KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Tesavvufi në Ballkan 93Gjatë analizimit të veprimtarisë së dervishëve të parë në visetballkanike shihet se ata në shoqëri nuk janë prezentuar vetëmme petkun fetar, por njëkohësisht e kanë punuar edhe tokën,kanë themeluar tregje dhe fshatra dhe janë marrë me shkencëdhe art. Në vitet e para të themelimit obligim parësor i teqeve kaqenë që ta punojnë tokën, të mbjellin, të korrin dhe prodhimett’ia ndajnë popullatës së varfër. Në këtë mënyrë ato janëpërpjekur që shoqërive që nuk e kishin përjetuar dashurinë,respektin dhe mëshirën, me një dashuri njerëzore të bazuar nëparimet hyjnore t’ua bëjnë të kapshëm Islamin dhe përmasënsufike të tij. Përveç funksionit mbarëshoqëror të sufijve, atakanë punuar edhe në ndërtimin e personalitetit të individëve tëcaktuar dhe drejtimin e tyre në pranimin e Fuqisë Krijuese dherregullimin e jetës në bazë të parimeve të prezentuara në Kur’andhe Sunnet.Personi i cili e ka prezentuar këtë përmasë të botëkuptimit sufikdhe që është pranuar nga muslimanët dhe nga të krishterët nëviset ballkanike është Sari Salltëku (v. 1264). Në lidhje me jetëndhe veprën e Sari Salltëk Dedeut ekzistojnë një numër i madhgojëdhënash dhe mitesh. 270Emrat e shumicës së dervishëve të cilët dihet se janë nisur prejAnadolisë për në Ballkan nuk janë të njohur. Ndërsa SariSalltëku në gojëdhënat hagjiografike (menkabe) na paraqitet siperson i cili ka vizituar shumë shtete të Evropës Juglindore dheka vepruar në to. Në dorë nuk kemi kurrfarë të dhënash tëshkruara në lidhje me ekzistimin dhe veprimtarinë e këtij sufiutë madh, ndërsa e tërë ajo që dihet është marrë prej gojëdhënavevendore, përcjelljeve gojore, varreve dhe tyrbeve. Sipas disahulumtuesve, Sari Salltëku nuk është person i cili vërtetë kaekzistuar, por në emrin e tij është prezentuar veprimtaria dhepërvoja e sufijve të cilët dy shekuj me radhë kanë vepruar në270Emri i vërtetë i Sari Salltëkut sipas Evlija Çelebiut është (Sejahatname,Stamboll 1314, I,659) Mehmed Buhari, ndërsa sipas Salltuknames ështëSherif Hizir. Shih: Okiç, Tajib, Sari Saltik’a Ait Bir Fetva, në AUIFD,Stamboll 1952, I,48..