KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Tesavvufi në Ballkan 97të territorit botëror, gjithsesi duhet të ndalemi në shqyrtimin einfrastrukturës së këtij shteti. S’ka dyshim se fshehtësia esuksesit të tij mbështetej në kulturën religjioze, drejtësinë si dhenë institucionet shoqërore, kulturore, shkencore, politike,ushtarake dhe ekonomike të themeluara gjatë jetësdisashekullore të Shtetit Osman. Edhe Tesavvufi, si pjesë ekulturës shpirtërore, ka ndihmuar në krijimin e sigurisë, paqesdhe përhapjen e fesë islame gjatë kësaj periudhe.Duke filluar prej periudhave të para, sufijtë kanë pasur përqëllim që thelbësisht ta përthithin thelbin e Islamit dhe ndjenjat,mendimet dhe sjelljet e tyre t’i drejtojnë në bazë të dëshirës sëAllahut dhe Pejgamberit të Tij, ndërsa për obligim parësor ekanë konsideruar propagimin e Islamit në viset që nuk janënjohur me të. Që këtu një numër i madh i sufijve dukesakrifikuar prej pasurisë, familjes dhe mundit të tyre, kanëudhëtuar nëpër vise të ndryshme të botës, kanë thirrë në fe dhejanë bërë shkas që njerëzit e atyre viseve ta njohin dhe tapranojnë Islamin. 285Një numër i madh i popujve botërorë, në mesin e të cilëve edheshqiptarët, Islamin e kanë përqafuar nëpërmjet dimensionit të tijsufik të pastër. Turqit në periudhën e parë të depërtimeveushtarake të shtetit Emevit kanë dhënë rezistencë të paparë,mirëpo më vonë me merita të posaçme të Hoxha AhmedJeseviut, themeluesit të tarikatit Jesevi dhe ithtarëve të tijpërqindja e madhe e tyre e ka pranuar Islamin. Shoqëria turke285Shih: Tahrali, Mustafa, “Batidaki Ihtida Hadiselerinde TasavvufunRolu”, në “Uluslararasi Birinci Islam Arastirmalari Sempozyumu”, 9Eylul Universitesi, 16-18 Eylul 1985, Izmir, f. 141-146; Turer, Osman,“Bati’nin Islam’i Tanimasinda Tasavvuf’un Rolu”, në “Tanimi,Kaynaklari ve Tesirleriyle Tasavvuf”, përg. Coskun Yilmaz, Stamboll1991, f. 143; M. Ayni, në veprën e tij Haci Bayram Veli, Stamboll 1343,f. 111-112, duke transmetuar prej Louis Masignonit në lidhje mendikimin e sufijve në islamizimin e viseve të ndryshme të botës, thotë:“Islami formën e tij universale dhe mbarënjerëzore e ka marrë nëpërmjetsufijve. Islami është bërë ndërkombëtar me shëtitjen e sufijve tëtarikateve të ndryshme në viset joislame. Ashtu që dervishët e tarikateveÇishtijje, Shuttarijje, Nakshibendijje, etj., kanë depërtuar deri në Indi dheishujt e Malajës dhe aty duke e mësuar gjuhën e fiseve vendase prejbrenda i kanë çliruar ata dhe ua kanë mësuar fenë islame”..