KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Tesavvufi në Ballkan 89e ndashmërisë midis Krijuesit dhe krijesës, është qëllimi kryesori jetës. Ngritja shpirtërore në rrugën drejt origjinës e paraqetetikën përfundimtare dhe idealin jetësor të gjinisë njerëzore.Bogomilët bartjen e mëkatit të Ademit dhe Havasë prej brezi nëbrez e kanë konsideruar si pengesë për vendosjen e platformësshpirtërore, prandaj edhe e kanë refuzuar dhe nuk kanë marrëpjesë në ritualet kishtare. Sipas tyre, tërheqja dhe lutja në vetmiështë mënyra më e mirë e adhurimit. Zoti është Një, thonëbogomilët, ndërsa Isai, Shpirti i Shenjtë janë vetëm pasqyrime tëZotit. 260Ontologjia dhe epistemologjia e bogomilëve dhe e sufijve tëcilët më vonë do të vendosen në viset ku kanë jetuar bogomilët,si dhe e botëkuptimit fetar të Shtetit Osman i cili do të sundojënjë periudhë të gjatë në viset ballkanike, kanë pasur shumë pikatë ngjashme dhe të përbashkëta. Sipas mendimit tonë, mendimisufik i dervishëve të parë të vendosur në viset ballkanike, kandikuar me të madhe në pranimin e Islamit nga ana e ithtarëvebogomilë. Por kjo nuk do të thotë se është shkaku i vetëm, pasinë këtë proces të islamizimit, sidomos të shqiptarëve dheboshnjakëve, kanë ndikuar edhe faktorë të tjerë politikë,ekonomikë, socialë etj.Edhe praktika fetare dhe hierarkia institucionale e bogomilëveështë mistike dhe në masë të madhe e ngjashme me praktikëndhe hierarkinë institucionale të tarikateve. Nëse një individ kadëshirë të bëhet bogomil duhet të japë betimin dhe nëceremonialin e përgatitur enkas për pranimin e ithtarit të ri,simpatizanti qëndron i ulur në gjunjë para udhëheqësit shpirtërortë emërtuar si gjysh (djed) dhe duke e vënë dorën mbi Ungjillbetohet se nuk do të dalë prej fjalës dhe urdhrit të udhëheqësit tëvet. 261260261Ra~ki, Franjo, po aty, f. 503.Mandi}, D., po aty, f. 325. Bogomili i ri para gjyshit përgigjet nëpyetjet: A je gati ta pranosh spiritualitetin e Isait? A pendohesh prejmëkateve që i ke bërë deri më sot dhe a betohesh duke e vënë dorën mbilibër se nuk do t’i përsërisish ato? A betohesh se gjatë tërë jetës tënde dotë keshë kujdes në pastërtinë e brendshme dhe të jashtme? Nuk do tëvrasësh njeri, nuk do të vjedhësh, etj.? A betohesh se do të qëndrosh nëfjalët që i dhe? Po aty..