System inteligencji regionalnej jako odpowiedź na wyzwania ...

globalizacjainterdyscyplinarnośćs i e c i o w o ś ćdigitalizacjamultikulturowośćekologizacjaP o k o l e n i e Ysrebrnagospodarka2020SYSTEM INTELIGENCJI REGIONALNEJJAKO ODPOWIED NA WYZWANIA PRZYSZOCIRaport podsumowujący III etap badania pt.„Stan obecny i prognoza zmian oraz kierunków rozwojugospodarki i rynku pracy w województwie pomorskim”zawierający wnioski i rekomendacje

SYSTEMINTELIGENCJIREGIONALNEJJAKOODPOWIEDŹNAWYZWANIAPRZYSZŁOŚCIRAPORT PODSUMOWUJĄCY III ETAP BADANIA PT.„STAN OBECNY I PROGNOZA ZMIAN ORAZKIERUNKÓW ROZWOJU GOSPODARKI I RYNKU PRACYW WOJEWÓDZTWIE POMORSKIM”ZAWIERAJĄCY WNIOSKI I REKOMENDACJE.Redakcja:Marcin NowickiZespół autorski:Anna HildebrandtMarcin NowickiPrzemysław SusmarskiJan Szomburg Jr.dr Maciej TarkowskiPiotr ZbieranekRAPORT OPRACOWANO W INSTYTUCIE BADAŃ NAD GOSPODARKĄ RYNKOWĄProjekt „Stan obecny i prognoza zmian oraz kierunków rozwoju gospodarki i rynku pracy w województwiepomorskim” jest współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.Raporty powstałe w jego ramach dystrybuowane są bezpłatnie.

WYDAWCAURZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGODepartament Europejskiego Funduszu Społecznego80-810 Gdańskul. Augustyńskiego 2tel. (58) 32-68-190, fax. (58) 32-68-193, e-mail: defs@woj-pomorskie.plRaport w formacie PDF dostępny jest na stronie internetowej:http://www.defs.woj-pomorskie.plAutor opracowania:Instytut Badań nad Gospodarką Rynkowąc Copyright by Urząd Marszałkowski Województwa PomorskiegoGdańsk 2011ISBN 978-83-88262-64-7

Spis treści1. O projekcie — jego cele i struktura ......................................................................................................................................................................... 52. Streszczenie ........................................................................................................................................................................................................................................ 63. Summary.................................................................................................................................................................................................................................................. 74. Metody i podejście badawcze ...................................................................................................................................................................................... 85. Co wynika dla zarządzania województwem pomorskim z analizy wyzwań przyszłości? ............... 95.1 Syntetyczna charakterystyka najważniejszych wyzwań przyszłości.......................................................................... 95.2 Najważniejszy wniosek z perspektywy województwa pomorskiego..................................................................... 126. System inteligencji regionalnej jako odpowiedź na wyzwania przyszłości ...................................................... 136.1 Dlaczego potrzebujemy regionalnego „rozumu”?...................................................................................................................... 136.2 Czym jest SIR? ................................................................................................................................................................................................................ 166.3 Jakie role będzie pełnił SIR w wymiarze instytucjonalnym?............................................................................................. 196.4 Na jakich zasadach musi opierać się SIR?.......................................................................................................................................... 236.5 Z jakich narzędzi i instrumentów może korzystać SIR? ...................................................................................................... 267. Jak SIR pomoże w realizacji scenariusza „solidarnej odpowiedzi” na wyzwania rozwoju? ....... 378. Podsumowanie — tabela rekomendacji ...................................................................................................................................................... 48

51. O projekcie — jego cele i strukturaCele projektu pt. „Stan obecny i prognoza zmian orazkierunków rozwoju gospodarki i rynku pracy w województwiepomorskim” zostały określone w następującysposób:zidentyfikowanie obecnych i przyszłych uwarunkowań,zjawisk oraz tendencji rozwoju społecznegoi gospodarczego, począwszy od trendów o charakterzeglobalnym po procesy specyficzne dla Polskii naszego regionu,uzyskanie wiedzy na temat prawdopodobieństwa wystąpienia,kierunku i siły tych zmian,poznanie mechanizmów wpływu zidentyfikowanychzjawisk i tendencji na funkcjonowanie najważniejszychelementów gospodarki regionu (duże oraz małei średnie przedsiębiorstwa, branże, klastry) i relacjemiędzy nimi,określenie możliwych scenariuszy wpływu zidentyfikowanychzjawisk i tendencji na strukturę gospodarcząi rynek pracy w województwie pomorskim i ocenaprawdopodobieństwa ich realizacji,opracowanie rekomendacji dla władz samorządowychi innych podmiotów w zakresie podnoszenia konkurencyjnościgospodarki i rynku pracy w odniesieniudo zmian przewidywanych w poszczególnych scenariuszach,ze szczególnym uwzględnieniem wariantunormatywnego.Realizacja powyższych celów podzielona była na trzy etapy:I. Identyfikacja czynników i mechanizmów zmianII. Konstrukcja scenariuszy i prognozIII. Sformułowanie wniosków i rekomendacji.Niniejszy raport jest efektem trzeciego etapu projektu —prezentuje on wnioski i rekomendacje będące wynikiemcałego badania. Najważniejsze pytania, które należałosobie zadać, aby wyciągnąć spójne wnioski z bardzoskomplikowanej, wielowątkowej i wielowymiarowejanalizy oraz móc sformułować rzetelne i skuteczne rekomendacje,brzmiały:Czy województwo pomorskie — jego mieszkańcy, instytucje,organizacje i przedsiębiorstwa są świadomenadchodzących wyzwań?Czy jesteśmy na te wyzwania przygotowani? Czypotrafimy — mentalnie, kulturowo, organizacyjnie, instytucjonalnie— nadchodzącym zmianom sprostać?Co zrobić, a raczej robić (bo jest to wyzwanie o charakterzeciągłym), aby na tych zmianach — trendach,tendencjach, zjawiskach społecznych i gospodarczych— jak najbardziej skorzystać? Jak uniknąć zagrożeń,jak wykorzystać szanse?Powyższe pytania stały się kanwą, na której autorzyosnuli strukturę niniejszego raportu. Można ją sprowadzićdo jednej, zasadniczej kwestii: jak na trwałeprzestawić regionalną zwrotnicę na tory biegnącew kierunku „ROZWÓJ POMORZA”?

62. Streszczenie„System inteligencji regionalnej jako odpowiedź nawyzwania przyszłości” jest trzecim i zarazem ostatnimraportem, który powstał w ramach projektu „Stanobecny i prognoza zmian oraz kierunków rozwoju gospodarkii rynku pracy w województwie pomorskim”.Pełni on funkcję podsumowującą projekt, prezentującwnioski i rekomendacje będące wynikiem całego procesubadawczego. Myślą przewodnią raportu jest próbaodpowiedzi na pytanie, jaki mechanizm jest w staniezapewnić trwały rozwój województwa pomorskiegow kontekście trendów i wyzwań przyszłości zidentyfikowanychi przeanalizowanych w poprzednich fazachprojektu? Zaproponowaną odpowiedzią jest nowe podejściedo programowania rozwoju, charakteryzującesię dużą otwartością na zmiany (systemową zdolnościądo „samouczenia się” Pomorza i jego mieszkańców),którego założenia w pełni oddaje koncepcja „systemuinteligencji regionalnej” (SIR). Taki system należy postrzegaćjako ciągły proces wielowymiarowych interakcjimiędzy regionalnymi podmiotami (osobami, instytucjami,organizacjami, przedsiębiorstwami). Oczywiście, jakkażdy system musi on mieć również wymiar instytucjonalny:dedykowane „narzędzia” i reguły ich używania.Ważne jest jednak, aby poprzez nadmierną instytucjonalizacjęi sformalizowanie nie pozbawić go cechi wymiaru „otwartego procesu” — w przeciwnym przypadkunie będzie się on zasadniczo różnił od stanuobecnego. Umożliwi to realizację najważniejszego jegocelu: dynamiczną koordynację pomiędzy wszystkimipodsystemami regionu — społecznym, biznesowym i administracyjnym.SIR ma spowodować, że te podsystemy,czy też sfery zaczną się lepiej „widzieć”, komunikować,rozumieć i w konsekwencji — współdziałać. Dynamicznąkoordynację należy rozumieć jako proces informowania,wymiany i lepszego wykorzystywania dostępnej wiedzy(rozwój oparty o wiedzę symboliczną), wzajemnegoinspirowania (funkcja pomysłotwórcza), motywowaniaale także monitorowania i ewaluacji. SIR umożliwi dokonywaniecyklicznej i wieloaspektowej autodiagnozy,przewidywanie i zarządzanie zmianami społecznymii gospodarczymi, akumulowanie wiedzy o regionie i otaczającymświecie oraz wykorzystywanie tej wiedzy docelów polityki rozwoju, także rozumianej jako zwiększaniekonkurencyjności regionalnych firm. System mapomagać diagnozować dostrzegane trendy i wzywaniaz nimi związane, jednocześnie wprowadzając jew obszar debaty publicznej, następnie zaś projektowaćsposoby reakcji na nie w oparciu o politykę publicznąi ewaluować skuteczność tych działań. Strukturę SIRmożna przedstawić za pomocą czterech warstw. Pierwsząz nich tworzą ludzie i instytucje. Aby mogli ze sobąefektywnie współdziałać potrzebne są zasady (warstwadruga): zaufanie, inkluzywność, partnerstwo, sieciowość,transparentność, różnorodność, adaptacyjność, wysokakontekstowość, otwartość, czy ukierunkowanie na dobrowspólne — osadzone na fundamencie kultury dialogui zaufania. Zasady umożliwiają różne typy interakcji —od przepływu informacji po tworzenie wiedzy i wdrażaniejej w życie (warstwa trzecia). Interakcje te sąmożliwe i przynoszą oczekiwane efekty dzięki dobrzedobranym narzędziom, takim jak: sondaże deliberatywne,panele i narady obywatelskie, tradycyjne badaniaopinii społecznej, analizy eksperckie itd. — stanowiącewarstwę czwartą systemu. Ważne jest, aby SIR miałtakże stałe, cykliczne i czerpiące z już istniejącego doświadczeniainstytucjonalnego (wiedzy instytucjonalnej)elementy: Pomorski Kongres Obywatelski (międzyśrodowiskoweforum debaty o najważniejszych kwestiachrozwoju Pomorza), Pomorski Przegląd Gospodarczy, PomorskieSieci Dialogu oraz Pomorski Foresight Regionalny— mają one charakter procesów a nie pojedynczychwydarzeń ani też projektów, opierają się o zasady SIRi korzystają z całej gamy jego narzędzi, ale ze względuna systemotwórczą rolę muszą być traktowane jakofundamentalne elementy SIR. W efekcie region osiągawysoką adaptatywność (zdolność do pozytywnej absorbcjitrendów, reakcji na wyzwania), co umożliwiarealizację scenariusza „solidarnej odpowiedzi”, nakreślonegojako normatywny w ramach niniejszego projektu.

73. Summary”The regional intelligence system as the answer to futurechallenges” is the third and final report createdwithin the project ”Current Situation and a Forecast ofEconomic and Labour-Market Development Changes andTrends in the Pomeranian Voivodeship”. It is a summaryof the project and it presents the conclusions and recommendationsresulting from the entire research process.The central idea of this report is finding an answer to thequestion what mechanism is capable of ensuring a permanentdevelopment for the Pomeranian Voivodeship inthe context of future trends and tendencies, identifiedand analyzed during the previous phases of the project.The answer suggested is a new approach to developmentprogramming, which is characterized by great opennessto changes (the Pomeranian Region’s and its inhabitants’systemic ability for self-adaptation), the idea being fullyexpressed by the ”regional intelligence system” (Polish:”SIR”) concept. A system like that must be perceivedas a continuous process of multi-dimensional interactionsbetween the region’s actors (persons, institutions,organizations, enterprises). Obviously, as in any othersystem, there must be an institutional dimension to it:some dedicated ”tools” and rules to use such tools. However,it is important that the system is not deprived,due to excessive institutionalization or formalization, ofits ”open process” features or dimension. Otherwise, itwill basically resemble the current situation. Such anapproach will make it possible that the system’s mostimportant goal is achieved, which is a dynamic coordinationof all the region’s subsystems (social, businessand administrative). The regional intelligence system isto make the subsystems (or spheres) ”see” one anotherbetter, communicate better and understand better,which will consequently enhance cooperation. The dynamiccoordination must be deemed to be a processof information, exchange and enhanced utilization ofavailable knowledge (symbolic knowledge-based development),one of mutual inspiration (the ideas-renderingfunction) and motivation, but also one of monitoringand evaluation. The regional intelligence system willenable cyclical and multi-aspectual self-diagnosis, anticipationand management of social and economic changes,the accumulation of knowledge about the region andthe surrounding world, as well as the utilization ofthe knowledge for development policy purposes, understoodalso as greater competitiveness of regionalbusinesses. The system is to help diagnose the trendsperceived and the challenges related to them, to enterthem simultaneously into the public debate sphere, andthen to project the ways of reaction to them in terms ofpublic policies, and to evaluate the effectiveness of suchactions. The structure of the regional intelligence systemcan be presented as four layers. People and institutionsform the first layer. For effective cooperation of these,some rules (the second layer) are needed, like: trust,inclusiveness, partnership, networking, transparency, diversity,adaptability, high contextual ability, openness,or common good orientation — all of them based on theculture of dialogue and trust. The rules enable variousinteraction types — from information flow to knowledgecreation and implementation (the third layer). Suchinteractions are possible and they bring about the resultsexpected through some well-selected tools, such as:deliberative surveys, civic panels and discussions, traditionalsocial opinion polls, expert analyses, etc. (thesystem’s fourth layer). It is important that the regionalintelligence system has also permanent, cyclical andthe existing-institutional-experience-drawing (based onaccumulated institutional knowledge) elements: the PomeranianCivic Congress (a regional forum for dialogueamong various actors in society), the Pomeranian EconomicReview, the Pomeranian Dialogue Networks and thePomeranian Regional Foresight — all these are processesrather than single events or projects in character; theyare based on the regional intelligence system rules andthey use the whole range of its tools, but — due to thesystem creation role they play — they must be treatedas the fundamental elements of the regional intelligencesystem. As a consequence, the region achieves highadaptability (i.e. ability to positively absorb the trendsand react to challenges), which enables the realizationof the ”Joint Answer Scenario”, depicted as a normativeone within the framework of the project.

84. Metody i podejście badawczeRaport o charakterze rekomendacyjnym bazuje na wtórnychźródłach informacji i wiedzy. Fundament pracstanowiły wyniki badań uzyskane w toku realizacjidwóch wcześniejszych etapów projektu. Dostarczyły oneniezbędnej wiedzy w zakresie trendów zewnętrznych (wtym globalnych), cech gospodarki i rynku pracy województwapomorskiego oraz potencjalnych scenariuszyabsorbcji trendów globalnych w regionie.Na potrzeby sformułowania rekomendacji dokonanotakże charakterystyki, w tym przeglądu kompetencjiinstytucji regionalnych odgrywających potencjalnie dużąrolę w sprostaniu zidentyfikowanym wyzwaniomrozwojowym (m. in. urzędy pracy, samorządy regionalnei lokalne, kuratorium, szkoły i uczelnie, instytucjeszkoleniowe, agencje zatrudnienia, organizacje przedsiębiorcówi przedsiębiorstwa, instytucje otoczenia biznesu,organizacje pozarządowe, media). Charakterystykata, poparta analizą źródeł dotyczących mocnych i słabychstron funkcjonowania niektórych z nich, a takżedoświadczenia zespołu autorskiego ze współpracy z wybranymipodmiotami, stanowiły ważne przesłanki dosformułowania rekomendacji. Dokonano również przeglądupodstawowych dokumentów służących programowaniurozwoju regionalnego, pod kątem ich adekwatnościwzględem zidentyfikowanych w ramach projektutrendów i zbudowanych scenariuszy.Inspiracji do prac nad raportem dostarczyła wieloletniaaktywność Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową(między innymi jako organizatora Polskiego ForumObywatelskiego) a także działalność Europejskiego StowarzyszeniaAgencji Rozwoju (EURADA) w zakresiekoncepcji i struktury systemów inteligencji regionalnejoraz doświadczenia projektów unijnych wpisującychsię w ideę Smart Regions — budowy konkurencyjnościpoprzez bardziej efektywną współpracę lokalnych i regionalnychaktorów życia społeczno-gospodarczego.Rekomendacyjny charakter raportu, oprócz analiz informacjiwtórnych, wymagał zastosowania metod heurystycznych— ułatwiają one przełamywanie stereotypówi schematów myślenia, a tym samym wypracowywanieoryginalnych rozwiązań problemów. Co ważniejsze, pozwalająw sposób logiczny, spójny i uporządkowany,rozważać potencjalne warianty zdarzeń i skutki proponowanychrekomendacji. Do tych metod zaliczyć należybudowę scenariuszy i wybór scenariusza normatywnego,burzę mózgów oraz metodę adwokata. Ich wielokrotne,iteracyjne stosowanie pozwoliło na wypracowanie prezentowanejw raporcie koncepcji systemu inteligencjiregionalnej, osadzonej w realiach województwa pomorskiego,która w świetle przeprowadzonych analiz wydajesię być najbardziej efektywnym narzędziem stymulowaniarozwoju regionalnego, w kontekście zidentyfikowanychi przeanalizowanych w trakcie projektu wyzwańspołecznych i gospodarczych.

95. Co wynika dla zarządzaniawojewództwem pomorskimz analizy wyzwań przyszłości?5.1. Syntetyczna charakterystyka najważniejszych wyzwań przyszłościNa potrzeby projektu — w jego I i II fazie — dokonanoidentyfikacji, analizy oddziaływania i selekcji najważniejszychz punktu widzenia przyszłości województwapomorskiego trendów, zjawisk i procesów. Aby ułatwićpercepcję wniosków i rekomendacji zawartych w niniejszymraporcie, poniżej zamieszczamy syntetycznącharakterystykę tych trendów, rozumianych jako wyzwaniaprzyszłości 1 .Dynamiczny wzrost generowanych i przetwarzanych zasobówinformacji jest trendem, który będzie wymuszałzasadnicze zmiany zarówno w procesach edukacyjnychjak i w wymaganiach kompetencyjnych i kwalifikacyjnychwobec przyszłych pracowników. Pojawią się nowezawody i wzrośnie znaczenie już istniejących, związanychz szeroko rozumianym gromadzeniem i przetwarzanieminformacji. Trend ten będzie miał także wpływna zmiany strukturalne: wewnątrz wszystkich branż(konieczność przetwarzania danych i informacji) oraz1 Na podstawie raportu I i II: „Czynniki i mechanizmy zmiangospodarki i rynku pracy województwa pomorskiego do roku2020”, „Prognozy i scenariusze do 2020 r.”.między branżami (wzrost znaczenia działalności związanejz przetwarzaniem informacji: ICT, media, konsultingitp.). Dla konkurencyjności firm i całego regionu ważnejest, iż samo posiadanie informacji przestaje byćatutem, gdyż jest ona coraz łatwiej dostępna (takżebezpłatnie). Sukces zapewnia umiejętność selekcji,syntezy i zastosowania informacji w praktyce, czyliwiedza. Na tym polu także panuje silna konkurencja— aby mieć przewagę, wiedza musi być efektywnietworzona i wykorzystywana, co wymaga odpowiednichstruktur, procedur i habitusów (wzorców zachowań,nawyków). Zalew informacji i dynamiczny przyrost wiedzywywołują konieczność specjalizacji i korzystaniaz zasobów wiedzy rozrzuconych po całym świecie —odpowiedzią jest zmiana charakteru tworzenia i zarządzaniawiedzą: powstają globalne sieci i okręgiwiedzy. Zmienia się także charakter innowacji i znaczenieróżnych „rodzajów” wiedzy — skoro wyrównuje siędostęp do informacji i wiedzy podstawowej (inżynierskieji syntetycznej), znaczenia w wyścigu rozwojowymnabiera wiedza symboliczna — czyli umiejętność nadawaniawartości istniejącym zasobom wiedzy (pomysły na

10zastosowanie istniejących technologii, materiałów itp.).Konsekwencją rosnących zasobów wiedzy i informacji sąprzeciwstawne, choć współzależne procesy — z jednejstrony coraz głębsza specjalizacja, z drugiej zaś interdyscyplinarnośći uniwersalność. Konieczność specjalizacjiwynika z szybko rosnącego zasobu wiedzy (nikt nie jestw stanie objąć całości wiedzy w danej dziedzinie). Z koleiinterdyscyplinarność i uniwersalność konieczna jestdo międzybranżowej, międzykulturowej i międzyśrodowiskowejwspółpracy — aby te rosnące zasoby wiedzymóc efektywnie wykorzystywać. Coraz bardziej dynamicznyprzyrost informacji i wiedzy stwarza nie tylkooczywistą konieczność permanentnego uczenia się aletakże oduczania starych nawyków. Konieczne jest wyjściepoza utarte schematy i formy edukacji — w myślidei life-long i life-wide learning należy wzmocnić znaczenieedukacji pozaformalnej i nieformalnej.Coraz bardziej sieciowy i projektowy charakter gospodarkijest kolejnym trendem istotnym dla kształtowaniastruktury gospodarki i rynku pracy województwa pomorskiego.Elastyczna, projektowa i sieciowa współpraca(dla określonego celu) między wyspecjalizowanymi firmamia także między biznesem a nauką staje się najbardziejefektywnym modelem funkcjonowania. Wymuszaona zmianę modelu organizacji pracy — rośnie rolaświadomego, elastycznego, odpowiedzialnego pracownika.Jednocześnie pracodawca przestaje być zarządcąi kontrolerem, a zaczyna być partnerem w projekcie.Rosnąca sieciowość i projektowość rozmywa granicęmiędzy sektorami i branżami. Dobrym przykładem tegozjawiska jest serwicyzacja przemysłu i rolnictwa.Rośnie „wieloaspektowość” produktów i usług, społeczeństwoi gospodarka stają się wysokokontekstowe,a to wymaga kompetencji międzybranżowych, współpracyspecjalistów wielu dziedzin — do procesu produkcjitrzeba włączać np. socjologów, kulturoznawców, grafików,lekarzy itd.Postępująca globalizacja jest trendem, który wywieraćbędzie istotny wpływ na pomorską gospodarkę.Niewątpliwie dalej będzie rosło znaczenie międzynarodowychkorporacji oraz międzynarodowej wymianygospodarczej i migracji, co sprzyjać będzie zarównomultikulturowości jak i homogenizacji kulturowej.Procesy globalizacji (np. rynków finansowych, inwestycji,migracji itd.) będą najprawdopodobniej poddanecoraz silniejszej regulacji. Poważnym wyzwaniem dla gospodarkiPomorza (jak i dla innych regionów krajówrozwiniętych) będzie dalszy wzrost znaczenia dużychkrajów takich jak Brazylia, Chiny czy Indie. Postępującaglobalizacja niesie ze sobą także problemy w postaciglobalnych zagrożeń (pandemie, terroryzm, konfliktypolityczne, kryzysy ekologiczne i klęski naturalne —w skutek wzrostu znaczenia globalnych powiązań nawetlokalne zdarzenia mogą mieć teraz globalne znaczenie)oraz dalszego wzrostu zróżnicowań dochodowych.Rozwój bio-, nano- i neurotechnologii, technologizacjażycia z jednej strony i wykluczenie technologicznez drugiej strony oraz kreatywna destrukcja i realokacja,z uwagi na słabo rozpoznane potencjalne efekty wprowadzajądużo niepewności, co do możliwego kierunkuwpływu na strukturę gospodarki i rynku pracy. Omawianytrend może doprowadzić do zaniku pewnych branżi zawodów oraz przesuwania zasobów do innych, nowychdziedzin.Kolejnym ważnym trendem jest digitalizacja. Jest ona możliwadzięki powszechnej obecności komputerów w corazwiększej liczbie dziedzin życia społeczno-gospodarczego.W związku z tym kompetencje komputerowe przestająmieć charakter specjalistyczny nabierając uniwersalnegoznaczenia. Wszechobecność komputerów jest bodźcemdla integracji systemów, rozwoju e-działalności(e-branże i e-zawody). Towarzyszy jej zmiana postawspołecznych. Potrzeba bycia on-line oraz rosnąca interaktywnośćstwarzają nowe uwarunkowania funkcjonowaniagospodarki i rynku pracy. Pędząca digitalizacjaniesie jednak ze sobą także niebezpieczeństwa, z którychnajważniejsze to e-wykluczenie oraz cyberprzestępczość.Rozwój sztucznej inteligencji także zmieniastrukturę popytu na umiejętności i kompetencje. Niektórestają się zbędne a rola innych rośnie.Z punktu widzenia rynku pracy bardzo duże znaczniema trend polegający na jego rosnącej otwartości i corazwiększych wymaganiach, jakie stawia uczestnikom.Oznakami tych zmian są: rosnąca mobilność (zarównozawodowa jak i przestrzenna), wchodzenie na rynekpracy tzw. pokolenia Y (nieznającego świata bez Internetu,telefonów komórkowych, komunikatorów, e-mailiwraz ze wszystkimi — pozytywnymi i negatywnymi —konsekwencjami tego faktu), coraz powszechniejsza koniecznośćwspółpracy przedstawicieli różnych pokoleńi różnych kultur w ramach jednej organizacji, rosnąceznaczenie kompetencji i konieczność ich stałego uaktualnianiaoraz coraz większe znaczenie kobiet na rynkupracy. W związku z tymi wyzwaniami nasilać się będziewalka o talenty, a zmniejszać się będzie przywiązaniedo tradycyjnych, formalnych i mało elastycznych formzatrudnienia.

11Struktura gospodarki oraz rynku pracy poddana będzieoddziaływaniu procesów oznaczających rozwój nowegospołeczeństwa. Dominujące znaczenie w tym zakresiema wzrost świadomości obywatelskiej, konsumenckiejoraz społecznej a także dalszy rozwój klasy średniej.Pierwszy z wymienionych procesów oznacza większąpartycypację obywateli w sprawowaniu władzy oraz zaangażowaniena rzecz lokalnego środowiska (np. dziękitechnologiom informatycznym). Drugi oznacza rosnącąrolę świadomego konsumenta, który jest zaangażowany,poszukujący i wybierający — poświęca jednak danemuproduktowi coraz krótsze chwile uwagi. Dzięki rozwojowitechnologii informacyjnych coraz częściej wchodziw partnerskie i bezpośrednie relacje z wytwórcami dóbri usług stając się prosumentem. Rozwój klasy średniej(jako konsekwencja rozwoju gospodarczego) zmieniastrukturę popytu (i oczekiwań), zachowania konsumenckiei postawy obywatelskie, stopień samoświadomościi modele życia (np. spędzania wolnego czasu).Wyraźny trend, jaki rysuje się przed Polską i województwempomorskim w najbliższych latach to dalszaintegracja Europy. Do najważniejszych kwestii w tymzakresie zaliczyć należy: wprowadzenie euro, pełniejszeotwarcie rynku pracy (głównie niemieckiego) oraz dalszynapływ i wydatkowanie funduszy strukturalnych. Najbardziejwymiernym efektem postępujących procesówintegracyjnych jest możliwość wykorzystania funduszystrukturalnych.przeszły transformację ustrojową. Odczuwalny jest onw Polsce, w tym w województwie pomorskim. Corazdłuższe życie to przede wszystkim efekt coraz zdrowszegotrybu życia, który stał się modny i stwarzapopyt (obecnie i w przyszłości) na usługi pozwalająceaktywnie spędzać czas wolny (sport, rekreacja,bioregeneracją, wellness & spa) oraz na „zdrowe” produkty(głównie żywność). Wraz z rosnącą długościążycia zwiększać będzie się także popyt na usługi medycznei okołomedyczne. Przy niekorzystnych zmianachdemograficznych i w efekcie rosnących napięć w funkcjonowaniusystemu zabezpieczeń społecznych i służbyzdrowia, coraz powszechniejsza będzie komercjalizacjausług medycznych. Wybitnie horyzontalny charakter będziemiał natomiast rozwój „srebrnej” gospodarki. Corazwiększa liczba produktów i usług, skierowana do tejpory głównie do ludzi młodych i w średnim wieku, będzieprofilowana pod kątem specyficznych potrzeb osóbstarszych.Poważnym wyzwaniem o charakterze globalnym, któregoskutki odczuwalne będą także na Pomorzu, jestpogłębiający się deficyt obecnie wykorzystywanych zasobówenergetycznych. Skutkiem tego zjawiska jest poszukiwaniealternatywnych źródeł energii i koniecznośćjej oszczędzania, wynajdywanie i doskonalenie nowychtechnologii, wzrost świadomości ekologicznej oraz działaniaregulacyjne np. w postaci pakietu klimatycznego.Wydłużanie się życia oraz polepszenie jego jakościstanowi trend, szczególnie widoczny w krajach, które

125.2. Najważniejszy wniosek z perspektywy województwa pomorskiegoŻyjemy w świecie bardzo dynamicznych zmian. Dotykająone każdej sfery: kulturowej, tożsamościowej, społecznej(relacji), organizacyjnej, biznesowej itd. Konsekwencjątych zmian jest przede wszystkim rosnący stopieńskomplikowania, wielowymiarowości, wieloaspektowościi wysokiej kontekstowości otaczającej nas rzeczywistości.To z kolei przekłada się na wyraźnie kurczącą sięmożliwość precyzyjnego antycypowania zmian, co w rezultaciepowinno utrudniać opieranie programowaniarozwoju o racjonalne przesłanki. Czy tak jest rzeczywiście?Otóż bez wątpienia tak się stanie, jeżeli będziemypróbowali ten „nowy samochód” regulować i naprawiać„starymi narzędziami”. Aby móc cieszyć się z jazdy nowymsamochodem, kierowca musi się tego samochodu„nauczyć” i wymienić skrzynkę ze starymi narzędziami.Poza tym, nowe samochody coraz trudniej naprawić samemu,trzeba korzystać z usług specjalistów. Podobniejest dzisiaj z programowaniem rozwoju regionu.Metody, które stosowane były dotychczas jako wspierająceprocesy zarządzania rozwojem regionu (odnosi sięto również do innych obszarów programowania rozwoju)okazują się być coraz bardziej „bezbronne” wobec jużdużej i wciąż rosnącej dynamiki oraz nieprzewidywalnościzmian. Przeprowadzona w ramach tego projektuanaliza trendów i zjawisk społecznych i gospodarczychwykazała, że ich charakter i zakres wymagają istotnychdostosowań w sferze szeroko rozumianego zarządzaniarozwojem. Konieczność przystosowania filozofii, podejścia,metod i narzędzi w tym zakresie dotyczy nietylko sfery administracji samorządowej (czy też szerzejpublicznej), ale także sfery społecznej, biznesoweji naukowej. Jednakże rola administracji samorządowej,w tym wypadku regionalnej jest kluczowa — to właśnieregionalna administracja samorządowa powinna podjąćsię funkcji inspirującej, motywującej, integrująceji modelującej konieczne dostosowania. Nowe podejściedo programowania rozwoju, odpowiadające na zidentyfikowanew projekcie wyzwania przyszłości, będącejednocześnie mechanizmem otwartym na dalsze zmiany(„samouczącym się”) nazwaliśmy systemem inteligencjiregionalnej (SIR).Głównym wyzwaniem, przed którym stają dzisiaj władzesamorządowe jest zrozumienie zachodzących zmianspołecznych i gospodarczych — ich znaczenia (konsekwencji),głębokości i zakresu, dynamiki i trwałości.To wymaga umiejętności wyłowienia trwałych tendencjiw masie dostępnych danych, informacji i wiedzy oraz— co najważniejsze — odróżnienia tych ważnych odnieistotnych, czy nawet fałszywych. W przypadku Polski,a więc kraju który przez wiele jeszcze lat będzie„doganiał” najbardziej rozwiniętych konkurentów, bardzoważna jest zdolność do tzw. „żabiego skoku” w jaknajwiększej liczbie dziedzin życia społecznego i gospodarczego.To wymaga jednak umiejętności dostrzeżeniatrendów i tendencji przemijających. Umożliwia to pominięciepewnych etapów rozwoju i przejście od razu nanajwyższy szczebel w danej dziedzinie 2 .System inteligencji regionalnej może i powinien miećzdolność do prospektywnej i wielowymiarowej analizy— a dzięki temu stać się głównym wehikułemopracowywania i weryfikacji regionalnych strategiii szerzej: programowania rozwoju regionu.2 Przykładem takiego postępowania w Polsce było pominięcieetapu czeków w bankowości i budowa od razu systemu rozliczeńelektronicznych. Dzięki temu system bankowy w Polscejest jednym z najnowocześniejszych na świecie.

136. System inteligencji regionalnej jakoodpowiedź na wyzwania przyszłości6.1. Dlaczego potrzebujemy regionalnego ,,rozumu”?Jak jest dzisiaj?Obecną sytuację w sferze zarządzania regionami doskonalepodsumowuje następujący cytat:„Systemom komunikacyjno-kulturowym regionów brakujespójności, właściwej infrastruktury, a przedewszystkim zaangażowania weń regionalnych aktorów.(...) W ramach istniejących forów komunikacji społecznejw województwach nie toczą się zwykle prawdziwedebaty nad ich rozwojem — debaty, w których ścierałybysię interesy i argumenty realnych aktorów regionalnych,reprezentatywnych przedstawicieli kluczowychelit oraz grup społecznych, zarówno uprzywilejowanychi większościowych, jak i mniejszościowych orazzmarginalizowanych” 3 .Precyzując powyższą diagnozę należy zwrócić uwagę nakilka zasadniczych problemów i deficytów o charakterzestrukturalnym:nakładające się na siebie płaszczyzny interwencji publiczneji brak lub słabość ich koordynacji — wynika3 Tomasz Zarycki, Dlaczego potrzebujemy dobrze działającychsystemów komunikacji regionalnej oraz regionalnej politykitożsamościowej?, w „Jak uczynić regiony motorami rozwojui modernizacji Polski”, red. Jan Szomburg, Gdańsk, Instytut BadańGospodarką Rynkową, 2009, s. 101–112.to z deficytów obecnej regionalizacji (decentralizacji)oraz dominacji „resortowego” modelu administracjina wszystkich szczeblach — efektem jest raczej nawarstwianiesię kompetencji i odpowiedzialności, niżich klarowny podział;mnożenie instytucji publicznych i programów wsparcia(narzędzi interwencji publicznej) — dominującąreakcją administracji publicznej na pojawienie sięnowego problemu jest powołanie nowej instytucji (komórki,ciała, agencji itp.) i / lub opracowanie nowegoprogramu, zamiast weryfikacji, czy nie lepiej byłoby„udrożnić” istniejące instytucje (prowadzi to do jeszczewiększego rozmycia odpowiedzialności, przerostubiurokracji i marnotrawienia publicznych środków —tak powstające instytucje i programy mają to do siebie,że bardzo trudno je potem zlikwidować);populizm i dominacja „dynamiki wyborczej” — przyistotnym udziale tabloidyzujących się mediów postępujespłycanie dyskursu politycznego, skupianie sięna marketingu politycznym i przyjmowanie perspektywy„od wyborów do wyborów” — paradoksalniesytuacja ta będzie coraz bardziej „nieznośna” takżedla samych polityków narażając ich na szybko rosnącypoziom wzajemnej agresji.

14bezrefleksyjne i pozbawione kontekstu powielanietzw. best practices — skądinąd użyteczna metodazarządzania (również regionalnego) została doprowadzonado wymiaru karykaturalnego, stając sięwyznacznikiem pewnych „mód”, a nie racjonalnegouczenia się od innych. I tak, falami pojawiają siękolejne rozwiązania, które wszyscy powielają: parkiprzemysłowe, inkubatory, klastry, doliny krzemowe,centra transferu technologii itp. Mało kto zadaje sobietrud, aby te „narzędzia” dopasować do lokalnychuwarunkowań (chociażby kulturowych).brak mechanizmów i narzędzi rzeczywistej (a nietylko formalnej) oceny oddziaływania, czyli impactassessment —prowadzitodoswoistej„ślepoty”administracjipublicznej na każdym szczeblu, którapozbawiona jest wskutek tego jakiejkolwiek weryfikacji,czy prowadzona interwencja (legislacja, programy,działania) jest racjonalna, efektywna, potrzebna a nawetczy nie przynosi szkód 4 ?Rozważając sposoby i narzędzia budowania systemuinteligencji regionalnej trzeba mieć na uwadze także dotychczasowedoświadczenia z zakresu różnych modelii metod zarządzania regionami, które bardzo wyraźniewskazują na:fiasko omnipotentnych instytucji (tworzą one częstolokalne monopole funkcjonalne, brakuje im niezależnościi obiektywizmu, podporządkowywane sąbieżącym celom i interesom partykularnym organównadrzędnych, są hermetyczne i nieelastyczne, nie sąw stanie sieciować kompetencji i wiedzy),fiasko modelu „urzędnika-omnibusa” (bo wiedza macoraz bardziej charakter sieciowy, a coraz większystopień skomplikowania otaczającej rzeczywistościrodzi problemy kompetencyjne i konflikty odpowiedzialności),fiasko modelu „prostych” partnerstw publiczno-prywatnych(nierzadko przeradzają się one w lokalne lubregionalne monopole funkcjonalne, nie są odporne nakonflikty interesów i zachowania korupcyjne).Co obecnie decyduje o sukcesie rozwojowym?W pewnym uproszczeniu, to co decyduje o możliwościachrozwoju regionu, o jego potencjale i o tym, czyten potencjał jest właściwie wykorzystywany (a w dłuższejperspektywie rozbudowywany), można podzielić na:4 Brak rzetelnej oceny oddziaływania doprowadził w Polsce np.do dewastacji dobrze rozwijającego się rynku szkoleń komercyjnychwskutek niewłaściwie wprowadzonego finansowania tychszkoleń ze środków UE.„Twarde” czynniki (położenie, infrastruktura, kapitałprodukcyjny, finansowy, itp.)„Miękkie” czynniki, czyli sfera komunikacji społeczneji rozwoju tożsamości regionalnej:• Regionalna tożsamość i siła regionalnej wspólnoty:więzi, poczucie przynależności• Wizerunek („image”, „brand”) regionu• Lojalność instytucjonalna• Kapitał społeczny (poziom zaufania i zdolność dowspółpracy)• Kapitał ludzki (kwalifikacje + zdrowie)• Kapitał kulturowy• Wzorce regionalnych, zbiorowych zachowań (regionalny„habitus”)• Jakość przywództwa i siła autorytetów.Jakkolwiek w Polsce (w tym na Pomorzu) konieczna jestpoprawa twardych czynników, a wśród nich także samychinstytucji, to kluczową kwestią są kompetencje,kwalifikacje, motywacje, wartości ludzi (kapitał ludzki,społeczny, relacyjny, symboliczny itd.). Przykładem, doczego prowadzi skupienie się na twardych czynnikachrozwoju przy pominięciu sfery „miękkiej” są wschodnielandy Niemiec — w których dzięki publicznej interwencjina olbrzymią skalę doprowadzono infrastrukturę dostandardu zachodnich landów (a nawet wyższego), objętotym samym systemem instytucjonalnym a efektyspołeczne i gospodarcze są bardzo słabe. Zasadnicząprzyczyną fiaska tego „programu” jest deficyt właśniew zakresie czynników miękkich występujący nagminniena terenach byłego NRD.SIR pomoże bezpiecznie (podtrzymując koniecznośćzwiększenia efektywności administracji) odejść od dogmatunew public management podkreślającego znaczenieefektywności administracji w rozumieniu biznesowym.Jest to konieczny krok, ponieważ rozwójregionalny — opierając się na szerokim partnerstwiewszystkich interesariuszy — musi efektywność rozumiećjako zdolność do osiągania celów rozwojowychprzy godzeniu interesów rozwojowych różnych grup (np.budowa wiatraków zwiększa udział OZE, ale niszczy krajobrazi możliwości rozwoju turystyki). Model czystobiznesowej efektywności jest tu mało użyteczny.Porter (1998) wskazuje na trzy zasadnicze przewagi konkurencyjneo charakterze lokalnym, które w globalizującymsię świecie decydują o potencjale i możliwościachrozwoju:

15wiedzarelacjemotywacjaTo umiejętność budowania tych zasobów i „zarządzania”nimi najbardziej w dzisiejszym świecie różnicująposzczególne regiony i społeczności lokalne. Dzieje siętak dlatego, że pozostałe (tradycyjne) zasoby potrzebnedo rozwoju stosunkowo łatwo można substytuować (zastępować,importować, wykorzystywać „na odległość”).Co jest więc najważniejsze?wspieranie i stymulowanie nieformalnych sieci współpracyi partnerstw,wspieranie otwartości oraz inkluzywności regionalnychi lokalnych systemów społecznych i gospodarczych,aktywizacja lub dezaktywizacja aktorów i partnerówzgodnie z ich pozytywnym lub negatywnym wkłademw działania rozwojowe (w myśl idei responsive governance),nadawanie kształtu wspólnym wizjom i oczekiwaniom— często w żmudnym i długotrwałym procesiekreowania interakcji między regionalnymi aktorami/partnerami(nie wystarczą dotychczasowe „konsultacjespołeczne”),racjonalny podział zadań rozwojowych między różnych(publicznych i prywatnych) interesariuszy —zasada subsydiarności musi brać pod uwagę takżekompetencje oraz potencjalne efekty społeczne i gospodarcze(np. czy realizacja danego zadania przezdany podmiot nie zaburza zdrowych relacji rynkowych).To właśnie będzie możliwe dzięki urzeczywistnieniu ideisystemu inteligencji regionalnej.

166.2. Czym jest SIR?System inteligencji regionalnej należy postrzegać jakociągły proces wielowymiarowych interakcji międzyregionalnymi podmiotami (osobami, instytucjami, organizacjami,przedsiębiorstwami). Oczywiście, jak każdysystem musi on mieć również wymiar instytucjonalny:dedykowane „narzędzia” i reguły ich używania. Ważnejest jednak, aby poprzez nadmierną (acz naturalnąw takich przedsięwzięciach) instytucjonalizację i sformalizowanienie pozbawić go cech i wymiaru „otwartegoprocesu” — w przeciwnym przypadku nie będzie się onzasadniczo różnił od stanu obecnego.To, że SIR będzie otwartym procesem a nie instytucją,umożliwi mu realizację najważniejszego jego celu:dynamiczną koordynację pomiędzy wszystkimi podsystemamiregionu — społecznym, biznesowym i administracyjnym.SIR ma spowodować, że te podsystemy,czy też sfery zaczną się „widzieć”, komunikować, rozumieći współdziałać. Dynamiczną koordynację należyrozumieć jako proces informowania, wymiany wiedzy,wzajemnego inspirowania, motywowania ale także monitorowaniai ewaluacji.Dzięki takiej koordynacji, przedstawiciele poszczególnychregionalnych podsystemów lepiej dostosowująswoje cele i działania do potrzeb i możliwości nie tylkoswoich, ale i pozostałych podmiotów. Tylko wtedymożliwe jest pełne wykorzystanie wszystkich wymiarówpotencjału rozwojowego drzemiącego w każdym regionie.Dotyczy to zarówno zasobów materialnych (tangibleassets) jak i symbolicznych / niematerialnych (intangibleassets). Jak zostało to opisane wcześniej, to właśnie zasobyniematerialne w kontekście zachodzących przemianspołecznych i gospodarczych stają się najważniejszymczynnikiem rozwoju. Bez sprawnego systemu inteligencjiregionalnej, pobudzanie i wykorzystywanie tego typuzasobów jest niemożliwe.System inteligencji regionalnej można nazwać „rozumem”regionu. Tak, jak rozum, SIR na podstawieobserwacji otoczenia, analizy docierających do niego informacji,potrafi wyciągać wnioski i podejmować decyzjesterując całym organizmem (regionem), wykorzystującdo tego posiadaną wiedzę i doświadczenie, ale takżeza każdym razem uczyć się na tych nowych doświadczeniach.Nie tylko więc akumuluje wiedzę, ale także jągeneruje — poprzez efekt synergii i syntezy.Wiedza potrzebna do efektywnego i racjonalnego zarządzaniaregionem „ukryta” jest w bardzo wielu „miejscach”w systemie regionalnym. Ograniczanie się do różnegorodzaju mniej lub bardziej wiarygodnych statystykoraz wiedzy pojedynczych ekspertów — taki jest dziśdominujący obraz „regionalnego rozumu” oprócz tego,że nie pomaga w zarządzaniu regionem, to dodatkowodezawuuje potrzebę opierania polityki regionalnej o racjonalneprzesłanki (skoro statystyka i eksperci nie sąw stanie pomóc w podejmowaniu decyzji, należy ograniczyćsię wyłącznie do przesłanek politycznych — oneprzynajmniej wydają się zrozumiałe). Dlatego dla skutecznościsystemu tak ważne są rozbudowane interakcjemiędzy jak największą liczą regionalnych aktorów. Tylkowtedy nada się systemowi nie tylko wartość poznawcząale także uzbroi go w rzeczywistą zdolność do wspieraniaprocesów decyzyjnych (zarówno w sferze publicznej,społecznej jak i biznesowej).Dla zdefiniowania, czym powinien być SIR, można takżeposłużyć się opisem, jakiego użył prof. Tomasz Zaryckido określenia czym jest „pole tożsamości regionalnej”:„(...) Z jednej strony — arena, na której dochodzi dowypracowywania pewnej wspólnej łączącej narracji dlawszystkich mieszkańców regionu, (...) określania wspólnychregionalnych interesów. Z drugiej strony — musibyć polem konfrontacji, sceną ścierania się interesówróżnych grup, frakcji i aktorów regionalnych. Taka interakcjaregionalnych grup interesów o sprzecznychnierzadko orientacjach w ramach systemu komunikacyjnegopowinna ułatwiać osiąganie równowagi pomiędzyposzczególnymi regionalnymi podmiotami” 5 .Ujmując rzecz od innej strony, inteligencja regionalnamoże być określona jako zdolność regionu dodokonywania cyklicznej i wieloaspektowej autodiagnozy,przewidywania i zarządzania zmianami społecznymii gospodarczymi, akumulowania wiedzy o regioniei otaczającym świecie i wykorzystywania tejwiedzy do celów polityki rozwoju, także rozumianychjako zwiększanie konkurencyjności regionalnychfirm. ich rozwiązania w oparciu o politykę publicznąSystem ma pomagać diagnozować dostrzegane trendyi wyzwania z nimi związane, jednocześnie wprowadzaćje w obszar debaty publicznej, następnie zaś projektować5 Tomasz Zarycki, Dlaczego potrzebujemy dobrze działającychsystemów komunikacji regionalnej oraz regionalnej politykitożsamościowej?, w „Jak uczynić regiony motorami rozwojui modernizacji Polski”, red. Jan Szomburg, Gdańsk, Instytut BadańGospodarką Rynkową, 2009, s. 101–112.

17i ewaluować skuteczność tych działań. Można założyćjednocześnie, że znaczna część rozwiązań prowadzącychdo ukonstytuowania się SIR powinna wykorzystywaćtechnologie cyfrowe (ICT) — co, po pierwsze, ograniczakoszty wdrażania systemu, po drugie zaś, pozwalazbudować platformę faktycznej partycypacji wszystkichaktorów społecznych w takim systemie (radykalniezmniejsza koszty transakcyjne udziału w systemie).SIR pozwoli nie tylko na lepsze administrowanie regionem,ale również na uruchomienie w nim licznychprocesów samoregulujących i lepszą koordynację całegoregionalnego systemu społeczno-gospodarczego.Podstawowym warunkiem koniecznym, ale niewystarczającymdo stworzenia SIR jest wytworzenie się regionalnejprzestrzeni publicznej. Jej brak na poziomiezarówno regionalnym, jak i międzynarodowym (strukturyponadnarodowe Unii Europejskiej) stanowi istotnąbarierę w budowie zaplecza dla włączenia wszystkichzainteresowanych w formułowanie, a następnie koordynacjędziałań polegających na wdrażaniu polityki rozwojowej.To zaś prowadzi do niewykorzystania pełnegopotencjału rozwojowego drzemiącego w społecznościregionalnej.Biorąc pod uwagę powyższe próby zdefiniowania, czympowinien być SIR, podejmowane działania na rzecz jegostworzenia następować muszą w dwóch płaszczyznach:1. Kreowania kanałów komunikacyjnych pomiędzy poszczególnymiregionalnymi aktorami społecznymi(takimi jak: władza i administracja publiczna, organizacjepozarządowe, przedsiębiorcy, instytucjeświadczące usługi publiczne czy też społeczeństworegionalne);2. Generowania wiedzy (także w oparciu o wymianęinformacji w ramach stworzonych kanałów komunikacji)służącej formułowaniu regionalnych politykpublicznych.Przy czym działania te powinny mieć potrójny charakter:1. Informacyjny — rozpowszechnianie informacji o celach,zasadach i narzędziach SIR;2. Koordynacyjny — porządkowanie funkcjonowaniaw systemie przedstawicieli wszystkich sfer (podsystemów)systemu regionalnego;3. Stymulacyjny — bezpośrednie działania na rzeczzwiększenia interakcji między jak największą liczbąregionalnych aktorów.

18Struktura pomorskiego systemu inteligencji regionalnejPierwszą warstwę tworzą ludzie i instytucje. Aby mogły ze sobą współdziałać potrzebne są zasady (warstwa druga).Zasady umożliwiają różne typy interakcji (warstwa trzecia) a interakcje są możliwe dzięki narzędziom (warstwaczwarta). W efekcie region osiąga wysoką adaptatywność (zdolność do pozytywnej absorbcji trendów), co umożliwiarealizację scenariusza „solidarnej odpowiedzi”.

196.3. Jakie role będzie pełnił SIR w wymiarze instytucjonalnym?System Inteligencji Regionalnej w wymiarze instytucjonalnym powinien składać się z podmiotów, które w zdecydowanejwiększości już istnieją. Ich istnienie nie oznacza automatycznie funkcjonowania systemu. Aby tak się stało,istniejące interakcje muszą zmienić swój charakter, uwzględniając zasady SIR oraz szereg rozwiązań hybrydowych zarównow zakresie organizacyjnym jak i finansowym, łącząc formy publiczne i prywatne (także komercyjne). Ponadtopomiędzy niektórymi instytucjami współdziałanie musi zostać dopiero podjęte. Poniżej wyszczególniono najważniejszeinstytucje SIR oraz korzyści, jakie funkcjonowanie systemu powinno im przynieść. Nie jest to jednak pełna(docelowa) koncepcja struktury systemu. Wraz ze zmieniającymi się wyzwaniami musi ona ulegać zmianom.1. Władze samorządoweZarząd WojewództwaRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach rozwoju regionalnegonarzędzie diagnozy regionunarzędzie programowania rozwoju — tworzenia i konsultacji kierunków polityki rozwoju regionalnego (np.strategia rozwoju województwa, regionalny program operacyjny, plan zagospodarowania przestrzennegowojewództwa, inne koncepcje, plany i programy)narzędzie koordynacji polityki rozwoju regionalnego (bieżąca współpraca z samorządami, biznesem, organizacjamipozarządowymi)sposób na integrację regionu i tworzenie regionalnej identyfikacji (tożsamości)narzędzie budowania spójnego wizerunku regionu i skutecznego marketingu terytorialnegoSejmik WojewództwaRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach rozwoju regionalnegonarzędzie diagnozy regionunarzędzie opiniowania projektów uchwał oraz określania ich potencjalnych skutkówSamorządy lokalne (powiatowe i gminne)Rola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach rozwoju lokalnegonarzędzie diagnozy powiatu/gminy dla potrzeb strategii rozwoju i zagospodarowania przestrzennegopomoc w kreowaniu polityki inwestycyjnejnarzędzie koordynacji strategii rozwoju w ujęciu wertykalnym (ze szczeblem województwa) jak i horyzontalnym(sąsiednie gminy i powiaty)platforma bieżącej współpracy z przedsiębiorcami i organizacjami pozarządowymi2. Instytucje administracji publicznej o charakterze sektorowymWUP i PUP-yRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla rynku pracynarzędzie kompleksowej diagnozy stanu regionalnego i lokalnych rynków pracy — z uwzględnieniem informacjipochodzących także z sektora prywatnego pośrednictwa pracy oraz przedsiębiorstw

20narzędzie oceny efektywności poszczególnych działań podejmowanych w ramach polityki rynku pracynarzędzie bardziej precyzyjnej oceny struktury popytu na pracę (m.in. dzięki szerszemu napływowi jakościowejinformacji od pracodawców) oraz podaży pracy (dzięki współpracy z pracodawcami w zakresieokreślania zestawu gromadzonych informacji o bezrobotnych)narzędzie tworzenia Regionalnego Planu Działań na Rzecz Zatrudnieniamożliwość opiniowania Regionalnego Planu Działań na Rzecz Zatrudnienia oraz ustalanie zasad i kryteriówoceny jego realizacjiplatforma wymiany informacji z instytucjami edukacji i otoczenia biznesu w zakresie poszukiwanych narynku pracy kompetencjiKuratorium OświatyRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla edukacjinarzędzie kompleksowej diagnozy edukacji — nie tylko od strony wyników w nauce ale także z punktuwidzenia wymagań szkół wyższych i pracodawcównarzędzie weryfikacji programów i metod kształceniaźródło informacji o potrzebach kształcenia nauczycieli3. Instytucje quasi-publiczneAgencje, fundacje, stowarzyszenia wspierające rozwój regionalny, przedsiębiorczość, aktywność lokalnąRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach rozwoju regionalnego i lokalnegonarzędzie diagnozy stanu przedmiotu działalności instytucjiźródło informacji o celach działania samorządów regionalnych i lokalnych, przedsiębiorców, organizacjipozarządowych pozwalające nadać kontekst działalności instytucjikanał transmisji informacji do samorządów na potrzeby kształtowania polityki regionalnej i lokalnejStrefy ekonomiczneRola SIR:źródło informacji o trendach w zakresie inwestycjiźródło informacji o atrakcyjności inwestycyjnej regionu i jednostek lokalnych oraz wymiany doświadczeńi programowania działań w zakresie poprawy czynników lokalizacji inwestycjiźródło informacji o priorytetach rozwoju regionalnego i lokalnego oraz narzędzie ich weryfikacjinarzędzie promocji regionu i tworzenia ofert inwestycyjnych4. BiznesPrzedsiębiorstwa dużeRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla gospodarkiźródło informacji o zasobach regionu, jego mocnych i słabych stronachźródło informacji o szansach i niszach rynkowych będących konsekwencjami trendówźródło informacji o priorytetach rozwoju regionalnego i lokalnegonarzędzie komunikacji z samorządami, systemem edukacji, instytucjami rynku pracy oraz innymi przedsiębiorstwaminarzędzie wpływu na kształtowanie polityki rozwoju regionalnego i lokalnego

21Przedsiębiorstwa małeRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla gospodarkiźródło informacji o zasobach regionu, jego mocnych i słabych stronachźródło informacji o szansach i niszach rynkowych będących konsekwencjami trendówźródło informacji o priorytetach rozwoju regionalnego i lokalnegonarzędzie komunikacji z samorządami, systemem edukacji, instytucjami rynku pracy oraz innymi przedsiębiorstwaminarzędzie wpływu na kształtowanie polityki rozwoju regionalnego i lokalnegoStowarzyszenia przedsiębiorców, izby gospodarcze, samorządy zawodowe i korporacyjneRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla gospodarkiźródło informacji o zasobach regionu, jego mocnych i słabych stronachźródło informacji o priorytetach rozwoju regionalnego i lokalnegonarzędzie komunikacji z samorządami, systemem edukacji, instytucjami rynku pracy oraz innymi organizacjamiprzedsiębiorców (branżami)narzędzie wpływu na kształtowanie polityki rozwoju regionalnego i lokalnego5. EdukacjaEdukacja przedszkolnaRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla systemu edukacjinarzędzie tworzenia i konsultowania programów wychowania i edukacji przedszkolnejplatforma współpracy z przedsiębiorcami, stowarzyszeniami i osobami indywidualnymi zainteresowanymitworzeniem małych i domowych przedszkoliplatforma współpracy z uczelniami w zakresie kształcenia nauczycieli i opiekunówSzkołyRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla systemu edukacjinarzędzie tworzenia i konsultowania programów nauczania (szczególnie przedmiotów zawodowych)platforma współpracy z przedsiębiorcami, stowarzyszeniami i rodzicami w zakresie wychowania i nauczaniazgodnie z potrzebami społecznymi i gospodarczymiplatforma współpracy z uczelniami w zakresie kształcenia nauczycieliEdukacja wyższaRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla systemu nauki, edukacji i rynku pracyźródło informacji o potrzebach rynku pracynarzędzie opiniowania kierunków studiów z punktu widzenia potrzeb rynku pracyźródło informacji zwrotnej o jakości kształcenianarzędzie konstruowania programów badawczych uczelniplatforma współpracy w zakresie komercjalizacji wyników badań

22Instytucje szkolenioweRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla systemu edukacji i rynku pracyźródło informacji o potrzebach rynku pracyźródło informacji zwrotnej o jakości usługplatforma współpracy z pozostałymi instytucjami edukacyjnymi w zakresie doskonalenia programów nauczaniaplatforma współpracy z przedsiębiorcami i instytucjami rynku pracy w zakresie tworzenia i realizacji programówszkoleniowychInstytucje certyfikujące kompetencjeRola SIR:źródło informacji o uwarunkowaniach i wyzwaniach dla systemu edukacji i rynku pracyźródło informacji o potrzebach rynku pracyplatforma współpracy z pozostałymi instytucjami edukacyjnymi oraz przedsiębiorcami i instytucjami rynkupracy w zakresie doskonalenia programów nauczania6. Społeczność regionalnaOsoby fizyczneRola SIR:źródło informacji o umiejętnościach i kompetencjach poszukiwanych na rynku pracy obecnie i w przyszłościźródło informacji o szansach i niszach rynkowych będących konsekwencjami trendówźródło informacji o zachowaniach i postawach w życiu społecznym, których znaczenie rośnie z powoduoddziaływania trendównarzędzie opiniowania projektów i działań władz samorządowychnarzędzie informowania o skutkach działalności przedsiębiorstwnarzędzie integracji i animacji środowisk lokalnychOrganizacja pozarządowe, stowarzyszenia, organizacje religijne, kulturoweRola SIR:źródło informacji o zachowaniach i postawach w życiu społecznym, których znaczenie rośnie z powoduoddziaływania trendównarzędzie informowania o skutkach działalności innych organizacjinarzędzie integracji i animacji środowisk lokalnychnarzędzie promowania dobrych praktyk z zakresu działalności organizacji pozarządowychMediaRola SIR:źródło informacji pozwalających poznać istotę zmian społecznych i gospodarczychźródło informacji stanowiących kontekst dla zasadniczego przekazu, pozwalające budować jego rzetelnośćłatwiejsze poznanie wielu opinii/spojrzeń na dany problemdostarczanie argumentów dla budowy medialnego poparcia a co za tym idzie uzyskiwania społecznej akceptacjidla działań ukierunkowanych na dobro publiczne

236.4. Na jakich zasadach musi opierać się SIR?Fundament SIR: kultura dialogu i zaufaniaKluczowym elementem Systemu Inteligencji Regionalnej jest nieprzerwany i wielostronny przepływ istotnychinformacji i wiedzy pomiędzy jego poszczególnymi aktorami. Aby te interakcje mogły zachodzić i dotyczyć merytorycznychkwestii potrzebna jest nie tylko twarda infrastruktura komunikacji (narzędzia i miejsca debaty), aleswoista kultura dialogu i zaufania. Chodzi tu głównie o postawy poszczególnych aktorów regionu wynikające z ichwłasnych aspiracji oraz wyobrażeń co do zachowań pozostałych uczestników systemu. Te motywacje i przeświadczeniasą fundamentem definiującym charakter i zakres działań podejmowanych przez każdego z uczestników z osobna.Toteż pojedyncze przeświadczenie, iż pozostali aktorzy systemu działają jedynie na własną korzyść, nawet gdy kosztemjest rozwój całego regionu, powoduje tożsame działania odwetowe. Dla dobrego funkcjonowania SIR-u kluczowestaje się więc ograniczanie funkcjonowania destruktywnych postaw i działań. Kluczem do sukcesu jest posiadaniew regionie odpowiedniej kultury dialogu i zaufania pozwalającej na bieżącą weryfikację wzajemnych postaw przystałej obecności pozostałych aktorów sceny regionalnej. W efekcie możliwe jest zbudowanie konsensusu w zakresiewspólnych celów, wizji regionu w przyszłości oraz nakładów jakie zgadza się ponieść każda ze stron, aby osiągnąćwspólnie zdefiniowane cele.Odpowiednią kulturę dialogu i zaufania można zdefiniować przez pryzmat zasad, wydyskutowanych i zaakceptowanychprzez wszystkich uczestników SIR-u. Wydaje się, iż ten swoisty kodeks mógłby obejmować następujące reguły:1. ZaufanieEfektywność funkcjonowania SIR-u jest do pewnegostopnia zależna od poziomu kompetencji i kwalifikacjiposzczególnych jego aktorów. Niemniej, ze względu nawewnętrzne ograniczenia („kres pojemności”) pojedynczychosób, organizacji, instytucji są one niewystarczające.W dużej mierze ponadprzeciętną efektywność możnaosiągnąć poprzez wysoki poziom wzajemnego zaufania.Jest ono gwarantem wysokiej wydajności (niskiekoszty transakcyjne) i trwałego rozwoju (stabilność relacji).Stosując tę zasadę można sobie wyobrazić dużoczęstsze i swobodniejsze kontakty pomiędzy poszczególnymiinstytucjami w regionie (w tym między innymiuczelniami, przedsiębiorstwami i urzędami). W tej sytuacjiżadna ze stron nie powinna się obawiać, iż otwartei precyzyjne przedstawienie problemów i dylematówmoże zostać przeciwko niej wykorzystane.2. InkluzywnośćIstotą efektywnego działania jest nie tylko posiadanie(lub przeświadczenie o posiadaniu) najlepszej strategii,koncepcji czy rozwiązania ale również umiejętnośćprzekonania do niej innych (poprzez wspólne jej wypracowywaniei modyfikowanie). Inkluzywność objawiasię w otwarciu SIR na każdego, kto chce w nim dobrowolnieuczestniczyć i deklaruje chęć wzięcia na siebieodpowiedzialności za podtrzymywanie więzi. Zastosowaniezasady inkluzywności pozwala na stałe poszerzaniezakresu funkcjonowania SIR-u, tym samym zwiększającjego efektywność.3. PartnerstwoLepsze działanie SIR można osiągnąć również poprzezstosowanie zasady partnerstwa. Wspólne diagnozowaniei rozwiązywanie problemów pozwala z jednej strony korzystaćz lepszych zasobów (dopasowanie odpowiednichkompetencji mieszczących się w różnych instytucjach),z drugiej zaś optymalizować koszty (współdzieleniekosztów przy tych samych rezultatach). Zasada partnerstwazabezpiecza także pozycje w systemie dla najsłabszychjego członków (o przydatności dla SIR decydowaćma siła argumentów a nie argument siły). Zasada tawymaga również redefinicji formuły dotychczasowegofunkcjonowania partnerstw publiczno-prywatnych, któratę ideę wypaczyła a nawet nadała jej pejoratywnyodcień w odbiorze społecznym. Partnerstwo musi oznaczaćotwartość, przejrzystość, wyraźnie określone celei zadania oraz pełne zachowanie wymogu subsydiarności.Musi także wynikać z alokacji zasobów i zadań dopodmiotów posiadających najlepsze kompetencje w danejdziedzinie, weryfikowalne na podstawie czytelnychkryteriów dostępu.

244. SieciowośćZjawiska globalne stają się coraz bardziej skomplikowane.Ich interpretacja wymusza stosowanie złożonychkompetencji i interdyscyplinarnego podejścia. Dobrefunkcjonowanie SIR-u wymaga sieciowego nastawieniapolegającego na projektowej współpracy w różnychkonfiguracjach instytucjonalnych, które tworzą się i rozpadająw zależności od bieżących wyzwań. W ten otosposób pracownicy uczelni, przedsiębiorstwa i urzędumogą wspólnie zastanawiać się nad skutkami nadchodzącejzmiany technologicznej bądź formułującego sięzjawiska społecznego. Postępowanie według zasady sieciowościpowinno pozwolić na szybsze i bardziej trafnerozpoznanie potencjalnych szans i zagrożeń dla społeczeństwaczy gospodarki regionu. Jego koszt może byćrównież niższy ze względu na brak konieczności powoływanianowej dedykowanej problemowi instytucji.5. TransparentnośćRozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych (ICT)umożliwił komunikację „wielkich prędkości” na masowąskalę. Dziś o istotnym wydarzeniu, gdziekolwiek by niemiało miejsca (np. trzęsienie ziemi na Haiti), ludzkośćdyskutuje niemalże natychmiast, w czasie rzeczywistym(pierwsze informacje, w tym zdjęcia, pojawiają się w interneciew ciągu kilkunastu minut). Rozkwit ICT ma teżduży wpływ na funkcjonowanie organizacji sieciowych.Stwarza on możliwość równego dostępu do informacji(wszyscy jednocześnie mogą być blisko ich źródła).Intencje, działania i efekty prac aktorów w ramachdanego systemu nie są tajemnicą dla pozostałych jegouczestników. Zastosowanie zasady transparentnościskutkuje brakiem asymetrii w dostępie do informacji.Tym samym uniemożliwia narzucenie celów i sposobówfunkcjonowania SIR-u przez wąską grupę będącąnajbliżej źródła informacji (tak aby realizowały intereswszystkich uczestników systemu, a nie partykularne,takiej czy innej grupy). Pełna transparentność SIR jestwarunkiem jego powodzenia — gwarantem bezpieczeństwajego uczestników, budowania kultury zaufaniai otwartości, a także kołem zamachowym całego systemu(pozytywne efekty działania systemu widoczne nazewnątrz będą zachęcały kolejne podmioty do włączaniasię do SIR).6. Różnorodność (form, podmiotów, narzędzi)Interpretacja skomplikowanych zjawisk zachodzącychglobalnie wymaga dziś nie tylko sieciowości, ale i różnorodnościwspółpracujących podmiotów. Różnorodnemuszą też być formy i formuły interakcji. Współdzieleniezasobów w celu optymalizacji kosztów niejest już wystarczające. Istotne jest, by na dane zjawiskomogły spojrzeć osoby o różnych doświadczeniachi kompetencjach zawodowych (każdy dokona innej interpretacjidanego problemu). Dopiero zbiorowa mądrośćróżnorodnych podmiotów jest w stanie w pełni zrozumiećistotę zachodzących zjawisk. Podobne wnioskinależy odnieść do form (nieograniczanie się do jednegorodzaju, płaszczyzny, formy współpracy) i narzędzistosowanych zarówno do diagnozowania zjawisk jaki formułowania na nie odpowiedzi (np. poprzez mechanizmyrynkowe lub polityki publiczne). SIR stanowiąwięc zarówno interakcje sformalizowane (zinstytucjonalizowane),jak i nieformalne i pozaformalne. Przyzachowaniu pozostałych zasad systemu (w tym transparentnościi ukierunkowania na dobro wspólne), każdaz tych form powinna być traktowana równorzędnie.Funkcjonowanie w oparciu o zasadę różnorodnościumożliwia dokonanie pełniejszej diagnozy i wypracowanielepszych rozwiązań.W dalszej części raportu prezentujemy paletę możliwychnarzędzi dla realizacji celów SIR.7. Adaptacyjność (stałe uczenie się i dostosowywanie systemu, instytucji, osób)Żyjemy w czasach permanentnej zmiany. Potencjalnemożliwości funkcjonowania poszczególnych systemówulegają ciągłemu poszerzeniu (zmieniają się choćbytechnologie komunikacji). SIR z założenia powinien byćotwarty na dostosowania. Tylko systemy otwarte i staleuczące się będą posiadały odpowiedni potencjał adaptacyjności.Dostosowanie to powinno mieć dwojakiwymiar. Z jednej strony uwzględniać zmiany zachodzącew otoczeniu (by zawsze charakteryzować się dużą kompatybilnością).Z drugiej zaś strony, brać pod uwagęprzemiany wewnętrzne (np. zmianę konfiguracji tworzącychSIR podmiotów). Stosowanie zasady adaptacyjnościw tak dwojako rozumiany sposób pozwala zachować elastyczność,a co za tym idzie wysoką efektywność całegosystemu.

258. Wysoka kontekstowość — divergent thinkingW dzisiejszym świecie szczególnego znaczenia nabierawiedza symboliczna — kreatywne myślenie, jako głównygenerator wartości dodanej. Kreatywność w dużejmierze pochodzi z myślenia dywergentnego. Jest toproces myślowy lub metoda użyta do tworzenia kreatywnychpomysłów poprzez jednoczesne poszukiwaniewielu różnych rozwiązań. Jest ono przeciwieństwemmyślenia konwergentnego, które wymaga zastosowaniazestawu logicznych kroków, żeby osiągnąć jedno(jedyne właściwe) rozwiązanie. Myślenie dywergentneodbywa się w wyniku spontanicznych, wolnych przepływów— gdy w sposób niezorganizowany powstajemultum pomysłów na raz. Wiele możliwych rozwiązańwygenerowanych w krótkim czasie pozwala zarysowaćnieprzewidziane wcześniej zależności. Po zakończeniuprocesu dywergentnego myślenia pomysły i informacjesą organizowane i strukturalizowane przy użyciumyślenia konwergentnego. Zjawisko to ma swoje zastosowanienie tylko do pojedynczych osób czy instytucji,ale również całych systemów. Przyjęcie zasady wysokiejkontekstowości wyposaży SIR w możliwość tworzeniai korzystania z wiedzy symbolicznej (najbardziej wartościowegotypu wiedzy).9. Ukierunkowanie na dobro wspólneKluczową kwestią pozwalającą na dobre funkcjonowanieSIR-u jest ukierunkowanie jego wizji, misji, celówi działań na dobro wspólne regionu. Nie może to byćmiejsce realizacji interesów jedynie tych jego elementów(instytucji), które posiadają najsilniejszą pozycję, gdyżpozostali aktorzy szybko przestaną do systemu kontrybuować.Dobra wspólnego należy poszukiwać na drodzeotwartej debaty, co oznacza, że nikt nie ma prawa ogłosić,co jest dobrem wspólnym, bez poddania tego podosąd innych, którzy mogą się na ten temat swobodniewypowiadać.10. OtwartośćRozwój poszczególnych regionów dziś jest silnie skorelowanyz umiejętnością wykorzystania szans płynącychz coraz większego umiędzynaradawiania się świata.Szybka identyfikacja i zrozumienie kolejnych nowychzjawisk zachodzących globalnie (np. e-zawody czy rosnącawartość wiedzy symbolicznej) umożliwia lepszeprzygotowanie się na ich skutki (zmiana strategii przedsiębiorstwczy polityk publicznych). Przyjęcie zasadyotwartości powoduje, iż poszczególni aktorzy SIR-u stająsię swoistymi receptorami zjawisk globalnych zachodzącychw ich własnej, wąsko określonej dziedzinie.Jednocześnie jednak, ze względu na specyfikę SIR (silneusieciowienie), stają się oni nadawcami istotnychkomunikatów dla wszystkich pozostałych aktorów w regionie.W ten sposób następuje skrócenie czasu absorpcjiposzczególnych trendów i wzrost potencjału konkurencyjnegona tle innych regionów.

266.5. Z jakich narzędzi i instrumentów może korzystać SIR?Biorąc pod uwagę przesłanki i zasady, na których masię opierać oraz funkcje i cele, które ma realizować,należy jeszcze raz wyraźnie podkreślić, że system inteligencjiregionalnej to raczej dynamiczny proces komunikowania,konfrontowania i uzgadniania różnorodnychinteresów oraz wzmacniania współodpowiedzialności zapodejmowane decyzje (zarówno w sferze publicznejjak i komercyjnej), niż zinstytucjonalizowana i sformalizowanastruktura zarządzania regionem. Dlatego odprocedur znacznie ważniejsze są habitusy — czyli tworząceje zwyczaje, nawyki, przekonania, postawy itd.Bez nich, nawet słuszne procedury traktowane będą jakouciążliwe, niepotrzebne i nieefektywne „fanaberie”— przykładem może być dotychczasowy sposób realizacji„wymogu” konsultacji społecznych. Dlatego też,kluczowego znaczenia nabiera umiejętność doboru jaknajlepszych (w danej sytuacji, dla realizacji konkretnegocelu) sposobów, narzędzi czy też metod. Poniżej prezentujemypaletę możliwości, sposobów uruchomieniai wspierania „regionalnego rozumu” — zarówno o charakterzerozwiązań instytucjonalnych i organizacyjnych,jak również konkretnych „narzędzi” do wykorzystaniaprzez administrację samorządową.Aby zaproponowane poniżej narzędzia, rozwiązaniai metody stały się katalizatorem powstania SIR, koniecznejest położenie nacisku na zasady omówionew poprzedniej części raportu. Bez ich przestrzegania,poniższe narzędzia nie spełnią roli „systemotwórczej”.W tym miejscu należy również bardzo wyraźnie podkreślić,że naturalne dla administracji publicznej tendencjedo pełnej instytucjonalizacji takiego systemu zakończąsię fiaskiem. Dzisiejsze otoczenie społeczne i gospodarcze— opisane w ramach tego projektu pod postaciąwyzwań i trendów przyszłości — wyklucza możliwośćspełnienia funkcji SIR przez powołanie „omnipotentnejinstytucji regionalnej” („Próby tworzenia architektury instytucjonalnej— przejawiające się np. w dążeniu dopowołania ’idealnej regionalnej agencji rozwoju’ — sąniewystarczające i najczęściej drugorzędnej ważności”,Landabaso, Bellini). Wzorcowy SIR musi „składać się”z wielu różnorodnych, uzupełniających się ale i czasaminachodzących na siebie form, metod i narzędzi zwiększaniainterakcji między regionalnym aktorami sferyspołecznej, gospodarczej i administracyjnej. Interakcjete muszą być osadzone w kontekście kulturowym i przestrzenipublicznej Pomorza — z jednej strony systemtaki z nich korzysta (jest nimi warunkowany), z drugiejstrony kontrybuuje do ich rozwoju.Stałe elementy systemu inteligencji regionalnej:1. Kongres rozwoju Pomorza — czyli cykliczne forum dużej debaty, w którym braliby udział wszyscy zainteresowaniobywatele i przedstawiciele publicznych i poza publicznych aktorów życia społecznego województwapomorskiego oraz zapraszani goście spoza regionu; w jego organizację powinni być zaangażowani przedstawicieleróżnych (możliwie wszystkich) sfer życia społecznego, zarówno regionalnej, jak i lokalnej władzy publicznej,trzeciego sektora, a także pracodawców oraz związków zawodowych. Miałoby ono podwójne zadanie:Tworzenie szerokiej platformy komunikacji do wytyczania, a także konsultowania możliwych dróg rozwojuregionu, jako pewnego amalgamatu społeczno-gospodarczego;Tworzenie dobrego klimatu dla myślenia i działania w „perspektywie regionalnej”. To oddziaływanie miękkiezachodzi dwutorowo. Po pierwsze, umożliwia stworzenie rzeczywistej wspólnoty regionalnej opartej o pewienzasób tzw. „kapitału symbolicznego”. Po drugie, dokonuje włączenia elit intelektualnych w obręb „obieguregionalnego”, i umożliwia wykorzystanie ich potencjału w tworzeniu podstaw jego rozwoju.Jednocześnie trzeba zwrócić uwagę na pozytywny charakter działań podejmowanych zarówno w przestrzeni sformalizowanej,w postaci paneli dyskusyjnych, debat publicznych w zakresie wyodrębnionych obszarów, jak i wagę działańniesformalizowanych. Podejmowanie tzw. „rozmów kuluarowych”, a także szereg interakcji przed i po kolejnych edycjachForum, pozwala na podniesienie nie tylko zasobów kapitału społecznego wszystkich aktorów regionalnych, aleteż wytwarza ważny kanał przepływu informacji i wiedzy.

27Casus Pomorskiego Kongresu ObywatelskiegoPomorski Kongres Obywatelski jest cyklicznym jednodniowym wydarzeniem, złożonym m.in. z wielupaneli tematycznych, w trakcie których prowadzone są debaty i dyskusje dotyczące rozwoju Pomorza,niebezpieczeństw i możliwości związanych z dostrzeganymi procesami społeczno-gospodarczymi. Dopanelistów należą eksperci, naukowcy i praktycy funkcjonujący w poszczególnych sferach, zarówno wprzestrzeni regionalnej, jak i ogólnopolskiej. Wstęp na Kongres ma charakter otwarty, wydarzenie to mawięc charakter w pełni inkluzywny.PKO jest organizowany w ramach Polskiego Forum Obywatelskiego przez Instytut Badań nad GospodarkąRynkową. Dotychczas odbyły się trzy Kongresy: w 2006, 2007 oraz 2009 roku. Ma on swój odpowiednikogólnopolski: Kongres Obywatelski.Więcej informacji: www.pfo.net.pl2. Pomorskie Sieci Dialogu — ich podstawowym celem jest wyjście poza ograniczoną formułę tzw. dialogu społecznegorealizowanego np. w ramach Wojewódzkich Rad Dialogu Społecznego i innych ciał doradczo-konsultacyjnychw stronę pełnej otwartości na wszystkich aktorów życia społecznego. Oczywiście przy wykorzystaniu wiedzyi doświadczenia dotychczasowych ciał opiniująco-doradczych (tzw. wiedzy instytucjonalnej). Dla pluralizacjii usieciowienia można powołać do życia:permanentne Pomorskie Sieci Dialogu (PSD) — w zakresie np. edukacji, polityki społecznej, ochrony zdrowia,barier inwestycyjnych itd.), których celem byłoby prowadzenie permanentnego dialogu w obrębie poszczególnychdziedzin życia społecznego. Miałyby one inkluzywny charakter, skupiając wszystkich zainteresowanych,nie tylko według klucza branżowej specjalizacji (dialog międzyśrodowiskowy). Ich głównym celem byłoby monitorowanietrendów i zjawisk, diagnozowanie problemów i wstępna dyskusja nad ewentualnymi rozwiązaniamiz różnych punktów widzenia. Aby faktycznie mogły one spełniać swoją funkcję należy zwrócić szczególnąuwagę na organizowanie cyklicznych spotkań, np. w odstępach kwartalnych lub półrocznych;grupy robocze powoływane ad hoc w celu tworzenia propozycji rozwiązań konkretnych problemów społecznychzdiagnozowanych przez PSD. Przy czym również miałyby one charakter międzysektorowy. Propozycje tebyłyby następnie konsultowane z szerszym otoczeniem społecznym. Stanowiłoby to istotne wsparcie dla funkcjonowaniaadministracji publicznej, także zaangażowanej w prowadzone w ramach grup roboczych prace.Mogą one opierać się o wykorzystanie technik:• komórek planujących (jedna z technik deliberatywnych), w której pewna grupa losowo wybranych obywatelireprezentujących różne warstwy społeczne i funkcjonujących w rozmaitych dziedzinach życia społecznego,przez pewien czas pracuje nad rozwiązaniem konkretnego problemu (przy dostępie do pełnej jego dokumentacji).Może to być szczególnie przydatne w przypadku rozwiązywania problemów, które mogą mieć istotnywpływ na życie całej społeczności;• paneli eksperckich (w tym także video-konferencji), stanowiących tradycyjną formułę pracy zespołu zadaniowegoukierunkowanego na osiągnięcie z góry zakładanego celu, jakim jest wygenerowanie konkretnegorozwiązania problemu społecznego. Podstawą ich funkcjonowanie jest wymiana opinii, doświadczeń i wiedzyekspertów funkcjonujących w obrębie różnych struktur, jednakże w tym samym obszarze życia społecznego.Wsparciem dla funkcjonowania paneli mogą być seminaria zamknięte, których celem może być uzyskaniedodatkowej informacji w zakresie oceny prac panelu pochodzącej od ekspertów zewnętrznych.organizacja w kwestiach społecznie istotnych licznych wydarzeń w oparciu o formułę tradycyjnych form dialoguwewnątrz- i międzysektorowego, służących także generowaniu i uzgadnianiu wiedzy eksperckiej, czyliorganizacja:

28• konferencji, opierających się o tradycyjne formy debaty akademickiej: wystąpienia o charakterze wykładowymi pytania z sali do referentów. Ukierunkowanie głównie na dotarcie do jak najszerszej publiczności(także poprzez media do opinii publicznej) niekoniecznie związanej z dziedziną, w której organizowana jestkonferencja;• seminariów otwartych i debat panelowych, stanowiących formy hybrydowe — połączenia zamkniętychseminariów eksperckich opartych często o debatę w ramach panelu uzupełnioną otwartą dyskusją zezgromadzoną publicznością. Przy tym wydarzenia te są najczęściej skierowane do osób pochodzących z konkretnegoobszaru życia społecznego.3. Permanentny Pomorski Foresight Regionalny (PFR), czyli prospektywne obserwatorium rozwoju. Jego głównąfunkcją byłoby tworzenie i cykliczna weryfikacja scenariuszy rozwojowych poszczególnych dziedzin życiaspołecznego, na podstawie dostępnych lub prowadzonych specjalnie na jego potrzeby badań i analiz. Celem zasadniczymprojektu jest uświadomienie wszystkim aktorom regionalnym możliwych do zaistnienia w mniej lubbardziej odległej przyszłości zjawisk (i związanych z nimi wyzwań wynikających ze zdiagnozowanych zagrożeńi możliwości). Celem drugorzędnym jest próba prognozowania zmian w różnych obszarach, która ze względu naobecne uwarunkowania rozwoju musi jednak być wtórna wobec podejścia scenariuszowego.PFR stanowiłoby więc prospektywne obserwatorium rozwoju i diagnozowania pojawiających się trendów społecznychi gospodarczych. Ze względu na charakter podejmowanych działań (w których zakres wchodząrekomendacje, a także pewne oceny funkcjonowania władzy publicznej) realizować je powinny instytucjeniezależne od władzy publicznej, o odpowiednim potencjale kadrowym (umożliwiającym działania na poluanalityczno-badawczym) i dużej zdolności sieciowania wiedzy. Działania te powinny być sprzężone z funkcjonowaniemPomorskich Sieci Dialogu (czerpać z opinii ich aktorów, a jednocześnie stanowić bazę dlamerytorycznej debaty prowadzonej w ich ramach), a także wykorzystywać w swej pracy powstające opracowaniaanalityczno-badawcze dotyczące Pomorza.Casus projektu „Pomorze 2030”Dobrym przykładem takich praktyk jest nieukończony jeszcze projekt „Pomorze 2030 — Scenariusze rozwojowei kluczowe technologie. Foresight regionalny” realizowany przez Instytut Badań nad GospodarkąRynkową ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w latach 2009–2011. Jego celem jeststworzenie scenariuszy rozwojowych poszczególnych obszarów życia społecznego, takich jak edukacjai wiedza, komunikacja czy wartości i style życia. Te przestrzenie stanowią obszary prowadzonych badańoraz analiz, wykorzystujących także niestandardowe techniki generowania wiedzy, takie jak np. badaniedelfickie. Podstawą prowadzonych studiów są jednak panele ekspertów złożonych z przedstawicieli świataakademickiego, praktyków funkcjonujących w danym obszarze, przedstawicieli administracji, biznesuczy organizacji pozarządowych. To one decydują o przedmiocie zlecanych prac badawczych, a także systematyzująwygenerowaną wiedzę poprzez sformułowanie scenariuszy rozwojowych oraz ostatecznegowytworu, jaki stanowi raport końcowy z prowadzonych studiów.Więcej informacji: www.pomorze2030.pl7. Pomorski Przegląd Gospodarczy — kwartalnik wydawany przez IBnGR, który pełni funkcję regionalnej agory— miejsca aktywnej debaty o sytuacji województwa pomorskiego oraz możliwościach i kierunkach jego rozwoju;miejsca prezentacji najlepszych pomysłów i rozwiązań, innowacji w różnych dziedzinach, a nawet emocji i aspiracji.Służy więc dialogowi różnych środowisk — samorządowych, akademickich, biznesowych, pozarządowych orazludzi młodych. „Pomorski Przegląd Gospodarczy” trafia bezpośrednio do najważniejszych osób w regionie:

29polityków, samorządów, urzędników, naukowców, ludzi kultury i biznesu. Dostępny jest bezpłatnie dla wszystkichchętnych w wersji elektronicznej na stronie internetowej www.ppg.gda.pl. Na jego łamach publikowane sąartykuły i wywiady z największymi autorytetami z różnych dziedzin. Dzięki temu „Pomorski Przegląd Gospodarczy”jest jednym z najważniejszych mediów opiniotwórczych w regionie. Partnerami w tym przedsięwzięciu sąjuż: Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Urząd Miasta Gdańska i najważniejsze pomorskie podmiotykomercyjne.Metody i narzędzia realizacji celów SIR:1. Wykorzystanie technik o charakterze deliberatywnym do „aktywnego” badania opinii publicznej w kwestiachspołecznie istotnych. Są to techniki, których wykorzystanie jest szczególnie zasadne w obszarach, mającychwpływ nie tyle na funkcjonowanie pewnego wyodrębnionego obszaru, ile na całe życie lokalnej i regionalnejspołeczności. Pozwala (poprzez zastosowanie różnych technik), z jednej strony zdiagnozować pewne problemy,z którymi borykają się mieszkańcy, z drugiej zaś znaleźć społecznie akceptowalne rozwiązanie. Do praktykszczególnie godnych polecenia należą m.in.:Sondaż deliberatywny, czyli ustalenie preferencji opinii publicznej na podstawie debaty uczestników sondażu.Metoda ta opiera się, oprócz przeprowadzenia tradycyjnego sondażu społecznego, na wyborze grupy reprezentatywnejdla społeczeństwa, która bierze udział w dyskusji nad problemami społecznymi i ich rozwiązaniami.Grupa ta może być podzielona na podzespoły lub podgrupy, które dyskutują najpierw w swoim gronie, abypotem przedstawić swe ustalenia na forum całej grupy i podjąć ostateczną decyzje. Aby sondaż taki był skuteczny,należy zapewnić: dostęp do informacji na temat rozwiązań i problemów, otwartość debaty, swobodęwypowiedzi, moderowanie dyskusji oraz udział reprezentatywnej grupy uczestników. Ta forma badania opiniijest szeroko wykorzystywana m.in. w USA, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Holandii i Hiszpanii. Często jejinicjatorami są niezależne ośrodki badawcze lub lokalne/regionalne władze publiczne.Casus sondażu deliberatywnego w PoznaniuPierwszy sondaż deliberatywny w Polsce przeprowadzono w ramach Projektu Społecznego 2012 realizowanegoprzez Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dotyczył on, po pierwsze, wyborunajefektywniejszego sposobu zarządzania stadionem przy ulicy Bednarskiej (operatora obiektu), pod drugiezaś, ustalenia źródła jego finansowania. Wiedza uzyskana przez badanych w trakcie jego realizacjipozwoliła na wygenerowanie przez nich pogłębionej opinii w tych kwestiach. Sondaż ten był realizowanyprzy pomocy merytorycznej prof. Jamesa Fishkina z Centrum Demokracji Deliberatywnej UniwersytetuwStandford.Więcej informacji: www.ps2012.plTechniki sądów czy też narad obywatelskich — które są zbliżone do sondaży pod względem funkcji, zaś różniąsię formą realizacji. Zasadniczą różnicą jest to, że odbywają się one w mocno ustrukturyzowanej przestrzeniprzypominającej rozprawę sądową, gdzie badani pełnią rolę „ławy przysięgłych”, która na końcu „procesu”, powysłuchaniu argumentów „za” i „przeciw” podejmuje ostateczną decyzję. Te metody są dużo mniej kosztowneod sondaży, ze względu na ograniczoną liczbę uczestników (do 20 osób, w porównaniu z minimum kilkusetuczestnikami sondażu deliberatywnego);Ocena partycypacyjna lub otwarta przestrzeń są innymi formami technik deliberacyjnych, ukierunkowanyminie tyle na znalezienie rozwiązania problemów, ale ich diagnozowanie. Mają one strukturę w dużej mierzeotwartą, która pozwala, z jednej strony na wybór przez uczestników sposobu prowadzenia obrad (w pewnychgranicach), z drugiej zaś także na samodzielne określenie tematu prowadzonej debaty.

302. Wykorzystanie tradycyjnych metod i technik uzyskiwania wiedzy koniecznej do formułowania polityk publicznych.Zakłada to dalsze realizowanie analiz i ekspertyz oraz badań społecznych, szczególnie w zakresie:Dostrzeganych lub zgłaszanych problemów społecznych, wobec których należy rozpoznać faktyczny stan rzeczyi potencjalne ich rozwiązania (zlecane ad hoc, na podstawie dostrzeganych przesłanek);Badania rzeczywistych konsekwencji prowadzonych lub projektowanych przez samorząd regionalny i lokalnydziałań o charakterze zarówno strategicznym, jak i operacyjnym, także poprzez ich konsultowanie z otoczeniemspołecznym (badania o charakterze eksperckim).Należy zwrócić uwagę na szczególną charakterystykę tychże form uzyskiwania pogłębionej wiedzy oraz specyficzneich rodzaje, które mogą być szczególnie użyteczne:a. zastosowanie analiz i ekspertyz umożliwia uzyskanie pewnych danych w oparciu o powtórne zapoznaniesię z wcześniej prowadzonymi studiami empirycznymi i teoretycznymi w danej dziedzinie, czyli pogłębienieposiadanej już wiedzy o istniejących problemach społecznych. Techniki te mogą nie być w pełni przydatneprzy diagnozie nowych problemów społecznych, jednakże stanowią ważny element procesu wypracowaniarozwiązań dostrzeżonych problemów społecznych. Szczególnie przydatną techniką jest analiza porównawczarozwiązań wdrażanych w innych krajach i regionach. Pozwala ona opisać pełną gamę, instrumentariummożliwych reakcji na dostrzegane zjawiska;b. zastosowanie tradycyjnych badań społecznych, które mogą dostarczyć z jednej strony danych służących opisaniurzeczywistości, z drugiej zaś, przy zastosowaniu odpowiednich metod, mogą pozwolić na badanie odbioruspołecznego danych rozwiązań. Istnieją trzy podstawowe metody badawcze, które można zastosować w praktycekonsultacyjnej, są to: wywiady indywidualne, grupy fokusowe (wywiady grupowe) oraz badania ankietowena próbie reprezentatywnej.Dwie pierwsze metody mogą być użyte szczególnie w sytuacji, w której pragnie się dotrzeć do grup, nieposiadającychsilnej reprezentacji i jest bardzo prawdopodobne, że będą one wyłączone z procesu konsultacyjnego.Aby jednak włączyć ich stanowisko i postulaty w obręb dyskursu nad rozwiązaniami, należy dotrzeć do nichpoprzez wykorzystanie m.in. wyróżnionych powyżej metod. Jeżeli chodzi zaś o badanie na próbie reprezentatywnej,może ono dać efekty w postaci informacji o tym, jakie grupy są najbardziej niechętne danymrozwiązaniom i co jest tego przyczyną, co stanowi istotną przesłankę w procesie projektowania odpowiedzi nawyzwania związane z wykrywanymi trendami.c. Zastosowanie nowoczesnych technik i metod badawczych, także tych wykorzystywanych obecnie w badaniachmarketingowych:• Ewaluacja: badanie społeczne przy użyciu różnych metod i technik, używane obecnie głównie w projektachfinansowanych z UE przy ustalaniu skuteczności (efektywności) osiągania zakładanych celów. Możliwościzastosowania tego narzędzia są jednak dużo szersze, a umiejętnie stosowana ewaluacja może stanowić ważneźródło informacji na temat skuteczności realizowanej polityki publicznej. Przy stworzeniu odpowiednichnarzędzi badawczych, dzięki zastosowaniu ewaluacji jest szansa na uzyskanie odpowiednich odpowiedzizwrotnych co do zakresu powodzenia wdrażanych inicjatyw. To zaś stanowi podstawę do ich kontynuacji,korekty bądź też zarzucenia;• Studium przypadku: badanie społeczne przy użyciu różnych metod i technik (głównie o charakterze jakościowym,takim jak wywiady pogłębione czy analiza dokumentów), które pozwala dogłębnie rozpoznaćwybrany przypadek, uznawany z różnych względów za niezwykle ciekawy (wyjątkowy) lub modelowy, a coza tym idzie pozwalający dokonywać pewnych uogólnień w oparciu o jego analizę. Jest to szczególnie interesującametoda badania instytucji — ich praktyki funkcjonowania, czyli tzw. kultury organizacyjnej, barierw zakresie wdrażania zmian, czy też pokładów niewykorzystanych możliwości rozwojowych. Dzięki temu,że badanie ma charakter pogłębiony, możliwe staje się sformułowanie bardzo szczegółowych i precyzyjnychrekomendacji, mogących istotnie poprawić jakość funkcjonowania badanych instytucji;

31• Tajemniczy klient: technika polegająca na „kontrolowanym” korzystaniu z usług, wykorzystywana zarównow sektorze prywatnym jak i publicznym. Badacz wyposażony w podstawową wiedzę na temat funkcjonowaniainstytucji i narzędzie badawcze, najczęściej w postaci kwestionariusza, w którym zapisuje on swojeuwagi dotyczące charakterystycznych cech badanych usług, przeprowadza ocenę ich jakości. Rekomendacjetworzone na podstawie uzyskanych wyników pozwalają wskazać na błędy w zakresie działania organizacjiwłaśnie na styku: instytucja i jej pracownicy — klient;• Badania podłużne opinii, czylitzw.panele obywatelskie: jest to technika oparta najczęściej o badanie ilościowe,czyli kwestionariusz wypełniany przez ankietera. Jego cechą charakterystyczną jest cykliczność badaniatej samej, reprezentatywnej dla badanej populacji, grupy osób. Pozwala to na osiąganie wyników, któremożna ze sobą porównywać diachronicznie, wskazując np. obszary poprawy i pogorszenia oceny usługpublicznych. Jest to więc ważny instrument służący stałej (cyklicznej) konsultacji prowadzonej polityki regionalneji wdrażanych projektów, ale także źródło wiedzy na temat zmian w zakresie społecznych zachowań,norm i wartości.Casus Diagnozy SpołecznejJednym z najbardziej uznanych ogólnopolskich badań panelowych dotyczących najważniejszych aspektówżycia Polaków jest Diagnoza Społeczna. To kompleksowe badanie społeczne stanowi jedno z najważniejszychźródeł wiedzy o kondycji polskiego społeczeństwa. Na szczególną uwagę zwraca jego powtarzalność.Dotychczas zostało zrealizowanych przez Radę Monitoringu Społecznego pięć badań, w latach: 2000,2003, 2005, 2007 i 2009. W ostatniej edycji badania wzięło udział: ponad 12 000 gospodarstw domowychi 26 000 respondentów indywidualnych.Więcej informacji: www.diagnoza.com3. Wykorzystanie nietradycyjnych metod i technik uzyskiwania wiedzy koniecznej do formułowania politykpublicznych. Chodzi tu w dużej mierze o działania, mające za zadanie tworzenie rozwiązań innowacyjnych,specyficznych, w których brane są pod uwagę uwarunkowania lokalne czy też regionalne. Możemy wyróżnić dwatypy takich technik:Techniki myślenia dywergentywnego (twórczego myślenia), oparte o zmodyfikowany schemat tzw. „burzy mózgów”.Modyfikacje te umożliwiają uczestnikom odejście od myślenia w kategoriach rozwiązań stereotypowychi powszechnie uznanych za racjonalne. Są one wykorzystywane przez przedsiębiorstwa oraz pracujące naich zlecenie agencje badawcze przy rozwiązywaniu konkretnych, ale nietypowych problemów stających przedorganizacją;Techniki myślenia dywergentywnego (twórczego myślenia), oparte o zmodyfikowany schemat technik deliberatywnych.Przykładem takiej techniki jest np. World Cafe, w którym twórcze myślenie realizowane jestw przestrzeni przypominającej kawiarnię, co zapewnia osobom badanym charakterystyczną dla tej metodyswobodną atmosferę. W tym przypadku ważny staje się tak naprawdę aspekt komunikacyjny, wytworzenieprzestrzeni wspólnej deliberacji nad ważnymi problemami społecznymi. Dzięki stosowaniu tej techniki zdobywasię wiedzę na temat sposobu ujęcia danej kwestii przez różnych aktorów społecznych, często bowiemuczestnicy badania odwołują się do własnego doświadczenia.4. Stworzenie systemu zachęt finansowych, w postaci programów grantowych dla społeczności akademickiej, organizacjipozarządowych i organizacji analityczno-badawczych, których celem byłoby zachęcanie do aktywnegowłączenia się w system generowania wiedzy regionalnej w zakresie formułowania polityk publicznych. Przykładowenarzędzia realizacji takiego systemu to, np.:

32Mikrogranty przeznaczone dla organizacji pozarządowych na przygotowanie oraz poparcie niezależnymianalizami i ekspertyzami swojego stanowiska w konsultowanych kwestiach, a także udział w szkoleniachprzygotowujących do uczestnictwa w sformalizowanym i niesformalizowanym procesie konsultacyjnym;Casus Narodowego Planu RozwojuW 2005 r. kiedy konsultowany był NPR na lata 2007–2013 należało pobudzić do działań konsultacyjnychi zapewnić stronie społecznej możliwość zapoznania się z jego tezami oraz ich przedyskutowania, zarównow ramach organizacji sektorowych, jak i z niezależnymi ekspertami. W tym celu Sieć WspieraniaOrganizacji Pozarządowych SPLOT wraz z Polsko-Amerykańską Fundacją Wolności stworzyły program mikrograntówukierunkowanych na wsparcie finansowe dla organizacji pozarządowych, przeznaczonych naprzygotowywanie seminariów, konferencji oraz spotkań z ekspertami. Takie działania pozwoliło na zajęciestanowiska w zakresie poszczególnych aspektów Narodowego Planu Rozwoju ponad 800 organizacjompozarządowym.Więcej informacji: http://wiadomosci.ngo.pl/wiadomosci/116160.htmlMultidyscyplinarny konkurs na pracę dyplomową (licencjacką, magisterską i doktorską) w zakresie diagnozowaniaregionalnych i lokalnych problemów społecznych. Pozwoliłoby to, z jednej strony, ukierunkować badanianaukowe na problematykę funkcjonowania instytucji regionalnych, z drugiej zaś, budowałoby wśród potencjalnychczłonków „elity regionalnej” świadomość przynależności do tej wspólnoty terytorialnej;Casus Gdańskiej Nagrody SamorządowejW 2010 roku, z okazji 20-lecia samorządu terytorialnego, Prezydent Miasta Gdańska wraz z WydziałemKultury Urzędu Miasta Gdańska postanowił stworzyć cykliczny konkurs na pracę dyplomową o Gdańsku.Zgłaszane prace dotyczyć muszą najważniejszych sfer funkcjonowania miasta i jego społeczności. Są oneoceniane przez niezależną kapitułę złożoną z przedstawicieli lokalnego świata akademickiego, i to onadecyduje o przyznaniu nagród pieniężnych.Więcej informacji: www.gdansk.pl/kultura,858,12721.htmlSystem corocznych grantów przeznaczanych na realizację projektów naukowo-badawczych w obrębie wybranychobszarów funkcjonowania społeczności regionalnej. Kryterium wyboru stanowiłaby ocena stopniaprzydatności badania do formułowania polityk publicznych. Byłby to program skierowany do środowiska akademickiegoi analityczno-badawczego. Oceny wniosków grantowych dokonywałaby interdyscyplinarna komisja(rolętęmógłbypełnićSIR).Wsparcie technologiczne i finansowe dla rodzącego się dziennikarstwa obywatelskiego lub mediów na poziomiemikrolokalnym. Jest to przestrzeń działania pro publico bono, i dzięki zaangażowaniu lokalnej społeczności,stanowi rzetelne źródło informacji.Tworzenie demokratycznych mechanizmów kontrolnych (takich jak sprawnie działające media lokalne czyteż wsparcie organizacji strażniczych — watchdogs) wydaje się być alternatywą wobec samorzutnych ruchówprotestu, często zagrażających sprawnemu funkcjonowaniu władzy publicznej i mających nieprzewidziane konsekwencje,coraz częściej ocierających się o granicę anarchii (za przykład takiej działalności może posłużyć portalWikiLeaks oraz szereg analogicznych inicjatyw na poziomie lokalnym, publikujących dokumenty uzyskane z przeciekówpochodzących z instytucji publicznych).

335. W odniesieniu do aktów urzędowych, stworzenie Portalu Regionalnej Informacji Publicznej, gdzie znajdowałybysię dokumenty formułowane przez władze regionalne, ale także powiatowe i gminne. Równałoby się to przyjęciuzasady pełnej jawności realizującej w praktyce prawo do informacji publicznej w odniesieniu do wszelkich aktówurzędowych, ich projektów (wraz z uzasadnieniem), a także dokumentów konceptualnych, powstałych w procesieich przygotowania i konsultacji. Stanowi to mechanizm tzw. aktywnego informowania i prowadzi do, z jednejstrony lepszego poznania danych regulacji przez wszystkich zainteresowanych, z drugiej zaś ożywia debatę naich temat, uaktywniając m.in. media regionalne i organizacje strażnicze;6. Wykorzystanie instrumentów, stanowiących podstawę strategii zarządzania wiedzą w przedsiębiorstwach prywatnych.Jak stwierdził Prezes koncernu Hewlett-Packard (HP) Lew Platt: „Gdyby HP wiedział co HP wie, zyskibyłyby trzy razy większe” 6 . Wydaje się kwestią podstawową stworzenie swoistego rodzaju banku wygenerowanejwiedzy, opartego o zasadę wolnego dostępu. Podstawowymi elementami tej strategii wydaje się być:Powołanie do życia pomorskiego hubu informacyjnego o uproszczonym interfejsie, czyli portalu regionalnejinformacji i wiedzy, funkcjonującego w oparciu o system teleinformatyczny działający na zasadzie„pytanie-odpowiedź” lub też „mapy poznawczej” ułatwiającej poruszanie się po nim. Zawierałby on, opróczwygenerowanej wiedzy i opisu dobrych praktyk, także dane pierwotne stanowiące podstawę (z)realizowanychbadań i analiz. Byłby on zastosowaniem w praktyce zasady jawności wszystkich badań i analiz realizowanychlub zlecanych przez instytucje publiczne, a także pozwalałby na dobrowolne umieszczanie w jego ramachwyników innych prac naukowych i analitycznych dotyczących Pomorza.Funkcjonowanie hubu informacyjnego musiałoby być zapewnione przez istniejące instytucje publiczne, aleprzy jednoczesnym szerokim rozpropagowaniu idei leżących u jego podstaw. Jest to o tyle ważne, że im więcejośrodków włączy się w tworzenie zasobów takiego hubu, tym informacja znajdująca się w „banku” będziepełniejsza.Powołanie do życia pomorskiej bazy ekspertów i praktyków, zawierającej wykaz ekspertów, ale też praktykówi organizacji posegregowanych według reprezentowanych przez nie dziedzin, na kształt portalu:http://nauka-polska.pl/shtml/raporty/raporty ludzie.shtml. Baza ta powinna być w sposób ciągły aktualizowana.Zasadniczym celem tworzenia takiej bazy jest ułatwienie sieciowania i łatwiejsze odnajdywanie osób,którzy mogą znać odpowiedź na formułowane pytania. Ogólnie rzecz ujmując w zasadniczy sposób obniża tokoszty prowadzenia działalności mającej generować wiedzę, i podnosi poziom kapitału społecznego, który jestkonieczny do rozpoczęcia działalności w tym zakresie.7. Wsparcie instytucjonalne dla działalności strażniczej (watchdoging), realizowanej w oparciu o funkcjonującew przestrzeni regionalnej organizacje pozarządowe. Działalność ta jest ukierunkowania na kontrolę funkcjonowaniainstytucji publicznych i wykrywanie nieprawidłowości, ale także ewaluację skutków prowadzonej polityki.Polega ona na monitorowaniu działań administracji publicznej, a także tworzonej przez nią dokumentacji, w tymszczególnie aktów prawnych, poddawaniu ich analizie i badaniu skutków społecznych. Często badaniu podlegajątakże: jakość usług publicznych i wykonywanie przez instytucje publiczne ich zobowiązań, np. zapewnianie dostępudo informacji publicznej czy też rzetelność obsługi interesantów. Informacje czerpane z różnych źródeł,także będące efektem swego rodzaju „prowokacji” dokonywanych w interesie publicznym pozwalają na ocenęrzeczywistego funkcjonowania administracji publicznej. W tym miejscu należy także zwrócić uwagę na działaniamediów, szczególnie tych o charakterze lokalnym i obywatelskim odgrywających często rolę substytutóworganizacji strażniczych w swych środowiskach.6 Cyt. za: A. Kozakiewicz-Chlebowska, Koncepcja zarządzania wiedzą — jej geneza, zastosowanie i perspektywy, dostęp:http://www.egov.pl/index.php?option=content&task=view&id=37&Itemid=62 [data dostępu: 19.12.2010].

34Casus badania jakości edukacji dla uczniów niepełnosprawnychPrzykładem działań strażniczych, które na poziomie lokalnym służących diagnozowaniu problemówspołecznych wynikających z wadliwego funkcjonowania administracji publicznej jest projekt realizowanyprzez Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom z Ukrytymi Niepełnosprawnościami im. Hansa Aspergera„Nie-Grzeczne Dzieci”. Wywiady z zainteresowanymi i analiza tworzonej dokumentacji wykazała, żepomimo tego, że Ministerstwo Edukacji Narodowej przeznacza większe środki na edukację dzieci niepełnosprawnych,nie są one przekazywane przez organy prowadzące (samorządy) placówkom dydaktycznym.To zaś uniemożliwiało dostosowanie placówek do potrzeb osób niepełnosprawnych. Projekt ten był finansowanyze środków Fundacji Stefana Batorego.Więcej informacji: www.wszystkojasne.waw.pl/raport-z-projektu-wszystko-jasne.html8. Zastosowanie wybranych elementów tzw. e-demokracji, w oparciu o specjalnie stworzony portal internetowy.Pozwalałby on na konsultację oraz inicjowanie projektów społecznych w zakresie polityk publicznych. Jest towygodne zarówno dla administracji publicznej, jak i dla obywateli narzędzie konsultacyjno-doradcze. Pozwalazdobyć szeroki wachlarz opinii od najróżniejszych członków społeczności regionalnej. Portal taki wspierałbyszeroką dyskusję, przy czym jednocześnie wszystkie informację, zarówno przesyłane ze strony partnerów społecznychdo administracji, ale także w kierunku przeciwnym, pozostają jawne i ogólnodostępne.Casus estońskiego portalu rządowegoPortal „Dziś decydujesz Ty!” został założony przez Rząd Estonii w 2001 roku. Estonia, jako pionier w informatyzacjiusług administracji publicznej postanowiła pójść krok dalej i przeniosła konsultacje społecznei inicjatywę obywatelską właśnie w przestrzeń wirtualną. Obywatele Estonii, którzy są użytkownikamiportalu mają nie tylko możliwość oceny projektów wszelkich aktów prawnych formułowanych przezadministrację rządową, ale także tworzenia własnych projektów. Administracja ma zaś obowiązek monitorowaniaformułowanych uwag, ale także rozpoczęcia pracy nad tymi projektami zgłaszanymi przezinternautów, które uzyskają odpowiednie poparcie współużytkowników.Więcej informacji: www.osale.ee/ideed/9. Wykorzystanie tradycyjnych technik i metod konsultacji społecznych, które pozwalają na uzyskanie jak największejilości opinii przedstawicieli aktorów społecznych zainteresowanych włączeniem się w formułowaniepolityk publicznych. Inicjatywa w ich tworzeniu należy do władz publicznych. Do takich metod należą:spotkania otwarte, które pozwalają na zaprezentowanie swej opinii na dany temat każdemu zainteresowanemu— zarówno osobie fizycznej, jak i reprezentantowi osoby prawnej. Takim spotkaniom powinny towarzyszyćjednocześnie próby czynnego informowania ze strony ośrodków decyzyjnych, np. prezentacje, wystąpienia,odczyty, ogłoszenia. Takie spotkania mogą przyjąć charakter nieformalny lub też sformalizowany, np. jako tzw.wysłuchania publiczne, w którym osoby zainteresowane zabraniem głosu, po kolei, przez określony z góry czaswyrażają swoje stanowisko przed przedstawicielami organu inicjującego zwołanie wysłuchania. Jest to bardzodobry przykład instytucji, która pozwala na zebranie szczegółowych informacji na temat odbioru społecznegodanego rozwiązania. Jednocześnie trzeba zauważyć jego inkluzyjność, zakładającą, że każdy zainteresowany(nie ważne czy jest przedstawicielem organizacji czy też mówi w swoim własnym imieniu) może wyrazić swojezdanie i opinie na temat danych rozwiązań;

35spotkania z wykorzystaniem grup przedstawicielskich. Jest to swoista platforma wymiany informacji, która,jak opisuje Jakub Wygnański: „(...) polega na zaproszeniu do konsultacji organizacji branżowych i wyspecjalizowanychorganizacji pozarządowych, reprezentujących poszczególne środowiska. Ich wiedza i doświadczenie,często o charakterze eksperckim, sprawiają, że przedstawiane przez nich opinie są zazwyczaj bardzowartościowe.”7. Może to być spotkanie oparte na zaproszeniu określonych aktorów społecznych do danejinstytucji, gdzie spotykają się przedstawiciele pomysłodawców z zainteresowanymi stronami. Może być onoorganizowane także w oparciu o infrastrukturę trzeciego sektora. Jednakże warto podkreślić, że mechanizmten jest bardzo efektywny, ponieważ biorą w nim udział strony o znacznym potencjale kompetencji w rozwiązywaniudanychproblemów;konsultacje pisemne — modelowy przykład ich sprawnego przeprowadzania stanowi Unia Europejska, gdziebardzo dobrze sprawdza się system zielonych i białych ksiąg (system zaczerpnięty z krajów anglosaskich). Zieloneksięgi (upubliczniane podczas otwarcia konsultacji) zawierają punkt wyjściowy, zarys problematyki, którama być w najbliższym czasie uregulowana i poddanie jej pod debatę publiczną. Białe księgi (upublicznianepodczas zamknięcia konsultacji) zawierają zaś gotowe propozycje rozwiązań. Jest to bardzo skuteczna metoda,której wdrożenie nie jest kosztowne. Upublicznia się pewien projekt lub jego zarysy i prosi się wszystkichzainteresowanych o przesyłanie swych uwag i komentarzy na jego temat. Zostaje wyznaczona osoba, odpowiedzialnaza przetwarzanie otrzymanych uwag, oraz termin ich nadsyłania, na tyle odległy, aby pozwolić zainteresowanymna przygotowanie stanowiska (np. w Wielkiej Brytanii wynosi około 3 miesięcy). Dla większej przejrzystościprocedury możliwe jest upublicznianie uwag, wraz z odpowiedzią urzędu w trakcie trwania procesu;Mechanizmem, który stanowi specyficzną formę konsultacji pisemnych, jednakże ze względu na specyfikę powinienbyć wyodrębniony są konsultacje elektroniczne. Za pomocą nowych metod interaktywnych konsultacjemożna uczynić mniej kosztownymi, a proces bardziej przejrzystym oraz prostszym, zarówno dla nadawców,jak i odbiorców uwag. Do zbierania opinii można wykorzystać m.in. pocztę elektroniczną oraz interaktywnąstronę www (np. poprzez wypełnienie ankiety umieszczonej na stronie internetowej danej instytucji możnaodnieść się do danej propozycji).10. Dążenie do zastosowania w większej mierze instytucji demokracji partycypacyjnej (obecnie te instytucje pozostająmartwe, nie funkcjonując w praktyce), których oś stanowi włączenie społeczności bezpośrednio w procesdecyzyjny. Szczególnie ważnymi instytucjami są tym przypadku:referenda lokalne i regionalne, w których poddaje się pod głosowanie główne założenia polityki rozwojowejdotyczącej danej społeczności (np. duże inwestycje). Pozwala to uzyskać mandat do realizacji długofalowejpolityki, i tym samym łatwiej można osiągnąć konsensus polityczny dotyczący przyjętej strategii. To zaś stanowipewną ochronę przed zagrożeniem reorientacji polityki wynikającej ze zmian w zakresie sił politycznychsprawujących władze publiczną.Jest to szczególnie ważne ze względu na wysoki poziom poparcia społecznego wymagany dla ogłoszeniareferendum poprzez inicjatywę obywatelską. Wynosi on odpowiednio 5% mieszkańców dla województwa i 10%dla powiatu i gminy.stworzenie realnej możliwości wpływu na wydatkowanie części funduszy publicznych, poprzez wdrożenie projektówodwołujących się do idei tzw. budżetu partycypacyjnego. Rdzeniem idei leżącej u jego podstaw jest to,że przedstawiciele społeczności lokalnych (w tym przypadku beneficjenci wchodzący w skład danego sektora)poprzez debaty i głosowanie decydują o sposobie wydatkowania części budżetu publicznego (samorządowegolub będącego do dyspozycji określonej instytucji publicznej). Decyzje podejmowane są albo przez wszystkichzainteresowanych albo przez ich przedstawicieli. W przypadku projektu SIR, w którym populacja jest zbytduża, aby można było ją w całości włączyć w proces budżetowania, np. część funduszy na realizację danychzadań publicznych udzielanych organizacjom pozarządowym w systemie grantowym pozostawałaby do dyspozycjiich beneficjentów. Oni sami (kolegialnie) decydowaliby więc, które projekty są warte dofinansowania,które zaś nie. W ten sposób mieliby sposobność sami współokreślać potrzeby społeczne;7 D. Długosz, J. Wygnański, Obywatele współdecydują. Przewodnik po partycypacji społecznej, Warszawa 2005, s. 45.

36ułatwienia w zakresie zgłaszania inicjatywy obywatelskiej na poziomie lokalnym i regionalnym (np. poprzezobniżenie progu kwalifikowanej ilości podpisów koniecznej do rozpoczęcia prac lub stworzenia strony internetowej,na której można byłoby zgłaszać swoje propozycje). Podwyższy to niski poziom partycypacji w systemiepolitycznym, umożliwiając włączenie się także obywateli i aktorów społecznych nie funkcjonujących na codzień w życiu politycznym.Casus NKS „Przyjazne Państwo”Przykładem zastosowania podobnego narzędzia w Polsce była interaktywna strona Nadzwyczajnej KomisjiSejmowej „Przyjazne Państwo” funkcjonującej w latach 2008–2009. Celem Komisji było inicjowaniedziałań legislacyjnych ukierunkowanych na likwidację niepotrzebnych i sprzecznych przepisów prawa.Obywatele mogli w specjalnie do tego opracowanym formularzu zgłaszać swoje propozycje zmian w zakresieobowiązującego ustawodawstwa. Choć propozycje te nie były jawne, i nie mogły być poddanedyskusji innych użytkowników strony, to jednak wdrożenie pewnych rozwiązań w oparciu o propozycjedostarczone za pomocą sieci internetowej stanowi pozytywny przykład wykorzystania instrumentów ICTdo zgłaszania inicjatywy obywatelskiej z pominięciem skomplikowanych procedur prawnych.11. Stały monitoring funkcjonującej na poziomie regionalnym sfery publicznej, prowadzący do wychwytywaniazjawisk, jakie stają się przedmiotem ożywionej debaty, zarówno w przestrzeni nieustrukturyzowanej, takiej jaklokalne i regionalne fora internetowe, jak i ustrukturyzowanej, czyli mediów regionalnych. Jest to możliwe w oparciuo nowoczesne narzędzia technologiczne pozwalające na wychwytywanie tzw. „słów-kluczy”, które pojawiająsię w określonym kontekście. Następnie w ten sposób wyodrębnione informacje są poddawane analizie jakościowej.Jest to technika bardzo często wykorzystywana przez działy marketingu przedsiębiorstw prywatnych. W tymprzypadku wspomaga ona proces diagnostyczny w zakresie wychwytywania problemów społecznych.Casus projektu „Raport Mniejszości”Przykładem zastosowania monitoringu dyskursu publicznego do osiągania celów społecznie istotnychjest projekt wykrywania dzięki zastosowaniu nowoczesnych technik informatycznych „mowy nienawiścii języka wrogości” wymierzonego w przedstawicieli mniejszości na ogólnopolskich i regionalnychforach internetowych. Docelowo ma on pozwalać stworzyć mapę ukazującą poziom nasilenia postawksenofobicznych na poszczególnych obszarach Polski, a także podjęcie akcji profilaktycznych, ale też represyjnychwobec osób używających mowy nienawiści (zgłaszanie wypowiedzi administratorom portali,a także, w przypadku otwartego szerzenia nienawiści, do prokuratury). Projekt jest realizowany przezFundację „Wiedza Lokalna” dzięki finansowaniu Fundacji Stefana Batorego.Więcej informacji: http://wiedzalokalna.pl/raportmniejszosci pl.

377. Jak SIR pomoże w realizacjiscenariusza „solidarnej odpowiedzi”na wyzwania rozwoju?Zidentyfikowane w toku pierwszego etapu projektu 8trendy o charakterze zewnętrznym, w tym globalnym,mające potencjalnie duży wpływ na przekształceniastruktury gospodarki i rynku pracy województwa pomorskiegonie będą w prosty, liniowy sposób oddziaływaćna region. Możliwe interakcje między nimi jaki złożoność regionu rozumianego jako terytorialny systemspołeczny, uniemożliwia udzielenie jednoznacznejodpowiedzi na pytanie o kierunek i charakter reakcjigospodarki i rynku pracy województwa. Można jedynienakreślić pole możliwych zmian i skonstruować scenariuszeopisujące w sposób spójny i konsekwentnywybrane z możliwych stanów gospodarki i rynku pracy,czego dokonano w drugim etapie projektu . Granicepola potencjalnych zmian wyznacza możliwa dynamikadostosowań gospodarczych i społecznych. Podziałten wynika z częściowo odmiennych kryteriów racjonalności,jakie obowiązują w życiu gospodarczym (efektywnośćekonomiczna) i społecznym (dobro jednostki8 Efekty prac prowadzonych w ramach pierwszego etapu projektuopublikowano w: Czynniki i mechanizmy zmian gospodarkii rynku pracy województwa pomorskiego do roku 2020, 2009,IBnGR, Gdańsk (www.wrotapomorza.pl/res/defs/systemowe/trendy ost internet.pdf).i wspólne osadzone w danym kontekście kulturowym).Dostosowania w obu wymiarach, w zależności od aktorów(pracodawcy, pracownicy, konsumenci, obywatele)przebiegać mogą synchronicznie lub asynchronicznie.Na tej podstawie skonstruowano cztery scenariusze:„solidarnej odpowiedzi”, „ku peryferiom”, „aktywnegospołeczeństwa” i „aktywnej gospodarki”.Scenariusz „solidarnej odpowiedzi” zakłada szybsze niżw innych regionach dostosowania do trendów, zarównow wymiarze gospodarczym jak i społecznym. Jegokatalizatorem jest powszechna digitalizacja i obecnośćtechnologii w życiu codziennym. Umożliwia ona szerokieich stosowanie w gospodarce jak i sferze publicznej (np.w urzędach i szkołach). W efekcie rośnie popyt na usługiICT, kompetencje cyfrowe i integrację zasobów informacji,które stają się coraz powszechniej dostępne. Dziękitemu powstaje „masa krytyczna” zasobów informacjii wiedzy, umożliwiająca uruchomienie mechanizmu budowyprzewagi konkurencyjnej w oparciu o wiedzęsymboliczną. Dostępność zasobów informacji i wiedzyjest warunkiem koniecznym ale niewystarczającym dlawzrostu znaczenia wiedzy symbolicznej w gospodarce.Konieczne jest także pomysłotwórcze środowisko,

38kreatywne kompetencje oraz kultura dialogu. Ponadtow tym modelu rozwoju niezbędne jest upowszechnieniepodejścia projektowego i współpracy sieciowej, cosprzyja budowaniu elastycznego i otwartego rynku pracyoferującego atrakcyjne posady. Zdolność kreacji wiedzysymbolicznej, elastyczność gospodarki i rynku pracy,wynikająca z upowszechnienia projektowych i sieciowychrelacji pozwalają na aktywny i korzystny, z punktuwidzenia interesów regionu, udział w procesach globalizacjii integracji europejskiej. W konsekwencji następujewzrost dobrobytu, któremu towarzyszy rosnąca świadomośćobywatelska i konsumencka. Oznacza to nie tylkogeneralny wzrost popytu ale także nasilenie interakcjiw relacji obywatel-urzędnik i konsument-producent.W gospodarce upowszechnia się zjawisko prosumpcjia w administracji model responsive governance. Warunkiemkoniecznym dla realizacji tego scenariusza sądaleko idące przekształcenia w systemie edukacji, którystaje się otwarty i integrujący (integracja edukacji formalnej,nieformalnej i pozaformalnej w duchu life-longi life-wide learning), kładący nacisk na kształtowaniekompetencji i kreatywności, łączący naukę z wychowaniem.Ten scenariusz pozwala wzmocnić pozycjękonkurencyjną regionu oraz osiągnąć lepsze rezultatymakroekonomiczne niż wskazuje na to prognoza ekonometryczna.Na drugim biegunie lokuje się scenariusz, w którym województwopomorskiej zmierza „ku peryferiom”. Jest tokonsekwencja wyboru budowy przewagi konkurencyjnejgłównie w oparciu o wiedzę naukową i technologiczną,której rola, jako czynnika przewagi konkurencyjnej maleje,z uwagi na coraz większą podaż. Mimo postępów,potencjał badawczo-rozwojowy okazuje się niewystarczającydo skutecznej konkurencji z okręgami wiedzyo ugruntowanej pozycji, jak i z tymi w gospodarkachwschodzących, w których globalne nakłady na działalnośćbadawczo-rozwojową okazują się wielokrotniewyższe od polskich (w tym pomorskich) możliwości.Przy nacisku na specjalizację, która jest naturalną drogąbudowania przewagi w oparciu o wiedzę naukowąi technologiczną, kształtuje się deficyt wiedzy interdyscyplinarnejoraz kapitału relacji, co utrudnia proceswdrażania innowacji powstałych w regionie, a w konsekwencjiodpływ części z nich. W tym modelu istniejeograniczony nacisk na przekształcanie struktur organizacyjnychw gospodarce. Nadal dominują strukturyhierarchiczne i branżowe, jako najbardziej adekwatnedo modelu obowiązującego w gospodarce opartej naściśle podzielonej między dyscypliny wiedzy naukoweji technologicznej. Postępy digitalizacji i technologizacjisą wolniejsze, gdyż zapotrzebowanie na takie rozwiązaniagenerują jedynie sektory gospodarki opartej natak wąsko rozumianej wiedzy. Ograniczona digitalizacjai technologizacja spowalnia rozwój świadomejkonsumpcji i obywatelskości, gdyż niezbędne do tegonarzędzia komunikacji nie znajdują powszechnegozastosowania. Społeczna presja na administrację i przedsiębiorstwajest więc relatywnie słabsza, co obniża jakośćprodukcji i usług (w tym publicznych). Odpowiedziąsystemu edukacji na istniejący popyt jest kształceniekwalifikacji zawodowych, jak najbardziej przystającychdo aktualnych potrzeb pracodawców. Z uwagi na długotrwałośćprocesu kształcenia, niewielkie zaangażowaniefirm w proces kształcenia, zamknięty charakterinstytucji edukacyjnych, oraz zmiany koniunkturalnei strukturalne, jedynie część absolwentów dysponujekwalifikacjami w danym momencie poszukiwanymi narynku pracy. Pozostali, nie posiadając kompetencji ułatwiającychprzekwalifikowanie, mają trudności z odnalezieniemsię na rynku pracy. W tym scenariuszu pozycjakonkurencyjna regionu ulega osłabieniu a osiągnięte wynikimakroekonomiczne są gorsze od prognozowanych.Pozostałe dwa scenariusze zakładają zróżnicowane tempodostosowań w układzie społeczeństwo-gospodarka.Mają one charakter dynamiczny i w efekcie prowadzą doadaptacji struktury gospodarki i rynku pracy w tempiezbliżonym do notowanego w innych regionach. Różnetempo dostosowań rodzi, wynikające z odmiennychkryteriów racjonalności, konflikty interesów. W scenariuszu„aktywnego społeczeństwa” są to konflikty nalinii: pracodawcy-pracownicy w zakresie modeli zarządzaniai odmiennych oczekiwań w odniesieniu dokompetencji i kwalifikacji; szkoła-przedsiębiorcy w zakresiebraku uczestnictwa przedsiębiorców w kształceniukwalifikacji zawodowych; konsument-producentw wyniku rosnącej siły zorganizowanych sieci konsumentów.Z kolei w scenariuszu „aktywnej gospodarki”konflikty interesów kształtować się będą w relacjach:pracodawcy-szkoła na tle niespełnionych przez systemszkolnictwa oczekiwań pracodawców w zakresiekształtowania kompetencji, a nie jedynie kwalifikacji;pracodawcy-pracownicy wokół obrony praw i przywilejówpracowniczych na otwartym i dynamicznie zmieniającymsię rynku pracy, na którym coraz większegoznaczenia nabierać będą tymczasowe relacje projektowei sieciowe; przedsiębiorcy-społeczeństwo na tle alokacjifunduszy strukturalnych (charakter prokonkurencyjnyczy redystrybucyjny). Wymienione wyżej konflikty, charakterystycznedla scenariuszy asynchronicznej internalizacjitrendów generować będą szereg negatywnych

39zjawisk, wśród których największe znaczenie będziemiało niedopasowanie strukturalne podaży do popytuna pracę. Oznacza to deficyt wykwalifikowanych specjalistów,bezrobocie strukturalne, wymuszone migracjezarobkowe, konflikt pokoleniowy na rynku pracy czy teżrosnącą polaryzację dochodową. Problemy te uniemożliwiąosiągnięcie synergii procesów dostosowawczychi generować będą zwiększone koszty, w zależności odscenariusza, po stronie gospodarczej lub społecznej.W tych scenariuszach pozycja konkurencyjna regionunie ulega dużym zmianom, podobnie jak parametry makroekonomiczne.Żadnego z przedstawionych scenariuszy nie należy traktować,jako bardziej prawdopodobnego. Wszystkie onesą w przypadku województwa pomorskiego możliwe,a w każdym z nich opisano wybrane procesy już zachodzącew gospodarce i na rynku pracy regionu.Można natomiast dokonać gradacji scenariuszy pod kątemoczekiwań i aspiracji społeczności regionu uznająctym samym jeden z nich za scenariusz normatywny.Takie warunki spełnia jedynie scenariusz „solidarnej odpowiedzi”.Osiągnięcie wysokiej zdolności do adaptacji trendów,co jest założeniem scenariusza „solidarnej odpowiedzi”wymaga sprostania licznym wyzwaniom. Obecnie stawiająone przed SIR szereg zadań, których realizacjawymaga prawdziwej i efektywnej współpracy wielu aktorówżycia społeczno-gospodarczego. Należy jednakpodkreślić, że zidentyfikowane poniżej wyzwania i zadaniadla SIR nie będą aktualne zawsze, wobec czegonie mogą petryfikować jego struktury — powinna zostaćona elastyczna i otwarta. Co ważne, potrzeba istnieniai skuteczność działania SIR będzie zależeć od jegozdolności do systematycznej identyfikacji wyzwań rozwojowych.Aby to było możliwe, niezbędne jest jegostałe zasilanie w wiedzę, z jednej strony dotyczącejglobalnych trendów społeczno-gospodarczych, z drugiejzaś umożliwiającej precyzyjną diagnozę mocnych i słabychstron regionu wobec rysujących się wyzwań. Zewzględu na olbrzymi zakres tematyczny analizowanychwyzwań (trendów) proponowane zadania mają charakterselektywny — wybrano najbardziej charakterystyczneprzykłady a ocena ich znaczenia może być różna w zależnościod kontekstu (perspektywy oceny).

488. Podsumowanie — tabela rekomendacjiProponowany system inteligencji regionalnej dla województwa pomorskiego jest procesem permanentnych, wielowymiarowych i wieloaspektowychinterakcji między przedstawicielami różnych środowisk, różnymi regionalnymi podmiotami (osobami, instytucjami, organizacjami, przedsiębiorstwami).Oczywiście, jak każdy system musi on mieć również wymiar instytucjonalny: dedykowane „narzędzia” i reguły ich używania — ale najważniejszejest zapewnienie dynamicznego, elastycznego i procesowego charakteru interakcji, unikając nadmiernego ich zinstytucjonalizowania i sformalizowania.Poniżej prezentujemy najważniejsze rekomendacje, które mają zapoczątkować pomorski SIR — zgodnie z zasadą adaptacyjności, to SIR będziewypracowywać dalsze, konkretne rekomendacje dla polityki i działań publicznych, w tym sposoby realizacji celów i zadań przedstawionych w tymraporcie.Rekomendacja horyzontalna Dlaczego i po co? Kto, jak i kiedy ma wdrożyć rekomendację?Jakie będą jej koszty?1. Powszechne stosowanie zasad SIR: zaufania,inkluzywności, partnerstwa, sieciowości, transparentności,różnorodności, adaptacyjności,wysokiej kontekstowości, otwartości, ukierunkowaniana dobro wspólne. Zasady tepowinny być osadzone na fundamencie kulturydialogu i zaufania.Wymienione zasady, opisane w rozdz. 3.4tego raportu, tworzą pomorski habitus —konieczny, aby mogły efektywnie zachodzićinterakcje SIR (wymiana informacji, wiedzy,inspiracji, wzajemne stymulowanie, koordynacjaitd.). Rekomendacja ma znaczenie podstawowe— fundamentalne i horyzontalne.Stanowi warunek konieczny, aby SIR w województwiepomorskim mógł się rozwinąć.Wymienione zasady powinny stanowić „pomorskidekalog” działań publicznych — dlategoteż należy wdrożyć je do codziennejpraktyki wszystkich podmiotów publicznych,szczególnie zaś administracji samorządowejwszystkich szczebli. Zarząd Województwa Pomorskiegopowinien podjąć się roli lidera i zapomocą dobrego (swojego) przykładu zachęcaći stymulować wdrażanie zasad SIR wewszystkich innych pomorskich instytucjach,organizacjach i poszczególnych działaniach.W pierwszym okresie, konieczna jest silnapromocja tych zasad — np. poprzez rozdawanieulotek uczestnikom konferencji, powoływaniesię na nie w materiałach urzędowych,publikowanie na stronach internetowych itp.Koszty takich działań są znikome i mieszcząsię w dotychczasowych wydatkach naposzczególne działania (np. materiały promocyjnew budżetach konferencyjnych).

49Rekomendacja horyzontalna Dlaczego i po co? Kto, jak i kiedy ma wdrożyć rekomendację?Jakie będą jej koszty?1. Wsparcie Pomorskiego Kongresu Obywatelskiego— jako forum dużej debaty o sprawachPomorza.Rola Pomorskiego Kongresu Obywatelskiego,opisana została w rozdz. 3.5 tego raportu.Efektywne działanie SIR wymaga, abyoprócz ciągłych, codziennych i dynamicznychinterakcji między różnymi pomorskimiaktorami, co pewien czas (najlepiej raz wroku) odbywało się duże, żmudnie i precyzyjniezaprogramowane oraz przygotowanespotkanie aktywnych Pomorzan w jednymmiejscu — swojego rodzaju kulminacja, wktórej większą rolę niż na co dzień odgrywaćmogą emocje. Doświadczenia trzech kolejnychPomorskich Kongresów Obywatelskichpokazują, że takie duże spotkanie (każdorazowow Kongresach uczestniczy ok. 1 000osób) jest niezwykle potrzebne, gdyż opróczwszystkich innych walorów (wymiana poglądów,inspiracji, wiedzy itp.) daje unikalnąmożliwość poczucia przynależności dopomorskiej wspólnoty — ma więc wymiarwięzo- i tożsamościowotwórczy, niemożliwydo osiągnięcia w takiej skali w żaden innysposób.Organizatorem Pomorskiego Kongresu Obywatelskiegojest Instytut Badań nad GospodarkąRynkową, który w ramach swojej misjiprowadzi szerszy projekt — Polskie ForumObywatelskie. Działania te — mimo, że wcałości realizują tylko cele publiczne (obywatelskie),do tej pory finansowane były wyłączniedzięki organizacyjnemu wysiłkowi IBnGR.Włączenie Pomorskich Kongresów Obywatelskichdo SIR powinno wiązać się z przejęciemodpowiedzialności za częściowe pokryciekosztów przygotowania i przeprowadzeniakolejnych edycji Kongresu przez WojewództwoPomorskie. Najlepszą formułą byłobypartnerstwo publiczno-prywatne pomiędzyWojewództwem Pomorskim a IBnGR, wykorzystującezgromadzony w IBnGR potencjałi doświadczenie instytucjonalne oraz pozwalająceadministracji samorządowej staćsię partnerem Pomorskiego Kongresu Obywatelskiegoi wykorzystać tym samym dobrzeugruntowaną w regionalnej świadomości„markę”. Administracja samorządowa nie powinnai nie jest w stanie być samodzielnymorganizatorem tego rodzaju forum debaty regionalnej(bo nie jest to jej rolą).Zachowując dominację finansowania organizowanegoprzez IBnGR, wkład WojewództwaPomorskiego wynosiłby do 200 tys. zł rocznie(w zależności od skali i formuły Kongresu).Najbliższy Pomorski Kongres Obywatelskiplanowany jest na maj 2011 r. — będzie topierwsza okazja do włączenia się WojewództwaPomorskiego w jego organizację.

502. Stworzenie warunków stałego działaniairozwojuPomorskichSieciDialogu.Rolę i znaczenie Pomorskich Sieci Dialoguprzedstawiono w rozdz. 3.5 niniejszego raportu.Ich celem byłoby prowadzenie permanentnegodialogu w obrębie poszczególnychdziedzin życia społecznego. Miałybyone inkluzywny charakter, skupiając wszystkichzainteresowanych, nie tylko według kluczabranżowej specjalizacji, ale także zgodniez ideą dialogu międzyśrodowiskowego.Ich głównym celem byłoby monitorowanietrendów i zjawisk, diagnozowanie problemówi wstępna dyskusja nad ewentualnymirozwiązaniami z różnych punktów widzenia.Aby faktycznie mogły one spełniać swojąfunkcję należy zwrócić szczególną uwagę naorganizowanie cyklicznych spotkań, np. wodstępach kwartalnych lub półrocznych. Dobrzezaprogramowane i prowadzone siecidialogu powinny „zasilać” Pomorskie KongresyObywatelskie, codzienną działalnośćadministracji publicznej, być najbardziej cyklicznym(wręcz ciągłym procesem), żywymi dynamicznym wehikułem idei SIR.Operatorami Pomorskich Sieci Dialogu mogą byćróżnorodne podmioty, najlepiej jednak spoza administracjipublicznej. Dotychczasowe doświadczeniaz „konsultacji społecznych” organizowanychprzez administrację publiczną, skuteczniezniechęcą potencjalnych uczestników Sieci Dialogudo angażowania się w ich działania. Przełamanietych negatywnych doświadczeń wymagadługiego czasu, a więc przynajmniej w pierwszejfazie funkcjonowania, PSD muszą być prowadzoneprzez inne podmioty sceny regionalnej.Wydaje się, że również docelowo, w zdecydowanejwiększości przypadków (obszarów tematycznych)lepszym rozwiązaniem jest pozostawieniezarządzania Sieciami Dialogu poza administracjąpubliczną. Przemawiają za tym zarówno względymerytoryczne (kto ma większe możliwościidentyfikacji najlepszych zasobów wiedzy w danejdziedzinie?) jak i logistyczno-organizacyjne(struktury administracyjne bardziej nadają się doorganizowania tradycyjnych konferencji i seminariów,niż otwartych i elastycznych Sieci Dialogu,a typowa dla administracji tendencja do „departamentyzacji”kłóci się z ideą dialogu międzyśrodowiskowego).PSD powinny być współfinansowaneprzez Województwo Pomorskie, przy czym możliwymrozwiązaniem jest zaprogramowanie źródełtakiego finansowania z dostępnych w regionieśrodków UE. Kryterium dostępu musi być potencjałi doświadczenie instytucjonalne, dobrzezweryfikowana motywacja (dlaczego dany podmiotchce podjąć się prowadzenia Sieci Dialogu?)oraz koncepcja/program dla sieci. Zastosowaniew tym przypadku prostej formuły przetargowejjest niedopuszczalne. Koszty zależą od skali i formydziałania PSD (liczba spotkań, czy powstająi w jakiej formie raporty, czy dana sieć ma charakterbardziej obywatelski czy też ekspercki itd.).

513. Stworzenie warunków stałego/cyklicznegodziałania Pomorskiego Foresight’uRegionalnego.Rolę i znaczenie Pomorskiego Foresight’uRegionalnego (PFR) przedstawiono w rozdz.3.5 niniejszego raportu. PFR należy rozumiećjako prospektywne obserwatorium rozwoju.Jego główną funkcją byłoby tworzeniei cykliczna weryfikacja scenariuszy rozwojowychposzczególnych dziedzin życia społecznego,na podstawie dostępnych lub prowadzonychspecjalnie na jego potrzeby badańi analiz. Celem zasadniczym projektujest uświadomienie wszystkim aktorom regionalnymmożliwych do zaistnienia w mniejlub bardziej odległej przyszłości zjawisk(i związanych z nimi wyzwań wynikającychze zdiagnozowanych zagrożeń i możliwości).Celem drugorzędnym jest próba prognozowaniazmian w różnych obszarach, która zewzględu na obecne uwarunkowania rozwojumusi jednak być wtórna wobec podejściascenariuszowego.Ze względu na charakter podejmowanych działań(w których zakres wchodzą rekomendacje, a takżepewne oceny funkcjonowania władzy publicznej)realizować je powinny instytucje niezależneod władzy publicznej, o odpowiednim potencjalekadrowym (umożliwiającym działania na poluanalityczno-badawczym) i dużej zdolności sieciowaniawiedzy (także poza granicami regionu a nawetkraju). Działania te powinny być sprzężone zfunkcjonowaniem Pomorskich Sieci Dialogu (czerpaćz opinii ich aktorów, a jednocześnie stanowićbazę dla merytorycznej debaty prowadzonej wich ramach), a także wykorzystywać w swej pracypowstające opracowania analityczno-badawczedotyczące Pomorza. PFR jest najbardziej „eksperckim”ze wszystkich proponowanych filarówpomorskiego SIR — przy czym trzeba mieć świadomość,że „eksperckość” w dzisiejszym świecieto przede wszystkim zdolność i możliwość funkcjonowaniaw globalnych sieciach i okręgach wiedzy.Dlatego dotychczasowe formuły uzyskiwaniatego typu wiedzy, głównie poprzez zlecanie ekspertyz,straciły rację bytu. Koszty prowadzeniaPFR mogą wahać się od 200 tys. zł do ponadmiliona zł rocznie — w zależności od skali i formybadań i analiz. Wydaje się jednak, że kwota400–500 tys. zł rocznie powinna zapewnić w pełniprofesjonalne prowadzenie PFR. Zasadne jestfinansowanie tego zadania w ramach dostępnejalokacji funduszy UE.

524. Wsparcie „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego”.Rolę i znaczenie „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego”(PPG) przedstawiono w rozdz.3.5 niniejszego raportu. PPG to kwartalnik wydawanyprzez IBnGR, który pełni funkcję regionalnejagory — miejsca aktywnej debaty osytuacji województwa pomorskiego oraz możliwościachi kierunkach jego rozwoju; miejscaprezentacji najlepszych pomysłów i rozwiązań,innowacji w różnych dziedzinach, a nawetemocji i aspiracji. Służy więc dialogowiróżnych środowisk — samorządowych, akademickich,biznesowych, pozarządowych orazludzi młodych. „Pomorski Przegląd Gospodarczy”trafia bezpośrednio do najważniejszychosób w regionie: polityków, samorządów,urzędników, naukowców, ludzi kulturyi biznesu. Dostępny jest bezpłatnie dlawszystkich chętnych w wersji elektronicznejna stronie internetowej www.ppg.gda.pl. Najego łamach publikowane są artykuły i wywiadyz największymi autorytetami z różnychdziedzin. Dzięki temu „Pomorski Przegląd Gospodarczy”jest jednym z najważniejszych mediówopiniotwórczych w regionie.Partnerami „Pomorskiego Przeglądu Gospodarczego”są już: Urząd Marszałkowski WojewództwaPomorskiego, Urząd Miasta Gdańskai najważniejsze pomorskie podmioty komercyjne.Formułę tę należy kontynuować,jako doskonały przykład tworzenia zrębówpomorskiego SIR.

535. Przekształcenie portalu „Wrota Pomorza”w pełni funkcjonalny hub informacyjny.Rolę i znaczenie pomorskiego hubu informacyjnegoprzedstawiono w rozdz. 3.5 niniejszegoraportu. Powinien on pełnić funkcjęswoistego rodzaju otwartego banku pomorskichinformacji i wiedzy, opartego o zasadęwolnego dostępu i (po części) uzupełniania(a’la Wikipedia). Zawierałby on, oprócz wiedzyi opisu dobrych praktyk, także dane pierwotnestanowiące podstawę (z)realizowanychbadań i analiz. Byłby on zastosowaniem wpraktyce zasady jawności wszystkich badańi analiz realizowanych lub zlecanych przezinstytucje publiczne, a także pozwalałby nadobrowolne umieszczanie w jego ramach wynikówinnych prac naukowych i analitycznychdotyczących Pomorza. Przekształcone „WrotaPomorza” powinny zawierać również pomorskąbazę ekspertów i praktyków, zawierającąwykaz ekspertów, ale też praktyków i organizacjiposegregowanych według reprezentowanychprzez nie dziedzin. Baza ta powinna byćw sposób ciągły aktualizowana. Zasadniczymcelem tworzenia takiej bazy jest ułatwieniesieciowania i łatwiejsze odnajdywanie osób,którzy mogą znać odpowiedź na formułowanepytania. Ogólnie rzecz ujmując, w zasadniczysposób obniża to koszty prowadzenia działalnościmającej generować wiedzę i podnosipoziom kapitału społecznego, który jest koniecznydo rozpoczęcia działalności w tymzakresie.Rozszerzenie funkcjonalności portalu „WrotaPomorza” powinno odbyć się w oparciuo rozwiązania wypracowane w ramachSIR. Zintegrowanie istniejących zasobów informacyjnychoraz zidentyfikowanie luk informacyjnychwymaga współpracy wielupodmiotów (zarówno dysponentów jak i potencjalnychodbiorców informacji). Jest towięc zadanie czaso- i pracochłonne. Wymagaćbędzie także pewnych nakładów inwestycyjnych— te jednak będą funkcją niezbędnychdostosowań, określonych przez SIR.