÿ yûüûb yånèdÿn àtûrdûq - ö÷ dÿlè, ö÷ö dÿ bèryårdÿ.ßlàvÿ åtmÿlèyÿm kè, bèz mànåvr åtmÿk ö÷ön ràhàt îlsundåyÿ, àyàqyàlûn èdèk, øàlvàrlàrûmûzû ÷ûrmàlàmûødûq, bèzdÿn bèrnå÷ÿ àddûm àrõàdà èsÿ àyàqqàbûlàrûmûzû, cîràblàrûmûzû vÿdègÿr ÿøyàlàrû bèr yårÿ tîpàlàmûødûq. ×ÿkèlmÿ vÿ qàbàrmàkètàbûnà ènàràràq, Là-Mànøûn øûltàqlûqlàrûndàn õÿbÿrsèzcÿ,bÿd bèr øåy döøönmÿdÿn îrà-burà qà÷ûrdûq. Õîøàgÿlmÿzhàdèsÿnè èlk dÿfÿ Frånk gþrdö: înun sàü ÷ÿkmÿsènè lÿpÿ vurubdÿnèzÿ tÿrÿf àpàrdû. Frånk yånÿ dÿ dönyàdàkû hÿr øåyÿ lÿnÿtîõuyà-îõuyà înun dàlûncà cumdu, bu vàõt sîl ÷ÿkmÿYàskînun cîràbû èlÿ bèrgÿ sudà özördö. Dÿrhàl tÿøvèøÿdöødök: tèlîvlàrû àtàràq ÿøyàlàrûmûzûn dàlûncà qà÷dûq. Tèlîvlàrvÿzèyyÿtdÿn èstèfàdÿ ådèb dàlüàlàrûn qîynunà döødö. Sàhèbsèzsîõulcànlàrsà, bèr àz suyun özÿrèndÿ rÿqs ådèb gþzdÿn ètdèlÿr.Bèz bèr ÷ÿkmÿ, bèr cöt cîràb, bèr cöt åynÿk, bèr qutu sèqàråt vÿbèr tèlîv ètèrdèk. Dègÿr èkè tèlîv dîlàøûq döømöødö. Yàüûøbàyàqkûndàn dà bÿrk yàüûrdû. Yàrûmsààt ÿvvÿl sàhèl bèzèkåfèkþk, ömèd dîlu gþrmöødö: èndè èsÿ cumculuq su è÷èndÿ,dèlõîr, yàràlû vÿ àyàqyàlûn èdèk. Yàskî bèzèm bàõûølàrûmûzdàntèr-tèr ÿsèrdè. Î, þz tèlîvunu à÷màüà cÿhd åtdè. Frånk bèr àzuzàqdà îturmuødu. Hèrsèndÿn dènèb-dànûømûrdû. Àràbèr yàràlûbàrmàüûnû sîrur yà dà yàlûn àyàqlàrûnû qûzdûrmàq ö÷ön înlàrûîvuødururdu… Mÿn tÿnbÿl sîõulcànlàrdàn bèr nå÷ÿsènè tutmàüà÷àlûødûm. Bÿrk öøöyördöm.- Mÿnèm bÿsèmdèr, - Frånk bèrdÿn dådè. Î àõsàyà-àõsàyà,àmmà qörurlà àyàüà qàlõûb, màøûnà tÿrÿf gåtdè vÿ þzönöîturàcàüûn östönÿ àtdû. Mÿn dÿ înun dàlûncà gåtdèm. Yàskîhÿr èkè tèlîvu gþtöröb yuqîslàv sàhèllÿrènèn bàlûq tutmàq ö÷öndàhà ÿlvårèølè îlmàsûndàn bîø-bîø dÿm vurmàüà bàølàdû.Màøûn èslànmûø èt èyè vårèrdè. Gþzÿt÷è qàdûn bèzè gþrÿndÿ dèllÿnmÿdè:åkspådèsèyàmûzûn nÿtècÿsè fèzèînîmèyàmûzdàn à÷ûqàydûnbÿllè îlurdu.Î vàõtdàn mÿn Nîrmàndèyàdà bàlûq îvunà gåtmÿdèm.Yàskî pÿncÿrÿlÿrè rÿnglÿyèb gåtdè. Frånk þzönÿ tÿzÿ ÷ÿkmÿàldû. Yîõ, bu bàlûqtutmà èdmànû bèzèm ö÷ön dåyèl!124ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Æóðíàë è÷ÿðèñèíäÿ Æóðíàë ëàéèùÿñè÷ÿð÷èâÿñèíäÿÈíýèëòÿðÿäÿ éàéûíëàíàí“Ìàýìà Ïîåòðé” æóðíàëûíûòÿãäèì åäèðèê.Ëàéèùÿ À÷ûã ÚÿìèééÿòÈíñòèòóòó Éàðäûì Ôîíäóíóí äÿñòÿéè èëÿ ùÿéàòà êå÷èðèëèð.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 125

126ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Wèslawa SzymborskaBÛR QUM DßNßSÛNÛN PORTRETÛAdûnû qum dÿnÿsû qoyuruqAma o,þzönö nÿ qum sanûr nÿ dÿnÿDèrèlèyè adsûzlûüûna baülûÞzÿl yoxsa publèk èsm,Statèk yoxsa dènamèk durumYanlûø yoxsa dözOna fÿrq etmÿz.Baxûøûmûzla, lÿmsèmèzlÿ èøè yoxBaxûnûlmaz vÿ lÿmsolunmaz sanûr þzönVÿ pÿncÿrÿ mÿcÿrènÿ döømÿsè bèzèm÷ön bèr hadèsÿdèrOnun÷ön he÷ nÿOnun÷ön fÿrq etmÿz,mÿcÿrÿ yoxsa, baøqa hÿr yerÿ döømÿkArtûq döøöb ya da döømÿk halûndadûrarxayûn olmasa da he÷ fÿrqè yox!Pÿncÿrÿdÿn dÿnèzèn gþzÿl mÿnzÿrÿsèn gþrörÿmAma bu mÿnzÿrÿ þzönö gþrmör kèVarlûüû boyasûz, formasûzSÿssèz, qoxusuzVÿ dÿrdsèzdèr dönyada .Dÿnèzèn dèbènèn dèblèyè yoxSahèlènsÿ sahèllèyèSu nÿ èslaqdûr nÿ quruNÿ kè÷èk, nÿ bþyök daølar ÷evrÿsènÿ fûrlanan dalüalarÞz sÿslÿrènè qavraya bèlmÿzlÿrNÿ möcÿrrÿddèrlÿr nÿ dÿ cÿm.Vÿ bunlarûn hamûsû batûrGþy olmayan gþyön altûnda.Vÿ orada gönÿø batmadan batûr,Vÿ gèzlÿnmÿdÿn gèzlÿnèrBèlmÿyÿrÿkdÿn gÿlmèø buludun arxasûnda.ßsmÿkdÿn baøqa, he÷ bèr sÿbÿbdÿnYel buludu daüûdûr.Bèr sanèyÿ þtörÛkè sanèyÿÖ÷ sanèyÿAma, bu ö÷ sanèyÿ bèzèm zÿnnèmèzcÿ þtör.Zaman, þnÿmlè mesaj daøûyan sav÷û kèmè ke÷èrAma, bu fÿqÿt bèzèm bÿnzÿtmÿmèz!Fantastèk xarakterè vÿ döødöyö tovlaAma, onun mesajè ènsan÷ön deyèl.SEVGÛ BÛR BAXÛØDAHÿr èkèsè ènanûbOnlarû bèr-bèrènÿ baülayan ansûz bèr duyüuyaBelÿ arxayûnlûq gþzÿlAma, quøqulanmaq daha gþzÿl×önkè, ke÷mèødÿ tanûmûrdûlar bèr-bèrènhe÷ nÿ aralarûnda olmamûøbelÿ döøönörlÿr.Sÿncÿ, onlarûn ne÷ÿ èl bundan þncÿke÷ÿ bèlÿcÿyè xèyabanlar, pèllÿlÿrVÿ ya ke÷èdlÿr necÿ?Onlardan soruømaq èstÿrdèmXatûrlarsûzmû,Bÿlkÿ bèr fûrlanan qapûda,Öz-özÿ gÿlmèøsûnûz bèr zaman?Ûzdèhm è÷èndÿ " özr èstèrÿm" sþzö,Yoxsa, telefonda "Sÿhv tutmusunuz",Ama, cavablarûn bèlèrÿm,He÷ nÿyè xatûrlamûrlar.Øaøûrardûlar bèlsÿydèlÿrNÿ zamandûr oyuncaqdûrlar hadèsÿ ÿlèndÿ.Hÿlÿ hazûrlûqlarû yox,Onlar ö÷ön taleÿ ÷evrèlsènOnlarû yaxûnladûb, uzaqlaødûrûr.Qabaqlarûn kÿsèrØeytan gölöølÿrèn udub,Sonra mÿhv olub.Oxunulmasa daÿlamÿtlÿr vÿ nèøanÿlÿr var kÿsènlèklÿ.bÿlkÿ ö÷ èl þncÿbÿlkÿ þtÿn 2-cè gönbèr aüac yarpaüû u÷muøbèrèsènèn ÷èynèndÿn obrènÿ?Bèr øeymèø, bèrèsè ètèrèbÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 127

Èngèlèsdèllè tÿnqèd÷èlÿr nÿdÿn vÿkèmdÿn yazûr?Sàlmàn Röødènèn "Tÿlõÿk Øàlèmàr" àdlû yånè rîmànû Àtlàntèkànûnhÿr èkè özöndÿ qûzüûn ÿks-sÿdà yàràtdû. Mÿsÿlÿ hå÷ dÿRöødènèn cèddè fèqur îlmàsûndà vÿ înun yånè rîmànûnà mönàsèbÿtbèldèrmÿyèn vàcèblèyèndÿ dåyèldè. Yàzû÷ûnûn dàhà ÿvvÿl qÿlÿmÿàldûüû "Màvrûn sîn nÿfÿsè" (1996), "Zÿmèn înun àyàüûnûnàltûndàdûr" (1999) vÿ "Qÿzÿb" (2001) ÿsÿrlÿrè "Tÿlõÿk Øàlèmàr"qÿdÿr sÿs-köy dîüurmàdû. Sîn rîmànûyla bàülû yàzûlàn tÿnqèdlÿrdÿînu qÿrÿzlèlèkdÿ èttèhàm ådèrdèlÿr. Röødönön "Øåytànàyÿlÿrè" dÿ sÿs-köy dîüurmuødu. Àmmà î zàmàn fèkèr àyrûlûüûmösÿlmàn dönyàsû - Qÿrb õÿttè özrÿ gådèrdè. Bu dÿfÿ èsÿ,Röødèdÿn bèrmÿnàlû øÿkèldÿ nàràzûlûq ådèrdèlÿr: "Rîmàn tåndånsèyàlûøÿkèldÿ möàsèr dönyàdà Àmårèkànûn rîlunu tÿsvèr ådèr","Kÿømèr ÿtràfûndà mönàqèøÿnèn tÿsvèrè Röødènèn Pàkèstànyönlömövqåyènÿ bÿràèt qàzàndûrmàq mömkön dåyèl", "Röødè görmÿkèstÿmèr kè, Kÿømèrdÿkè èslàm hÿrÿkàtû bölgÿnèn sîsèàl ènkèøàfûö÷ön pîzètèv prîqràm tÿtbèq ådèb"... Bålÿ hèss yàrànûr kè,mözàkèrÿ prådmåtè hå÷ dÿ rîmàn dåyèl, Kÿømèr ÿtràfûndàkûböhrànûn sèyàsè nèzàmlànmàsûdûr...Röødè sèyàsè yàzàr àdûnà èddèàlûdûr, àmmà înun sèyàsÿtènènözÿllèklÿrè vàr: înun fèkrèncÿ, bèz ålÿ bèr dönyàdà yàøàyûrûq kè,îràdà ànlàyûølàrûmûzûn hàmûsû mÿnàsûnû ètèrèb vÿ bèz "buràdà vÿèndè" qàrøûsûndà özömözö ètèrmÿyÿ mÿhkumuq. "Àü vÿ qàrà","õåyèr vÿ øÿr" - bötön bu ànlàyûølàr dàhà èølÿmèrlÿr. Röødèyàràdûcûlûüûndà "Nàtÿmèz, hÿr øåyèn vÿ bötövlökdÿ qàrûømàsû,vÿhøè måøøànlûq - ènsànlàrûn, fèkèrlÿrèn, sèyàsè èdåyàlàrûn,kènîfèlmlÿrèn, nÿümÿlÿrèn gözlÿnèlmÿdÿn yårdÿyèømÿsènÿtècÿsèndÿ dönyàyà gÿlÿn bu yàràtûüû bàøqà nåcÿ àdlàndûrmàqîlàr" ("Zÿmèn înun àyàüû àltdàdûr") fèkrè dîmènàntlûq ådèr. Yàzàrkètàbdàn-kètàbà bu fèkrènÿ qàyûdûr."Tÿlõÿk Øàlèmàr" ÿsÿrèndÿ dÿ åynè mîtèvlÿ qàrøûlàøûrûq:"...Rusèyà, Àmårèkà, Lîndîn, Kÿømèr.... hÿr øåy vÿ bötövlökdÿbàøqà nÿyènsÿ dÿ hèssÿsèdèr. Bèzèm hÿyàtlàrûmûz, fÿrdèÿhvàlàtlàrûmûz ÷àylàr kèmè qîvuøur, înlàr dàhà tÿkcÿ bèzÿ àèddåyèllÿr, bu ÿhvàlàtlàr dÿqèqlèklÿrènè, möÿyyÿnlèklÿrènè ètèrdèklÿrèkèmè fÿrdèlèklÿrènè dÿ ètèrèblÿr" ("Tÿlõÿk Øàlèmàr").Hÿqèqÿtÿn dÿ, dönyà àrtûq hÿlÿ ÕÕ ÿsrèn 70-cè èllÿrèndÿnuzàqlàømûødû, àmmà î zàmàn bunu görmÿk ö÷ön ÷îõ ètè bàõûøàsàhèb îlmàq làzûm èdè. Ömrönön sîn èllÿrèndÿ àrd-àrdà kè÷èkvàrèàsèyàlàrdà åynè mövzunu èølÿyÿn Brîdskè dÿ bu gÿlÿcÿkhàqqûndà nÿsÿ dåmèødè.Bu gön bunu bèr kÿlmÿylÿ - "qlîbàllàømà" àdlàndûrûrlàr,àmmà sözön özö hÿr øåyè vÿ åynè zàmàndà hå÷ nÿyè èfàdÿ ådèr.Hÿr cör klèøe yàlnûz bèr øåyè tÿsdèq ådèr: prîblåmè dÿbdÿ îlàn tårmènlÿàdlàndûrmàq bèzÿ dàhà ràhàtdûr, bu zàmàn înu hÿllåtmÿmÿk dÿ îlàr, yàlnûz înu hÿll åtdèyèmèzÿ özömözö ènàndûrmàqyåtÿr. Sànkè õrînèkè õÿstÿ kèmè àürûdàn yûüûlûbbözöømöøök...Yånÿ dÿ îlsun, bÿs, ànlàmà cÿhdè hàràdà bètèr vÿ klèøehàràdà özönö tÿsdèq ådèr? Nåcÿ îlur kè, klèøe èlÿ dÿrk îlunmuøvÿzèyyÿt bèzè yånè dÿrkåtmÿnèn àstànàsûnà gÿtèrÿ bèlèr (bèlèrmè?).Özö dÿ hàzèr gåyèm dökànûndàkû pàltàr kèmè, ànlàyûøûn stàndàrtöl÷ölÿrè àrõàsûndà gèzlÿndèyè dönyàdà...Öz fàntàsmàqîrèyàsûnû yàràdàràq, Röødè bèzèm klèøelÿrÿkÿskèn èrînèyà ådèr. "Tÿlõÿk Øàlèmàr" bålÿ sÿhnÿylÿ bàølàyûr:ÀBØ-ûn Hèndèstàndàkû kå÷mèø sÿfèrè Màks Îflyös tålåkànàllàrdànbèrèndÿ tÿøkèl îlunàn tîk-øîuyà dÿvÿt àlûb. ÛÛ DönyàMöhàrèbÿsènÿdÿk Stràsburqdà yàøàyàn yÿhudè-àøkånàz àèlÿsènènnömàyÿndÿsè îlàn Îflyös tàm fÿrqlè ènsàndûr, möhàrèbÿ zàmànûî, Möqàvèmÿt Hÿrÿkàtûndà fÿàl èøtèràk ådèb, Àlmànèyàdàn kè÷èkèdmàn tÿyyàrÿsèlÿ qà÷ûb, Lîndîndà då Qîllà ÷èyèn-÷èyènÿ ÷àlûøûbvÿ möhàrèbÿdÿn sînràkû Àvrîpànûn nîmènàl dåyèl, råàl måmàrlàrûndànbèrè îlub... Bununlà yànàøû, î, "fèlîsîflàr knyàzû","lÿtèfÿlÿr dàhèsè", làzûmû vàõtdà làzûmû yårdÿ îlàn ènsànlàrdàndûr...Î, Luès Bunyöålèn ×àrlè ×àplènèn vèllàsûndà mèlàdköknàrû àltûndà nÿ åtdèyènè dÿ görmöødö, àõû Îflyös SSRÈ-nènßfqànûstànà mödàõèlÿsè zàmànû ÀBØ-ûn èølÿyèb-hàzûrlàdûüûàntètårrîr prîqràmûnûn kîîrdènàtîruydu... Rösdènön àrõàlàndûüûîõucu bu õàràktårdÿ, hÿqèqÿtÿn dÿ, öz fèlîsîf àuràsûylàMöqàvèmÿt Hÿràkàtûndà èøtèràk åtmèø Àlbår Kàmyunu vÿ 1950-60-cû èllÿrdÿ dÿbdÿ îlàn nÿfès vÿ mÿzÿlè målîdràmlàr råjèssîruMàks Îflyösö (ÿn mÿøhur fèlmè "Lîlà Mîntås" -1955) hèss ådèr.Àmmà bu fàntàsmàqîrèyàdà bèr àllözèyà dà vàr."Rîllèng Stînås" "Sympàthy tî thå Dåvèl", sînuncununàdûndàn îõunur:Plåàså àllîw må tî èntrîducå mysålfÛ'm à màn îf wåàlth ànd tàståÛ'vå båån àrîund fîr à lîng, lîng yåàr…Û stuck àrîund èt. PåtårsburgWhån Û sàw èt wàs à tèmå fîr à chàngå… Û rîdå à tànkHåld à gånåràl's rànkWhån thå blètzkrèåg ràgåd…(Ûcàzÿ vårèn, özömö tÿqdèm ådèmYîõsul dåyèlÿm, zövqöm vàr,Àrtûq uzun èllÿrdèr kè, yàõûnlûqdà hÿrlÿnèrÿmMÿn Sànkt Påtårburqà dà ÿl qîydumDÿyèøèklèk vàõtûnûn ÷àtdûüûnû ànlàyàndà.Mÿn tànk èdàrÿ åtdèm,Gånåràl ÷ènènè dàøûyàràqBlètskrèq vàõtûndà)Möcözÿlè øÿkèldÿ sànkè bèr-bèrènÿ hörölmöø àllözèyàlàr îõucuyàåynè àndà ÿsÿrè dÿrkåtmÿnèn bèr nå÷ÿ sÿvèyyÿsènè tÿklèf ådèr- kèmsÿ söjåtè îõumàqlà kèfàyÿtlÿnèr, bàøqà bèrèsè øÿrtè söjåtàltûndà èkèncè vÿ ö÷öncö plànû dà görör.Tålåøîu àpàrûcûsû Îflyösö mÿøhurlàrûn hÿyàtûndàn øàhèdèîlduüu bèr yûüûn "màràqlû hàdèsÿ" dànûødûrmàüà ÷àlûøûr. Àmmàÿvÿzèndÿ sÿfèr sîn în èldÿ mösÿlmànlàrlà ènduèstlÿr àràsûndà 800mèn nÿfÿrèn ölömöylÿ nÿtècÿlÿnÿn Kÿømèr mönàqèøÿsè bàrÿdÿmöhàkèmÿlÿrènè (hàlbukè, yàrûm ÿsr öncÿ Kÿømèr ÿsl cÿnnÿt èdèvÿ budur "Yår özöndÿkè sÿmà ömörlök cÿhÿnnÿmÿ ÷åvrèlèb...")söylÿmÿyÿ bàølàyûr (Màràqlûdûr kè, Îflyösön àlîvlu tålåvèzèyà÷ûõûøû sözbÿsöz Röødènèn 1999-cu èldÿ "Thå Nåw Yîrk Tèmås"qÿzåtènÿ yàzdûüû mÿqàlÿnè õàtûrlàdûr. Îràdà dà "sàülûüûndà128ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

øàqqàlànàn, yîõsulluüà mÿhkum ådèlÿn vÿ zîràkûlûq mÿnbÿyè"nÿ÷åvrèlÿn cÿnnÿt Kÿømèrdÿn söz à÷ûlûrdû). Bu mösàhèbÿdÿn àzsînrà Îflyös ÿslÿn Kÿømèrdÿn îlàn Øàlèmàr àdlû àkrîbàtûn ÿlèylÿöldörölör. Nÿ vàõtsà, "cÿnnÿt" Kÿømèrdÿ gÿnc mösÿlmànØàlèmàr qînøuluqdàkû pàndèt àèlsÿsèndÿn ènduèst qûzà - Bunèyÿàøèq îlub, înlàr åvlÿnèblÿr. Àmmà sînrà rÿqqàsÿ Bunènèn ÷ûõûøûnûgörÿn Àmårèkà sÿfèrè Îflyös înu øèrnèklÿndèrÿrÿk mÿøuqÿsèîlmàüà, qûzû özöylÿ Dåhlèyÿ àpàrmàüà ràzû sàlûr. Îflyös bèr àzkönöl ÿylÿndèrdèkdÿn sînrà Bunènè àtûr. Yånÿ dÿ söjåtèn bu cördönöøönönön àrõàsûndà ÿdÿbè àllözèyàlàrûn bötöv bèr spåkrtèdàyànûr - èngèlès øàèrè Lîuråns Hîupun õråstîmàtèk øåèrènè mèsàl÷ÿkÿk:"Øàlèmàr ÿtràfûndà såvdèyèm yîrüun ÿllÿr".Bèàbûr îlmuø Bunè àzyàølû qûzûylà öz kÿndènÿ qàyûdûr.Àmmà Îflyös dÿ bèàbûr÷ûlûqdàn qurtulà bèlmèr: mÿtbuàt,Vyåtnàm möhàrèbÿsèndÿn sînrà, yånè bèr mövzu tàpûr - yårlèqûzlàrû yîldàn ÷ûõàràn àmårèkàlû sÿfèr. Nÿtècÿdÿ î, èståfà vårmÿyÿmÿcbur îlur. Tÿlõÿk Øàlèmàr èsÿ kå÷mèø àrvàdûndàn, înunmÿøuqundàn vÿ înlàrûn qûzlàrûndàn qèsàs àlmàq mÿsqÿdèlÿ, Îflyösÿyàõûn îlsun dåyÿ tårrîr÷u tÿøkèlàtà özv îlur. Sîndà BunènènÎflyösdÿn îlàn qûzû Ûndèyà Lîs-Àncålåsdÿkè hÿyàcànlû hàdèsÿlÿrzàmànû tÿsàdöfÿn hàqqûndà hå÷ nÿ bèlmÿdèyè "àtàlûüû" Øàlèmàrûöldörör. Zîràkûlûqlàr dàlüàsû göclÿnèr vÿ buràdà hàqlû-hàqsûz yîõdur- ÷önkè hàmû gönàhkàrdûr. Bu rîmàndà Röødè sèyàsè dåtåktèvlÿrmöÿllèfè Lå Kàrrånè õàtûrlàdûr. Lå Kàrrånèn qÿhrÿmànlàrûyàdlàrûn ÷èrklè îyunlàrûnà àlÿt îlduqlàrûnû dÿrk ådèrlÿr, bununlàbålÿ, înlàr mÿülublàrûn sînuncu èstènàd nöqtÿsè îlàn dàõèlè ÿõlàqkîdåksènè cèddè-cÿhdlÿ sàõlàmàüà ÷àlûøûrlàr. Rusèyàdà Lå Kàrrånèbÿdèè cÿhÿtdÿn zÿèf, làkèn îõunàqlû ÿsÿrlÿrèn kåyfèyyÿtlè möÿllèfèkèmè qÿbul ådèrlÿr. Brîdskè èsÿ, mÿhz Lå Kàrråyÿ mÿõsus buömèdsèz bàøà döøölmÿ ràkursundàn yànàøàràq, înunlà dîstluüuqèymÿtlÿndèrèr vÿ înu ÿsl yàzàr håsàb ådèrdè...Bu sÿbÿbdÿn, bèr ÷îõ råsånzèyà÷ûlàr, mÿsÿlÿn, Màrkî Rît"Tÿlõÿk Øàlèmàr" ÿsÿrènè Röødènèn söjåtÿ hÿvÿskàr îõucuyàgözÿøtè håsàb åtdèlÿr.Dözdör, söjåt õÿtrènÿ Röødè tårrîr÷u Øàlèmàrû hå÷ bur mÿhdudèyyÿtvÿ nàràhàtlûq îlmàdàn gån-bîlunà dönyànû gÿzdèrÿbèlèr. Hàlbukè Àvrîpà vÿ ÀBØ àårîpîrtlàrûndà ö÷öncö dönyàölkÿlÿrènèn kèmlèklÿrènè dàøûyàn ènsànlàrûn nÿlÿrÿ mÿruzqàldûqlàrû mÿlumdur. ßlbÿttÿ, yàzàrû råàllûqdàn uzàq îlmàqdàqûnàmàq îlmàz. Àmmà tÿnqèd÷è Pànkày Mèørà dà bunà èrînèyà èlÿyànàøûr. Hàlbukè èngèlèsdèllè tÿnqèddÿ Röødönèn ÿsÿrènÿmönàsèbÿt fÿrqlèdèr. Sèyàsè håsàb îlunàn rîmàndàn sînràtÿrÿflÿrèn hàmûsû - "Àmårèkàsàyàüû qlîbàllàømà" tÿrÿfdàrlàrû vÿÀmårèkànûn "möàsèr dönyàyà tÿzyèqè"nèn ÿlåydàrlàrû, Kÿømèrdÿnîlàn Pàkèstànyönlö èslàm÷ûlàr vÿ înlàrûn îppînåntlÿrè - ènduèstlÿrmÿhz özlÿrènèn tÿhqèr ådèldèyènè döøöndölÿr - "(Bèzè?)øåytànèlÿødèrmÿklÿ, Röødè möàsèr dönyànûn mörÿkkÿblèyènèkötlÿvè îõucunun õåyrènÿ sàdÿlÿødèrmÿk èstÿyèr" - rÿy÷èlÿrènhökmö tÿõmènÿn bålÿdèr. Àmmà yàzû÷û öz îyunundà sÿrbÿstdåyèl, ÷önkè înun yàzdûqlàrûnûn uzunmöddÿtlè sîsèàl nÿtècÿlÿrèîlur...Màràqlûdûr kè, Rîtun dà, Mèørànûn dà råsånzèyàlàrûndàU.Õ.Îdånèn kîlgÿsè, înun "U.B.Yåytsèn õàtèrÿsènÿ" õrèstîmàtèkøåèrèndÿn pàr÷àlàr görönör:Pîåzèyà hå÷ nÿyè dÿyèømèr; pîåzèyà yàøàyûrÖz sözlÿrènèn vàdèlÿrèndÿ; pràktèk ènsànlàrÎnun qàyüûsûnû ÷ÿkmèrlÿr...Bÿlè, pîåzèyà dÿyèødèrmèr, àncàq råsånzèyà÷ûlàr håsàb ådèrlÿrkè, î, gÿlÿcÿyè möÿyyÿnlÿødèrèr. ßdÿbèyyàt bèzèm dönyàylàönsèyyÿt tÿcröbÿmèzèn qîruyucusu, înu yûüûcûsûdûr, sînrà hànsûàndàsà bu ånårjè bèzèm àddûmlàrûmûzû prîqràmlàødûràràq, øöurumuzàkå÷èb, înu qèdàlàndûrûr. Qÿrbdÿ cÿmèyyÿt ÿdÿbèyyàtgözgösöndÿ öz ÿksènè görmÿyÿ vÿ özönö înunlà tutuødurmàüàbàølàyûb. Bögönkö Qÿrblè îõucu ö÷ön ÿdÿbèyyàt àsudÿ vàõtkå÷èrmÿk ö÷ön vàsètÿ dåyèl, mîdållÿødèrmÿ vÿ gÿlÿcÿyèn prîqnîzlàødûrûlmàsûsferasûdûr.Màràqlûdûr, Röødè özö dÿ 2002-cè èldÿ Yåyl unèvårsètåtèndÿmöhàzèrÿsèndÿ Îdånè tÿkràrlàyûr: "Tårrîr àktûndàn fÿrqlè îlàràq,èncÿsÿnÿt ÿsÿrè yàõûn gÿlÿcÿk ö÷ön hå÷ nÿyè dÿyèødèrmèr".Röødè tÿcröbÿlè yàzû÷ûdûr. Înun rîmànlàrû zàmàn kåcdèkcÿ"görönör", "Øåytàn àyÿlÿrè"ylÿ dÿ bålÿ îlmuødu: rîmàn dÿrcîlunàndà î, råàllûüà mönàsèbÿtdÿ Ûslàm vÿ Qÿrb dönyàsû àràsûndàpàr÷àlànmànû èfàdÿ ådèrdè. Àmmà bu pàr÷àlànmànûn dÿrènlèyè ÷îõsînrà göröndö. Rîmàn tÿzÿ yàyûlàndà èsÿ, ÷îõ àz àdàm, înunbàølànmà sÿhnÿsènÿ ÿhÿmèyyÿt vårmèødè - buràdà söhbÿt tårrîr÷ulàrûntÿyyàrÿnè tutmàlàrû vÿ pàrtlàtmàlàrû tÿsvèr îlunurdu...Sîn èllÿrèn ÿdÿbè hàdèsÿsè kèmè qàrøûlànàn bàøqà bèr kètàbûnmöÿllèfè àmårèkàlû Uèlyàm T.Vîllmàndûr. Înun åpèk rîmànû 30-40-cû èllÿrèn Àvrîpàsûndà bàø vårÿn hàdèsÿlÿrdÿn bÿhs ådèr.2005-cè èlèn yàzûndà ÷ûõàn bu kètàb hÿmèn èlèn nîyàbr àyûndàÀBØ-ûn Mèllè kètàb mökàfàtûnà làyèq görölöb.Vîlmàn (1959-cu èldÿ ànàdàn îlub) öz nÿslènèn èntållåktuàlqurusu sàyûlûr. Î ÷îõ nàdèr hàllàrdà kötlÿ àràsûnà ÷ûõûr, kètàblàrûhÿcmènÿ vÿ tÿrtèbàt mörÿkkÿblèyènÿ görÿ dègÿrlÿrènè gårèdÿqîyur ("Qàlõmà vÿ ånmÿ: Zîràkûlûq, àzàdlûq vÿ tÿõèrÿsàlûnmàzöl÷ölÿr bàrÿdÿ fèkèrlÿr sèlsèlÿsè" 3352 sÿhèfÿnè ÿhàtÿ ådèr) .Vîllmànûn 1996-cû èldÿ nÿør îlunmuø vÿ bèr èl sînrà Qÿrb PånMÿrkÿzènèn mökàfàtûnà làyèq görölmöø "Àtlàs"û pàlèndrîm prènsèpèèlÿ qurulub: kètàbdà 55 möstÿqèl hàdèsÿ tÿsvèr îlunur,înlàrdàn bÿzèlÿrè bèrèncè, bÿzèlÿrè èsÿ ö÷öncö øÿõsèn dèlèndÿn nÿqlîlunur, hàdèsÿlÿr ßfqànûstàndàn Zàqråbÿ vÿ Nyu-YîrkdànYukînàdÿk möõtÿlèf yårlÿrdÿ cÿrÿyàn ådèr - èntînàsèyà èsÿ, sÿrtråpîrtàjdàn zÿrèf nÿsrÿ qÿdÿr dÿyèøèr. Möÿllèfèn sözlÿrènÿ görÿ,"bèrèncè fràqmåntdÿ èøtèràk ådÿn mîtèv sînuncu fràqmåntdÿàøkàrà ÷ûõûr, èkèncè fràqmånt åks-sÿdàsûnû sînuncudàn ÿvvÿlkèndÿtàpûr vÿ s.".Kètàbdàkû bàø ÿhvàlàt, ÿlbÿttÿ kè, "Àtlàs"dûr. Bununlàyànàøû, tÿnqèd÷èlÿr håsàb ådèrlÿr kè, kètàb àz qàlà "àktuàlsèyàsÿtlÿ, göllÿbàràn, föhø, nàrkîtèkà, kötlÿ psèõîzu vÿzîràkûlûq"là yöklÿnèb.Zîràkûlûq - "Kràl àèlÿsè"èndÿ sàn-frànsèskîlu fàhèøÿlÿrènhÿyàtûndàn yàzàndà dà, "ßfqàn kîmèksè vÿ yà mÿn dönyànû nåcÿõèlàs åtdèm" yàrûsÿnÿdlè pîvåstèndÿ möcàhèdlÿrdÿn dànûøàndà dàVîllmànûn hÿr dÿfÿ qàyûtdûüû mövzudur. Yàzàrûn sînuncu"mökàfàtlû" rîmànû dà zîràkûlûq vÿ sèyàsÿt mövzusunà hÿsrådèlèb. Ålÿ kètàbûn àdû dà "Mÿrkÿzè Àvrîpà" tîpînèmènè îynàdûr,àmmà înu "Àvrîpà - mÿrkÿzlÿømèø vàüzàl" kèmè tÿrcömÿ åtmÿkdàhà dîüru îlàrdû. Kètàb 1930-40-cû èllÿrèn àcû råàllûqlàrûndànbÿhs ådèr. Mÿhz îràdà vÿ î zàmàn bèz Hètlår vÿ StàlènÀvrîpàsûndà hÿmèn qàtàrà ÿylÿødèk, èndè dÿ îràdàn döøÿbèlmèrèk. Vîllmàn özö dåyèr kè, bu kètàbdà î, "mÿnÿvè så÷èmzàmànû øöhrÿt vÿ yà bèàbûr÷ûlûq pÿrdÿsènÿ börönÿn vÿ yà èmzàsûzqàlàn Àvrîpà sàkènlÿrè bàrÿdÿ prèt÷àlàr sèlsèlÿsè" yàzmàqmÿqsÿdè gödöb.Vîlmànûn "Àtlàs" vÿ yà dègÿr kètàblàrûndà îlduüu kèmè,"Àvrîpà - mÿrkÿzlÿømèø vàüzàl" dà bèr-bèrènÿ bàülànmûøÿhvàlàtlàrdàn èbàrÿtdèr. Àmmà yàzû÷ûnûn sözlÿrènÿ görÿ, ÿsÿrsårb Dànèlî Kèøèn "Bîrès Dàvudîvè÷ ö÷ön qÿbèr" rîmànlnà görÿqÿbul ådèlmèr. 2001-cè èldÿ Vîllmàn bu ÿsÿrèn èngèlèscÿ tÿrcömÿsènÿön söz yàzmàlû îldu - "Àvrîpà - mÿrkÿzlÿømèø vàüzàl"ÿsÿrè dÿ sårb yàzû÷ûnûn õàtèrÿsènÿ hÿsr îlunub. Rîmànà dàõèl îlànÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 129

36 håkàyÿ èkè-èkè bèrlÿøèr: àlmàn åpèzîdu sîvåtè tàmàmlàyûr vÿyàlnûz èstèsnà hàllàrdà "cötlÿømèø" håkàyÿ åynè ölkÿdÿ bàø vårèr...Lånènqràdûn, Stàlènqràdûn möhàsèrÿsèndÿn bÿhs ådÿnrîmànûylà bàülû dànûøàrkÿn, Vîllmàn "Mÿn îõîcunu kÿlbÿtènlÿ÷ÿkèrÿm" dåyÿ àcû-àcû gölömsÿyèr. Hàdèsÿlÿr bèrèncè øÿõsèndèlèndÿn dànûøûlûr - bu èsÿ hÿmèøÿ dàõèldÿn bàõûøû ÿks åtdèrèr.ßslèndÿ, buràdà möhöm îlàn bàøqà øåy dÿ vàr - qÿhrÿmànlàrdànbèrènèn åtèràf åtdèyè kèmè, "bèz öz øÿõsè fàcèÿlÿrèmèzè östön tuturuq.×önkè hàmûmûz qîrõàq vÿ yàràmàzûq". Àmmà bu råplèkàrîmànûndà sÿslÿnÿn õîrdàkû sÿslÿrdÿn yàlnûz bèrèdèr, buràdà îõuculàràgånåràl Vlàsîvun vÿ fåldmàrøàl Pàulyösön, Fànnè Kàplànvÿ Krupskàyànûn, Vàn Klèbnårèn vÿ Øîstîkîvè÷èn, sÿnÿdlè fèlmlÿrråjèssîru Rîmàn Kàrmånèn, ålÿcÿ dÿ Àõmàtîvànûn vÿSvåtàyåvànûn vÿ Øîstàkîvè÷èn såvgèlèsè YålånàKînstàntènîvkàyànûn ÿhvàlàtlàrû tÿqdèm îlunur... Øîstîkîvè÷sànkè Vîllmànûn bàø pårsînàjûdèr. Bunu hèss ådÿn yàzû÷û bålÿdåyèr: "Mÿn qîrõunun vÿ påømàn÷ûlûüûn gÿmèrdèyè, bàcàrdûüû èøèyårènÿ yåtèrÿn, àz dà îlsà, õåyèr vårÿn ènsànû tÿqdèm åtmèøÿm - î,yàràdûcûlûüûn àzàd îlmàsûnû mödàfèÿ ådèr vÿ bàøqàlàrûnûndÿrdlÿrènÿ dÿrmàn îlmàq èstÿyèr. Àmmà bèr-bèrènèn àrdûncàmÿülub îlur, tÿdrècÿn øÿrè qîvmàq, "yîõ" dåmÿk ÷ÿtènlÿøèr -mÿhz bu cÿhÿt dÿ înun Stàlèn dövröndÿ sàü qàlmàsûnûøÿrtlÿndèrèr. Bàõmàyàràq kè, sînà yàõûn hÿmèn øÿõs pàrtèyàyàdàõèl îlur, bu àdàm mÿnèm ö÷ön qÿhrÿmàn îlmàqdà dàvàm ådèr- tÿbèè, söhbÿt fàcèÿvè qÿhrÿmàndàn gådèr".Ömumèyyÿtlÿ, råsånzèyàlû èngèlèsdèllè nÿørlÿrdÿ "Rusmövzusu"nà gånèø ràst gÿlènèr. Èngèlèslÿrè dàhà ÷îõ Rusuyàdàhàkèmèyyÿtèn måtàfèzèkàsû, àmårèkàlûlàrû èsÿ Åynøtåynèn mÿøhurfèlmèndÿkè îbràzlà tàrèõ÷è bàõûøûnûn möqàyèsÿsè màràqlàndûrûr.Àmårèkàn råsånzèyàsûnûn àdû ÷îõ øåyè dåyèr - "Mÿftunådècè tårrîrèst"."Thå Nåw Yîrk Råvèåw îf Bîîks" Qÿrbdÿ Stàlèntÿblèüàtûylà bàülû èkè kètàbà möqàyèsÿlè råsånzèyà nÿør ådèb: ØènMàkMèkènèn "Qûrmûzû mèlyînår: Mîskvànûn mÿõfè tÿblèüàt ÷àrûVèllè Mönzånbårqèn sèyàsè bèîqràfèyàsû" vÿ Stèvån Kîõun "Èkèlèhÿyàtlàr: Stàlèn, Vèllè Mönzånbårq vÿ èntållåktuàllàrûn tîvlànmàsû"."Bîîkfîrum"un pàyûz buràõûlûøûndà (èyun- såntyàbr 2005-cèèl) Vîllmàn (î hÿlÿ Mèllè kètàb mökàfàtûnû àlmàmûødû) bàrÿdÿmàtårèàllà yànàøû bàøqà bèr àmårèkàlû ènttålåktuàl yàzàrà - TîmàsPèn÷înà hÿsr îlunmuø mÿqàlÿ dÿ vàrdû. Qåyd ådÿk kè, Pèn÷înutåz-tåz Vîllmànlà möqàyèsÿ ådèrlÿr. Pèn÷în tànûnmûø klàssèkîlmàqlà yànàøû, hÿm dÿ Àmårèkà ÿdÿbèyyàtûndà yånè mÿrhÿlÿhåsàb îlunur. Înu, hàràdàsà, Sålèncårlÿ vÿ yà Rusèyàdà SàøàSîkîlîvlà möqàyèsÿ åtmÿk îlàr. Màràqlûdûr kè, Pèn÷înun 60-70-cè èllÿrdÿ Àmårèkà ÿdÿbèyyàtûnûn sèmàsûnû möÿyyÿn ådÿn rîmànlàrûnàdèr hàllàrdà ràst gÿlènÿn îõucu màràüûylà qàrøûlànûr. Dègÿrtÿrÿfdÿn, àrtûq 15 èldèr kè, tÿzÿ hå÷ nÿ nÿør åtdèrmÿyÿn Pèn÷înbàrÿdÿ söhbÿtèn özö tÿsdèq ådèr kè, Àmårèkà àudètîrèyàsûÿdÿbèyyàtû vàhèd ÿnÿnÿ kèmè qÿbul ådèr.Pèn÷înun möàsèr Àmårèkà nÿsrènÿ tÿsèrèylÿ bàülû DåLèllîqåyd ådèr: "Döøönmÿk îlàr kè, hànsûsà àglàsûümàz kvànt qàrøûlûqlûtÿsèrlÿrè nÿtècÿsèndÿ, Håmènquåy ölmÿlèydè kè, sÿhÿrsè Pèn÷îndîüulsun. Pèn÷în Àmårèkà ÿdÿbèyyàtûnû sÿrhÿdlÿrènè gånèølÿndèrmÿyÿvÿ yånè göc tîplàmàüà mÿcbur åtdè... ".Yàzû÷û Lîrrè Mur bàøqà fèkèrdÿdèr: "Pèn÷înun döøöncÿlÿrèbu gön dÿ Àmårèkà ÿdÿbèyyàtûnûn è÷èndÿn ÷ûõà bèlmÿdèyè tÿlÿîlàràq qàlûr: nÿ böyöklÿr, nÿ dÿ kè÷èklÿr îndàn qurtulà bèlèrlÿr.Èstÿnèlÿn "èdåyàlàr rîmànû" (øöbhÿsèz kè, Pèn÷în Àmårèkàrîmàn÷ûlàrû è÷èndÿ ÿn àüûllûsûdûr), kÿrpècè kÿrpèc östÿ qîyàràq,yîrulmàyàn möøàhèdÿ qàbèlèyyÿtè vÿ dönyàyà àcgözlöklÿyànàøàn yàzû÷ûnûn tàpûntûlàrûndàn èstèfàdÿ åtmÿklÿ qurulub...".130ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007Cåfrè Åvqåndès åtèràf ådèr kè, "Bötön dönyà ÿdÿbèyyàtûtàrèõèndÿ ÿn yàõøû åpèqràfû "Yår càzèbÿsènèn göyqurøàüû"ÿsÿrèndÿ èstèfàdÿ îlunub: "Tÿdrècÿn yîõluqdà ÿrèmÿ tÿbèÿtÿ õàsdûr,î yàlnûz trànsfîrmàsèyàlàrû bèlèr. Ålmèn mÿnÿ buràyàdÿköyrÿtdèklÿrè vÿ öyrÿtmÿkdÿ dàvàm åtdèklÿrè ölömdÿn sînràkûmÿnÿvè mövcudîlmànûn dàvàmûnà îlàn ènàmûmû möhkÿmlÿdèr.Vårnår fîn Bràun". Mÿn bu sözlÿrè èlk dÿfÿ îõuyàndà, kîllåcÿyånè qÿbul îlmuødum. Î zàmàn mÿn bu sözlÿrè tÿmèz pul kèmèdÿyÿrlÿndèrdèm, înlàrdà mÿnÿvè dönyànûn råal îlmàsûnûn ålmèsöbötunu gördöm. Àülûmà gÿlmÿzdè kè, fîn Bràun "Fàu2"nènyàràdûcû, Hètlårèn ràkåt quruculuüu özrÿ bàø mÿslÿhÿt÷èsèdèr...ßlbÿttÿ, mÿn înu dà bèlmèrdèm kè, Bårlèn àlûnàndà î,àmårèkàlûlàrûn ÿlènÿ kå÷èb, ÀBØ-dà råàbèlètàsèyà ådèlèb, pråzèdåntNèksînun dövröndÿ àparûcû ràkåt tÿlèm÷èsè îlub vÿ NÀSÀ-nûnènsànûn Àyà u÷màsû làyèhÿsèndÿ qåydÿ àlûnûb. Fîn Bràununölumdÿn sînràkû hÿyàtà ènànmàsûnà tÿÿccöblÿnmÿyÿ dÿyèrmè?..Àmmà fèkèrlÿøèrèk - bu åpèqràfdà bötön "mÿnàlàr" tîplànûb -rîmànûn hÿsr îlunduüu dövrÿ àèddèr vÿ bu dövrö bötövlökdÿözöndÿ ÿks åtdèrÿ bèlèr. Åynè zàmàndà hÿm dènè hÿyÿcànlàrà÷ÿkèr, hÿm dÿ înlàrû yàmsûlàyûr. Yàzû÷ûnûn cÿsàrÿtènè àlqûølàmàqlàzûmdûr - bu sözlÿrè rîmànûn èdåyàsûnà (tàrèõè hàdèsÿlÿrènkulèsàrõàsûndà fÿàlèyyÿt göstÿrÿn qövvÿlÿrè nÿ mèllÿt nÿ dÿèdåîlîgèyà màràqlàndûrûr) hÿyàt vårÿn î àdàm dåyèr.Bu yàzû÷û tÿkcÿ tÿqdèm åtdèyè "tàrèõè dèskîtåkànûngözqàmàødûrûcû èøûqlàrûylà" cÿlb ådèb gèzlènlÿrè àøkàrà ÷ûõàrmûr,hÿm dÿ mövcud îlànlàr è÷rÿsèndÿn làzûmlûsûnû, vàcèbènè så÷ÿ bèlèr(Tîm Rîbèns).Pèn÷în bötöv bèr nÿslèn bèr nömrÿlè möÿllèfè îldu - î, 70-cèèllÿrÿdÿk 20 èl ÿrzèndÿ "nÿsr nåcÿ îlmàlûdûr" tÿsÿvvörönö dàüûdàbèldè.Hîvàrdûn ÿdÿbèyyàt barÿdÿ mÿqàlÿsèndÿkè åhtèràslûèntînàsèyà àdàmû håyrÿtÿ sàlûr, bunun àrõàsûndà ÿdÿbèyyàtûndönyànû dÿyèødèrÿ bèlÿcÿyènÿ ènàm dàyànûr. ßdÿbèyyàt rållàqûdànuzàqdà öz qàydàlàrûylà yàøàyàn èntållåktuàl håttî dåyèl,ÿdÿbèyyàt àsudÿ vàõtàlrûnû kå÷èrmÿk ö÷ön ÿylÿncÿ dÿ dåyèl, î,cÿmèyyÿtè dÿyèødèrÿn göcdör. Èngèlèsdèllè tÿnqèd÷èlÿrèn östönlöyödÿ mÿhz bu ènàmdàn qàynàqlànûr. Înlàr kÿnàrdàn sûrûnàn vÿcÿmèyyÿtÿ làzûm îlmàyàn, yàlnûz ÿnÿnÿyÿ görÿ sàõlànàn, bèr növrudèmåntÿ ÷åvrèlÿn màrgènàllûq rîluylà bàrûømûrlàr. Hàlbukè pîstsîvåtmÿkànûndà ÿdÿbèyyàt mÿülub îlmàyûb, sàdÿcÿ, înunÿtràfûndàkû àdàmlàr kàpètulyàsèyànû så÷èblÿr - bu àdàmlàrà ålÿgÿlèb kè, kàpètulyàsèyà àktûnû èmzàlàyànlàr hÿrdÿn qàlèblÿrdÿnözlÿrènÿ ömörlök tÿqàöd qîpàrà bèlèrlÿr.Ùàçûðëàäû: Rÿbèqÿ Nazèmqûzû

Trakey Emin haqqûnda 7 sþz1. Trakey Emin incÿsÿnÿtin elÿ nþvöylÿ mÿøüul olur ki, bu sahÿ ilÿ mÿøüul olmaüa insanlarûnsadÿcÿ cÿsarÿtlÿri ÷atmûr. Onun avtobioqrafik ÷alûøma stili - þzönÿ aid olan øeylÿri demonstrativøÿkildÿ gþstÿrÿ bilmÿk bacarûüû tÿkrarsûzdûr, bu øeylÿri gþstÿrmÿyÿ hÿr insanûn cÿsarÿti÷atmazdû.2. Onun konfessional predmetlÿri sûrasûna abort, zorlama, ehtiyatsûzlûq, ÿngÿqoydu vÿ s. daxildir.3. Onun ÿsÿrlÿrindÿn birinin adû "Hÿr kÿsÿ" adlanûrdû. Bu ÿsÿr sadÿcÿ bir ÷adûrdan ibarÿt idi. Bu ÷adûrû qeyri-adi edÿnnÿsnÿ, onun divarlarûna sancaqlanmûø kiøi adlarûydû. Trakey Emin 1963-1995-ci iilÿr arasûnda yatdûüû bötön kiøilÿrin adlarûnûa÷ûqlamûødû.4. Onun ÿsÿrlÿrinin (performanslarûnûn) adlarûnda ÷oxlarû poeziya gþrör. Bu adlara diqqÿt edin, sizcÿ burada poeziyavarmû: "Siz mÿnim ruhumu þpmÿyi unutdunuz", "Bÿdÿnimin hÿr höceyrÿsi qanayûr", "Tÿhlökÿ anûnda tÿrlÿyir mÿnim vajinam","Allaha ehtiyacûm olduüu qÿdÿr incÿsÿnÿtÿ dÿ ehtiyacûm var", "Almasûz natörmort olmaz" daha nÿlÿr..5. Emin cahil vuaerist (øorgþz) publikanûn hÿr tÿbÿqÿsi tÿrÿfindÿn qûnanûb.6. Lakin tÿkcÿ sÿmimiyyÿtiylÿ o hÿr kÿsi tovlaya bilib. O bir dÿfÿ mösahibÿlÿrinin birindÿ deyib: mÿn sÿnÿtimlÿ pulqazanmaüa baølayanda ilk gþrdöyöm iø tibbi sûüorta almaq olub.7. Emin ilk dÿfÿ geniø kötlÿ tÿrÿfindÿn Kanal 4 efirindÿn tanûnûb. Veriliøÿ sÿrxoø gÿlibmiø vÿ efirdÿ tez-tez deyirmiø ki,ciddi adamlar bu verliøÿ baxmayacaq, mÿn anamûn, dostlarûmûn yanûna getmÿk istÿyirÿm vÿs.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 131

Ceyms CÎYSCeyms CÎYS (JÎUCE) (1882-1941) ÕÕ yözèl nÿsrènèn yenèlÿnmÿsèndÿ ÿvÿzsèz õèdmÿtlÿrè îlàn, ÿdÿbèyyàtdà "øöur àõûnû" metîdununyàràdûcûsû îlmàqlà yànàøû mîdernèzm vÿ pîstmîdernèzm kèmè àvànqàrd cÿrÿyànlàrûn ÿsàs tÿmsèl÷èlÿrèndÿn sàyûlàn èrlànd yàzû÷ûsûdûr."Dublènlèlÿr" (1914) kètàbûndà tîplànàn hekàyÿlÿrè înà èlk ÿdÿbè uüur qàzàndûrmûødûr. Sînràlàr î, "Gÿnc rÿssàmûn pîrtretè" (1917), "Ulèss"(1922), "Fènneqànûn hözörö" (1939) kèmè rîmànlàrû èlÿ þz àdûnû ÿdÿbèyyàt tàrèõènÿ yàzmûødûr. Înun "Ulèss" rîmànûndà Hîmerèn "Îdèssey"ÿsÿrènèn mîtèvlÿrè èlÿ dîlàylû sÿslÿømÿlÿr, pàràlellÿr îlsà dà, buràdà qÿdèm mÿtnÿ vÿ mèfÿ sîn dÿrÿcÿ sÿrbÿst yànàøûmà, înu ÷eøèdlè øÿkèllÿrdÿyîrumlàmàüà, gÿrÿk duyulàndà ÿskè mèfè yer-yer dÿyèømÿyÿ, kîmèk bèr pàrîdèyàyà ÷evèrmÿyÿ, înu ÷àüdàø dþvrÿ vÿ ènsànlàrà uyüunlàødûrmàüàöstönlök verèlmèødèr.* 1918-20-cè èllÿrdÿ ÀBØ-dà "Lètl revyu" jurnàlûndà 12 hèssÿsè ÷àp îlunàn bu ÿsÿrÿ qàrøû èctèmàèyyÿt àràsûndà etèràz dàlüàsû göclÿnèrvÿ mÿhkÿmÿnèn qÿràrû èlÿ rîmànûn nÿørè dàyàndûrûlûr. 2 fevràl 1922-cè èldÿ "Ulèss" rîmànû tàm øÿkèldÿ Frànsàdà nÿør edèlèr vÿ bu, yàzàrûn40 èllèk yubèleyènÿ ÿsèl tþhfÿ îlur. ßsÿrlÿ bàülû yàrànàn sensàsèyà înun ÀBØ vÿ Ûngèltÿrÿdÿ qàdàüàn îlunmàsûnà, gèzlè yîllà hÿmèn þlkÿlÿrÿgÿtèrèlÿn nösõÿlÿrèn mösàdèrÿsènÿ vÿ rÿsmÿn yàndûrûlmàsûnà dà sÿbÿb îlur. Bu özdÿn ÷àüdàø nÿsrèn tÿmÿl dàølàrûndàn sàyûlàn bu rîmànyàzû÷ûnûn þlömöndÿn tÿõmènÿn 20 èl sînrà înun vÿtÿnè Ûrlàndèyàdà èøûq özö gþrÿ bèlèr. "Fènneqànûn hözörö" rîmànû èsÿ Fènn hàqdà keltmèfîlîgèyàsûnûn stèlèzàsèyàsûdûr, sÿrbÿst èølÿnèmèdèr.* C.Cîys sþzön gèzlè mÿnà vÿ sèmvîlèk qàtlàrûnû à÷màqdà î dÿrÿcÿdÿ mÿhàrÿtlèdèr kè, bu mÿnàdà înu dönyà ÿdÿbèyyàtûndà "þz dèlèîlàn yàzû÷û" sàyûrlàr, ÷önkè înun ÿsÿrlÿrènè îõumàüà gèrèøÿn îõucu kÿnàr seyèr÷è îlàràq qàlmûr, tÿsvèr îlunàn hàdèsÿlÿrdÿn bàø ÷ûõàrmàqö÷ön þzöndÿn õÿbÿrsèz îlàràq möÿyyÿn mÿnàdà hàdèsÿlÿrèn è÷ènÿ gèrmÿk vÿ þzönö bàø verÿn hàdèsÿlÿrèn burulüànûnà àtmà ehtèyàcû duyur.Àøàüûdà tÿqdèm îlunàn hekàyÿ "Dublènlèlÿr" kètàbûndàn se÷èldèyè ö÷ön C.Cîys yàràdûcûlûüûnûn nèsbÿtÿn erkÿn dþvrönÿ àèddèr. Ömèd edèrèkkè, sîn dþvrdÿ, nÿhàyÿt kè, yenèlÿømÿyÿ öz qîyàn ÿdÿbèyyàtûmûz gönlÿrèn bèrèndÿ Ceyms Cîysun dàhà þnÿmlè vÿ dàhà èrè hÿcmlè ÿsÿrlÿrènèÀzÿrbàycàn îõucusunà tÿqdèm edÿcÿk qÿdÿr göclö vÿ ÷àüdàø îlàcàqdûr.Àzàd YÀØÀRhekàyÿSàkènè îlduüu øÿhÿrdÿn èmkàn dàõèlèndÿ uzàqdà yàøàmàüà cànàtdûüû ö÷ön vÿ Dublènèn yerdÿ qàlàn bötön kÿnàr ràyînlàrû înà mÿhzbàyàüû, yekÿõànà vÿ hÿdsèz dÿrÿcÿdÿ möàsèr gÿldèyèndÿn mèsterCeyms Dàffè ×epelèzîd ràyînundà mÿskunlàømûødû. Yàøàdûüû evkþhnÿ vÿ àlàqàrànlûq èdè, pÿncÿrÿlÿrèndÿn fÿàlèyyÿtdÿn qàlmûø øÿràbzàvîdu vÿ Dublènèn è÷èndÿn àõàn dàyàz ÷àyûn sàhèllÿrè gþrönördö.Tàvànû yöksÿk îlàn bu îtàüûn dþøÿmÿsè õàlûyà hÿsrÿt èdè, dèvàrlàrûèsÿ tàblîlàrà. Ev ÿøyàlàrûnûn hàmûsûnû: qàrà metàl ÷àrpàyûnû, dÿmèrÿlözyuyànû, èkè cöt hÿsèr stulu, àsûlqànû, kþmör sàndûüûnû, buõàrûmàøàsûnû vÿ ÷ÿr÷èvÿsènè, èkè dÿnÿ kètàb àltlûüû îlàn kvàdràt bè÷èmlèmàsànû î þzö àlmûødû. Àü rÿflÿrè îlàn dèvàr tàõ÷àsû èsÿ îndàn þtrökètàb økàfûnû ÿvÿz edèrdè. ×àrpàyûnûn östönÿ bÿyàz þrtök, àyàqtÿrÿfènÿ èsÿ qàrà-qûrmûzû zîlàqlû yun øàl sÿrèlmèødè. ßlözyuyànûnöstöndÿ dèvàrà kè÷èk ÿl gözgösö vurulmuødu. Îtàüûn yegànÿ yàràøûüûsàyûlàcàq àü àbàjurlu màsà làmpàsû göndözlÿr buõàrûnûn östöndÿîlurdu. Àü rÿnglè tàõtà rÿflÿrÿ kètàblàr bîy sûràsûnà gþrÿdözölmöødölÿr. Àlt rÿfèn bèr köncöndÿ Vîrdsvîrtun se÷èlmèø ÿsÿrlÿrènèncèldlÿrè, yuõàrû rÿfèn bÿrè bàøûndà èsÿ "Mànut kàteõèzèsè"nèncèb fîrmàtûndàkû vÿ pàr÷àylà özlÿnmèø nösõÿsè gþzÿ dÿyèrdè. Kètàbàltlûüûnûn özÿrèndÿ àdÿtÿn yàzû ÿøyàlàrû îlurdu. Sèyèrmÿdÿ èsÿHàuptmànûn "Mèkàel Kràmer" pyesèndÿn edèlmèø tÿrcömÿnènqàràlàmàsû - buràdàkû remàrkàlàr qûrmûzû qÿlÿmlÿ yàzûlmûødû - vÿbörönc sàncàqlà bèrè-bèrènÿ tutdurulmuø àü vÿrÿqlÿr sàõlànûlûrdû.Àrà-sûrà bu vÿrÿqlÿrdÿ möÿyyÿn bèr èfàdÿ peydà îlurdu; ÿn östdÿkèvÿrÿqÿ èsÿ hÿr hàldà "mÿzÿ îlsun" deyÿ bèr qàràcèyÿr dÿrmànûnûnreklàmû yàpûødûrûlmûødû. Kètàb àltlûüûnûn qàpàüûnû qàldûràcàq îlsànûz,burnunuzà göclÿ sezèlÿn bèr qîõu dÿyÿrdè - he÷ cör ànlàmàq îlmurdukè, bu, sèdr àüàcûndàn hàzûrlànmûø yenè qÿlÿmlÿrdÿn,yàpûøqàndàn, yîõsà kè, îràyà qîyulàràq vàrlûüû unudulàn àlmàdàngÿlèr.Hÿr cör fèzèkè vÿ mÿnÿvè õàîs bÿlèrtèsènÿ qàrøû mèster Dàffèè÷dÿn nèfrÿt duyurdu. Îrtà ÿsrlÿrdÿ yàøàsàydû, hÿr hàldàqàràqàbàqlûüûnà gþrÿ înun Sàturn plànetè àltûndà dîüulduüunu zÿnnedÿrdèlÿr. Yàøàdûüû èllÿr mèster Dàffènèn öz-gþzöndÿn àøkàrcàîõunurdu, înun qÿhvÿyè dÿrèsè èsÿ àdàmà nÿdÿnsÿ Dublènènkö÷ÿlÿrènè õàtûrlàdûrdû. Uzunsîv vÿ õeylè èrè bàøû qàrà, þlgön sà÷làrlàþrtölmöødö, körÿn bûüû àüzûnûn ÷èrkèn èfàdÿsènè göclÿ þrtbàs edèrdè.132ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

ßzÿlÿlè yànàqlàrû özönÿ yetÿrèncÿ sÿrt èfàdÿ versÿ dÿ, gþzlÿrèndÿnyàüàn èfàdÿ õeylè yumøàq èdè. Körÿn qàølàrû àltûndàn dönyàyà bàõànbu gþzlÿr dàèm ènsànlàrûn özöndÿ înlàrûn nþqsànlàrûnû etèràf edÿn bèrbÿlèrtè àõtàrsà dà, àdÿtÿn bunà ràst gÿlmèrdè.Þzönÿ ÷îõ lÿzzÿt verÿn qÿrèbÿ bèr õàsèyyÿtè vàrdû înun - àràdàbèr î, fèkrèndÿ þzö hàqdà - möbtÿdàsû ö÷öncö øÿõs ÿvÿzlèyè èlÿ,õÿbÿrè èsÿ ke÷mèø zàmàndà èfàdÿ îlunàn - qûsà deyèmlÿr tîqquøduràr,he÷ vÿdÿ sÿdÿqÿ vermÿz, àdÿtè özrÿ ènàmlà yerèyÿr vÿ bu zàmànþzönön qîz àüàcûndàn yînulmuø ÿsàsûnà dàyàq verÿrdè.Uzun èllÿrdÿn bÿrè î, Beqqît-strètdÿkè þzÿl bànkdà kàssèrèølÿyèrdè. Hÿr sàbàh ×epelèzîddàn tràmvàylà ÷ûõàr, özö göndözÿdîüru Den Berkèn yànûnà gedÿr, bèr øöøÿ pèvÿ vÿ bèr nèm÷ÿ àrrîrutlu(trîpèk bètkè nèøàstàsû qàtûlmûø - À.Y.) pe÷enye èlÿ nàhàr edÿrdè. Sààtdþrddÿ èø vàõtû bètÿrdè. Gönîrtà yemÿyènè Cîrc-strètdÿ yeyÿrdè, hÿrhàldà buràlàrdà Dublènèn î "qudurüàn càyûllàrû" èlÿ înun ràstlàømàtÿhlökÿsè yîõ èdè, bèr dÿ kè, àz pullà qàrnûnû gen-bîl dîyurà bèlèrdè.Àõøàmlàrûnû yà ev sàhèbÿsènÿ mÿõsus pèànî àrõàsûndà ke÷èrÿr, yà dàøÿhÿrèn kÿnàr mÿhÿllÿlÿrènè dîlàøàrdû. Mîtsàrtà îlàn sevgèsèözöndÿn bÿzÿn gözàrûnû îperàyà vÿ yà kînsert zàlûnà sàlàrdû - bunuînun hÿyàtûndàkû yegànÿ ÿylÿncÿ sàymàq îlàrdû.Dîst-tànûø, fÿlsÿfè bàõûølàr, dènè ènànc kèmè ànlàyûølàr înàtàmàm yàd èdè. Î, þz dàõèlè hÿyàtûnû yàøàyûrdû, he÷ kèmlÿ kÿlmÿ kÿsmÿzdè,qîhumlàrûnà dà àncàq Mþvlud bàyràmûndà bàø ÷ÿkÿr, þlÿnlÿrènèsÿ dÿfnènÿ mötlÿq qàtûlàrdû. Bèrcÿ bu èkè ènsànlûq bîrcununècràsûndà î, àdÿt-ÿnÿnÿlÿrÿ sàdèq qàlàrdû, cÿmèyyÿt hÿyàtûnû èdàrÿedÿn bàøqà he÷ nÿdÿ he÷ kèmÿ zÿrrÿ qÿdÿr dÿ özgþrÿnlèk etmÿzdè.Hÿttà, bèr tÿsàdöf ÿsÿrè, ÿlverèølè øÿràèt yàrànàrsà î, gönlÿrèn bèrèndÿbànk yàrà bèlÿcÿyè fèkrènè dÿ èstèsnà etmèrdè, sàdÿcÿ bu cör øÿrtlÿrdîümàdûüûndàn înun hÿyàtû þz àdè àõàrûndà gedèrdè - eynèlÿ îmàcÿràsûz rîmànlàrdàkû kèmè.Ûø elÿ gÿtèrdè kè, bèr àõøàm î "Rîtîndà" zàlûndà èkè qàdûnlà tÿkbÿtÿkqàlmàlû îldu. Înlàrdàn bàøqà tàmàøà÷û tîplàyà bèlmÿyÿn zàlûnsökutu kînsertèn bàø tutmàyàcàüûndàn õÿbÿr verèrdè. Yànûndàcàîturàn õànûm èkè kÿrÿ bîmbîø zàlû sözÿrÿk dedè:- Hàyûf kè, bugön tàmàøà÷û yûüûlmàdû! Àõû, dþrd dèvàr ö÷önîõumàq ÿsèl dÿhøÿtdèr!Bu sþzlÿrè î, qàdûn tÿrÿfèndÿn sþhbÿtÿ dÿvÿt kèmè ànlàdû.Qàdûnûn sÿrbÿstlèyè înu bèr àz heyrÿtlÿndèrmèødè. Sþhbÿtÿbàølàyàndàn sînrà î, bu õànûmûn cèzgèlÿrènè yàddàøûndà sàõlàmàüà÷àlûøûrdû. Qàdûnûn yànûndàkû càvàn õànûmûn înun qûzû îlduüunuþyrÿnèncÿ èsÿ bu õànûmûn þzöndÿn hàràdàsà bèr-èkè yàø càvàn îlàcàüûqÿnàÿtènÿ gÿldè. Hÿlÿ dÿ þz tÿràvÿtènè qîruyàn bu qàdûn bÿlkÿ dÿ bèrvàõtlàr õeylè gþzÿl èmèø. Înun sÿrt cèzgèlè sèfÿtè bèr àz uzunsîv èdè.Tönd gþy gþzlÿrè àdàmû dèqqÿtlÿ sözördö. Ûlk àndà qàdûnûn bàõûølàrûàdàmà ÷ÿkècè gÿlèrdèsÿ dÿ, àzcà sînrà èrèlÿøÿn gþz bÿbÿklÿrènèndÿrènlèklÿrèndÿn înun hÿssàs qÿlbènè gþrmÿk èmkànû yàrànûrdû. Dàhàsînrà èsÿ bu bÿbÿklÿr kè÷èlèncÿ, hÿmèn î örkÿk kþnöl dàõèldÿkè bèrÿdÿb-ÿrkàn pÿrdÿsè àrõàsûndàn bîy gþstÿrèrdè vÿ hÿr÷ÿnd õànûmûnmeydànsàyàüû sènÿsènè sàràn qûsà, qàràgöl jàketè înun càzèbÿsènèdàhà dà àrtûrûrdû.Bundàn bèr ne÷ÿ hÿftÿ sînrà î, bu õànûmlà yenèdÿn Erlsfîrt-Terresdÿ tÿøkèl îlunàn bèr kînsertdÿ ràstlàødû. Qûzûnûn gþzöndÿn bèrtÿhÿr qurtulàn kèmè î, bu õànûmlà yàõûndàn tànûø îlmàüà èmkàntàpdû. Sþhbÿt ÿsnàsûndà qàdûn èkè yîl þtÿrè dÿ îlsà ÿrèndÿn sþz sàldû,î àrà dànûøûüûndàn nÿ èsÿ bèr àrõàyûn÷ûlûq îõunurdu. Þzönö "mèssèsSènèkî" kèmè tÿqdèm edÿn bu qàdûnûn ÿrènèn ulu-ulu bàbàsû ÿslÿnLèvîrnîdàn èmèø, hàzûrdà ÿrè Dublèn èlÿ Hîllàndèyà àràsûndà èølÿyÿntècàrÿt gÿmèsèndÿ kàpètànlûq edèrmèø vÿ cÿmè bèrcÿ þvlàdlàrû vàrmûø.Bu qàdûnlà ö÷öncö kÿrÿ tÿsàdöfÿn ràstlàøàndà î, cörÿtlÿnÿrÿkgÿlÿn gþröølÿrènèn vàõtûnû tÿyèn etdè. Qàdûn dà gÿldè. Bu gþröøönàrdûncà înlàrûn dàhà ne÷ÿ-ne÷ÿ gþröølÿrè îldu. Înlàr àdÿtÿnàõøàmöstölÿrè bèr àràyà gÿlèr vÿ bèrgÿ gÿzèntèlÿrè ö÷ön ÿn kèmsÿsèzkö÷ÿlÿrÿ östönlök verèrdèlÿr. Àmmà bu sèrlèlèyèn þzö dÿ mèsterDàffènè sÿn deyÿn à÷mûrdû, îdur kè, bu gèzlè gþröølÿrÿ sîn vermÿkö÷ön înu evlÿrènÿ qînàq ÷àüûrmàsû tÿklèfènè qàdûnà þzö verdè.Kàpètàn Sènèkî înun bu gÿlèø-gedèølÿrènÿ èlûq bàõûrdû vÿ döøönördökè, bu àdàm înun qûzûylà evlÿnmÿk èstÿyèr. Bèr dÿ kè, î, þz àrvàdûnûcàzèbÿdàr qàdûn sàymûrdû vÿ înunlà kèmènsÿ màràqlànà bèlÿcÿyènèhe÷ àülûnûn ucundàn dà ke÷èrmèrdè. Kàpètàn tez-tez sÿfÿrdÿîlduüundàn, qûzû èsÿ vàõtàøûrû musèqè dÿrslÿrènÿ getdèyèndÿn mèsterDàffè mèssès Sènèkî èlÿ ÿsàsÿn bàøbàøà qàlûrdû. Înlàrdàn he÷ bèrèsè buyàøà qÿdÿr hÿr hànsû bèr màcÿrà yàøàmàmûødû, înà gþrÿ dÿ înlàrbundà nàõîø he÷ nÿ gþrmördölÿr. Yàvàø-yàvàø î, þz fèkèrlÿrènè buqàdûnlà pàylàømàüà bàølàmûødû, înà îõumàüà kètàblàr verèr, þzèdeyàlàrûnû à÷ûqlàyûr, înu þz kþnöl bàü÷àsûnà dÿvÿt edèrdè. Qàdûn èsÿbötön bunlàrdàn sîn dÿrÿcÿ mÿmnun èdè.Àràdàbèr înun qÿlèz, mènbudàq fèkèrlÿrènèn qàrøûlûüûndà qàdûndà þz hÿyàtûndà bàø verÿn hÿr hànsû bèr ÿhvàlàtû dànûøûrdû. Àz qàlàsÿbèrlè bèr ànà kèmè bu qàdûn înà þz kþnlöndÿkèlÿrè à÷màqdàyàrdûm÷û îlurdu, bàøqà sþzlÿ, înun kþnöl sèrdàøû rîlunu îynàyûrdû. Î,bèr möddÿt Ûrlàndèyà sîsèàlèst pàrtèyàsûnûn èclàslàrûndà èøtèràketdèyèndÿn sþz à÷ûrdû, îràdà, kerîsèn làmpàsûnûn göclÿ èøûqlàndûrdûüûbèr dàõmàdà cèddè nèyyÿtlè fÿhlÿlÿr àràsûndà î þzönö ÷îõ nàqîlàyhèss edèrmèø. Hÿmèn bu pàrtèyà, hÿrÿsènèn þz lèderè vÿ þz dàõmàsûîlmàqlà ö÷ fràksèyàyà pàr÷àlànàndàn sînrà î, bu èclàslàrdàn àyàüûnûbèlmÿrrÿ ÷ÿkèbmèø. Înà gþrÿ, fÿhlÿlÿrèn îràdàkû möbàhèsÿlÿrè sîndÿrÿcÿ sÿvèyyÿsèz èmèø, înlàrûn ÿmÿkhàqqû mÿsÿlÿsènÿ îlàn màràüûèsÿ bötön qàlàn mÿsÿlÿlÿrè kþlgÿdÿ qîyurmuø. Î ànlàyûbmûø kè, buàdàmlàr àcgþz màterèàlèstlÿrdèrlÿr, östÿlèk, fèkèrlÿrènè à÷ûq-àøkàrèfàdÿ etmÿkdÿn dÿ àcèzdèrlÿr; hÿr hàldà bu qàbèlèyyÿtèn ènkèøàfû ö÷önbîø vàõt làzûmdûr, bu dà înlàrdà yîõdur. Înun fèkrènÿ gþrÿ,Dublèndÿ sîsèàl ènqèlàb ÷îõ ÷ÿtènlèklÿ, hÿm dÿ kè, ÿn àzû bèr èkè yöz,ö÷ yöz èl sînrà bàø verÿ bèlÿrdè.Qàdûn bèr àrà îndàn õÿbÿr àlmûødû kè, î, þz fèkèrlÿrènè nèyÿqÿlÿmÿ àlmûr. Î dà càvàbûndà sàõtà làqeydlèklÿ "Àõû nèyÿ?" demèødè.Bÿlkÿ àltmûø sànèyÿ ÿrzèndÿ àrdûcûl döøönmÿ qàbèlèyyÿtèndÿnmÿhrum îlàn bu bîøbîüàzlàrlà dèllÿømÿkdÿn þtrö? Bÿlkÿ î bunu, þzÿõlàqûnû pîlèslÿrÿ, sÿnÿtè èsÿ dÿllàllàrûn þhdÿsènÿ buràõàn bu kötcàmààtûn hÿdÿfènÿ ÷evrèlmÿk ö÷ön etmÿlèymèø?Î, tez-tez bu qàdûnûn Dublèn ÿtràfûndàkû kè÷èk evènÿ bàø÷ÿkèrdè, belÿcÿ àõøàmlàrû èkèlèkdÿ qûsàldûrdûlàr. Àràlàrûndàkû mÿnÿvèyàõûnlûq àrtdûqcà, înlàr dàhà mÿhrÿm mþvzulàrà ke÷mÿlè îlurdulàr.Bu qàdûn îndàn þtrö yàbànû bètkè ö÷ön verèmlè tîrpàq qÿdÿr gÿrÿklèèdè. Bÿzÿn bu qàdûn, làmpànû yàndûrmàüû belÿ unudàràq ÿtràfà tàmqàrànlûq ÷þkÿnÿ qÿdÿr înu dènlÿyèrdè. Qàrànlûq, sàkèt îtàq,qulàqlàrûndà hÿlÿ dÿ sÿslÿnÿn musèqè înlàrû bèr àz dà yàõûnlàødûrûrdû.Bu mÿhrÿmlèk înà qîl-qànàd verèrdè, õàsèyyÿtèndÿkè "qûl÷ûqlàrû"tÿmèzlÿyèr, înun è÷ dönyàsûnû õîø hèsslÿrlÿ zÿngènlÿødèrèrdè. Bÿzÿnînà elÿ gÿlèrdè kè, þz dànûøûüû sàdÿcÿ möÿyyÿn sÿslÿr yûüûnûdûr.Þzönö ènàndûrmûødû kè, bu qàdûnûn nÿzÿrèndÿ î, àz qàlà mÿlÿksÿvèyyÿsènÿ yöksÿlèb vÿ þz ÷ûlüûn õàsèyyÿtlè rÿfèqÿsènè dàhà àrtûqdÿrÿcÿdÿ þzönÿ heyràn etdèkcÿ î, þz sÿsè kèmè qÿbul etdèyè bu qÿrèbÿvÿ sàhèbsèz sÿslÿ qÿlbènè sàràn tÿnhàlûüûn ÿlàcsûzlàødûüûnû dàhà àrtûqdÿrÿcÿdÿ hèss edèrdè. Bu sÿs deyèrdè kè, bèz þzömözö tàmàmÿn yàlnûzbèr àdàmà hÿsr edÿ bèlmÿrèk. Bèr àõøàm sîn dÿrÿcÿ hÿyÿcànlànànmèssès Sènèkînun înun ÿlènè ehtèràslà tutàràq, þz yànàüûnà sûõmàsû èlÿbu mÿhrÿm sþhbÿtlÿr hÿmèøÿlèk nþqtÿlÿndè.Hÿmèn àn mèster Dàffènè sînsuz tÿÿccöb börömöødö. Sþylÿdèyèsþzlÿrèn bu cör yîrumlànûøû înun bötön èllözèyàlàrûnû yerlÿ yeksànetmèødè. Döz bèr hÿftÿ î, qàdûnà bàø ÷ÿkmÿdè, sînrà èsÿ gþröømÿkÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 133

èstÿyènè înà yàzûlû øÿkèldÿ ÷àtdûrdû. Bu sîn gþröølÿrènèn bèrqèblÿgàhûn yûõûlûøûnû õàtûrlàtmàsûnû î he÷ cör èstÿmèrdè, elÿ bunà gþrÿdÿ înlàr Fenèks-Pàrk qàpûlàrû yànûndàkû kè÷èk øèrnèyyàt dökànûndàgþröødölÿr. Sîyuq bèr pàyûz gönö îlsà dà, înlàr döz ö÷ sààt îÿtràfdàkû cûüûrlàrlà gÿzèb dîlàødûlàr. Sînundà bèr dàhà gþröømÿmÿyÿqÿràr verdèlÿr: î dedè kè, èstÿnèlÿn yàõûnlûüûn sînu àürû-àcû èlÿ bètèr.Pàrkdàn ÷ûõàràq sÿssèzcÿ tràmvàyà tÿrÿf öz tutdulàr, àmmà bèrdÿnqàdûnû göclö öøötmÿ tutdu vÿ î, qàdûnû bèr dàhà ehtèràs dàlüàsû÷ulüàyàcàüûndàn ehtèyàtlànàràq, înà bàø ÿyèb, îràdàn ÿlöstöuzàqlàødû. Bèr ne÷ÿ gön sînrà qàdûndàn þz kètàblàrû vÿ nîtlàrû èlÿdîlu bèr bàülàmà àldû.Àràdàn dþrd èl ke÷dè. Àrtûq mèster Dàffè þzönön dözÿnlè yàøàmtÿrzènÿ tàm mÿnàdà dþnmöødö. Bèrèncè mÿrtÿbÿdÿkè îtàqdà kètàbàltlûüûnûn özÿrèndÿ yenè nîtlàr, kètàb rÿfèndÿ èsÿ "ßylÿncÿlè elm" vÿNè÷øenèn "Zÿrdöøt belÿ buyurub" kètàblàrû peydà îlmuødu.Sèyèrmÿsèndÿkè kàüûz tîpàsûnà î àrà-sûrà qeydlÿr edèrdè. Înun mèssèsSènèkî èlÿ sîn gþröøöndÿn èkè ày sînrà yàzdûüû qeyd belÿ èdè:"Qàrøûlûqlû cènsè càzèbÿ èmkànsûz îlduüundàn èkè erkÿk àràsûndàmÿhÿbbÿt dîüà bèlmÿz; cènsè càzèbÿ qà÷ûlmàz îlduüundàn erkÿklÿqàdûn àràsûndà èsÿ dîstluq èmkàn õàrècèndÿdèr." Bu qàdûnlàràstlàømàqdàn ÷ÿkèndèyè ö÷ön î, àrtûq kînsertlÿrÿ dÿ getmèrdè. Àtàsûrÿhmÿtÿ getmèødè, bànkdàkû kè÷èk îrtàüû bànk èøèndÿn tàmàmuzàqlàømûødû. Bötön bunlàrà zÿrrÿcÿ mÿhÿl qîymàyàn mèster Dàffèhÿr sÿhÿr tràmvàylà øÿhÿrÿ gÿlèr, Cîrc-Strètdÿkè îrtàbàb gönîrtàyemÿyènè yeyèr, desertÿ þz àõøàm qÿzetènè îõuyàndàn sînrà hÿràõøàm pèyàdà øÿhÿrdÿn evÿ dþnördö.Bèr àõøàm söfrÿ àrõàsûndà èkÿn înun bèr ÷ÿngÿ duzlu kÿlÿmèàüzûnà àpàràn ÿlè hàvàdàcà dîndu. Su söràhèsènÿ sþykÿnÿrÿkîõuduüu àõøàm qÿzetèndÿkè yàzûlàrdàn bèrènÿ tàõûlmûødû bàõûølàrû.ßlèndÿkè kÿlÿmè nèm÷ÿsènÿ qîyàndàn sînrà hÿmèn yàzûnû dèqqÿtlÿîõudu. Àrdûncà bèr stÿkàn su è÷ÿndÿn sînrà î, nèm÷ÿsènè bèr kÿnàràètÿlÿdè, màsànûn östönÿ sÿrdèyè qÿzetè dèrsÿklÿrènèn àràsûndà ÷àrmûõà÷ÿkdè vÿ bàyàqkû yàzûnû bèr ne÷ÿ dÿfÿ, hÿm dÿ bàødàn-àyàüà îõudu.Nèm÷ÿdÿkè kÿlÿmèn östöndÿ gþzÿ dÿyÿn yàü "gþlmÿ÷ÿlÿrè" dînduüundànözÿrè àü tÿbÿqÿ èlÿ þrtölmöødö. Yemÿyèn dàdlû îlubîlmàdûüûnûþyrÿnmÿk èstÿyÿn îfèsèànt înà yàõûnlàødû. Yemÿyèn ÷îõlÿzzÿtlè îlduüunu bu àdàmà sþylÿsÿ dÿ, sînràkû èkè-ö÷ tèkÿbîüàzûndàn göc-bÿlà àødû. Îdur kè, hesàbû þdÿyÿrÿk, þzönö bàyûràsàldû.Bu nîyàbr àõøàmû ètè àddûmlàrlà yerèmÿyÿ öz qîydu, bu àràînun tàõtà ÿl àüàcû sÿkèyÿ dÿyÿrÿk rètmèk sÿslÿr ÷ûõàrûrdû, "Meyl"qÿzetènèn sàrûmtûl köncö èsÿ înun dàr, qîøà yûrtmàclû pàltîsununcèbèndÿn eynè rètmlÿ bîy gþstÿrèrdè. Fenèks-Pàrk qàpûlàrû èlÿ×epelèzîd àràsûndàkû kèmsÿsèz yîldà î àddûmlàrûnû yàvàøûtdû. Àrtûqînun ÿl àüàcû sÿkèdÿn ÿvvÿlkè kèmè sÿrt sÿs ÷ûõàrmûrdû, înun dözÿnsèz,hàràdàsà kþks þtörmÿyÿ bÿnzÿyÿn nÿfÿsè èsÿ àyàzlû hàvàdàcàdînurdu. Evÿ ÷àtàn kèmè î, bèrbàø yàtàq îtàüûnà ke÷dè, cèbèndÿn÷ûõàrtdûüû qÿzetdÿkè hÿmèn yàzûnû bu sÿfÿr pÿncÿrÿdÿn döøÿn vÿ getdèkcÿþlÿzèyÿn èøûqdà îõudu. Yàzûnû ucàdàn îõumàsà dà, duà îõuyànràhèb kèmè elÿ hey dîdàqlàrûnû tÿrpÿdèrdè. Gÿlèn gþrÿk, bu yàzûdànÿdÿn sþz edèlèrdè:Kîrîner Leverttèn èzèndÿ îlmàsûndàn dîlàyû înun yàrdûm÷ûsûtÿrÿfèndÿn dönÿn Dublèn øÿhÿr õÿstÿõànàsûndà elÿ hÿmèn àõøàmSèdnè-Pereyd stànsèyàsûndà hÿyàtûnû ètèrmèø qûrõ ö÷ yàølû mèssès EmèlèSènèkî èlÿ bàülû èstèntàq àràødûrmàsûnà bàølànûlmûødûr. Øàhèdèfàdÿlÿrènÿ ÿsàsÿn, relslÿrèn özÿrèndÿn ke÷mÿyÿ ÷àlûøàn mÿrhumÿKènqztàundàn gÿlÿn vÿ sààt în sÿfÿrènÿ àèd sÿrnèøèn qàtàrûtÿrÿfèndÿn vurulmuødur. Qÿzà nÿtècÿsèndÿ bàøûndàn vÿ sàübþyröndÿn àüûr õÿsàrÿtlÿr àlàn qàdûn cànûnû tàpøûrmûødûr.Söröcö Ceyms Lennenèn dedèklÿrènÿ gþrÿ, î, în beø èlÿyàõûndûr kè, dÿmèryîlu øèrkÿtèndÿ ÷àlûøûr. Kînduktîrun fètènÿ ÿsàsÿnî, qàtàrû hÿrÿkÿtÿ gÿtèrèbmèø vÿ bÿrk ÷ûüûrtû eøèdÿndÿn bèr-èkè sànèyÿsînrà qàtàrû durdurmàüà nàèl îlub. Qàtàr hÿlÿ kè, sörÿt tîplàmàyûbmûø.Yök÷ö P.Denn èfàdÿ verèb kè, qàtàrûn stànsèyàdàn àyrûldûüû àndàbèr qàdûnûn yîlu ke÷mÿk èstÿdèyènèn øàhèdè îlub. Î, qàdûnà tÿrÿfcumub, înu sÿslÿyèb, kþmÿyÿ qà÷màüà màcàl tàpûncà pàrîvîzunbuferè qàdûnû yerÿ sÿrèb.Mÿhkÿmÿ özvö: - Î qàdûnûn necÿ yûõûldûüûnû gþrÿ bèldènèz?Øàhèd: - Bÿlè.Pîlès serjàntû Krîulè hàdèsÿ yerènÿ yetèøÿndÿ perrîndà he÷ bèrhÿyàt ÿlàmÿtè îlmàyàn bèr qàdûn cÿsÿdè gþröb. Î, sànètàr kàretàsûgÿlÿnÿ qÿdÿr meyèdèn vàüzàldàkû gþzlÿmÿ zàlûnà àpàrûlmàsû hàqdàgþstÿrèø verèb. Õèdmÿtè nèøàn nþmrÿsè ÿllè yeddè îlàn kînstebl dÿ busþylÿnÿnlÿrè tÿsdèq etdè.Dublèn øÿhÿr õÿstÿõànàsûnûn cÿrràhû dîktîr Hîlpèn bèldèrdè kè,mÿrhumÿnèn èkè qàbûrüàsûnûn qûrûldûüûnû vÿ sàü ÷èynènèn cèddè õÿsàrÿtgþrdöyönö tÿsbèt edèb. Yerÿ yûõûlàrkÿn bàøûnûn sàü tÿrÿfè zÿdÿlÿnèbmèø.Bununlà belÿ, bötön bu zÿdÿlÿr bèrlèkdÿ nîrmàl bèr ènsànûnþlömönÿ sÿbÿb îlà bèlmÿzmèø. Înun fèkrènÿ gþrÿ, þlöm, örÿkfÿàlèyyÿtènèn qÿflÿtÿn durmàsû èlÿ vÿ yàøànmûø øîklà bàülû meydànà÷ûõûb.Dÿmèryîl øèrkÿtè àdûndàn mèster Õ.B. Pettersîn Fènley bu bÿdbÿõthàdèsÿ èlÿ ÿlàqÿdàr dÿrèn höznlÿ bàøsàülûüû verèb. Pèyàdàlàrûndÿmèryîlu õÿtlÿrènè õösusè kþrpöcöklÿr özÿrèndÿn ke÷mÿsènÿ õösusèdèqqÿt yetèrÿn dÿmèryîlu øèrkÿtènèn bu mÿqsÿdlÿ hÿr stànsèyàdàèøàrÿt lþvhÿlÿrè vurdurduüunu, hÿttà dÿmèryîlu èlÿ àvtîyîllàrûnkÿsèømÿlÿrèndÿ àvtîmàtèk ølàqbàumlàr qurulduüunu à÷ûqlàyûb.Mÿrhumÿ àõøàmûn qàrànlûüûndà relslÿrè ke÷mÿyè þzö ö÷ön bèr àdÿthàlûnà gÿtèrèbmèø vÿ zÿrÿr÷ÿkÿnlÿ bàülû bÿzè mÿqàmlàrû nÿzÿrÿàlàràq î, dÿmèryîl÷ulàrûn bu bÿdbÿõt hàdèsÿdÿ möqÿssèrîlmàdûqlàrûnû ÿmènlèk hèssè èlÿ sþylÿyèb.Mÿrhumÿnèn ÿrè, Sèdnè Pereyddÿkè Leîvèllàdà yàøàyàn kàpètànSènèkînun dà èfàdÿsè àlûnûb. Î, mÿrhumÿnèn þz õànûmû îlduüunu tÿsdèqlÿyèb.Hàdèsÿ bàø verÿn vàõt þzönön Dublèndÿ îlmàdûüûnû bÿyànedèb, ÷önkè î, elÿ bu sàbàh Rîtterdàmà sÿfÿrdÿn dþnöbmöø. Înlàrèyèrmè èkè èl nèkàhlû îlublàr vÿ èkè èl ÿvvÿl õànûmû spèrtlè è÷kèlÿr134ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

döøkönönÿ ÷evrèlÿnÿ qÿdÿr õîøbÿõt þmör söröblÿr.Mèss Merè Sènèkînun sþzlÿrèndÿn èsÿ bÿllè îlub kè, sîn vàõtlàrànàsû àdÿtè özrÿ øÿr qàrûøàn vàõt øÿràb àlmàq ö÷ön evdÿn ÷ûõûrmûø.Bèr þvlàd kèmè î, mÿrhumÿyÿ îlumlu tÿsèr gþstÿrmÿyÿ ÷àlûøûrmûø vÿînà àyûqlûq cÿmèyyÿtènÿ özv yàzûlmàüû dà tþvsèyÿ edèbmèø.Hÿkèmèn rÿyènÿ ÿsàslànàn mÿhkÿmÿ heyÿtè söröcö Lennenènbu èødÿ hÿr hànsû mÿsulèyyÿt dàøûmàdûüûnà dàèr hþkm ÷ûõàrûb.Kîrînerèn yàrdûm÷ûsû bu îlàyûn înun èø hÿyàtûndà ÿn fàcèÿlèhàdèsÿlÿrdÿn îlduüunu qeyd edÿrÿk, kàpètàn Sènèkîyà vÿmÿrhumÿnèn qûzûnà dÿrèn höznlÿ bàøsàülûüû verèb. Øèrkÿt rÿhbÿrlèyènÿèsÿ î, gÿlÿcÿkdÿ bÿnzÿr hàdèsÿlÿrè þnlÿmÿkdÿn þtrö bötöntÿdbèrlÿrè sÿfÿrbÿr etmÿyè mÿslÿhÿt gþröb. Hàdèsÿ èlÿ bàülû he÷ kèmmöqÿssèr bèlènmÿyèb."Mèster Dàffè bàõûølàrûnû qÿzetdÿn àyûràràq pÿncÿrÿdÿn gþrönÿnqÿmgèn pàyûz mÿnzÿrÿsènÿ dèkdè. Àtûlmûø øÿràb zàvîdunun yànûndàn÷ày sÿssèz-sÿmèrsèz àõûrdû, àrà-sûrà Döken yîlu östöndÿkè evlÿrdÿnhànsû bèrèndÿsÿ èøûq yànûrdû. Sÿn qèsmÿtÿ bàõ! Qàdûnûn þlömö hàqdàyàzûlànlàr înu dÿhøÿtÿ gÿtèrèrdè, ÷önkè bèr vàõtlàr î, hÿmÿn buqàdûndàn þtrö dönyànûn ÿn möqÿddÿs vàrlûüû îlmuødu. Bötön bu÷eynÿnmèø èfàdÿlÿrdÿn, sÿrèn bàøsàülûqlàrûndàn, bu àdè vÿ bàyàüûþlömÿ àèd èncÿlèklÿrè þrt-bàs etmÿyÿ ràzûlàømûø möõbèrèn ehtèyàtlûtþvröndÿn înun þdö àüzûnà gÿlèrdè. Bèr dÿ àõû, bu qàdûn tÿkcÿ þzönöyîõ, - înu dà àl÷àltmûødû. Î, bu qàdûnûn ÿsèrè îlduüu ÿyyàølûqbÿlàsûnûn bötön èyrÿnclèyènè vÿ èkràh dîüurucu cÿhÿtlÿrènè gþzlÿrèþnöndÿ cànlàndûrûrdû. Demÿlè, înun î kþnöl hÿmdÿmè belÿbèrèsèymèø?!ßlèndÿ bîø øÿràb øöøÿlÿrè kö÷ÿdÿ, bàrdà sÿndÿlÿyÿn ÿyyàølàrûgÿtèrdè gþzönön qàbàüûnà. Àh, qàdèr mþvlàm, ÿvvÿl-àõûr sÿn yàzànlàrîlàcàq! Gþröndöyö kèmè, bu mÿnlèksèz vÿ èràdÿsèz qàdûn hÿyàtûnzÿrbÿlÿrènÿ dàvàm gÿtèrmÿmèø vÿ þz øàkÿrènèn qàrøûsûnà ke÷ÿbèlmÿmèødè, sèvèlèzàsèyà dà mÿhz belÿ qurbànlàrûn sömöklÿrèözÿrèndÿ bÿrqÿràr îlur. Gþrÿsÿn qàdûnûn bu cör àyàqlàr àltûnàdöømÿsènÿ nÿ sÿbÿb îlmuødu? Bÿs î, nèyÿ belÿ bèr ÿskèk qàdûnàmeyl sàlmûødû? Hÿmèn î sîn gecÿ qàdûndà sezdèyè ehtèràs dàlüàsûnûõàtûrlàyûncà bu sÿfÿr înà dàhà betÿr qÿzÿbè tutdu. Î zàmànkû sÿrthÿrÿkÿtè ö÷ön dÿ þzönÿ tÿkràr hàqq qàzàndûrdû.Hàvà qàràlûrdû, fèkèrlÿr înu ràhàt buràõmûrdû. Elÿ bu àrà înà elÿgÿldè kè, hÿmèn qàdûn înun ÿlènÿ tîõundu. ×àøqûnlûqdàn ÿvvÿlcÿörÿyè bulàndû, dàhà sînrà bu, öøötmÿ èlÿ ÿvÿz îlundu. ßlöstö pàltîsunu,ølyàpàsûnû geyènèb bàyûrà ÷ûõdû. Àstànàdà sîyuq kölÿk înunözönö yàlàdû, pàltîsunun qîllàrûndàn è÷ÿrè sèvèøèb gèrdè. Þzönö×epelèzîd-Brècdÿkè bàrà yetèrèb, èstè punø sèfàrèø etdè.Bàr sàhèbè înà õÿtèr-hþrmÿtlÿ õèdmÿt etsÿ dÿ, sþhbÿtÿke÷mÿyÿ hÿlÿ kè, cörÿt etmèrdè. Bàrdà îturàn beø-àltû fÿhlÿ èsÿ Kèlderqràflûüûndàkû hànsûsà màlèkànÿnèn qèymÿtè bàrÿdÿ sþzgölÿødèrèrdèlÿr. Sèqàret töstölÿdÿrÿk înlàr è÷kèlÿrènè àràbèr udumlàyûr,èkèdÿ-bèrdÿ dþøÿmÿyÿ töpörör, þz àüûr ÷ÿkmÿlÿrè èlÿ töpörcÿklÿrènèyerÿ sÿpèlmèø àüàc yînqàsû èlÿ qàrûødûrûrdûlàr. Înlàrà tÿrÿfbàõsà dà, mèster Dàffè nÿ bèr øey gþrör, nÿ dÿ dànûøûlànlàrû eøèdèrdè.Àz sînrà fÿhlÿlÿr durub getdèlÿr, î èsÿ bèr stÿkàn dà punø èstÿdè. Bèrõeylè belÿcÿ làl-màt îturdu. Bàrà tàm sàkètlèk ÷þkmöødö. Dÿzgàhàsþykÿnÿn bàr sàhèbè ÿsnÿyÿrÿk "Heràld" qÿzetènè îõuyurdu.Hÿrdÿnbèr yîüun sökutu yîldàn ke÷ÿn tràmvàyûn qîpàrdûüû gurultupîzurdu.Belÿcÿ îturub hÿmèn dîndàn dînà gèrÿn î qàdûnlà ke÷èrdèyègönlÿrè õàtûrlàyûrdû vÿ èndè àrtûq dÿqèq bèlèrdè kè, hÿmÿn qàdûn hÿyàtdàyîõdur, hÿyàt sÿhnÿsèndÿn ÿbÿdè ÷ÿkèlèb gedèb, sîlüun bèrõàtèrÿyÿ ÷evrèlèb. ßhvàlû qÿflÿtÿn töhàflàødû. Þzöndÿn õÿbÿr àldû kè,elÿ bèr qàdûnlà bàøqà nÿ cör dàvrànmàlûydû kè? Î, bu ÿrlè qàdûnlàà÷ûq-àøkàr yàøàyà bèlmÿzdè, bundàn þtrö sàõtàkàrlûüû èsÿ þzönÿ rÿvàbèlmÿzdè. Îdur kè, hÿmèn vÿzèyyÿtdÿ þz vècdànûnûn uyüun bèldèyèvàrèàntà östönlök vermèødè. Gþrönör, elÿ î þzö dÿ þlÿnÿ qÿdÿr, bufànè vàrlûq sÿhnÿsèndÿn sèlènÿnÿ qÿdÿr, sÿrèn bèr õàtèrÿyÿ ÷evrèlÿnÿqÿdÿr î qàdûn kèmè tÿnhà yàøàyàcàqdû - îndàn sînrà înu bèr Àdÿmþvlàdûnûn õàtûrlàyûb-õàtûrlàmàyàcàüû èsÿ suàl àltûndà èdè.Bàrdàn ÷ûõàndà sààt àrtûq înà èølÿyèrdè. Sîyuq vÿ qàràqàbàq bèrgecÿ èdè. Yàõûnlûqdàkû gèrèø qàpûlàrûndàn ke÷èb, Fenèks-Pàrkÿràzèsènÿ dàõèl îldu, yàrpàqlàrûnû tþkmöø àüàclàr àltdà gÿzèømÿyÿbàølàdû. Döz dþrd èl qàbàq înlàr bu sevèmsèz õèyàbàndàdîlàømûødûlàr. Àràdà înà elÿ gÿldè kè, qàrànlûqdà qàdûn dà cûnàüûndàèrÿlèlÿyèr. Bÿzÿn qeybdÿn înun sÿsè qulàüûnà dÿyèrdè, bÿzÿn înunÿllÿrènèn tÿmàsûnû duyurdu. Belÿdÿ kàrûõmûø hàldà ÿtràfû dènlÿyèrdè.Gþrÿsÿn î qàdûnûn þmör àüàcûnû bàltàlàmàüà înun nÿ hàqqû vàrdû?Nÿ hàqlà î qàdûnà þlöm hþkmö ÷ûõàrmûødû àõû? Bunlàrû döøöndökcÿînun è÷ dönyàsû, îràdàkû sÿlèqÿ-sàhmàn dàüûlmàüà bàølàyûrdû.Meqezèn-Hèll tÿpÿsènÿ ÷àtàndà dàyàndû, Dublènÿ sàrû àõàn÷àyûn seyrènÿ durdu, gecÿnèn àyàzûndà evlÿrdÿn gÿlÿn èøûqlàrdànàdàmûn cànûnà bèr øÿfqÿt, mösàfèrpÿrvÿrlèk duyüusu yàyûlûrdû.Àøàüûlàrà bàõûncà tÿpÿnèn ÿtÿyèndÿ, pàrk hàsàrûndàn döøÿn kþlgÿnènfînundà yerÿ uzànmûø bèr cöt qàràltû sàtàødû gþzönÿ. Bu mÿøuqlàrûnyàøàdûüû gèzlè vÿ gönàhlà dîlu cènsè tÿmàs înà làp yer elÿdè. Ûndè àrtûqî, mþvcud ÿõlàq nîrmàlàrûnà dà nèfrÿt edèrdè, þzönö èsÿ hÿyàtdàn,hÿlÿ kè, kàmûnû àlmàmûø bèrèsè kèmè gþrördö. Þmröndÿ cÿmè bèrcÿqàdûn înu sevmèødè, î èsÿ bu zÿrèf mÿõluqà înun umduüu hÿyàteøqènè vÿ sÿàdÿtè vermÿkdÿn èmtènà etmèø, înu tÿhqèrÿ vÿ bàyàüû bèrþlömÿ làyèq gþrmöødö. Ànlàyûrdû kè, bu àn îràdà, àøàüûdà, hàsàrûndèbèndÿ màzàülàøànlàr dà hÿr hàldà î buràdàn rÿdd îlub gedÿndÿnsînrà þz èølÿrènè dàhà ràhàt tutà bèlÿcÿkdèlÿr. Bÿlè, àrtûq î, he÷ kèmÿlàzûm deyèl: hÿyàt àdlû tîy-bösàtdà înà yer yîõ èdè. Bunu döøönÿrÿkî, bàõûølàrûnû qûvrûlàràq Dublèn sÿmtÿ àõàn, àrà-sûrà èøûldàyàn bîzbulànûq÷àyà dèkdè. Gþzö ÷àyûn î tàyûndà Kènqz-Brèc stànsèyàsûndànyîlà ÷ûõàn tècàrÿt qàtàrûnà sàtàødû; àüûr-àüûr èrÿlèlÿyÿn bu qàtàrþzönön qûrmûzû èøûqlàrû èlÿ zölmÿtè ènàmlà yàràn qûrõàyàüû õàtûrlàdûrdû.Bèr àz sînrà qàtàr gþzdÿn ètsÿ dÿ, tÿkÿrlÿrèn tàqqûltûsû hÿlÿuzun möddÿt î qàdûnûn àdûnû tÿkràrlàdû înun qulàqlàrûndà.Àyàüà qàlõûb gÿldèyè yîlà öz tutdu, qàtàrûn rètmèk tàqqûltûsû hÿlÿdÿ qulàqlàrûndàn ÷ÿkèlmÿmèødè. Yàddàøûnà yàzûlànlàrûn ger÷ÿklèyènÿøöbhÿ èlÿ yànàømàüà bàølàdû. Àüàcûn àltûnà ÷àtûb dàyàndû vÿqulàqlàrûndàn î rètmèk tàqqûltû tàm ÷ÿkèlÿnÿ qÿdÿr durub gþzlÿdè.Zölmÿt, õÿyàlûndàkû î qàdûnû tàmàm-kàmàl udmuødu àrtûq, èndÿnbelÿ înu hÿmÿn qàdûnûn nÿ õÿyàlû, nÿ dÿ sÿsè nàràhàt edÿcÿkdè.Dàyànûb bèr ne÷ÿ dÿqèqÿ dÿ ÿtràfû dènlÿdè. Àrtûq dþrd tÿrÿfÿ dÿ sökut÷þkmöødö, gecÿnèn dèlè-àüzû bàülànmûødû. Tàm ÿmènlèk ö÷ön bèrdàhà qulàq verdè: yenÿ dÿ he÷cÿ nÿ. Ûndè î, bèr qàrà dàø kèmè budönyàdà yàlqûz qàlmûødû.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 135

Fèlèpp ÆULÈÀN BÀRNSPÅDÀNTMßTBßÕDßÎnà, Înun Ö÷ön èthàf îlunurMÿtbÿõÿ gådÿn uzun yîlÀøbàzlûqlà gåc mÿøüul îlmàüà bàølàdûm. Bàlàcà uøàqîlàndà mÿnè sÿsvårmÿ kàbènÿsèndÿ, ÿr-àrvàdlàrûnyàtàüûndà yàõud kèlsÿdÿ bàø vårÿnlÿrè õûrdàlûüûnà qÿdÿr þyrÿnmÿyÿqîymurdulàr. Þz øÿõsè tÿøÿbbösömlÿ èngèlès hÿyàtûnûn îülànlàr ö÷öndàhà bèr qàpàlû sàhÿsènÿ dèqqÿt yåtèrdèm - mÿtbÿõè nÿzÿrdÿ tuturàm.Îràdàn ànàm vÿ õþrÿk påydà îlurdu, - àtàmûn bàü-bîstànûnûn mÿhsulundànhàzûrlànmûø õþrÿk, - àmmà nÿ àtàm, nÿ qàrdàøûm, nÿ dÿmÿn ÿrzàüûn õþrÿyÿ nåcÿ ÷åvrèldèyènè sîruømàzdûq. Hå÷ kèm bunun"sûrf qàdûn mÿøüulèyyÿtè" îlduüunu dåmèrdè, sàdÿcÿ håsàb ådèrdèlÿrkè, kèøèlÿrèn bunà qàbèlèyyÿtè ÷àtmàz. Èstèràhÿt gönlÿrèndÿ sÿhÿryåmÿyènè àtàm hàzûrlàyàrdû - nèøàstàlû yulàf àøûnû qûzdûrûr, båkînu(båkîn - hèsÿ vårèlmèø dînuz ÿtè - S.B.) qûzàrdûr, mÿnsÿ qàrdàøûmlà÷ÿkmÿlÿrè tÿmèzlÿyèr vÿ plètÿylÿ mÿøüul îlurduq - kölö ÷ûõàrûb,kþmör qîyurduq.Bu, sÿhÿr vurnuõmàsû èlÿ bèzèm mÿtbÿõ bàcàrûüûmûz bètèrdè.Ànàm gåtmÿlè îlduqdà, bu, þzönö böruzÿ vårdè. Bèr dÿfÿ àtàm mÿktÿbö÷ön mÿnÿ såndvè÷ hàzûrlàdû, bålÿ kè, bu èødÿ àtàmûn pràktèkàsûzÿèf îlduüundàn, ÷þrÿyèn àràsûnà mÿnèm èstÿdèyèm hÿr øåyè dörtdö.Bèr nå÷ÿ sààt sînrà, bèzèm kîmàndà øÿhÿrèn kÿnàrûndàkû stàdèînàråqbè îynàmàüà gådÿndÿ, mÿn nàhàrû bökdöyöm pàkåtè à÷dûm.Såndvè÷lÿr èslànmûø, àtàmûn qàyüûkåølèklÿ kÿsdèyè ÷uüundurun qûrmûzûøèrÿsènÿ bàtmûødû; såndvè÷lÿr mÿnÿ gþrÿ, mÿnsÿ - înlàrû hàzûrlàyànàgþrÿ qûzàrmûødûm.Såkslÿ, sèyàsÿtlÿ vÿ dènlÿ bàø vårÿnlÿr àøbàzlûqdà dà þzönögþstÿrdè: mÿn mÿtbÿõlÿ màràqlànàn vàõt, yàøûm þtmöødö dåyÿ, buhàqdà vàlèdåynlÿrèmlÿ dànûømàq àrtûq gåc èdè. Înlàr mÿnè vàõtûndàþyrÿtmÿmèødèlÿr, mÿnsÿ àcûüûmdàn dàhà sîruømàq èstÿmèrdèm. Èyèrmèbåø yàøûm vàrdû, höquq fàkultÿsèndÿ îõuyurdum, bu vàõtlàrbèøèrdèyèm hÿr øåy ÿn cèddè mÿzÿmmÿtÿ làyèq èdè. Àøbàzlûqbàcàrûüûmûn ÿn yöksÿk nþqtÿsè dþyölmöø dînuz ÿtènè nîõud vÿkàrtîflà hàzûrlàmàq èdè. ßlbÿttÿ kè, nîõud - dîndurulmuø, kàrtîf -tÿmèzlÿnmèø vÿ kînsårvlÿødèrèlmèø îlurdu. Kàrtîf øèrèntÿhÿr màyåíèíè÷ÿrèsèndÿ özördö, mÿn bu mayenè è÷mÿyè ÷îõ õîølàyûrdûm; bu cördþyölmöø dînuz ÿtènÿ sînràlàr ràst gÿlmÿdèm. Mÿnèm àldûqlàrûmsömöksöz, hàmûsû åynè fîrmàdà vÿ ÷ÿhràyû rÿngdÿ èdè - nÿ qÿdÿrqûzàrtsàn dà rÿngènè dÿyèømèrdè. Bu àøbàzà möÿyyÿn sÿrbÿstlèkvårèrdè: yàlnûz tàmàmèlÿ sîyuq tèkÿ yàõøû qûzàrdûlmàmûø, tàm yànmûøtèkÿ èsÿ ÷îõ qûzàrdûlmûø håsàb ådèlèrdè. Nîõudà, kàrtîfà, bÿzÿn dÿdþyölmöø ÿtÿ bîllucà kÿrÿ yàüû tþkördöm.Î èllÿrdÿ mÿnèm àøbàzlûq åkspårèmåntlÿrèmèn tÿyènådècè fàktîrlàrûyîõsulluq, bàcàrûüûn yîõluüu vÿ qàstrînîmèk kînsårvàtèzmèdè. Mÿnèm vÿzèyyÿtèmdÿ îlànlàrûn ÿksÿrèyyÿtè àrtûq-urtuqlàãèdàlànûrdû, mÿnsÿ, ÿn pès vàõtûmdà, õîøumà gÿlmÿsÿ dÿ, kînsårvlÿødèrèlmèømàl dèlè yåyèrdèm; dözdör, ÿt kînsårvlÿrèndÿ dèl kîmpînåntlÿrèdÿ îlurdu. ßsàs õþrÿyèm qîyun sènÿsè èdè: înu qûzàrtmàqàsàndûr, hàzûr îlmàüûnû bèlmÿk èsÿ ÷ÿtèn dåyèl, bèr øèllènqÿ àldûüûnqîyun ÿtènè ö÷ dÿfÿ bèøèrÿ bèlÿrdèn. Sînrà qîyunun bål ÿtènÿ kå÷dèm.Înà kàrtîf, yårkþkö vÿ sîüàn qàtmàqlà bþyök bèr pèrîq hàzûrlàyûrdûm- råsåptè "Ûvnènq stàndàrd"dàn îõumuødum. Pèrîq ö÷önhàzûrlàdûüûm påndèrlè sîus un dàdû vårèrdè, àmmà înu bèr-èkè dÿfÿqûzdûrdûqdà bu ÷ÿkèlèb gådèrdè. Sÿbÿbènè - èllÿr sînrà ànlàdûm.Yàvàø-yàvàø råpårtuàrûmû gånèølÿndèrèrdèm. Ûlk nþvbÿdÿ ÿt vÿtÿrÿvÿzlÿ èølmÿkdÿ tÿcröbÿ qàzànûrdûm (ustàlûüà hÿlÿ ÷îõ vàrdû).Bunun dàlûncà dåsårtlÿr vÿ suplàrà, ÷îõ-÷îõ sînràlàr èsÿ pàstà, rèzîttîvÿ suflåyÿ kå÷dèm. Bàlûqlà hÿmèøÿ prîblåmèm îlurdu, bu gönÿqÿdÿr dÿ bunu hÿll ådÿ bèlmÿmèøÿm.Mÿnèm õþrÿk hàzûrlàdûüûmû bèr möddÿtdÿn sînrà vàlèdåynlÿrèmdÿ bèldè. Àtàm mÿnèm bu sàhÿdÿkè bàcàrûüûmûn ènkèøàfûnû dèqqÿtlÿèzlÿyèrdè - "Kîmmunèst pàrtèyàsûnûn mànèôåstè"nè îõuyàrkÿn mÿnègþrÿndÿ yàõud înu Bàrtîkun sèmlè kvàrtåtènÿ qulàq àsmàüà mÿcburådÿndÿ dÿ tÿõmènÿn bu cör mönàsèbÿt gþstÿrmèødè. ßgÿr hÿr øåybålÿ pèsdèrsÿ, mÿn bunà þyrÿømÿyÿ ÷àlûøàràm - bu, înun bàõûøûndànîõunurdu. Ànàmsà såvèndè: qûzûm yîõdur, hå÷ îlmàsà îülànlàrûmdànbèrè èndè bàøà döøÿr kè, mÿtbÿõdÿ ÿllÿømÿk nÿ dåmÿkdèr. Yîõ, bèzbèr-bèrèmèzÿ råsåpt vårmèrdèk, àmmà î, mèssès Bètînun (1) kþhnÿcèldènè îõuduüumu gþrördö. Mÿnèm unèvårsètåt möÿllèmè îlàn åvlèqàrdàøûm qàyüànàq bèøèrmÿyè 50 yàøûndà þyrÿnmèødè.Yuõàrûdà dådèklÿrèmèn nÿtècÿsèndÿ (mÿn ÿmènÿm kè, hÿr øåyÿsÿbÿb "yuõàrûdà dådèklÿrèm"dèr, mÿnèm nàturàm dåyèl) fàntàzèyàsûzvÿ àõmàqcàsûnà îlsà dà, hÿr hàldà zþvqlÿ õþrÿk bèøèrèrÿm. Mÿnÿÿrzàüûn dÿqèq sèyàhûsû vÿ àøbàzlûq kètàbûnûn àtàlûq qàyüûsû làzûmdûr.Tîõunmà zÿnbèllÿ qàyüûsûz-qàyüûsûz bàzàrdà gÿzèb ÿlènÿ döøÿnèàlàn, sînrà dà bundàn nåcÿ gÿldè õþrÿk hàzûrlàyàn àdàmlàrà pàõûllûüûmtutur - mÿn bu zèrvÿyÿ hå÷ vàõt ÷àtà bèlmÿrÿm.Mÿtbÿõdÿ mÿn pådàntàm, hÿm dÿ nàràhàt pådàntàm. Mÿtbÿõplètÿsènèn tåmpåràturunu hÿmèøÿ èzlÿyèr vÿ bèøèrmÿ vàõtûnà cèddèÿmÿl ådèrÿm. Cèhàzlàrà þzömdÿn ÷îõ ènànûràm. Hå÷ vàõt ÿtèn bèøèbbèømÿdèyènèbàrmàüûmlà yîõlàmàràm. Þzömÿ rÿvà gþrdöyömyågànÿ sÿrbÿstlèk - õîølàdûüûm øåydÿn bîllucà ÿlàvÿ åtmÿkdèr.Àmmà bu zàmàn sÿhv dÿ ådÿ bèlÿrÿm - yàdûmdàdûr, skumbrèyà,màrtènè vÿ undàn hàzûrlàdûüûm yåmÿyè kîrlàmûødûm: màrtènènè ÷îõtþkdöyömdÿn õþrÿk dàhà ÷îõ è÷kèyÿ îõøàyûrdû.ßvvÿlcÿdÿn hå÷ vàõt õþrÿyè yîõlàmàràm vÿ bundàn ùÿmèøÿqà÷mûøàm. Mÿsÿlÿn, qÿtè ÿmènÿm kè: göndöz, øèrèn ÷àydàn sînràyåyèlÿn õþrÿyè, àõøàm cèn-tînèkdÿn sînrà yåsÿn tàmàm bàøqà dàdvårÿr. ßslèndÿ sÿbÿb bèrdèr: qîrõuràm kè, hàzûrlàdûüûm õþrÿk àràlûqmÿrhÿlÿdÿ yåmÿlè îlmàsûn. Bÿhànÿ hÿmèøÿ tàpûlûr: þz-þzönÿ dåyÿ136ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

èlÿrsÿn kè, yîõlàmàq mÿnàsûzdûr, ÷önkè õþrÿyè dÿqèqlèklÿ råsåptÿuyüun hàzûrlàmûsàn, bålÿ kè: à) råsåptdÿ, yîõlàmàq làzûmdûr,yàzûlmàyûb vÿ b) înun möÿllèfè hþrmÿtlè àøbàzdûr, hÿr øåy yàõøû àlûnmàlûdûr.Bàøà döøörÿm, bu, qåyrè-mökÿmmÿllèkdÿn õÿbÿr vårèr.Hÿvÿskàr-àøbàzûn uøàq øûltàqlûqlàrû kèmè. ßgÿr õþrÿk hàzûrlàdûüûmvàõt sèz mÿtbÿõÿ gÿlèb mÿnè tÿrèflÿsÿnèz yà bèøèrdèyèmèn dàdûnàbàõsànûz, qànûm qàràlàcàq, àõû mÿn sèzè stîl àrõàsûndà tÿÿccöblÿndèrmÿkèstÿyèrÿm. ßgÿr sèz måhrèbàncàsûnà vÿ õåyèrõàhlûqlàõþrÿyÿ àzcà muskàt fûndûüû qàtmàüûmû vÿ yà sîusu bèr àz dà qàynàtmàüûmûmÿslÿhÿt gþrsÿnèz, îndà mÿn sèzè ÿdÿbsèz vÿ sûrtûq håsàbådÿrÿm.Îlur kè, qÿzÿbèmè ènàndûüûm àøbàz kètàblàrûnà tþkörÿm.Înlàrûn pådàntlûüû nÿènkè ànlàøûlàndûr, hÿttà làzûmdûr dà: àøbàzlûüûþz-þzönÿ þyrÿnÿn èstÿnèlÿn àdàm bu sÿhèfÿlÿrè ÿsÿbè hàldàvÿrÿqlÿyÿrÿk îrdà dÿqèq gþstÿrèølÿr àõtàrûr. Mÿgÿr àøbàzlûq kètàbûcÿrràhlûq dÿrslèyè kèmè dÿqèq îlmàmàlûdûr? (Înu dåyèm kè, bèz cÿrràhlûqdÿrslèklÿrènèn dÿqèqlèyènÿ qîrõà-qîrõà ömèd ådèrèk. Tàmàmèlÿmömköndör kè, înlàrûn bÿzèsè làï ålÿ àøbàz kètàblàrû kèmèdèr."Ànåståzèyà dàmcûsû dàõèl ådèn, àrtûq øåyè ÷ûõàrûn, qîyun, bèr àz qàn÷ûõsûn, kîllåqàlàrûnûzlà pèvÿ è÷èn, sînrà kÿsèyè tèkèn…"). Mÿgÿrråsåptdÿkè sþzlÿr rîmàndà îlduüu qÿdÿr möhöm dåyèlmè? Bèrèncèhàldà dÿqèqsèzlèk mÿdÿnèn, èkèncè hàldà èsÿ bàøûn õàràb îlmàsûnàsÿbÿb îlur.Bÿzÿn mÿn, hÿr øåyèn bàøqà cör yîõ, bålÿ îlduüunà dÿrèndÿntÿÿssöf ådèrÿm. Bu, àøbàzlûqlà gåc yàølàrûndà mÿøüul îlànlàrûn÷îõunà õàsdûr. ßgÿr bèø-döøö ànàm mÿnÿ uøàqkÿn þyrÿtsÿydè… Hÿrøåy bèr yànà qàlsûn, èndè mÿnèm tÿrèfÿ bålÿ åhtèyàcûm îlmàzdû.Àõûrûncû qînàq ÷ûõûb gådÿndÿn sînrà, àdÿt åtdèyèm øèkàyÿtè tÿkràrlàyûràm:"Mÿn qîyun ÿtènè/màl ÿtènè/dînuz ÿtènè îddà vàõtûndàn ÷îõsàõlàdûm". ßslèndÿ bålÿ dåmÿk èstÿyèrÿm: "Dîürudànmû, õþrÿkyàõøû àlûnûb? ßgÿr àlûnmàsà dà, qîrõusu yîõdur, ålÿmè?" Àdÿtÿnþzömözönkölÿr mÿnè àldàdûr vÿ ÿmèn ådèrlÿr kè, hÿr øåy ÷îõgþzÿldèr. Àmmà bÿzÿn õàtûrlàdûrlàr kè, èyèrmè båø yàødàn sînrà þznþqsànlàrûnû vàlèdåynlÿrènèn östönÿ yûõmàq yàõøû dåyèl. Înlàrûgönàhlàndûrmàq yîõ, bàüûølàmàq làzûmdûr. Înà gþrÿ dÿ, àtàcûüûm,mÿn bålÿ dåyèrÿm: ×uüundurlu såndvè÷ gþzÿl hàzûrlànmûødû. ×îõdàdlû vÿ ÿn ÿsàsû îrèæènàl èdè. Mÿn bålÿ hàzûrlàyà bèlmÿzdèm.Pådànt èø gþrör. Åhtèyàtlà!ßvvÿllÿr õîøàgÿlmÿz zÿrurÿt îlàn bèø-döødÿn îtuz yàødànsînrà zþvq àlmàüà bàølàyàndà, mÿn "Vèøè yårkþkösö"hàzûrlàmàq ö÷ön èlk dÿfÿ cÿhd åtdèm. ßlbÿttÿ, råsåptè, Înun - PådàntÎnun Ö÷ön Bèøèrèr - rÿfèqÿsènèn yàzdûüû àøbàzlûq kètàbûndàn îõumuødum.Yårkþkö, su, duz, øÿkÿr, kÿrÿ yàüû, èstèît, cÿfÿrè - ÷ÿtèn bèr øåydåyèl, àdè ènqrådèyåntlÿrdèr. Ûøÿ sàkètcÿ vÿ dåmÿk îlàr kè, ÿmènlèklÿbàølàdûm. Hÿm dÿ fèkèrlÿøèrdèm kè, gþrÿsÿn burdà Vèøè Påtånà (2)(bålÿ îlduqdà ènqrådèyåntlÿrèn hàmûsû kîllàbîràsèînèstdèrlÿr) yîõsàVèøè kurîrtu (bÿs îndà kÿrÿ yàüû, duz, øÿkÿr nÿ ö÷ön?) nÿzÿrdÿ tutulur?Bÿlkÿ, bu yårèn ÿnÿnÿvè råsåptè îlduüundàn àdû bålÿdèr?Råsåpt, hÿttà mÿnèm kèmè sîn dÿrÿcÿ sàyûq vÿ hÿr cör kÿlÿyÿhàzûr îlàn àdàm ö÷ön dÿ àsàn gþröndö. Màhèyyÿtcÿ ålåmåntàr èølÿr:tÿmèzlÿmÿk, kÿsmÿk, qàynàtmàq, ÿdvèyyàt qàtmàq vÿ îdunöstöndÿn vàõtûndà gþtörmÿk. Mÿn àrtûq dþyöøÿ bàølàmàq èstÿyèrdèmkè, mÿtndÿ sÿhv tàpdûm. Mÿtn ö÷ hèssÿyÿ bþlönmöødö, àmmà nþmrÿlÿrsÿhv qîyulmuødu: 1, 2 vÿ 4. Mÿn bunu Înun Ö÷ön, Înàgþstÿrdèm, bu sÿhvÿ gþrÿ înun dà kåfè pîzuldu. Mÿnÿ tÿklèf åtdè kè,möÿllèfÿ zÿng ådèm.Bu hàqdà hå÷ fèkèrlÿømÿyÿ dÿ cörÿtèm ÷àtmûrdû. Pèknèk vàõtûqînøulàrdàn bèrèsè øàlvàrûnû ÷ÿkèb "Bàüûølàyûn, sèz burà bàõàbèlmÿzsènèz…" dåyÿrÿk þzönö hÿkèmÿ gþstÿrmÿk èstÿyÿndÿ, hÿkèmbÿrk ÿsÿblÿøèr. Yàzû÷û, ÿgÿr bèlsÿ kè, înun dîstlàrûndàn bèrè kè÷èk,cÿmèsè 130 sÿhèfÿ îlàn håkàyÿ yàzûb vÿ sÿnÿtkàr rÿyènè þyrÿnmÿkàrzusundàdûr, bundàn dÿhøÿtÿ gÿlÿr. Þzlÿrènÿ øàm yåmÿyè hàzûrlàyànvàõt àøbàzlûq kètàblàrûnûn möÿllèflÿrènÿ nå÷ÿ èl bundàn qàbàq÷àp îlunmuø råsåptèn nöànslàrûnû sîruømàq ö÷ön yà dà öyödöcöèynÿlÿrè nÿ èlÿ ÿvÿz åtmÿyè þyrÿnmÿk ö÷ön zÿng åtsÿn, sÿnÿ nèfrÿtådÿr.Àmmà qînàqlàrû dÿvÿt åtdèyèmdÿn, þzömö ÿlÿ àldûm, zÿngådèb prîblåmè sþylÿdèm.- Råsåptè mÿnÿ îõuyun, - àøbàzlûq kètàbûnûn möÿllèfè dådè. Mÿnîõudum.- Mÿncÿ, hÿr øåy dözdör, - î dådè.- Àmmà bèr øåy àydûn dåyèl, - mÿn dèllÿndèm. - Yà nÿørèyyàttÿrÿfèndÿn 3-cö hèssÿ buràõûlûb, mÿn bunu bèlmÿk èstÿyèrdèm, yà dà3-ön yårènÿ 4 yàzûlûb.- Bèr dÿ îõuyun, - î dådè. Yÿqèn kè, î, bu vàõt dÿstÿyè yànàüûèlÿ ÷èynènÿ sûõûb, dÿnèz kèrpèlÿrèndÿn suflå hàzûrlàyûrdû. Mÿn tÿkràrîõudum.- Mÿncÿ, hÿr øåy dözdör, - î dådè. Gþrönör mÿnèm zÿngèm înu÷îõ kàrûõdûrmûødû.Vÿ î vàõt mÿn bèrdÿn Înlàrlà Bèzèm àràsûndà ÿsàs fÿrqèn nÿîlduüunu dÿrk åtdèm. Vàrlûlàr àdè ènsànlàrdàn înunlà fÿrqlÿnèr kè,înlàrûn ÷îõlu pulu vàr. Råsåptlÿrèndÿn èstèfàdÿ åtdèyèmèz àøbàzlàràèsÿ, bèzÿ hàvà-su kèmè làzûm îlàn mÿslÿhÿtlÿr gÿrÿk dåyèl. Bþyökàøbàz îlmàq bàøqàdûr, àøbàzlûq kètàblàrûnûn möÿllèfè îlmàq - bàøqà:bu, håkàyÿ yàzmàq kèmè zÿngèn fàntàzèyà vÿ dÿqèq tÿsvèr bàcàrûüûtÿlÿb ådèr. Rîmàntèk qÿnàÿtèn ÿksènÿ îlàràq, ènsànlàrûn ÿksÿrèyyÿtèörÿyèndÿ rîmànûn mÿüzènè ÿvvÿlcÿdÿn bàøà döømÿdèyè kèmè, àøbàzlàrdà àøbàzlûq kètàbûnûn mÿüzènè bàøà döømör."Rÿssàmlàrûn dèlènè kÿsmÿk làzûmdûr", - bèr dÿfÿ Màtèssdåmèødè, îõøàr måtàfîrànû àøbàzlàrûn ÿksÿrèyyÿtènÿ àèd åtmÿk îlàr.Înlàrû zÿncèrlÿ plètÿyÿ bàülàyûb, yàlnûz åhtèyàc îlduqdà mÿtbÿõlÿqînàq åvè àràsûndàkû kè÷èk pÿncÿrÿdÿn înlàrà yåmÿk vårmÿklàzûmdûr. Bèr dÿfÿ mÿn Làmàstrdà Ålèzàbåt Dåvèdèn (3) tÿrèflÿdèyè vÿèndèyÿ qÿdÿr dÿ àncèånnècuèsènå-lÿrè (4) èlÿ muøhur îlàn "Dyu MèdèÎtålè"ndÿ èkè gåcÿ qàlmàlû îldum. Håsàbû vårdèkdÿn sînrà, bèrdÿngþzöm Àrdåøèn èyèrmè ÿn mÿøhur àøbàzûnûn fîtîsu îlàn plàkàtàsàtàødû. Înlàr àüàppàq þnlök vÿ pàpàqdà hànsûsà qÿsrèn pèllÿkÿnèndÿdurmuødulàr. Mÿn bu hàqdà àøbàzlàrdàn bèrènèn àrvàdû îlànsàhèbÿdÿn sîruødum:- Mÿgÿr sèz înu tànûmàdûnûz? - î dådè. Mÿn tànyûà bèlmÿzdèmdÿ - èkè gön ÿrzèndÿ înu bèrcÿ dÿfÿ dÿ îlsun gþrmÿmèødèm. - Hÿdözdör, î hÿmèøÿ mÿtbÿõdÿ îlur. - Yàlnûz sînrà dÿrk åtdèm kè, bålÿmödrèk àøbàzlàrà ÷îõ nàdèr hàllàrdà ràst gÿlmÿk mömköndör.ßlbÿttÿ, bèz råsåptlÿrè ÷îõ èstÿyèrèk, bunà tàm höququmuz dàvàr. Qÿdèm vàõtlàr råsåptlÿr ÿsàsÿn qàdûnlàr àràsûndà øèfàhè øÿkèldÿyàyûlûrdû. Sînrà bunlàrû kèøèlÿr yàzmàüà bàølàdû. Ûndè bèzè hÿr èkè cènsènnömàyÿndÿlÿrè þyrÿdèr. Måtîdèkà øèfàhè (àøbàz tålåvèzèyàdàvårèlèø àpàrûr), yàzûlû (àøbàzlûq kètàbû) vÿ qàrûøûq (hÿm tålåvårèlèølÿr,hÿm dÿ kètàblàr ÷ûõûr) îlà bèlÿr. Mÿn kètàblàrà gþrÿ bèøèrmÿyè östöntuturàm vÿ kàmårànûn þnöndÿ þzönö gþstÿrÿn àøbàzlàrà ÷îõ øöbhÿèlÿ yànàøûràm. Cîn Råyt (5) dåyèrdè kè, tålåàøbàzlûüûn pèînårlÿrènènhÿrÿkÿtè yöksÿk mÿqsÿdlÿrÿ hå÷ vàõt uyüun gÿlmèr: gþtörÿk ålÿ,Fànnè vÿ Cînnè Kråddîklàrû (6). Bèzèm dþvrdÿ èsÿ àøbàzlàrtàmàøà÷ûlàrà èstÿdèklÿrè kèmè, tÿklèfsèzcÿ mönàsèbÿt gþstÿrèrlÿr: "Hÿ,bàõûn, bunu èstÿnèlÿn àõmàq bèøèrÿ bèlÿr. Ålÿ döøönmÿyèn kè, bunàõösusè èstådàd vÿ zþvq làzûmdûr".ßlbÿttÿ, làzûm dåyèl. Àmmà tÿdrès vÿ tÿlèmè nÿ qÿdÿrÿylÿncÿyÿ ÷åvèrmÿk èstÿsÿk dÿ, yånÿ dÿ tÿdrès vÿ tÿlèm îlàràq qàlûr.Mÿktÿbdÿ îõuduüum vàõtlàrdà bålÿ bèr zàràfàt vàrdû: "Kèm bàcàrûr -ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 137

ådèr, kèm bàcàrmûr þyrÿdèr". Mÿktÿb dèråktîru, hÿm dÿ zàràfàtcûlènsàn îlàn àtàmsà ÿlàvÿ ådÿrdè: "Kèm kè þyrÿdÿ bèlmèr, möÿllèmlÿrèþyrÿdèr". Bu zàràfàtdàn möÿllèmlÿrèn þzö èstèfàdÿ åtdèyènè gþrdöm -înlàr "Kèm bàcàrûr - þyrÿdèr" øöàrûnûn kþmÿyè èlÿ þz sÿnÿtlÿrènè "råklàmådèrdèlÿr".Kèm bàcàrûr - bèøèrèr, kèm bàcàrmûr - qàblàrû yuyur. Bu hàqdàdànûømàüà bàølàmûøûqsà, bèr øåyè dÿ ÿlàvÿ ådÿk: pådàntèzm vÿ yàînun yîõluüu - àøbàzlûq bàcàrûüûndàn yîõ, tåmpåràmåntènõösusèyyÿtèndÿn õÿbÿr vårèr. Qåyrè-pådàntlàr ÷îõ vàõt pådàntlàrûdözgön qèymÿtlÿndèrmèr vÿ bunà gþrÿ înlàrà yuõàrûdàn àøàüû bàõûrlàr."Mÿn hå÷ vàõt råsåptÿ ÿmÿl åtmèrÿm" - înlàr dåyèr. Àøbàzlûqkètàbûnà bàõûb õþrÿk hàzûrlàmàq, sànkè hÿr dÿqèqÿdÿn bèr såksbàrÿdÿ mÿqàlÿyÿ bàõûb mÿhÿbbÿtlÿ mÿøüul îlmàüà îõøàyûr. Yàõud:"Råsåptlÿrè îõuyuràm, àmmà mÿnè yàlnûz ömumè èdåyàmàràqlàndûrûr". Þz èøènèzdèr, àmmà ècàzÿ vårèn sîruøàq: "Mÿn qànunlàràînà gþrÿ bàõûràm kè, ömumè mÿüzè bèlèm" dåyÿn höquqøönàsûnõèdmÿtèndÿn sèz èstèfàdÿ ådÿrdènèzmè? Mÿnèm bèr tànûøûm vàr -mÿncÿ, ÿn yàõøû àøbàzlàrdàn bèrèdèr, - hÿttà tîyuq qûzàrdàndà bålÿ,àøbàzlûq kètàbûndàn èstèfàdÿ ådèr. Ûø îndàdûr kè, hÿm pådàntèzm, hÿmdÿ înun yîõluüu - bèr ÷ubuüun èkè ucu kèmèdèr. Pådàntlàr àràsûndàhÿm tÿõÿyyöldÿn yîõsullàrà, sÿrt hÿrfyåyÿnlÿrÿ, ènàdkàrlàrà, hÿmdÿ hÿr øåyè mökÿmmÿl hàzûrlàmàüà càn àtàn sÿmèmè möbàrèzlÿrÿràst gÿlmÿk îlàr. Qåyrè-pådàntlàrsà yà tÿnbÿllÿr, yà þzöndÿnràzû"yàràdûcû" øÿõslÿr, yà dà hÿqèqÿtÿn þzönÿ gövÿnÿnlÿr - àøbàzlûq hàrmînèyàsûnûnbötön sèrlÿrènè, bötön ösullàrûnû mÿnèmsÿyÿnlÿrdèr. Mÿnpådàntlàrûn hàzûrlàdûüû õþrÿklÿrÿ östönlök vårdèyèmè dåmÿkèstÿmèrÿm, àmmà mÿtbÿõdÿ vÿ pådàntûn qàfàsûndà bàø vårÿnlÿrÿdÿrèn rÿübÿtèm vàr. Vÿ bèr dÿ: bu sÿnÿtèn bötön kîrèfåylÿrènè þzdöøÿrgÿmdÿ gþrmÿk èstÿrdèm. Øåf-àøbàz nÿ qÿdÿr dåsÿn yàràdûcû vÿåkspårèmåntlÿrÿ måyllè îlà bèlÿr, (îrèæènàl qÿràrlàrûn ÿksÿrèyyÿtènèbàøqàlàrûndàn îüurlàsà dà), àmmà î bèlèr kè, bèøèrdèyèn õþrÿklÿ fÿõråtmÿk èstÿyèrsÿnsÿ, mötlÿq dÿqèqlèyÿ rèyàÿt åtmÿlèsÿn. "Dåyÿsÿn,kèfàyÿtdèr" èfàdÿsènè ÿn yàõøû råstîrànlàrûn mÿtbÿõèndÿ nàdèr hàllàrdàåøèdÿrsÿn. Hÿyàtûmdà yådèyèm ÿn pès øàm yåmÿyènè - ÿn pèsînà gþrÿ kè, yåmÿkdÿn sînrà þzömö fÿnà hèss åtmèødèm, - Mèølånulduzlu (7) frànsûz råstîrànlàrûnûn bèrèndÿ yådèm. Burànûn øåf-àøbàzûqåyrè-pådàntlûüû þzönÿ dåvèz åtmèødè. Î þz mÿtbÿõènè cuèsènåd'ènstènct(8) kèmè råklàm ådèrdè. Mÿnèm îràdà îlduüum èlk vÿ sînàõøàmdà ènstènkt înà dåmèødè kè, mèllè sèrkÿ åhtèyàtûnû bötönlöklÿsÿrf åtmÿk làzûmdûr. Õþrÿklÿrèn hàmûsû sup bîøqàbûndà vårèlèrdè vÿsèrkÿ è÷èndÿ özördö, mÿn hÿttà qîrõdum kè, påndèrlÿrÿ, kråmÿ vÿqÿhvÿyÿ dÿ sèrkÿ qàtàlàr.Budur, àrtûd èyèrmè èldèr kè, "Vèøè yårkþkösö"nö åynè råsåpt özrÿhàzûrlàyûràm vÿ nÿhàyÿt, ànlàmûøàm: 3 nþmrÿlè hèssÿ vàrmûdûr, yîõmudur- qÿtèyyÿn ÿhÿmèyyÿtlè dåyèl. Zàmàn kå÷dèkcÿ mÿn àdûnmÿnàsûnû dà tàpdûm: ÿvvÿllÿr yårkþkönö Vèøènèn mènåràl sulàrûndàqàynàdàrdûlàr. Mènåràl suyun butûlkàlàrdà sàtûlmàdûüû vàõtlàrdà înusîdà qàtûlmûø àdè su èlÿ ÿvÿzlÿyèrdèlÿr. Àmmà mödrèk CåynQrèqsînun (9) dådèyè kèmè: "Vèøènèn mènåràl suyu èlÿ hàzûrlànmûøyårkþkönön, sîdà qàtûlmûø àdè sudà vÿ yà sàdÿcÿ àdè sudà hàzûrlànmûøyårkþkö èlÿ fÿrqènè tàpsànûz, mÿn ÷îõ tÿÿccöblÿnÿrÿm". Bålÿqåydlÿr mÿnèm örÿyèmcÿdèr.Îrtà þl÷ölö èkè bàø sîüàn gþtörönMÿnèm dîstumun ànàsûnûn qînøusu (bàøà döøörÿm, bèr àzgölmÿlè ÷ûõûr, àmmà mÿhz bålÿdèr) cåm bèøèrmÿyè qÿràrààlûr. Dîstumun ànàsû bþyörtkÿnlÿ àlmàdàn cåm hàzûrlàmàüû mÿslÿhÿtgþrör. Sÿhÿrè gön qînøu þz zÿhmÿtènèn kÿdÿrlè nÿtècÿsènènömàyèø åtdèrèrdè: qàzànûn dèbènÿ qàtû vÿ qàrà kötlÿ ÷þkmöødö, înuhå÷ bîrmàøûnlà dà (bîrmàøûn - dèø hÿkèmlÿrènèn èølÿtdèyè burüu àlÿtè138ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007- S.B.) qîpàrtmàq mömkön dåyèldè. Îíà åëÿ ýÿëìèøäè êè, áónà sÿbÿb- råsåptdÿkè sÿhvdèr.Råsåptlÿrèn dÿqèqlèyènè gþzlÿyÿnlÿr înu sîrüu-suàlà tutdulàr;nÿtècÿdÿ àydûnlàødû kè, àøbàzlûq kètàbûndà yàzûlûb: "Bèr funt måyvÿyÿ- bèr funt øÿkÿr". Nàmÿlum sÿbÿbdÿn (burdà mÿnèm yàdûmà nÿdÿnsÿbàøûnà tàõtà kÿpÿyè tþkölmöø àyû bàlàsû döøör) î qÿràrà àlûr kè,þl÷mÿnè ÿn yàõøûsû bèr funtluq màüàzà bànkàsûnûn kþmÿyè èlÿàpàrsûn. Qàzànà ÿvvÿlcÿ bèr bànkà måyvÿ, sînrà bèr bànkà øÿkÿrtþkör.Mÿncÿ, burdà àdàmà nÿènkè gölmÿk, hÿttà înu ÿlÿ sàlmàq dàmömköndör. Möÿyyÿn vàõtlàrdà hÿr bèrèmèz gölmÿlè sÿhvlÿrburàõûb: mÿsÿlÿn, mÿnèm kànàdàlû yàzû÷û tànûøûm qurudulmuø råyhàndÿstÿsèndÿn sîus hàzûrlàmàüà cÿhd ådèb, àmmà bu ÿhvàlàt ÷îõgölmÿlèdèr. Bålÿ hàllàrdà àøbàzlûq kètàblàrûnûn yàràdûcûlàrûnà àdàmûnyàzûüû gÿlèr. Înlàr råsåptlÿr fèkèrlÿøèr, înlàrû þz dîstlàrûndà sûnàqdànkå÷èrèr, sînrà nÿørèyyàtûn rådàktîrlàrû þz pàylàrûnû ÿlàvÿ ådèr vÿnÿhàyÿt nÿsÿ àlûnsà, àlûnûr. Bu, àøbàzlûq kînfrànslàrûndà bötön÷ûõûølàrûn yà dà "Dönyànûn ÿn pès söröcölÿrè" kèmè tålåsårèàllàrûn,"Cÿhÿnnÿmdÿn gÿlmèø qînøulàrûm" àdlû kîmpötår îyununun ÿsàsmþvzusu îlà bèlÿr. ßgÿr bèzè åøètsÿydèlÿr…Àøbàzlûq ålm yîõsà èncÿsÿnÿtdèr - suàlû mÿtbÿõdÿkè pådàntûnàràhàt åtmèr! Î bunun dþymÿ yàõud yèv à÷màq kèmè sÿnÿt îlmàsûèlÿ kèfàyÿtlÿnèr. Àøbàzlûq rÿqàbÿtè înà yàddûr. Î, tÿÿccöblö dÿ îlsà,þyrÿnmèødèr kè, èlk bàõûødàn sàkèt vÿ sàf mÿøüulèyyÿt îlàn bàübànlûqdàåhtèràslàr qàynàyûr, yàlàn vÿ pàõûllûq hþkm sörör, àz qàlûr kè,hÿr øåy krèmènàl sînluqlà bètsèn. ßlbÿttÿ kè, àøbàzlàr àràsûndà dàrÿqàbÿt vàr, àmmà Pådànt bundàn uzàqdûr. Î, àncàq dàdlû vÿ õåyèrlèqèdà hàzûrlàmàq èstÿyèr, èstÿyèr kè, dîstlàrû bundàn zþvq àlsûn vÿ bèrdÿ sàkètcÿ råpårtuàrûnû gånèølÿndèrmÿyÿ càn àtûr.Àh, bu "àncàq" sþzö hÿmèøÿ pàfîslà dåyèlèr! Sÿnÿtkàràmbèsèyàlû ènsàn hå÷ vàõt øÿõsè õþrÿyènè yàràdà bèlmÿz. Bÿlkÿ, nàdèrhàllàrdà nÿsÿ õûrdà bèr èø gþrsön. Î, màhèyyÿtcÿ þzgÿ sþzönö yårènÿyåtèrÿn vÿ tàmàmèlÿ råsåptÿ åtèbàr ådÿn köt ècrà÷ûdûr.Hÿr dÿfÿ, hÿttà àydûn vÿ sàdÿ råsåptÿ möràcèÿt ådÿn Pådàntøöbhÿlÿrdÿn ÿzàb ÷ÿkèr, yàzûnû hÿyÿcànlà, dþnÿ-dþnÿ îõuyur. Buråsåpt bèr qÿdÿr qåyrè-möÿyyÿn yàzûlûb, mànåvr åtmÿk ö÷ön sÿrbÿstlèkvàr, bÿlkÿ möÿllèf þz fèkèrlÿrènè àydûn èfàdÿ ådÿ bèlmÿyèb?Hÿr øåy ålåmåntàrdàn bàølàyûr. "Tèkÿ" nÿ bîydà îlmàlûdûr, "Dàmcû"dådèkdÿ nÿ bàøà döøölör vÿ hànsû øûrnàüû nàzèk àdlàndûrmàq îlàr?"Fèncàn" - bu kþhnÿ kàsàdûr yîõsà àmårèkàn hÿcm þl÷ösö? Bundànyà îndàn bèr qÿdÿh ÿlàvÿ åtmÿk nÿ dåmÿkdèr, àõû qÿdÿhlÿr möõtÿlèfcör îlur. Rè÷àrd Înlènèn (10) råkîmåndàsèyàsû sèzèn õîøunuzà gÿlèrmè:(yånÿ dÿ qûsà möddÿtÿ cåm mþvzusunà qàyûdàq) "Îvcunuzà nÿqÿdÿr yårlÿøèrsÿ, î qÿdÿr ÷èyÿlÿk gþtörön". Mÿn qÿtèyyÿn zàràfàtåtmèrÿm. Bÿlkÿ, bèz mÿrhum mèstår Înlènèn vÿsèsèndÿn sîruømàlûyûqkè, înun îvuclàrû nÿ bîydà îlub? Bÿlkÿ bu cåmè uøàq bèøèrÿcÿk? Yàdà yåkÿpÿr sèrk ustàsû?Bàø sîüànlà yàrànàn prîblåmÿ bàõàq. Sîüànû gþz yàøû àõûtmàdànsîymàq bàrÿdÿ dåbàtlàrà gèrmÿyÿcÿm ("Qàrdèàn"ûn îõuculàrûnûbu mþvzu ÷îõ màràqlàndûrmûødû). Àncàq õÿbÿrdàr åtmÿkèstÿyèrÿm kè, mÿnèm bèr dÿfÿ åtdèyèm kèmè, özgö÷ö åynÿyènè gåyèbînu tÿmèzlÿmÿyÿ bàølàsànûz, plàstèk lènzàlàr tåzlèklÿ tÿrlÿyÿcÿk vÿsèz hå÷ nÿ gþrmÿyÿcÿksènèz. Yîõ, ÿslèndÿ prîblåm àøàüûdàgþstÿrdèklÿrèmdèr.1. Råsåptlÿrdÿ yàlnûz ö÷ cör þl÷ödÿ bàø sîüàn gþstÿrèlèr -"kè÷èk", "îrtà" vÿ "èrè". Màüàzàlàrdà èsÿ hÿr cörÿsè sàtûlûr - döymÿbîydà sîüàndàn tutmuø, kårlènq dàøû bîydà îlànà qÿdÿr. Înà gþrÿdÿ, "Îrtà þl÷ölö èkè bàø sîüàn gþtörön" kèmè gþstÿrèølÿr pådàntlàrûsîüàn sÿbÿtèndÿ sààtlàrlà åøÿlÿnmÿyÿ mÿcbur ådèr kè, ÿn uyüungÿlÿnènè tàpsûn. (Bålÿ kè, "îrtà" ànlàyûøû nèsbè îlduüundàn, bötönsîüànlàrû bèr-bèrèlÿ möqàyèsÿ åtmÿk làzûm gÿlèr).

2. "Yàrûmdàèrÿvè kÿsmÿk" vÿ "Kub fîrmàsûndà kÿsmÿk"èfàdÿlÿrè tåz-tåz èstèfàdÿ îlunur vÿ mÿntèq mÿnÿ dåyèr kè, bu sþzlÿrèkè möõtÿlèf hÿrÿkÿtè bèldèrèr: ÿgÿr sîüànûn yàrûsûnû ånènÿ kÿssÿk"yàrûmdàèrÿvè" àlûnàr, "kub" fîrmàsûndà kÿsmÿk ö÷ön èsÿ ÿvvÿlcÿsîüànûn yàrûsûnû uzununà, sînrà ånènÿ kÿsmÿk làzûmdûr."Yàrûmdàèrÿvèlÿr" ÷îõ vàõt "nàzèk" îlur, kublàr èsÿ hÿm "õûrdà",hÿm dÿ "èrè" îlà bèlÿr. Dåmÿlè, bû÷àüû gþtörmÿzdÿn ÿvvÿl, båøvàrèàntdàn bèrènè så÷mÿlèsÿn. Tÿbèèdèr, ÿgÿr þzönÿ àüûllû suàl vårsÿnkè: èndèyÿ qÿdÿr èstÿdèyènèz kèmè kÿsÿ bèlmÿdèyènèz sîüànlà õþrÿkhàzûrlàmûsûnûzmû? - ßlbÿttÿ kè, càvàb bålÿ îlàcàq: Yîõ, hå÷ vàõt.Àmmà Pådànt bundàn þzö ö÷ön nÿtècÿ ÷ûõàràcàq: prîblåm kÿsmÿkösulundà dåyèl, hÿr øåy înà gþrÿ yàõøû àlûnûb kè, ènstruksèyàyàdözgön ÿmÿl åtmèsÿn.Bàõ bunà gþrÿ, mÿn hå÷ vàõt råsåptlÿrdÿ gþstÿrèlmèø hàzûrlànmàmöddÿtènÿ rèàyÿt åtmèrÿm. Mÿncÿ, àøbàzlûq kètàblàrûnûn möÿllèflÿrèhÿttà tÿsÿvvör ådÿ bèlmÿzlÿr kè, nÿ mèqdàrdà duz tþkmÿklàzûm îlduüunu möÿyyÿn åtmÿk ö÷ön yàõud "àrtûq pèyè kÿsmÿk"sþzönö dözgön bàøà döømÿk ö÷ön nÿ qÿdÿr vàõt làzûmdûr. Bu yàõûnlàrdà"pàõlànû yà gåcÿdÿn, yà dà èøÿ gåtmÿmèødÿn ÿvvÿl sÿhÿrlÿrèslàdûn" èfàdÿsè mÿnè làp ÷àødûrdû vÿ cèddè surÿtdÿ fèkèrlÿødèm: burdàvàrèàntlàrdàn bèrènÿ östönlök vårèlmÿsènÿ èøàrÿ yîõdur kè? Bÿlkÿmöÿllèf pàõlànûn èslànmàsûnà gåcÿnèn sàkèt rètmènèn göndözön èøûüûvÿ sÿs-köyöndÿn dàhà yàõøû tÿsèr åtdèyènè dåmÿk èstÿyèr?Õþrÿk hàzûrlàyàndà bu mÿslÿhÿtlÿrdÿn èstèfàdÿ åtmÿk àncàqpÿrèøànlûq gÿtèrèr. Mÿnèm õîøumà dàhà ÷îõ hàzûrlànmà prîsåsènènbètdèyè åtàpû gþstÿrÿn råsåptlÿr õîøumà gÿlèr, hÿr øåyè sîyuducuyàqîyub sèqàråt ÷ÿkmÿk îlàr. Tÿcröbÿ gþstÿrèr kè, ÿksÿr õþrÿklÿrqûzdûrûldûqdà kîrlànmûr, àmmà bunà bàõmàyàràq, ÷îõlàrû qûzdûrûlmûøõþrÿyÿ bÿdbènlèklÿ yànàøûr. Ûlk dÿfÿ bu dîlàøûq prîblåmè MàrsållàÕàzàn "Klàssèk ètàlyàn mÿtbÿõè" kètàbûndà özÿ ÷ûõàrtdû: "6-cûmÿrhÿlÿyÿ qÿdÿr bötön ÿmÿlèyyàtlàrû bèr nå÷ÿ sààt, õþrÿk stîlàvårèlÿnÿ qÿdÿr uzàdà bèlÿrsènèz". Înun bàøqà råsåptèndÿ vårdèyèmÿslÿhÿtsÿ mÿnè làp såvèndèrdè: "Bu õþrÿyè èstèfàdÿ îlunmàzdàn bèrnå÷ÿ ÿvvÿl dÿ hàzûrlàmàq îlàr".ßslèndÿ mÿnèm "Råstîràn kîmplåksè" àdlàndûrdûüûm øåydÿnõèlàs îlmàq làzûmdûr. Bèz råstîrànà gådèrèk, ö÷ cör õþrÿkdÿn èbàrÿtøàm yåmÿyè sèfàrèø vårèrèk vÿ döz mÿdÿmèz bunu tÿlÿb ådÿndÿ stîlàgÿtèrèrlÿr. Råstîràn øÿràètè bèzè mÿcbur ådèr, fÿrz ådÿk kè, õþrÿyèõösusè îlàràq bèzèm sèfàrèølÿ hàzûrlàyûblàr - pàõlànû qàynàtmàüàqîyublàr, plètÿyÿ bèr nå÷ÿ kàrtîf dözöblÿr, àzcà màyînåz ÷àlûblàr vÿsàèrÿ. Guyà hÿr bèr sèfàrèø÷è ö÷ön bålÿ ådèrlÿr. Bèz bèlèrèk kè, butàmàmèlÿ bîø õÿyàldûr, àmmà örÿyèmèzèn dÿrènlèyèndÿ bunà ènànmàüàdàvàm ådèrèk vÿ bèz bàøqàlàrû ö÷ön õþrÿk hàzûrlàyàndà buènàmûn nÿtècÿsè ÷îõ àcû îlur. Ålÿ bèlèrèk kè, bötön õþrÿklÿrè bèr dÿfÿyÿhàzûrlàmàq làzûmdûr vÿ bunun kulmènàsèyà nþqtÿsè yåmÿk stîlàvårèlmÿzdÿn bèr nå÷ÿ sànèyÿ ÿvvÿl îlmàlûdûr. Àmmà yàddà sàõlàmàqlàzûmdûr kè, qînàq qÿbul ådÿrkÿn, bèzèm hÿr bèrèmèz hÿm øåf-àøbàz,hÿm îfèsèànt, hÿm måtrdîtål, hÿm qàpû÷û, hÿm dÿ özögölÿr åv sàhèbèrîlundà ÷ûõûø ådèrèk. Tÿsÿrröfàt màüàzàsûndà, mÿtbÿõdÿ vàõtàqÿnàÿt åtmÿk ö÷ön làzûm îlàn ÷îõlu ÿøyàlàr sàtûlûr. Àmmà ÿn õåyèrlèsè,åv àøbàzûnûn yåmÿk bèøèrÿn vàõt hÿrdÿn bèr bàõà bèlÿcÿyè "Buràsèzèn ö÷ön råstîràn dåyèl" yàzûlmûø lþvhÿcèkdèr.Döppÿdöz råsåptdÿkè kèmèSèzèn nå÷ÿ àøbàzlûq kètàbûnûz vàr?À) Kèfàyÿt qÿdÿr dåyèl;B) Nÿ qÿdÿr làzûmdûrsà, î qÿdÿr;V) Hÿddÿn àtûq ÷îõ.ßgÿr (B) càvàbûnû så÷sÿnèz, îndà yàlànà, àøûrû dÿrÿcÿdÿþzöndÿn ràzûlûüà, bèø-döøÿ màràüûn îlmàmàsûnà gþrÿ (ÿn nàdèrvàrèànt) vÿ yà èdåàlà ÷àtdûüûnûzà gþrÿ dèskvàlèfèkàsèyà îlunàcàqsûnûz.Sèz (À) vÿ (B) càvàblàrûnû så÷sÿnèz õàl qàzànàrsûnûz, àmmà màksèmumõàl tîplàmàq ö÷ön (À)-là (B)-nè åynè zàmàndà èkèsènè dÿså÷mÿlèsènèz. (À)-nû înà gþrÿ kè, hÿmèøÿ nÿsÿ yånè bèr øåy þyrÿnmÿkîlàr, hÿmèøÿ ålÿ bèrèsè özÿ ÷ûõûr kè, î dàhà àydûn, dàhà sàdÿ yîllà èzàhådèr; (B)-nè înà gþrÿ kè, (À) vàrèàntûnà måyllÿndèkcÿ dàèm sÿhvlÿrburàõûrsàn.ßn ràhàt mÿtbÿõ rÿfènÿ èyèrmè dþrd kètàb yårlÿøèr, èkè rÿfyuõàrûyà îtuz dþrd, bèr rÿf àøàüû, pàltàryuyàn màøûnûn yårènÿ dàhàèyèrmè, àltû ÿdÿd tuàlåtÿ, în-în båø ÿdÿd åvèn möõtÿlèf yårlÿrènÿàtmàq îlàr. Cÿmèsè yözÿ yàõûn. Bu mèqdàrû àøàüûdàkû kèmè håsàbåtmÿk îlàr:À) àz;B) làzûmè mèqdàrdà;V) àrtûq.Bèrèncè hàldà îlduüu kèmè dözgön càvàb åynè vàõtdà (À)-là (B)-dèr. (V)-nè (B)-yÿ ÷àtdûrmàq cÿhdè àrtûqlûq yàràdûr vÿ råàllàømàmûømÿtbÿõ àmbèsèyàlàrûmûzûn øàhèdè îlàn, ÷èn mÿtbÿõènÿ dàèr kètàblàrûnÿksÿrèyyÿtè "Îksfàm"à (11) gþndÿrèlèr. Sînràkû tÿmèzlÿmÿdÿNàycål Slåytårèn bèr nå÷ÿ ày ÿvvÿl àldûüûm øèrÿlÿr hàqqûndû "Yànüû"kètàbû gþzdÿn ètèr. Mÿnèm îndàn hå÷ bèr tÿlÿbèm yîõdur. Ûø îndàdûrkè, bèzdÿ øèrÿ÷ÿkÿn màøûn yîõdur. Àmmà fèkèrlÿømÿyèn kè, mÿn înuÿldÿ åtmÿyÿ ÷àlûømàmûøàm. Bèr dÿfÿ qÿzåtdÿ bu àqråqàtlàrûn ömumèècmàlûnû îõudum vÿ hànsûsà, sînràdàn åtèbàrsûz ÷ûõàcàq fèrmàyà ÷åkgþndÿrdèm. Cÿmèsè bèr hÿftÿ fÿàlèyyÿt gþstÿrÿn fèrmàyà bålbàülàmàq îlàr? (Mÿnèm sÿhvèm îndà îldu kè, ÷åk yàzdûm, krådètkàrtû èlÿ þdÿnèø àpàrmàdûm. Bunu mÿnÿ "Ûndåpåndånt"ènhöquqøönàsû èzàh åtdè. Î, hÿm÷ènèn dådè kè, bu cör kåyfèyyÿtdÿøèrÿ÷ÿkÿnè èkèqàt ucuz qèymÿtÿ àlmàq îlàr. Bundàn sînrà kåfèmtàmàm pîzuldu).Bålÿcÿ, øèrÿlÿr hàqqûndà kètàb vàr, àmmà øèrÿ÷ÿk yîõdur.Mÿntèqÿ gþrÿ bu kètàbûn yîlu döz "Îksfàm"àdûr. Dègÿr tÿrÿfdÿn, îlàbèlÿr kè, nÿhàyÿt, mÿn bu èl øèrÿ÷ÿkÿn àlà bèldèm; hÿm dÿ kètàb nÿfèsøÿkèldÿ nÿør îlunub, înun sàrû rÿnglè özlöyö ålÿ màtårèàldàn hàzûrlànûbkè, östönÿ øèrÿ tþksÿn zày îlmàz, ÿskè èlÿ sèlÿ bèlÿrsÿn. Àmmà÷îõ vàõt øèrÿ kètàbûn è÷ sÿhèfÿlÿrènÿ dàüûldûüûndàn, yàõøû îlàr kè, înu1900-cu èldÿ bèr Pàrès qÿzåtènèn åtdèyè kèmè vulkànlàødûrûlmûøkàüûzdàn hàzûrlàyàsàn, bålÿdÿ bîulåvàrdèår (12) înu vànnàdà dàîõuyà bèlÿr… Yàõøû, "Yànüû"nû kÿnàrà qîyàq, hå÷ îlmàsà nþvbÿtètÿmèzlèyÿ qÿdÿr.ßgÿr sèz àøbàzlûq kètàblàrûnû tÿzÿcÿ tîplàmàüà bàølàmûsûnûzsà,ècàzÿ vårèn, þz tÿcröbÿlÿrèmÿ ÿsàslànàràq, sèzÿ bèr nå÷ÿ mÿsÿlÿhÿtvårèm.1. Kètàbû hå÷ vàõt øÿkèllÿrènÿ gþrÿ àlmàyûn. Hå÷ vàõt, hå÷ bèrvÿzèyyÿtdÿ fîtîlàrà bàõûb: "Mÿn dÿ bålÿ hàzûrlàyà bèlÿrÿm!"dåmÿyèn. Hå÷ bèr øåy àlûnmàyàcàq. Qèdà mÿhsullàrûnûn råklàmûndàèølÿyÿn fîtîqràf tànûøûm vàrdû, ènànûn, hÿttà Kåyt Uènslåtè àrûqøÿkèldÿ gþstÿrÿ bèlÿn mîntàæ÷ûlàr vÿ îpåràtîrlàr ö÷ön ÿrzàüû èstÿdèklÿrèfîrmàdà tÿqdèm åtmÿk uøàq îyuncàüûdûr.2. Cÿlbådècè dèzàynlû kètàblàrû hå÷ vàõt àlmàyûn, mÿsÿlÿn,guyà kè, sèz kètàbû vÿrÿqlÿmÿdÿn ö÷ cör yåmÿkdÿn èbàrÿt nàhàrhàzûrlàmàq ö÷ön sÿhèfÿnè ö÷ hîrèzîntàl zîlàüà bþlörlÿr, bîø øåydèr.3. Gånèø mþvzulu kètàblàrdàn qà÷ûn; mÿsÿlÿn, "Dönyà mÿtbÿõènènÿn yàõøû yåmÿklÿrè" vÿ ÿksènÿ ÷îõ dàr mþvzulu "Sàrqàsdÿnèzènèn nåmÿtlÿrè" vÿ yà "Vàflèlÿr bàrÿdÿ hÿr øåy" kèmè kètàblàrûàlmàyûn.4. Hå÷ vàõt øåf-àøbàzûn råstîrànûn ÷ûõûøûndà qîyulmuøkètàbûnû àlmàyûn. Yàddà sàõlàyûn: sèz bu råstîrànà yåmÿk ö÷öngÿlèrsèz, dàhà burdàkû õþrÿklÿrè åvdÿ hàzûrlàmàq ö÷ön yîõ.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 139

5. ßgÿr øèrÿ÷ÿkÿnènèz yîõdursà, hå÷ vàõt øèrÿlÿr bàrÿdÿ kètàbàlmàyûn.6. Sÿyàhÿtÿ gåtdèkdÿ suvånèr kèmè åvÿ gÿtèrmÿk èstÿdèyènèzyårlè råsåptlÿr tîplusundàn mömkön qÿdÿr qà÷ûn. Mÿn bu qàydànûkàntàl mÿtbÿõènÿ hÿsr ådèlmèø ÿn yàõøû àøbàz kètàblàrûndàyîõlàmûøàm. Bu kètàb, uzun möddÿt mÿnèm kètàbõànàmdà yår tuturdu,îndàn èstèfàdÿ åtmÿsÿm dÿ, àtmàüà dà håyfèm gÿlèrdè. Kàntàlõþrÿklÿrè, yàlnûz tåz-tåz yàüûø yàüàn vÿ hå÷ bèr bàøqà mÿtbÿõèîlmàyàn Kàntàldà yàõøûdûr. Dîlmà bèøèrmÿk ö÷ön sèzÿ nå÷ÿ ösullàzûmdûr?7. Qÿdèm, àmmà mÿøhur råsåptlÿr îlàn kètàblàrdàn kÿnàrdàdurun.8. Cåyn Qrèqsînun yàõud Ålèzàbåt Dåvèdèn kètàblàrûnûnkþhnÿ nÿørènè tÿzÿlÿrènÿ dÿyèømÿyèn, hÿttà înlàr øÿkèllè îlsà bålÿ.9. Õåyrèyyÿ mÿqsÿdlÿrè èlÿ ÷àp îlunmuø råsåptlÿr tîplusunuhå÷ vàõt àlmàyûn, õösusÿn tålåvèzèyà dèktîrlàrûnûn àøbàzlûq mÿhàrÿtèhàqqûndà îlànlàrû. Yàõøû îlàr kè, kètàbûn dÿyÿrè qÿdÿr îlàn mÿblÿüèålÿ bèrbàøà õåyrèyyÿ fîndunà kþ÷örÿsènèz. Bålÿ îlduqdà, hÿm fîndàpul ÷îõ kþ÷ÿr, hÿm dÿ làzûmsûz kètàbdàn cànûnûzû qurtàràrsûz.10. Yàddà sàõlàyûn: àøbàzlûq kètàbûnûn möÿllèflÿrè dègÿryàzû÷ûlàrdàn hå÷ nÿ èlÿ fÿrqlÿnmèr. Înlàrûn ÿksÿrèyyÿtè cÿmèsè bèrkètàb yàzûb. (Yàõøû îlàrdû kè, bu kètàblàrûn bÿzèsè èøûq özö gþrmÿyÿydè).Yånè ÷ûõmûø nþvbÿtè kètàbû tÿrèflÿmÿyÿ bàølàsàlàr, bunu hå÷ vàõtyàddàn ÷ûõàrmàyûn.Làzûmsûz kètàblàrûn àtûlmàsû nÿtècÿsèndÿ sèzèn zþvqönözÿ,ustàlûüûnûzà, màlèyyÿnèzÿ uyüun àøbàzlûq kètàbõànàsû yàrànàcàq.Uzun èllÿr bîyu ÿsàsÿn àøàüûdàkû kètàblàrdàn èstèfàdÿ åtmèøÿm: bèrånsèklîpådèyà (hÿttà "Làruss"un ånsèklîpådèyàsûnû sûõûødûrûb ÷ûõàrànÀlàn Dåvèdsînun "Àøbàzûn bÿlÿd÷èsè" kètàbû), èkè klàssèk mÿlumàtkètàbû ("Lÿzzÿtlÿ hàzûrlàyûn" vÿ Kînstàn Sprày), èkè ö÷cèldlèk dÿrslèk(Pru Lè vÿ Dålè), àltû ÿdÿd Cåyn Qrèqsînun, ö÷ vÿ yà dþrd ÿdÿdÅlèzàbåt Dåvèdèn, ö÷ Màrsållà Õàzànûn, èkè "Rèvår Kàfå", èkè ÿdÿdSàymîn Õîpkènsèn, bèr Àlèstår Lèttènèn, bèr Rè÷àrd Înlènèn, bèrCîsmèn Dèmblbàyûn, bèr Frånsès Bussålèn, bèr Mèrtl Àlånèn, bèr RîulèLènèn kètàb÷àlàrû. Bu kètàblàr hÿmèøÿ ÿlèmèn àlûtûndàdûr, dàhà àltmûøàyàõûn kètàbà dà àràbèr bàõûràm. Ålÿ kètàblàr vàr kè, înlàrdàn cÿmèsèbèr råsåpt gþtörmöøÿm. Mÿsÿlÿn: Màrqàråt Kîstun "Ûlèn fÿsèllÿrènÿgþrÿ àøbàzlûq" kètàbûndà hèsÿ qîyulmuø bàlûqlà suflå hàzûrlàmàüû,Syuzån Kåmpbållèn "Qÿdèm vÿ möàsèr èngèlès mÿtbÿõè" kètàbûndànpàyûz pudènqè bèøèrmÿyè þyrÿnmèøÿm. ßgÿr bu råsåptlÿr yàõøûdûrsà,bÿs nèyÿ bu möÿllèflÿrèn î bèrè råsåptlÿrènè yîõlàmàmûøàm? Þzöm dÿbèlmèrÿm. Î èstèfàdÿ åtdèyèm bèrcÿ råsåptè ksårîks ådèb kètàbû "Îksfàm"àgþndÿrmÿk îlàr, àõû. Yÿqèn kè, bunà, såvdèyèm råsåptè èlk dÿfÿîõuduüun kètàbû à÷màüà såntèmåntàlcàsûnà àdÿt åtmÿk mànå îlur.Àhà, bèr dÿ, þz tîplàdûüûn råsåptlÿr vàr! Qÿzåt vÿ æurnàllàrdànkÿsdèyènèz råsåptlÿrè yûümàq ö÷ön sèzÿ qîvluq vÿ yà àlbîm làzûmdûr.Mÿn mÿslÿhÿt gþrÿrdèm kè, kÿsdèyènèz råsåptdÿn bèr nå÷ÿ dÿfÿèstèfàdÿ ådèb înun gÿlÿcÿkdÿ dÿ sèzÿ làzûm îlàcàüûnà ÿmèn îlduqdànsînrà àlbîmà yàpûødûrûn. Bålÿ råsåptlÿrèn tîplusu sèzèn àøbàzlûqhÿvÿsènèzèn gþstÿrgÿsèdèr. Östÿgÿl sèzèn tîplu, fîtîàlbîm kèmè,kå÷mèøènèzè yàdûnûzà sàlàcàq. Mÿgÿr, mÿn nÿ vàõtsà bunu bèøèrmèøÿm?Dîürudànmû, tÿrÿvÿz pèrîqu hàzûrlàmûøàm? Bàõ, bunu,dåyÿsÿn àõøàm bèøèrmèøÿm, î vàõt kè… Sèz þzönöz dÿ tÿÿccöblÿnÿcÿksènèzkè, qÿzåtdÿn kÿsdèklÿrènèzè àlbîmà yàpûødûrmàqlà,nÿ qÿdÿr hèss vÿ hÿyÿcànû õàtèrÿ kèmè sàõlàmûsûnûz.Ûndè èsÿ, mÿn, dåyÿsÿn, gådèb øèrÿ÷ÿkÿn àlàcàm. Îndà dàhàøèrÿlÿr hàqqûndà kètàbû ÷þlÿ àtmàyàcàm, nÿ èndè, nÿ dÿ gÿlÿn dÿfÿ.În dÿqèqÿyÿ mþcözÿKåntdÿ yày. Gönîrtàyà yàõûndûr. Mþhkÿm èstèdèr, åvsàhèbènèn îülu yårÿ tþkölmöø àlmàlàrlà tånnès îynàyûr,zàràfàtcûl vÿ zþvqlö qàdûn îturub nîõudu qàbûqdàn ÷ûõàrûr. Qînàqlàrlån÷ÿ tîplàøûrlàr, î èsÿ tÿlÿsmÿdÿn nîõudlàrû àøsözÿnÿ tþkör. Bumÿnÿ yàõøû tÿsèr bàüûølàyûr. (Hÿlÿlèk àøbàzlûüà hÿvÿsèm yîõdur,àmmà qàdûnûn dÿrdènè ànlàyûràm). Qînàqlàr è÷kè è÷èr, î èsÿ tÿlÿsmÿdÿndurub åvÿ kå÷èr. Bèzè stîlà dÿvÿt ådèrlÿr, mÿn èrè bîøqàbdàqîyulmuø nîõuddàn î kè vàr, yåyèrÿm. Bèr àz sînrà, mÿtbÿõèyûüûødûràndà bèr nå÷ÿ "Bårdz Ày" (13) pàkåtè tàpûràm. Bu hàqdàsàhèbÿyÿ dåyèrÿm, î èsÿ tÿbÿssömlÿ càvàb vårèr: "Hÿ, bu hå÷ kèmèndèqqÿtènè cÿlb åtmèr".Bålÿcÿ, mÿn èlk dÿfÿ þyrÿndèm kè, mömkön îlduqcà hàzûryåmÿklÿrdÿn èstèfàdÿ åtmÿyÿ ÷àlûøàn àdàmlàr dà vàr. Bålÿ cÿhdlÿrènÿn mÿøhurunun frànsûz tÿrÿfèndÿn (yàrû frànsûz, yàrû pîlyàk) tÿsvèrîlunduüunu mÿn î vàõtlàr bèlmèrdèm. "Là Cuèsènåån Dèõ MènutåsîulÀdàptàtèînàu Rythmåmîdårnå". (14) Åduàrd då Pîmèàn bèzdÿ 1948-cè èldÿ påydà îldu. ßgÿr sàhèbÿ bu kètàbû îõusàydû, î dàhà ÷îõ vàõtàqÿnàÿt ådÿrdè."NÎÕUD. Kînsårvlÿødèrèlmèø nîõud bànkàsû àlûn.Yàrûmfuntluq bànkà èkè-ö÷ pîrsà bÿs ådÿr. Bànkànû à÷ûn. Àrtûqmàyånè sözön".Sînrà ö÷ råsåpt gÿlèr, hÿm dÿ kè, hÿr bèr yåmÿyèn hàzûrlànmàsûö÷ön cÿmèsè bèr nå÷ÿ dÿqèqÿ sÿrf îlunur.Ûlk dÿfÿ Pîmèàn àdûnû bèr nå÷ÿ èl bundàn ÿvvÿl åøètmèøÿm - dîstumtîmàt supunu nåcÿ tåz hàzûrlàmàüû mÿnÿ dådè: pîmèdîrlàrû yàrûbþlmÿk, mþhkÿm qûzdûrûlmûø plètÿdÿ bèøèrmÿk, øèrÿsènè ÷ûõàrmàq.Gþrönör î, mÿrhÿlÿnèn bèrènè yàddàn ÷ûõàrmûødû. ×önkè mÿn bunuhàzûrlàyàndà pîmèdîrlàrdàn cÿmèsè bèr nÿlbÿkè tîõumlu qûrmûzûmàyå qàlmûødû, bu dà àncàq butårbrîdà ÷àtàrdû. Bu yàõûnlàrdàbukènèst màüàzàsûndà Tuluz-Lîtråk qràvöràlû "Plètÿnèn yànûndà îndÿqèqÿ" kètàbûnà ràst gÿldèm. Vÿ dÿrhàl bu supun råsåptènè tàpdûm.Dåmÿ, î, tàmàm bàøqà cör hàzûrlànûrmûø."Dþrddÿ ö÷ pènt suyu qàzàndà qàynàdûn, bèr õþrÿk qàøûüû tîmàtpàstàsû ÿlàvÿ ådèn, èkè ÷ày qàøûüû mànnà yàrmàsû tþköb qàrûødûrûn.Duz tþkön. Àltû dÿqèqÿ bèøèrèn. Ûkè unsèyà yàülû qàymàq tþköb,bîøqàblàrà qîyun".Dîstum råsåptè dözgön dåmÿmèødè. Mÿn îrèæènàl vårsèyàdànèstèfàdÿ ådÿndÿ, bèr qàzàn ÷ÿhràyû rÿnglè mànnà àlûnmûødû. Îbîyyàpûøqànûnûn dàdûnû vårèrdè. Mÿn "tÿlÿbÿlÿr, õèdmÿt÷èlÿr, rÿssàmlàr,tÿnbÿllÿr, øàèrlÿr, àlèmlÿr, õÿyàlpÿrvÿrlÿr ö÷ön" råsåptlÿrè îõuduqcà,màràqlû îlsà dà, kètàbûn sÿmÿrÿsèz îlduüunu bèldèm. Pîmèdîr sàlàtûnûhàzûrlàmàq ö÷ön råsåpt bu sþzlÿrlÿ qurtàrûrdû: "Frànsànûn cÿnubundàhÿmèøÿ õûrdà dîürànmûø bèr dèø sàrûmsàq qàtûrlàr. Sîyuq èqlèmdÿ èsÿbu mÿslÿhÿt gþrölmör". Mÿslÿhÿt gþrölmör? Zàmàn dÿyèøèlèb. Bèzèmøèmàldà èndè tÿkcÿ yulàf yàrmàsû vÿ brössål kÿlÿmè èlÿ qèdàlànmûrlàr.Hÿm dÿ mösyþ då P. kètàbà øuõ bèr èthàf yàzmûødû: "Bu kètàbû màdàmÛksÿ èthàf ådèrÿm vÿ încà dÿqèqÿ îndàn èltèfàt èstÿyèrÿm". Sàcrå blåu,zut àlîrs.(15)Nÿ vàõtsà mÿn Ålèzàbåt Dåvèdèn "Îmlåt vÿ bèr qÿdÿh øÿràb"kètàbûndà ànè bèø-döøön sèrlÿrè hàqqûndà èkè pàssàæ îõumuødum.Îndàn þyrÿndèm kè, Pîmèàn (1875-1964) àlèm-dèåtîlîq îlub, yàrûmÿsr Pàstår unèvårstètåtèndÿ dÿrs dåyèb; hÿm dÿ î prîvîcàtåur (16) èdè,ÿnÿnÿlÿrè pîzmàüû såvèrdè vÿ èncÿ frànsûz mÿtbÿõèndÿ nÿzÿrè vÿpràktèkè îlàràq ÷ÿtèn hÿzm ådèlÿn ÷îõ øåy tàpmûødû. Å.D.-nèndànûlmàz rÿyènÿ gþrÿ, àltmûø vÿ yåtmèøèncè èllÿrdÿ frànsûz mÿtbÿõènèøþhrÿtlÿndèrÿn õþrÿklÿr (mÿsÿlÿn, Mèøål Qåràrûn cînfèturåd îègnînsu(17)) èlk dÿfÿ Pîmèàn tÿrÿfèndÿn tÿklèf ådèlmèødè.Dåvèd înun bèr nå÷ÿ uzunmöddÿtlè råsåptènè dÿ kètàbdà vårmèødè.Mÿnè tîmàt mþvzusu màràqlàndûrdûüûndàn dÿrhàl Pîmèànàpîlyàk ànàsûnûn þyrÿtdèyè Tîmàtås là Cråmå-yÿ (18) dèqqÿt yåtèrdèm.Å.D.håsàb ådèr kè, bu õþrÿk "dàdûnà gþrÿ pîmèdîrdàn hàzûrlànmûødègÿr õþrÿklÿrdÿn î qÿdÿr fÿrqlÿnèr kè, ÿgÿr hànsûsà øåf-àøbàz înu þz140ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

åstîrànûnûn månyusunà dàõèl ådÿrsÿ, î dÿrhàl sîràq kètàbûndàdèqqÿtÿlàyèq yår tutàcàq". Àltû ÿdÿd pîmèdîr gþtörön, înlàrû yàrûyàbþlön, bèr pàr÷à kÿrÿ yàüûnû tàvàdà ÿrèdèn, pîmèdîrlàrû kÿsèyè àøàüûyàîlmàqlà tàvàyà dözön, yuõàrû tÿrÿfdÿn èsÿ dåøèb ÷åvèrèn kè, øèrÿsè÷ûõsûn, sînrà yånÿ ÷åvèrèn, 50 ml qàymàq tþkön, qàynàdûn vÿ stîlàVårèn.Bu råsåpt mÿndÿ ènàm yàràtmàdû: yàüûn mèqdàrû dÿqèqgþstÿrèlmÿmèø, hànsû îddà bèøèrèlmÿyè bàrÿdÿ dÿqèq sþzdåyèlmÿmèødè. Hÿm dÿ fåvràl àyû èdè, bunà gþrÿ dÿ tàpdûüûm ÿn yàõøûpîmèdîrlàr à÷ûq-÷ÿhràyû rÿngdÿ, bÿrk vÿ øèrÿsèz èdè. Mÿn fànàtèkcÿvÿ ènàdkàrcà bötön gþstÿrèølÿrè yårènÿ yåtèrdèm, yàlnûz bèr qÿdÿr duz,èstèît vÿ øÿkÿr ÿlàvÿ åtdèm. Ömèd ådèrdèm kè, màåstrînu rösvàyåtmÿyÿcÿm… Tÿÿccöblÿ îlsà dà, nÿtècÿ yàõøû àlûndû: bu måtîdunkþmÿyè èlÿ yàddàn ÷ûõmûø qûø tÿrÿvÿzlÿrè þz tÿbèè dàdlàrû èlÿ îrtàdàèdè.Bålÿ îlduqdà mÿn www.abebooks.com- à gèrèb "Pîmèànlà bèryårdÿ bèøèrÿk" kètàbûnû sèfàrèø vårdèm. Ålèzàbåt Dåvèdèn bu kètàbdà nÿtàpdûüû dÿrhàl àydûn îldu: înlàrûn hÿr èkèsè frànsûz mÿtbÿõènènmöõtÿlèflèyènÿ östönlök vårèr (yårlè, kåyfèyyÿtlè) vÿ õþrÿklÿrè tÿsvèrådÿrkÿn sþzlÿrdÿn àz èstèfàdÿ ådèrlÿr. Fÿrq yàlnûz tÿsvèrèntînundàdûr, pådànt àøbàz ö÷ön èsÿ bu hÿllådècè fàktîrdur. Å.D.yumøàq dåsÿk, cèddè vÿ dözõÿtlè tÿsvèr ådèr. Budur îndàn nömunÿ:("Yàüdà qûzàrdûlmûø gþbÿlÿklÿr" råsåptèndÿ dåyèlèr: "Bàcûmlà mÿnèmdàyÿm vàrdû, î bu yåmÿyè buõàrûdà, sÿhÿr-sÿhÿr yûüdûüûmûzgþbÿlÿklÿrdÿn hàzûrlàdû". Îõucu, sÿndÿ ålÿ hèss yàrànmûrmû kè, sÿnburdà àrtûqsàn?) Bu èsÿ Pîmèànûn pàssàæûdûr ("Tÿrõun vÿ tÿzÿkàrtîf"): "Mÿn þzömö tÿcröbÿlè bîtànèk hèss ådèrdèm, àmmà gÿncsàtûcûdàn cÿfÿrè tîõumu, tÿrõun vÿ kårvål sîruøàndà, bunun èllözèyàîlduüunu bèldèm. "Tÿrõunun cöcÿrmèø tîõumu îlmur, - î càvàbvårdè. - ßgÿr sèzÿ bètkènèn þzö làzûmdûrsà, buyurun. Î, ö÷ èl yàøàyûr.Sînrà yånÿ burà gÿlÿ bèlÿrsèz".Pîmèàn dànà bàøûnûn bèøèrèlmÿsè ö÷ön råsåptè yàzûr, sînrà bèzèmtÿrÿddöd åtdèyèmèzè bèlèb, ÿlàvÿ ådèr: "Mötlÿq yîõlàyûn, hÿqèqÿtÿndàdlûdûr". Î kàrtîflu suflånè ÿn yàõûn dîstlàr ö÷ön hàzûrlàmàüû mÿslÿhÿtgþrör, ÷önkè sèz "yà õþrÿyè kîrlàyàcàqsûnûz yà dà bötön àõøàmbîyu qînàqlàrà kèfàyÿt qÿdÿr dèqqÿt àyûrmàdûüûnûzà gþrÿ înlàrdànözr èstÿyÿcÿksènèz". Bu - tÿbÿssömlö "dåvèdèzm"dèr. Àmmà nÿhàyÿt,"Bîåuf à là Fècållå" (19) råsåptènè îõuyàndà ànlàdûm kè, Pîmèàntàmàmèlÿ mÿnè dÿstÿklÿyèr. Bud ÿtènè èplÿ bàülàyûb qàynàr suyàsàlmàq làzûmdûr, sînrà sèzÿ mÿslÿhÿt gþrölör: "ßtè qàzàndàn ÷ûõàrûnvÿ èpè kÿsèn. ßt bîz rÿng àlûr vÿ àdàmûn èøtàhàsûnû qà÷ûrûr. Bu sèzè bèràz ruhdàn sàlà bèlÿr". Hànsû àøbàz pådànt ö÷ön bålÿ måhrèbàn sþzlÿryàzà bèlÿr? "Bu sèzè bèr àz dèlõîr ådÿ bèlÿr". Yàõøû îlàrdû kè,råsåptlÿrdÿ hàzûrlàmà möddÿtènè vÿ pîrsèyàlàrûn mèqdàrûnû vårmÿkdÿnbàøqà dèlõîrluüun dÿrÿcÿsènè dÿ gþstÿrÿlÿr. Înu bèrdÿnbåøÿ qÿdÿr dàr àüàcû øÿklèndÿ èøàrÿlÿrlÿ gþstÿrmÿk îlàr.Pîmèàn dèqqÿtÿlàyèqdèr, ÷önkè î Frànsàdà ÷ÿtèn tàpûlàn bèstrîvÿ kàfå õþrÿklÿrènèn råsåptènè tÿklèf ådèr. Mÿn în èllÿr bîyudàuphènîès (20) kàrtîfunu hàzûrlàmàüà àdÿt åtmèødèm, àmmà dÿrhàlPîmèànûn tÿklèf åtdèyè ösulà kå÷dèm: èncÿ vÿ øèrÿlè kàrtîfun östöndÿqûzûlû rÿnglè qàbàrcûqlàr îlur. Ålèzàbåt Dåvèd înun råsåptlÿrèndÿnbèrènè (påndèrlè vÿ ÷îõlàylû õÿmèrè) "àøbàzlûq mÿtnènèn ÿn yàõøûnömunÿsè" àdlàndûrmûødû, ÷önkè bu "cÿsurcà, zÿrèf, yàølûyà uyüun"èdè. Î, sînrà yàzûr: "Bu ÿsèl yàràdûcûlûqdûr… îõucuyà þz fàntàzèyàsûnûèøÿ sàlmàq, þz kÿøflÿrènè åtmÿk, rÿyènè bèldèrmÿk vÿ qÿràr qÿbulåtmÿk tÿklèf ådèlèr, dàhà qul kèmè kètàbûn dàlûncà qà÷màq yîõ".Yÿqèn kè bålÿdèr, àmmà mÿncÿ, bu ÷îõ îptèmèst döøöncÿdèr. Bèr øåyèdåyÿ bèlÿrÿm: mÿn bîåuf à là Fècållå-nè hàzûrlàyàndà, Åduàrd dåPîmèànûn mÿslÿhÿtlÿrènÿ dènmÿz-sþylÿmÿz ÿmÿl ådèrÿm, nÿtècÿdÿèsÿ qÿtèyyÿn dèlõîr îlmuràm.(1) - Ûzàbållà Mårè Bètîn (1836-1865) Åvdàrlûüà dàèr mînumåntàl ÿsÿr kèmèmÿøhur îlàn "Mèssès Bètînun åv tÿsÿrröfàtûnûn àpàrûlmàsû bàrÿdÿ kètàbû"nûn tÿrtèb÷èsè(Mrs Bååtîn's Bîîk îf Hîusåhîld Mànàgåmånt)(2) Ànrè Fèlèpp Påtån (1856-1951) - frànsûz màrøàlû, 1940-1944-cö èllÿrdÿ fàøèstlÿrtÿrÿfèndÿn Frànsànûn èøüàlû zàmànû - Vèøè øÿhÿrènèn fàøèstyþnlö hþkumÿt bàø÷ûsû.(3) Ålèzàbåt Qvènn Dåvèd (1913-1992) - brètànèyàlû mÿøhur àøbàzlûq yàzû÷ûsû, bèr÷îõ àøbàzlûq kètàblàrûnûn möÿllèfè(4) qÿdèm mÿtbÿõ (fràns.)(5) Cîn Råyt (1889-1971) - Bè-bè-sènèn bèrèncè bàø dèråktîru (1922-cè èldÿn 1928-cè èlÿ qÿdÿr). Håsàb ådèrdè kè, dþvlÿt ràdèîstànsèyàsûnûn ÿsàs vÿzèfÿsè (tålåvèzèyà hÿlÿmþvcud dåyèldè) dènlÿyècèlÿrè sàvàdlàndûrmàq vÿ þyrÿtmÿkdèr.(6) 1955-cè èldÿn 70-cè èllÿrèn îrtàlàrûnà qÿdÿr Kråddîklàr Ûngèltÿrÿdÿ ÿn mÿøhuràøbàzlûq tålåvårèlèøènè àpàrûrdû.(7) "Mèølån" øèrkÿtènèn råstîràn kètàb÷àlàrûndà ÿn yàõøû möÿssèsÿlÿr bèrdÿn ö÷ÿqÿdÿr ulduzlà èøàrÿ îlunurdu.(8) ènstènktèv mÿtbÿõ (fràns.)(9) Cåyn Qrèqsîn (1928-1990) - bèr ÷îõ àøbàzlûq kètàblàrûnûn, î cömlÿdÿn: "Dàdlûõþrÿk", "Ûngèlès õþrÿyè", "Cåyn Qrèqsînun vågåtàrèàn àøbàzlûq kètàbû"ûnûn möÿllèfè.(10) Rè÷àrd Îlnè (1928-1999) - àmårèkàlû, frànsûz àøbàzlûüûnà àèd bèr ÷îõ kètàbûnmöÿllèfè, Frànsàdà vÿ ÀBØ-dà àøbàzlûq kurslàrûnà rÿhbÿrlèk ådèb, øÿràb÷ûlûq vÿqàstrînîmèyà özrÿ bèr nå÷ÿ cÿmèyyÿtèn özvö.(11) - Båynÿlõàlq õåyrèyyÿ tÿøkèlàtû(12) - Bulvàrdyå - mÿøhur råstîràn vÿ kàfålÿrèn yårlÿødèyè Bþyök Pàrès bulvàrlàrûnûndàèmè sàkènè(13) - Dîndurulmuø mÿhsullàr èståhsàl ådÿn fèrmà(14) - "În dÿqèqÿ plètÿnèn yànûndà yàõud möàsèr hÿyàtûn rèmtmènÿ nåcÿ uyüunlàømàlû"(fràns.)(15) - Tfu sÿnÿ! Lÿnÿt øåytànà (fràns.)(16) - Prîvîkàtîr (fràns.)(17) - Sîüàn mörÿbbÿsè(18) - Yàüdà qûzàrdûlmûø pîmèdîr(19) - màl ÿtè (fràns.)(20) - Dîfènå kàrtîfuÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 141

FÈLÈPP DÅLÅRMãûñà ùåêàéÿëÿðNÀNß QÎÕULU HÀRÎNNÀNànÿlè su butûlkàsûnû yàø pàr÷àyà bökdök. Sÿrèn qàlsûndåyÿ sÿbÿtèn dèbènÿ qîyduq vÿ Hàrînnàyà yîllàndûq. ßvvÿlcÿ,uzun möddÿt èstèdÿ àddûmlàdûq. Fîrnî fårmàsûnûnàrõàsûndàkû yàøûl-zömröd sulu kànàlûn östöndÿn àsûlmûø kþrpönökå÷dèk. Burdànsà Hàrînnàyà làp àz qàlûb. Kÿnàrlàrûndà÷ènàr àüàclàrû ÿkèlmèø yîllà gådèrdèk. Àyàüûmûzûn àltûndàkûîtlàr sàràlmûødû. Tåzlèklÿ èstè tîrpàüûn vÿ yårÿ döømöø yàrpàqlàrûntönd qîõusu, bàøqà, àmmà ålÿ bu cör tönd qîõu èlÿÿvÿzlÿndè: vÿhøè nànÿ vÿ qurumuø låhmÿ qîõusu, - örÿyèmèzhÿyÿcànlà dþyönördö, - su yàõûnlûqdàdûr! Dàø buõtànûnkÿnàrûndàkû bþyök ÷ènàr àüàcûnûn àltûndà dàyàndûq. ×ày burdàsörÿtlÿ àõûr. Qàrdàøûmûn Hàrînnànû özöb kå÷mÿyè qÿràrààlmàüûnû vÿ ÷àyûn surÿtlè àõûnû þzö èlÿ înu àøàüû àpàrdûüûndànî bèrè sàhèlÿ zîrlà ÷ûõmàüûnû bèzèm àèlÿdÿ tåz-tåz õàtûrlàyûrlàr.Bunu gþrÿn gþzÿt÷è, qàrdàøûmûn àz qàlà bîüulàcàüûnû àtàmàsþylÿmèødè. Qàrdàøûmsà ÷èyènlÿrènè ÷ÿkmèø, guyà sàhèldÿsàdÿcÿ tèkànlû kîllàr îlmàyàn yår àõtàrdûüûnû dåmèødè. Bålÿqÿhrÿmànlûqlàr bàrÿdÿ hå÷ döøönmÿmèøÿm dÿ. Mÿn suyà gèrmÿkèstÿrdèm, àncàq îndàn qîrõurdum. Àtàm mÿnÿ bràssösulu èlÿ özmÿyè þyrÿtmèødè: bèr-èkè, ö÷-dþrd! Làkèn mÿnèm suèdmànû özrÿ nàèlèyyÿtlÿrèm înunlà bètdè kè, bîrulu màskàgåyènèb bàøûmû suyà sîõurdum, sàõtà-sàõtà ÷àpàlàyûrdûm vÿsudà kþrpÿ bàlûqlàrûn nåcÿ özdöyönÿ bàõûrdûm. Bu mÿøqlÿrvÿ ÿvvÿlcÿ yàø, söröøkÿn, sînrà õûøûldàyàn, qûzmûø dàølàrûnöstö èlÿ ÷ènàrà tÿrÿf qàlõmàq - bötön bu þncÿdÿn nÿzÿrdÿtutulmuø sûnàqlàr sÿbèrsèzlèklÿ gþzlÿdèyèm nànÿlè suyà õösusèqèymÿt vårèrdè. Hàrînnànûn sàhèlènè vÿhøè nànÿ èyèbörömöødö. Mÿn nànÿ sèrîplu su è÷èrdèm. Õÿsèslèk åtmèrdèk.Suyun è÷ènÿ bîllucà sèrîp tþkördök. Stÿkànûn dèbènÿ qàtû-yàøûlrÿnglè burumlàr ÷þkör, yuõàrû à÷ûq-yàøûl rÿngdÿ qàlûrdû.Stÿkànû gþzönÿ tutub gönÿøÿ bàõûrsàn - budur î, - qûzmàr yàygönönön ÿsèl rÿngè - nànÿlè su! Mÿnèm ö÷ön yày yànüûsûhÿmèøÿlèk bu yûøûl su èlÿ rÿnglÿnèb, qàrànlûq vÿ bulànûq dÿrènlèkdÿnøÿffàflûüà, àydûnlûüà, zþvqön vÿ dÿhøÿtèn tàrûmà÷ÿkèlmèø hàrmînèyàsûnà dîüru.ØßKßRLÛ PÀMBÛQØÿkÿrlè pàmbûq ålÿ øåydèr kè, înun hàqqûndà dåyèrlÿr:dîürudànmû dönyàdà bålÿ øåylÿr vàr! Bunà bàõmàyàràqîndàn hå÷ bèr õàtèrÿ qàlmûr! Uøàqlûqdà mÿn înu àlmûrdûm.Kàrusålÿ yàõud àvtîdrîmà dàhà bèr bèlåt àlmàüà östönlökvårèrdèm, yà dà tèrdÿ în ÿdÿd àrtûq göllÿ àtûrdûm. Øÿkÿrlè pàmbûqàdlànàn bu hîqqà nîvdàn sàllànmûø, yumurtà àüû èlÿøÿkÿrdÿn hàzûrlànàn yöngöl pèrîænàyà îõøàyûr: àdàmà ålÿgÿlèr kè, bàõ èndècÿ qûrûlûb pèøtàõtànûn östönÿ döøÿcÿk, àmmàsàtûcû vàõtûndà înu tutub dözÿldèr. Bèr dÿqèqÿ kå÷mèr - àükötlÿ yånèdÿn àøàüû sàllànûr. Øèrnèyyàt dökànûndà dàyànûbbàõmàq õîødur, vàflèlÿrèn vÿ è÷è mörÿbbÿlè qîüàllàrûn èyèàdàmû bèhuø ådèr. Øèrÿlè àlmàlàr dà sàtûlûr. Bèr dÿfÿ bunundàdûnà bàõmûøàm: àl-qûrmûzû pàrlàq øèrÿ àdàmû øèrnèklÿndèrèr,àmmà øèrèn qàbûüû dèølÿyÿn kèmè înun àltûndà sàdÿcÿ turøàlmà îlduüunu gþrörsÿn, àdàmà ålÿ gÿlèr kè, sÿnèhÿyàsûzcàsûnà àldàdûblàr, àdè àlmànû sûrûyûblàr; bu bèr yànàqàlsûn, înu yåmÿk dÿ îlmur - qûrmûzû qàbûq àüûzdà îvulur.Øÿkÿrlè pàmbûq hàzûrlàyàn àppàràt pèøtàõtànûn kÿnàrûndàdûr.Sàtûcû ÷ubuüun ucunu àøàüû tutur vÿ tÿkràrlànàn såhrkàrlûüû -bàràmànûn sörÿtlÿ bþyödöyönö håyrànlûqlà möøàhèdÿ ådèr.Îlur kè, øÿkÿrlè pàmbûq yåmÿk þz uøàqlàrûnû yàrmàrkàyàgÿtèrÿn vÿ kàrusållÿrèn qàrøûsûndà nþvbÿ gþzlÿyÿn bþyöklÿrèndÿ båynènÿ döøör. Bunun ö÷ön ålÿ bèr sÿbÿb îlmàsà dà,ömumè mÿnzÿrÿyÿ bu ÷îõ uyüundur: sànkè, ÿlèndÿ øÿkÿrlèpàmbûq tutub kàrusålÿ bàõmàüû Àllàh þzö ÿmr ådèb. Þzönÿrÿng så÷èrsÿn: Bàrbènèn gåyèmè kèmè ÷ÿhràyû, gur sà÷lû yàølûõànûmûn dînu kèmè bÿnþvøÿyè, qurbàüànûn qàrnû kèmèmÿõmÿrè yàøûl - ÿylÿncÿlèdèr: sÿnÿ èståhzà èlÿ bàõûrlàr, àmmàèncèmèrsÿn, însuz dà sÿn bunun bålÿ îlàcàüûnû nÿzÿrÿàlmûødûn.Øÿkÿrlè pàmbûüû nåcÿ gÿldè yåmèrlÿr, înu ÿn qàlûnyårèndÿn bàølàyàràq õûrdà-õûrdà dèølÿyèrlÿr. ßvvÿlcÿ bu lÿzzÿtlèîlur, ålÿ bèl yumøàq qàr yåyèrsÿn. Àmmà tåzlèklÿ tÿngÿ142ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

gÿlèrsÿn. Þzönö àõmàq kèmè hèss ådèrsÿn, dÿlèllÿrè mÿhvåtmÿyÿ tÿlÿsèrsÿn vÿ bþyök dèødÿk gþtörörsÿn. Bàõ bu zàmànpàmbûq øèrèn vÿ yàpûøqàn tîrà ÷åvrèlèr, yànàqlàrûnà,dîdàqlàrûnà yàpûøûr vÿ nÿ ådÿcÿyènè bèlmèrsÿn. Gölönc gþrönmÿmÿkö÷ön tåz-tåz udqunursàn. Àmmà sÿbrèn tökÿnèr,yàpûøqàn tèkÿ tutmuø ÿlènè àrõàdà gèzlÿdèrsÿn - nÿ vàõt bundàncànûmû qurtàràcàm! - î bèrè ÿlènlÿ èsÿ kàrusåldÿn döøÿnuøàüûnà ÿl ådèrsÿn. Øèrÿlè àlmàdàn hå÷ îlmàsà àlmà èyè gÿlèr.ÀNÎRÅKSÛYÀ Vß ÎÕU"Pàrmà sàkènè", "Vèkînt då Bràæålîn", "Cÿnàb dåKàmîr", "Våkfèld kåøèøè", "ÛÕ Kàrl dþvrönön õrînèkàsû","Yår", "Lîrånzà÷÷î", "Sÿfèllÿr"… Bàõ, Kîlåttèn "uzunsà÷lûbàcûsû" Æölyåttànûn qèdàsûnûn tàm îlmàyàn sèyàhûsû bålÿdèr. Bubàrÿdÿ "Klîdènèn åvè"ndÿ dåyèlèr. Bu pàr÷à mÿtndÿn àyrûlûr.Ålÿ bèl kè, sÿhÿr måhè, tÿràvÿtlè ÷åømÿ, yåtèømèø ÿrèk kèmè kþrpÿnèqèdàlàndûràn mÿnbÿlÿr àràsûndà hÿyÿcànlû åhtèràsà, tÿrkèdönyàlûüàdà yår vàr. Æölyåttànûn îtàüû."În èkè yàøûmdà õàsèyyÿt vÿ dànûøûüûmà gþrÿ zÿkè, àmmàqàøqàbàqlû îülàn uøàüûnà îõøàyûrdûm. Õàrècè gþrönöøömdÿ èsÿîülànà õàs hå÷ bèr øåy yîõ èdè: tÿbèè qàdûn bÿdÿnè vÿ ÿn ÿsàsûèkè uzun hþrök". Tànûø, àmmà uzàq kå÷mèødÿ qàlàn åvènàstànàsûndà duràn Kîlåt þzönö bålÿ tÿsvèr åtdè. Kèfàyÿt qÿdÿrèkèmÿnàlû èfàdÿ. Möÿllèf ålÿ bèl, qàdûnlûüû vÿ kèøèlèyè înunmèsàlûndà bèr-bèrènÿ qàrûødûrûr. ßsÿrèn qÿhrÿmànû îlàn qûz, þzcènsènè ànlàyàn vÿ qÿbul ådÿn uøàq yàøûndà îlsà dà, så÷èm ådÿbèlmèr. ßvvÿldÿ hå÷ kèmÿ îõøàmàyàn vÿhøè qûz tÿsvèr ådèr,sîndà èsÿ, uzun hþröklÿr yàrànàndà Æölyåttànûn îõøàrûnà÷åvrèlèr.Bÿs, Æölyåttà kèmdèr? Dÿlècÿsènÿ ÷îõlu kètàb îõuyubþzönö ÿldÿn sàlàn qàdûn cèsmèndÿ bèr vàrlûq. Î, nÿ yàtûr, nÿ dÿyåyèr; Sèdînun înun ö÷ön hàzûrlàdûüû bèr fèncàn kàkàî bîøyårÿ sîyuyur. Nÿtècÿdÿ yuõudà gþrdöyö såvèmlè yàzû÷ûlàrûnûqîhumlàrû èlÿ sÿhv sàlûr. Æölyåttànûn è÷èndÿkè bu àcgþz îõucu,gÿnc Sèdînè Qàbrèål Kîlåttènè nåcÿ dÿhøÿtÿ sàlmûø vÿ cÿlbåtmèødè, tÿsÿvvör åtmÿk àsàndûr. Sèz kètàblàrû yåyèrsènèzyàõud kètàblàr sèzè yåyèr. Bu îõunu, bu màràqlû sÿyàhÿtlÿrè,bu èyrÿnc nàrkîtèkè ÷îõ yàõûndàn möøàhèdÿ ådÿn Kîlåttè înàmåyl åtmÿyÿ bèlmÿzdè. Àmmà înun è÷èndÿkè bàøqà bèr qövvÿqàlèb gÿldè. Àõû bu cör åhtèràslà hÿyàtà dà bàülànmàq îlàr.Yàøàdûqlàrûnû bÿlkÿ sînrà kètàbà ÷åvèrÿ bèldèn."BÀØQÀ CÖR KÛTÀBLÀRÛ…HßBS ÅTMßK"Qînàq îtàüûndàkû kè÷èk stîlun östönÿ qÿzåtlÿr, kètàblàrvÿ àlbîmlàr ålÿ-bålÿ qîyulmur. Sèz nÿ èstÿyèrsènèz: qînàüûtÿÿccöblÿndèrmÿk yîõsà înun gþzlÿdèyènè dÿqèqlèklÿ yårènÿyåtèrmÿk. Bu, ÿlbÿttÿ kè, sèzÿ kèmèn tÿørèf buyuràcàüûndànàsûlûdûr. ßgÿr þzönönkölÿrdèsÿ, îndà öz qàbûüûndà gþzÿl dèktîrqûzûn øÿklè îlàn tålåprîqràmû vÿ "Pàrè-Nîrmàndè"dÿnkÿsèlmèø krîssvîrdu uzàüà qîysànûz yàõøûdûr, yàõûnà èsÿ"Qåî"nun Bryuggåyÿ hÿsr îlunmuø àõûrûncû nþmrÿsènè yàõudrîmàlûlàrûn göndÿlèk hÿyàtû bàrÿdÿ kÿrpèc kètàbû qîyun. Înunfîrmàsû dåmÿk îlàr kè, kvàdràtdûr vÿ à÷ûq-qÿhvÿyè özlökqÿhvÿnèn rÿngènÿ uyüun gÿldèyèndÿn înà ètàlyàn àrîmàtûqàtûr. Àmmà àz tànûdûüûn bàøqàlàrû ö÷ön gÿrÿk dÿqèq håsàbàpàràsàn.Bu ÿsèl hîmåîpàtèyàdûr. Æurnàl stîlu nåcÿ èmèc yàràtmàlûdûr?Bàõ bu, ÿdÿbè õulèqànlàrûn tîplusudur - rÿdd îlsun,båkàrà øåydèr! "Màrsål Prustlà gÿzèntè" èsÿ ÿsèl yårènÿ döøÿr:bu hàmûnûn såvèmlè yàzû÷ûsûdûr. Bu kètàb þzönö nÿ îlduüunkèmè, nÿ dÿ îlduüundàn fÿrqlè gþstÿrmÿmÿk ö÷ön làzûmdûr.Àzcà årîtèkà îlsà, zÿrÿrè yîõdur, ÿlbÿttÿ kè, èncÿ årîtèkà:Dålvînun yàõud Låînàrdî Fènènèn àlbîmu. Hålmut Nyutînunøÿkèllÿrè - ÿgÿr õåyrèyyÿ mÿqsÿdè èlÿ sàtûlàndà àlmàmûsànsà,bu bèr àz rèsklèdèr. ßlènèn àltûndà Vàllîtqîn vàrsà, Båkîn làzûmdåyèl. Sàmpå hÿr cör zþvqÿ uyüundur. Àncàq bunun dà þz"àmmà"sû vàr. Zþvqönöz hàqqûndà î, hå÷ nÿ dåmèr. Pàrûltûlûæurnàllàrdà qînàq îtàüû ö÷ön èntåryårÿ gþrÿ hÿmèøÿ kè÷èk stîllàrûnöstöndÿ pàrûltûlû æurnàllàr tÿsvèr îlunur. ßgÿrèstÿyèrsènèzsÿ, hÿyàtûnûzûn dumànlû-qàrlû hèssÿsè kþlgÿdÿ qàlsûn,"øÿrq stèlè"ndÿ kîmplåktlÿrlÿ bålÿ bàøgècÿllÿndèrècè kîmpîzèsèyàdàhà yàõøûdûr, àmmà özlöyÿ buræuà-kàtîlèk fînuvårÿn "qÿrb stèlè"ndÿ cèddè zîlàqlàr - àncàq tÿÿssöràtû kîrlàyàbèlÿr. Tÿbèèdèr kè, rîmànsûz kå÷ènmÿk îlmàz, àmmà înlàrÿsàsÿn dåkîràtèv funksèyà dàøûyûr. Nÿdÿnsÿ "Mårkyör dåFràns"ûn màvè rÿnglè özlöklÿrè, "Qràss"ûn Sàrû özlöklÿrèndÿntåz rÿngènè dÿyèøèr. Hànsû yàõøûdûr: bötön kètàblàrû bÿràbÿrsÿvèyyÿdÿ sÿlèqÿ èlÿ öst-östÿ yûümàq yîõsà înlàrû nåcÿ gÿldèàtûb, yöngölcÿ pèntèlèk sÿhnÿsè yàràtmàq?Bu döøönölmöø tàktèkàdà èstÿnèlÿn cÿmèyyÿtÿ õàs îlànyàlàn÷ûlûq vàr. Îlur kè, gözgöyÿ bàõûrsàn vÿ bèrdÿn sà÷làrûnûdàhà øuõ dàràyûrsàn. Bålÿ rèyàkàrlûq î qÿdÿr dÿ bþyök gönàhdåyèl; Làbryuyårèn Îlufrèyàsûnû õàtûrlàyàq: "Înun îtàüûkètàblà dîludur; à÷ûn înlàrû, gþrÿcÿksènèz kè, bunlàr "Ruhèmöbàrèzÿ", "Õrèstèàn ruhu" vÿ "Möqÿddÿs èl"dèr: bàøqà cörkètàblàrû î hÿbsdÿ sàõlàyûr.Îlsun, hÿr ÿsrèn þz æurnàlû vàr.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 143

GÅC YÅTÛØßN ÀLBÀLÛÞmrö bîyu bèrlèkdÿ yàøàyàn ÿr-àrvàd yà uzun möddÿtsusur yà dà dåmÿk îlàr kè, ÿnÿnÿyÿ ÷åvrèlmèø åynèmöbàhèsÿnè dÿfÿlÿrlÿ tÿkràrlàyûrlàr. ×ûüûr-bàüûr, ÷îõ vàõt susmàqdàndàhà yàõøûdûr, bunun bÿzÿn õåyrè dÿ îlur. Mÿsÿlÿn,bu yàølû cötlöyö gþtörÿk: ÿr vÿ àrvàd àlbàlûdàn þtrö qàlmàqàlsàlûblàr, bèr-bèrènè èzlÿyèr vÿ hèylÿ èølÿdèrlÿr. Bàlàcà àüàcînlàrûn gþzö þnöndÿ bþyöyÿrÿk budàqlàrû èlÿ bötön bàüû þrtÿnnÿhÿng àüàcà ÷åvrèlèb. Gåc yåtèøÿn nþv àlbàlûlàr döz èyulunàõûrûnà qÿdÿr àncàq yåtèøèb-qàràlûrlàr. Înlàrû dÿrmÿkmömkön dåyèl, àmmà ÿr bununlà bàrûøà bèlmèr vÿ hÿr dÿfÿènàdkàrcàsûnà, hå÷ îlmàsà àøàüû budàqdàkûlàrû yûümàq èstÿyèr.Àrvàd îndàn þtrö tÿøvèø kå÷èrèr, î qîcàdûr, kå÷ÿn èl làp ÿldÿndöøöb. Nåynÿk, î, ÿlènè bålènÿ qîyub tÿmkènlÿ bàüdà gÿzèr vÿàlbàlûlàrà bàõmàqlà kèfàyÿtlÿnèr. Àmmà bèrdÿn - dþzÿ bèlmèr!- cànfÿøànlûqlà nÿrdèvànû gþtöröb àüàcûn àltûnà qîyur. Vÿ buàn mÿtbÿõèn øöøÿlè qàpûsû mötlÿq à÷ûlûr. Àrvàd hèss ådèb vÿyànûlmàyûb! Yånÿ dÿ þz bèldèyènè ådèr! Àõmàq, sÿnèn nÿyèn÷àtûømûr! Àlbàlû èstÿyèrsÿn - gåt bàzàrdàn bèr kèlî àl! ßrdåyènèr: gàh àcûqlànûr, gàh ràzûlàøûr. Àmmà nÿ îlursà-îlsun, þzàlbàlûlàrûndàn ÿlènè özmÿyÿcÿk! Möhàrèbÿ ö÷ön kè÷èk sÿbÿbdèr,àmmà èyulun àõûrû hÿmèøÿ bålÿ sÿs-köylö kå÷èr. Buàlbàlûlàrà töpörsÿ, sàkètcÿ yàøàyàcàqlàr. Sàkètcÿ? Bÿlè. Àmmàbålÿ îlduqdà, înlàr ÷ÿtèn kè, õîøbÿõt yàøàyàlàr. Àõû àrvàd,ÿrènèn àlbàlû åhtèràsû èlÿ möbàrèzÿ åtmÿsèndÿn örÿyènèn dÿrènlèyèndÿràzûdûr. Hÿm dÿ, înlàrûn bàüûndà åhtèràs hÿmèøÿqàynàyûr.ðÿññàì: Trakey EminNÅCß Dß YÀÕØÛDÛR"Nåcÿ dÿ yàõøûdûr…" Àtàm qrånàdèn è÷èr vÿ ràzûlûqlàbàøûnû tÿrpÿdèr: "Nåcÿ dÿ yàõøûdûr…". Àtàmdàn bålÿ sþz åøètmÿk-nàdèr hàldûr. Hå÷ îlmàsà, þmröndÿ bèr dÿfÿ bålÿdådèyènè õàtûrlàmûràm. Vÿ bèrdÿn, sÿksÿn dîqquz yàøûndàkråslîdàn durà bèlmÿyÿn (Àlsqåymår õÿstÿlèyè) àtàm göclÿdåyèr: "Nåcÿ dÿ yàõøûdûr…" Vÿ lÿzzÿtlÿ, kè÷èk qurtumlàrlàè÷èr. Àmmà tÿdrècÿn bu lÿzzÿt zÿèflÿyèr. Stÿkànû bîrchèssèndÿn àõûrà qÿdÿr è÷èr, bu hèss înu hå÷ vàõt tÿrk åtmÿyèb.Nÿ vårdèlÿrsÿ, înu àõûrà qÿdÿr yåyèb-è÷mÿk - qÿtè vÿzèfÿ bîrcudur.Hÿlÿ øöurunun tàm yårèndÿ îlduüu sîn èllÿrdÿ, î, dîlubîøqàblàrûn östöndÿ uzun möddÿt fèkèrlè-fèkèrlè ÿllÿøÿrdè, åvdÿdàhà ÷îõ dà råstîràndà. Ûøtàhàsû îlmurdu, àmmà þzönö zîrlàyåmÿyÿ mÿcbur ådèrdè, hÿm dÿ ÷þrÿklÿ, - uøàqlûqdàn bålÿþyrÿnmèødè, - bu kþnöllö ÿzàbà àõûrà qÿdÿr dþzördö.Bîøqàbdà bèr øåy sàõlàmàq - àülàsûümàzdûr, dþzölmÿzdèr.Înun kÿndlè ÿcdàdlàrûnûn sÿrt õàsèyyÿtè bålÿ tÿlÿb ådèrdè:hÿttà làzûmsûz bîlluüu dà möqÿddÿs håsàb åtmÿk làzûmdûr.Hÿlÿ ö÷-dþrd èl ÿvvÿl î, sÿhÿrlÿ àyàüà qàlõûr, tètrÿkàddûmlàrlà stîlà yàõûnlàøûr, södlö qÿhvÿsènè è÷ÿ-è÷ÿ dînquldànûrdû:"Zÿhrèmàrà dþnÿsÿn". Ûndè èsÿ, àülûnûn tutqunlàødûüûvàõt, fèkrÿ dàlàràq dåyèrdè: "Nåcÿ dÿ yàõøûdûr…"Nåcÿ dÿ yàõøûdûr. Bu sþzlÿrèn bþyök mÿnàsû vàr. Mÿnàtàmû yàõøû tànûyûràm, ÿvvÿllÿr bålÿ dåmÿyÿ înun dèlè dþnmÿzdè.Yàdûmdàdûr, Àkvètànèyàdàkû åvèmèzdÿ, yàyûndþzölmÿz èstèsèndÿ î, gönlÿrlÿ bàüdà ÿllÿøèr vÿ yàlnûz àõøàmlàrèøènè qurtàrûrdû. Mÿn bu vàõtlàr yà vålîsèpåd söröb yà dàfutbîl îynàyûb yîrüun-àrüûn gårè dþnördöm. Àtàm hÿyÿtdÿkèkràndà yuyunàrkÿn, mÿn vålîsèpådè dèvàrà sþykÿyèb åvÿyàõûnlàøûrdûm. Î, hå÷ vàõt mÿnè dànlààmûrdû, àmmà yårènÿyåtèrèlmèø bîrcun yàràtdûüû fÿrÿh hèssè èlÿ mÿnÿ bàõûrdû vÿbÿrkdÿn fûnõûràràq cèddè èøèn yîrüunluüunu nömàyèø åtdèrèrdè.Ànàm înà bèr stÿkàn lèmînàdlû pèvÿ gÿtèrèrdè, î, è÷èb tÿøÿkkörådèr, àmmà hå÷ zàmàn "nåcÿ dÿ yàõøûdûr" dåmèrdè.Ûndè hÿr øåy gårèdÿ qàlûb, î, cèlîvu ÿlèndÿn buràõûb -îtàüûnû dþøÿmÿk làzûm îlduüundàn înu bu gön bàøqà îtàüàkå÷èrèblÿr, î hÿttà tÿÿcöblÿnmÿdè dÿ, - àtàm nàhàr vàõtû vànèllèdåsårtè yådèkdÿn sînrà bu sþzö ràzû hàldà tÿkràr åtmÿsènènnÿ mÿnàsû vàr?"Nåcÿ dÿ yàõøûdûr" - î, bunu gön ÿrzèndÿ èkè dÿfÿ tÿkràråtdè. Yàrûm ÿsrdÿ èkè dÿfÿ. Bÿlkÿ, bötön þmrö bîyu döødöyögÿrgènlèk zÿèflÿdèyèndÿn þzönö yàõøû hèss ådèr? Yàõud înuntÿbèÿtènÿ yàd îlàn bu èfàdÿ hÿdsèz yîrüunluüun nÿtècÿsèndÿqåyrè-èõtèyàrè dåyèlèb? Bunlàr möhöm dåyèl. Î, "nåcÿ dÿyàõøûdûr" dåyèr, î, øèrnèyyàtû såvèr, vànèllè dåsårt vÿ qrånàdènînun õîøunà gÿlèr. Î, "nåcÿ dÿ yàõøûdûr" dåyèr, bÿlkÿ dÿ bukÿlmÿnè þmrö bîyu örÿyèndÿn kå÷èrèb, àmmà dèlènèn ucunàgÿtèrmÿyèb. Bÿs nÿ îlub, î þzönÿ qàyûdûb yîõsà dÿyèøèlèb? Î,"nåcÿ dÿ yàõøûdûr" dåyèr…Tÿrcömÿ: Samèr Bulud144ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

×ARLZ BENNETLondonun è÷ÿrèsèylÿ özÿn qadûnQadûn özör gÿmèdÿ Londonun è÷ÿrèsèylÿ,÷ay kÿnarûnda bèr tölkö baøûnû qaldûrûb ona baxûr.Qara ñûüûr÷ûnlar var yatmûø kö÷ÿlÿrdÿ,armud aüaclarû vÿ lömènset lampalar.Qadûnûn èstÿyè dÿ elÿ buduryaøanan anlar belÿcÿ uzansûn.×arlz BennetÈngèltÿrÿnènøèmalûndaanadan olub.LondonUnèversètetèndÿÈrlandpoezèyasû özrÿdoktoranturanûbètèrèb. "Sudan necÿqadûn dözÿltmÿlè"øerlÿr kètabûnûnmöÿllèfèdèr.Herefordshèrdÿyaøayûr.hÿlÿ kè bötön evlÿr ke÷èb qurtarmayûbhÿlÿ dÿ plyajdan sonra ÷þl baølanûr.kþrfÿzÿ yan alûr gÿmèpÿncÿrÿlÿrèndÿ sarû èøûq.Qadûn gölömsÿyèr vÿ London boyunca özör,qaranlûqda dalüalanûr onun sa÷larû.ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 145

ZEIGAM AZIZOVLondonZeygam Àzèzov Brètanèya sÿnÿt daèrÿlÿrèndÿ ÷ox bþyök nöfuzu olan rÿssam vÿ fèlosofdur.1963-cö èldÿ Salyan rayonunun Xolqarabucaq kÿndèndÿ anadan olub.1992-cè èldÿn daèmè olaraq Londonda yaøayûr vÿ èølÿyèr. London Èncÿsÿnÿt Unèversètetèndÿdÿrs verèr. Amerèka, Yaponèya, Törkèyÿ, Rusèya vÿ bèr ÷ox Avropa þlkÿsè daxèl olmaqladönyanûn möxtÿlèf þlkÿlÿrèndÿ, sÿrgèlÿrè dözÿnlÿnèb vÿ mÿqalÿlÿrè dÿrc olunub.Subyektin dramatikliyi illöziyasûnûn sonuBugönkö sÿnÿt dönyasûnda maraqlû bir dÿyiøiklik baø vermÿkdÿdir: bu dÿyiøiklik þzmÿnbÿyini postmodern fþvqÿl imkanlarûndan almaqdadûr, vÿ hÿmin dÿyiømÿlÿr qösursuzvÿ hamar hiperreal "hadisÿsizlik" modellÿømÿsindÿ yer tutan simulyakrdan kÿnarda baøverir. Bu daha ÷ox bötön mÿdÿniyyÿtlÿr ö÷ön a÷ûq olan, yaxøû maskalanmûø, lakin þzönögþrönmÿkdÿn gizlÿdÿ bilmÿyÿn kamuflyaja bÿnzÿyir. Þzönö gþrönmÿkdÿn gizlÿdÿbilmÿyÿn iølÿ toqquømuøuq. Hÿr halda möøahidÿ gþrönÿni gþrmÿk vasitÿsilÿ deyil,a÷ûqlûqda, gþrönmÿyÿnin a÷ûlmasû vasitÿsilÿ mömköndör.Gizli olmaq da o demÿkdir ki, Èncÿsÿnÿt toplamûr, vurur, mÿhdudlaødûrma tÿkrarlamadûr,lakin tÿkrarlanan øey hÿminki deyil, fÿrqlidir. Bu tÿkrarlama biliyin dözÿlmÿzlik vÿqeyri-yekcinsliyini, vahid mÿrkÿzin yoxluüunu qÿbul edir ki, biliyin yer aldûüû dispersiyanûnsifariøini yerinÿ yetirsin, yaxud hÿyata ke÷irsin.Rÿssamûn ÿlindÿ bilik yalnûz sÿpmÿk ö÷ön lazûmdûr. Mÿna özdÿ olmur; asanlûqlagþrönmör, mÿna gizlinin a÷ûq olmasûndadûr. Gizli olan øey dÿrinlik anlayûøûnû ortalûüa÷ûxarûr. Delezin terminini iølÿtsÿk, "bu, aøkar edilmÿ, bÿrpa edilmÿk vÿ tÿkrar iølÿdilmÿkö÷ön deyil, yeni mexanizmlÿrlÿ istehsal edilmÿlidir. Bu, he÷ bir höndörlöyÿ vÿ dÿrinliyÿmÿxsus deyil, bu, sÿth effektidir, sÿthÿ xas ayrûlmaz þl÷ödör."Son texnologiyalar nÿticÿsindÿ yaradûlmûø mörÿkkÿb alÿtlÿr arasûnda elÿlÿri var ki,bizi nÿ olursa olsun, real özÿrindÿ idarÿ÷iliyÿ vadar edirlÿr. Bir dÿfÿ ekranda gþstÿrilmiøtarix÷ÿ yenidÿn daha detallû baxûlmaq ö÷ön ekranlara gÿtirilÿ bilÿr, bu isÿ daha ÷ox nizamsûzlûqyaradûr. Real hadisÿlÿrdÿn þtmÿk ö÷ön gizli mþvcud olduüundan, rÿqÿmli KÈVlÿr,kabel televiziyalar, sörÿt kameralarû, Google a÷ar sþzlÿri, radio - elÿ bir dönyadûr ki, oradahÿr kÿs möøahidÿ edilir, lakin he÷ kÿs möøahidÿ etmir.Dönya elÿ dönyadûr ki, hÿr øey gþrönör, amma hÿr halda he÷ nÿ gþrönmör. Buparadoksu postkolonial psixoloji triller olan Maykl Hanekin "Gizli" (2006) ÿsÿrindÿ gþrmÿkolar. "Gizli" ÿsÿrindÿ biz giriødÿ bir ne÷ÿ dÿqiqÿ imarÿtin giriøini, onun qarøûsûndaavtomobillÿri vÿ piyadalarû gþrörök, nÿhayÿt, bir cötlöyön sþhbÿtini eøidirik, lakin onlarûgþrmörök. Bu zaman gþröntö tutqunlaøûr: biz filmin tamaøa÷ûlarû qÿdÿr gþrönmÿz olancötlöyön videosunu seyr etdik.Uüurlu yarû intellektual televiziya tok-øou aparûcûsû Corces sirli vÿ gizli paketlÿralmaüa baølayûr, onlarda þzönön vÿ ailÿsinin gizli ÷ÿkilmiø videolarû var. Gizli kameraonlarûn mÿnzilÿ daxil olan vÿ ÷ûxan, avtomobildÿ uøaqlûq evlÿrinÿ gedÿn videolarûnû ÷ÿkir.Videolar getdikcÿ daha øÿxsi øeylÿri yûüûr, sonra anonim telefon zÿnglÿrinÿ ke÷ir.146ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007

Lentlÿr Corcesi vÿ ailÿsini a÷ûq tÿhlökÿ ilÿhÿdÿlÿmÿdiyindÿn polis onlara - Corces vÿ Ennÿ kþmÿketmÿkdÿn imtina edir. Bir videoyazû Corcesi ÿlcÿzairliMÿcid adlû øÿxsin mÿnzilinÿ aparûr, bu øÿxsin valideynlÿrigÿnc ikÿn Corcesgilin ailÿsinÿ xidmÿt ediblÿr.Valideynlÿri 1961-ci ildÿ baø vermiø Paris qûrüûnûndaþldörölÿndÿ Mÿcid mövÿqqÿti Corceslÿ vÿ onun valideynlÿrilÿyaøayûb, valideynlÿr Mÿcidi ailÿyÿ özvlöyÿ qÿbuletmÿk istÿyiblÿr.Corces Mÿcidlÿ onun yeniyetmÿ oüluna möraciÿt edir,ancaq onlarûn hÿr ikisi videolara aidiyyatlarû olmadûüûnûdeyirlÿr. Filmdÿn Corces getdikcÿ dÿhøÿtli kadrlar,ke÷miøini, gÿncliyini gönahkar ÷ûxaran hadisÿlÿr þyrÿnir.Mÿcid Corcesÿ tÿklif edir ki, onun evinÿ kþ÷sön, sonraonun boüazûnû kÿsir. Qan onun uøaqlûüûna axûr. Corces altûyaøû olanda Mÿciddÿn xoruzun baøûnû kÿsmÿmÿsiniistÿmiødi. Xoruzun baøûnû kÿsdiyinÿ gþrÿ valideynlÿriMÿcidi yetimxanaya qoymuødular. Son sÿhnÿdÿ Corcesinoüûu Mÿcidin oülunu mÿktÿbin qarøûsûnda qarøûlayûr.Lakin onlarûn sþhbÿtini eøitmÿk mömkön deyil. Filmin he÷bir yerindÿ lentlÿri kimin gþndÿrdiyi a÷ûqlanmûr, mÿlumolmur. Hÿqiqÿt gizli qalûr, kamera burada qeydiyyat aparanyaddaø rolu oynayûr. Bötön film boyu kamera gþzÿ dÿyir,lakin onun arxasûnda dayanûb ÷ÿkiliø aparan øÿxs yoxdur,kamera qeydlÿri avtomatikdir.Bu ßlcÿzair ÿhvalatû hÿm dÿ sþzögedÿn þlkÿninFransanûn koloniyasû olmasûna iøarÿdir, hÿr iki halda -Corces vÿ Mÿcidin ÿhvalatû, ßlcÿzairin Fransa koloniyasûolmasûnda predmet sirrdir. Hÿr iki halda kamera arxasûndakimin durduüu bilinmir, Corcesin hÿyatûnû kimin lentÿalmasû vÿ elÿcÿ dÿ Fransanûn ßlcÿzair möharibÿsindÿkirolu gizli qalûb, bötön lentlÿr itib. Fakt áudur ki, Corcesteleviziya fiqurudur, KÈV-in roluna bu hadisÿlÿrin kollektivyaddaøûn dÿrinliyindÿ dÿfn olunmuø kþklÿri ö÷önmöraciÿt edir.Gönah vÿ anlayûø kimi obrazlar bizÿ itmiø predmet, -gizli vasitÿsilÿ ÷atdûrûlûr. Biz nÿ isÿ gþrmöröksÿ, bu hÿmdÿ o demÿkdir ki, biz onu gþrmÿk istÿmirik. Hanekinsþzlÿrinÿ gþrÿ, sÿnÿtdÿ daxili alÿmi sahmansûzlûq, daüûntûvÿ digÿr uüursuzluqlar daxil olmaqla ÷ÿkmÿk olar. Bu filmgþstÿrir ki, hÿqiqÿt hÿmiøÿ a÷ûlûr, hÿqiqÿt predmetin dramaturgiyasûndadûr.Filmin xarakterlÿri illöziya ilÿ yaøayûr.Realû gþrmÿk ö÷ön tarixin faktlarûnû gþrmÿk lazûmdûr.Ke÷miø uøaqlûq, 1960-cû illÿr Fransasûnûn tarixi hadisÿlÿri,hÿmin illÿrdÿ koloniyasû olmuø ßlcÿzairÿ mönasibÿti...Belÿliklÿ, Hanek bizi predmetin itmÿsinÿ vÿillöziyanûn sonuna gÿtirir, bunlar hÿqiqÿti aøkarlamaqö÷öndör. Bu, ovulmuø baxûøûn sirlÿrÿ a÷ar olduüuna dairusta bir iødir, dönya he÷ vaxt gizli deyil, sadÿcÿ ilkin baxûøaa÷ûq deyil.Uolter Benyaminin ifadÿ etdiyi kimi: "vizual surÿthÿddÿn artûq aydûn olanda hamû gþzönö bunu gþrmÿmÿkö÷ön yumur, ger÷ÿklik dÿ hÿddÿn artûq a÷ûq-aøkar olandahamû þzönöqoruma ö÷ön buna arxasûnû ÷evirir."ßksÿr hallarda bizim gþrdöyömözlÿ bizÿ gþstÿrilÿnöst-östÿ döømör. Bizim aøkarladûqlarûmûz predmet deyil,predmet haqda nÿql olunan effektlÿrdir. Èncÿsÿnÿtger÷ÿklik deyil, "ger÷ÿklik effektidir." (R.Bart) Lakin bueffekt ÷ox effektivdir.Èncÿsÿnÿtin qurulmasû daha ÷ox detallarûn, yaxudsÿnÿdlÿrin obyektiv xronikasû kimi qavranûla bilmÿz.Èncÿsÿnÿt þz ger÷ÿkliyini dokumentasiya rolu oynayandaitirir. Èncÿsÿnÿt mÿtn, narrativdir. Söröøkÿn sÿthdir.ßøyalar dözömödör. Èncÿsÿnÿt qeyd olunmuølarûn ÿsasûndametadil yaratmaüa qadirdir. Predmetlÿr vÿ tarixlÿrvasitÿsilÿ rÿssamûn ideologiya vÿ ritorik metodlarû danûøûr.Èncÿsÿnÿt tarixlÿrdÿn ÿmÿlÿ gÿlir, ona gþrÿ dÿ o, faktlarûntÿqdimatû deyil, nÿqletmÿ ösuludur.Film dönyada olmaq ö÷ön gizli kamera gþtörör. Gþrmÿpredmetinin mÿhvi fiqurun olmamasû kimi tÿqdim olunur.Möasir dönya ÿøyalarûn daha dominant olmadûüû dönyadûr.Bu mÿzmunda Hanekin cÿhdlÿri ironik subyektivliyinson macÿrasû kimi ortaya ÷ûxûr, bu, predmetin 'qapalû iqtisadiyyatû'dûr,þzgÿlÿømÿ vÿ boøluüu geridÿ qoyan uzaqlaømayamÿhkumdur.Bu mÿnada Gizlinin predmeti - realûn tÿdqiqi prosesiniíkinematoqrafik obyektdir. Hanekin sþzlÿrilÿ desÿk,kino 24 strukturda hÿqiqÿti demÿyÿ cÿhd edÿn yalandûr.Gizli olan özdÿ, sÿthdÿ olur.Orijinal mÿnbÿyin ÿtraflû tÿdqiqi faktlar deyil, dönyailÿ gizli kamera kimi fÿal þhdÿlik tÿlÿb edÿrdi.Kinemotoqrafik dönya ilÿ göndÿlik hÿyat arasûnda fÿrqdayanûb. Gizli kamera daim anlayûø vÿ qavrayûøa can atacaq.Èmkan haqda istÿnilÿn fundamental suallar kinemotoqrafikger÷ÿklikdÿn kÿnardakûnûn ÿhÿmiyyÿti haqda ortaya÷ûxûr.Ger÷ÿklik nÿyinÿ gþrÿ gizli kameraya bÿnzÿmir? Belÿsuallar ekstra-vizual ger÷ÿkliyin tÿbiÿtini möÿyyÿn etmÿyÿ÷alûøûr, yaxud vizuallûüûn tÿbiÿtindÿn fÿlsÿfÿ doüulur. Eynizamanda biz he÷ vaxt ideologiyadan qa÷a bilmÿyÿcÿyik.Artistik diskurs surÿt kimi funksiya gþstÿrmÿk ö÷ön birqÿdÿr döøönölmöø, uydurulmuø olmalûdûr.Qlobal kapitalizm surÿt kimi fÿaliyyÿt gþstÿrir(image), ke÷miø dekadalarûn bötön alternativ ideyalarûnûgöcön i÷ÿrisinÿ daxil edir. Kimsÿ deyÿ bilÿr ki, indi kapitalizminyeni mÿrhÿlÿsidir, surÿt kapitalizmi (the imagecapitalism) vÿ bu surÿt mÿqsÿdi sÿnÿt göcö olan radikalalternativlÿrÿ qÿdÿr bþyöyör. Bu situasiyada subyekt dra-ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007 147

maturgiyasû anlayûøû ortalûüa ÷ûxûr. Belÿ gþrönör ki,ÿlaqÿlÿr hadisÿlÿrÿ tÿsir gþstÿrir, bu isÿ subyekt baxûøûndanbaøa döøölmÿlidir, ÷önki subyekt tarixlÿ þz øÿxsi duruønþqtÿsindÿn ÿlaqÿyÿ girir. Bart deyir? "gönlÿrin birgönöndÿ biz þz qeyri-möÿyyÿnliyimizin tarixini yazmalûyûq".Predmetin baøa döøölmÿsi gþrönmÿsi mömkön olan"surÿt"dÿ deyil, bizim dillÿ problemlÿrimizin korrelyasiyasûndadûr.ßgÿr biz predmetin itmÿsindÿndanûøûrûqsa, onda predmetin itmÿsi vÿ onun mÿnasû arasûndakûhadisÿlÿrin korrelyasiyasû haqda döøönörök, bu isÿpredmetin tÿqdimatûndan gizlidÿ qalûr. Tÿqdimat gizlidir,o, predmeti yekun hödud kimi tÿqdim edir, tarix÷ÿsini,imkanlar ÿlaqÿsini arxada qoyur ki, surÿti oxusun.Predmet onu gizlÿdÿn tarixinin tutqunlarûyla gþrönör.Hÿr kÿs ÷ûlpaq surÿti soyundurmalûdûr, kamuflyajû daüûtmalûdûr,enerjini silmÿlidir ki, predmetin arxasûnda olanûgþrsön. Con Kalc Filip Qastona demiødi: Siz iølÿmÿyÿbaølayanda hamû studiyanûzda olur, ke÷miø, sizin dostlarûnûz,döømÿnlÿriniz, bÿdii alÿm, hÿr øeydÿn ÿvvÿl, sizinþz ideyalarûnûz. Hamûsû orda olur. Lakin siz iølÿmÿyÿdavam etdiyinizdÿn, onlar bir-birinin ardûnca ÷ûxûbgedirlÿr, sizi tamanilÿ tÿk buraxûrlar. Onda, siz imkanqazansaz, þzönöz dÿ gedirsiz ". .31 èyul, 2007èngiliscÿdÿn: Nÿrmin KamalDamian Hurstun"Qûz"ûLondonda Kral incÿsÿnÿt akademiyasûnûnhÿyÿtindÿ ingilis rÿssamû vÿ heykÿltÿraøû DamianHurstun yaratdûüû 10.5 metr höndörlöyöndÿ vÿ 35fut aüûrlûüûnda hamilÿ qadûn heykÿli ucaldûlûb. Birtÿrÿfdÿn baxanda anatomiya atlasûnû xatûrladan bunÿhÿng börönc heykÿl Britaniya paytaxtûnûn mÿrkÿzkö÷ÿsi olan Pikadellidÿ ucaldûlûb. Hurstun bunÿhÿng iøi þz þl÷ölÿrinÿ gþrÿ dönyada birincilÿrsûrasûndadûr. 18 par÷adan oluøan heykÿlin þz aüûrlûüûyla÷þkmÿsini þnlÿmÿk mÿqsÿdilÿ i÷ÿrisindÿpaslanmaz dÿmirdÿn karkas quraødûrûlûb. Rÿssamyaratdûüû bu sÿnÿt ÿsÿrini sevgiylÿ "Qûz" adlandûrûb.148ÀËÀÒÎÐÀÍ ¹ 11, ÑÅÍÒÉÀÁÐ 2007