CzekajÄ na siódmy prezent... - Głos Ludu

OPINIEsobota | 22 grudnia 2012 5PROFESOR DANIEL KADŁUBIEC PISZE O PERSPEKTYWACH POLSKIEJ MNIEJSZOŚCIJak było, jak jest i co dalej?Stanem i perspektywami polskości na Zaolziu powinna się zająć jakaś nasza placówka, może być nawet społeczna, której ciągle nie mamy, jakkolwiek jej ustanowienienależy do najważniejszych spraw, dotyczących żywotności naszej społeczności. Bez niej skuteczne działania będą zależały od przypadku, intuicji, a nie od przemyślaneji racjonalnej koncepcji. Spróbujmy jednak, pomijając powyższe zastrzeżenie, spojrzeć na to, co było, co jest i jeszcze trochę do przodu. I tu uwaga: Ponieważ kondycjapolskości na Zaolziu zależy przede wszystkim od kondycji PZKO-wskiej, nasze uwagi będą dotyczyły zwłaszcza tej właśnie organizacji.SPOJRZENIE WSTECZPrzeglądanie wydawnictw jubileuszowychnaszego Związku jest bardzociekawe i pouczające. Chodzinie tylko o dane liczbowe, statystyczne,ale przede wszystkim o pomysły,o różne formy działania, które sięsprawdziły, bowiem mobilizowały iskupiały wielotysięczne rzesze nietylko pezetkaowców. Było to o tyleważne, że nasza społeczność po roku1945 nie miała siły politycznej i dalejmieć jej nie będzie, stąd jej ostojąbyła siła szeroko rozumianej kultury,siła szkół i przedszkoli, siła oświatyi wiedzy. Idąc tym tropem przytoczmy,że największa liczba przedszkoli,szkół, klas i uczniów była na początkulat 60. ub. wieku. Szkoły podstawoweliczyły wówczas 8 700 uczniów, czteryrazy więcej niż obecnie. Również naszZwiązek opierał się wówczas na prawie19 tysiącach członków, którzy np.śpiewali w 45 chórach mieszanych, 21męskich i 18 żeńskich, co było potęgąnie z racji poziomu artystycznego(choć i ten był wysoki), ale z tegopowodu, że ten rodzaj kultury uwrażliwiałmieszkańców większości zaolziańskichmiejscowości. Gdy dodamydo tego 1956 przedstawień zespołówteatralnych w latach 1947-1961, codaje roczną przeciętną 130 spektakli,w czym brało udział ok. 1150 amatorówna zaimprowizowanych scenachw gospodach, świetlicach, remizachstrażackich od Bogumina po Mosty,zrozumiemy, jaka to była potęga.Zauważmy jeszcze działalność SekcjiLiterackiej SLA, dziesiątki, ba setkijej spotkań z pięknym językiem literackimw kołach, szkołach, dyskusjez przednimi polskimi pisarzami,konkursy także w GL 63, przyjazdypolskich teatrów, oper, operetek,możliwość podziwiania na żywo np.Solskiego, Holoubka, światowej sławywirtuozów – Kędrę, Langer-Danecką,Wiłkomirską, Danczowską, takżenaukowców typu Zina czy Szczepańskiego,nasze konkursy zespołówtanecznych, śpiewaczych, teatralnych,kółek czytelniczych, którym przewodziłniezapomniany Józef Stebel, towszystko razem, pomimo takich czyinnych warunków, podnosiło atrakcyjnośćPolski, satysfakcjonowałoPolaków zaolziańskich, wzmacniałosiłę mowy ojczystej, będącej podstawąkażdego narodu, społeczności narodowej,tudzież narodowej świadomości.Pracując usilnie i zorganizowanienad słowem i kulturą, pracowano nadpolskością.Te działania powodowały jeszczecoś innego, co dla każdej społecznościmniejszościowej jest warunkiem byciai życia, mianowicie dążenie do stworzeniagrupy zwartej, spójnej, niespolaryzowanejw sprawach zasadniczych,do których należy zachowanienarodowego stanu posiadania. Tylkotaka społeczność ma szanse rozwoju,bowiem działanie w rozsypce, w dezintegracjijest prostą drogą donikąd.Budowanie wspólnoty międzygeneracyjnejwokół nowych, świeżychpomysłów, inicjatyw lub wokół jużsprawdzonych, a dzisiaj zarzuconych,Podczas ubiegłorocznego Festiwalu PZKO w Trzyńcu.należy uważać za absolutny priorytet.Rzecz oczywista, zmieniły się warunki,nawyki i wymogi, okrojono dominimum etaty w ZG, jednak wartopomyśleć o tym, co proponować, bybyć atrakcyjniejszym od mass mediówi show-biznesu, zazwyczaj płytkiego,powierzchownego, co ze sprawdzonychmodeli przywołać do życia, byto, co tkwi w języku, kulturze, oświacie,we wspólnym działaniu stało sięznowu czymś, co pokaże nowe horyzontyzaolziańskiej polskości. Chodzio praktyczną odpowiedź na pytanie,dlaczego warto tu być Polakiem. Iwcale nie trzeba na to mieć dużychpieniędzy (tam kończy się praca społeczna,gdzie pojawia się pytanie o zapłatę),bowiem skupianie się na nichmoże doprowadzić do sytuacji, że zajakiś czas nie będzie komu je wydać.O TYM, CO JESTZauważamy osłabione kontakty z Polskąosobiste i duchowe. Oglądalnośćtelewizji polskiej, radia, czytelnictwopolskich gazet, rodzinne rozmowy oPolsce i polskości są prawie szczątkowe,co pociąga za sobą znaczące konsekwencje.Na Olzie wprawdzie zniknęłagranica obywatelska i polityczna,ale spiętrzyła się duchowa. Kulturapolska stała się drogim towarem, naktóry Zaolzia nie stać, stąd straciłoono jeden z filarów dumy z polskości.Oglądanie Polski przez pryzmattargowisk wypacza jej obraz takżewśród większości czeskiej, bowiemjak cię widzą, tak cię piszą. Możeinne byłyby relacje narodowościowena Zaolziu, gdyby miało ono dostępdo tego, co we współczesnej Polscejest naprawdę wartościowe. Wówczas,być może, zostałyby przytępionestereotypowe opinie o tym, że co złe,to z Polski. Stąd ogromne znaczenie,szczególnie dla młodzieży, mają wyjazdyza Olzę, kontakty z rówieśnikami,oglądanie tego wszystkiego, co wostatnich latach powstało nad Odrąi Wisłą – wspaniałe ośrodki kultury,pamięci narodowej, sportu, rozrywkiitp. Ważniejsze od słów są przykłady.Gdy jednak przeglądamy w „GłosieLudu” rubrykę „Co w terenie”, wdalszym ciągu podziwiamy aktywnośćpezetkaowską – mnóstwo imprez, organizowanychwe własnych domachPZKO-wskich, w plenerze itd., tudzieżtrzeba chylić czoła przed ofiarnościąanonimowych działaczy. Beznich byłaby tu dawno pustynia. Alejak to się dzieje, że te wszystkie wysiłkikół, przedszkoli i szkół nie przekładająsię na trwałość naszej społeczności,że topniejemy w sposób nienaturalny.Czegoś tu brakuje. Najogólniej powiedziećmożna, że nie dociera to doświadomości młodych generacji, żenie przemawia to do ich wyobraźni,do skali ich wartości. To jednak wymagapracy na dłuższy dystans, pracykompetentnej i zespołowej.Jeżeli zaś chodzi o naukę mowy ojczystej,co z powyższym ma związek,trzeba ją maksymalnie upraktycznić,nie rezygnując, rzecz jasna, z podstawowychwiadomości teoretycznych.Powinna ona prowadzić do tego, bymłody człowiek zrozumiał znaczeniejęzyka w życiu swoim i społeczeństwa,że jest on warunkiem rozwojujednostki i narodu, żeby zachęcić godo czytania, posługiwania się ojczystymjęzykiem, żeby się go nie wstydził,żeby wziął do ręki polską książkęi gazetę. Ważniejszy jest przecież ktoś,kto wprawdzie nie zna np. wszystkichimiesłowów czy deklinacji, aledla którego polszczyzna jest jego ojczyzną.Każdy język, o czym pisał jużprzed 200 laty Humboldt, jest emanacjąducha narodowego, dlatego jeston tak istotny dla formowania psychicznychi emocjonalnych wartościnarodowych. Jest więc niezrozumiałe,dlaczego w przestrzeni nieoficjalnej,polskiej, coraz częściej pojawiają sięnazwiska żeńskie na –ová, a dotyczyto polskich przedszkoli, szkół i nauczycielekteż. Dlaczego dyżur maprzykładowo Kateřina Jonsztová, anie Katarzyna Jonszta, dlaczego np. wtabelach wyników sportowych szkółpolskich pojawia się Aneta Bajgerová,a nie Bajger, dlaczego w świetlicachszkolnych emituje się niepolskie filmy,a w przedszkolach polskich często niesłyszy się języka polskiego. To wszystkosą placówki, których obowiązkiemjest pielęgnowanie mowy ojczystej.Bez niej przestaną istnieć. Jeżeli pojawiająsię zdania, że to wszystko jedno,oznacza to osłabioną wrażliwość językową,tudzież narodową. A dokąd toprowadzi, nie trzeba podkreślać. Zasadąpolskiego tworzenia osobowychnazw żeńskich jest forma męska, rzadziejna –owa, -ówna, -anka. Jeżeliposługujemy się językiem polskim,musimy respektować i tę zasadę, chyba,że ktoś wyraźnie sobie życzy inaczej.Ale to byłyby wyjątki.I nie ma tu żadnego znaczenia, żew dowodzie osobistym jest inaczej.Wszak nie jesteśmy w banku, na policjiczy w sądzie, tylko w środowisku,gdzie trzeba i należy respektowaćzasady kulturalnej polszczyzny, któranas przecież określa. Jakby to wyglądało,gdyby w „Głosie Ludu” publikowałyBeáta Schönwaldová, DanutaChlupová czy Magdalena Ćmielová(choć tak może i mają we swoich dowodach).Co by powiedzieli czytelnicy,gdyby w polskiej gazecie pisanoo Praze, Plzňu, Olomoucu, bowiemtak brzmią oficjalnie te nazwy. Bezugruntowanej świadomości językowejtak obecnie rozdmuchiwana ideawielonarodowości i wielojęzycznościbędzie dla nas paścią. Wartości ogólnemuszą wyrastać z jasnego określenia,kim jestem, w przeciwnym razieutoniemy w otaczającym nas morzueuropejskości. Wiedział o tym doskonalePaweł Stalmach, który przed 160laty, reprezentując na forum słowiańskimludność cieszyńską, powiedział,Fot. MAREK SANTARIUSREKLAMAże wśród Słowian jesteśmy Polakami,a wśród Polaków Ślązakami. I to miałoi ma głęboki sens. Europejczyk bezkonkretnego ukotwiczenia regionalno-narodowego jest niczym. Warto teżpowiedzieć, że we współczesnej Europiewyraźnie dominują preferencje dlakultur regionalnych nad narodowymiczy europejską.I CO DALEJ?Powtórzyć wypada, że Zaolziu potrzebnajest wiara w sens polskości, comusi wyrastać z rodzin, z obecnościsłowa polskiego w domach, rozmów oskomplikowanych kwestiach cieszyńsko-polskich,z kontaktów z Polską.Podobnie jest z uwrażliwieniemna wartości własne, a nie globalne.Amerykanizacja Europy jest wyjałowianiemeuropejskiego dorobku,niezrównanie bogatszego i wartościowszegood tego za oceanem, jestwmawianiem, zwłaszcza młodzieży,że nagi król nosi wspaniałą szatę. Naszymobowiązkiem wobec Europy jestpielęgnowanie i rozwijanie kulturyregionalnej, w tym gwary jako naszegoważnego wyznacznika tożsamościnie tylko cieszyńskiej. Jej dewastacjazapożyczeniami czeskimi przezmłodsze generacje jest dewastacją nassamych i podcinaniem gałęzi, na którejsiedzimy. I tu paradoks. Mówimy opielęgnowaniu i znaczeniu gwary, alenie ma jej w naszych pismach, tylko wzasadzie czeskim „Hutniku” i „Horizoncie”.Zastanawiające.Dążenie do wspólnych celów,wspólnych idei i ideałów, które trzebana nowo i dla nowych warunkówsformułować i przekonać większośćo ich niezbędności dla kondycji narodowej,jest trudne do przecenienia,bowiem największe wartości mamywe własnych dziejach, we własnymdorobku, które jednak trzeba znać i nanich budować interesujące i integrująceformy działania. A zatem potrzebanowych wizji, impulsów i tych, za którymipójdą inni.Bez tego Zaolzie (nie ma już ożywczychkontaktów z mniejszością węgierskąi rusińską, też z Łużycami) będziesię pogrążało w zaściankowości,popadało w stereotypy, może i bogate,ale wyniszczające. Najważniejsza wtym wszystkim jest wola trwania, aw związku z tym konieczność zrozumieniasensu własnego istnienia. I nadtym trzeba pracować, by za kolejnych10 lat nie stopniał nasz stan o kolejnychparę tysięcy. Wtedy, pomimo takiejczy innej kondycji finansowej, niebędzie już o czym mówić.DANIEL KADŁUBIECGL-368