KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

98 Kllapia e Tesavufitdhe viset të cilat e kanë pranuar Islamin nëpërmjet turqve, nëveçanti shqiptarët, në të gjitha strukturat shoqërore kanë qenë nëmarrëdhënie të pandërprerë me personalitetet sufike dhe në njëmënyrë janë harmonizuar me Tesavvufin.Aktiviteti i palodhshëm i sufijve në mesin e turqve në Azinë eMesme pas emigrimit të një numri të madh të fiseve turke nëAnadoli ka vazhduar edhe aty. Personalitete sufike me emër siMevlana Xhelaluddin Rumi (v.672/1273), Muhjuddin ibn Arabi(v.638/1240), Evhaduddin Kirmani (v.634/1237), FahruddinIraki (v.688/1289), Muejjiduddin Xhundi (v.691/1292),Sadreddin Konevi (v.673/1274), Saduddin Fergani (v.699/1300),Sejjid Burhanuddin Muhakkik Tirmidhi (v.639/1241), ShejhNexhmuddin Daje (v.654/1256), Haxhi Bektash Veli, JunusEmre etj., duke filluar prej qyteteve më të mëdha e deri në visetmë rurale të Anadolisë, e kanë bartur idenë e lartë monoteisteislame dhe kanë përgatitur infrastrukturën metafizike të ShtetitOsman.Aktiviteti i bujshëm sufik është shtrirë në të gjitha viset eAnadolisë ku janë ndërtuar teqe e zavije të shumta, të cilat nëmënyra dhe forma të ndryshme i kanë shërbyer popullatës. Përpasojë, fiset endacake, gjysëmendacake dhe të qytetëruaraturkmene, nën ndikimin e fortë të Tesavvufit islam janëpërgatitur për ndërtimin e një qytetërimi i cili një periudhë tëgjatë do të ndikonte mbi rrjedhat historike njerëzore. 286Mbretërit e Shtetit Selçuk kanë patur respekt të posaçëm ndajsufijve dhe në vendet e riçliruara kanë ndërtuar teqe dhe atyre ukanë dhuruar vakëfe të bollshme. Në periudhën e themelimit dhezhvillimit të Shtetit Selçuk në Anadoli janë ndërtuar shumë teqe.286Në lidhje me rolin e sufijve në islamizimin e Anadolisë për më gjerëshih: Baran, Ismet, “Anadolu’nun Islamlasma ve Turklesme SurecindeMutasavviflar”, në “MEB Din Ogretimi Dergisi”, no. 32 (1992), f. 84-90;Golpinarli, Abdulbaki, Melamilik ve Melamiler, Stamboll 1931, f. 3-29;Iz, Mahir, Tasavvuf, Stamboll 1969, f. 139-150; Bausani, A., “Religion inthe Seljug Period”, në “The Cambridge History of Iran”, v. 5, Cambridge1968, f. 296; Ayas, Mehmed Rami, Turkiyede ilk tarikat zumrelesmeleriuzerine din sosyolojisi açisindan bir arastirma, Ankara 1991, f. 37;Barkan, Omer Lutfi, po aty; Çetin Osman, Anadoluda IslamiyetinYayilmasi, Stamboll 1990; Eraydin Selçuk, Tesavvufi dhe Tarikatet.