KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Tesavvufi në Ballkan 91dhe unit njerëzor, si dhe prezentimi i botëkuptimit fetar tëpërshtatshëm me aftësitë dhe natyrën e lindur njerëzore.Njerëzit janë të krijuar me natyra, karaktere dhe temperamentetë ndryshme nga njëri-tjetri. Çdo njeri në vete paraqet një tërësimikrokozmike, por në të njëjtën kohë ai ka nevojë edhe përshoqërim dhe ndërtim të strukturave ndihmëse të nduarnduarta.Për pasojë njeriu nuk mund të paramendohet si njësi asociale.Sufijtë e tarikateve të ndryshme shumë mirë e kanë kuptuar këtëhollësi të personalitetit njerëzor dhe në njërën anë kanë punuarnë ndërtimin thelbësor të individit, ndërsa në anën tjetërnëpërmjet të themelimit të teqeve kanë vepruar edhe nësocializimin e njerëzve. Si rrjedhim ata individëve dhe shoqërivetë përleshura ballkanike u kanë prezentuar një platformë mjaft tëpërshtatshme ideologjike dhe shoqërore.Popullata vendase ballkanike e cila u takonte etnikumeve,kulturave, traditave të ndryshme dhe e cila ishte e shtypur nënpushtetet romake, hungareze dhe serbe, në masë të madhe kapranuar sistemin e prezentuar nga ana e dervishëve udhëtues tëvendosur në vendet periferike dhe të qeta të territoritballkanik. 263Para ardhjes së osmanëve, në vise të caktuara të Ballkanit kanëardhur grupe të dervishëve udhëtues (sejjah) dhe popullatës sështypur në njërën anë ua kanë sqaruar parimet islame, kurse nëanën tjetër ua kanë prezentuar një botëkuptim tolerant tëndërtimit të shoqërisë njerëzore, gjë të cilën ata nuk e kishinpërjetuar. Si rrjedhim mund të thuhet se vise të caktuara tëBallkanit u njoftuan ose edhe i pranuan parimet islame ende pashkelur këmba e ushtarëve në to. Me fjalë të tjera, popullataishte psikologjikisht e përgatitur për pranimin e fesë dheadministratës së re. 264263264Barkan, Omer Lutfi, “Osmanli Imparatorlugunda Bir Iskan veKolonizasyon Metodu Olarak Vakiflar ve Temlikler, Istila DevirlerininKolonizator Turk Dervisleri ve Zaviyeler”, në “Vakiflar Dergisi”, nr.II,Ankara 1964, f. 279-353.Birge, John Kingsley, Bektasilik Tarihi, përkth. në turq. RehaÇamuroglu, Stamboll 1991, f. 57; Okiç, Tajib, “Bir Tenkidin Tenkidi”, nëAUIFD, nr. II, Ankara 1953, f. 221-255..