KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Tesavvufi në Ballkan 99Gjithashtu në periudhën e Selçukëve rol të rëndësishën në jetënshoqërore të popullatës anadoliane kanë luajtur edhe shoqëritësufike-zejtare të emërtuara si Ahi. 287Shekulli XIII është periudha kur realitetet sufike me njëintensitet të shtuar janë përvetësuar nga ana e popullatës islamedhe kur aktivitetet e tarikateve të ndryshme kanë patur njëgjallëri të veçantë. Njerëzit dhe shoqëritë të shqetësuara ngapushtimet dhe shkatërrimet barbare të mongolëve dhe tëshpërqëndruara nga boshllëku i autoritetit politik i cili kishtengjallur anarki në botën islame, prehjen dhe ngushëllimin egjetën nën kulmin shpirtëror të tarikateve. Shtyllat e këtij kulmishpirtëror në aspekt filozofik dhe spekulativ i përbënteMuhjuddin ibn Arabiu; në aspekt të edukatës, dashurisë, artitdhe estetikës Mevlana Xhelaluddin Rumiu; në aspekt tëorganizimit dhe aksionit Haxhi Bektash Veliu; ndërsa në aspekttë solidaritetit shoqëror dhe strukturimit ekonomik Ahi Evreni;në aspektin letrar Junus Emre etj. Nën ndikimin e personave tëpërmendur dhe qarqeve të vendosura rreth tyre, mendimi dheidealet sufike janë vendosur në shoqërinë e atëhershmeanadoliane dhe për një kohë të shkurtër kanë hedhur themeletmendore, shoqërore dhe shpirtërore të Shtetit Osman. 288Anadolia përbënte themelin gjeografik dhe shoqëror të ShtetitOsman. Ai në periudhën e themelimit të këtij shteti në vetekishte sintetizuar animet e shumëngjyrshme të viseve tëndryshme të botës islame dhe ishte bërë një arenë e aktivitetevetë përhershme të tarikateve dhe rrymave të ndryshme të botësislame. 289287288289Kara, Mustafa, Din Hayat Sanat Açisindan Tekkeler ve Zaviyeler,Stamboll 1990, f. 154.Kara, Mustafa, po aty, f. 147-158.Në këtë periudhë në Anadoli idenë e vahdet-i vuxhudit filozofik tësistematizuar nga ana e Ibn Arabiut e kanë vazhduar Fahruddin Iraki,Nexhmuddin Daje dhe Sadreddin Koneviu. Në anën tjetër teqetëmevleviane kanë qenë qendra të arteve të ndryshme. Në Anadoli në këtëkohë kishte edhe grupe turkmene të cilat ende ishin të reja në Islam dhenë praktikën e tyre islame kishin edhe elemente të feve të tyre tëmëparshme pagane. Për ta më së tepërmi janë interesuar bektashinjtë dheprej tyre kanë bërë ushtarët më të susksesshëm të Shtetit Osman. Shih:.