KLLAPIA E TESAVVUFIT - El-Hikmeh

Sonuç 213Melâmîliğidir. Üçüncü Devre Melâmîliği hem bürokrasi hem deulemâ arasında kendisine geniş bir yer bulmuştur.Osmanlı Devletinin kuruluşundan îtîbâren tasavvuf erbâbı iledâimâ iyi ilişkilerde olmaya çalışan idâreciler XVIII. ve XIX.yüzyılda çalışma konumuzu teşkil eden bölgelerde de aynışekilde devam etmişlerdir. Bölge idârecileri gönül ehli olansûfîlerin zaman zaman ziyâretlerine gider, vaazlarını dinler,nasîhatlarına kulak verirlerdi. Bu samîmî ilişkiler netîcesindeidâreciler bâzı tarîkatlara tekke ve vakıflar tesis etmiş, kimilerinivergiden muaf tutmuş, bâzılarına hazîneden maaş bağlamıştır.Genel olarak meşâyiha gösterilen bu hürmet bâzan yeriniistenmeyen olaylara da bırakmıştır. Bu dönemde şeyhlerdenbâzıları sürgüne gönderilmiş, bâzıları da îdâm edilmiştir.XVIII. ve XIX. yüzyılda Bosna-Hersek, Sırbistan, Kosova,Makedonya ve Arnavutluk’ta faâliyet gösteren şeyhlerin çoğuzâhirî ilimlere de vâkıf idiler. Đçlerinden büyük bir kısmımedrese ilimlerini tahsil etmişlerdi. Mutasavvıfların ilme verdiğideğer ulemânın da kendilerine karşı yakın olmalarınısağlamıştır.Tekkeler sâdece dînî hayatla bağlı kalmamış, fikir, felsefe,mîmârî, şiir ve mûsîkî başta olmak üzere bütün güzel sanatlarael uzatmış ve gelişmeleri için zemîn hazırlamıştır.Arnavutların ve Boşnakların XVIII. ve XIX. yüzyıldageliştirdikleri Arap harfleriyle yazılmış (Alhamiyado) edebiyâtıdoğrudan tekke ve tasavvufun etkisi altında gelişmiştir.Tekke ve zâviyeler belirli şehirlerin kuruluşu ve gelişmelerindede etkili olmuştur.Balkanlardaki tekkelerde dervişlerin bütün diğer faâliyetlerinyanında sohbet ve vaaz yoluyla halkı irşâd etmeye çalıştıkları dagörülmektedir. Bütün bunlar mutasavvıfları halkla iç içeyaşamaya, onların dertleriyle ilgilenmeye ve samîmîmünâsebetler kurarak gönüllerini Đslâma ve tasavvufaısındırmaya yardımcı olmuştur.Netîce olarak denebilir ki çalışma konumuzu teşkil edenbölgelerde yaşayan fert ve toplumların âdet, gelenek ve hayatdüzeninin hemen de her safhasında Türk-Đslâm tasavvuf anlayışıve belirtileri büyük ölçüde mevcut görünmektedir..