KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Zhvillimi historik i Tesavvufit 65Tesavvufi islam përveç dijes sistematike të arritur nëpërmjetprocesit arsimor që kryesisht ka të bëjë me anën e dukshme tëKur’anit dhe Sunnetit, përqëndrohet edhe në ezoterikën e ajetevedhe haditheve si një mundshmëri e qasjes. Rruga më e mirë edijes dhe njohjes, thonë sufijtë, është besimi. 220 Gnostikët (arif)këtë dituri e arrijnë pa përkapje shqisore, pa vrojtim të jashtëm,pa përshkrim dhe pa perde.Thënia e mëposhtme e Bajezid Bistamiut tregon qartë sa ai i kakushtuar rëndësi dijes: “Tridhjetë vjet bëra përpjekje për pastrimtë unit (muxhahede-i nefs). Nuk pashë asgjë më të vështirë sedija dhe ndjekja e saj. Sikur të mos ishte polemika ndërmjetdijetarëve, kurrë nuk do të kisha mundur të shkoj përpara, por dotë mbetesha aty ku jam”. 221 Daja i Xhunejd el-Bagdadiut, SerijjSakati, nipit të vet i ka thënë: “Allahu së pari të bëftë dijetar nëhadith e pastaj sufi, e jo më parë sufi e më pas muhaddith(shkencëtar i hadithit)”. 222 Ai, nëpërmjet të kësaj thënieje kashprehur brengosjen e tij për mundësinë e devijimit të personavetë cilët inkuadrohen në ezoterikën pa patur formacion sistematikshkencor.220221222diturisë, por sipas tyre feja do të ketë kuptim vetëm nëse jetësohet.Sqarimet dhe komentet e apologjetëve dhe juristëve islamë i kanëshqetësuar sufijtë për dy shkaqe: a) Nuk kanë arritur ta shohin relacionine kuptimit të fesë si sistem i rregullave ekzoterike me përmasën e besimitthelbësor, dhe b) Mospërjetimin e asaj që u preferohet të tjerëve.Kundërthënia që në fillim është paraqitur si mosmarrëveshje ndërmjetformës së njërës anë dhe ndiesisë në anën tjetër, më vonë e ka nxjerrë nëdritë ndarjen e dijes në ekzoterne (dhahir) dhe ezoterne (batin). Ajni,Muhammed Ali, Tasavvuf Tarihi, Stamboll 1341, f. 191; Gungor, Erol,po aty, f. 98. Një ndarje të këtillë të dijes e shohim edhe në sistemet etjera mistike-filozofike. Ja çka thotë B. Russell si një kritik filozofik nëlidhje me këtë çështje: Metafizika është dëshirë që bota të konceptohet sinjë tërësi nëpërmjet të mendimit. Kjo dëshirë është zhvilluar mebashkimin ose largimin e dy animeve të mendimtarëve në historinë e tëmenduarit. I pari prej tyre është misticizmi ndërsa e dyta shkenca. Disamendimtarë kanë fituar famë me njërën ndërsa disa të tjerë me tjetrën.Por më të mëdhenj janë ata që i kanë bashkuar të dyja. Shih: Russel, B.Mysticizm and Logic, f. 54.Gungor, Erol, po aty, f. 125.Sulemi, po aty, f. 70.Gazali, po aty, I,22..