KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

40 Kllapia e Tesavufitmbështjellje, lidhje e devesë me litar, tërheqje, vendstrehim dhefrenim i dëshirave dhe pasioneve të epshit. 84Termi akl në fillim më tepër është përdorur në trajtën e lidhjessë devesë, por më vonë është bërë emërtim i forcës shpirtërorepër vendosjen e marrëdhënieve midis ndjenjave dhe mendimevesi dhe midis kuptimeve dhe ngjarjeve. Akli ose arsyeja ështëforcë e cila përgatit fushën për pranimin dhe kapjen e diturisëdhe si rrjedhim është e kundërta e injorancës. Arsyeja ështënjëra ndër karakteristikat kryesore që njeriun e dallojnë ngagjallesat e tjera. Në një numër të madh të gjuhëve, me terminarsye është kuptuar aftësia për ta dalluar të mirën nga e keqja. 85Arsyeja si dhunti e dhuruar njeriut nga ana e Fuqisë Krijuesepërmendet në trajta të ndryshme në më se 750 vende nëKur’anin a. sh., edhe atë me një theks të posaçëm mbi rëndësinëe saj për aktivitetet e qenies së krijuar në formën më të përsosur.Sipas Kur’anit, arsyeja është ndihmësi kryesor për njeriun në tëmenduarit 86 , në pranimin e këshillave dhe mësimeve 87 , në tëudhëzuarit (hidajet) 88 , në shpëtimin prej injorancës dhepastrimin e zemrës prej shkurtpamësisë 89 . Për pasojë arsyejaështë njëri nga dy themelet me të cilët njihet feja dhe mendihmën e së cilës mund të bëhen analiza dhe sinteza nëpërjetimin e përvojës së brendshme dhe të jashtme. Aftësia përdallimin e së mirës prej të keqes dhe të bukurës nga e shëmtuara,848586878889Halil b. Ahmed, Kitabu’l-Ajn, (I-VIII), Bejrut 1988, I,159; Xhevheri, Essihah,Kajro 1982,V,1769-1772; Ibn Faris, Muxhemu Mukajisi’l-Luga,Kajro 1969, IV,69-72; Ibn Manzur, Lisanu’l-Arab, Kajro pa datë,IV,3046.Halil b. Ahmed, po aty, I,159; Ragib el-Isfahani, Mufredatu Elfadhi’l-Kur’an, Bejrut 1998, f. 341; Yakit, Ismail, “Mevlana’da Akil ve AklinKritigi”, SDUIF, nr. 3. Isparta 1996, f. 1. Aftësia e arsyes për dallimin esë drejtës nga e shtrembëra, së mirës nga e keqja, së bukurës nga eshëmtuara në veprimet e njeriut, konsiderohet si funksion kryesor dhe ipashmangshëm në përcaktimin e vlerave etike, estetike dhe shoqërore.Bolay, Suleyman Hayri, “Akil”, në “Enciklopedia Islame e Dijanetit tëTurqisë”, II, 238.Kur’an, 38:29; 28:51.Kur’an, 20:54; 39:21.Kur’an, 2:171; 39:17-18.Kur’an, 2:172.