KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Zhvillimi historik i Tesavvufit 29– Hiljetu’l-Evlija ve Tabakatu’l-Asfija, e shkruar nga EbuNuajm el-Isfahani (430/1038). 54– Tabakatu’s-Sufijje, është përkthimi i veprës së Sulemiut nëpersisht me disa shtesa nga ana e përkthyesit Abdullah el-Ensariel-Herevi (481/1088). 55– Sifatu’s-Safve, e shkruar nga Ebu’l-Ferexh Ibnu’l-XhevziAbdurrahman Ali (595/1198). 56– Tedhkiretu’l-Evlija, e shkruar nga njëri prej letrarëve klasikëmuslimanë me nam Feriduddin Ebu Hamid Muhammed b.Ibrahim el-Attar (v.589-632/1193-1234 ?). 57545556është botuar në Evropë edhe atë Sulami, Tabakat as Sufiyya (Classes ofthe Sufis), red. J. Pedersen, Leiden 1960, dhe një herë në Kajro, Sulemi,Tabakatu’s-Sufijje, red. Nureddin Sheribe, Kajro 1406/1986; Sulemi,Tabakat, red. Nureddin Sheribe, f. 53; Yilmaz, H. Kamil, po aty. f. 66.Vepra e Isfahaniut është kronika më e gjerë sufike e shkruar deri më sot.Ai, duke filluar prej ditëve të para të Islamit e deri në shekullin IV pashixhretit, flet në mënyrë mjaft të hollësishme për jetën dhe veprën e 689zahidëve, abidëve dhe sufijve. Për dallim nga Sulemiu, Isfahaniu fillonme sahabet, gjegjësisht me Ebu Bekrin dhe në veprën e tij flet edhe përfemrat sufije në periudhat të cilat i ka përfshirë. Kjo vepër e Isfahaniutpërmban edhe një numër bukur të madh të haditheve të Pejgamberit dhetransmetuesit e tyre. Ebu Nuajm el-Isfahani, Hiljetu’l-Evlija vetabakatu’l-Asfija, Kajro 1407/1987; Yilmaz, H. Kamil, po aty. f. 66;Bardakçi, Mehmet Necmettin, Sosyo-Kulturel Hayatta Tasavvuf, Isparta2000, f. 38.Hereviu në këtë vepër sufijtë i ka diskutuar në gjashtë grupe, kurse kafilluar me personin i cili i pari është emërtuar me nofkën es-sufi, EbuHashim es-Sufiun. Herevi, Abdullah, Tabakatu’s-Sufijje, bot. MehdiTevhidi, Teheran 1336/1917; Yilmaz, H.Kamil, po aty. f. 66; Turer,Osman, Anahatlariyla Tasavvuf Tarihi, f. 31.Kjo vepër është version i shkurtuar i veprës së Ebu Nuajmit. Ibnu’l-Xhevziu këtë vepër, siç thotë edhe vetë, e ka shkruar për t’i plotësuarmangësitë e Hiljetu’l-Evlija-së. Ai në fillim të veprës së tij ka përmenduredhe dhjetë dobësitë e veprës së Ebu Nuajmit. Ibnu’l-Xhevziu për dallimnga Ebu Nuajmi ka bërë ndarjen e sufijve sipas krahinave ku kanë jetuardhe ka përmendur vitin e vdekjes së tyre. Njëkohësisht edhe ka tërhequrvërejtjen për përcjelljet të cilat janë apokrife dhe të pasakta. Pas njëpërshkrimi të gjerë të jetës dhe veprës së Pejgamberit a.s. duke filluarprej as’habëve, Ibnu’l-Xhevziu flet për 1031 asketë dhe sufij. Në vepërflitet edhe për jetën e 32 femrave sufijje. Shih: Ibnu’l-Xhevzi, Sifatu’s-Safve, përg. Abdulhajj Habibi Kandehari, f. 6..