KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

80 Kllapia e Tesavufitperiferike të ushtrisë muslimane. Mirëpo me çlirimin e vendevetë reja ato mbetën në brendi dhe funksioni i tyre ushtarak morifund. Pas braktisjes së këtyre vendeve nga ana e ushtarëve në tovendosen sufijtë e ri dhe dervishët, i meremetojnë dhe në tozhvillojnë biseda fetare. 241Më vonë në qendrat dhe vendet periferike të botës islame si dhetë vendeve joislame janë ndërtuar ndërtesa të posaçme, që në tënjëjtën kohë paraqesin edhe një lloj të arkitekturës islame, tëcilat varësisht nga tarikati, forma, madhësia janë emërtuar sizavije, hankah, ribat, mevlevihane, kalenderhane, dergah, pirevi,sofihane, kadirhane, asitane etj. 242Me kalimin e kohës teqetë kanë devijuar prej qëllimeve parësoretë themelimit të tyre dhe nën ndikimin e vet kanë marrë njëpjesë bukur të madhe të të gjitha shtresave të shoqërisë islame.Shpeshherë teqetë janë vizituar edhe për atë se janë konsideruarsi vende të sigurta ku njerëzit do të iknin prej përleshjeve,anarkisë, pushtimeve dhe torturave të ndryshme të bëra mendërrimin e pushteteve. 243Është e vërtetë e pamohueshme se teqetë gjatë historisë islamekanë ndikuar në jetësimin e parimeve islame, por atonjëkohësisht kanë treguar sukses të madh edhe në përhapjen eIslamit. Islamizimi i fiseve turke, i popujve të Azisë Jugore,viseve të Azisë së Largët, një pjese bukur të madhe të brendisësë Afrikës, pjesëve të caktuara të Ballkanit dhe në kohët më tëreja një numri bukur të mirë të mendimtarëve të shekullit XX,është bërë nëpërmjet teqeve dhe shejhëve të ndershëm që kanëvepruar në to. 244Në periudhat e para medreseja (shkolla e lartë) dhe teqeja siinstitucione të dijes dhe asketizmit, të dashurisë ndaj dijes dhe241242243244Në raste nevoje ribatet e shndërruara në teqe e kanë luajtur edhe rolin etyre të parë, ashtu që në momente të sulmit armiqësor, dervishët banorëtë ribateve të parët janë ballafaquar me armikun. Shih: Koprulu, Fuad,“Ribat”, në “Vakiflar Dergisi”, nr. II, Ankara 1942, f. 267-278.Në lidhje me emërtimet e ndryshme të teqeve shih: Yilmaz, H.Kamil,Hyrje në Tesavvuf, f. 220-221.Kara, Mustafa, po aty, f. 57.Në mesin e dijetarëve që nëpërmjet të Tesavvufit e kanë pranuar Islaminbëjnë pjesë: Rene Guenoni, Fritjouf Schouni, Titus Bruckhardt etj.