KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Zhvillimi historik i Tesavvufit 73hyjnor në vete ka tubuar dhe ka zhvilluar të gjitha elementetmateriale dhe kuptimore të një qytetërimi të përsosur. Pikërishtpër këtë muslimanët, botëkuptimin qytetërues të zhvilluarnëpërmjet parimeve të revelatës hyjnore, e kanë pranuar sisistem jetësor. Të gjithë popujt të cilët e pranuan këtë fe upërpoqën që mendimet, botëkuptimet, artin, politikën ta bazojnëmbi themelet e këtyre parimeve me burim hyjnor. Si rrjedhim,shumë i vogël ka qenë dallimi ndërmjet botëkuptimit fetar tëburrështetasit me atë të mësimdhënësit të lartë (muderris),arkitektit, kaligrafit dhe mistikut.Karakteri dhe filozofia e këtillë e shoqërive islame ka krijuarinstitucione të ndryshme fetare, arsimore dhe kulturore. Disaprej institucioneve në fjalë me kalimin e kohës ndryshuan,ndërsa disa prej tyre e vazhduan jetën e tyre deri në ditët esotme.Analiza objektive dhe filozofike-historike e institucioneveislame si: hilafeti, sistemi juridik (kada), vakëfi, shkolla(medrese), tarikati dhe teqetë etj. do të nxirrte në dritë formën epastër të këtyre institucioneve dhe ndryshimet të cilat ato i kanëpësuar deri më sot.Tarikatet dhe teqetë janë dy institucione të sistematizimit tëbotëkuptimit mistik brenda muslimanëve, të cilat, deshëm apojo, kanë ekzistuar shekuj me radhë dhe vazhdojnë së ekzistuarinë tërë territorin islamik.3.1 Tarikati (Rruga sufike)Tesavvufi i cili në shekujt e parë të historisë islame pasPejgamberit a.s., ishte i organizuar në formë të grupeve tëcaktuara të zahidëve (asketë) dhe në shkollat sufike me theks tëposaçëm në ndonjërin prej parimeve bazë të qasjes mistike ndajrealitetit ekzistues, duke filluar prej shekullit VI/XII filloi tëinstitucionalizohet në rrugë specifike mistike të emërtuara sitarikate. Besimi i sufijve se rrugët e afrimit deri te Zoti janë tëpanumërta, është shoqërorizuar nëpërmjet tarikateve dhemetodave të ndryshme të tyre. Siç u tha më lartë, Tesavvufiislam si një përmasë e qytetërimit islam në sistemin e besimitështë pjesëtar i tërësisë së nënqiellit islam, por mënyra e.