Rhifyn yr Hydref, 2012 - Clwyd-Powys Archaeological Trust

Gwaith pellach yn anheddiadcanoloesol yr Hen Gaerwys, Sir y FflintCynhaliwyd ail dymor o’r prosiect gwaithcloddio cymunedol hwn ar y cyd rhwngCadw a CPAT, â chymorth hollbwysiggwirfoddolwyr lleol am bythefnos yn rhan olafmis Gorffennaf. Ailagorwyd y ddwy rych agloddiwyd yn rhannol y llynedd mewn gwahanolrannau o’r anheddiad canoloesol anghyfannedder mwyn eu cwblhau, y naill ar draws clostirgwag, i bob golwg, a’r llall ar draws llwyfantŷ. Agorwyd rhych newydd ar draws pen isaftŷ petryal hir. Mae’n aml yn anodd pennudyddiadau yn y math hwn o safle ond maecrochenwaith cysylltiedig yn awgrymu ei bodyn bosibl i’r adeiladu ddechrau yng nghyfnody Tuduriaid a bod yr adeilad wedi parhau i gaelei ddefnyddio i’r 17eg ganrif ac efallai hyd ynoed i’r 18fed ganrif. Ceir mwy o wybodaeth amy prosiect yn ‘Hen Caerwys dig diary’ ar wefanCPAT.CPAT yn y Sioe Frenhinol . . . y ffermwyrcynharaf yng nghanolbarth CymruAm y tro cyntaf y mis Awst hwn, roedd gan yrYmddiriedolaeth stondin yn y Sioe Frenhinol, ynLlanelwedd, ag arddangosfa o’r enw ‘Yn ennill eu plwyf... y ffermwyr cynharaf yng nghanolbarth Cymru’ a oeddyn canolbwyntio ar waith diweddar rydym wedi bod ynei wneud i daflu goleuni ar y gyfres hynod o glostiroeddNeolithig ym masn Walton yn nwyrain Sir Faesyfed.Y gobaith yw y bydd yr arddangosfa i’w gweld mewnamryw o leoedderaill, gan gynnwysAmgueddfaSir Faesyfed,Llandrindod. Ewchi’n gwefan i gaelcopi o’r llyfrynsy’n cyd-fynd â’rarddangosfa..2Lluniau o arddangosfa sy’n dangos(y llun uchaf ar y dde) arddulliaucrochenwaith o ddechrau, canola diwedd y cyfnod Neolithig addarganfuwyd ym Masn Walton ac(uchod) diagram sy’n dangos sutcodwyd pyst y gwahanol balisau.Ar y dde Nigel Jones o CPAT (ary dde) gyda Mr a Mrs Goodwino Fferm Hindwell yn ymweld agarddangosfa’r Ymddiriedolaeth yn ySioe Frenhinol..3

O gwmpas gyda CPAT yn 2012Gŵyl Archaeoleg Prydain 2012Profiad Gwaith 2012Gwnaethom benderfynu bod hyn yn gyflerhy dda i’w fethu, ac felly daeth yn ffocwsar gyfer lleoliadau profiad gwaith eleni.Ymhlith y sgiliau y gwnaeth y myfyrwyreu dysgu oedd gwneud arolwg a chofnodi,gwneud arolwg geoffisegol, cloddio ahidlo, yn ogystal â thaflu dŵr allan ar ôlcenllif o law! I weld sut hwyl y cafodd ymyfyrwyr ar bethau, ewch i’w tudalennaugwe ar wefan yr Ymddiriedolaeth dan‘Profiad Gwaith 2012’.Am wythnos ym mis Gorffennaf,bu’r Ymddiriedolaeth yn gweithiogyda grŵp o chwech o bobl ifanc oysgolion yn Llanfair Caereinion, yTrallwng, Trefyclo, Baschurch a Wemi ymchwilio i safle archaeolegol posiblyn Nhreberfedd. Roedd y tirfeddianwyr,Chris ac Alexa Bartram, wedi cysylltu âCPAT oherwydd eu bod mewn penblethynglŷn â charreg fawr roeddent wedi dodo hyd iddi wedi’i chladdu ar eu tir.Fel rhan o Ŵyl Archaeoleg Prydaineleni, fe drefnodd yr Ymddiriedolaethdaith gerdded dywys o amgylchadfeilion Castell Trefaldwyn ymmis Gorffennaf, a daeth nifer dda odeuluoedd, yn cynnwys pobl o boboedran, am dro gyda ni. Ar ôl y daithgerdded, manteisiodd rhai o’r grŵpar y cyfle i ymweld ag Amgueddfa’rOld Bell yn Nhrefaldwyn, lle maeYm mis Awst, gwnaethomgynnal ‘Diwrnod Archaeolegi’r Teulu’ ar y cyd agYmddiriedolaeth Cwm Elanyn y ganolfan ymwelwyr gerRhaeadr Gwy. Roedd hyn yncynnwys crefftau ymarferol agweithgareddau amrywiol ygwnaeth nifer dda o bobl o boboedran ymuno â nhw.Ar y chwith Y tîm yn cael hoe fach,gan gynnwys Olly, Steph, Beth, Jacob,Michael a Lauren, gyda Mr ChrisBartram (ar y chwith) a Jeff Spencer o’rYmddiriedolaeth (ar y dde).Ym mis Gorffennaf, â chaniatâdy tirfeddianwyr, ymunodd yrYmddiriedolaeth â ThwristiaethCaersws i drefnu ymweliad â bryngaerCefn Carnedd o’r Oes Haearn. Mae’rfryngaer, â’i sawl gwahanol gyfnod,yn coroni bryn amlwg ychydig i’rgogledd o Landinam, ac oddi yno ceirgolygfeydd ysblennydd dros DdyffrynHafren yn yr ardal o amgylch Caersws.8 9 9

Trydydd tymor ym Mhen y Gaer,Sir FrycheiniogAeth y trydydd tymor o waithcloddio y tu allan i gaerRufeinig Pen y Gaer rhagddoyng nghanol mis Mehefin gydachymorth gwirfoddolwyr oGymdeithas Hanes Lleol Llangynidr,Cymdeithas HynafiaetholSir Fynwy, U3A Aberhonddu, achydag arian oddi wrth Cadw.Mynachod a magnetomedrau ynabaty Ystrad MarchellYn rhifyn Gwanwyn 2012 o’n Cylchlythyrroedd gennym erthygl ar y gwaitharolwg maes a gynhaliwyd ar safle abatycanoloesol ‘coll’ Ystrad Marchell yngNghei’r Trallwng, i’r gogledd o’r Trallwng,a sefydlwyd yn 1170 OC. Ers hynny, âchymorth arian oddi wrth Cadw a chaniatâdy tirfeddiannwr, rydym wedi gallu gwneudarolwg geoffisegol helaeth gyda gradiomedrmagnetig. Gan gyfuno hyn â chanlyniadauarolwg geoffisegol o eglwys yr abatygan Arolygon Geoffisegol Bradford, agomisiynwyd gan Glwb Powysland yn1990 (gwelwch y ddelwedd isod), mae swmsylweddol o wybodaeth newydd wedi dodi’r fei ynglŷn â chynllun yr abaty, a cheircrynodeb o hyn ar y dudalen nesaf.Fel yn achos blynyddoeddblaenorol, targed y gwaith oeddceisio darganfod graddau achynllun yr anheddiad sifilaiddRhufeinig a ddatblygodd ar hydy ffordd yn rhedeg i’r de o borthdeheuol y gaer Rufeinig.Yn 2012, fe ailymwelodd y tîmâ safle’r gwaith cloddio cynharach,yn ogystal â mynd i’r afael â dwyardal newydd gerllaw’r ffordd Rufeinig.Datgelwyd sylfeini carreg pellach dauadeilad a oedd gynt yn anhysbys, ac roeddun o’r rhain yn cynnwys ffwrn fach, i bobibara mae’n debyg. Roedd yr adeiladau, aoedd â sylfeini carreg isel (sydd i’w gweldyn y ffotograffau a ddangosir yma), wedi’uhadeiladu, mae’n debyg, o bren yn bennaf,gyda tho teils seramig. Ymhlith y darganfyddiadauoedd swm sylweddol o waith metela chrochenwaith Rhufeinig, gan gynnwystlws, darn arian a hoelion, a nifer o ddarnauo lestri gwydr.Uchod Canlyniadau cyfunolarolygon geoffisegol ym 1990a 2012. Ar y dde RichardHankinson o CPAT yn gwneudarolwg geoffisegol yn YstradMarchell ym mis Hydref 2012,gyda Bryniau Breidden yn ycefndir.10 11

Cofnodi neuadd ffrâm bren yngNglas-hirfryn, LlansilinYn ystod yr haf a’r hydrefeleni bu’r Ymddiriedolaethyn gwneud gwaith cofnodi aradeilad diddorol â ffrâm brenyng Nglas-hirfryn ym mhlwyfLlansilin, yn swatio yn y bryniauar ymyl ddeheuol mynyddoedd yBerwyn. Roeddem wedi gwneudgwaith tebyg o’r blaen ar gwpl oadeiladau pren cyfagos o ddiweddy canol oesoedd – yn NhyddynLlwydion ac, yn fwy diweddar,yn Nhŷ-draw (adroddwyd ar hynyn rhifyn Gwanwyn 2010 o’nCylchlythyr) – y ddau ohonyntyn dai neuadd â ffrâm nenfforch,gyda neuadd ganolog yn agoredi’r to ac aelwyd agored.© Graham Moss, Moss Co.Abaty Sistersaidd Abaty Glyn y Groes ger Llangollen,a sefydlwyd ym 1201, rhyw 30 mlynedd ar ôl YstradMarchell.Prin iawn yw’r olion o’r henabaty sydd i’w gweld ar ytir heddiw, ond trwy gyfunocanlyniadau arolwg maes acarolwg geoffisegol, rydym yndechrau cael syniad gwell olawer o gynllun cyffredinoly fynachlog. Mae’n siŵr bodhwn, ar un adeg, yn debyg iabatai Sistersaidd Cymreig mwyadnabyddus, fel Abaty Glyn yGroes ac Ystrad Fflur.Mae yna ambell beth sy’n dal ifod yn ansicr o ran dehongli adyddio rhai o’r strwythurau anodwyd, ond gallwn ddechraugwerthfawrogi’n fwy eglur nid ynunig lleoliad eglwys yr abaty a’iglawstrau ond hefyd ei gabidyldy,ei ystafelloedd cysgu a’i geginau,a’u perthynas â ffin y libart arlannau afon Hafren.Un o’r pethau sy’n ddiddorolynglŷn â Glas-hirfryn yw ei bodyn ymddangos mai olynyddcynnar i’r tai neuadd cynnarhyn ydyw – efallai’n dyddio ogyfnod mor gynnar â chanolyr 16eg ganrif – gan ei fodwedi’i adeiladu o’r dechrau agystafelloedd uwchben y neuaddganolog, a chyda simnai.Yn anffodus, mae’r tŷ wedi myndyn adfail dros y blynyddoedd,ac mae rhannau o’r adeilad wedicwympo mewn gwyntoedd mawryn ddiweddar. Fodd bynnag, maeyna gynlluniau ar y gweill i adferyr adeilad i gyflwr rhywbeth yndebyg i’r hyn a fu.Bu’r Ymddiriedolaeth yn gwneudgwaith cofnodi ar y darnaupren sydd wedi cwympo, ac yn1213Y llun uchaf Darlun pensaer yn dangos sut olwg allai fodar yr adeilad wedi’i adfer. Y llun canol Yr adeilad wedicwympo, yn ystod gwaith clirio ym mis Gorffennaf 2012. Yllun gwaelod Un o byst addurnol y wal.

Yr Ymddiriedolaeth yn diolch iDavid RowlandsAr ôl deng mlynedd ar hugaino wasanaeth rhagorol felAelod o’r Ymddiriedolaetha hefyd fel Ymddiriedolwr,gwnaeth David Rowlandsymddeol yn ein CyfarfodCyffredinol Blynyddol ymmis Hydref 2012. Hoffai’rYmddiriedolaeth ddiolch iDavid am bopeth y mae wedi’iwneud dros y blynyddoedd,bob amser yn fodlon rhoi o’iamser er gwaethaf bywyd prysurac ymrwymiadau i lawer osefydliadau eraill.Y llun uchaf David ym mryngaer yrYmddiriedolaeth yng Nghaer Digoll gery Trallwng, sef un o’r prosiectau y bu eiarbenigedd o fudd mawr iddo. Ar y chwithGyda chymorth grant oddi wrth Cadw mae’rYmddiriedolaeth yn ddiweddar wedi gallucaffael llain o dir ychwanegol i’r dwyrain,sydd i’w weld yma yn edrych i’r dwyrain igyfeiriad Bryn Cornatyn a’r Stiperstones.Mae’rYmddiriedolaeth ynddiolchgar i’r holldirfeddianwyr aroddodd eu caniatâdi ni gwblhau’rprosiectau syddwedi’u disgrifioyn y Cylchlythyrar eu tir, ac mae’nddiolchgar amgymorth grant oddiwrth Cadw ar ranLlywodraeth Cymru.The Newsletter can be downloaded fromwww.cpat.org.uk/news/newslets/newslets.htmY clawr blaen: Alex, gwirfoddolwr ar y prosiectar y cyd rhwng Cadw a CPAT yn yr HenGaerwys, Sir y Fflint, ym mis Gorffennaf2012, gyda gên buwch.© CPATThe Clwyd-Powys Archaeological Trust41 Broad Street, Welshpool,Powys, SY21 7RRtel 01938 553670, fax 01938 552179email trust@cpat.org.ukwebsite www.cpat.org.ukRegistered Charity 508301Limited Company 121245516