KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

62 Kllapia e Tesavufitbesëtytni”. 214 Pikërisht për këtë edhe sufijtë dijen dhe njohjensufike (irfan, ma’rifet) e kanë konsideruar si më të ngritur sevexhdin (ekstazën).2.3. Çështjet e filozofisë së TesavvufitSiç u tha edhe më sipër, në shekujt e parë Tesavvufi paraqitet sireagim i njerëzve të devotshëm kundër jetës luksoze dhe tëpamatur të udhëheqësve muslimanë të Dinastisë Emevite. Sipasojë edhe temat dhe diskutimet e para sufike kanë të bëjnëkryesisht me çështjet e sjelljes shembullore dhe ndjekjes sëpërpiktë të Sunnetit të Pejgamberit a.s. Është kjo periudha kuredhe disiplinat e tjera islame nuk kanë marrë formën esistematizuar dhe të kodifikuar. Shekujt III dhe IV hixhri kanëqenë vendimtarë në sistematizimin e disiplinave islame,përfshirë edhe Tesavvufin. Në këtë periudhë, kur ende nuk janëtë themeluara tarikatet si institucione sufike, në botën islameekzistojnë qendra të ndryshme sufike në të cilat theks i posaçëmvihet mbi njërën prej qasjeve që më vonë do ta prezentojëtërësinë e metafizikës, kozmologjisë, antropologjisë dheeskatologjisë sufike. P.sh., shkolla e Basrës rëndësi të posaçme ikushtonte frikës (Hasan el-Basriu) dhe dashurisë (Rabia el-Adevijje); shkolla e Kufës jetës askete (Ebu Hashim); shkolla eMedines ndjekjes së përpiktë të traditës së qytetit të Medines(Said b. Musejjeb); shkolla e Horasanit mbështetjes-tevekkul(Shekik Belhi).Ndërsa duke filluar prej fillimit të shekullit V/XI, posaçërishtme veprimtarinë e Gazaliut, sufijtë kanë depërtuar edhe nëçështjet më të vështira të disiplinave filozofike. Çështjet eepistemologjisë dhe të gnoseologjisë (irfan, marifetullah), tëontologjisë dhe të kozmologjisë (vuxhud ve meratibuh) do tëjenë çështjet më të diskutuara si probleme filozofike në qarqetsufike të sufijve në Lindje (Bagdad, Damask, Horasan, Belh,Konjë) dhe Perëndim (Saragozë, Seviljë, Kordobë). Letërsiasufike brenda ekzistimit të saj mijëvjeçar do të arrijë të zhvillojënjë filozofi të pashembullt e cila në shumë segmente do t’i214Serraxh, po aty, f. 301.