KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Zhvillimi historik i Tesavvufit 69kjo qenësi i takon vetëm Allahut xh.sh., ndërsa të gjitha gjëratpërveç Allahut xh.sh.(masivallah) janë hije, kontura, pasqyrime,reflektime të Qenësisë Një të Allahut xh.sh.. 228Vahdet-i vuxhud d.t.th. pranim i Personit të Zotit (dhat) sitranscendent, ndërsa i emrave dhe cilësive (esma ve’s-sifat) tëTij si imanente. Mospranim i kurrfarë ekzistence reale tjetërpërveç Zotit, por konsiderim i tyre si pasqyrime (texhel-lijat) tëemrave dhe cilësive të Zotit dhe verifikim i gjithë kësaj jo nëmënyrë spekulative por nëpërmjet përvojës ezoterike dhezbulimit (mukashefe).Sipas sufijve vahdet-i vuxhudi paraqet trajtën më të përsosur tëtevhidit. Kjo teori është e pranishme në thëniet e sufijve tëcaktuar që prej ditëve të para të aktiviteteve mistike brendashoqërisë islame, por është sistematizuar nga ana e doajenit tëTesavvufit filozofik Muhjuddin ibn Arabiut. 229228229Tevhidi ose njëshmëria e Allahut xh.sh., është parimi kryesor i preferuarnga ana e Fuqisë Krijuese në të gjitha përmasat e Shpalljes hyjnore qënga fillimi i ekzistencës mbi faqen e dheut. Duke filluar prej Ademit a.s.e deri te Pejgamberi i fundit, Muhammedi a.s. si dhe pas tij deri në Ditëne Kijametit, motoja “Nuk ka zot tjetër përveç Allahut” ka qenë thelbi iligjit të tyre. Madje edhe disiplinat shkencore madje edhe artistike islamejanë të thurura rreth mendimit të njëshmërisë së Allahut. Sufijtë që ngafillimi në veprat, poezitë dhe thëniet e transmetuara nga ata, rëndësi tëposaçme i kanë kushtuar idesë së Tevhidit. Nëse pak më me vëmendjeanalizohet thelbi i mendimit dhe metodës sufike, atëherë Tesavvufi lirishtmund të emërtohet si “disiplinë e njëshmërisë brenda sistemit edukativdhe metodës sufike”. Më gjerë për çështjen e qenësisë shih: [arif,M.M. Historija Islamske Filozofije, I-II, Zagreb 1988;Hafizovi}, Re{id, Ibn Arabijevo Filozofsko-Teolo{koU~enje o Logosu, Sarajevë 1993; Eraydin, Selçuk, po aty; Yilmay,H.K., po aty; Afifi, Ebu’l-Ala, po aty; Schimel, Annemarie, po aty.Ndërsa në lidhje me përmasën e tevhidit në veprat e sufive shihni:Kushejri, po aty, f. 473-477; Ismail Hakki Bursevi, Sherh-i Kelime-iTevhid, f. 80-94; Nijazi Misri, Risale-i Tevhid, f. 95-103.Sipas Ibn Arabiut, qenësi reale ka vetëm Allahu xh.sh., ndërsa gjëratpërveç Allahut janë vetëm hije, përsiatje ekzistenciale të cilat paraqiten sirezultat i pasqyrimit dhe vërshimit hyjnor (texhel-li, fejd). Në relacion meZotin gjithësia nuk është parim por është pasqyrim i cili në të njëjtënkohë tregon qartë papërgjashmërinë e Realitetit Hyjnor dhendryshueshmërinë personale prej Fuqisë Vërshuese emanative. Ai pohon.