KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Zhvillimi historik i Tesavvufit 71elita sufike. 231 Ata kanë pohuar se që të tri kategoritë elartpërmendura të tevhidit janë reale, por se mund të përthithenvetëm nëpërmjet shijimit dhe gjendjeve kuptimore.Problemi kryesor i cili duhet të zgjidhet në çështjen enjëshmërisë së qenësisë është përcaktimi i relacionit ndërmjetqenësisë së Krijuesit dhe të krijesave. Nëse këto i konsiderojmësi dy ekzistenca, e para ekzistenca e Zotit dhe e dyta ekzistencae krijesës, atëherë, thonë sufijtë, do të paraqitej shirku(politeizmi), ashtu siç paraqitet shirku nëse pranojmë se ka dy tëadhuruar (ma’bud) ose dy veprues (fail). Gjithashtu do tënevojitej që të ketë një vijë ndarëse ndërmjet të dy ekzistencave,gjë që do ta kufizonte qenësinë e Allahut i cili ështëGjithëpërfshirës dhe i Pakufishëm. Qenësia e Zotit ështëabsolute dhe universale dhe assesi nuk mund të jetë e kufizuardhe e përpjesshme. Ja si Ebu’l-A’la Afifiu e shprehë këtëmendim të Ibn Arabiut: “Ibn Arabiu në aspekt të përgjasimit tëAllahut (teshbih) thotë se çdo gjë është Hakk (Realitet), porassesi nuk e thotë të kundërtën, gjegjësisht nuk thotë se Allahuështë çdo gjë. Allahu është Një-shi prapa shumësisë dheRealiteti prapa dukshmërisë. Nga aspekti i abstrahimit hyjnor(tenzih) Ai edhe pse është në çdo gjë, sërish është mbi çdogjë”. 232231232A. Avni Konuk, po aty, f. 50.Afifi, po aty, f. 36, 38. Në relacionin mes Zotit dhe gjithësisë, Ibn Arabiuu afrohet më tepër filozofëve se sa mistikëve. Këtu na paraqiten teori tëcilat na e përkujtojnë teorinë e ideve të Platonit, mësimet iluministe(ishraki) për ekzistencën inteligjibile (vuxhudu’dh-dhihni), teorinëskolastike për identifikimin e substancës (xhevher) dh aksidentit (arad)në mësimet kelamiste. Para se të ndodhin gjërat, thotë ai, ato kanë qenëtë pranishme në potencialitetin e Absolutit. Ato përfaqësojnë përmbajtjene Intelektit Hyjnor si ide të ngjarjes së mëpasshme. Këto realiteteinteligjibile janë të emërtuara si paratrajta primare (fiktive) të gjërave(a’jan-i thabite). Dija e Zotit për to është identike me vetënjohjen e Tij.Është gjendje e vetëdijes dhe vetëshpalljes ku Zoti në Vete i sheh“trajtat” e caktuara të thelbit personal. Këto gjendje janë pozita latente tëIntelektit Hyjnor. Ato njëkohësisht janë ide inteligjibile në IntelektinHyjnor dhe trajta specifike të thelbit zotëror. Ibn Arabiu paratrajtat ikonsideron si joekzistuese për shkak se nuk kanë qenësi të jashtme si dhenuk kanë ekzistencë të ndarë nga Thelbi Hyjnor. Ato janë shkaqe dhe.